MISCELÁNEA
-III-
Outeando o
mundo desde o noso castelo
Xosé María Gómez Vilabella
É de ben nacidos ser
agradecidos
Unha de foguetes
Vaivéns da economía rural
As nosas relacións co mundo
árabe (musulmán)
O altar das miñas zocas
Pasado, presente e futuro
de Castroverde
O gaiteiro de Andión / El
gaitero de Gijón
¿Fáltanos un?
A xeración das picardías
A esculca das mozas
A cruz do Zarro Novo
Ingresos con e sen
oposición
Unha débeda histórica
Cando as barbas do teu veciño…
Profecías domésticas
Re-flexión
Se as pedras falasen…
Abundando nas lembranzas de Besteiro
Efluvios
Conxuros
De profundis clamavi
Autobombo
As feiras de Carnaval en Mosteiro
¡Sentinela, alerta!
Estrelas e chorimas
¿Que se sente ao cumprir os oitenta?
Vocación de rexurdimento
Datos e pensamentos acerca da nosa emigración
¡Quif, quif!
Panem et circenses
Cos
pés na terra e os ollos no Ceo
Sementando
inquietudes
Unha
de defuntos
Vieiros
pedagóxicos
¡Adeus
ríos, adeus fontes!
Cordero
Antes cae un mentiroso que
un coxo
Estamos no século dos
sucedáneos
O curro dos xubilados
Na escalinata
San Francisco e mailo lobo
da Vacariza
Dúas aceas con pedigree
¡Mamaaa…!
Subir á montaña
Parafusos sen porca
A colmea do século XXI
¿Conducir é arte ou
ciencia?
¡Cilistro, perdón!
Responsabilidades bélicas
do tabaco
O agradecemento
-.-
É de ben nacidos ser agradecidos
Do veciño sempre se aprende algo; ¡que sexa bo ou malo, iso é outro cantar! Aquí temos uns cantos amigos do noso Castroverde en visita conmemorativa ao Castro Verde de Portugal, con ocasión do III Acto da nosa Geminaçao, nada menos que contemplando dous simbólicos "pata negra".
¡Para agradecidos, os portugueses! Por ende, ben nados; e por iso lle agradeceron ao porco, e de paso, á aciñeira nutricia, o seu sostemento secular, e incluso a riqueza comarcal, pois esa base tiveron ata que lles descubriron nas inmediacións unha importantísima mina de cobre, onte, no XX. Iso tráeme á memoria aquela reunión na taberna do Escardel (no noso Castroverde) na que discutían uns cazadores acerca de que carne era máis saborosa, rifando entre si a favor do paspallás, da perdiz ou do faisán. Nisto, o señor Escardel, chamado a facer de árbitro, como bo cociñeiro que era, canto exclamou foi o seguinte: ¡Ai se o porco voase!
Os madrileños, poño por caso, erixíronlle un monumento ao oso,
estalicándose para coller a froita dun érbedo; e fixeron ben, pois a ocorrencia
foi simbólica, atinada: eles facendo o oso, á beira do seu érbedo, e sen outras
preocupacións pois para vivir (como din agora os rapaces, de puta madre)
chegoulles, sempre, cos trabucos recadados nas provincias. ¡Simbolicamente, o
deles foi un agradecemento aos que inventaron iso de vexetar á sombra dos
vexetais!
En media España, pero dun xeito especial na nosa Gallaecia, o monumento xeral, xeneralizado, entendo que debía representar unha vaca e mais un porquiño abeirados debaixo dun castiñeiro. ¿Por que? Téñoo claro: esgotado aquilo do "maná", a nosa Alma mater, a nosa Alma parens, estivo precisamente, fundamentalmente, na recolección e na conservación das castañas, no leite e na manteiga das vaquiña, e no aproveitamento xeral, total, do porquiño. Por algo lles chamaba "Irmáns", afectuosamente, intelixentemente, aquel Isidro do Campo, de Montecubeiro, sentíndose agradecido, e iso que, estando como estaba de caseiro, os xamóns reservábaos o seu amo, Manuel de Brais.
Témo-los brasóns dos nosos señoríos ateigados de aguias e de lobos, entre outras especies e símbolos, pero aínda non vin unha Praza do Pobo onde se renda homenaxe aos nosos nutrientes históricos fóra desta, da alentexana. Quero pensar que non é, que non foi, por natural desagradecemento, senón, e máis ben, ¡porque o porco non voa!
-.-
Unha de foguetes
Non se acabaran as chanzas, que son infinitas. O que pasa é que temo cansar
ao caro lector, ¡caro, de querido!, de tantos e tan notables episodios que nos
ten proporcionado o XX. Pola contra, este XXI naceu, e segue, con un único
melodrama: A crise socio económica, que é tan xeral e tan aburrida que só
merece un exame de conciencia, iso si, colectivo, cousa lenta, desagradable, e
por tanto, inenarrable.
As vodas celebrábanse porque o merecían: ¡eran permanentes, desde as amoestacións
ao cemiterio! Pola contra, os xuntoiros, xa daquela, eran transitorios;
facíanse por tras do palleiro, e aínda non no Concello! Neste senso e neste
consenso, lóxico era que as celebrasen propios e estraños, particularmente a
veciñanza do lugar, ¡dos dous lugares, do que despedía, pero tamén do que
recibía! Podo relatar un cento de episodios, pero hoxe serei subxectivo, así
que mencionarei un dos anos Corenta no que fun parte activa e pasiva, asemade:
Íasenos unha veciña, por certo ben guapa e ben acaída, o que non deixaba de
constituír unha perda local. Eu aínda era adolescente, un “adoecido”, como
daquela se dicía, pero os cartiños púxoos miña avoa e madriña: “Tes que
aprender a ser mozo cos mozos, así que dilles que tamén vas entrar na cota dos
foguetes da Josefiña… Se che sobra, garda as voltas, pero non o digas, non
vaian pensar que te malcrío, co serio que é teu pai”.
Urxía ir a Xerbolés pola pirotecnia, para que dese tempo a face-lo
novenario, un cada noite, así que á tardiña, despois das tarefas cotiáns, aló
se foron dous rapaces, dos maiores. O fogueteiro díxolles que os vendía por
ducias, así que colleron doce cando só ían utilizar os nove do novenario das
prenupcias, cada noite seu.
Á volta, con bo criterio pero con pouca reflexión, aqueles mozos dixéronse:
-Sobran tres, e para a festa do Santo aínda falta, así que, como temos que
pasar por tres lugares, podemos tirar de un en un se nos ladran os cans ao
pasar…
Nos dous primeiros, que eu saiba, ninguén se escandalizou, pero no terceiro
e último…, ¡ira de Deus! Coincidiu que uns veciños do mesmo, casualmente os da
Casa Grande de Maxide, estaban arranxando, en secreto e con toda urxencia, a
voda da súa criada co rapaz que a pretendía, que lle dera en medrar a tripa por
culpa do palleiro, ¡dos palleiros, que tiñan tres ou catro! Entre a sogra e
maila súa muller convenceron ao cabeza de familia que tiña que ir a
Castroverde, de inmediato, para denuncia-lo feito na Garda Civil, pois aquel
foguete era unha burla e unha deshonra, tanto para eles como para a súa criada,
¡pobriña ela! ¿Quen lles diría a eses rapaces o que está pasando nesta casa?
¡Merecen un escarmento! –Opinaron as mulleres da Casa Grande.
Foi a Garda Civil, de inmediato, coa presteza acostumada, e localizou os foguetes
restantes encima da herba, na palleira da Nogueira. ¿Que se lles ocorreu aos do
tricorne? ¡O máis lóxico, segundo o seu criterio: levarlles aos agraviados aqueles
oito fogos, os reservados para as noites seguintes! ¿En resarcimento? ¡Sería
por iso, que outra explicación non tiña! Os rapaces, en xusta vinganza,
decidimos boicotearlles a malla daquel ano aos da Casa Grande, que os de
Bergland non lles fomos, ningún, e iso que adoitabamos facelo, ano tras ano,
sen esperar reciprocidade!
Daquilo tiramos unha lección: ¡Que é perigoso soltar fogos, e a destempo,
máis!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Hórreo da casa de Gómez de Berlán
Vaivéns da economía rural
Extínguense os hórreos, ¡algún deles morreu de morte matada, simplemente
para deixarlles sitio ás “cortes” modernistas!, os muíños xa non teñen leiróns,
as leiras a herba, cando non a silvas... ¿Adeus cultura cereal? ¡Non estou
seguro diso! Daquela analicemos:
Coas agras invadidas polos piñeiros e polos eucaliptais, en verdade que non
é doado reciclalas, pero nostalxia das mallas si que nos queda pois estamos
rodeados de Concellos que incorporan aos seus festexos un relembro delas, e
nalgún, incluso con malles, que é a evocación máis romántica posible.
Cidoiros (para unir a pértega coa moca do malle)
que se facían…, cos vergallos dos porcos.
Pero non só é cuestión de romanticismo: Xa se volveu ao millo, con
intensidade inusitada, favorecida por unha maquinaria ad hoc; nalgún
lugar vólvese a ver trigo; centeos aínda non, pois o centeo é o pan dos
pobres…; ¡era, ata que os dietéticos descubriron que o mellor pan é o integral,
variado, mesturado!
Non estou polos monocultivos en terras feraces, de amplo espectro
produtivo, que sempre conducen á saturación, como é visible na produción
láctea, ¡salvo que transformemos, que nos asociemos para as transformacións,
obtendo economías de escala! En todo caso hai que anticiparse ao mercado, a esa
globalización que nos fai consumir leitugas importadas, “de plástico”, ¡coa de
hortas posibles, que temos dispoñibles, nesta “mesopotamia” do Val Verde!
Como este tema esixiría un volume de mil páxinas, ¡ou máis!, hoxe limitarei
a vosa atención ao trasfego cereal: da agra á eira; da eira ao hórreo; do
hórreo ao muíño; e do muíño o forno… Para facernos unha idea desta actividade e
deste abastecemento, vou tomar como antecedente, como mostra, un botón: A miña
parroquia, Montecubeiro, que a mediados do século XVIII tiña, e declaraba,
estes muíños, que os vou citar co vocabulario e coa ortografía utilizada pola
Real Junta de la Única Contribución. Buscar os seus “restos” detrás das palas
da Concentración Parcelaria que vimos do gozar, ¿ou de padecer?, sería máis
difícil que explorar un castro, así que, a falta de fotos, incorporemos a
Internet aqueles datos:
“Tamvien hai veinte y tres
molinos arineros. Uno de una Muela al sitio da Cernada que muele con agua corriente la metad
del año corresponde al dicho Cayetano do Río y consocios y produce al año
treinta y tres rreales v.: Otro tanvien de una Muela al sitio de veiga rredonda
que Muele con agua corriente seis meses al año. Pertenece a Antonio Palmeiro y
consortes y rregulan su producto en treinta y tres rreales v.: Otro de una
muela en el arroio que llaman dos Prados grandes muele con agua corriente la
tercera parte del año y pertenece a Antonio Gonzalez y consortes Cuio Producto
rregulan en veintidos rreales Vellon; otro asi mismo de una Muela al sitio da
Esbaradoria que Muele con agua corriente todo el año y pertenece a Antonio da
Pereira y consortes y rregulan su producto en setenta y seis rreales Vellon;
otro de una Muela al sitio de Bustelo que Muele con agua Corriente siete meses
al año Pertenece a Alonso da fonte y consortes y rregulan su producion en
treinta y ocho rreales y medio Vn. Otro molino arinero de una Muela al sitio do
Real que muele con agua corriente la mitad del año pertenece a a Antonio
Gonzalez, Villarin y consortes y rregulan su producion en treinta y tres
rreales Vellon: Otro molino arinero de una Muela aal sitio do rio da
esbaradoira Muele con agua corriente todo el año y pertenece a Antonio
Dominguez y Josepf ferreiro Cuia Producion rregulan en sesenta y seis Rv.
Vellon. Otro Molino Arinero de una muela al sitio dos Gomez que muele con agua
corriente todo el año pertenece a Alonso Gomez y consortes, y rregulan su
producion en setenta y seis rreales Vellon: Otro Molino arinero de una Muela al
sitio de Barrancas que Muele con agua Corriente todo el año: Pertenece a …
(ilexible) da Veiga y consortes y regulan su Producto en sesenta y seis rreales
Vellon: Otro Molino Arinero de una Muela al sitio nombrado de avajo que muele
con agua corriente todo el año pertenece a Andres da Graña y consortes y
rregulan su producto en sesenta y seis rreales Vellon: otro Molino arinero de
una Muela al sitio do Real que muele con agua corriente todo el año pertenece a
Antonio Gonzalez y consortes y rregulan su producto en sesenta y seis rreales
Vellon: Otro Molino arinero de una Muela al sitio de outeiro que muele con agua
corriente ocho meses al año pertenece a Ignacio da Fonte y consortes y rregulan
su producto en quarenta y queatro rreales vellon: otro Molino arinero de una
muela al sitio de avajo que pertenece a Bernardo Gonzalez y consortes Muele con
agua corriente todo el año y rregulan su producto en sesenta y seis reales V.
Otro Molino arinero de una Muela al sitio das Cabozas Pertenece a Francisco
Piñeira y consortes y Muele con agua corriente todo el año Cuio Producto
rregulan en sesenta y seis Reales Vellón: Otro Molino Arinero de una Muela al
sitio de Azumara que muele con agua corriente todo el año pertenece ynsolidum a
Joseph Corton y rregulan su producto en sesenta y seis rreales vellon: Otro
Molino Arinero al sitio da Moa muele con agua corriente la mitad del año
Pertenece Ynsolidum a Juan Gonz y rregulan su producto en treinta y tres
rreales Vellon: Otro Molino arinero de una Muela al sitio de Pacio que pertenece
a Domingo Penelas y consortes Muele con agua Corriente seis meses al año y
rregulan su producto en treinta y tres rreales Vellon: Otro Molino Arinero de
una Muela al sitio de lonza que Muele con agua corriente todo el año pertenece
a Domingo Fernandez y consortes y rregulan su producto en sesenta y seis
rreales Vellon: Otro Molino arinero de una Muela al sitio de liñarede que muele
con agua corriente la mitad del año corresponde a Domingo Sarceda y consortes
cuio producto regulan en treinta y tres rreales Vellon: Otro Molino Arinero de
una Muela al sitio do Penedo que muele con agua corriente seis meses al año
pertenece ynsolidum a Domingo Gonzalez y rregulan su produción en treinta y
tres Reales Vellon Otro Molino Arinero de una Muela al sitio do Rio que muele
con agua corriente quatro meses al año pertenece a Domingo Alvarez y Froilan
Corton y rregulan su producto en veinte y dos rreales Vellon: Otros dos molinos
uno al sitio de escouredo de Antonio Pal rregulado en treinta y tres rreales y
otro al sitio da rrega que quarenta y quatro rreales de Pedro Otero…”
¡Montecubeiro, con 23 muíños, e
ningunha muiñeira que pasase á Historia, que eu saiba! Terei que preguntarlles
aos de Zuncurrundullo… De confirmarse esta carencia, haberá que deducir que, ou
non as deixaban ir soas ao muíño, ou bailaban no adro, e só no adro, cos frades
de ollo avizor, de “carabina”. (Don Benito, aquel gran Párroco da posguerra,
nos seus días mantivo, conservou, aquel costume…, escudriñando os arredores do
torreiro cunha lanterna de pilas que lle trouxera un Cubano, un bo amigo seu,
con sona de moceiro, e por ende, experimentado! ¡O témpora, o mores!)
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
As nosas relacións co mundo árabe (musulmán)
Mesquita en Guitiriz,
que llela fixo Franco aos feridos da guerra,
¡que os mandou para aquí…, a toma-las augas!
É improbable que os musulmáns (árabo - bérberes) chegasen a Castroverde
naquela invasión do ano 711. Só pasaron á Península, inicialmente, uns 10.000
bérberes, mandados polos árabes Tarik e Muza, e só traían 3.000 cabalos. Con
eses efectivos, as nosas montañas, e maila nosa climatoloxía, pasar do Douro
para arriba, como non fose para facer algunha razzia (roubos, asaltos),
resultáballes practicamente imposible. Quedáronse na parte Sur – Centro –
Levante e Atlántica, da Península, ademais das Baleares, terras ás que chamaron
Sbania. Quen veu, pero máis adiante, que ese si que estivo en Lugo, camiño de
Compostela, onde roubou as campás, foi o Al Mansur (Almanzor).
O que foi certo, que aínda vive por aquí algún vello que o recorda, foi que os soldados de Marrocos, (aos que a xente chamaba vulgarmente “mouros”, ou “mauretanos”, pero iso non é pexorativo nin racista, senón unha referencia á súa cor morena por non saber distinguir razas e/ou procedencias), daquela ao servizo de Franco, pasaron por Castroverde en Agosto do ano 1936, en camións requisados, dirixíronse ás Grandas (gándaras) de Salime, que foi o inicio da resistencia ástur na guerra civil.
En calquera caso, as relacións co actual Marrocos, eses veciños do Sur, son intensas, aínda que non sempre satisfactorias. Iso ademais de que hai moitos marroquís traballando en España, principalmente no que foi a súa Sbania. Na globalización do mundo actual cadora é máis necesario saber idiomas, cantos máis, mellor; cultivamos os de aquén do Estreito: portugués, francés, inglés, alemán…, pero do árabe, se quitamos ao ilustre, xa falecido, señor Fórneas, de Sampaio, poucos galegos chegaron a saber algo, nin sequera aqueles quintos das quintas, ¡meus pobres, que en África tiveron sede de todo, menos de idiomas, que lles chegou con castelanizar para que se risen deles algo menos no cuartel! Isto que poño aquí son catro verbas, un pouquiño, coa única intención de que se teña unha noción, tanto dos musulmáns como da súa lingua principal, pois tamén teñen dialectos, segundo que zonas ou países. Vexamos:
O saúdo:
A-Salaam Alaykum = Que a paz sexa contigo. Respondendo:
Wa Alaykum A-Salaam = Que contigo estea a paz.
Algunhas frases e palabras de uso frecuente, tal que nunha viaxe turística:
Bos días = Sabah el kheer; ou, Sabah el nour.
Boas tardes = Masaa el kheer
Boas noites = Layla Sa´eeda
Benvido = Ahlan wa sahlan
Ola = Marhaba, Ahlan
Adeus = B´slama
Como estás? = Kidayr?
Ben = Bikhir
Como te chamas? = Shu ismuk?; ou tamén, Asmitk?
Eu chámome = Ana ismi
Si = Na´am; ou tamén, Eh
Non = La
Por favor = Men fadlak
Grazas = Shukran
Moitas grazas = Shukran jazeelan
De nada = Afwan; ou tamén, Makayn muchkil
Que? = Shno?
Quizais, pode ser = Yimkin; ou tamén, Mumkin
Que pasa? = Ach kayn?
Que desexa, que precisa = Ashno bghiti?
Quero, déame = Bghit; ou tamén, A´atini
Okey, está ben, basta = Safi
Non o sei = Ma´arafch
Tu = Nta
El = Huwa
Ela = Hiya
Como se di? = Kifach katgal?
Que é isto? = Ach hadchi?
Síntoo, descúlpame = Smahliya
Dálle, apura, sigue = Yallah
Falas árabe? = Katahdar el a´arabia?
Falo árabe, pero pouco = Kanahdar el a´arabia shwia
Se Deus quere = Insha´Allah
O Corán = Al Qur´an
A guerra = Jihad
Mahoma = Mohammed, Muhammad
Abraham = Ibrahim
Moisés = Musa
Xesús = Isa
Querida, querido = Habibi, Habib
Os rezos do musulmán = Salat
O xaxún = Saum
Axudar aos pobres = Zakat
A súa peregrinación á Meca = Al Hajj
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Achegas á Feira da Artesanía de Castroverde
O ALTAR
DAS MIÑAS ZOCAS
Teño para min
que aos meus entregos, aos remotos, non lles foi difícil pasar das follas de
parra, da súa vitis vinifera
paradisíaca, ás pelellas dos primeiros animais comestibles por eles
sacrificados, pero..., ¿o de calzarse? Xa sabemos que tamén empezaron coas
peles, enroscadas ao pé, e atadas, seguramente cunhas correas de salgueiro,
séxase, de Salix, que abundarían naquelas
humidades da Mesopotamia, se é que alí comezou a humanidade, aínda que teño por
máis probable que aquel "paraíso" o tivesen nesta Fisterrae do mundo primitivo,
ou logo, ¿por que lle chamou así ao noso país, desde sempre, antes xa dos
romanos, aquel Hannón dos periplous,
aquel que subiu polo Miño arriba, e que, de visto por dentro o noso paraíso
deuse por satisfeito, e morreu gozoso, en pleno clímax, exclamando: ¡Jahvé, xa
que os deste edén emigraron, todos, a feito, en busca de aventuras, cambiando o
rabo polo cu, eu tomo posesión deste río e da súa cunca, que é meu, miño, miño,
polos séculos dos séculos, amén!
O de calzarse
con xeito, quere dicirse, con zocas, non lles foi posible, e iso que todo por
aquí tiñan bidueiros a granel, desde o mar ata Fonsagrada, en tanto en canto
Tubal Caín non descubriu o ferro, e co ferro, o aceiro, e cos aceiros afiados e
retortos, as trades. O proceso foi longo, así que, chegar a unhas zocas
custoulle á humanidade media eternidade, ¡como para que este homo sapiens do século
XXI, d. C., as desprece! Eu, polo contrario, ¡será porque son do XX!, adóroas,
pois grazas a elas, á súa labra e á súa venda, cheguei a ter catro cobres,
catro cadelas, no peto, ¡miñas, tan miñas como foi o Gran Río para aquel
Hannón!
Agora que temos
tantas prazas baleiras por culpa da retirada dos Martes, dos deuses da guerra,
don Hermenegildo no Ferrol, Millán Astray na Coruña, etcétera, ¿non sería a
ocasión de erixirlles unhas efixies aos zoqueiros, deuses da paz, deuses do
avanzar silente, pacífico e confortable? Este servidor comezou dando exemplo xa
que entronicei as miñas zocas, as últimas que fixen pois das primeiras só teño
un recordo, iso si, definitivo, nos calos dos meus pés: ¡Aquí as tedes, que
igual serven de modelo se esta crise económica nos obriga a volver sobre os
nosos pasos, sobre os pasos mal dados!
¿Alguén fixo
outro tanto pola saúde e polo confort da xente deste país ao que chamamos
Galicia? Coido que non; así que, daquela, polo que a min toca: ¡Gloria aos
zoqueiros da Gallaecia!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Conferencia no CPI de Castroverde
Marzo 2010
Pasado, presente e futuro
de Castroverde.
Ilustres señores, queridos
amigos/as.
Xa que a cousa vai de Historia, comezarei con un refrán periclitado, historicamente periclitado: aquel de que non se poden empezar as casas polo tellado. Pero se algún día foi certo, hoxe, non. En arquitectura, por exemplo, mal se pode planificar unha casa, un edificio, sen coñecer de antemán as alturas que queremos ou nos permiten darlle, para seguidamente obrar en consecuencia. Nos deportes de competición, tamén cómpre coñecer de antemán a meta, o fin proposto. E xa non digamos en economía, onde pouco podemos lograr se non temos claro o cume proposto; cuestión á parte será o estudo dos medios e das circunstancias concorrentes, estean ao noso dispor ou séxamos capaces de acadar e de formalizar.
Na actualidade, e nunca falarei
de presente no senso clásico xa que iso, historicamente, non existe, pois tan
pronto como pronunciemos unha verba esta quedará incorporada ao pasado,
instantaneamente, con tódalas súas consecuencias, nesta actualidade que estamos
vivindo, cunha crise socio económica tal da que só se pode saír collendo
folgos, acumulando enerxías, reestruturando, para enfrontarnos á xeira
seguinte, unha meta que están albiscando os nosos administradores é a de ir á
refundición, por fusión, de tódolos concellos que se vexan en apuros económicos
para soste-la súa burocracia operativa; ou iso, ou revisa-las funcións das
Deputacións. Este problema aféctanos dun xeito grave aos galegos dada a nosa
multiplicidade, o noso minifundismo poboacional, agravado polas inevitables e
imparables caídas do censo na maioría dos concellos.
Isto é unha hipótese de traballo,
ou se o preferides, unha intuición, pero non miña xa que o veñen meditando, e
incluso dicindo, a media voz, políticos de tódalas ideoloxías. Se lembramos que
o noso Castroverde foi a cabeceira dun daqueles once condados suevos,
concretamente o das terras de Chamoso, Flammoso para os romanos, nada tería de
particular que algún destes rapaces se vexa algún día elixido Alcalde, xa que
non Conde, dunha nova xurisdición. Lembremos que este concello non sempre tivo
as mesmas parroquias, que as foi agregando e disgregando no século XIX por
sucesivas disposicións; unha das últimas incorporadas foi o couto de
Montecubeiro, que non resistiu a súa independencia despois da desamortización.
E se alguén pensa que invento cousas, aos arquivos me remito, pois aínda que se
eliminaron moitos neste Castroverde dos individualismos, algún queda, os
suficientes para esta demostración.
Veña o que veña, é imprescindible
ollar para atrás, olla-lo noso pasado, aínda que só sexa para ponderar os
medios de que dispuxemos no século XX, onte mesmo, así como a utilización que
deles se fixo, para situarnos, para adestrarnos, para non incorrer en novas
molicies, en novas imprevisións, en novos desacertos.
Non é este o sitio nin o tempo
para poñernos con estudos económicos minuciosos, pero si para tentar imbuír
ánimos e azos, pois todo fará falta xa que a panorámica que vos deixamos aos
rapaces non é precisamente un camiño de rosas. Certo é que fixemos moito, pero
máis se puido facer cos medios ao noso alcance se houbésemos tido uns quilates
de sentido cooperativista, se nos axudásemos recíproca e mancomunada a
construír, se fósemos tan bos veciños no obrar, no vivir comunitario, como o
vimos sendo, por poñer un exemplo, para acudir aos enterros.
Castroverde, a nosa bisbarra,
tivo, e segue tendo, aínda que con outras circunstancias, un potencial
económico superior á media da Galicia rural. Para comezar temos o dobre de
superficie cultivable que a media dos concellos de Galicia. ¿Daquela, onde fallamos?
Neste potencial hai que meter, tamén, o noso look turístico, que é singular.
Permitídeme mencionar a José Ramón Onega, que na Voz de Galicia do pasado 13 de
xaneiro, nunha referencia que fixo do meu último libro, CASTROVERDE na historia
e no presente, afirmou rotundamente que somos, “el pueblo de más hermoso nombre
del mundo”. Non o digo eu, que o dixo o Director da Casa de Galicia en Madrid,
repito. Pola miña parte engadiría que non só de nome, senón de terras, de
paisaxe.
As terras boas, obviamente, foron
as primeiras ocupadas, poboadas, e nós temos, por se quedase xente con
autoodio, unha boa demostración nesa cova do paleolítico superior, aquí en
Bolaño, en pleno Val Verde. De seguido están os castros, e tras deles, a
ocupación romana, o noso trigo flamexante, flammoso, os topónimos suevos, os
eremitas, as igrexas monumentais, os conventos, unha fortaleza inxente… Todo
isto tiña por base a nosa produción, a riqueza e maila beleza do noso chan!
Os nosos entregos víronse
derreados de foros e demais gavelas; ata onte mesmo, pois as últimas rendas
forais redimíronse despois da guerra civil, e puidemos con todo! ¿Que os
entregos terminaron de levantar cabeza cos cartos da emigración americana? ¡Si,
é certo! Pero non o é menos que tardarían algo máis, pero sen aquelas divisas
da emigración tamén se houbesen upado, e iso por dous motivos concorrentes:
pola produción das terras, asemade coa produtividade e mailo esforzo da nosa
xente.
Aínda que non se conservasen
outras fontes históricas, aí están, aí temos, esas igrexas, os pazos, e as
mesmas casas de labranza, en xeral de excelente fábrica, que falan
elocuentemente do poderío económico e laborioso desta bisbarra, asentado, como
digo, na bondade da terra e na labor da xente. Daquela teño que volver atrás: ¿onde
fallamos?
En mil cousas e por mil causas,
errores e sometementos que cómpre refusar, allear:
Os señoríos, que foron impepinables: séculos
de tiranía, de vasalaxe ante as armas dos poderosos. Pero cando veu a
desamortización, catro burgueses e catro galos dos do país fixéronse con aquelas
rendas. Os cregos ameazaron, incluso, coa excomuñón, a quen acudise ás poxas,
que máis ben foron clandestinas. ¿Quen acudiu? En moitos casos, os propios
irmáns daqueles predicadores, os morgados, seguramente avisados e apoiados de
mil maneiras polos propios anatematizantes.
Foise saíndo de todo iso, pero
entronizamos a clase caciquil, a dos conseguidores, don Fulano de Tal e compañía:
usureiros e abusóns, aos que se lles traballaba de balde porque poñían vacas de
cabana, mediaban no Imposto dos Consumos, ou simplemente mandaban, abusando de
quen viña afeito a poñérselles de xeonllos, a eles e á súa familia. Co
franquismo volveu o medo; o medo ás camisas azuis, que por algo levaban pistola
á vista; ¡iso ademais da deles, se é que a tiñan, que nunca matón houbo que non
fose un covarde, un dexenerado!
¡Por fin, volveu a democracia!
Pero tan desafeitos nos colleu, que nin tiñamos azos para saber escoller; nin
para escoller, nin despois diso, para esixir e controlar. O único consolo é
que, coma nós, pasoulles a moitas bisbarras, pero cada quen colleita segundo
sementa.
De América veu moito diñeiro para
esta zona, como poden testemuñar os vellos de cada lugar, e daquela serviu,
ante todo, para devolve-las pasaxes, e despois para casa-las irmás, e para
estuda-los sobriños, que non había becas. Poucos reclamaron o seu herdo, e a
algún incluso se lle negou, así que todo foron incrementos patrimoniais. Con
ser todo isto importante, aqueles retornados aportaron ideas, un concepto novo
da cultura e do asociacionismo. Por poñer un só exemplo, a sociedade agraria e
maila biblioteca circulante de Montecubeiro, ¡no primeiro quinquenio dos anos
30, que foi un milagre, se ben malogrado por causas alleas! Por certo, que vai
sendo hora de honrar esa memoria, da que pouco se leva dito, e escrito menos
aínda. ¡Cómpre poñer unha placa conmemorativa en San Cibrao, na casa da Unión,
tamén chamada “A Casa de Córneas”!
A emigración europea foi diametralmente
oposta; nesta participaron incluso os morgados, moitos deles deixando os nenos
ao cargo dos avós. Do seu diñeiro unha parte empregouse en cuadras e
maquinaria, pero moito na Bolsa e na especulación inmobiliaria. Aquí si que
houbo fallos, pero a principal responsabilidade hai que atribuírllela aos
mandos políticos, que non se preocuparon de fomentar un cooperativismo agrícola
efectivo, reducido en número de socios, axeitado, nin un sector secundario que
asentase na propia bisbarra aos remesantes das divisas. Máis é, que os Bancos
tiñan, tivemos, a consigna confidencial, verbal, de darlles entrada ás remesas,
estatisticamente, como turismo, na falaz pretensión de fomentalo, de
atribuírlle un engrandecemento de signo imperialista, e iso incluso na
Transición.
Hai que subliñar, entre outras
graves omisións dos nosos dirixentes, que as autoridades non se molestaron en
explicar á xente do rural que saíu unha Ley de Concentración Parcelaria
Privada, concretamente a núm. 14 do 28 de Decembro do ano 1992, que era, e que
segue sendo, un choio para os lugares e para as casarías que a merecesen,
incomparable coa oficial, pois aí temos de exemplo negativo a de Montecubeiro,
que vai por vinte anos e aínda non deron as escrituras, (1) ademais doutros
atrancos e imperfeccións. Se tivésemos nestes últimos anos o espírito
asociativo daqueles retornados de América, habería, entre outras imperfeccións
eliminadas, menos maquinaria agrícola infrautilizada, que é igual a dicir,
recursos ociosos. ¿Que hoxe en día abundan as Asociacións: só en Lugo capital
unhas 350? ¡Si, pero no plano económico, non; no empresarial, non; no rendible,
no sostible, non!
Aquí pode haber alguén que me
oíse dicir naquelas charlas que din neste Colexio, na época do Director Carreira,
para estimular aos rapaces de entón, para inicialos un pouco nos principios da
Economía e do Dereito, que o único valor co futuro asegurado era engadirlles
valor ás cousas. Ese foi o gran fallo das últimas décadas: ¡Que pasamos,
colectivamente, do sector primario ao terciario, séxase, ao dos servizos,
levados por esa febre especuladora, que non especulativa!
Por suposto que, individualmente,
pouco se pode facer para cambia-las cousas nesta fervenza da globalización, do
todo vale; pero si podemos, e debemos, concienciarnos, máxime nesta crise xeral
que nos invita á reflexión, pois cómpre axeitar os nosos medios, os nosos
coñecementos, cara a sistemas de seu máis pragmáticos, volvendo, como pouco, a
aquela cooperación veciñal que tan de manifesto se poñía na construción das
casas e nos traballos de temporada desta zona, que niso tamén fomos singulares.
Queixámonos, e con razón, dos
intermediarios, dos oportunistas solapados, pero tampouco se vén facendo gran
cousa para facelos evitables, e iso que non sería difícil perfeccionar,
conservar, presentar, e poñer en xeito e forma os nosos produtos, sexan
naturais ou elaborados, presentándollos ao consumidor en bandexa, cerca do seu
fogar, por dicilo dun xeito gráfico. Castroverde, tan próximo da gran urbe
provincial, logo está, podería estar, dela, tan accesible coma un almacén da
súa periferia industrial.
Todo isto, este propósito da
emenda, esta mentalización, esta planificación, non se fai nin á présa nin con
medios de carácter individual, mais será inevitable poñerse, polo menos, nese
estado de ánimo para enfronta-la competencia que nos agarda. Hoxe en día temos
unha base cultural aceptable, pero afixémonos á boa vida, e desde as nosas
alturas pode pasarnos desapercibido que estamos sendo invadidos por un aluvión
de inmigrantes que tampouco son torpes, e que se contentan con menos. ¡Por se
tiñamos pouca competencia na casa, volven os mouros, e cos mouros, os outros;
de momento, a pé, pero non tardarán en desaloxarnos dos empregos a pouco que
nos durmamos nos loureiros!
Isto dos recursos ociosos hai que
entendelo ao dereito, quere dicirse, non meter tódolos ovos nun cesto, pois é
axiomático que unha estrutura moi especializada e moi específica é tamén unha
estrutura ríxida, pouco adaptable á evolución conxuntural que se vaia
presentando. Xa sabemos que os monocultivos, as explotacións moi
especializadas, resultan máis cómodas, e incluso, por veces, máis rendibles,
pero os seus riscos nesta globalización do mercado son grandes, e por veces,
definitivos. Neste aspecto, a nosa edafoloxía é un tesouro, que nos permite
distintos enfoques, a medio e a longo prazo; ora ben, no campo tampouco se pode
andar con golpes de temón, ora a babor, ora a estribor, o que nos levaría á
inevitabilidade dunha programación diversificada en exceso, séxase, excesivamente
elástica.
Falando de edafoloxía: Pénsese
que, entre outros factores, ese pasotismo mundial con respecto ao cambio
climático, á imparable desertización, en Castroverde, pola composición da
terra, microclima, etcétera, constitúenos nunha reserva produtiva, resistente, variada
e de alto rendemento. Daquela estamos subidos nun carro de ouro, pero o quid
estará en sabelo conducir, en sabernos conducir! Neste aspecto deteñámonos un
pouco para traer ao presente unhas cantas experiencias do pasado; son infinitas
as que poderiamos citar:
A firma individual máis poderosa
de Galicia actualmente é, como sabedes, a cadea Zara. Pois ben, comezou
fabricando en serie o que as nosas costureiras non se aviñan a facer: mantelos
e batas, que eu coñecinos así; algo demandable e que requiría pouca materia
prima, pero había que engadirlle o valor de facelo en serie: ¡aí estivo o seu
acerto!
Polos anos 70 comezamos a devecer
polos turismos de segunda man; simultaneamente, no veciño Portugal, que sempre
o tivemos por atrasado, mercaban furgonetas, que lles servían para todo,
maiormente para poñer en mercado os produtos por eles elaborados en días
intempestivos, particularmente ebanistería tallada artesanal, á que pronto
incorporaron máquinas alemás, con programas informáticos.
Pero o caso máis notable, de sona
mundial, foi Suíza, que se especializou en elaborar produtos e vender paisaxes
nada mellor cós nosos, coa mínima materia prima, pero cunha presentación e
cunha efectividade atractiva, excelente. Nisto tamén hai que recoñecer que os
países pobres, como lles ocorre por veces ás casas, son os que máis tiran,
porque a necesidade fai de esporas.
Hoxe mesmo, Marrocos, que só ten
de terra boa e ben regada a comarca do Lucus, ¡o outro Lugo!, estanos vendendo
froitas e produtos de horta. ¿Que é máis doado, plantar leitugas, tal que nun
invernadoiro, e distribuílas, ou ir por elas a Marrocos?
En definitiva, hai que deixar atrás a economía minifundista e xuntar forzas, discorrer e cooperar, á vez que se lles esixe aos de arriba que melloren, que actualicen, os plans educativos, formativos, pois o rural precisa documentarse algo máis en normativas da Unión Europea, en nocións de economía e de dereito, en transformación das materias primas, e un longo etcétera. Sexamos conscientes de que materia prima a secas, o que se di a secas, con isto da globalización apórtana, e barata, os países do Terceiro Mundo, que así están eles de paupérrimos, mentres os adiantados se enriquecen coa súa presentación e acondicionamento. Tamén hai que mentalizarse en que periclitou aquilo de que facer un mal Bacharelato xa daba o tratamento de “don”, e con ese título, ¡veña dar ordes para que traballasen os outros, fosen veciños ou non! De presente, e cadora máis, o estudo, a formación continuada e sostible, os Máster, teñen que ser o noso pan de cada día, o noso afán indemorable, que se ti non o fas, farao o veciño da porta. Acabáronse as especulacións crúas, o éxito dos lanzados, pois está ben as claras que comezan os tempos dos constantes, dos preparados, dos mellor preparados, en preparación ininterrompida, sen altibaixos.
Rematarei, como tantas veces levo feito, cunha evocación da nosa Enriqueta Otero, ¡e iso que a tiñan por chalada! “É moito o que herdamos; daquela a nosa obriga está en perfeccionalo e transmitilo”. Fagámoslle caso, aínda que sexa a título póstumo.
Con isto, moi agradecido, a todos,
pola vosa paciencia.
(1) Déronas uns meses despois.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O gaiteiro de Andión / El gaitero
de Xixón
Ya se está el baile arreglando,
y el gaitero, ¿dónde está?
“Está a su madre enterrando,
pero enseguida vendrá”.
(Do poema El Gaitero de Gijón,
de Ramón de Campoamor)
Iso pasoulle ao de Xixón, pero o
noso, este do noso condado de Chamoso, Xavier de Rodríguez, de Andión (o romano
Andelón), falecido nestes días, ben paralelo foi, que perdeu a súa nai cando
tiña oito anos, tendo que suplir os agarimos que lle arrebatou a Parca coa súa,
infantil, afección musical.
Dobremente vinculado a
Castroverde, pois participou, con seu irmán Ginés, nas bandas de música de Pena
e de Bolaño, casándose cunha Cortón dos Vilares de Montecubeiro. A tal momento,
e dada a súa precoz e absoluta afección á música, non podemos dubidar de que o
incorporaron á banda dos querubíns, no coro do Ceo.
Recolleu cancións e tocatas, fixo
muiñeiras e outros arranxos, participou en foleadas e demais enxebrismos deste
país. ¿Que deixou sen facer? ¡Nada, salvo presumir, porque foi o artista menos
vaidoso de cantos levo coñecido! Urxe reencher o noso Patrimonio cultural,
pois, pouco a pouco, quedamos sen os mellores.
¿A ver onde temos, onde está, o
noso poeta, o noso Campoamor, pois este gaiteiro, o noso, Xavier de Andión,
merece outro tanto coma o de Xixón, xa que ámbolos dous animaron á xente, cando
os animados deberían ser eles!
¡Deus, como me gustaría facerlle
unha loa poética, pero…, nin sei música, nin se me dá a rima!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¿Fáltanos un?
Aínda que
estou tecleando neste Martes de Carnaval, o que segue non é ningunha
carnestolenda: Aquí vos presento a San Pedro Poveda Castroverde, sacerdote, pedagogo, escritor e protector dos xitanos;
¡dos da raza “calé”, non dos outros! Foi canonizado por Juán Pablo II no ano
2003, ¡coma quen di, onte, onte mesmo!
Coa de igrexas
e conventos que se erixiron nesta terra sacra, estou seguro de que tiveron aquí
as súas raiceiras moitos máis santos que diaños, ¡aínda que destes nunca
faltaron, pois, coma as ortigas, na mellor terra é onde mellor se dan!
De momento é
unha investigación, ou como se lle queira chamar, pero os indicios…, ¡aí están!
Anticipo as miñas pescudas por se alguén pode perfeccionalas. Comecei poñendo
este correo:
Sent:
Sunday, February 14, 2010 3:10 PM
Subject: San
Pedro Poveda Castroverde
Soy
José María Gómez Vilabella, natural de Castroverde, Lugo.
Viendo
la biografía del P. Poveda Castroverde, quedé muy intrigado. ¿Nuestro santo no
tendrá las raíces maternas en mi pueblo, habida cuenta de que los apellidos se
tomaron en muchos casos del lugar de procedencia? La llegada a Jaén de esa
familia se explicaría porque en su reconquista y repoblamiento actuaron los
Castros, con sus mesnadas, entonces señores de Castroverde.
Si
hay alguna relación, mucho les agradecería que me faciliten todos los datos, todos
los antecedentes que se conozcan, ya que sería lamentable que tuviese aquí sus
raíces, y no se conozca ni siquiera la existencia de este santo sacerdote.
Muy
agradecido de antemano, afectuosamente,
Acabo de
recibir esta contestación:
Estimado don
José María:
Me
parece muy sugerente su hipótesis y ojalá tuviéramos datos que la confirmaran.
En la genealogía de San Pedro Poveda sólo hemos llegado hasta la cuarta
generación de antepasados y habría que investigar más para enlazar con los
Castroverde de Galicia. Le agradezco mucho la sugerencia y a ver si unos u
otros llegamos a confirmarla. Yo he sido la Postuladora de su causa de
Canonización y me interesa muchísimo la figura de San Pedro Poveda.
Con
todo afecto y gratitud,
Mª Encarnación
González
Teña aquí, ou
non, as súas raiceiras, polo menos o apelido énos familiar. ¿Que vos parece se
lle rezamos para que nos facilite o seu avoengo, a súa procedencia? No ínterim,
saúdos,
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
A xeración das picardías
Fonte dos Namoros, ou dos Pretendentes, na Meda.
Estado actual.
Entre as peripecias castroverdenses que me quedan sen contar…; ¡sen contar,
non, que eu non son ningún contista, así que direi: sen referir!, están as
picardías daquela xeración da posguerra, ou máis exactamente, do segundo terzo
do século pasado.
Criámonos nunha “noite de pedra”, como diría Celso Emilio Ferreiro, ou máis
ben de toxos: ¡espiñas por todas partes! Na infancia, aquel silencio sepulcral:
os perseguidores, pola súa mala conciencia; e os perseguidos, polo medo a que
as criaturas comentasen os segredos das súas casas. En canto á moral…; ese
concepto quedara estratificado nas follas do catecismo do P. Astete, ou no do
P. Ripalda, que era forzoso memorizar, aínda que non se entendese. Tampouco
comprendiamos as ladaíñas do Santo Rosario, e menos aínda os latixos da Misa,
co señor cura de cu para nós, ¡sempre! De pouco nos servía o seu “Ite, Missa
est” pois, á saída, os Pedáneos facíannos cantar o Cara al Sol, chovese ou
nevase; ¡outro latín! Naquel catecismo dicíase que o quinto era, ¡no matar!,
pero de feito, por máis que o silenciasen nas casas, tódolos cativos sabiamos
que houbera e seguía habendo mortes, ¡mortes violentas, e non só na guerra!
Os rapaces, naquel ambiente de forte machismo, competiamos no recreo a ver
quen mexaba máis longo e máis alto, pero, ¿como o facían as nenas? A nosa
obsesión era vixialas cando se ían para detrás dos palleiros, pero sempre
quedaba unha de garda, e daba uns alaridos tremendos se se achegaban os trasnos
da escola. Outro signo dos tempos era que deixara de haber fillos bravos… ¡Non
podía ser doutro xeito, cos mozos na fronte, e despois da fronte, acuartelados,
polo medo aos Aliados, pero tamén para baixa-lo paro! Ou era por isto, ou por
aquela catequese espartana. O que sabiamos de certo era que os nenos non viñan
de París, pois daquela, España, o Imperio español, remataba nos Perineos. E
logo que vivíamos rodeados de animais, ¡de animais de todo tipo! De sexoloxía
sabiámolo todo; todo ou case todo, incluso aquilo de que as eguas e mailos burros
xeraban mulos…, ¡útiles para vendérllelos aos casteláns!
Pero a causa cambiou de repente nada máis iniciarse o licenciamento das
quintas: Aqueles mozos da guerra non só foran valentes, todos, a feito, senón
que contaban, ¡aqueles si que contaban!, os seus avatares donjuanescos, os
namoros das súas “madriñas” de guerra, a de mulleres que se lles entregaran… ¡E
eu, inocente, que tiña por certo que os que se entregaban eran os soldadiños do
“Ejército rojo”, aquel que fora “…vencido y desarmado…”! Pero había máis, unha
parte moura, que tamén nola referían aos rapazolos en secreto: ¡que abundaban
as enfermidades venéreas, en particular unha gravísima á que chamaban “o mal
francés”! Balbino de Mirón, (q.e.p.d.) foi máis explícito, e díxome que aquilo
era…, ¡a sífilis!, contra a que só cabía abstención ou profiláctico. Deus llo
pague, pois sabelo era un reforzo moral… Se chegase a sabelo o cura da
parroquia, tódolos curas, seguro que nolo dirían no catecismo, en particular
cando nos explicaban aquilo de que era un pecado gravísimo desexar a muller do
próximo. ¿A muller do próximo? ¡Pero se todas eran feas, a rabiar, cos ollos
afundidos de tanto chorar naquela guerra das balas, das ausencias…, e das
fames!
Meu avó dixérame que nunca se debían criar xatas de partos múltiples,
porque non preñaban. E casualmente eu coñecía unha xemelga…, pero non houbo
problema, pois nunca me deixou achegar, nin ao nó do seu mantelo!
Cos mozos licenciados, víase algunha que outra parella sentados tras do
palleiro, cousa sospeitosa, pero sen consecuencias, xa que, entre lusco e
fusco, berraban das casas…, ¡aínda que a sella da auga xa estivese no
vertedoiro! Por outra banda, de que as festiñas, máis ben foleadas, e tamén as
feiras, rematasen con luz, para irse en tempo e forma, boa ansia tiña a Garda
Civil, titores absolutos. Tamén concorría que o cura da miña parroquia manexaba
unha lanterna de pilas, ¡de pilas, naqueles tempos!, así que, por tras das
paredes só permitía que se abrazasen as hedras.
¿Logo, non había picardías? ¡Claro que as había, pero os vellos non as
deben referir, pois todo o tempo é pouco para corrixir, para dar exemplo aos
mozos de hoxe en día, que ben o necesitan!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
A esculca das mozas
¡Isto queda
tan lonxe na “Memoria histórica” que necesitarei xuralo para que me creades! ¿Que
fórmula queredes? ¿Válevos que o faga por San Baco bendito, patrón dos
borrachos, que son os únicos que din a verdade, ademais dos nenos?
Lonxe parece ir, pero eu lembro casos, ¡e non poucos!, nesta bisbarra de Castroverde. Por encima de todo tiñamos a endogamia, que quitou a fame de moitas casas amecendo leiras; iso ademais da cómoda, ou da hucha, das colchas de la, as sabas de liño…, ¡e por veces, unha xata para a cría! Aquela endogamia, sen subirnos á xenética, tiña de bo que os parentes non podían dar testemuño nos preitos veciñais, nos civís, pero non sempre era factible acadar esta lotería, así que…, ¡chufón ao canto!
Non servía calquera para chufón pois tiñan que concorrer varias circunstancias: A fiabilidade do intermediario con respecto ás dúas familias pactistas. Un coñecemento directo e profundo das solvencias respectivas, e de posibles enfermidades hereditarias e/ou secretas que prexudicasen a descendencia irrenunciable… ¡Amén dunha boa besta para os desprazamentos a distancia! Tamén labia, dialéctica, suposto que tiñan que rebater, por vía diplomática, as suspicacias daquel dito, tan acreditado coma o Credo, de que, O que lonxe vai casar, tacha leva ou a vai buscar!
Teñamos
presente que aqueles matrimonios eran indisolubles, permanentes, e incluso con
proxección eterna pois a ninguén se lle ocorría matinar que puidese haber un
distanciamento alén do purgatorio. ¡Era preciso atar ben atado, escoller con
tino! (Se abro unha paréntese coido que poderei dicir que un casoiro destes
modernos, tipo aluguer: ¡O que primeiro se aburra, que se vaia, pero que deixe
a porta aberta para o subseguinte connubio!, non require tanta premeditación,
tanto estudio recíproco coma aqueles dos nosos pais).
Se a moza non era do lugar, entón a dote había que sopesala moito, pois, a falta de leiras amecidas, mil reás eran mil reás, e non se chegaba a eles tan doado, que daquela non había subvencións, nin pensión dos vellos, nin…, ¡nin eucaliptos para vender! Se o mozo non coñecía á rapaza, forzoso era fabricarse un pretexto de “aproximación ao inimigo”, para espiar, para “explorar”, -como dicían os romanos cando mandaban un “traidor” por diante para que lles cuantificase as forzas do inimigo-, xa estaba o “chufón”, pero había que fabricar a ocasión dun coñecemento persoal previo, que sempre se facía con discreción, tal que valéndose dunha casa amiga a onde ir de invitado pola festa parroquial.
Fáltame
mencionar a “comisión”, que xeralmente consistía nuns “calzóns” de baeta. ¿Por
que roupa interior? ¡Por discreción, para que non se chegase a saber quen fora
o xestor, o intermediario naquel casoiro!
¿Queda claro que para chufón non servía calquera, que precisaban ter dotes de estratego, xunto cunha labia de diplomático?
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Cando llo referín a
Augusto Trillo,
interpretouno así.
A Cruz do Zarro Novo
Señor, aquela
cruz do Zarro Novo...! Aquela si que foi a miña cruz, de por vida, que moito
levo matinado no seu significado, na súa razón de ser e de estar. Era de
madeira, se cadra tan rústica coma a do Calvario, e púxoa meu avó, antes de
nacer eu. Hoxe está..., ¡enterrada, tan soterrada coma os que debaixo dela
xacían! Esas pas da Concentración Parcelaria..., ¡que malditas sexan!
En certo modo débolles
estar agradecido, pois, coa súa desaparición, as xeracións vindeiras ignorarán
a maior ignominia dos anais de Montecubeiro. ¿Non se di que, morto o can,
acabouse a rabia? ¡Pero non é exacto, nin definitivo, xa que, para min e para
os que saiban o que eu sei, ese é, e sempre será, un punto sucio, achaiado pero
sucio! ¿Porque eran fetos, porque morreron sen augas bautismais...? E os
outros, por suicidas, por atentar contra Deus, autor da vida?
¡Señor, que
engorde se nos vai a burremia, o fariseísmo! En canto aos fetos, ¿non tiñan
alma? ¡Claro que a tiñan, desde o instante da súa concepción, e tan pura que
Ti, Señor, chamáchelos á Gloria antes de que a manchasen coas inmundicias deste
mundo pecadento! A túa Redención foi universal, non si? Daquela non hai abortos
que sexan indignos de compartir o campo santo parroquial! En canto aos
suicidas, Ti, Señor, sabes, mellor cós médicos, que ninguén se suicida salvo en
presenza dun ataque de loucura. Se polas circunstancias que fosen tolearon,
podémolos considerar responsables dos seus actos? Os asasinos son responsables
porque saben o dano que fan; os suicidas, non, nunca!
Neste punto
choramos, meu avó e mais eu, o que non é ningún feo xa que tamén o fixo, tamén
chorou Xesús ante o cadáver do seu amigo Lázaro. Meu avó, lembrándose da
soidade de dous fillos, que os enterrou de propia man, coa propia aixada,
naquel lugar maldito. ¡Non llos admitiron en San Cibrao, e iso que os dominicos
sempre se tiveron por bos teólogos, que moitos o foron, tal que o Cardeal Gil!
Eu chorei con el por dous motivos: por velo chorar desesperadamente, e tamén
pola perda daqueles tíos-avós, que, sendo fillos de quen eran, a imitación de
seus pais serían, chegarían a ser, dous tíos simpáticos. ¿Señor, verdade que os
tes contigo, a todos eles, Aí Arriba, cos xustos e cos elixidos? ¡Daquela
deixarei de rezar por eles e comezarei a facelo polos que arrasan o patrimonio,
que ese si que é un suicidio consciente!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Ingresos con e sen oposición
Ante todo non se me diga que isto non é Castroverde, patrimonio de
Castroverde, pois neste cárcere, no vello de Lugo, Castroverde tiña, ou aínda
ten, unha participación importante. Pero aquí voume lembrar doutros títulos: os
ingresos na mesma, con e sen oposición.
Os tres irmáns Pereira, e seu cuñado Darío, ingresaron, nos 40, como
Oficiais, séxase, mediante Oposición. Por aqueles días tamén ingresaron, ¡pero
como internos!, o Castedo de Pozos e mailas tres inquilinas da señora Vitoria
do Cuco.
Haberá que demostralo para que se crea, e vou empezar polo irmán da Neves
Castedo: Aquel home saíra tan señorito como traballadora súa irmá. ¡Naquelas
xestacións algo estivo mal repartido! En certa ocasión, morriñoso do cárcere,
onde se comía pouco pero traballábase menos pois o pazo de Tella xa estaba
rematado, ocorréuselle ao rapaz roubarlle uns queixos a un veciño de alí de
Pozos e subir a comelos ao faiado do salón. Os da casa, de noite, oíron pateo
arriba, no faio… ¡Era o intruso, contra os leiróns, que lle disputaban o queixo!
O dono da casa, lembrando que vira ao veciño atusmando na cerca, discorreu
aparta-la mesa-comedor, pola que obviamente tiña subido o merodeador, aquel
acaparador dos queixos, que así non podería baixar do faiado, nin de día nin de
noite.
Ao amencer colleu a besta e foise a Castroverde polos Gardas. Puxeron unha
escada, e o Castedo baixou lentamente. Entón o dono da casa:
-¿Por que fixeches isto; se mos pedises, acabábamos antes?
-Señores Gardas, admítanlle a denuncia, que a merezo, e tamén a necesito:
¡O plan é que me volvan a levar preso, outra tempada, polo menos ata que veña o
verán, e me saia un traballo…!
Claro que o ingresaron en Prisións, pero como interno.
O outro caso foi entre Lugo e Montecubeiro: Volvía das segas o fillo da
Panceira, e de chegado a Lugo entroulle a curiosidade de coñecer á María dos
Quintos, de quen tiña oído falar. María xa se retirara do oficio, pero na súa
casa despachaban tres mozas peitudas, que asomadas ás ventás ofrecían a
mercadoría cantando.
O Panceiro, á hora de pagar, díxolles: -En catro semanas é a festa de
Montecubeiro, e se non me cobrades hei de buscarvos unha casa onde poderedes
exercer os dous días da festa. Teño veciños con cartos, e xa vos presentarei.
De volta á parroquia falou coa filla do Cuco, Vitoria, e díxolle: -Van vir
tres artistas, amigas miñas, para cantarlle ao Santo, e comprometinme a
buscarlles aloxamento. Ti podes durmir abaixo, na cociña, nesa cambariña que
foi de teus pais, e como estes días, de paso que axudas na reitoral, xa comes
na casa do señor Cura… ¡Hanche pagar ben pagado, que respondo por elas!
Nada máis pasar a procesión por diante da casa do Cuco, as rapazas deron en
cantar desde as ventás para que correse o son da súa música, e fosen subindo os
potenciais clientes. Mais nisto, aquel Párroco, don Benito, tan listo e tan
celoso dos seus deberes, decatouse de que aquela música non era sacra, así que
mandou aló ao Sancristán, para que vise e informase ipso facto. As
rapazas deron en acariñalo, pero Afonso resistiuse. A todo isto quitáronlle o
reloxo de ouro, que sempre o levaba no seu chaleco de pana, coa leontina
correspondente. –Devolvémoscho mañá, cando nos marchemos, pero a condición de
que non vas denunciarnos.
Ben lle notaron o aprecio en que tiña a xoia susodita, e logo que en vista
de que non lles subían admiradores, o que lles conviña a elas era que as
detivese a Garda Civil, que así levaríanas ao cárcere, ¡por roubo! ¡A falta de
clientes, cadeas, que outro oficio non tiñan!
Se alguén non me cree, nin cos detalles que dou, que pregunte aos vellos do
lugar, que aínda queda algún da miña idade, pois isto ben público e notorio
foi.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Unha débeda histórica.
¡Abro
unha subscrición, con un euro, como aporte simbólico,
inicial,
para
erixir unha placa, ou un monumento,
en
Castroverde,
ao noso
insigne paisano
MANUEL CORDERO PÉREZ
E fágoo non só en honor do
homenaxeado, senón, e tamén, da muller galega, obxecto directo daquela
intervención súa, tan oportuna, tan positiva como xusta e precisa:
Hay una tierra -¡que bella es!-,
Galicia, en donde la mujer rinde a la familia y a la sociedad más esfuerzo que
el hombre. Éste, sugestionado por la leyenda del bienestar de América, unas
veces, impulsado por la necesidad siempre, vino emigrando, dejando a la mujer
al frente de la hacienda y de la familia. Y cumplía su cometido con tal heroísmo,
que bien merece nuestra admiración...
(Estas verbas, emocionadas e
emocionantes, de Manuel Cordero Pérez, con ocasión da súa defensa do voto
feminino nas Cortes Constituíntes da Segunda República, foron recollidas por
Alberto Vilanova Rodríguez na súa biografía do noso paisano, –nado en
Castroverde no 1881-, e atópanse no tomo 11 da Gran Enciclopedia Galega).
Esta data está
errada na GEG: Localicei a inscrición de Cordero no Concello de Castroverde,
como nado o 19 de Agosto de 1.885. Aquí a presento:
Hoxe, achegándonos ao Día da
Muller, que cae no 8 de marzo próximo, a reflexión máis íntima ten que
levarnos, débenos levar, a min polo menos, ás débedas contraídas coa muller en
xeral, pero dun xeito máis persoal e directo ás da miña/nosa bisbarra, das
que..., ¡das que sempre tiven complexo, polo listas e polo traballadoras que
son, que sempre o foron!
¡Que razón tiña Manuel Cordero
Pérez, e iso que non viviu a nosa Guerra no seu berce, no seu Castroverde, que
lle cadrou estar do outro lado! Cos homes chamados a filas, como en tempos de
Cordero o foran á emigración, casadas e solteiras agarráronse ao temón...; ¡non
do barco, senón do arado, que é máis duro, máis forte, menos manexable! E sen
deixar de leva-los ovos, os queixos e maila manteiga á feira, coa outra man
tiraron da corda do xato, e/ou da vaca, da niñada dos porquiños, da pata do
carneiro marón... ¡O malo do caso foi que viñeron as requisas, as taxas, así
que, máis que vender, tiveron que regalar!
Por falta de paxelos para mercar,
¡todas elas costureiras!, esganifaron sacos, e fixeron calzóns, ou batas, para
a súa prole. Tiraron de tesoiras e raparon as ovellas; fixéronse con liñaza, e
volveron aos teares; axugaron as vacas, e botáronse ao monte..., ¡precisamente
ao monte onde se escondía algún daqueles homes, daqueles fuxidos!, dándolle á
fouz ca súa débil musculatura, para arramplar un carro de toxos; e tras dos
toxos, apeitar co saco para o muíño; e amasar, e roxar, e face-la bola...,
¡para que non lles faltase un codeliño de pan saboroso aos seus fillos! Se choraban,
que o farían, iso foi a soas, pois os nenos, na súa enteireza e no seu exemplo,
nunca tal lles vimos. ¿Amazonas? ¡Non tal, que as nosas andaban a pé, polas
corredoiras; e para ir á feira, e á Misa, que non as fosen tomar por roxas!
Case sempre co feixe na cabeza, que cando non era o feixe era a sella, aquela
dos aros dourados...!
A Guerra, oficialmente, durou
tres anos, pero as quintas tardaron en licenciarse, un, dous, tres..., ¡segundo
os casos! Cando volveron os homes, ¡os que volveron, que algún foise aos
luceiros, e outros metéronse a Gardas!, viñan derreados, amargados, ou
malferidos; con outro adestramento... Pero a muller non decaeu: Os nenos íanlle
a escola, e cando non abría a Oficial, a do Estado, ben que se preocuparon de
buscar mestres daqueles do “ferrado”, que xa non cobraban en ferrados, pero si
que lles cabía/que nos cabía nun ferrado, a pouca ciencia que acadáramos. Os
Curas das parroquias, ¡con tal de que a familia non tivese tacha de roxa!,
facilitaron o ingreso de moitos rapaces nun dos Seminarios, Lugo ou Mondoñedo.
O resto, en tódalas casas de certos posibles, ao Instituto, ou á Escola de
Comercio. En canto ás nenas, con tanta escola desatendida, fose por depuración
ou por mobilización do Mestre, a Escola Normal abriulles a porta grande..., ¡e
saíron dez mestras por cada mestre!
Se Cordero merece unha placa,
cousa que afirmo con toda a miña alma, as Mestras do rural, particularmente
aquelas da posguerra, merecen..., ¡o Ceo! Mais, como o teñen merecido,
xeralmente aceptado, esas non precisan do EURO para a súa placa conmemorativa,
que lles darán, que lles daremos, a Gloria, de todo corazón, ofrendándolles
espiritualmente este recoñecemento, esta evocación, esta admiración.
Se non é unha figura retórica
aquilo de que Eva..., tal e cal, a muller, todas en xeral, ao longo da
Historia, ben se leva redimido, ben leva estudiado e traballado,
particularmente nesta bisbarra onde contamos, hoxe en día, con mulleres que nos
igualan, e que incluso nos superan, en moitos casos, nas máis diversas
actividades e disciplinas. Fixérono, lográrono, dun xeito meritorio,
individual, esforzado, dignísimo! ¡Por algo lles chamamos “donas”, por algo! O
problema, de aquí en diante, pode ser que, de subidas aos altares, ¿que mozo se
atreverá a casar con esas deusas que tanto se parecen ás Musas, a Ceres, a
Cibeles, a Diana, a Minerva, a Venus...? ¡Igual é cousa de ir pensando que Deus
é Mater, e non Pater, como sempre se nos dixo!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Cando as barbas do teu veciño
vexas pelar pon as túas a remollar
Vén isto a conto de que os de Castroverde imos lanzados, pero os veciños
tampouco se dormen: Se somos devotos do noso patrimonio cultural, os outros
tamén segan, que acabamos de gozar dun Agosto de seituras, entre outras:
Corgo, coas IV
Xornadas sobre Patrimonio: “as casas grandes do Corgo”, organizadas pola
Asociación “Arumes”.
Pol, coas celebracións da súa
imponderable “Leña Verde”, cadora máis madura, máis parnasiana; e o día 24,
precisamente a continuación da nosa “Feira de Artesanía”, en Mosteiro celebrarán
a Festa do Emigrante, tributo anual a tantas andoriñas que se foron e volven ao
berce pingando emocións, como ben describiu no seu pregón o mestre de
periodistas José López García (para os veciños, “Maseda de Cirio”).
A Baleira, que
saturou os seus vales (a Valeira dos vales) colgando unhas fotos
impresionantes, únicas, na segunda edición da revista “Marronda”, na que me
concederon a honra de participar co artigo que me permito escanear
seguidamente. (Se o divulgo é simplemente coa intención de serlles agradecido).
(Querido José Enrique, (Villariño Valdivielso), insigne promotor cultural
do noso Castroverde,
nós temos unha torre, ¡somos torres!, así que estes veciños tamén son/somos
fidalgos, e honran o seu, como é debido. ¡Con veciños así, é un pracer vivir en
Castroverde! Ti, que es un fillo ilustre, non deixes de honrarnos coa túa
presenza, polo menos nos teus veraneos).
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Profecías domésticas
Este fárrago
é unha copia exacta, literal,
dos apuntes
que utilicei nunha charla que lles din
aos rapaces de
Castroverde
o día 8 de
Abril 1994,
sendo director
D. Eduardo Carreira González.
De presente,
ordenando papeis, volvín a lelo, e coido,
en vista do
sucedido nestes últimos meses, que hoxe,
salvando o
contexto de cada época,
non lle
quitaría nin engadiría unha simple coma.
Tituleino así:
O ÚNICO VALOR
CO FUTURO ASEGURADO:
ENGADIRLLES
VALOR ÁS COUSAS.
Partindo da
nosa emigración e da base cultural coa que entramos neste século XX, (estabamos
no ano 1994), ¿que se fixo, que fixemos, que se puido facer? ¿Onde estamos
hoxe? (Daquela) ¿Cal é o noso futuro, o futuro previsible en presenza da UE
(Unión Europea), e do GATT (Rolda Uruguay - libre comercio mundial)? As
tensións duais na actual crise: (Na de entón). Engadir valores que teñan
aceptación de mercado, reducindo ao máximo os custes dos procesos produtivos;
engadirlles atractivo ás cousas, pero dentro dun código deontolóxico, por
suposto; e todo iso en feroz competencia. ¿Como se presenta, como se anuncia, o
século XXI? Proxección da nosa Galicia, tanto no rural coma no urbano.
Previsións de orde cultural e socio-económico. Etcétera.
Rapaces, os
comentarios que vou facer seguidamente versan sobre un tema importante; ergo,
moi serio; así que ímolo tomar en serio, con atención e seriedade, tentando
desenrolalo con paciencia; e por favor, interrompédeme con toda confianza a
cada palabra ou concepto que vos resulte escuro ou descoñecido.
Para te-las
ideas claras, para entende-los conceptos que vou manexar, fixádevos nesta
sinxela definición: Valor engadido é o
valor que unha unidade económica, individual ou colectiva, engade á produción
dun ben ou dun servizo por medio da aplicación, da dedicación, dun traballo,
sexa directamente, con meros esforzos persoais; e se o caso o require,
ensumindo capitais. Tedes que ter claro que ensumir é distinto, oposto, a
consumir; por exemplo, se compramos penso para mante-lo gando, iso será un
ensumo, un ensumo positivo sempre e cando o incremento do produto que se obteña
resulte de maior valor, sempre que teñamos, ou esperemos, unha recuperación
normalmente superior ao custe das ensumas aplicadas nese proceso produtivo.
Cómpre lembrar,
tamén, que, produtividade é a relación,
a ratio, por cociente, entre o valor dunha produción e o custe dos medios que
interveñan nela. Para aumentar resultados, como sabedes, ou incrementamos o
N (numerador) ou diminuímos o D (denominador) que neste caso refírese aos
custes do proceso. Así, N / D <>
Para entrar en
materia direivos algo que sabedes de sobra, pero que igualmente vén ao caso: a
economía moderna caracterízase pola especialización e pola división do
traballo, cada un fai un cacho en cada proceso, que así elévase a
produtividade, pero, e subliño este pero, á costa de acentuar a
interdependencia. Isto da
interdependencia, a evolución da dependencia, saír dunha economía
individualista, precapitalista, egocéntrica, autárquica e protexida, é unha
sinatura que se nos atragoou aos galegos, que niso temos parte dos nosos males,
e de paso, xerou moitas contradicións.
Xa sabedes,
tamén, de antemán, que CRISE, esa verba que tanto resoa, na acepción que aquí
nos importa, significa, “Mutación grave
no desenvolvemento de calquera proceso físico ou histórico”. Pois ben, DAS
CRISES DERIVAN AS CONVALECENCIAS. Daquela, pouco a pouco, vólvese ao rigor,
a recupera-las forzas, pero, iso si, con tratamentos axeitados. Primeiro xurde
a enfermidade, neste caso o desequilibrio económico que non se soubo ou non se
puido evitar; despois, os entendidos, ou que por tales se teñen, fan as
receitas, que nunca soen ser gratas ao padal. Tras de todo isto, ¡outra vez á
Escola, séxase, a producir! Nesta crise socio-económica da nosa arribada ao
Mercado Común na que tanto os valores morais coma os materiais voan tocados de
ala, sodes vosoutros, estas promesas da Xeración do Milenio, os que teredes que
aprender dos nosos erros, e tamén do noso pasotismo, para reface-lo noso
mundo, para remonta-lo voo, para darlle outro empuxón á Historia.
A tal momento
estamos no noso Castroverde, que pode parecervos pouca cousa, pero no que, como
en tódolos lugares civilizados, tivemos un pretérito conformador importante,
unhas raiceiras nutrientes, e tamén un presente circunstancial no que, pouco ou
moito, algo estamos inter accionando, todos e cada un de nós. Á vez, -e se
cadra fixámonos pouco niso-, estamos conformando un futuro que nolo dan case
enmarcado, pero con iso e con todo algunha cor do cadro socio económico
dependerá da nosa arte, da nosa mestría en combina-los cromatismos que
seleccionemos a estes efectos.
Hai un
proverbio escocés moi pegadizo, e coido que moi pedagóxico:
Moitas cousas
pequenas
en moitos
lugares pequenos
feitas por
moita xente pequena
poden
transforma-lo mundo!
Daquela imos
falar da nosa cativeza. Neste intre, en cada intre, somos a resultante de
axusta-los puntos, a laboriosidade e maila sorte que circundaron o berce de
cada quen, trazados coa nosa vida, coas nosas circunstancias, próximas ou non
tanto, do noso camiñar, do noso rompe-las augas para enfrontarnos ao mundo
circundante, nunha liña que non é, nin pode ser, recta, senón ondulada, pero
cunha tendencia definida, da que algún control se ten, ou adoita terse, a pouco
que usemos da nosa preparación cultural, e tamén da nosa intelixencia.
Estades
estudando, ou estudaredes, algo de física, e tamén química, así que vou usar
deses coñecementos, desa ferramenta, para non perderme nas elucubracións da
ciencia económica, que está saturada de conceptos abstrusos; e por se fose
pouco, expresados maiormente en inglés xa que foron os americanos,
principalmente os estudosos do Massachusetts Institute of Tecnology (MIT), os
que afondaron nesta rama do saber pragmático. Entendo que sería prematuro
abusar con vosoutros deses tecnicismos, maiormente para esta charla coloquial e
iniciática.
Apoiados
nestas ciencias, -iso si, mesturándoas un pouquiño-, podemos expresar que a
cultura non é un gas expansivo de seu que tenda a abarcar uniformemente todo o
espazo dispoñible; a cultura, coma a
luz, onde atopa obstáculos, reflíctese; pero ilumina por onde pasa, ou mellor
dito, por onde a deixan pasar. Por outra banda, e sen saírnos destas leis
elementais, tamén sabemos que a potencia e maila resistencia entran nunha
relación de equilibrio con respecto ao punto de apoio, e iso en función dos
seus respectivos momentos.
Isto lévanos a
entender, con este exemplo coido que claramente, que onde hai resistencia
precisaremos aplicar, tamén relativamente, ou moita potencia ou moita paciencia.
¿Nunca oístes dicir que o que non ten cabeza é o que máis patea? Logo, neste
caso, canta máis cabeza poñamos nas decisións, nas proposicións, menos pes e
menos brazos nos custará efectua-los desprazamentos, as subseguintes tarefas da
vida cotián. Pois ben, deste símil, aquí mesmo, fagamos punto de apoio para
anosar a historia cultural desta bisbarra:
Dáse o caso de
que a bondade destes vales tirou dos sucesivos poboamentos, desde a máis remota
antigüidade, pero non me vou parar en consideracións minuciosas, meramente
historicistas, que iso podemos deixalo para outra ocasión. Baste con lembrar
que na Alta Idade Media estivo por aquí o Rei Afonso VIII, e precisamente no
noso Castrum de Vallis Viridis (Castro do Val Verde) fixo, asentou
corte, detívose por algún tempo, probablemente moito, pois aquí, con esta
paisaxe e con estes alimentos, sempre se estivo a gusto, do mellor, e daquela
firmou documentos de gran transcendencia, que por aí andan nos arquivos
históricos. Esta circunstancia, anecdótica pero significativa, xa evidencia de
seu que a nosa bisbarra, incluso na Idade Media, tivo un relevo sociocultural
importantísimo.
Boas terras e,
sucesivamente, boas comunicacións: a Vía romana que enlazaba aos Lucus (Lugo de
Llanera e Lugo), ou sexa, o Camiño Primitivo de Santiago, a proximidade de
Lugo, etcétera, cousas, circunstancias, todas elas positivas para un desenrolo
sostible. Pero tampouco podemos esquecer que, onde é doado vivir, á larga é nefasto se nos vence a preguiza. De
durmidos entramos noutra lei física, na inercia, iso de que os corpos que se
moven uniformemente tratan de mante-lo seu movemento; e polo contrario, os
corpos en repouso resístense a ser postos en movemento. Por iso son tan danosas as somnolencias, as inercias culturais, pois,
cando se adurmiña un pobo, mentres leveda a súa masa poboacional, non hai
revolucionario que sexa capaz de poñelo en movemento activo.
Por paradoxal
que pareza, aqueles navíos cargados de prata que lle viñeron a España nos
primeiros séculos despois do Descubrimento acabaron pagando guerras,
mercenarios e mercadorías, en particular aos Países Baixos, de tal forma que
eles aprenderon a engadir valor ás súas materias primas; en moitas cousas, tal
que a facer panos, e nós, os españois, entre as compras e mailos vicios,
quedámonos atrás. ¡É o que ten a
prosperidade mal entendida e peor dirixida!
Levando a auga
ao noso muíño: Aquí en Castroverde tivemos a comodidade e maila oportunidade de
venderlles, moito e bo, aos de Lugo capital: produtos agro gandeiros, obxectos de
fabricación artesanal, elaboracións en liño e tamén en lá, etcétera. Pero iso
foi unha vantaxe temporal e circunstancial, válida mentres a eles lles era
difícil ou imposible acudir a outros mercados, a outros abastecedores. Coa
chegada do tren a Lugo e coa xeneralización dos transportes por estrada,
descendemos nós, ipso facto, os da bisbarra inmediata,
adurmiñados que estivemos pola falta dunha competencia estimulante. Polo
contrario, esas mesmas comunicacións metéronos unha serie de ofertas mercantís
que nos eran interesantes, e incluso necesarias, pero cos nosos ratios de baixa
produtividade non estabamos, daquela, en condicións de adquirir, así que a
forza resultante foi unha fuxida de capitais, sumándose ás nosas calderillas
aquelas remesas dos primeiros emigrantes, maiormente desde que nos fomos
librando dos aforamentos.
Por certo,
falando do tren, que non é moi sabido, ou máis ben témolo esquecido, a gran
oportunidade desta bisbarra de Castroverde pasounos pola porta no ano 1852, fai
século e medio, pois cando xa estaba aprobado e delineado o trazado dunha vía
que baixaría a Ribadeo partindo de Monforte, que ía tronza-lo antigo condado de
Chamoso, Corgo e Castroverde, cortando a Ferradura en dirección a Caraño e
Meira, que así estaba aprobado pola Raíña Isabel II, daquela reuníronse en Lugo
as “forzas vivas” da localidade, esas que ás veces fan, e facían, coma o can do
hortelán, que nin comían nin deixaban comer, e acordaron mandarlle un escrito
ao Goberno da Súa Maxestade no que lle propoñían, estúpida e inoportunamente,
adia-lo ferrocarril, “para cuando el país esté cruzado y cubierto de una vez de
otras comunicaciones preliminares; y cuando llegada la hora de la ´ferrada´se
medite bien y procure que pase por el Centro gallego”. Tiña tan pouco sentido
este alegato, que tal parece que lle chamasen “Centro gallego” á muralla de
Lugo; así que aqueles envexosos, aqueles centralistas capitalinos, quedáronse
sen o diñeiro asignado; ¡de momento, sen diñeiro e sen tren! Está claro que o
querían para eles, para eles ou para ninguén, e non tiveron a paciencia, nin a
paciencia nin a vista, de que para Lugo, de chegada a vía ao Corgo, doado era
facerlle un empalme. Tempo adiante chegoulles o tren a Lugo, si, pero, ¡desde
Coruña!, co subseguinte empalme a Monforte. Aínda houbo outra oportunidade,
pois tempo adiante pensouse nun proxecto transversal, que iría desde o Cádavo a
Ourense. Ámbalas dúas nolas torceron. Sen facer futuribles, está clariño que,
naqueles tempos nos que Madrid, Barcelona, etcétera, empezaban a despegar e a
consumir, para esta bisbarra o tren sería un beneficio incalculable, de
relación coa costa e co resto de Galicia, para exportación e importación en
tódolos sentidos.
Como imos
vendo, a proximidade de Lugo, e quen di de Lugo, de calquera centro que sexa
excesiva e egoistamente polarizante, tivo e ten os seus efectos negativos.
Entre outras interaccións duais: Facilitounos unha case inmediata receptividade
aos sinais socioeconómicos exteriores, pero tamén succionou recursos e
oportunidades que, a sensu contrario, arraigaron nas bisbarras illadas, poño
por caso, a evolución da vila da Fonsagrada, estando eles nun contexto bastante
inferior, traslado de capitalidade desde o Burón, etcétera. Aquí, na nosa
bisbarra, neste alfoz de Lugo, sóubose antes doutros porvires, pero tamén antes
se foron aqueles emigrantes, mesmo na peor época de Cuba, a últimos do XIX,
pois, recén abolida a escravitude no Caribe, pasaron os nosos segadores a
corta-la cana, e mil e outros traballos de especial penosidade, precisamente na
época belicosa, aquela na que as illas entraran en decadencia conflitiva.
¡Tarde para oportunidades, e cedo para penalidades!
Esta
proximidade a un centro importante de consumo, concorrendo un substrato
cultural fértil, feito, maduro, noso, ao longo dos séculos, fíxonos aceptar con
precocidade o potencial modernista que nos veu de Lugo, ou ao traveso de Lugo,
sen resistencia apreciable pois aquí a distancia, o brazo de panca seguindo co
símil da física, funcionou en sentido inverso, producindo un efecto
multiplicador positivo, ¡pero…! O pero
estivo precisamente niso: que os maduros, os economicamente fortes, tal que os
fidalgos, os cultos e mailos inquedos, íanse de aquí, a toda velocidade. Se
vos fixades na configuración humana desta capital da nosa bisbarra, aínda hoxe
se percibe que houbo un desprazamento de xente das parroquias circundantes para
establecerse na Vila de Castroverde, ao sopé do Castro do Val Verde, ocupando
baleiros, oficios, negocios e casas, en substitución daqueles fidalgos,
daqueles vilegos, que se foron, paulatina pero ininterrompidamente, para Lugo,
Madrid, Coruña, etcétera. Todo isto é, foi, supuxo, unha fuga de recursos
humanos, ademais dunha descapitalización considerable. E cando se ausentan os máis ricos, ou os máis cultos, dun lugar, iso
minora, empobrece, a tódolos demais, por paradoxal que pareza; de moitas
maneiras e por varios conceptos, segundo se estuda en socioloxía.
¿Ides vendo o
que pasa cando en certo lugar non se pode, non se sabe, ou non se quere,
engadir valor ás cousas, in situ? Se aquí se dese un mínimo
desenrolo técnico, non teríamos ese salto mortal do sector primario ao
secundario, do rural á urbe, en detrimento dun progreso técnico satisfactorio e
sostible.
Para evidencia
do pouco que fomos capaces de engadir aos nosos produtos naturais, á riqueza
primaria e natural desta bisbarra, abonda con deterse nas estatísticas deste
século, con caídas atroces desde os anos cincuenta; ninguén se alonga das súas raiceiras, e ninguén, ou case ninguén, se
ausenta do seu entorno familiar salvo se ten a esperanza de mellorar
considerablemente de oportunidades. Isto é a mellor evidencia de que aquí
non as houbo, non as tiveron.
-(Mostrarlles
aos rapaces as curvas de poboación do concello)-
Isto da caída
en picado da poboación rural tan só lles gusta aos teóricos que viven na
capital e queren ter nela servidores baratos; ou aos labregos veciños, aos
envexosos que esperan que eses lugares abandonados, desprezados, pasen ás súas
mans. Uns e outros están errados con este espellismo: as cidades están deixando
de ser acolledoras, humanas; e os terratenentes que non sexan capaces de
atende-las propiedades acumuladas acabarán vendéndollelas aos burgueses do
século XXI por catro cadelas; se lles dan colocación in situ aos
seus fillos será de milagre pois este autoodio campesiño só pode rematar nunha
invasión de man de obra barata procedente do terceiro mundo. Só hai unha saída
razoable, que consiste no incremento das vilas cabeceira de bisbarra, creando
nelas unha infraestrutura axeitada para que medre unha industria auxiliar e
complementaria, transformadora; en definitiva, que xere novos recursos e
proporcione empregos dunha relativa tecnoloxía.
Mirémonos un
pouco no espello das nosas circunstancias: Un colectivo que ten materias primas
abondosas, que se liberou dos foros xa antes da guerra, que recibiu cantidades
inxentes de diñeiro, das dúas emigracións, primeiro da americana e seguidamente
da europea, amén dos propios ingresos nos que incluirei o fluxo das pensións;
unha bisbarra que goza dunha cultura ancestral, de sobresaínte relevo, e que
non foi capaz de manter, de fixar, un poboamento polo menos sostido, creando
postos de traballo na mesma proporción en que a agricultura deixou de
precisalos pola súa mecanización e/ou especialización, fainos pensar, a for de
sinceros, que temos algunha sarcoma nalgunha parte, que nos fallaron os mandos,
séxase, os organizadores dos sistemas produtivos; pero tamén algo, bastante, os
de dentro, que ben pode ser que discorrésemos menos do necesario, menos do
esixible en cada conxuntura económica.
Iniciativas
si, por suposto, que iso é básico, primordial, imprescindible para vence-las
inercias seculares, pero tamén concorre que as iniciativas carentes dunha preparación individual, persoal, axeitada
a cada empresa, levan en si mesmas froito de perdición. Teñen que ir
acompañadas da suficiente preparación, da suficiente vontade, do necesario
esforzo. Ata Xesús sentenciou nas súas parábolas: Axúdame e axudareite. Polo
que respecta ao Estado, cantas veces teredes oído iso tan común de, ¡Ai se me
axudase o Estado! Pois ben, o Estado, cando axuda, que non sempre pode, e
outras non debe, axúdalles aos que máis producen, aos que máis pesan nos lobys
políticos.
Circunscribíndonos
ao local: A proximidade de Lugo foi boa nalgún aspecto, insisto, pero nefasta
noutros. De postos a facer un balanzo histórico, poderíamos dicir que ninguén
nos tratou mellor cá Igrexa pois, se ben é certo que non perdoaron décimos e
primicias, ou foros, ou beixamáns, tamén lles debemos unha cultura pois, sen
eles, sen os frades e mailo clero secular, todo por aquí estaría a monte,
incluso a xente. Daquela, ¿onde fallamos, sendo tan rica a nosa terra e tan
cultos os antepasados? Rapaces, ¡hai que admitilo! Fallamos na forma de ser; en
ser conformistas, en conformarnos co que íamos recibindo, cando o pragmático é
descorrer, engadir valores, completa-los procesos, asociarse para actividades
produtivas, ¡pero, a priori!, que é lamentable que desconfiemos do veciño toda
unha vida, e despois que nos vistamos de loito para irlle ao enterro, poño por
caso. Que eu saiba, ata hoxe, so houbo unha cooperativa con certas pretensións,
a de Furís, e para iso dinme que morreu de moza solteira.
Centrándonos
no pragmatismo: Algún de vosoutros estudará Económicas; ou Empresariais, que
vén a se-la aplicación práctica e inmediata dos principios económicos; iso como
especialización, ou se o preferimos, como alta especialización; pero xa vos
aviso que nesas Facultades non ides descubrir nada novo; se acaso, ampliar,
posto que nunha empresa, nunha empresa de certa categoría económica, xa
nacestes, nacestes e vos criastes. ¿Que é unha explotación agro gandeira senón
unha empresa, acaso cativa en patrimonio, pero complexa no seu desenrolo, na
que cada día se aprende e practican novas técnicas, sen dar chegado, nunca, ao
remate desa disciplina?
Cando vos
poñades a estudiar as grandes teorías, eses conceptos milagreiros, eses
librotes, e cando ampliedes estudos, para daquela decatarédesvos de que eses
libros están saturados de americanismos, de termos anglos, pero en definitiva
só veñen a explicar o mesmo que xa sabedes, o mesmo que tedes, que ten, entre
mans, calquera dos nosos labregos. Cun libro diante, sexa de Galbraith, de
Henderson, de Lancaster, de Lipsey, de Samuelson, ou Schneider, entre a
infinidade de anglos; ou quedándonos cos españois, Arnaiz, Castañeda, Gámir,
Tamames, etc., que tan só cito uns cantos dos que se me veñen á memoria, e que
pasarán á vosa cando os teñades que estudar e consultar, daquela darédesme a
razón de que, en esencia, todo iso xa o tiñades ao redor voso; ¡o que vos faltaba era sabelo entender e
sabelo expresar!
Para que isto
non resulte espeso, vouvos referir a daquel emigrante que invitou ao seu xefe a
visitar Montecubeiro. Cando chegaron, de madrugada, á Cruz das Louseiras,
desviáronse por arriba de Cobula para que o invitado apreciase a grandeza da
nosa paisaxe. E de chegados a un punto despexado, díxolle ao Xefe: -¿Non dicía
vostede, Mein Herr, que os galegos non temos fábricas? ¡Aí as ten, diante dos
seus ollos, e ben que fumean! O alemán tivo que admitilo, pero como son grandes
preguntóns, daquela díxolle ao seu empregado e xa amigo: -¡Ai, ho, é certo que
fumean, que moita contaminación tedes…! ¿Que fundides, nelas, tantas chemineas
simultáneas…? ¡Isto é un minifundismo, outro, cunhas construcións cativeiras! O
noso paisano viuse apurado para seguir chufando: -¿Que lle parece que se vai
fundir, o caldo do almorzo, que xa o cheiro desde aquí? Bromas á parte, agora, neste monocultivo da vaca,
abarcamos menos, pero cando a agricultura era agricultura, por aquel entón non
había laboratorio experimental nin fábrica tan complexa coma a da nosa
labranza.
Todo isto lévanos
a concluír que, aínda que sexa a escala reducida, elemental, non merece ser
empresario aquel que non trate de administra-los bens escasos, tanto no campo
como na cidade, no entendido de que administrar é algo máis, moito máis, que a
mera conservación. O mantemento, sen máis, produce desgastes, erosións, así que
non hai nin sequera estabilidade de valor se non engadimos valores,
continuamente; pero valores positivos, e non meramente especulativos, que é o
que parece poñerse de moda, e non soamente no noso entorno, usando e abusando
do speculor, que non é máis que unha especialización en axexar, en
espiar, para ver como enganamos ao seguinte…, se se deixa!
Conclusión: A
única receita válida, tanto na vida pragmática como na ética, é a que dá título
a esta charla: Engadirlles valor a tódolos valores. Se estudamos moito,
estudar máis; se traballamos, traballar máis, pero, sobre todo, traballar
mellor, con máis reflexión, con mellores técnicas; se fabricamos algo, facelo mellor cós de igual gremio. O caso é
engadir algo, pero dun xeito que se sosteña por si mesmo, que sexa sostible, per
se; mellorar tódalas cousas nas que poñamos a nosa vontade e maila
intelixencia que Deus nos dese. E logo, como receita persoal, mellor facelo ben
que con présas. Dicíanos en Madrid un profesor que tiven no Centro de Estudios
Mercantiles y Económicos, onde gocei dunha beca da Acción Católica que me
serviu para prepara-las oposición do Banco Exterior de España, que se apelidaba
Gallego e máis non era galego, invitándonos a profundar nos temas, a
entendelos, e non só a memorizalos, que: “La tortuga, por despacio que camine,
siempre pasa por delante de las estatuas”.
¿Tédelo claro?
¡Correr é especular; pero profundar é afianzar, darlles consistencia ás cousas,
aos coñecementos! Para pasotismo, chega coas estatuas.
Non sei se aqueles rapaces daqueles cursos sacarían ensinanzas da miña
parolada, pero o que si sei é que, daquela coma hoxe, cos tixolos da mera
especulación non se levantan pirámides.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
A Bolsa de Nova York, no crac do ano 1929
Aforradores, ao día
seguinte, tratando de retirar os seus aforros.
Re - flexión
Non corrixir,
que está ben escrito: re-flexión, volver a flexionar, recapacitar. ¡Enderezar
rumbos! Se o queredes dun xeito máis científico: Reflexión = Cambio de
dirección dun corpo ou unha onda ao chocaren cun obxecto opaco ou superficie
reflectora.
Iso fixeron
aqueles economistas do New Deal baixo a batuta de Franklin Delano
Roosevelt, pero cun acerto relativo, en moitos aspectos negativo, cunha
re-flexión un tanto soberbia, porque lles faltou humildade, humildade e
sabenza, xa que volveron a caer na crise, ano 1937. ¡É o que teñen as curas en
falso, que se pode re-caer! Menos mal que detrás veu Keynes, Keynes e mailos
seus seguidores! Pero isto é moi complexo para unha simple re-flexión sobre o
tema.
Na nosa
bisbarra, e as demais polo estilo, faltounos gravar en letras indelebles aquela
sentenza de Paco Sarille (súa irmá Celsa, agora en Castroverde, coa súa boa
memoria, seguro que aínda se lembra diso) cando chegou á casa patrucial e
atopou a seu pai gozando dos roxóns, e animando aos invitados: “¡Comede e
bebede, que un día é un día!”. Nisto, a solemne imprecación de seu fillo, do
Paco, desde a porta da cociña: “¡Ay, Sarille, acuérdate que hay mañana!”.
Iso, ese
esquecemento, non foi só en Galiza, senón, e tamén, en España; e con España, en
medio mundo, particularmente no occidental. A euforia do consumo, a competencia
no gastar e no lucir, ese salto mortal desde o sector primario ao terciario,
esquecéndonos de producir, ¡esquecéndonos de engadir valor ás cousas! Se
estivese vivo o amigo Carreira, pero algún daqueles alumnos coido que se
lembrará diso, serviríame de testemuña de que pasei unha hora, larga,
expoñéndolles aos rapaces do Colexio de Castroverde que o único valor con
absoluta categoría económica estaba, estarao, sempre, mentres dure a civilización
actual, en …, ¡engadirlles valor ás cousas!
Iso de que
nada se crea nin se destrúe está ben, é certo, en física, pero en economía,
non! En economía imos mal se non creamos superávits, reservas; se non
afianzamos o mañá, se damos preferencia ao consumo sobre a inversión. Tamén
cómpre lembrar que a produción non pode ignorar estas premisas: que, como,
cando, e para quen. En definitiva, se non lle facemos caso a Paco Sarille, que
en paz estea, pero non lla supoño absoluta porque estará lembrándose da nosa,
maldita, imprevisión. Un dito frecuente naquelas mesas misérrimas da posguerra
era iso de, ¡Hai que comer para vivir, pero non vivir para comer! Cómese de
moitos xeitos: Pola boca, polos ollos, coa envexa do veciño que se permite
certos luxos…
Cando eu era
rapaz, nunha parroquia limítrofe había un pai que tiña sona de acabador porque
vendía leiras para enxaldar as fillas, para presentalas, digamos que, ¡en
sociedade! Pois non, non era certo, que aquel pai o que facía era, ¡inverter! E
fíxoo con tanto acerto que hoxe andan por aí os seus netos feitos uns
potentados. (É certo, pero non vou dicir quen).
As crises, á
larga, son boas. Fan corrixi-lo rumbo, discernir entre actividades básicas, de
futuro, e consumos estériles. Tampouco é cousa de aperta-lo cinto, pois hai uns
mínimos vitais; uns mínimos cadora máis altos porque así o esixe a nosa
culturización.
Estou
escribindo, coido que con sinxeleza, adrede, pois algo máis teño a obriga de
saber, porque a miña intención é defende-lo patrimonio, ensinar a quen saiba
pouco, ¡se é que algún deses queda!
Dixen,
patrimonio, e dese concepto non quero saír: Patrimonio é toda construción,
moral e material, que teña por alicerces os bens herdados, sexa dos pais ou do
colectivo circundante; global, diríamos agora. A propósito: Sempre me
emocionaron aquelas escolas edificadas, sostidas, polos nosos emigrantes, e
dedicadas precisamente á xeración seguinte. ¿Para que? ¡Rotundamente, para que
non tivesen que emigrar; e de facelo, saísen, polo menos, coas catro regras! No
día en que escribo isto, vimos na galega que en Vigo están poñendo cadeados aos
estantes dos super…, ¡porque a xente, por necesidade ou por vicio, deu en
roubar comida! ¡Aí o temos: a comida! Pero as mellores hortas de Galicia
plantáronas a eucaliptos… ¡Deus lles perdoe aos tales!
Non teño a
menor dúbida de que as nosas autoridades, do partido que sexan, fan, e farán,
un esforzo imaxinativo para que este punto de inflexión da nosa economía sexa
breve e soportable, sen traumas ou cos menos posibles, pero…, ¡cada quen,
nestas encrucilladas, é co-responsable! Como dicía aquel señor tan pouco señor,
“… ante Dios y la Historia”.
Non quero
chorar nin apesarar, senón facer, aquí e agora, neste punto de inflexión da
curva económica, unha re-flexión colectiva: Deteñámonos e comprobemos se o
camiño estaba equivocado, fose por culpa nosa ou dos nosos dirixentes, e por
tanto, busquemos, entre todos, unha brea (verea) máis segura, máis…, estable!
¡Dixen! Dixen pouco, pero dixen o que tiña no peito.
-.-
Se as pedras falasen...
Isto foi unha
ventá, -hoxe incrustada, internada, nas edificacións dun veciño-, da casa onde
naceu, e se criou, en Riomol, o noso ilustre paisano D. Manuel Cordero (ou
Cordeiro) Pérez. ¡Don, hoxe, que daquela seguro que eses veciños lle dixesen,
simple e lisamente, "Manueliño"!
Non sei, nin
lle preguntei ao dono da casa actual, se esta conservación, esta medianeira, a
fixo por devoción a Cordero, á súa lembranza, ou simplemente por pura economía
de obras e de material; en todo caso, foi un acerto, un acerto digno de mención
e de aplauso.
¡Aí o teñen,
aí o temos: un auténtico santuario! Aínda que igual lle causamos molestias ao
señor, pois, en particular as mulleres, se son agradecidas de canto fixo por
elas Manuel Cordero reclamando, con Clara Campoamor, que se inserise o sufraxio
universal naquela Constitución do ano 1931, o máis probable, o máis xusto, será
que comecen a levarlle ramos de flores ao seu titor, para poñerllos nesa ventá
desde a que tantas veces vería, ou presentiría, o futuro lexislador
castroverdense unha fugaz alba de gloria do noso país. Fugaz, xa que ese
dereito tan natural foi suprimido, aos poucos, por D. Hermenegildo, aquel
ditador ferrolán que tanto nos aferrollou, e non se reactivou o voto feminino
ata a Constitución actual.
Para que
ninguén poda entrar en discusión ou en dúbidas acerca do berce do noso home de
prol, que non nos pase coma co señor Besteiro do Corgo, ¡que non hai, nin houbo
tantos como para esquecelos!, tomeime a molestia, ¡grata molestia!, de mete-lo
nariz en dous santuarios fidedignos: O Rexistro Civil de Castroverde e mailos
Arquivos do Bispado de Lugo. Non foi doado, pero, ¡aquí están! Empezarei polo
de Castroverde onde tiven a dificultade, a desorientación, de que eu partía da
data de nacemento que aporta a Gran Enciclopedia Galega, que o dá como:
"...Político e dirixente sindical socialista que naceu en Castroverde
(Lugo) no ano 1881...", pero realmente foi o 20 de agosto do ano 1.885. Como
a caligrafía non está moi lexible que digamos, coido que será cousa de
mecanografalo:
Á marxe:
"Núm. 2729 Manuel Antonio Cordeiro y Pérez". Texto: "ACTA DE
NACIMIENTO. (O folio é 189 v).- En la villa de Castroverde, distrito de este
nombre, a las nueve de la mañana (¡polo sol!), del día veinte de Agosto de
mil ochocientos ochenta y cinco, ante D. José María Fernández de la Vega,
Juez Municipal, y D. José Fórneas Cartea, Secretario, compareció Francisco
Cordeiro Teigeiro, natural de Riomol, término municipal de Castroverde,
provincia de Lugo, casado, labrador, domiciliado en la parroquia de su
naturaleza, casa nº 957, según lo hace constar con la cédula personal que
exhibe y vuelve a recoger, expedida a su favor con el número mil doscientos,
presentado con objeto de que se le inscriba en el Registro Civil un niño, y al
efecto, como padre del mismo, declaró: que dicho niño nació en la casa del
declarante el día diez y nueve del corriente mes, a las cuatro de la tarde.-
Que es hijo legítimo de Francisco Cordeiro Teigeiro, natural del Riomol,
término municipal de Castroverde, provincia de Lugo, de veinte y siete años de
edad, profesión labrador, y domiciliado en la parroquia de su naturaleza, y Dª
Francisca Pérez, natural de Barreiros, témino municipal de Castroverde,
provincia de Lugo, de veinte y siete años de edad, dedicada a las labores de su
sexo, y domiciliada en el de su marido; que es nieto por línea paterna de
Manuel Cordeiro, natural y domiciliado en el referido Riomol, casado en
segundas nupcias y labrador, y de María Teigeiro, natural del mencionado
Riomol, difunta; y por línea materna de Antonio Pérez Veiga, natural y
domiciliado en el precitado Barreiros, casado, y labrador, y de Manuela
González Ferreiro, naturla de Pumarega, en este término, casada, labradora, y
domiciliada en el de su marigo. Y que al expresado niño se le había puesto el
nombre de Manuel Antonio.- Todo lo cual presenciaron como testigos D. Domingo y
Pedro Seijas, naturales y domiciliados en el pueblo de Arcos, en este término
municipal, casa número mil quinientos treinta y tres, cuarto imnumerado,
mayores de edad, aquel casado y este viudo, y labradores, según sus cédulas
personales.- Leída íntegramente este ACTA, e invitadas las personas que deben
suscribirla a que la leyeran por si mismas, si así lo creían conveniente, se
estampó en ella el sello del Juzgado Municipal, y firmaron el Señor Juez, el
declarante, y los testigos, y de todo ello, como Secretario, certifico:
(Conclúe coas sinaturas dos arriba citados)".
O outro
alicerce, a outra columna deste monumento histórico, é a seguinte reprodución
da Partida de Nacemento, que obra nos arquivos do bispado de Lugo.
Vexamos:
Á marxe:
Riomol. Manuel Antº. hijo de Francº Cordeiro - Falleció en Buenos Aires.-
(¡Alguén, outra letra, tivo a amabilidade de consignar neste documento este
dato adicional!)".- No texto: "En veinte de Agosto de mil ochocientos
ochenta y cinco, el infrascrito cura párroco de San Pedro de Riomol y unidas,
bauticé solemnemente en la parroquia de Riomol un niño que nació a las cuatro
de la tarde del diez y nueve que rije, hijo legítimo de Francisco Cordeiro y
Teijeiro y de Francisca Pérez, labradores, vecinos de San Pedro de Riomol, y
naturales él de la referida parroquia, y ella de San Cosme de Barreiros.
Abuelos paternos Manuel Cordeiro y María Teijeiro, difunta, vecinos que el es y
ella fue del repetido Riomol; maternos Antonio Pérez y Manuela González,
vecinos de San Cosme de Barreiros; púsele nombre Manuel Antonio, fueron
padrinos el abuelo paterno y su mujer Antonia Pérez. Y para que conste lo firmo
fecha ut supra.- Firma: Bernardo Fuentes González".
¡Ben
consignado, e con boa caligrafía! Este cura non era dos de carreira curta,
¡seguro! O neno empezou pobre, pero ben apadriñado, que ás probas me remito.
As pedras non
falan, pero lembran, fannos lembrar. Os papeis, en cambio, dino todo. O malo é
que de Cordeiro (ou Cordero, que era como se poñía desde que se madrileñou),
quedounos pouco, así que, o que temos cómpre gardalo, polo menos ata que as
autoridades competentes caian na conta de que este home de prol, este paisano
noso, merece..., ¡como pouco, poñe-la súa filiación en letras de bronce!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Abundando nas lembranzas de
Besteiro
Casa dos
Besteiro en Franqueán segundo fotografía recente de Xulio Xiz,
obtida do seu
libro “O Corgo, amplo horizonte”
Anímome a engadir unha sucinta
glosa por concorrer estas circunstancias, máis ben de tipo subxectivo: Unha,
que se me dixo que é importante afondar nesta figura histórica por ser pouco
coñecida na miña/súa terra, e iso a pesares da súa categoría persoal e social;
a outra, porque se dá o casual de que as primeiras referencias de D. Julián
viñéronme por narracións familiares de lareira, xa que este paisano, xunto con
Manuel Cordero Pérez, o enxeñeiro Cándido Fernández (Montoutiño), e algún
outro, eran visitas e tema entrañable e recorrente de miña tía-avoa Ramona
Lombardero San Miguel, nora de Nicolás Salmerón y Alonso, presidente na I
República, e tamén, casualmente, un dos profesores de Besteiro.
O caso é que a súa figura, o seu espírito
ou o seu fantasma, ben me levan ¿perseguido? Desde a lareira:
Cando puxen escola na casa de Rei
de Piñeiro, ano 1946/7, o dono da casa, señor Martínez, sabía ao detalle a
historia deses Besteiro de Franqueán, pero referíase ás súas vivencias no Corgo,
pois das madrileñas pouco máis sabía, ou dicía, ¡tempos de medo, tempos de
reservas mentais!, que aquilo do seu “coche” de cabalos, o de ir e volver a
Madrid, que era a admiración de cantos o viran, aparcado diríamos hoxe, no seu
pendello de Franqueán.
Nos anos 1948/50 (que logo
morreu, e a cuxo enterro tamén asistín), ¡cantas veces agardei pola sinatura do
Presidente, General D. Miguel Ponte y Manso de Zúñiga, naqueles expedientes que
eu mecanografaba con tanto medo a equivocarme, na Fiscalía de Guerra do Consejo
Supremo de Justicia Militar, Fortuny número 4, ignorando entón que aquela man
firmante, rexa e segura, era a mesma que lle botara a firma, infausta firma, o
15 de xullo do ano 1939, á sentenza do infortunado Julián Besteiro,
precisamente con estas históricas verbas: “… CONFORME con el precedente
dictamen de mi auditor, apruebo la sentencia dictada en esta causa y que
condena al procesado don Julián Besteiro Fernández a la pena de reclusión
perpetua, sustituída por treinta años de reclusión mayor y accesorias legales.-
A los efectos expresados en la última parte del anterior dictamen, vuelva esta
causa a Auditoría.- El general encargado del Despacho. Miguel Ponte y Manso de
Zúñiga”! ¡Se chego a saber isto, daquela, non lle houbese ido ao enterro!
A primeiros dos cincuenta
empezaron a permiti-la entrada no cemiterio civil de Madrid, con identificación
e motivación, así que teño ido unhas cantas veces, con meu primo José
Lombardero Gómez, a rezar na tumba de nosa tía Ramona. Panteón dos Salmerón,
fronte ao nicho de Pablo Iglesias. Daquela Besteiro aínda roldaba por aló
abaixo, no cemiterio de Carmona, pero no 1960 levárono para Madrid, sendo
soterrado exactamente, precisamente, naquel campiño no que tantas veces estiven
de pe, impresionado por aquel illamento no que tiñan ás personalidades da República.
Polos cincuenta, cando saíu o meu
libriño “Castroverde. Bosquejo histórico geográfico”, coñecín a Manuel de Rivas
Reija, co que falei largo e tendido acerca da figura de Besteiro… ¡Mellor dito,
faloume el, que era un pracer empaparse da súa sabenza! Nunha daquelas
conversas deume a dirección do escultor Otero Besteiro, entón estudante de
Bellas Artes na Academia de San Fernando, con quen teño vivido paseos, aventuras,
e anécdotas, que hoxe, eu mesmo, cualificaría de gamberrís. O serio foron as
nosas visitas aos museos, onde preguntabamos máis cá policía daqueles tempos,
que xa é dicir. O que nunca se me ocorreu foi preguntarlle se era parente de
don Julián, pero como aínda temos a seu irmán, na casa do Camiño Ancho,
calquera día… Dos Otero Besteiro tamén compre face-las súas biografías; eu
conservo unha caricatura de Francisco, feita por Siro, que considero
insuperable.
No ano 1990 José Antonio Durán,
soprado non sei como nin por quen, contactou comigo para insuflar o seu artigo
“El guante blanco de Julián Besteiro” (La Voz de Galicia, 6-10-1990). E alí
puxo: “Nosotros hemos llegado al asunto por la generosidad de José María Gómez
Vilabella, que tuvo a bien enriquecer una de nuestras historias centenarias…”.
Neste artigo Durán recolle uns versos de García Lorca: “¡Viva don Fernando, /
barbas de santo, / padre de los socialistas / de guante blanco. / Besteiro es
elegante, / pero no tanto!”. E de paso, pon a man na chaga: “En Galicia, la
patria natal del personaje, el silencio vuelve a ser revelador de esa
generalizada ignorancia que nos corroe”. ¡Exacto, señor Durán: que nos corroe!
Non podo seguir adiante sen
collerme do brazo de Besteiro, don Julián, ese gran pensador do condado de Flammoso,
Castroverde-Corgo, que neste contexto sería igual que dicir, do noso condado,
(¡que si, que o é, por máis que a veces fagan o esforzo de disimulalo! Paco
Pestana sostivo en público (El Progreso do día 6-6-1998) que, “Un país sin
memoria es un país envilecido”. ¡Pois si, si señor, que algo así nos pasou con
Besteiro, e con Manuel Cordero, e con tantos outros!
Mirade que levo proposto, tanto
aos de arriba coma aos de abaixo, que nos utilicen aos mozos da terceira idade
para obter información local, e gravala ou escribila, ¡antes de que pase a
xeración da guerra! Pero, ¡nin caso! Teño á man una carta do 23-12-1998, do Pretor
lucense de entón, Cacharro Pardo, na que me di: “Recibo de bo grado a súa
proposta de difundi-la cultura popular galega de xeito tan directo, orixinal e
desinteresado.- (Nomeando Cronistas honorarios aos vellos de cada lugar, lle
dixera eu). Consciente da necesidade de preservar para as futuras xeracións o
compendio de vivencias e saberes que constitúen o baseamento da nosa
identidade, trataremos na medida do posible de transmiti-la idea”. ¡Iso,
transmitila, pero non arquivala!
Se aquel xurista, aquel Rivas,
que tanto sabía de procedementos legais, tivese a ocorrencia, no seu momento,
de levantar un acta notarial recollendo o testemuño daquelas persoas que viron
nacer ao neno Xulián, hoxe pasariámoslles esa evidencia por diante dos ollos a
todos aqueles que din, como fixo un ilustre periodista, coido que de boa fe,
“…Cordero salió de Castroverde analfabeto y acabó, tenaz autodidacta, siendo
gran figura del socialismo español de su época, cuando por él andaban don
Julián Besteiro (que algún bromista sostiene que era de O Corgo y hay quien se
lo cree), Fernando de los Ríos y Luis Jiménez de Asúa, por citar a tres de sus
reconocidos ilustrados…”. ¡Ai Rivas, querido Rivas, erudito Rivas, que nin así,
nin séndoo, tiveches a ocorrencia de recoller un testemuño notarial da
Parteira, señora Polonia, que asistiu en Queizán á nai do neno Xulián!. Outro
inxenuo, por non dicir krausista, parece mentira que ignorases aquilo de que
ninguén é profeta na súa terra, e máxime nunha terra e nuns tempos en que só
eran importantes os do tricorne ou os da camisa azul, tal que aquel Jesús
Rodríguez, de Gomeán, cabo da Garda Civil, xeralmente coñecido por “Don Jesús”,
pero tamén por meu padriño, que se atreveu a loitar con el a brazo partido, en
Berlán, para evitar que o susodito lle partise a súa cachaba nas costelas, a
propia cachaba dun vello coxo. ¡O tempora, o mores!, que dixo Cicerón.
A propósito do tempo: Aquel
profesor a quen lle debe Lugo pouco menos que aos romanos, Antón Fraguas e
Fraguas, díxolle a Siro López, nunha entrevista que publicou La Voz de Galicia
(3.8.1997) que, “O tempo non é para matalo, senón para vivilo”. Pois ben,
vivámolo, vivámolo tomando exemplo daqueles homes, homes e mulleres, que se
mataron a traballar estudando e descorrendo os panos da ética, sen importarlles
outra cousa que non fose a utilidade do seu próximo, dos seus coetáneos. Que a
súa labor fose ou non recoñecida, que nos valésemos dela, iso é outro cantar,
un cantar para cantantes!
Xa que me deu polas citas, coa
venia do lector, pois sabido é que quen realmente o é aguántaas todas, e o que
non, nin a esta liña chega, traerei a colación un excelente artigo, ¡como
tódolos seus!, de Victoria Armesto, (La Voz de Galicia, 5-3-1994), “Manual del
perfecto krausita”, “… Azcárate fue siempre fiel al principio krausista de que
la diferencia esencial en cuanto al valor moral de la conducta no radica en la
importancia de las cosas que se hacen sino en hacerlas bien. Un zapatero que
haga bien un par de zapatos sirve mejor a la sociedad que el autor que escribe
un libro mediocre”. ¿Facer ben as cousas? ¡Xa! Esa era a ética daquela
xeración, daquela xente, Salmerón, Azcárate, Besteiro…; ¡e como se estarán
rindo de nós, agora, desde as súas alturas respectivas, ao comprobar que a moda
actual é facer moito, aínda que sexa mal, con tal de que o acepte o mercado!
Que aqueles krausistas foron uns
inxenuos, uns utópicos, coidando que eran capaces de educa-las Españas, unhas
Españas señoritingas que viñan de vivir á conta da prata indiana, iso son o
primeiro en aceptalo, pero tamén estou con Manuel Rico Lara (La Voz de G.,
15-10-1984) en que, “La influencia ejercida en nuestro país, especialmente en
el ámbito universitario, por el krausismo era importante, pretendiendo una
concepción armónica del universo que integrara los elementos contradictorios en
una unidad superior y conciliadora”. Non en van se dixo, sempre, que sae
crucificado aquel que se mete a redentor. Hoxe en día volvemos a buscar unha
especie de globalización socio cultural…, ¡que é a mesma pretensión, só que con
distinto nome! Por aquí tivemos, entre outros, a Ramón Piñeiro, que tamén
pretendeu educa-lo país a base de moderación e razoamentos, pero igualmente con
pouco éxito persoal.
Estatua de Besteiro no Congreso
Canto máis sei de Besteiro, acaso
precisamente por ser pouco, máis quixera afondar nese pozo da súa sabedoría, en
particular pescudando de onde lle veu esa conxunción tan frutífera dos seus
xenes. ¿Víñalle da raza xudía, tantos que se acolleron ás terras ubérrimas
deste Chamoso? ¿Algún maragato que se namorou dunha hispano-sueva e quedouse
connosco para exercer de páter familias? Din que a cara é o espello da alma,
pero, que eu saiba, aínda non se inventou o ADN vía fotográfica.
Para rematar con esta argallada
biográfica, de admirador do Besteiro, veciño noso, do mesmo condado, non podo
omitir unha referencia a eses analistas que o tillan de parvo, onde para min o
único que realmente houbo foi unha impotencia atroz, por xigantes que fosen uns
cantos, pero só uns cantos, fronte as furias de Eolo, desatadas nesa década
ciclónica dos anos trinta, se ben coa orixe, ao meu entender, naqueles
desastres de Filipinas, Cavite, Cuba, Annual, etc.
Neste senso, o punto álxido da
impotencia de don Julián, o cénit do seu querer sen poder, da súa loita moral
contra os elementos fácticos circundantes, estivo na frustración dos seus
propósitos e das súas xestións en Inglaterra cando foi á coroación do Rei,
representando a España republicana. Manuel D. Benavides, a quen o gran
periodista, ¡máis ben, cronista!, Carlos Fernández Santander, chamou, con todo
acerto, “Otro gallego olvidado”, referiunos aquel episodio, aquel fracaso, no
seu libro “La escuadra la mandan los cabos”, editado en México no ano 1976:
“El general Matz, Jefe de la
Comisión de municiones en París, fue designado para formar parte de la misión
extraordinaria que, presidida por D. Julián Besteiro, envió la República al
acto de la coronación del actual Rey de Inglaterra. La Misión tenía un carácter
exclusivamente protocolario y de amistad mal correspondida. El señor Besteiro,
de espaldas a la República y contra la República, (¡En contra dos seus erros,
diría eu!), pretendió darle otra: -¿No le parece a usted –dijo al general- que
debemos hacer gestiones para provocar una intervención inglesa? –Perdone usted,
D. Julián, yo no puedo hacer sino lo que me ha ordenado el Gobierno”.
Os fillos da Gran Bretaña,
tradicionalmente imperialistas, e por tanto, perpetuos competidores de España,
naquela ocasión, coa súa “No intervención”, déronlle o cu aos bos desexos de
Besteiro, coa complicidade implícita dun militar desleal, xa que desleal é
aquel que obedece indebidamente, sen caer na conta de que iso mesmo os levaría
a enfrontarse, seguidamente, en peores circunstancias, a outro
tardoimperialista, Hitler.
Besteiro, ademais dun intelectual
coma a copa dun piñeiro, era, por natureza, un home de paz, un pacificador.
¿Con atavismos xudeus, ou maragatos? Non o sei, pero con moita moral e pouca
forza para aqueles tempos de demanda belicosa, que tamén o evidenciou
apuntándolle ao coronel Casado que se estaban producindo ilegalidades, daquela,
en febreiro do ano 1939, con Manuel Azaña dimitido do seu cargo de Presidente
da República; co Presidente das Cortes, Martínez Barrio, inhibido, etcétera. E
volveu a caer na inxenuidade de confiar naquelas xestións de Casado en Burgos
(aterraxe en Gamonal), esperanzados, ámbolos dous, en que lograrían de Franco
un armisticio pacífico e pacificador para entregarlle Madrid sen bombas e sen
sangue. Pero aínda lle quedaba outro calvario, outra decepción, por permanecer,
por quedarse en Madrid, no vello edificio de Hacienda, da calle Alcalá xunto á
Porta do Sol, que era precisamente por onde pensaba entrar o seu paisano, aquel
Marte do Ferrol, dándolle esporas ao seu cabalo, herdado de Atila.
A Besteiro, en definitiva,
pasoulle o mesmo que di Ovidio, en Tristes:
Bárbarus hic ego sum, quia non intéllegor
ulli! ¡Aquí son estranxeiro porque ninguén me entende!
-.-
Efluvios
-I-
O Miño
Pedregal da Irimia
O Miño na súa desembocadura
Namorado dos
ríos, maiormente dos ríos, pero tamén dos montes, que por algo nacín no monte,
¡nada menos que en Montecubeiro! Pero non son o primeiro en despedirme deles, que
xa Rosalía lles volveu os seus ollos románticos e sentimentais na súa despedida
entenrecedora. ¿Que o romanticismo está periclitado, pasado de moda? ¡Para min,
non!
Fiel aos meus
principios, tamén o debo ser aos meus fins; así que, nesta actitude ineludible diríxome
desde aquí ao único porteiro que ninguén, nunca, lle meteu un gol:
Benquerido San Pedro, se morro esta noite que me sirva de confesión: ¡Por nada deste mundo quero que me deixes entrar no Ceo se aí non tedes ríos! ¡Deixádeme na terra, concretamente na nosa Galicia, onde si os temos, incomparables!
Por se acaso,
onte fun ao Pedregal da Irimia, e tiven un coloquio cordial co pai de tódolos
galegos. Esta foi a miña oración:
¡Oh, pai Miño,
que naces rebuldeiro neste Pedregal, ensínanos a rir, que boa falta nos fai
nestes tempos de crise globalizada! Ensínanos, tamén, de paso, a perdernos no
mar, nese mar afastado, coa conciencia tranquila dos prados verdes, e coa
fertilidade da obra ben feita! Refírome á obra humana, pois a Opus Dei non é para
humanos sinxelos coma min, pobres do espírito…, ¡e tamén do peto! Sentado aquí,
nestes croios brancos desta Irimia meirega, pasarei as doas da túa ladaíña,
unha ladaíña de toxos e de xestas, de ameneiros e de abrairas, de troitas
bulideiras e de rulas namoradas. ¡Amén!
Nada máis
chegar, vin e cheirei unha columna de fume que partía desas Pontes do señor
García, enxurrando o ceo; daquela mesmo deron en tusir os lobos da serra de
Meira, ¡meus pobres!
-¿Fai resío
aquí, nesta Serra; non si, meus irmáns? –Pregunteilles.
-¡Cala, home,
que isto da civilización dos homes é cousa de lobos!
-¡Para alumar
e para quentar, precísase queimar!
-¡A nós
alúmanos a lúa, e chéganos!
-¡Seica lle
puxeron filtros ao fume, nesas chemineas; e logo que agora, por se fose pouco
importar eucaliptais, están traendo carbón de Australia! Tedes que saber que o
eucaliptol é un cosmético de primeira…, ademais de expectorante!
-¡Será, home,
será; pero nosoutros seguimos tusindo…, que por iso deixamos de ouvearlle á
lúa, e por iso emigran eses de aí abaixo, eses de San Martín de Lúa, aburridos
da súa soidade!
Discutimos,
moito, cousa de sete horas, sen poñernos de acordo: que se a civilización ten
os seus gaxes; que se civilizar aos civilizados é posible, ou é unha utopía,
etcétera. ¡Algo de todo! En definitiva, que como nas serras non hai enxeñeiros,
ninguén arbitrou nesta cuestión tan técnica de seu. Quedamos en táboas e, de
cansados, botámonos a durmir. Xa se sabe, os lobos, ao abeiro dos toxos; e eu,
que me dou de civilizado, fíxeno enriba dun xergón de fentos verdes, ¡pero por
pouco collo un costado! Quen gañou a partida foi o sono, que non sempre está de
parte dos cansos, ¡pero si daqueles que temos a conciencia tranquila!
Amenceu
pouquiño a pouco, pois en Meira, ¡xa se sabe!, adoita facelo con meiras, iso
espeso ao que os castrapos deron en denominar, meras. Con meiras ou sen elas,
¡Deus, que cousa tan marabillosa un amencer, no alto desta serra, ou en
calquera delas, en calquera dos sitios onde a natureza sexa a raíña deste
mundo! Daquela os lobos fóronse un pouco máis arriba, pola morena arriba, para
ouvearlle ao amencer desde a pena que fai crista no punto máis alto, agora
macelado con eses muíños, todos eles fillos espurios daqueles fantasmas que tanto
irritaron ao noso paisano don Miguel. Isto foi o que dixeron, isto foi o que
ouvearon, isto foi o que berraron, traducido á nosa lingua:
Oídenos, xente
desta Galicia verde,
unha terra
preñada de ingratos;
enxurradores
da montaña e do val,
do río e das
rías,
do ceo, da
terra e do mar.
¡Escoitade aos
lobos que vos ensinan a amar!
Está amencendo
no alto da serra,
na terra e no
mar,
así que, co
resplandor deste sol abrideiro,
ollade por un
intre a vosa desfeita:
¿Que, estades
satisfeitos?
¡Daquela o que
non estea,
que se poña a
varrer!
Para os
satisfeitos,
¡mortalla
teñades coa borralla que estades a facer!
E para os
inquedos,
para os que
gozan con este amencer,
¡que rindo vos
colla a morte,
que vos colla
rindo co pracer de vivir na limpeza
desta serra de
Meira!
Río abaixo, xa
na Pastoriza, están as lagoas da Fomiñá, onde o Miño se fai adulto e ponse a
meditar: ¿Para que vin a este mundo? ¿Sería para Galicia fertilizar?
¡Deus, que
reflexión máis sensata! Pois con estas, por hoxe, voume, que a min tamén me
cómpre meditar, rumiar…, ¡ou non sería galego! Tema levo, así que, ¡a por
outro, por outro río!
-.-
O Azúmara
-II-
Non é difícil
achegarse ás fontes do Azúmara, un dos afluentes máis verdes e máis simpáticos
do Gran Miño; ¡o difícil é verllas! (Direino cunha paréntese: Houbo unha vez un
enxeñeiro, secundado por un contratista de obras, que para aforrar unha ponte,
na DP1611 entullaron con entullo a metade das fontes do Azúmara, e, segundo os
veciños do lugar, do lugar de Sarceda, nin lles rezaron un mal responso!) En
vista do visto, responsarei eu:
¡Oh, bendito
Azúmara,
-que así te
chamaron aqueles celtas
ao ver que
eran douradas as túas areas-,
de que che
serviu o teu verdor,
encubridor
daqueles dourados,
se polas
pernas arriba
che subiron
aqueles lagartos…,
romanos!
Os fillos da
loba capitolina
arroubáronte
para enxoiar as gorxas
das súas
concubinas, das súas sabinas,
sabedores,
por obra e
graza dalgún fenicio,
dalgún
cabrito,
que se chibou
das nosas
minas.
Pero eu
devólvoche,
meu rei,
antes de que
pases por Castro do Rei,
a falta de
ouro un cento de roseiras
plantadas pola
miña man,
¡para que
cheires a rosas, para que cheires a mel,
para que volvas
a sorrir
con risos de
pracer!
¡Amén!
¡Xa me
gustaría ser poeta para cantarlle tal e como se merece! Pero a culpa non é súa,
nin do río nin do val, que entenrecen a calquera, salvo que sexamos de
natureza, coma min, prosaicos! E mellor estaría, máis presentable e máis
visible, se alguén, ¡unha autoridade competente!, tivese o acerto de meter unha
escavadora, río arriba, que retirase os derrames térreos e mailas árbores
caídas, causantes dun, frecuente, empantanado illante e desagradable. De paso,
polo lateral máis sólido, un simple carreiro peonil, que nos permitise olla-lo
río, en extensión e profundidade. ¡Tamén o agradecerían as troitas, pois agora
non teñen quen as admire, nin pescantíns cos que coquetear!
É certo que
este Azúmara arrastra algunha impureza diso que os meus veciños chaman purín…
¡Impuros eles, cegos eles, que así o mortifican, cando tanto lle deben! Estes
veciños dinlle “río das Lagas”, ¡desde que xa non o honran con elas, coas lagas
do liño, preferindo vestirse de plásticos inmundos!
¡Oh, Azúmara,
bendito Azúmara, canto zume che debo! O último que de ti recibín, o último que
de ti saquei, foi unha vara de sanguiño, á que me arrimo na miña vellez para
contempla-las ruínas que che inferiron os meus coetáneos. Precisamente cando
baixei para colle-la vara, quedei absorto cunha música saltariqueira, que me
invitaba a saltar, a marca-los puntos dun son entrañable; proviña das ruínas
dos teus muíños, ¡un cento, desde Sarceda ao Miño! Pero xa sei o seu metro, a
súa procedencia: ¡Eran aquelas muiñeiras de antano parrafeando cos mozos da
bisbarra, namorándoos, sorríndolles, invitándoos a casar!
E logo está a
toponimia, outro cento, pero de lugares aos que deches auga e clareo para
lava-los cueiros de milleiros de rapaces. ¡Rapaces e rapazas de, Sarceda, As
Cavozas, Bergland, Veiga, Bascuas, O Mazo, Trasín, a Ribadauga,
Mosteiro, Andión, Couto de Arriba, Castro do Rei…! Nas túas augas refrescantes,
purificadoras, a calzón quitado ben veces me quitaches as calores estivais…,
¡secándome, ás carreiras, en pelota picada, arriba e abaixo, por aqueles prados
recén gadañados!
¿Con isto
recibido, como poderei esquecerte, ausentarme? Non, nunca, meu adorado, meu
adorable Azúmara: ¡Quero quedarme contigo, se non de vivo, xa que non son, coma
ti, eterno, en cinsas volto, si! ¿Verdade que me queres, verdade que me
admites? ¡Xa me parecía que si! ¿Óelo, San Pedro? Ou o levas comigo para o
verxel celeste, ou non contes co meu pasamento, pois deste río nin Deus me
separa, por Creador que sexa, que se El ten eses dereitos de creación, eu
téñoos de posesión, por longi temporis praescriptio…, de oitenta
anos!
-.-
A chamada do
Chamoso
-III-
Praia fluvial, no
Corgo.
Xa o sei, xa,
pois o teu nome non vén de chamar, senón da flamma, daquela flamma
ou chama que presentaban os teus trigais, ¡flammosos!, aos ollos do depredador
romano, pero…, ¡sen despreza-lo trigo, eu prefiro os teus reflexos, a ledicia
narcisa de verme fervido nas túas fervenzas! ¡Só ti es grande, pois aos teus
fillos, de raquíticos que se quedaron, incluso lles chaman Corgos!
Por se algo
lles faltase ás terras deste vello condado do Flammoso, Deus, non sei se antes
ou despois de crea-la Mesopotamia asiática, dotándoa dese par de ríos xemelgos
que tanto a miman, o Tigris e mailo Éufrates, ollou para o seu Val Verde, e
apoiando na nosa serra do Pradairo cinco dedos das súas mans divinas,
saíronlle, así coma quen non quere a cousa, discretos, cinco regueiros pola
esquerda, e outros tantos pola dereita, ¡a cal máis limpo, a cal máis puro!
Descoñecemos o
nome que lles deu Adán a ese par de cincos, porque os nativos adoitan ser os
máis desagradecidos da riqueza herdada, que non gañada, así que houbo que
esperar polos romanos para que nomeasen ao río Chamoso, que o fixeron
precisamente lembrando aquilo de que, ¡coñecerédelos polos seus froitos! En
canto ao xemelgo, sen deixar de ter as súas virtudes saíu algo moceiro, un
namorado dos prados e das flores, ¡aínda que as tivese que buscar nos lugares
máis recónditos do seu val! De aí lle vén, ao xemelgo, o alcume de Tordea…,
¡que tordea! Ben o di o dicionario: “Tordear é andar ou moverse coma un tordo,
dun lado para outro”. Pero cómpreme pospoñelo pois a circulación neste país
segue sendo pola dereita, así que debo acompañar, de primeiras, ao meu querido
e nunca ben ponderado Chamoso.
Naqueles
tempos nos que eu facía zocas para levalas á feira de Castroverde, ben veces me
viches chegar suado, ofrecéndome, na túa ponte de Bolaño, un pousadoiro para o
saco, e un refresco confortable para a miña gorxa. Agora, de vello, estou medio
rouco, pero non podo volver a verte sen recitarche uns cantos latexos do meu
corazón:
¡Ai, Chamoso,
Chamoso, que agradecido che estou!
O único que de
ti me enfadaba,
o único de ti
que me poñía nervioso,
era aquela
nitidez coa que reflectías as caras
daquelas mozas
de feiras e mercados
que
aproveitaban para repasa-lo seu peiteado
facendo que
agardaban
polo zoqueiro
esmirrado.
¡Desagradecidas,
que se rían aló por dentro,
pois eu ben
que llelo notaba,
daquel pobre
artesán
feito un burro
de carga,
e total…,
¡para calzalas!
¡Desagradecidas,
que sen as miñas zocas,
as miñas ou as
do Pintor de Luaces,
os seus peíños
anxelicais acabarían…,
¡enzoufados de
lama!
¡Chamoso, xa
que así te chamas,
non te
esquezas de reclamarme,
non te
esquezas de chamar
por min…,
cando pase
pola túa ponte de Bolaño
a miña carroza
funeraria!
-.-
Meu querido Tordea…
-IV-
Non por verte
menos deixei de quererte. Tamén te levo no corazón, aínda que os meus ollos non
poidan ollarte tanto e tantas veces como más pide o peito.
Xa sei, xa,
que se meten contigo por iso de que imitas ao tordo… Eu son do partido das
andoriñas, por tanto, de esquerdas, pero ti, con outras plumas, con outros
trinos, a dereito tampouco andas! O que sinto de ti, que tamén me pasa co
Chamoso, é que non desen os vosos nomes ata que, ámbolos dous, vos cargastes de
auga, e por tanto, de razón. ¿Que é iso de que tanto o lugar de Chamoso coma o
de Tordea estean situados augas abaixo, case a medio camiño da vosa vida? Non
se vos respectou nin na nacenza nin na mocidade, e a voso curmán Azúmara
pasoulle outro tanto, pois o lugar de Azúmara, de Sarceda lonxe queda, ¡pero eu
xa sei o por que! O home, e eu son un deles, así que, ¡mea culpa!, évos un
desagradecido, que non recoñecemos os favores ata que os temos acugulados,
multiplicados, e por veces, ¡nin así!
Para concluír
cun amén, o gran favor que vos pido,
aos tres, é:
Azúmara,
Chamoso e Tordea,
ríos do meu
sorriso,
favorecedores
desta terra na que me criei,
cando
cheguedes a xunto do Miño,
que tamén é
meu,
cando lle
deades de beber,
lembrádelle
que non me quero ir
deste verxel!
Xosé María
-.-
Conxuros
Os conxuros forman parte do noso
patrimonio, do noso acervo cultural, porque, o que é meigas, bruxas e diaños,
¡haber hainos! As meigas tamén son fillas de Eva, pero non das súas conxungas
co Adán, senón daquel axuntamento da avoa coa serpe, ¡que se meteu onde non
debía! Aí estivo o pecado, a infidelidade, e nada de mazás, que as mazás son a
mellor froita do mundo. Daquela cómpre esconxuralas, e máxime cando se trata de
papar unha boa augardente. A queimada faise para derrete-las meigas, para
mandalas ao inferno, e non ao estómago!
Invítovos a copiar este conxuro
que reproduzo aquí, que é un dos más eficaces, segundo lle teño oído referir a
meu avó, que por algo era albeite:
MOUCHOS,
CURUXAS, SAPOS E BRUXAS; DEMOS, TRASNOS E DIAÑOS, ESPÍRITUS DAS NEVADAS VEIGAS,
CORVOS, PÍNTEGAS E MEIGAS, FEITIZOS DAS MENCIÑEIRAS, PODRES CARNOTAS FURADAS,
FOGAR DE VERMES E ALIMAÑAS, LUME DAS SANTAS COMPAÑAS, MAL DE OLLO, NEGROS
MEIGALLOS, CHEIRO DOS MORTOS, TRONOS E RAIOS, OUBEO DO CAN DOENTE, PREGÓN DA
MORTE, FUCIÑO DO SÁTIRO E PÉ DO COELLO, PECADORA LINGUA DA MALA MULLER CASADA
CUN HOME VELLO, AVERNO DE SATÁN E DE BELCEBÚ, LUME DOS CADÁVERES ARDENTES,
CORPOS MUTILADOS DOS INDECENTES, PEIDOS DOS INFERNAIS CÚS, MUXIDO DA MAR
EMBRAVECIDA, BARRIGA INÚTIL DA MULLER SOLTEIRA, FALAR DOS GATOS QUE ANDAN Á
XANEIRA, GUEDELLA PORCA DA CABRA MAL PARIDA, QUE CON ESTE CONXURO LEVANTAREI AS
CHAMAS DESTE LUME QUE ASEMELLA VIR DO INFERNO, E CON ISTO FUXIRÁN AS BRUXAS
DACABALO DAS SÚAS ESCOBAS, ÍNDOSE A BAÑAR Á PRAIA DAS AREAS GORDAS. ¡OÍDE, OÍDE
OS RUXIDOS DAS QUE NON PODEN DEIXAR DE QUEIMARSE NESTA AUGARDENTE, QUEDANDO ASÍ
PURIFICADAS! CANDO ESTA BREVAXE BAIXE POLAS NOSAS GORXAS, DAQUELA QUEDAREMOS
LIBRES DOS MALES DA NOSA IALMA E DE TODO ENCANTAMENTO. FORZAS DO AR, DA TERRA,
DA MAR E DO LUME, A VOS FAGO ESTA CHAMADA:
¡EIQUÍ E AGORA
FACEDE QUE OS ESPÍRITUS DOS NOSOS AMIGOS, PARTICULARMENTE ESES QUE ERRAN NA
SEMPINTERNA EMIGRACIÓN GALAICA, PARTICIPEN CONNOSCO DE ESTA QUEIMADA,
PURIFICADORA DOS CORPOS, PERO TAMÉN DAS IALMAS!
¡Amén!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
De profundis clamavi
Charles Baudelaire, o
poeta maldito,
pola súa visión do
mal.
De profundis
clamavi ad te, Domine (Salmo 130). Non penso recitar aquel poema desgarrado e
desgarrador, tráxico, de Charles Baudelaire, nin se trata de que esteamos
caendo nun abismo, pois, se crise habemos, xa o sabemos, que isto, o ter
coñecemento, é o primeiro dos pasos para saír delas, e logo que as crises,
tódalas crises, só son puntos de inflexión, por veces dolorosos, pero sempre
necesarios para endereza-los rumbos, para volver á dirección correcta.
Vén a conto de
que temos enferma de morte a microtoponimia, a toponimia miúda, e non só en
Castroverde, pero tempos virán de ¿memoria histórica? nos que nos preguntemos:
¿Señor, como se chamaba aquela leira, aquela pataqueira, da que tanta mantenza
tirabamos nos tempos da miña crianza?
A crise do
rural, e con ela a da súa toponimia, vén de vello, que xa a observara Unamuno
cando reflectiu aquel pensamento de que, ¡Que inventen ellos! Eles, por
suposto, pois os españois somos máis listos, e sabemos pasar directamente do
sector primario ao dos servizos. Neste salto mortal, nesta corda do autoodio,
emperrados en que non fai falta engadir valor ás cousas, ás nosas, ¡que
inventen, que innoven, que transformen outros!, chegamos á vergonzosa e
vergonzante mutilación dos nomes, un tesouro herdado, patronímico, do que
estamos renunciando. ¿A beneficio de inventario? ¡Non; a beneficio da
ingratitude! Dá grima ver que, incluso nos mapas oficiais, coido que como
consecuencia de que se fai pouca labor de campo, ou esta é superficial, ou
preguntan a quen odie ao seu propio país, saen cantidade de nomes xeográficos
errados ou dislocados, pero, se vos fiades de min, ¡de min e dos propios
feitos!, non citarei lugares, e fareino para non alongar este artigo, este
profundo suspiro.
Caso sanguento
xa é o das parroquias concentradas, nas que o nome dos predios refundidos,
agras incluso, pasaron a ser un número. ¡Un número, onde os nosos antepasados
puxeron a súa alma, as súas lembranzas, o seu agradecemento aos predecesores!
Dar nomes, conservar nomes sen desvirtualos nin degradalos, é unha obriga
moral, incluso egoistamente, pois…, ¡trátase dun tesouro histórico,
patrimonial, memorable, noso!
¿Que se pode
facer, cal é o remedio? ¡Só hai un: fomentar, sensibilizar a conciencia
colectiva! ¿Que vos parece se facemos no noso Castroverde un catálogo de nomes,
parroquia a parroquia, antes de que morramos os vellos do lugar, de cada lugar,
ou cheguen as pas da concentración desconcentrando a nosa atención patrimonial?
¡Por min, mans á obra!
Xosé María
Gómez Vilabella
-.-
Autobombo
¡Xa que a montaña non baixa a
Mahoma, terá que ser Mahoma quen suba á montaña! Vén isto a conto de que, como
modesta achega, como homenaxe aos 300 mortos, 100 desaparecidos (mortos non
atopados, e por tanto non recollidos, non apuntados no libro dos ídem), amén
duns 500 feridos, que nos custou aquela Guerra de Ifni, de 1957/58, agora,
neste 2007, o seu CINCUENTENARIO, deume por sacar tres libros sobre a mesma, que
os atopará o internauta embarcándose no meu blog:
CACERÍA DE CICLÓSTOMOS EN IFNI (Os “ciclóstomos” son peixes, tipo lamprea, así que, o de cazalos xa pode darlle ao lector unha idea aproximada de como era, de como se sufría e de como se gozaba no noso mundo colonial.
OPERACIÓN: CUÑADA (Dado o illamento, e co illamento a masculinización do Territorio, o mercado das “cuñadas” era máis evidente có das “hurís”, así que non preciso explicalo, que xa vai no libro).
IFNADA (Ante o Tribunal da Historia, con 50 anos de perspectiva, xúlganse / preténdense xulgar, as trapisondas daquela descolonización trapalleira).
Encabecei con isto de “Autobombo”, pero a verdade absoluta é que se trata dunha penitencia: ¡Unha penitencia que dedico aos mortos, e tamén aos feridos, pois, grazas a eles, eu quedei vivo, para contar, para relatar, esta síntese histórica! Certo é que algo axudei/axudamos, que aquí tedes o gallardete daquel “Somatén” formado por uns civís que contribuímos, bastante, á defensa da cidade de Sidi Ifni, pero todo fixo falta pois o paternalismo do noso paisano, a súa confianza e maila súa, suposta, astucia, tivéronos co cu ao ar. Non nos chegou a experiencia de Filipinas, Cuba, Annual, etcétera, que seguimos de quijotes pola vida, ¡meténdonos en aventuras imperialistas para as que non estabamos preparados!
Por último, pido perdón por pasar estes tres libros ao castelán, con todo ser esta lingua un infante ao lado do noso galego, ¡que nós xa fomos reino desde os tempos de Hermerico, no ano 410, se mal non me lembro!, pero nesta homenaxe aos ¿caídos? (¡caídos, non, tiroteados, paqueados, con metralletas Thompson nada menos!), era preciso usar unha lingua ampla, xeral, para que podan entende-lo follón de Ifni os fillos, os sobriños, os netos, os veciños, etcétera, daqueles heroes aos que lles debo a vida, que procedían dos catro puntos cardinais das Españas.
O que sinto é que xa non viva o Padre Pais para dedicarllos, (un franciscano que morreu en Lugo, de Parkinson), que tanto fixo pola miña dona e polo meu fillo cando nos atacaron, cando nos feriron, cando arremeteron contra o meu De Soto co seu camión Berliet, aqueles exaltados do Istiqlal, na recta de Safí (antigo Marrocos francés).
Este símbolo do gato na azotea merece unha explicación: Un compañeiro do Somatén sentiu ¿saltos? na azotea da súa casa, e coidando que eran os do Istiqlal lanzándose en paracaídas, tirou de pistola…, pero o gato escapou! ¡Meu pobre, o único que pretendía aquel felino era alcanzar unha pella de bacallau posta a secar na corda de tende-la roupa!
Como vedes, isto do “autobombo” foi un simple reclamo publicitario. ¡Perdón, pois, pola chanza, polo abuso de confianza!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
As feiras de
Carnaval en Mosteiro
Eu, servidor, que dediquei un libro ás Feiras de Castroverde no século XX,
estaba en débeda con Pol, así que aí vai a miña contribución, o meu relembro.
Para empezar, ¿gústavos esta rapaciña?... ¡Xa me parecía que si, tanto pola súa beleza como polas súas calidades persoais! Pero hai un pero, ¡que chegades tarde! Permitiume acompañala no paseo, campo arriba e campo abaixo, naquela feira de Carnaval en Mosteiro...; e non só iso, que lle propuxen comparti-la súa cruz a cambio de que ela compartise a miña, de por vida, ¡e aceptou! En honor seu vou redactar este relembro daquelas feiras de Carnaval da posguerra...
Ningún tipo de propiedade témo-los vellos que sexa máis persoal que medio século de lembranzas ao lombo, entre elas, aquelas feiras de Carnaval da posguerra. Como vos quero ben, meus amigos de Pol, tamén quero, e pretendo, que as lembredes, que as herdedes, pois é probable que delas veña algún de nós, das súas consecuencias, pola cantidade de namoros e de coñecementos que motivaban, que xeraban, aquelas troulas, mixtas, metade feira, e a outra, festa; ¡tratándose do Carnaval en Mosteiro, unha festa triunfal!
Para min, no meu entendemento, a Historia da Humanidade ten tres épocas ben diferenciadas: Antes das feiras locais os namoros non tiveron enxunlla, carecían de conquista e de parrafeo; eran xuntoiros, xeralmente endogámicos, facilóns e con pouca arte, incluso con algún aspecto negativo, dexenerativo da especie.
Nos séculos das feiras competiuse bravamente pola moza, en público, cun coñecemento ampliado ás parroquias circundantes; buscábase, tentábase, escollíase. Daquela si que houbo unha transcendencia, un desafío.
Hoxe en día, pero só en parte, aquelas feiras de relación persoal foron substituídas polas Agrupacións Escolares, coñecidas por un xeroglífico de iniciais en canto ao coñecemento persoal amplificativo, pero a continuación os nosos rapaces, estes de agora, estean ou non en idade de mocear, atópanse, coñécense, neses cortellos cheirentos e ruidosos dunhas salas de festas de amplo hinterland, nas que se esvaen os referentes, os atractivos, as chamadas dun coñecemento eficaz, de verdadeira liga, ¡por máis que lle chamen "ligar"! Son ligues ásperos, próximos no físico e distantes no espiritual, con moito sebo e pouca cohesión; escasos de luz; artificiosos, séxase, en equilibrio inestable, coa inminencia dun divorcio a pouco que se lles peche a noite das súas vidas.
Volvendo ao noso, á bisbarra, ao local: A poesía daqueles paseos, daqueles xuntoiros feirais, é indiscutible; cada quen aseábase o mellor posible, incluso mudando de zocas ou de zapatos por tras dunha parede próxima ao recinto feiral; e logo que había un nudismo da propia personalidade naquelas conversas serenas, francas, luminosas, á luz do sol, que non da lúa. Aquelas galanterías, aquel mirarse abertamente nun cadro natural, aquel retratarse nas pupilas do elixido, abríanlles os ollos, ¡retratos da alma!, reciprocamente. Por parte, carguémoslle á prosa un certo entremetemento dos chufóns, dos esculcadores, que tamén os había; esa especie ou clase social dos intermediarios case desapareceu a rendes da guerra; ¡case! Menos á présa, tamén desapareceron as liortas, aqueles paus irracionais, pero, aínda así, indo ao fondo da cuestión, aquelas carneiradas tiñan de positivo que descubrían as macanas das mozas informais e pirixeleiras, as de dúas, ¡ou tres!, palabras; o bo do caso estaba en que, de paso, descubríanse, desenmascarábanse a si mesmos, eses tales, eses pseudo pretendentes, que ata non será correcto chamarlles..., ¡conquistadores, pois iso é, era, outra categoría, xa daquela!
Con este preámbulo simplemente evocador quero invitarvos a rememorar, a esbozar, un retrato daquelas feiras, que as chegamos a coñecer moitos dos aínda viventes; ¡por tanto, quedan no noso testamento!
Como zorras madrugueiras, estoupando as pozas coas súas madroñas, atrancaban as entradas do feiral unha ducia de piteiras, mal faladas e feas coma diaños, case todas. Increpaban ás nosas mulleres á vez que lles tiraban brutalmente do seu cesto de bringas, ¡pero as nosas sostíñanse de pé! A súa dialéctica, a súa competición, era máis ou menos deste xeito; se non nas verbas, si na intención:
-¡Veña para aquí, por xunto de min! ¿Non ve que ese Policarpo, -Policarpo Mendaña, de ascendencia maragata, o pai de don Delio, aquel eximio Director do Instituto, os dous unha institución, ou mellor dito, dúas-, coa labia que Deus lle deu, e coa experiencia que ten, vaina pasar pola pedra, pola súa, nun santiamén? O que pretende facer con vostede non é pretendela...; ¡non, señora, non se faga ilusións! O que quere Policarpo é fodela, facer cartos á súa conta, mercándolle por tres o que vale catro! Eses patacóns non lle chegarán..., nin para bragas! Abaixe o cesto, e véñase comigo, que lle pago ao contado: un, dous, tres..., e vai ben! -Muller, este trato é un maltrato..., que xa me ofrecían catro, aí abaixo, na ponte! -Daquela, teña, pero conste que llos dou polas ánimas, pola pena que me dá vela tan esfarrapada! E aprenda a lección, pois en cuestión de ovos é perigoso ter tratos cos homes...; ¡lémbrese que deles saen os pitos, e ás mulleres tócanos parilos!
A continuación, ¡arriba coas caixas, todo ao camión, todo para Montaña! Queixos coma untos, do remase, ¡un pastel!, pois a ama precisaba facer liquidez para atende-los gastiños domésticos. Coellos mantidos coas verzas da horta, restadas ao pote. Chourizos curados ao fume, feitos co amoado da parte gorda, da parte do rabo, que os levaban os de Lugo..., ¡para engorda-lo seu nabo! Unha manteiga boísima, ¡uiiih que gusto!, cousa fina, cheirando a gloria. ¡A manteiga que sobrara dos cestos daquel paristallo da nora! Tan boíña, a manteiga, que non a nora, que se ía derreter, ela soa, naquela vexiga do porco..., coa pena de embuti-los larpeiros de medio mundo, deixándolles o soro aos nenos do país! Galos tristeiros, que os poñían ao fresco, aló arriba, lonxe das pitas, nas lonas da baca, sen piedade. Calados ían aqueles cantores, arrepiados de selo, e pingándolles o moco de tanto chorar..., polas pitas viúvas!
¿Que nos quedaba, que nos deixaban, a cambio, naquelas feiras? ¿Que tal nos trataban, de feito, Policarpo e mailas piteiras? Con aqueles catro reás, mantelos, a escoller, que os mercaban as donas para defende-la saia, ¡coma quen lles pon unha sebe ás partes pudendas! E se algo quedaba, paniños, paniños de cores, estirados ou dobrados, que os vendía Amaro, daqueles que saldaban en Barcelona; case sempre tristóns, de cores apagadas, ou charramangueiros, ¡para que as vellas parecesen mozas escondendo neles as súas engurras, e de paso, as súas tristuras! Se algo de cobre quedaba no peto, con iso, ¡porca miseria!, tres varas, de moletón, ou de flanela, para meter por debaixo do refaixo!
De oficios, á feira ían todos, tódolos coñecidos: barro, zocas, loras, cestas...; o pan de Mondoñedo... Aqueles aixados de face-la decrúa na Lúa, na Murúa, en Lal ou no Carboeiro, así como os legóns de reborda-la presa do muíño, eran cuestión caseira, que se lle viñan mercando ao Queitano de Bascuas. De enrella-los arados, refundindo ferralla, ¡porca miseria da posguerra, outra!, encargábase o ferreiro de Ver, que os facía lixeiros, aforrando metal..., ¡que nin que fosen de prata! Especialista en fouces, pero tamén en coitelos de bo cortar, mangados en buxo, ¡un suízo!, Xerardo de Mosteiro.
Cando menos se esperaba, ¡outro apuro!, pois as vacas non seguían o Ogino, nin había inseminación, parían as Touras... Nas casas pobres, que eran maioría, mellor eran os apuros, pois as vacas senlleiras acababan nas libras, por catro cadelas!
De quince en quince, aqueles feirantes tan cargantes, ¡carga que te cargarás nos coches de Montaña! ¡Mesmo baleiraban as casas! E menos mal que non lles deu por leva-las mozas ao San Froilán para casalas cos señoritos de Lugo, ¡tanto que lles gustaban! ¡Elas a eles, que do revés non o sei!
Por aquelas catro cadelas, ¡aqueles leóns africanos!, que nin se notaban na faldriqueira, íanse polo mundo adiante aqueles produtos selectos, nosos, naturais, aos que se debera volver, traballando para a casa, e non para a feira. E así tódolos anos, en tódalas estacións, ¡que ata emigraban os untos! Xatiños do leite, queixos da Severina de Varela, pitas, coellos... ¡O principal de cada casa, o mellor de cada feira! De paso, eles, os alugados, os de Lugo, en contrapartida vendíannos o xiz, por caixas enteiras, para raia-las mozas, estragándolles a roupa; ¡se tal ocorría, que volvesen por xunto da tendeira! Despois diso, tatachín e mal pagados, celebrabámolo cunha festa, ¡que así son en Pol de xenerosos, sempre, aínda que lles chova na eira! Por tratarse do Carnaval, en Mosteiro ademais de feira, festa!
Os feirantes da mañá, se eran de cerca, íanse pronto, arrastrando pola lama as súas zoquiñas, unha veces lampas, e outras de empeña, segundo estivesen os camiños..., ¡e iso que había, que perduraba, a prestación persoal! Gran parte delas, ¡benditas zocas, que moitas bronquites nos evitaron!, eran pintoreiras, co pico levantado, marca de fábrica do Pintor de Luaces. ¿Eran, ou non eran, pintoreiras? A cen polas corredoiras, ou polos carreiros, por onde máis se atallase, aínda que se achantasen na lameira, que iso era, simplemente, un gaxe, que non un gaño, do oficio de labrego. Tiñan présa porque cumpría face-lo relevo da garda, para que fosen á feira..., ¡os da outra remesa!
Á tarde reverdecía o Campo da Feira co relevo xeracional: -¡Fóra da casa, largádevos para Mosteiro, de esculca! Exhortaban aqueles patrucios, todos, a feito, que todos eran facendeiros, ¡velaban polo incremento da súa facenda! -Esculcade con xeito, que non vos resulte unha maula pirixeleira! E que traian o seu con que, un farroco de cartos... Atende ao que che digo: sempre é mellor que os traian en man, que llos vou asegurar por ante Notario..., ¡nese prado da Fonte, no de túa nai!
De artistas invitados, cóbado a cóbado cos de Fraialde, ¿que outros podía haber na nosa bisbarra se é que non ían, se é que non baixaban, co seu Capitán á fronte, aquel de Maxide..., os "Puchos" de Montecubeiro? Emilia de Maxide, a "Capitana", aquela que finou na casa do Ferreiro de Mosteiro, chea de graza, e co saleiro sempre na man para fomentarlles o bebercio, preparáballes unha pratada impoñente de callos, daquelas matanzas de Brañanova: -¡Aquí os tedes, para que se quenten os que veñan fríos...! Comede e bebede, collede forzas para loitar, para que non vos gañen eses que mantén a Silvina do Primitivo, ¡miña pobre, que o fai a base de troitas afumadas, vendéndollelas por bacallau!
Mingos, aquel Capitán chispeiro, despois de servi-la Benita de Xuárez, ¡iso sempre, de primeiras!, xenegaba no bocoi para escorrelo, envorcándolles unha xerra do que fora Ribeiro, pois adoitaba telo picado, pousado, ¡flor pura!, aos de Montecubeiro: un neto nas cuncas, e case outro que se lle ía polo lairo abaixo, un gardapó enzoufado, vernizado coa graxa daqueles xamóns mal pesados, que por entón non había fondos reservados, pero, o que é pesas...! Algún daqueles lamparóns do seu gardapó eran de cera, da que verteu, todo nervioso, axudando a buscar aquelas narices que cortara Garduña en patriótica vendetta.
Despois do ágape, arroutando, e co pano das mans listo para venda-la cabeza, ¡que de aí lles viña ese alcume de "Puchos" aos enxebres de Montecubeiro!, saían ao Campo, nunha piña, coa garrocha de castiñeiro na dereita, ¡e iso que eran de esquerdas! -¡Hei, rapaces; dámoslle un peso a quen nos dea un pau; e se son de Valonga, unha onza! ¿Por que calades, covardes; ou é que xa non quedan ovos na feira dos ovos?
A continuación dos paus, paz; paz e paseo, polo Campo adiante, desde a Ponte a Rielo, e do Porto ao Casal, que de feito comezaba coa chegada de Marcelo, ao trote, arriba e abaixo, de tras para adiante, no seu cabalo enteiro: Esporas de prata, látego de sete caudas, cabalgando a todo cabalgar, cunha manta de Palencia na dianteira para asentárlle-las cachas ás mozas tenras; ¡as de Fraialde, se entende!
¿Xa que hai festa, de música, que? ¡Sen música e sen pólvora, nada, unha cousa oca, unha desfeita, o Campo baleiro! Os músicos xeralmente nacían en Silva, que xa lles poñían no barrelo un cueiro de pelicas bordadas, figurando corcheas. ¡Cousas da señora Adelaida, que naceu en Gondel pero namorouse dos de Silva! Para foguetes, Xerbolés, cousa sabida. En espera dos de Silva, que seica se entretiñan no Azúmara tentando pescar coa propia batuta, ¡intento van iso de facelo despois do Narciso!, nese entreacto, digo, Acevedo, un músico moi chistoso, ¡un segrel!, arrastrándose polo Campo, ía zurrando nas latas enferruxadas da súa pandeireta, á vez que recitaba salmodias tristeiras. O pobre, nin co seu eivamento se cansaba de olla-las mozas, avarento delas, sabedor de que nunca lle deixarían tocárlle-lo pandeiro. ¡Tanto que precisaba, el tamén, duna tocadiña, aínda que só fose na distancia media, aínda que fose por encima! A Ceguiña de Gondel, ¡outra institución polense!, morreu antes tempo, e daquela deixounos orfos, nunha orfandade de violíns silentes, aos que nunca se volveu, nin de mozos nin de vellos. Algún día mercarán un eses animosos da Leña Verde...
Co sol caendo, caía o pecho en Cas Xenoveva: -¡Largo de aquí, rapazas, que boto a tranca; rematou a feira; fóra, ao paseo, que perdedes o casamento! Ben podían irse, que servidas estaban: ademais das teas, cintas e carretes; ¡da Cadea, que dos ris Xenoveva non tiña! Se cadra foran dous, dous carretes, que se dicía que as de pouco peito íanse por tras dos valados para poñelos, ben postos, na dianteira, axustados naqueles xustillos de trenzas; esa provocación pectoral, servía a dous fins: predicar que valían para a cría, e con iso, que os mozos se turrasen entre si, a matar! Poño por caso, Valonga e Montecubeiro, que eran os máis adestrados de toda a bisbarra. Mentres, os Cucos e mailos Raposos, a velas vir, agardando pola desfeita. ¿Que o xiz estragaba aquelas chambras de satén...? Non importaba gran cousa, que xa tiñan o reposto no fardel da manteiga, ou no cesto de vimbios..., novidades que trouxera, ¡de París!, a susodita Xenoveva. (Tardei en saber que o "París" das modas de Mosteiro estaba en Lugo...; ¿il será que hai varios?).
En canto aos mozos, algunhas vampiresas da bisbarra asegurábanse ben aseguradas: Dúas palabras, ¡unha na zoca, e outra no zapato! Ao labrego utilizábano coma unha ferramenta: De mañá, para cargalo co cesto; ¡un refresquiño, como din nas Asturias! Pero, de tarde, ¡ai se vén un señorito engravatado, deses que prometen telas de man branca, sen facer nada, coma as señoritas de Lugo, tal cal! Lugo era un espello da vida, ¡da boa! De aí, diso, desas lixeirezas ocasionais, daquelas pretensións, daquelas ilusións, viñan moitas das liortas referidas... ¿Para que? ¡Para mostrarlles ás mozas a fondura dos namoramentos sinceros, sen rival posible, aínda que ás veces resultase un baleiro animal, sublime idiotez; algo así coma un porco de gravata tras dunha verza fresquísima, aínda orballada. ¡Porcos en celo selvático, que merecían que os capase aquel capador imperturbable, Saavedra! Despois dunhas carreiras para que a xente vise o macho que era cada quen, ¡collédeme forte, que o mato!, a feira volvía ao seu aquel, pois, para cacha-los rebeldes, e para beber de gorra, de tricorne máis ben, ¡estaba a Garda Civil de Castro do Rei!
Mentres, con toda filosofía, Daniel de Piñeiro, desde a porta do seu emporio, e cos dedos no chaleco, ollaba aquela mocidade divertida e fachendosa, anémica máis ben, pisaverdes moitos deles. Algún castrapeiro, tuberculosos ás veces, pero ninguén se tiña por pasaxeiro! Daniel, no ínterim, dicíalle ao seu chaleco, polo baixo, discreto que era: -¡Paseade, filliños, paseade, e faceino con garbo..., mentres poidades! Con esa debilidade que tedes encima, eses ósos recachados que logo vos furan a chaqueta, unhas orellas que translucen..., ¡calquera día chégame un recado, un aviso urxente, pero coas medidas máis ben escasas para que lles custe pouco a caixa! Daquela paseareivos eu, cos pés por diante, pero, iso si, coas mellores cintas de seda, e cunha coroa grandísima deses loureiros de Veiga do Outeiro, encima do féretro, que será a envexa de tódolos vivos do voso rueiro!
De parte de Daniel, do mesmo sentir quere dicirse, estaban os cregos,
ansiosos de cantar responsos para manda-los pobres ao Ceo, ¡e que os mantivesen
aló! Como a riqueza era escasa, catro, catro ricos, crego incluído, por cada
parroquia..., chegaban! ¿Os outros? ¡Os outros á Gloria, que alí non molestaban
pedindo esmolas!
A pesares das malas, ¡boas!, intencións, fomos saíndo adiante, e subimos ao poleiro, case todos, pois aqueles mozos do meu tempo non se acongoxaban (agora din, acolloaban) ¡nin coas penas do Purgatorio, por moito que a Igrexa ameazase! Ademais diso, para sacarnos de apuros, estaban os médicos, don Carlos e mailo Gundín; un, presente, e o outro para chegar. Entendían á xente do país coma ninguén: -¿Que tes, rapaza; que queres consultar: dóeche a barriga, ou paraches de menstruar? -Señor, estame atinando, que as dúas cousas son certas... -¿Non será que te deitaches con aquel rapaz que te acompañou na feira de Carnaval...? ¡Igual te fuches polas pallas tras do palleiro de teu pai, coa barriga ao vento, nunha noite pecadenta, desas de xeada...! A rapaza, ¡é un supoñer! -¡Non señor, si señor, non me azore, que non podo máis! Certo é que o fixemos, pero non foi no palleiro, senón debaixo dun carballo..., na Retorta, aí en Caraño... -Xa entendo, xa; aquelas follas da follada estaban da xeada, non si? -Non señor, que estaban quentes, coma o lume; viñamos de segar, e parámonos ao pé do carballo con intención de descansar..., pero a calor non nos deixou en paz! Se algo malo fixemos en tal ocasión, foille coa imaxinación, pois eu, ao momento, perdín o coñecemento; ¡non me lembro de nada, tan só de que me mancaban as raíces do carballo...! -¿Ves como pecaches, aínda que non te decatases do que estaba pasando? ¡E logo que tamén hai pecados de omisión, agravantes..., por falta de precaución! ¡Acórdate de que cho está dicindo este médico! -¡Señor, cúreme, pois o cura xa o fixo, que me deu a absolución; púxome de penitencia un casamento válido, no altar, que iso dos carballos é un paganismo, cousa de druídas...! -¡Eu non receito abortivos..., nin de ruda nin dos outros! -¡Tampouco os quero; Deus me libre de tal, que xa houbo mortes de sobra na guerra de España! A receita que lle suplico é que fale co meu rapaz, e dígalle que vostede non lle cura a súa tuberculose..., se non casa comigo! ¡Para fillos bravos, abonda cos xatos! -¡Máis vos farei, miña rapaza, que irei de padriño..., para gastar os habanos que me regalan por curarlles a tise! Como dicían aqueles romanos: ¡Do ut des! Médicos listos coma os de Mosteiro..., ¡nin en Santiago!
Daquelas feiras moito me queda no tinteiro; cousas importantes que me gustaría
relatar..., ¡se houbese lectores capaces de aguantar! Unha delas, subir ao
altar aquela rosquilleira da Ribadauga, polo doce que lles botaba. Mándolle un
bico de bits, se é que llo deixa pasar a censura do Ceo. ¡Vaia roscas, Ceo
puro! Seica as facía co trigo dos Campos de Cirio...; ¡daquela terei que
preguntarlle a Trigo! Tamén estaba a cousa do viño, aquelas botas de levalo ás
casas... Eu nunca souben distinguir, pois ninguén me ensinou a beber, e menos a
fumar; ¡a outras cousas, tampouco, nin sequera ás malas, que seica nos veñen
por natureza, da caída Terreal! Dicíase que mellor viño era o de Quiroga... ¿Do
concello de Quiroga, ou da Casa de Quiroga? Os de Cas Quiroga apelidábanse
Freire..., así que, vindo de freires, se nos daban do que bebían, eles, coido
que non tería maleficio.
Quédame falar da Cabrona de Luaces..., pero coido que non fará falla, que xa
a tiñan bautizada! ¡Ah, e tamén do sancristán, Xan da Cazurra, pero deste, se
conto o que contaban acerca da súa parcería co señor cura, igual me excomunga a
Igrexa co seu "Vade retro, satana"! En todo caso, xa pasaron ambos
polo tribunal celeste.
Con isto, con estas evocacións, tan serias aínda que eu lles bote un pisco de broma, que as teño por comúns de tódolos vellos do meu país, non sigo, que me apesara ve-las mozas impacientes, rabiando por bailar aquel tiroliro da época. E despois diso, a raspita. Ao final, acordádevos da muiñeira de Mosteiro; ¡pobriña, tan esquecida a temos que xa ninguén se acorda dela, e iso que lle restauraron a acea!
¡Que secura de tempos: no peito, un tusido; e o peto, baleiro; a nosa manteiga en Lugo, untando as queridas dos larpeiros! ¿Onde, se non? E menos mal que cambiaron algo..., ¡os tempos, pois os de Lugo, non! Para o primeiro venres de cada mes agora volve a ser feira en Mosteiro, esquecida aquela do 7 e do 21, pero... ¡vai ser outra! En todo caso, aló iremos, con permiso da polbeira, e levaremos zapatiños, ¡agora todos, a feito! ¡Viva o comunismo, todos iguais, calzados do mesmo xeito! Mentres, coidado, meus vellos, con iso dos zapatos, non sexa o diaño que nolos poñan de charón, do barato, pois estes fúnebres de agora, por aforrar un euro, envólvente nun sudario, en coiros! Aínda que, ben pensado, fan ben: ¿para que vestirse cando imos renacer en graza, séxase, en pelota picada? Eses do Ceo non teñen vergoña; ¡claro, non teñen de que avergoñarse!
¡Viva Pol, e mailo Deus que o fixo! Púxolle unha ducia de ríos troiteiros, aínda que hoxe estean de vacacións, a salgueiros! E no medio, para que nada faltase, unha carballeira..., ¡a de Mosteiro! A falta de frades, carballos. Púxolles uces na Uceira, castiros e bidueiros; torneiros, ferreiros, e incluso astronautas! ¿Onde? ¡No San Martiño da Lúa, tan valentes, que andan sen escafandro! Hortos a escoller, prados, cereixas, noces, e..., ¡roseiras! Homes rexos, de pelo no peito; e mozas..., dunha peza, que non se dobran ante ninguén! Todo lisiño, case case, de Terra Cha, por máis que os arrimen a Meira. Todo lisiño, salvo as curvas do Fontao, pois as outras, tratándose de mulleres..., todas son poucas!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
-¡Sentinela, alerta! -¡Alerta está!
A don Hermenegildo alporizábano as caretas de Carnaval, do medo que lles
tiña aos encapuchados, e non era sen motivo, pois, ¡non as fagas, non as temas!
Nestes tempos, críticos máis que de crise, pois as crises son puntos de
inflexión, e por tanto, curtos, pero o que nos trouxo este XXI, que ten as
raiceiras na soberbia do XX, é un estado crítico enorme, que xa se parece ás sequoias,
¡por aquilo de sempervirens! O temible son as caretas coresmais, esas dos
falsos penitentes.
Non estou falando en metáforas, pero como non hai unha casuística concreta senón un estado de putrefacción xeneralizada, é inevitable xeneralizar, e cada quen que poña os seus cinco sentidos para cheirar por onde corren os ventos. Facíannos falta seis, un máis, o da percepción extrasensorial, para ir localizando eses tiradores que nos teñen, que nos poñen, no seu punto de mira.
Nestes últimos anos de pura especulación, como xa estabamos afeitos á mesma, non era difícil cheira-las añagazas, pero hoxe, con tantos disfraces de bos e de arrepentidos, nesta Coresma do XXI, que tódalas lebres se acazapan e disfrazan, de arriba para abaixo e de abaixo para arriba, pois dá igual baixar desde o poder pola escaleira dos caciques-conseguidores, para rematar no sufrido votante - contribuínte, como comezar por este último, e alza-los ollos ao poder…, en súplica de mercés!
Miserias e necesidades sempre as tivemos, exactamente desde a perda daquel Paraíso Terreal, que de aí vén a adoración do carneiro de ouro, do intermediario, do conseguidor. Máis adiante, cando lle deu ao noso paisano, a don Cristovo, por ir en busca de especias ao Cipango, navegando tras do sol, un bo día / un mal día, ¡desgraciado el, arroubado que foi, pois nin o seu nome lle deron ao seu Novo Mundo!, atopouse / descubriu…, ¡un mundo de caciques! Precisamente viñeron / trouxeron, naquela Pinta do pinta Pinzón, na que arribou a Baiona, uns cantos daqueles caciques “taínos”, en pelota picada, sen máscara nin disfraces, para que a raíña Isabel apreciase os seus atributos, e…, ¡os caciques inzaron, particularmente, maiormente, neste clima dos finisterrae!
Bromas á parte, no noso caciquismo non todo foi negativo pois os nosos paisaniños sen aquel tipo de “conseguidores” mal acadarían certas cousas que lles eran vitais. Hoxe, no noso nivel cultural, para conseguir cousas e causas xustas o que temos que facer é petar con enerxía, nós mesmos, sen xamóns nin outros cazos, simplemente coa razón do razoable, nas ventás correspondentes, para esperta-los funcionarios…, ¡e que funcionen! Isto de cara arriba, pero tamén cómpre vixia-los amañadores das crebas fraudulentas, que xa proliferaron no último terzo do XX, e de presente hai indicios de que volven a renacer; ¡resucitan coma as ortigas, e precisamente, maiormente, na mellor das terras, nas inocentes!
Habería moito que dicir desta epidemia de corvos á calaza dos malos tempos, pero, se tocamos a campá, aínda que non entremos na igrexa, coido que xa é axudar á Misa!
-¡Sentinela, alerta, pois as crises son o mellor dos abeiros para o tentador, para o inimigo malo!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Estrelas e chorimas
¡Ai Curros, Curros, que razón tiñas cando opinaches que o propio Deus
estaba estrañado, escandalizado, da evolución do seu mundo! De tanto baixa-la
cabeza, de tanto arelar os grises tétricos do asfalto, de tanta noite iluminada
con farois, e do noso aceleramento polas estradas para chegar a ningures,
pásannos desapercibidas as estrelas, pero tamén as chorimas.
¡Este si que é deicidio: desfacerlle o mundo ao Creador! E encima, botámoslle a culpa ao trono. Casiñas míseras que non resisten as convulsións da terra nin as do vento; feitas á presa, unhas veces porque os de arriba non saben ou non queren urbanizar con xeito, e outras porque a pobreza dos desequilibrios non dá para máis. Comportas que se abren de golpe: unha, porque están mal feitas, e os fautores e mailos seus encubridores xa están na gloria do capitalismo; e outras, porque houbo imprevisións egoístas: en non baleirar a tempo, en non avisar a tempo, en non paga-los terreos de previsible asolagado, co que se evitarían construcións suicidas, e un longo etcétera. Estradas que, con ve-la televisión, calquera pode decatarse que se fixeron unicamente para ser retratadas no intre da súa inauguración. E non sigo, pois, ¿para que abrirlles os ollos aos cegos que non queiran ver?
Achegámonos á primavera, e coido que esta Coresma, en vista do visto, do visto e do padecido en tantas cousas, en tantos aspectos, en tantos desacertos, pode ser unha ocasión propicia para re-flexionar, para volve-los ollos na dirección correcta: arriba, as estrelas, que deberan alumarnos o entendemento para endereza-los camiños; ¡menos negocio, que é a negación do ocio, e máis ocio para filosofar, para deternos no importante, no construtivo, no comunicativo, renegando deses egos enfermizos que caracterizaron o século XX, raiceira das desviacións actuais! Xa que imos pouco á Misa, prediquémonos a nós mesmos.
Ben sabemos que a terra, a baldía, particularmente a nosa, está saturada de
toxeiras, ¡tan propicias para incendios! Se houbese máis plantío axeitado…,
¡sabido é que onde ben se planta, maleza se espanta! Pero os toxos, dun xeito
parecido aos inimigos, que resultan ser os nosos mellores amigos polo que nos
fan espelir, contribúen ao esplendor primaveral cas súas chorimas douradas;
¡iso, douradas! ¿Verdade, señor Curros Enríquez, que se atendésemos algo máis
ás chorimas, e algo menos ás espiñas, por moita toxeira que teña Galicia,
devolveríamos o seu mundo ao Creador, se non intacto, polo menos algo depurado?
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¿Que se sente ao cumprir os oitenta?
No meu caso, setenta do pasado e dez do actual. ¡Ante todo, e por encima de
todo, un fracaso colosal, e por ende, uns remorsos atroces! Como nos bautizaron
en latín, así comezarei… Confíteor Deo
omnipoténti…, quia peccávi nimis… Para mal empezar, nós comezamos cunha
Ditabranda, que así lle chamaban, pero, anda, que se chega a ser dura…! A
verdade é que aquel Ditador, o segundo, Berenguer, tamén o tivo difícil coas
repercusións daquel crack de Bolsa do ano 1929, e por engado, as revoltas
sociais duns traballadores que estaban fartos de que os mantivesen coas
migallas caídas da mesa do amo…
Comezamos a andar co sol dunha república que naceu polos cerros de Úbeda, ¡catro ilustres, corenta ilusos, catrocentos señoritos temerosos por quedarse sen o cabalo do seu orgullo, fatuo, herdado, e…, ¡catro millóns de españois que clamaban: Panem nostrum quotidiánum da nobis hódie!
Chegou a idade de mandarnos á escola, e daquela puxéronos Cara al sol. ¡Cara ao sol estivemos corenta anos, que así quedamos cegos, incapaces de distinguir, incluso entre o bo e o malo! Pero no último cuarto do XX xurdiron catro listiños que se daban de profesores, ofrecéndose para unha sobremesa democrática, ¡Nada de pan para todos: pasteis! ¡Si, si, pasteis; pastelería a deles, que se afixeron á rica torta, mesturando a orzamentaria coa extra! E nós, o pobo raso, de novo polo chan, tan de xeonllos que xa nos saíron “beatas” neles; apañando as rafas de paso que solicitamos, e nos conformamos, con Panen et circenses!
Daquela, nós, os raseiriños, non temos culpa, non pecamos? ¡Claro que pecamos, principalmente de omisión! Sequera ben se nos propuxo, a golpe de altofalante: “¡Habla, pueblo!”. Pero calamos; tanto, que apenas houbo voces esixentes que pedisen listas abertas…; ¡si, para escoller os mellores, que haber hainos, como se observa nas directivas de certas empresas!
¡Eis aquí o noso pecado, tan moral, e tan mortal, que incluso nos meteu nunha crise de identidade da que está resultando moi penoso saír! Daquela, ¡ai Deus, que fixemos! Irmán, o pecado non estivo en facer, senón en omitir! ¿Como así?
Ab initio, os nosos maiores, que non foron capaces de encarreirar unha república, evitándolles aos apeados a ocasión do seu desquite; ¡e púidose facer, simplemente lexislando con pulso e con puga, apagando, de paso, lumes e fumes!
A continuación permitimos que volvesen a Covadonga os magrebís, e que apease do seu cabalo branco ao noso Iacóbi nada máis e nada menos que un tal Mizzián, ou Missiano, que quere dicir, “O Bo”, Capitán Xeneral da 8ª Rexión. ¡Oito séculos de reconquista frustrada! ¿É, ou non é, retroceso histórico?
Nisto, as cartillas de racionamento, a cousa máis irracional do mundo. E nós, como daquela non se podía emigrar, que ningún país civilizado nos abría as fronteiras, en vez de sachar na horta metémonos a Gardas, para cubrirlle as costas, para gardarllas, ao galego menos galego da nosa Historia!
É verdade que tan pronto se puido…, ¡fuximos! ¿Para que? ¡Para remesar
divisas, divisas reconstituíntes que reconstituísen a nosa Dita-dura, e encima
diso, saíron publicadas polo IEME como “Turismo”! Lóxico: a emigración era
necesaria pero vergoñosa, vergonzante; e o turismo, un indicador de que o
Paraíso Perdido estaba en España, no país do sol e das alpargatas!
A todo isto, boas persoas que somos, polo menos aló no fondo, afanámonos cos fillos, dándolles, non do que tiñamos senón do que hipotecamos. Foi unha boa obra, pero con outra omisión: ¡Que para facelos felices escondémoslles as nosas miserias, que así saíron de chulos e desagradecidos, polo menos algún! ¡Ah, pero detrás do pecado, correlativa, sempre vén a penitencia: Agora estase vendo que eses fillos son do máis tirano cos deles. ¡O péndulo de Faucault, que é inexorable!
¡Señor, Señor, fomos traballadores, iso é certo, pero algo manirrotos, tamén! E por engado, crédulos: Para ternos felices dixéronos que España ía ben…, pero calaron, ignoraron, taparon, a súa torpeza directiva, que inexorablemente nos tiña que arrombar ao fondo desta Crise socio económica actual!
A esperanza que nos queda é pedirlle ao Sumo Facedor, cando chegue a hora do noso transo, que teña a ben designarnos Anxos da Garda das novas xeracións, sequera sexa para transmitirlles algo de prudencia, baseados na nosa, ¿terrible?, ¿frustrante?, experiencia. ¡Amén!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Vocación de rexurdimento
Galicia fornécese, medra, nas súas derrotas. ¡Sempre foi así! Hai algo
atávico, ancestral, perdurable, que se nutre do propio zume, de tanto que ten
esta terra, ¡meiga, que non das meigas! Somos o que somos, tal e como somos,
precisamente por obra e por graza das nosas derrotas. ¡Si, en efecto! Nesta
fisterrae témo-la arte de rexurdir das propias cinsas, fénix que somos, e se
cadra con máis ímpeto, ¡con máis!, mal que lles pese aos agoireiros que nos
teñan por tímidos e por reconcentrados; ¡case que por trísceles!
De saír vitoriosos ¿que? ¡Oh, qui lo sa! Os futuribles, en Historia, non son Historia. O certo, o real, é que somos celtas, ou máis ben, pre-celtas; quere dicirse, incombustibles!
Faláranlle de nós ao procónsul Décimo Xunio Bruto, fose na propia Roma ou xa na Lusitania, informándoo de que os nosos minerais..., ¡os minerais e mailos viños, dixestivos, curtentes, tanino puro!, estaban ao Norte, máis ao Norte, naquela estrema dos Galaici, dos Oestrimnios, dos Saefes... En definitiva, no país dunha xente de pelo no peito, ¡os nosos devanceiros, e deles, nós!, así que ousou, ¡ou lle mandaron!, cruza-lo Douro, cargándose, de paso, no seu paso, aos 50.000 galeguiños da nosa vangarda! Ou era brutísimo aquel Bruto, ou é que nesa cifra esaxera Paulo Orosio, un chisco. Feita aquela desfeita, foille doado chegar ao Lethes, ao Lima, ou Limia, onde se afoutaron aqueles latinos ao comprobar que non perdían a memoria no noso río “do olvido”, do esquecemento . ¡Non che digo nada cando comprobaron, per se, que naquela ruta había ouro, e mazás, e galeguiñas, trigo do Flammoso e viño de Amandi..., así que, con iso á vista, Ave César!
Coa derradeira, coa do Medullius, o que é vencer, venceu Roma, pero
colléronos un respecto, que ben que uparon as murallas do seu Lucus, do noso
Lugh…, para defende-lo tesouro arroubado, adega incluída!
Cos suevos, aquilo do foedus, terras ao terzo; ¡tan grato lles foi que, do 409 ao 411, todos aquí, e todos instalados, definitivamente! Labreguiños e suaves, ¡coma nós!, non houbo derrota, ¡ningunha!, senón axuste, mestizaxe, ou do que non, ¿de onde saíron tantos roibos, tantos alemáns, tantas cacholas cadradas, filósofos a feito, todos, que por iso en Galicia non descolan, non houbo, non hai, que non pode haber, primus inter pares; xente comedida, servizal, exemplar, acatadora dos seus führers, mentres non nos inchen as nafres, pois daquela..., ¡daquela quéroche un conto!
Nos tempos de Reckiario, mellor dito, co pánico que nos entrou seguidamente da súa derrota, da súa morte aleivosa (ás mans do Teodorico II, no Portum Cale, Oporto, Decembro do ano 456), fixémo-la cobra, ¡que algo de saefes nos quedara!, e daquela metémonos no covo, de novo, no cosco ecléctico, gris, do arrianismo, para sobrevivir, ¡que é lei de vida! Tan ben fixeron aquel rol, medio a medio da escaleira, ¡que de algo nos vén ese dito!, que de alí a nada gañamos o respecto dos visigodos, recuperámolo, altivos eles, que incluso chegamos a abraialos xa que tiveron que admitirnos a El Rei Teodomiro, propio, suevo, calvo e católico. (Concilio de Braga, a. D. 561). E así, deste xeito, caracoleando pola Historia adiante, chegamos ao visigodo Leovigildo, que se nos impuxo, política e militarmente, pero aqueles fisterráns, aqueles galaico-suevos, ¡tan galaicos e tan suevos!, fixéronlle acatar, asimilou, os cánones da rectitude, perfeccionados polos nosos Reckiario, Teodomiro, Mirón...; e con iso, outro triunfo, emanado, tamén, ¡coma sempre!, dunha ou de varias derrotas, todas elas transcendentes!
En canto aos mouros, que tamén nos visitaron... Aquí en Galicia foron simples turistas, pois con eles, salvo aquel roubo das campás do Al Mansur, ¡e para iso, recuperámolas!, non tivemos derrota..., ¡nin llela infrinximos! Nada diso do bolo e mailo año, aquel suposto farol co que os espantamos das murallas de Lugo. Os mouros, aquí, derrotáronse eles mesmos, sos: venceunos a lama das nosas corredoiras, que se lles achantaron as babuchas!
Pouco a pouco, os de Pelaio, ¿fillo dun Conde de Flammoso?, medráronse coas catro vitorias cántabras, ¡máis da neve que deles mesmos, que se lles engarabullaron os dedos aos nómades, e por ese motivo as súas cimitarras só lles serviron aos de Alá para abri-las trochas dunha nova éxida! O rei Silo, por aqueles tempos, ¡mala premonición!, temeroso de que se lle escorresen os galaicos occidentais, montou en cólera a pretexto duns tributos litixiosos: repasou a Fonsagrada, e deuse o pracer, sempre malsán, de regar co sangue galaico unha toponimia que o deixou definitivamente desacreditado: Campos da Matanza (na Valeira), Fonte de Matahomes e Rego dos Ósos (no Monte Cubeiro, xunto a Cepomundín). Como a nosa Galicia, esta do Norte, non tivo por entón un Afonso Henriques, así nos quedamos, de tributarios, de foreiros, pero..., ¡coa mellor das leiras!
Ben que lles axudamos aos godo-casteláns, en todo tempo, desde Covadonga a
Granada, con homes e bastimentos, con levas e con gabelas, mais, fóra desas
quintadas, de nós, ao longo da Reconquista, pouco caso ficieron. Mellor, que
así criámonos con máis iniciativa, máis..., ¡máis curtidos! Pero non, que nin
con esas nos deixaron vexetar en paz, verdes neste curruncho verde, pois daquela,
pacíficos e pacificados, podíamos chegar a grandes, e darlles faterna..., tal
que o Conde de Lemus, un novo perigo, ao que lle fixeron liscar, de Vilafranca
e do resto do Bierzo; coma quen di, da nosa quinta provincia, que tal era, e de
facto estábao sendo por leis naturais e históricas!
Para pecha-lo tema, como agoa se di, que isto é un mero artigo, e por ende, unha síntese, pechemos en Toro, que, se nos caía lonxe no espazo, preto estaba nas consecuencias, batalla perdida directamente polos portugueses, e indirectamente polas esperanzas da maioría galaica, ocasión dual na que Galicia perdeu a súa enésima ocasión de ter a Lisboa por Capital atlántica, ¡embigo do mundo, do entón descuberto e do que estaba xerándose!, así que houbo que resignarse á castra e á doma, (se é que o cronista J. Zurita transcribiu correctamente as vontades da súa Raíña), precisamente polos propios, polos propios descendentes dunha xente nosa, aqueles de Tras do Támara, do Tambre! ¿Castrar Galicia, domar Galicia? ¡Iso si que non, que este é un pobo, unha raza enteira de xente enteira, en calquera das posicións, tanto se a polinizan de arriba para abaixo como se o fan de abaixo para arriba! Aquí hai, aquí haberá, sempre, unha proxenie rufa, rexa e rufa, que está agromando, por enésima vez, agora, nesta soleira do século XXI.
As nosas Españas séntense pesarosas, frustradas, aínda, a un século daquel infausto 1898, no que se perderon as últimas colonias transoceánicas, esvaecidas por cen enfermidades simultáneas, que non toda a culpa foi da Mariña, pois, ¡cando vén unha, nunca vén soa!, pero o que é Galicia, esta España fisterrán, non, ¡en absoluto!, que por aquí soubemos face-las Américas, reconquistalas, precisamente despois da derrota hispana. ¡Fénix, en definitiva!
O gran problema sociolóxico sempre foi arrexuntarnos, asociarnos, conxuntar vontades, que por iso, e só por iso, venceron aos castrexos aquelas cohortes romanas, que actuaban en axes de formación cerrada, pretas as fileiras! Mais, de presente, cunha Xunta por bandeira, por atume, ¿quen lles teme ás crises do XXI, por universais que sexan? Eu, modestamente, ollo, observo, moitísimo, desde a altura da miña experiencia, para estas xuventudes que están saíndo das nosas aulas, ¡aulas en tódalas corredoiras!, e véxoas tan compactas, tan unidos e tan espelidos, que ata os creo capaces de inventa-lo traballo, de industrializarse definitivamente, cousa que, por moito que digan, nesta España do Noroeste aínda está inédita, ¡e iso foi porque puxémo-lo carro diante dos bois, que nos pasaron da Primaria á Terciaria, aos Servizos, sen case transición, esquecéndose, ou ignorando, que esa fase, a dos viños, é a derradeira, sempre, nun proceso lóxico de consolidación económico-cultural.
Galicia é abondosa en auga e noutras materias primas de gran futuro, vacas á parte. Pois ben, niso está a argamasa construtiva do noso futuro, da nosa prosperidade! Aquí, nesta Jacobuslandia, o único que nos faltaba era outra derrota, outro recocido, e tivémolo..., ¡no paro! Afinade a orella, ouh devotos de Maestricht, que xa se escoita, nesta pradería, no vestíbulo das nosas aulas, o noso ¡Esperta ferro! convidándonos a tomar efectividade de cara ao porvir, a ese amencer que nos espera para despois desta noite socio-económica. ¿Saímos fortalecidos, encoraxados, da “noite de pedra”, non si? ¡A presente é un mero eclipse comparada coa outra!
¡Galicia, esperta, que temos o sol na porta e a auga na horta! E logo que
estamos simplemente no punto de inflexión dun novo ciclo; nesta ocasión, neste
apagón, a xente clarividente, esforzada e austera, non se detén na escaleira,
que as subimos, así sexa gateando! O problema, o gran perigo, a gran tentación,
sería caer nunha situación de preguiza externa, contaxiada. ¡Diso, libera nos, Dómine!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Datos e pensamentos acerca da nosa emigración,
fose interior ou exterior.
O despoboamento do medio rural, ou o que é igual, a permuta de homes por
eucaliptos, para min é, debera ter sido, o contrario do que se ten dito
nalgunha literatura oficialista dos últimos anos. Non foi o custe do desenrolo
económico industrial senón, e máis ben, o custe dos erros das sucesivas
planificacións, que as quixeron facer, que as fixeron, dándolle lume ao forno
por arriba e coa soleira en frío. Non, non señor, que non se aprende todo nos
libros de política económica, escritos xeralmente por eses teóricos de
calefacción no despacho. Non se pode, non se debe, en ningunha circunstancia,
pasar a salto de mata do sector primario ao terciario: cómpre instruír, para
seguidamente producir; e producir para vender. Noutras verbas, fabricar,
perfeccionar, engadirlles valor ás cousas. Máis insumos e menos consumos, máis
exportación e menos importación.
¡Levar á feira, para traer dela o menos posible, e nunca, ou por excepción, o superfluo!
O primeiro de todo, en particular para Galicia, daquela da posguerra, era facer estudios de campo, fondos, por pequenas bisbarras, acoutando zonas segundo as súas particularidades; e unha vez analizada obxectivamente a súa particularidade e maila súa capacidade produtiva, crea-la infraestrutura ad hoc, con pragmatismo e sen farois imperialistas xeneralizados. Non tódalas terras eran, son, boas para pasteiros, que tamén as temos óptimas para hortalizas, froiteiras, madeira..., así que merecían aplicacións técnicas evolucionadas, pero flexibles, que tampouco cabe o dirixismo económico hermético, axeitadas e axustadas ás sucesivas e progresivas esixencias do mercado potencial en cada época. Como mínimo, isto debeuse facer polos sesenta, se non antes, fomentando de paso unha concentración parcelaria privada, urxente, en paralelo ás posibilidades emerxentes da mecanización agrícola. Iso si, asistida tecnicamente, oficialmente, co cal teríamos unha loxística básica para o paso seguinte, para a industrialización xeneralizada.
¿Que gañou este país cos seus transvases prematuros, incorporando, de súpeto, man de obra non cualificada, que ían de soprarlle ao lume das lareiras? Aquela improvisación foi cuarteleira. ¡Claro, España estaba dirixida desde os cuarteis! Así ocorreu que, con malos principios, e por engado, poucos medios, a nosa evolución foi de tartaruga. ¿Que facía falta un mecanógrafo que soubese redactar oficios, ou un chofer de coche oficial? ¡A ver, quinto, ti, o dos ollos azuis, suave e suevo, submiso, que te conformas co terzo baldío e que fuches sancristán na túa parroquia...!
Unha vez evolucionado o sector primario, alcanzadas as posibles cotas do seu desenrolo potencial, era o momento de que os fillos, paulatina e cientificamente preparados, se incorporasen aos restantes sectores da actividade económica, pero transitando de realidades a realidades, e non de realidades a utopías. Deste xeito:
. Iríanse do campo os excedentes,
por suposto, pero faríano por pura vocación, ou por imantación urbana. Desprazaríanse
os realmente excedentes, aqueles que non tivesen, ou non puidesen, ou non
quixesen labra-las terras, coida-lo gando, planta-las árbores. En definitiva,
con vocación e competencia; ¡nunca por autoodio!
. O campo houbese chegado ao cume da súa produtividade sen abandonos prematuros; sen traumas nin retardos.
. A industria nacería, evolucionaría, con diversidade e con capacidade de produción e de xestión. En consecuencia, arraigarían as industrias capaces de competir en mercados abertos, globalizados. A especulación quedaría limitada aos malabaristas do xogo.
. A propia evolución natural do campesiñado xeraría unha industria transformadora local asentada nun cooperativismo ou nun accionariado solventes, que lle houbese evitado ao país esas especulacións dos axentes financeiros, alleos á tradición agro-gandeira, á vez que se asentaban no país as remesas dos emigrantes.
Esta análise sucinta, superficial, coloquial, trata de algo irrecuperable, ¡como dicía o xitano, "Desde que a burra vai no po, xo, burra, xo"!, pero explica, pretende explicar, a loita estéril, o esforzo baldío, contra vento e marea, dos nosos labregos, xoguetes daqueles experimentos pseudo desenrolistas, de salón, de cómodo sitial, que vimos de padecer. Aqueles erros, aquelas superficialidades, aquelas incompetencias, ¡zapateiro aos teus zapatos!, e non se tome en mal sentido, leváronos a un monocultivo tardío e xeneralizado que, como ben sabe o lector, sexa este da urbe ou do campo, chegou á súa mocidade castrado polos acordos duns eurócratas poderosos, e por tanto unidos, pero fronte ao débil, ao incompetente.
Tampouco podemos ignorar, ¡ao César o que é do César!, ese gran esforzo de adaptación dos técnicos agrícolas, moitos deles foráneos. Algún andaluz coñecín que pasou directamente das olivas aos castiñeiros. ¡Meu pobre!
Non me estraña que esteamos cansos de traballar para o vento mareado. Só unhas anotacións, para non causar fatiga: Tense recoñecido pouco, e para iso tardío, o soporte loxístico de Galicia, non só nos tres anos de guerra senón na súa interminable post. As colleitas do 36 mantiveron a fronte de Asturias, e máis aló tamén; pero entre o desacougo de moitos e maila ausencia dos primeiros chamados a filas, e a pesares das axudas e colaboracións inter veciñais, naquel outono, pero tamén nos seguintes, quedaron as terras a folgado, e moitas pataqueiras sen a subseguinte semente de cereais. O gando non se podía sacar á feira porque o requisaban a prezos arbitrarios, irrisorios, aqueles tratantes mal falados e mal chamados "Abastecedores do Exército".
Chegou a primavera do 37 e as cavas do monte, imprescindibles naquel tipo de explotación que gravitaba máis sobre a semente que sobre a gandería, quedaron, seguiron, a toxos, coa consecuencia de que, ao non rozar, tampouco se fixo o esterco de costume, imprescindible en terras ácidas, carentes de abonos minerais. As mulleres e mailos vellos botaron man do arado, incluso do de ferro, que xa abundaban daquela, por riba das súas forzas, e así, mal que ben, a pataqueira foise conservando, ¡ata o punto de engadirlles patacas cocidas ás bolas!
Con iso tamén viñeron os incendios da post: En parte para facer decruables, cavables, os montes ao irse licenciando aqueles que non pasaran á escala da "cuchara", ou non ingresaran de gardas, ou non emigraran á División Azul, a única emigración posible pois América tivémola pechada, e algúns países, tal que México, por largo tempo. Outros incultos arderon por medo, en virtude do chisqueiro de certos veciños aos que aterrorizaba que se encovasen neles aqueles fuxidos... Iso amén de catro vinganzas persoais, pois naquelas circunstancias odios e motivos sobraban.
Ídesme permitir unha cita de Castelao, algo que escribiu en 1935,
desterrado, daquela en Badajoz: "A miña terra é un país de minifundios,
poboado por xente algo rica e por xente bastante pobre, ou pobres de todo. Os
ricos comen e beben dabondo para morreren de apoplexía. Os pobres comen o que
teñen e do que teñen". Faltoulle precisar: ¡Comen todo o que teñen! Non o
dixo así, pero sobreenténdese. Significa isto que sen excedentes mal se podía
progresar.
Pasando polo cribo:
. A dieta alimenticia nesta parte do país foi basta antes da guerra, e escasa despois dela.
. É difícil atopar na Historia
unha sociedade que satisfixese aos mozos. Daquela os nosos, tan pronto
puideron, carecendo de comprensión e de canles evolutivos no propio país, cando
lles deixaron..., emigraron!
. Entroulles un desacougo con respecto ás limitacións de seus pais. O Cid, e tamén Hamlet, sen buscar outros, en vez de vingarse deles, vingáronos. Pero aquí o terror franquista foi superior, puido coa insatisfacción social das novas xeracións, así que non cristalizaron os movementos revolucionarios como ten ocorrido noutras terras e noutros tempos. Saint Just era un adolescente, e ningún dos seus compañeiros tiña máis de 30 anos. As revolucións de 1830, de 1848, e de 1871, en Francia; a rusa, de 1917; o outubro polaco; a revolución húngara de 1956; o Maio francés; a caída do muro de Berlín, etcétera, foron cousa de rapaces insatisfeitos. Os nosos tiveran abondo coa Guerra civil, coa incivilizada, ¡se é que hai algunha que sexa civil, civilizada!, así que, provistos dunha maletiña de madeira, a mesma ou parecida á que levaran seus pais ao cuartel, emigraron!
Ata o desastre de 1898, Coruña e Vigo foron as cidades preferidas polos indianos retornados para o seu asentamento definitivo; o deles, e con eles, o do seu peto, canalizándose así o fluxo monetario, as economías, nuns casos cara ao Papel do Estado, e noutros, cara ás cidades ou zonas de despegue industrial. A partires de entón xa non viñeron grandes fortunas senón grandes economizadores do pouco, que se radicaron no propio rueiro ou nas vilas de cabeceira, dedicándose preferentemente a promove-la construción, en particular os que estiveran en Venezuela, servíndolles de testaferro aos estraperlistas da etapa anterior. Os asentados no interior convertéronse, de sempre, en filántropos, pero non sempre por pura xenerosidade, senón, en moitos casos, por vinganza persoal, tal e como pasou cos seus "haigas", dándolles así, pretendendo darlles, un galletazo moral ao cacique, ao usureiro que lles arruinara a casa, á noiva que optara por un Garda, ou por un morgado. Sei dun retornado que o primeiro que fixo ao volver de Cuba foi matarlle os cans a un veciño xactancioso, precisamente ao dono da Casa Grande, que os tiña de "Garda de Corps"! Aqueles ¿indianos? distinguíanse, ademais dos falares e das afectacións asimiladas, pola súa leontina de ouro para o reloxo de ídem, o sombreiro "Panamá", e bastón de cana, a man no chaleco, etcétera.
A prensa de América e maila Sociedade de Fillos de Tal Parte formaron un embigo espiritual, pero ao seu retorno poucos lograron asociarse, fose cós de aquí ou cos colegas. Sementaron este país, iso si, de cruceiros, de locais para escolas, feixes de libros que lían pero non entendían, a nova campá, o cemiterio, os candeeiros de prata para a súa devoción preferida, o manto da Virxe... Boas intencións e bo exemplo, pero cunha semente que non caeu en terra fértil. Porén, a súa influencia resultou integradora, reformista, estimulante, pero as circunstancias locais eran superiores á súa preparación, á súa organización, e á súa fortaleza ou ascendente local.
A emigración europea discorreu dun xeito diferente: Non se fixo para
encher, senón para transportar, estuda-los fillos, chegar ao piso, ao tractor,
aos "establos", ao coche..., e sempre coa intención de volver canto
antes!
A todo isto, a muller do rural, como ben expuxo Manuel Cordero Pérez cando insistiu en pedir o voto para elas, secundando a Clara Campoamor, nas Constituíntes de 1931: "Hay una tierra -¡que bella es!-, Galicia, en donde la mujer rinde a la familia y a la sociedad más esfuerzo que el hombre...". A muller do rural, digo eu tamén, viviu polo traballo e para o traballo, insaciable del. Faenas agrícolas, ama de casa, cociñeira sen medios, educadora, enfermeira, parteira... Case non saía da casa, agás para ir á horta e demais faenas agrícolas. Misiña, rosario, novena, feira... Os seus parladoiros eran as fontes e mailos lavadoiros comunitarios; na pía tiña a súa radio, o televexo, a revista dos chismes, o casino..., ¡e incluso a esculca, o "casting"! Por engado, limitadas no Código Civil e agravadas no Penal, en mil maneiras; unha vergoña para o Réxime, ¡se a tivese!
Volvendo ao rego: Os xiros de América, aquelas "letras", foron o gota a gota dun país que estivo cen anos na UCI, particularmente co agoiro da redención dos foros. Un retornado de Cuba, Waldo A. Insua, na Voz de Galicia do 24-1-1900, alertaba aos seus paisanos acerca do risco que lles tiña emigrar para aló no entanto, "...no se efectúe sino en condiciones ventajosas para los llamados a realizarla, de modo que al abandonar su patria tengan una relativa seguridad de hallar en el que ya para ellos es un país extranjero un poco de respeto para sus menguadas vidas y la debida retribución a la árdua, penosa y casi siempre mortal labor que tendrán que desempeñar". Pésimas foron as circunstancias despois da nosa derrota fronte aos Estados Unidos, iso é certo, pero, como dixo o Cordobés en certa ocasión, "más cornás dá el hambre", así que os nosos paisanos, entre que non lían periódicos, e aínda que os lesen, peor era o ruxir das súas tripas, cadora se foron máis a face-las Américas, aquelas expectativas que lles abrira, co seu descubrimento, aquel, suposto, fillo do bispo de Mondoñedo... ¡A facelas, desde que outros as desfixeran!
O Profesor Bustelo calculou que no século XIX emigraron, entre legais e clandestinos, uns 900.000 galegos. Isto trouxo, entre outras consecuencias, que, a comezos do século XX, segundo estudos de Vicenti, ampliados por Villares Paz, entraban en Galicia, remesadas polos emigrantes de América, uns 50 millóns de pesetas, ¡das de daquela!, ao ano. Esta cantidade era suficiente para redimi-los nosos foros, todiños, en 3 anos, pero, esfumados, emigrados, aqueles cartos, de mil maneiras que sería longo analizar, tardouse niso, na redención... ¡30 anos!
Como ve o lector, doutras saímos, así que en tempos de crise, ¡economía e produtividade, que imos cara ao verán, e no verán adoitan vir as colleitas! ¿Onde quedou aquilo dun, "…mañana, que nos promete paz, justicia y pan"? Ben-Cho-Shey, ben, que diría José Ramón e Fernández-Oxea. Foi por culpa da "pertinaz sequía", pero... a nosa "sequía", a perniciosa, foino de…, cerebros reitores!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡Quif, quif!
Son o mesmo que, en Maio do ano 1957, sufriu aquel atentado, aquela
arremetida, dun camión do Istiqlal, na recta que hai á entrada de Safí, no que
fora Marrocos francés, contra o noso coche, un De Soto, matriculado en Ifni,
que nos salvou a vida a pesares das súas tres voltas de campá, pero co neno a
dez metros, e Xosefina con feridas por todo o corpo, que a tiven que sacar de
debaixo dunha roda. Si, son o mesmo, porque, na guerra, ¡guerra!, e na paz,
¡paz! ¡Paz e perdón, recíprocos! Son, por tanto, e por días de vida, un
acérrimo defensor do quif, quif, cos
nosos irmáns musulmáns.
¿Que diferenza existe entre un musulmán e un cristián? ¡Pouca cousa; soamente tres palabras: Que eles pensan que Xesús, o Fillo de Deus, foi creado; mentres, os cristiáns temos fe e demostramos que foi xerado, e non creado. ¿Por iso, só por iso, levamos trece séculos de loitas veciñais, encarnizadas, co fácil que sería sentarnos a una mesa ben abastecida, con jalufo e sen jalufo, dúas ducias de teólogos, unha de cada parte? Cando suba Arriba, ¡se é que merezo subir!, o primeiro que pedirei será una inspiración xeral para que a Humanidade se reúna, por exemplo…, ¡no discutido Xerusalén!
Un aforismo da Sabedoría Sufí di: "Un día visito unha igrexa, outro unha mesquita. Indo de templo en templo, non te busco máis que a Ti". En palabras dun dos nosos máis esclarecidos teólogos actuais, que non digo o seu nome por se non quere expoñerse a polémicas: A relixión non pode ter outra finalidade que levarnos a Deus. Pero Deus, se é Deus de todos e para todos os humanos, só se pode encontrar alí e naquilo no que tódolos humanos coincidimos: A defensa da vida, a saúde, a comida, o respecto, a tolerancia, a estima mutua...
Daquela, a levarnos ben, aínda que só sexa a título individual. A propósito, preséntovos unha amiga (aquí en Coruña chámanlles “Empregadas do Fogar”), Sakina Imoussaten, natural de Al Hoceima, que leva tres años con nós, nos que nin ela nin nós mesmos deixamos de considerarnos irmáns, quif, quif, irmáns fraternos. Ela di que está contenta connosco, e nós con ela, encantados; o dito, ¡quif, quif!
Se non fose inmodestia pola miña parte, a isto chamaríalle ¡predicar co
exemplo! ¿Por que os Grandes da terra non nos imitan aos Pequenos? ¡O malo, o
grave, é que os nenos adoitan imitar aos maiores, e non á viceversa!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Panem et circenses…
Non se alarmen, amigos, que non estou plaxiando nin descubrín a pólvora. Xa
sei que o constatou Juvenal nunha das súas sátiras, pero…, ¡os de Lugo somos
así, romanos empedernidos! Hoxe habería que traducilo por: fútbol, touros,
concursos da tele… O caso é que, ¡xa non hai trigais no noso Flammoso, polo que
ningún emperador nos pode obsequiar cun boliño daqueles nosos! Fóronse os
trigais, mais viñeron os piñeiros, así que, a falta de pan, piñas! O que nos
queda, restaurados incluso, é un rosario de muíños; ¡de muíños e de muiñeiras,
a cal máis bela!
¡Que estamos en crise, e daquela non é de bo gusto chancearse? ¡Precisamente por iso pedimos pan, pan a granel, o de cada día…! Tamén o dixo aquel célebre paisano, aquel que procedía do Cervantes de Sanabria, entón galega: “Amigo Sancho, los duelos con pan son menos!”. O problema está en que nos levaron á presente crise, maiormente, aqueles que non gañaban o pan coa suor da súa fronte, senón…, coa dos de enfronte! Este ano, que vén o Papa a Santiago, vai ser cousa de propoñerlle outra petición, que intercale unha transitoria no Pater Noster: “Fai, Señor, que baleiren o diñeiro negro eses especuladores que Ti coñeces, eses que tanto se acollen ao palio, pois, de ben repartido, comeremos todos; e perdoarémoslles…, por esta vez!”.
¿O circo? ¡Iso non fai falla pedilo, que non hai emperador, non hai político, que non faga os posibles para proporcionárnolo…, e menos mal que as eleccións son de catro en catro anos, pois, de ser anuais, o mellor era montar unha fábrica de bombos…, e outra de bombóns!
¿Que isto, esta alocución curtiña, non é un artigo senón un epigrama? ¡Se a lera quen a merece ler, agora que estamos na Coresma, indulxencia plenaria…, para todos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Cos pés na
terra, e os ollos ao Ceo.
Fonte do
Romeiro
en Vilabade,
Castroverde, de par do Camiño Primitivo.
A tradición
dinos que por aquí baixou, por esta brea que fora Vía Romana,
e que aquí
bebeu,
Francisco de
Asís,
Camiño de
Compostela.
Uns metros máis
abaixo está a igrexa do que foi convento franciscano.
Da terra vimos, e á terra
volveremos. A terra é o noso sostén. PERO a chamada da terra aconséllanos
humildade, humildade e agradecemento por canto dela recibido temos. Que poñamos
os pés na terra non é óbice nin atranco para que, con pé firme, coa seguridade
de vernos rodeados polas belezas da Creación, alcemos os ollos ao Ceo, que é
onde nos espera a recuperación paradisíaca.
Isto que temos aquí, esta
grandiosidade que nos rodea e nos envolve, púxoa Deus ao noso servizo como unha
mostra elocuente do que perdemos, do que recuperaremos…, ¡con tal de alzar os
ollos a onde se deben alzar!
Moito falamos das crises socio
económicas, pero esquecemos que sempre arrancan das nosas inmoralidades, das
nosas torpezas, das nosas dilapidacións, dos nosos egoísmos. Daquela é que
alzamos os pés da terra, invadidos pola soberbia luciferina, pola febre
especulativa, querendo, pretendendo, acadar a Gloria por medios propios, sen
decatarnos de que nos están cedidos, prestados, en mero usufruto. ¡A nosa
cegueira lévamos a confundir os medios cos fins!
¿Que procede? Algo sinxelo, pero
vital: Volver ás fontes, e xa que comezamos na de Irimia, seguir nas outras,
cabe das outras, polo camiño das outras, pero con humildade seráfica, sen
deternos porque nos ladren os cans. ¡Se nos ladran, é que cabalgamos! Daquela apliquémonos
aquel dito de que, se lles facemos caso aos cans, nunca chegaremos á Meca, que
no noso caso a Meca certa, a auténtica, a definitiva, é o Ceo, o Paraíso, aquel
edén perdido pero.., recuperable!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Sementando inquietudes
(Isto é o que tiña preparado para
dicir, pero non puiden acudir a Castroverde por culpa dunhas xeadas que puxeron
intransitable a estrada de Lugo).
Entendo que non se vai á
presentación dunha obra para informarse do que di o autor pois para iso
podémola ler; o que cómpre é a información que nos dea da mesma, o por que a
fixo, o por que nos fai perder, ou aproveitar, o tempo en le-lo seu contido.
Pois ben, o contido desta xa está
no título: Castroverde, na Historia e no presente.
Da nosa Historia, entre o que se
perdeu por non gardar documentación, século a século, ou por gardala demasiado
ben en certas casas que interpretaron que todo aquilo era seu, de propiedade
privada, do que teño experiencia, e logo a desaparición das lareiras, onde os
avós transmitían feitos e lendas, ou incluso, recentemente, aqueles motivos que
deron lugar a que a Asociación Española de Archiveros, Bibliotecarios,
Museólogos y Documentalistas, concedese, por primeira vez, o seu premio “Atila”
a certo responsable deste país, non é moito o que puiden recoller ou rescatar;
con todo, aquí deixo o que me parece unha abundante bibliografía para que
alguén poda seguir profundando e ampliando.
En definitiva, o que fixen, o que
quixen facer, foi, cos pés na nosa terra e a camisa de fóra, que é como se
facía para sementar, cunha idea mítica de non cultivar reservas, ¡sementar
inquietudes!
¿Castroverde no presente? ¡Ah,
isto é o importante, ou polo menos, o urxente! ¿O importante, sendo, como é,
que o presente non existe? ¡Certo, non existe; non existe se non o fabricamos,
nós, nós mesmos! O presente é a disolución sucesiva, ininterrompida, dun
pasado, dun patrimonio, tanto no económico como no cultural, que tende a
desaparecer, e por tanto, como cousa fugaz, cómpre utilizalo, moldealo e
perfeccionalo, para conservalo, para que se manteña, para que mellore, pois
iso, e só iso, é o futuro: ¡unha construción feita en presente, día a día, cos
materiais do pasado!
Neste Centro, concretamente o día
8 de abril do ano 1994, sendo director o inesquecible Carreira, de quen por
certo pouco oio que se mencione en público, e iso a pesar de que alentou unha
importante xeración de estudantes, din unha charla que, en certo modo, foi
profética: O único valor co futuro asegurado, engadir valor ás cousas, titulei.
E digo profético, porque esta crise xeral que temos enriba arranca en gran
medida da pouca previsión que se tivo, e non só en Galicia, niso de engadir
valores, obnubilados pola cega cobiza da especulación fácil. En definitiva, esa
présa por pasar directa e inmediatamente do sector primario ao terciario,
séxase, aos servizos.
Tiven un profesor en Madrid, no
Centro de Estudios Mercantiles y Económicos, señor Perrino, do que aprendín a
que me parece unha definición perfecta da Historia: “Historia es la narración
de los sucesos sucedidos sucesivamente en la sucesión de los siglos”. Pero unha
cousa é narrar sucesos e outra facelos. No carácter pragmático dos tempos que
nos toca vivir, o importante é face-los feitos, prevelos, e, ata onde nos sexa
posible, encarreiralos por bo camiño. ¡En definitiva, fabricar historia,
exportar historia, engadir valores, ou o que é igual, prestarlle máis atención
ao sector secundario! Teñamos presente que a panca que move a Historia é,
fundamentalmente, a economía, iso de sacarlles proveito aos recursos, de sempre
escasos. Claro que pode haber economía ben e mal entendida, que de aí partiron
tódalas loitas, empezando por aquela de Caín contra Abel.
Unha lección que sempre
predicaron os nosos entregos foi a de que, Antes de amaña-la casa do veciño,
comeza pola túa. ¡Ben que amañaron, ben que traballaron, ben que loitaron, e
iso que enfronte, ou arriba, tiñan inimigos poderosos: primeiro, aqueles romanos,
aqueles explotadores; e seguidamente, o feudalismo, os foros, os trabucos, os
prestamistas, aqueles da usura e das vacas postas en cabana!
Aquí tivemos, a favor, dous
factores inconmensurables: O básico, que é a produtividade, a feracidade, destas
terras; e logo estivo o animus operandi, inquebrantable, da nosa
xente. ¡Puideron incluso co castelo, que non precisou Irmandiños para que fose
abatido o seu poder succionador, chupóptero!
Vindo a tempos recentes, o noso
fallo garrafal foi o mal uso que se fixo das remesas dos emigrantes. Isto si
que foi grave, pero non se pode explicar en poucas palabras, así que tentarei
dar un mero esbozo da cuestión.
Primeiro, da emigración
americana, e recentemente, da europea. Certo é que tiñamos necesidades
atrasadas, perentorias, pero algo sobrou, que foi mal invertido, ou máis
exactamente, mal dirixido. Desde o Banco no que traballei, desgarrábame ver como
os diñeiros de Galicia, entre eles, claro está, os de Castroverde, se ían para
os centros de alta industrialización; e nosoutros, no ínterim, atidos a
mesquiñanza duns réditos. Nin os de abaixo fomos capaces de aglutinar vontades,
nin os de arriba nos apadriñaron.
Aínda non atopei un sociólogo que
me soubese explicar o por que os galegos nos unimos, nos compenetramos e
comprendemos, no estranxeiro, centros galegos, sociedades recreativas,
cooperativas, negocios en participación…, e aquí non fomos capaces de
entendernos nin co veciño da porta, tal que para a utilización en común de
aparellos mecánicos de alto custe, que fican parados, enferruxados, a maior
parte do ano. Hoxe temos certos controis da Unión Europea que malogran algunhas
iniciativas, pero o campo da economía é infinito para quen busque solucións,
iniciativas, descubrimentos lícitos. O que foi, e segue sendo indispensable, é
a concentración de esforzos e vontades. O meu vello lema: ¡Engadirlles valor ás
cousas! Valerse dos nosos recursos, empuxalos, promovelos, e darlles saída,
pero…, mellorados! Moito queixarse dos intermediarios, pero, ¿que facemos, ou
que fixemos, para constituírnos, nós, nós mesmos, en intermediarios, en
presentadores da propia mercancía, atraendo ao consumidor aos propios almacéns
ou depósitos, ou incluso ofrecernos para levarlla a domicilio?
Eu non son quen, nin é o momento,
de dar receitas para tanta casuística, pero si temos que admitir que, por poñer
un exemplo, mentres os portugueses, nosos veciños e parentes, mercaban
furgonetas, que igual lles servían para levar á feira os porcos, ou as
manufacturas artesás que facían nas propias casas, como para ir de mozas, todo
por aquí, e non só en Castroverde, pirrabámonos polos turismos de segunda man.
Sempre se dixo que a vaca do veciño dá máis leite cá miña, teimando en
mercarlla cando o aconsellable quizais fose coidar da miña, da nosa.
Alguén estarame tomando por
derrotista, e nada máis lonxe da miña intención: O que ben quixera é servir de
estímulo, ata onde sexa capaz, máxime nestes tempos de crise, nos que cómpre
reflexionar, ollar en derredor noso, intercambiar información, á vez que,
recoñecendo os nosos erros, buscar saídas neste labirinto da globalización
mundial. Ou como agora se di, ir a un desenrolo harmónico e sostible. O pasado
está feito, e nunca faltará un curioso que o poña por escrito; o que se precisa
son impulsores, estimuladores, pois, o que sabe, adoita calar, e incluso medra
cos seus segredos, coas propias experiencias, co seu pragmatismo egoísta,
individualista.
Non se me pode negar, pois á
vista está, que moito falar e moito escribir sobre a crise, pero, quen vos
dixo, ou onde o vistes escrito, receitas útiles para saír desta parálise, tanto
da xeral como da particular? Eu non podo, non sei, que son un simple veciño,
outro afectado, pero si sei, e si podo, encarecervos que dediquedes algún tempo
a buscar solucións que se sosteñan por si mesmas, con independencia de normas e
de conxunturas, pois iso significa esa verba tan manida, o de sostible. E de
paso, con precaucións e cautelas por suposto, buscade a unión, o cooperativismo
efectivo, engrandecedor, xa que a unión fai a forza, principio inmutable.
¡Aprendamos das formigas, da súa laboriosidade e da súa organización grupal,
comunal, que as temos diante dos ollos acotío!
Este é o futuro que lle desexo á
Historia de Castroverde: ¡que se proxecte na reflexión, na capacitación e na
unión, pois así, se non chegamos lonxe, polo menos farémolo con dignidade, na
dignidade!
Xosé María
8-01-2010
-.-
Unha de
defuntos
Aquí, no adro
actual, estivo o cemiterio vello de Montecubeiro
Meu avó tenme falado daquelas
bromas, daquelas carnavaladas de antes da guerra; lémbrome de varias, pero unha
das que máis me impresionaron foi a de cando el, con media ducia de veciños,
anticipándose ao Día da Cinsa, concretamente no amencer do Martes de Carnaval,
saltaron a parede do cemiterio e acenderon unhas velas daquelas de cera virxe,
que se facían nas casas ao esmelgar, chantadas na propia terra dos últimos
enterros. Un dos cómplices, que era ferreiro e entendía de chaves, conseguiu
abrir a porta do campanario, e deu en toca-las campás, ¡como se houbese
defunto!
O avó, desde a currada do
convento, petoulle ao párroco co cadeliño de ferro da porta da reitoral. O
crego, entre o chamador e mailo repique das campás, asomou, alarmado, por unha
ventá; refregando os ollos:
-¿Quen é, quen chama, quen
morreu!
-Señor Cura, baixe pronto, así
sexa en cirolas, para que os vexa antes de que se vaian, que están saíndo das
covas!
O Cura, incrédulo:
-¿Morreu Brais?
-¡Non señor; todo o contrario,
que están resucitando!
O Cura baixou a toda présa, cos
calzóns de baeta colorada á vista, e nada máis abrir a porta das celas, como
meu avó deixara aberto o portalón das encuastras que dá ao adro, divisou
aquelas ánimas, coa correspondente saba de liño, e correndo polo campo. Sen
dicir nin pío foise á sancristía, saíndo co caldeiro da auga bendita na
esquerda e o hisopo na dereita.
-Señor Cura, onde vai, que esas
non precisan responsos? ¿Non ve que están resucitando? Veña comigo á porta do
cemiterio, por se continúan saíndo…!
Como era de noite, o Cura viu as
luces a ras da terra, pero non se decatou das velas que as producían. Daquela
tirou de hisopo, e deu en esconxurar.
Contaba meu avó que tardou
bastante en reaccionar, en decatarse de que todo aquilo era un bromazo dos
veciños:
-¿Como estás aquí, a estas horas?
–Interrogouno.
-Madruguei para ir a Librán,
axudarlles a bota-las patacas…!
-¡Para aí, non te largues, que
tes que darme o nome destes sacrílegos, que así se burlan do seu Párroco!
-¡Non podo, que non o sei! Eu vin
e oín o mesmo cá vostede: As campás tocando a defunto…, e sen campaneiro!
Despois diso, esas ánimas, que non teñen nome… ¿Non ve que son anxos, ánimas
resucitadas, e están dando voltas aquí no adro, porque aínda non lles deron o
emprego celestial, que veñen aparvadas, do Purgatorio, máis ou menos como fixo
vostede agora mesmo, ao espertar!
¡Aqueles eran carnavais, e
aquelas eran chanzas, unhas carnavaladas que facían resucita-los mortos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Vieiros pedagóxicos
O ladrillo e mailo
eucalipto,
dous signos da nosa
mentalidade no século XX.
Acabo de
regresar de Castroverde, e vin todo o traxecto, ata a mesma Coruña, dándolle
grazas a Deus polos soutos de castiros que deixei atrás. ¡Laus tibi, Chistie, pois, con castañas, as crises son máis
curtas!
No resto da
provincia, a transición: ¡dos castiñeiros descendemos aos bidueiros! E os
salgueiros rematan no monte deles, en Montesalgueiro, que de aí para abaixo
deixa de ser Galicia… ¿Que, como, por que…? ¡Cuestión de xeografía: desde
Montesalgueiro ao mar é Australia, o país dos eucaliptais! ¿Do están aquelas
hortas de Betanzos que, en paralelo coas castañas, tanta fame levan quitado?
Houbo unha transición: primeiro dedicáronas a lúpulo, esas bendicións que lle
botan á cervexa; e seguidamente, xa que España era unha, grande e libre,
¡liberdade produtiva! ¡Eucaliptol para os catarros, que non hai mellor cura cós
seus bafos! O estómago é o de menos, pois o importante son esas catarreiras que
se collen co trasnoite do botellón.
Pero veu esta
crise socio económica, ¡e menos mal que nos colleu coa moda dos fillos únicos!
Para máis alivio, separacións a embute. ¿Por onde comezamos nesta reconversión?
Oínllo a unha Mestra de aquí da Coruña:
-Como escasea
o traballo, e máis aínda as ganas de traballar, eu, na escola, en vez da táboa
de multiplicar, en vista de que non queda outra saída que a de facerse avogados
para opositar á Xunta, aos parvuliños ensínolles o Código Civil, ¡para que aprendan
a preitear e a dividir! Comezo, pedagoxicamente, polo seu art. 1º, que é o das
“Fuentes del derecho”: “Las fuentes del ordenamiento jurídico español son la
ley, la costumbre y los principios generales del derecho…”
Doulle a
razón, en case todo; en todo, non, pois tamén é costume iso de comer, e que eu
saiba o eucaliptol non é comestible!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Paseo dos soños, no río Madalena.
¡Adeus ríos, adeus fontes!
Tódalas
actividades, todos ou case todos os oficios, teñen o seu patrón / patroa, pero,
que eu saiba, hai, queda, un pedestal baleiro: o da Ecoloxía. En vista diso,
suxiro, propoño, que os galegos designemos á Filla daquel Cura, que é a máis
indicada. ¡Agora que volven os títulos de nobreza, mellor ocasión…!
Adeus ríos, adeus fontes, adeus regatos pequenos, adeus vista dos meus
ollos… Terra onde me criei, hortiña que tanto quero… ¡Non hai, nin
houbo, outro/a coma ela, que xa chorou polas hortas antes desta crise
alimentaria, antes de que as pataqueiras se volvesen eucaliptais! (Por certo,
hoxe comemos nesta miña/vosa casa…, ¡patacas faraónicas, exipcias, mentres
agardamos polas de Carballo (Bergantiños), e non estaban nada mal; claro que, a
falta de pan…, landras!).
Santa Rosalía
bendita, para comezar, pídoche que intercedas polos nosos ríos, polas nosas
fontes…, pois, de quitado o Pedregal da Irimia, non conseguín ver unha fonte
limpa en toda unha semana de excursións, polos catro ventos. O Pedregal está limpo…,
¡grazas ás pedras, que impiden a vexetación luxuriosa na súa contorna! Algunhas
fontes quedan, máis ben por onde non pasaron as escavadoras, pero poucas teñen
letreiro, ou accesos fáciles. Só están limpas as artificiais, as das vilas;
¿acaso por iso, precisamente por iso, porque son falsas, da traída?
¿Que che vou
dicir dos ríos? Coa invernía que tivemos, os arrastres invadiron as beiras, así
que, desbordes, barrancos, silveiras, carreiros cegos, prados abandonados…,
precisamente os de xunto do río, aqueles que tanto se cotizaron en tempos, pero
hoxe preferimos regar con…, purín, que por algo lle chaman así, purín, tenro e
puro! Outra cousa: Pasei por certas pontes que aínda teñen visibilidade, que
non ofrecen perigo, ou menos, mentres non renazan as follas das árbores que as
flanquean e apuran, auténticas colgaduras ¿ornamentais?, de palco proscenio;
outra cousa será de aquí en diante… Agora que vén o bo tempo, agora que veñen
as eleccións, Santa Rosalía bendita, pídelle a Deus, ou polo menos a teu pai,
que mova as conciencias dos nosos gobernantes…, salvo que non queiran
claridade, nin sequera na auga!
Santa Rosalía
bendita, faime caso, pois, do contrario, ¡adeus ríos, adeus fontes! ¡Agora, si!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Cordero
Paredes da que foi casa natal de
Manuel Cordero Pérez
¿Cordero, un home de prol arquivado,
definitivamente arquivado?
Polos seus veciños, si; polas súas favorecidas, si, tamén; pero alguén
queda que o relembra, polo menos nas ocasións propicias. Advertíunolo o propio
Cristo cando afirmou aquilo de que ninguén é profeta na súa terra…
Casualmente na semana pasada (este artigo publicouse en Galicia Dixital en Marzo do 2011), comendo no "Pereira" co Cura de Riomol, e tamén co Profesor Serafín Tellado López, de Romeán, falando de violencia de xénero recordamos ao noso Manuel Cordero Pérez, o mellor defensor que tivo a muller en España; aquel Deputado que, apoiando a Clara Campoamor nas Constituíntes da República, ¡fai agora oitenta anos!, logrou / lograron que a muller deixase de ser criada pasando a ser señora, ¡a ser "compañeira" e non "serva"! Detrás veu Franco, que as relegou á Sección Feminina, pero iso é outro cantar, un subcantar do Cara al Sol. Poño aos dous de testemuñas de que comentei con eles, escandalizado, que aínda non houbese unha placa conmemorativa no exterior desa casa de Riomol cando tanto se proliferan, ab hoc et ab hac, incluso pola simple inauguración dun camiño ou dunha pista de mala morte.
Máis agradecidos son outros, que onte mesmo, (9-3-2011), botaron na TVE 1, a película "Clara Campoamor. La mujer olvidada", na que o guionista, o director, etcétera, ben se coidaron de presentar ao noso veciño, ao antigo panadeiro, Manuel Cordero, en tres ou catro tomas de primeiro plano, subliñando, recalcando, que se Clara Campoamor logrou sacar adiante a súa proposta de voto feminino foi grazas a Cordero, á súa nobreza, nun ambiente de dúbidas e de traizóns.
¿Que máis podo engadir eu, servidor, que tantos anos levo insistindo no noso desagradecemento, no noso esquecemento, particularmente no das propias mulleres, no das propias beneficiadas? ¡En vez desa placa, desa lauda, a Cordero, igual habería que poñérllela a elas, particularmente ás de Castroverde, para botarlles en cara a súa deslealdade!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Antes cae un
mentiroso que un coxo
Agrimensores no
antigo Exipto
¡Coñecín o
caso paradoxal dun mentirán que, por selo, acabou en coxo! Non lembro a tal
momento o seu nome, pero o que importa son os feitos, a ensinanza que deles se
poda tirar, e logo que tamén se di que para conta-los pecados non se require
amenta-lo pecador, que tampouco lle din os nomes ao confesor, e mais adoita
perdoarlles! Era un tío grandón, pero máis que por grande destacaba nas feiras
de Castroverde por ser o único mozo que daquela non vestía de pana senón de…,
pano inglés!
Seu pai, un
coñecido usureiro da bisbarra, mandárao a Salamanca, de onde volveu cun Don
comprado a base de din, pois contaban que aló, en vez de medir fincas,
dedicouse a medir mozas, pero iso non entra nesta historia: sendo castelás, alá
elas, que abondo levan reinado esas da meseta, e sempre cos galegos por
debaixo. O pergameo que trouxo, que o tiña enmarcado na súa casa, nada máis
entrar, para que llo visen os veciños, tiña unhas letras grandes e coloradas,
que rezaban así: TÍTULO DE PERITO AGRIMENSOR.
-¿Iso, que é?
–Preguntaban os veciños.
-En Castela
din “Perito”, pero se dicides “Périto”, tamén o podo entender. O meu é tirar de
cinta para que as lexítimas curtas non abusen dos mellorados…
Aquela
proposta gustou na terra da melloras, ¡moitísimo!, así que aos poucos de
comezar a medir, non había morgado en toda a bisbarra que non lle bicase os
pés. ¡Daquela aínda non coxeaba! O primeiro dos tropezos tívoo nunha casa de
Bolaño, cando lle dixo o home da mellorada:
-Seica che
encargou meu irmán face-las nosas partillas, pero nin se che ocorra usar a
cinta que utilizaches aquí, na casa da miña muller, pois daquela vou a Lugo e
traio catro Péritos, catro que sexan descoñecidos!
O Perito
xuroulle que ía ser neutral, y con esa condición aceptárono. O que propuxera na
Casa Grande, seguindo aquela receita que tan bo resultado lle estaba dando, foi
que non lle cobraría un real ao morgado do propio peto, que lles ía facer o
favor de medir por exceso as parcelas dos herdeiros, e así, deste xeito, o que
cobrase sairía exclusivamente do beneficio arrimado ao da casa. ¡Isto non llo
ensinaran en Salamanca, que o aprendeu pola súa conta lendo a historia dun
italiano, un tal Machiavelli! Pero como Roma nunca pagou aos traidores, o home
da morgada foise da lingua, e…, sóubose na contorna! A partires diso, o Perito,
que xa mercara unha casa en Lugo, optou por cambiar de clientela, pero…, que se
fai en Lugo sen cociñeira?
Tentou unha
veciña que tiña sona de atender a cociña das casas ricas nas festas patronais,
e propúxolle matrimonio:
-Se casas
comigo lévote para Lugo, de raíña e señora, que incluso te chamarán dona en
vista de que tamén o teño eu, iso, don e din! Pero hai unha condición previa:
na miña categoría só caso contigo se es virxe, e para iso tesmo que demostrar…
-¿Como, pois
eu, diso do trapiño das xitanas, non entendo, nin teño quen mo faga?
-¡Fágocho eu,
esta noite! O día que estiven na túa casa, facendo as partillas dos teus
vellos, observei que dormes no cuarto que dá á eira; e como alí por xunto dos
palleiros sempre deixades arrimadas as escadas…
Coa noite
pecha, aquel “Romeu” achegou unha escada á ventá da moza, pola que trepou feito
un galán; ela nin que dicir ten que lle abriu a ventá tan pronto asomou por
tras dos cristais, pero…, ¡houbo outro pero: que a moza tiña tres irmáns,
varóns, e un deles, que tamén andaba ás mozas de noite, ao volver á casa viu a
besta do Perito atada a unha maceira das da horta! Entrou na casa con sixilo,
pola porta do curral, e díxolles aos irmáns:
-Co trelo
grande imos atar o primeiro dos chanzos desa escaleira, e cando asome o fulano
para baixar de xunto da nosa Xulieta, pero desde que teña os pes ben asentados,
nós tiramos do trelo, forte que forte!
-¿Para que?
–Dixo o torpe dos irmáns, pois habendo tres é raro que todos sexan listos.
-¡Pánfilo! A
nós, de postos por tras da porta do pendello da herba, non nos verá, así que,
como a ese listiño lle falta unha lección, a de medi-lo chan cos propios nafres
e non coa cinta, tiramos do trelo, e daquela…!
Moito se fixo
esperar a súa evacuación, que niso tamén debía ser algo curto, pero, sobre da
mañá, cando se dispuxo a saír do sobrado pola mesma ventá, pola forza daquel
trelo, ¡zas! Da caída non só rompeu as nafres, senón que houbo que entaboarlle
unha perna, labor que fixeron aqueles ¿cuñados? con todo gusto. A irmá, que oíu
os verros do seu Romeu, nin á ventá asomou! Tempo adiante casaron, máis ben por
obra e graza dos ¿cuñados?, que ameazaron con medirlle as costelas ao Perito se
tal non facía. Despois viviron en Lugo, e seica comían do mellor pois o tal
Maquiavelo, incapaz de medir fincas, dedicábase a mercar terras de señoríos e
de ausentes, que as medía a ollo, e despois revendíallelas aos labregos, que
eses, preocupados por xunta-los cartiños, o que menos pensaban era na mensura
das leiras adquiridas. ¡Esnafrouse para mellor, pois, grazas á cociñeira, viviu
definitivamente da súa arte…, da arte de mentir sabendo a quen se pode mentir!
¡Que gran profesor aquel segundo Maquiavelo, máis eficaz cós que tivera el
mesmo en Salamanca; de vivir hoxe faría un bo catedrático de Política Hispana!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Manuel Curros
Enríquez
Estamos no século dos sucedáneos
¡Si, de veras! Succedaneu = Posto
no sitio de. As menciñas xenéricas desprazan á nai que as pariu; os xuntoiros
indefinidos acadaron status e consideración matrimonial; traballaban os mozos e
descansaban os vellos, pero dun tempo a esta parte traballan os vellos para que
gocen do paro os novos; as guerras de índole económica, ¡todas o son, sempre
foron!, reciben o paliativo de “apoios humanitarios”. Etcétera, etcétera. Se
aínda vivise o noso Curros Enríquez, ¿que exclamaría, que diría no sitio daquel
Deus que tanto se escandalizaba no XIX? ¿Chegaríalle cun: “Se este é o mundo
que eu fixen, que o demo me leve”?
Comecei a semana indo a unha panadería de segunda opción porque a nosa, a habitual, cerra os luns, ¡de luns fan domingos!, e como observei que estaban metendo barras conxeladas nun aparello eléctrico, díxenlles que daquelas non, que prefería pan de leña. A rapaza riuse, non sei se do vello ou do que lle dicía o vello: “Se o quere de leña saque o auto, porque terá que ir a Ousá, a Carral, ou a Cea. ¡Escolla!”.
Cando tiñamos esquecida a chicoria, con cafés deste mundo globalizado a elixir; cando xa ninguén opina que, “produtos bos eran aqueles de antes da Guerra”, viñeron, volveron, contraatacan, os sucedáneos. O caso é que entramos no seu imperio abolindo, por desuso, a verba correspondente, “sucedáneo”, que xa a poden retirar dos dicionarios, por desuso, por obsoleta. Responde a un concepto superado, tanto, que xa nin os nenos veñen de París, que iso é o colmo do abolicionismo. Agora os nenos, por non ser menos, veñen cando, como, e de mil formas, pois ata se puxo de moda parir debaixo da auga. ¡Que lonxe queda aquela barca que fixo Noé para que, incluso, os animais escapasen da auga! Nin a Pinta volve a Baiona, que agora descóbrense os territorios en jet, nin a Arca de Noé volve a aterrar en Noia.
Á lúa xa fomos, e aeroportos para lanzarse á lúa de mel, en Galicia temos tres. Si, soamente tres, pois o de Lugo segue de aeródromo, maiormente debido a que…, a que o diñeiro que nos van prestando os chinos vaise para os outros. ¡Xa non quedan “conseguidores” en Lugo, cousa tamén incrible! Os préstamos dos chinos… ¡Esa é outra! Na crianza dos que hoxe somos vellos competiamos para levarlle ao Párroco, “para los chinos”, cantos selos, usados, dabamos conseguido. ¡Hoxe sélannos eles, remitíndonos á prosperidade, ou á insolvencia, segundo lles pete! Tamén ocorre, e concorre, que o comercio de Galicia foi auspiciado polos indianos, coa excepción dos de ultramarinos, aos que debéramos chamar “ultramontanos”, porque os desenrolaron os maragatos. Aí temos outra derivada daqueles selos: Os grandes almacéns, as teas, os zapatos, as chilindradas…, tamén nolas trouxeron os chinos! ¡Daquela, que ninguén os tache de desagradecidos!
¿A civilización, a globalización, son boas? Para algúns, si, como tamén o foi a guerra de España para os aleutos, que por algo dixo Franco, e precisamente en Lugo, que dela, “los ricos salieron máis ricos”. Amigo Curros, como te escandalizarías se reencarnases! A vantaxe sería que agora non hai Inquisición, e poderías dicir o que che viñese en gana, aínda que ninguén che faría caso pois hoxe en día os críticos, os Quevedos e mailos Curros, están demodés! Todo é global, todo é natural, todo perfecto e todo aceptable, ata o punto de que aceptamos como democracia ese sucedáneo das listas pechadas; ¡outro sindicato vertical!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O curro dos xubilados
Xa que tanta atención lle
prestamos ao Patrimonio do noso Castroverde, ¿que tal se habilitásemos un
curro, unha especie de parladoiro, para que os paters, en definitiva, os patriarcas, os conservadores e
transmisores dese patrimonio que chegou ata nós, teñan un lugar expansivo, de
respecto e de consideración? Coa venia, unhas reflexións, como para abrir tema:
A cadeira do
xubilado
Un xubilado, ou máis exactamente, un xubilado xubiloso, precisa poucas cousas, pero as que precisa precísaas intensamente; unha destas é o goce de sestear, de darse unha cabezada de media horiña no sofá patriarcal. Isto malógrase se te invitan a un restaurante, pois, entre a novidade da comida, e mailo parlamento de sobremesa, o que fan é mobilizarte á vida activa, anularche o xúbilo.
O sono da noite é a durmida do corpo, a reposición natural do desgaste enerxético, pero a sesta, ou máis exactamente, a sestiña, pois unha sesta demorada vén a ser duplica-la noite, é o descanso do espírito, unha vacación do espírito. A proba disto é que non se soña nas cabezadas, non saímos de nosoutros mesmos para poñernos a vagar polos espazos do absurdo, cos nervios desembragados, descontrolados, nun corpo a ralentí. Pero a sesta, para ser boa, debe ser á súa hora, na hora sesta, despois do mediodía, e non ás quince..., polo reloxo, que non polo sol! ¡Malditos eses economizadores da enerxía, que a gastan, e nola fan gastar, levándolle a contraria á natureza, concretamente ao sol, ao rei dela! A receita é outra, debera ser outra: Cambiar a hora de entrar no traballo segundo as estacións, pero está visto que non mandan os bos, nin os xenerosos, nin os mellores!
Coa sesta o espírito recréase,
renace, inocente coma un neno; as tormentas, os aceleramentos da mañá,
mitíganse. A sesta parte o día, redistribúe as ansias en dúas porcións;
¡daquela, cada día ten dous, vale por dous! O absurdo é reducir a vida durmindo
dez horas pola noite, que adoita ser o vicio de moitos compañeiros deste
oficio, quero dicir, xubilados, xubilados que renegan de ser xubilosos, de
vivir a vida en plenitude, en xornadas de quince ou máis horas. Despois da
sesta, a curva de Fayol recomeza, volvemos a subir, elevámonos, rendemos.
O malo dos xubilados é o paro. ¡Si, si, o paro, pois non hai peor paro, un paro sen esperanzas, que esa inmobilidade dos que non saben ou non queren facer algo! Antes, as vellas facían calceta; e os homes atizaban na lareira. Con todo ser pouco, era algo. Hoxe, nestas prisións colectivas ás que chamamos casas de pisos, e menos mal cando teñen elementos de fuxida, vulgo, ascensores, ¿que fai un vello anquilosado? Algo fai, que anticipa o purgatorio, e iso leva adiantado. Se eu mandase, ¡por favor, non, que xa probei o mando na miña profesión principal, e non é demasiado grato!, daquela mandaría, esixiría, que tódalas residencias de terceira, ¡da terceira, que de terceira xa son agora!, as situasen en casiñas ventiladas, con horta e xardín.
¿Que é iso de pasarse a vida
cheirando os perfumes da veciña do piso inferior, que soben polo patio de luces
cando sae ao tendal? Xa temos aquel mandamento de non desexar a muller do teu
próximo, pero a Deus esquecéuselle o contraposto, non odiar a muller do
próximo, tan necesario e tan conveniente que sería nesta convivencia das
colmeas humanas.
Entre os gases que veñen da rúa, e os cheiros de certas veciñas, amén do balbordo dalgúns patios, pobre do vello que non é capaz de fuxir de si mesmo para reencarnar nunha persoa activa, séxase, de iniciativas; e pobre tamén aquel que non sabe sestear, que é igual a dicir, aquel que frea por non cambiar de marcha.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Na escalinata
Servidor, na
escalinata de Vilabade.
Na escaleira,
si; indecisos, si; ¿daquela, a que vén iso de molestarnos se tal opinan de nós,
dos galaicos? ¡Pois eu téñoo a moita honra! Torpes, e ridículos, son eses
sabios de vía estreita que non precisan elixir, que non saben dubidar. ¿Haberá
cousa máis científica, máis profunda, que dubidar metodoloxicamente ante as
circunstancias confusas e difusas, ou inéditas para o actuante? En cambio
pintan a Xustiza representada nunha balanza de dous brazos… ¡A Xustiza é
unidireccional, pois nela non se pode, non se debe elixir entre vara ou metro!
A Xustiza é, rotundamente, unicamente, o camiño central, o recto, o correcto,
aquel que leva ao premio dos bos e ao castigo dos malos; aquel que indica as
consecuencias de extraviarse. Dous brazos son, deberan ser, as dúas
posibilidades volitivas: acertar, ou errar!
¿Acertar con respecto a que, ou a quen? ¿Errar
con respecto a que, ou a quen? Non hai decisión pequena sen grandes
consecuencias, á corta ou á larga, para nós ou para o próximo. Tanto é así que,
se a cortina está baixada, se non albiscamos as consecuencias mediatas, ¿quen
ousa tacharnos de indecisos? ¡Só os prudentes son / están indecisos! ¿Un galego
indeciso…? ¡Aí o tedes, aí tedes un sabio, un prudente, un experimentado! Iso
non é óbice para que, na ineludible, non dea un paso á fronte, pero disposto a asumir
as consecuencias. ¡Iso é responsabilidade!
¿Tanto custa
un si coma un non? A saber, porque o custe dirano as consecuencias, e non
sempre se coñecen ab initio! Só os
pobos inmaturos, ou os nenos mal criados, están prestos a dar zancadas, pase o
que pase, teñan ou non o abismo diante dos ollos. ¿E se hai cortinas? ¿Por que se
di que os pobos que ignoran a súa Historia están condenados a repetila? Ou
tamén, ¿por que o home é aquel animal que tropeza dúas veces na mesma pedra?
¿Non será porque soñamos grandezas, logros fáciles, en vez de afianza-las
pisadas?
Os italianos
din iso de que, “Chi va piano, va sano e va lontano!”. ¡Se van amodo é que
dubidan, que elixen, ou tratan de elixir, o mellor camiño, o que leva a…, ¡á
meta proposta, por lonxe que lles quede! ¡Prudencia, reflexión, estudio previo,
que son a base do edificio da seguridade, das consecuencias positivas! En
tódolos ordes da vida, incluído o económico, tan abafante hoxe en día. ¿Que
fixemos cos recursos escasos? ¡Deixar de ser galegos e imita-los veciños:
tira-la casa pola ventá, darlle un rotundo si á fantasía, ao luxo, a molicie…,
irnos polo camiño cómodo, avanzar antes de ata-los zapatos! Nalgún caso, nin
zapatos, que botamos a correr descalzos, descalzos e sen provisións, sen
reservas, sen alforxa! ¿Fixémolo polo que dirán, por iso de que nos chamaban
indecisos? ¡Se así foi, é que non somos tan vacilantes, tan prudentes, como de
nós se dicía!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
San Francisco e mailo lobo da
Vacariza
¡Hai que ver como se deforman as verdades co paso, non do tempo senón das xeracións, e máxime agora, que a tradición oral tamén está en crise, outra, pero esta, sociolóxica, precisamente a que comezou coa desaparición das lareiras! Como será a cousa que incluso aos Xanciños lles están chamando Iván…; pois algo parecido está ocorrendo co termo da Vacariza, que nos esquecemos de que alí estaba un posto de “vaco”, de vacar, unha especie de posta para descansar e mudar de cabalos, cuadrigas e todo iso, daqueles romanos que tanto ían como volvían entre o seu, ¡o noso!, Lucus Augusti e maila Gigia, ou Xixia, ástur. ¡Pero que iletrados, crer que daquela os romanos, con tanta pradería ao seu dispor, ían ter as vacas, as vacadas, no alto da serra do Pradairo, expostas ás xeadas, e tamén aos lobos, aos da Serra, que non aos da loba capitolina!
Falando de lobos: Para lobo aquel macho que lle saíu a San Francisco cando ía para Santiago polo Camiño de Ídem, etcétera, etcétera. Pero terei que entrar en detalles pois, de tanto esquecer, e de tanta terxiversación, igual temos alguén que confunde o lobo da Vacariza co de Gubbio. Só teñen de común que ámbolos dous se fixeron amigos do povereto de Asís.
Para comezar, coas andanzas veñen as chanzas, as chanzas pero tamén os chances, pois sen andanzas non hai venturas nin aventuras, que o mundo fíxose para andar, que ben nos dá exemplo nos seus movementos, rotando e trasladándose. A quietude é cousa, privilexio, de cadáveres. Se Santiago non se puxese de Camiño, igual seguíamos co fouciño, quitándolles carriza aos carballos para elaborar a consabida beberaxe de Asterix; e sen ese Camiño, ¡non tan primitivo!, tampouco nos visitaría nada menos que San Francisco. Grazas ao Santo de Asís houbo convento, e no convento abades, ¡abades de Vilabade, a Vila do Abade! O que non teño claro, pois a tradición é o que ten, que vai deformando as verdades ata convertelas en mito, é cando lle saíu o lobo, se á ida ou á volta, pero utilizando ese sentido que é o menos común de todos eles, que por algo lle chamamos ¡sentido común!, inclínome a pensar que a cousa do lobo tivo que ser á ida, porque lle chamou a atención este sitio: ¡lobos arriba, e verdes abaixo! O convento fundouno á volta, coa santidade acrecentada en Compostela: -Vou fundar un cenobio de poveretes, tantos que hai nesta terra tan rica…, unha terra rica de xente pobre! Despois de domea-los lobos, agora cómpre domea-los tiranos, pois, canto mellor é a terra, máis abundan os terratenentes… ¡Así o pensou, seguro, pois ás probas me remito!
As tradicións hai que puílas de cando en vez, para que non se deformen as lembranzas, que non nos pase coma ao pintor deste cadro, que situou o convento arriba, e o lobo abaixo, cando en Vilabade pasou o contrario! Cambian os tempos e cambian os nomes: o Abade actual da Vila do Abade chámase Manuel, e non Francisco, pero aténdonos aos feitos, ben parecidos son. ¡Larga vida ao señor Abade, chámese como se chame, pois o importante é o dito, os feitos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Dúas aceas con pedigree, ambas no
río Azúmara.
Aos animais recoñéceselles o seu
“pedigree” respectivo, e ás construcións, non? As construcións teñen vida,
igualmente: xenealoxía, antecedentes…, pais, en definitiva! Alguén as xerou,
poñendo alma e vida, non só en facelas, senón en conservalas, en gozalas, en
parilas. ¡E cantas veces foron nutricias, por xeracións, en particular os
muíños e mailas aceas, conceptos diferentes, pero fundidos na acepción popular!
Deles / delas saíu o noso pan de cada día, pero tamén a música, en particular a
nosa, a dos nosos antepasados, esa dos compases 6 por 8; daquela son
monumentos, monumentos monumentais, e ata diría, se non mo tomades a herexía,
sacros!
A da Laxe ten dous fitos tráxicos; dalgún xeito, traxicómicos, pois no fondo dos dramas, de quen os causa, sempre hai un ridículo, unha comicidade humana. En poucas verbas:
A da Laxe ten dous fitos tráxicos; dalgún xeito, traxicómicos, pois no fondo dos dramas, de quen os causa, sempre hai un ridículo, unha comicidade humana. En poucas verbas:
O tío do muiñeiro actual , un solteirón moi divertido, que se non fose un home-home daría unha clásica muiñeira, retranqueira e pícara, tivo a debilidade de piropear a unha veciña que non merecía afagos. Vaidosa ela, nada máis chegar á casa do seu home, -viñera de fóra, e aínda non coñecía a retranca dos de Montecubeiro-, deulle as queixas daquel muiñeiro que…, que tentou seducila! Seica non había tal, pero a vaidosa aproveitou para auto valorarse diante do seu Otelo. Aquel Otelo, montado en cólera, con máis mala uva que cerebro, presentouse de inmediato no cuartel de Montecubeiro, e acusou ao muiñeiro da Laxe, que era máis moreno que aquel árabe que inventou as aceas, de…, roxo! A inmediata foi o seu fusilamento, e medio século despois gravaron o seu nome na pedra dos inocentes, esa que hai no campo de San Cibrao.
O outro fito foi que o prestamista que puxera cartos para reconstruí-lo muíño, ¡con usura, seica!, nada máis coñecer aquel fusilamento desprazou un cerralleiro para que cambiase a pechadura, achaiando a propiedade de inmediato, sen sequera falar cos herdeiros. ¡Polo saldo da débeda, a propiedade enteira! Houbo que correr a buscar diñeiro para apealo daquel macho.
Aquí houbo outra…, traxicomedia?
¡Iso é o que di a miña “muiñeira”, que vola transcribo seguidamente! O que non
estea conforme coa miña versión, coa que lles teño oído aos vellos do lugar,
que escriba outra, se lle prace:
¿Que pasou, muiñeira,
que lle fixeches ao troiteiro de Castro do Rei?
Señor, picoume a pedra e picouma de vez:
tanto se emocionou, tanto acelerou,
dálle que te pego, dálle que che dou,
que se lle foi o martelo…,
pola moxega!
¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.
¿Que fixeches, muiñeira,
onde está ese troiteiro de Castro do Rei?
¡Señor, o que tiña que pasar, pasou:
Volveu coa cana empalmada,
e daquela deu en apañar nas troitas…,
por debaixo do meu refaixo!
¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá
Rapaces de Pol, vide moe-la moenda,
e de paso picádelle a pedra,
que non ten quen lla pique…,
á súa maneira!
Repicádea con xeito, por arriba e por abaixo,
punto vai e punto vén,
e non coma ese troiteiro de Castro do Rei,
que tan mal lla picou que se esfarelou!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.
que lle fixeches ao troiteiro de Castro do Rei?
Señor, picoume a pedra e picouma de vez:
tanto se emocionou, tanto acelerou,
dálle que te pego, dálle que che dou,
que se lle foi o martelo…,
pola moxega!
¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.
¿Que fixeches, muiñeira,
onde está ese troiteiro de Castro do Rei?
¡Señor, o que tiña que pasar, pasou:
Volveu coa cana empalmada,
e daquela deu en apañar nas troitas…,
por debaixo do meu refaixo!
¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá
Rapaces de Pol, vide moe-la moenda,
e de paso picádelle a pedra,
que non ten quen lla pique…,
á súa maneira!
Repicádea con xeito, por arriba e por abaixo,
punto vai e punto vén,
e non coma ese troiteiro de Castro do Rei,
que tan mal lla picou que se esfarelou!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡Mamaaa….!
Retratei a gardaría, pero a
nena…, imposible, que me tremía o pulso, e así llo dixen a seu avó, que el non
poñía inconveniente en que o fixese!
A nena: ¡Mamaaa…!
Eu: ¿Tamén quería ir a Becerreá, con súa nai, para ve-las vacas, non si?
O avó: Xa fai tempo que non vai a Becerreá, que agora saíulle un traballo, tamén de veterinaria, aquí na Coruña, pero seguen sendo dous dramas: a nai, que se lle soltan as bágoas cando lle vou recoller a filla para traela á gardaría; e a nena…, xa ves! Por agradable que sexa a gardería, unha nai é unha nai!
¡Pensándoo ben, que pouco nos paramos os homes nesta consideración! Claro, a maternidade é algo tan sublime que hai que parila, hai que vivila, para entendela. Polo feito de que conciben, nutren, e paren, aos nosos fillos, e aínda que non tivesen outros méritos, que si que os teñen, case sen excepción, o home debera subi-la súa muller ao altar do seu fogar. Con iso e con todo, as nais, no seu rol de tales, non teñen excesiva literatura; ¡menos da que merecen!
Neste século son as garderías os obxectos da dor, se ben temporal, por horas, e sempre coa seguridade de que os gromos terán o zume preciso; non da calidade materna, que iso sería moito pedir, pero con bastante aproximación, un “xenérico”, como agora se di. Desgarro era aquel do primeiro terzo do XX cando as nais galegas, antes, xa antes, de destetar o seu, collían o tren para irse a Madrid…, a dá-lo peito! Daban máis que o peito, pois o Salomón das súas miserias ordenáballes partir o neno, así que optaban por deixárllelo aos avós, ¡que xa daquela eran os intermediarios! Os avós e a vaca marela, que se encargaban de sacar adiante, no ínterim, ao neno desposuído, mentres os madrileños zugaban da teta mercenaria. E xa fose só da teta, pois ben corrido estivo que a certo príncipe crequenas, un tal Alfonso XIII, sacárono a flote con transfusións duns cantos rapaces do hospicio madrileño.
Se non traballasen as mulleres acabaríase o paro, e criarían atletas, agora que tanto se cotizan…, os atletas, que non as nais! ¡Que bobada! A muller é polifacética, e dálle a todo, está en todo, atende a todo. Sempre traballou, incluso en certas épocas máis que agora. A solución non vai por aí; a solución está en que os homes, xa que presumimos de vigorosos, arrimemos algo máis o ombro para compartir plenamente estas cargas chamadas familiares: aumentar a produción, engadir valores aos produtos, facerlles a vida agradable ás compañeiras, recoñecer o que valen, ¡o que valen e o que aportan!, e tamén, ¡tamén!, comprender que, se por veces, as nosas amazonas perden os estribos, non é de estrañar dada a velocidade coa que trotan pola vida adiante.
Os nenos resístense a saír do seu berce inicial, confortable, matricial, para incorporarse a este mundo trangalleiro, intuíndo, seguramente, as dificultades e mailas imperfeccións que lles esperan, pero as nais, loitadoras elas, anímanos coas súas contraccións, transmitíndolles a súa propia afouteza, o seu carácter emprendedor, máis que na esperanza na confianza de que fai falta repoñer o censo de cando en vez para avanzar positivamente nesta loita progresiva á que chamamos civilización.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Subir á montaña
No meu Bergland
Non hai nada como subirse á
montaña, canto máis arriba mellor, para fuxir deste val das bágoas e da lama,
saturado de desviacións e de deformacións; detritos cheirentos, en definitiva.
Comezou Moisés, e Deus proporcionoulle o código da circulación humana; Xesús,
desde o seu cume, ¡desde o Cume Supremo!, prometeunos o Ceo das benaventuranzas
con tal de que teñamos paciencia cos arroutos do próximo; e por último, eu,
este humilde servidor, que nunca tan feliz son como subido aos meus seiscentos
metros lucenses, chova, neve ou solee!
Cando me quedo na Coruña,
raseiriño, perdido neste bosque dos mudos, ¡aquí só bradan os autos e nunca os
corzos!, case a nivel do mar, que outra me queda se non é elevarme en min mesmo,
sobre min mesmo, ata poñer ao alcance dos meus ollos, pero abaixo, debaixo,
estes cheiros do monóxido de carbono?
Sempre é digno e bo subirse aos
cumes dos altos ideais, pero en tempos de crise, de calquera tipo de crise,
esta bondade acada niveis de necesidade. Cando as bágoas pingan para abaixo, os
ollos claman ao Ceo, miran para Arriba, álzanse. Xa sei que é ímprobo facelo a
diario, elevarse acotío nas prostracións da vida, pero ademais dunha
recomendación relixiosa iso das benaventuranzas é a receita máis pragmática que
podamos darnos sen prescrición facultativa, o que se di por automedicación. ¿Ou
é que o espírito non ten doenzas? ¡Vaia se as ten, e ben dolorosas por certo!
Resignarse, aínda que soe
parecido, non é sinónimo de indolencia. Tampouco significa conformarse con esa
vulgaridade á que chamamos sorte. Nunca foi prescrito, nin contraindicado,
aquilo de “A Deus rogando, pero co mazo dando!”. Tampouco é certo iso de que,
“Non hai que facerlle”, que adoitan recomendarnos os inimigos que se dan de
amigos. ¿Que xea, que se encolle o ánimo? ¡Daquela non hai como traballar o
dobre para estira-lo espírito, que é o mellor dos cobertores! Mira por onde van
ter razón eses malfalados que din que “Hai que botarlle collóns á vida!”; ¡e
ovarios, tamén, agora que todo é unisex!
Traballar, si, pero con
planificación; ideoloxías, si, pero co corazón, ademais da cabeza. Se soubese
Caín que no pecado sempre vai a penitencia, por animal e por envexoso que fose,
gardaríase de molestar a seu irmán; antes ben intercambiarían produtos: Eu teño
caza, e ti fariña; daquela fagamos un asado, e comámolo con pan, que así eu non
como a carne soa, nin ti pan esgrevio. Teño para min, por máis que non foi iso
o que me ensinaron, que en Económicas sobra Economía e falta Ética. A Economía
pura é a máis impura das ciencias. ¿Ou xa temos esquecida aquela frase do
patólogo José de Letamendi, que dixo, “Quien sólo sabe de medicina, ni de
medicina sabe”? ¡Hai que subirse á montaña, sequera sexa para situarnos lonxe,
por encima, desta contaminación do, todo vale!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Parafusos sen
porca
O enterro do mazo dos Seijas,
Montecubeiro
¡Estou abraiado, desconcertado:
unha rapaza, Enxeñeiro T. Superior de Camiños, etcétera, sobriña neta do último
dono deste mazo, que está no paro; e tres curas oficiando por seu avó este
último sábado ao pé doutras ruínas, das de Castrum ou Castelo Lapium, en
castelán e non en galego ou en normando! ¡Que paradoxos ten a vida! Pero algo
aprendín: Que segue habendo torres de Babel, sexa en Montecubeiro ou en Labio,
pois non hai dous que falen igual, aínda que o fagan do mesmo tema.
A pá da Deputación (da súa
construtora) que desfixo o mazo de Bascuas escóndese á esquerda do fotógrafo, e
o capataz das obras danos as costas, fuxindo a refuxiarse no seu auto. Por
outra parte, os cregos do aniversario de onte, entraron na sancristía de
paisano e saíron co mesmo disfrace, como asustados de que os vexa o conde
Rodrigo Romáriz profanando non só as súas ruínas senón, e tamén, a lingua do
país. Igual eran normandos e non galegos…!
Atrio de igrexa de Labio
Para máis castelanización, teñen
o adro granítico alfombrado de tixolos esmagados! Alicia, sabes que tamén estás
no país das marabillas, e non só aquela rapaza do conto? ¡Isto de agora si que
é conto, o conto de nunca acabar! Por partes:
Por falta dun Enxeñeiro que
quixese, ¡ou soubese!, cimentar unha ponte sobre o Azúmara en curva aberta, os
teus parentes quedáronse sen mazo, que é igual a dicir, sen aquel museo das
ferramentas agrícolas; pero máis aínda: Castroverde e Pol quedaron sen unha
ponte que lembrase, que actualizase, o punto de unión das terras de Castroverde
e Luaces, ambas dos Lemos, primeiro, e despois, por compravenda, dos Altamira.
¡E ti, no paro! Pero teño certas dúbidas, pois enxeñeiros hainos desde os
romanos, aqueles inventores das pontes, tantas que nos fixeron facer aquí en
Galicia: ¿non sería por cutrería, ou por desviacións orzamentarias? ¡Como cada
quen fala o idioma que lle convén, vaia vostede a saber!
O da igrexa, pero tamén o da
Igrexa, é familia do mesmo saco: Esta de San Pedro de Labio, aínda que agora
pertencen ao municipio de Lugo, tamén é da familia castroverdense pois non
esquecemos que o seu castelo estivo administrado por un titular do noso condado
de Flammoso, aquel Veremundo Vegilaz. Non está mal coidada, non, pero, esa
alfombra de tixolos…? Será cousa de volver coa lupa para localizar algunha das
súas pedras como procedentes do castro – castelo – fortaleza do seu monte Lapío,
ou Lapium, aquel que mandou derruír don Crésconio cando asomaron os normandos
dándolle a man ao conde Rodrigo Romáriz. Botei en falta unha breve lauda
naquelas paredes, que evocase aqueles feitos, pois ata se deu o caso de que
lles fixen algunhas preguntas a certos veciños do lugar, e a súa contestación
foi: “Os que sabían diso están aquí ao lado…, pero mudos, soterrados, e como
agora non hai lareiras, fóronse co segredo!”.
Polo que respecta á Igrexa de
maiúsculas, mirade se son doutos os cregos lucenses, polo menos os de onte, que
dominan dúas linguas, ademais de algo que conserven do latín: en privado falan
galego, e desde o altar en castelán! ¡Santa Isabel a Católica os bendiga, pero
que teñan coidado con ela, que se lembren de que as súas ordes ao Delegado Regio
foron que, “no cejeis en la castra y doma de Galicia”.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
A colmea do século XXI
Todos a unha
Nós, coma as abellas: obreiras, abellóns, e…, raíñas! As colmeas veñen a ter un censo duns oitenta mil habitantes por colmea. Pero somos máis gregarios cá elas pois desprezamos as urbes que baixan dos cen mil. Con todo, a principal diferenza está en que elas non saben vivir sen campo, e nós aborrecemos o campo. As abellas optan polas flores, e os humanos, polo asfalto. ¿Cal destes dous animais ten menos cerebro, ou dito doutra maneira, cal deles é máis feble?
En canto ás semellanzas: Estamos nunha civilización de obreiros na que sobran abázcaros para fecunda-las raíñas. ¿Onde están eses abázcaros, tamén chamados zánganos? Maiormente na administración pública, pero a súa especialización non é administrar, non é producir, senón arroupar, cubrir, aplaudir…, personalidades! Na colmea mandan as femias, e na democracia, tamén, só que algunhas fano desde a cama, e outras desde a propia cadeira. Na colmea, cando sobran abázcaros, despídenos; na sociedade moderna, os sobrantes xubílanse, ou pasan á empresa privada, aportando experiencias e influenzas. Á imitación da xelea, os obreiros elaboran a materia prima dos Presupostos; uns aportan materia, e outros clausuran os favos, tamén coñecidos como caixas fortes, e nalgún lugar, paraísos fiscais.
Pero aquí non rematan os paralelos. Entre outros: Se o terreo circundante é óptimo, terras boas, frutíferas, florecentes, con zume e con sol, a colmea, sexa de trobo ou móbel, vai de seu, e os abázcaros tan felices; o problema preséntase, epidemias á parte, cando a densidade dos chupópteros supera a capacidade melífera das obreiras, que daquela aparecen os xaxúns, as folgas, a emigración…; crises, en definitiva!
Unha diverxencia grandísima está en que, nos tempos bos, a raíña vella déixalle o sitio a unha das novas, e, facendo enxame, emigra co exceso de poboación, pero encabezando a marcha, tal que fixo Moisés. Entre os humanos ese principio aínda está verde, sen democratizar, pois certos xerifaltes, cando teñen os favos saturados, collen un avión, a estilo Ben Alí, e vanse, ao sumo coa familia e cos seus corenta… ¿Como lles chamaban aos amiguetes daquel pazo de Alí Babá, que non me lembro? Entón, sen este dato, non vos podo seguir ilustrando.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¿Conducir é arte ou
ciencia?
Vista da
Igrexa Parroquial de Castroverde.
Este
caso pasoume na igrexa de Castroverde. ¡E despois hainos que din que esta vida é
aburrida; pois non, non señor, que é variada e divertida! Estaba eu na porta da
igrexa, na rolda dos asinantes, que como poñen tódolos datos, casa de tal,
lugar, e todo iso, tarda en chegarnos a vez, cousa que a moitos lles importa
pouco xa que adoitan quedarse fóra, pero no meu caso, se vou, é que vou! O
señor de diante miña tomouse a cousa con filosofía, así que, nesta espera, non
puiden evitar lerlle por encima do ombro o que estaba poñendo, que foi isto:
“¡Fóisenos un condutor magnífico; parabéns á familia!”.
Eu
puxen a miña dedicatoria habitual, “Co meu sentido pésame; fe, esperanza e
resignación”, pero ao darme a volta observei que o precedente seguía alí mesmo,
falando cun vello amigo meu. Saudeinos e permitinme facerlle esta pregunta:
-Desculpe:
¿Vostede coñecía ben ao defunto, pois eu, e iso que mediaba un certo
parentesco, non sabía que fose taxista ou camioneiro…?
-¿Dio
por iso que firmei de que foi un bo condutor? ¡Pois, si señor, que por tal o
teño: Que mellor condutor que este home que chegou a moito partindo de pouco, e
todo con honradez? Pero máis lle digo: conduciuse a si mesmo, que xa é mérito;
e logo que foi un bo esposo, bo pai e bo veciño. Un home mañoso, conversador,
extrovertido… ¿Isto é conduta, ou non o é?
-Agora
comprendo que lles dese os parabéns á familia, pois mandar ao Ceo un parente
desta categoría é para celebralo. En canto ao de que foi apreciado polos
veciños, tamén o sabía, pero nunca lle din maior mérito porque é o normal vindo
de fóra; ¡xa sabe que ninguén é profeta na súa terra!
Seguimos
co tema, pero non só iso, pois despois da Misa busquei ao filósofo pero xa se
marchara. Pedinlle o seu teléfono ao amigo común, e estou pendente de volver a
verme con aquel home, que me pracerá seguir escoitando os seus razoamentos.
¡Atopei un home, e iso que non levaba farol, como facía Diógenes cando os
buscaba!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡Cilistro, perdón!
Celestino Fernández de la Vega. 1914-1986
Señor Cilistro, que tratarte de don é pouco, perdón! Perdón por poñerte tan alto, no estante digo, que deste xeito pasei anos sen verte, ata que hoxe se me ocorreu achegar unha escada para situarte en sitio apropiado, accesible. Boa a fixo ese que descubriu o principio da gravidade pois, en honor seu, e por molicie nosa, vimos colocando abaixo os volumes gordos, os de maior densidade celulósica, deixando os de alto contido, que adoitan ser máis lixeiros, para as táboas que rozan o teito.
Tiven remorsos, remorsos que foron eficaces pois hoxe achegueite a min, á miña man, e por ende, aos meus ollos. Ben sabes que me estou referindo ao teu “O segredo do humor”, un libro verde que non é apto para xente verde, inmatura. Nuns días, en penitencia, non penso facer outra cousa: pan, auga…, e volver a lerte! ¡Merécelo!
Na primeira das lecturas
bautizáchesme, e tirei dela un espello que nos mostra aos galegos por dentro.
¡Fernández de la Vega e, Pasarín, apelidos oriúndos de Castroverde e da
Fonsagrada, dous zumes familiares, dous “humores” que tiñas incorporados,
asimilados! Pero nesta segunda lograches que a miña confirmación fose
episcopal, absoluta, ortodoxa ao cen por cen. ¡Ortodoxa, que non heterodoxa!
Sen dicilo expresamente, con só analizar o carácter e maila obra cervantina, ¡unha das mil análises que propós!, deixaches ben claro, coma ninguén, que iso de “… en las montañas de León tuvo lugar mi cuna…”, hai que traducilo por, “de León”, cando se outean os nosos cumes desde o chan dunha Mancha lisa e anódina, e por tanto, miope, sen soportes nin para os muíños de vento, mentres os mesmos mantos, eses mantos verdes que se forran de armiño nas nevaradas, ollados desde a Mar Tenebrosa, son…, Galicia, a Gallaecia Occidental!
Nunca dubidei de dúas cousas: de que a vexetación forma carácter, e de que a sublimación do carácter leva consigo unha fonda rebeldía fronte á adversidade. Se desa cor non fose a nosa alma, ¿seríamos trotamundos, tan correcamiños, como levamos demostrado? Afianzándome en que cus inquedos son aqueles que, tendo bo asento, tentan melloralo; asentados en mal asento, as pernas tóllense. Pero hai un certo paradoxo que me ten desconcertado: ¿Por que os galegos, pero non só os galegos, cando nos vemos diante dunha cámara poñemos sorrisos de foto, así sexa cando somos interrogados, cando se nos pide información acerca dos dramas locais, traxedias incluídas? A miña mente tan aló non chega, así que, admirado Celestino, coa confianza que me dará este enraizamento común nas terras do verde castro, cando nos vexamos nas Alturas, cando ollemos desde Arriba esta terra da verdura, vouche preguntar por este fallo, polo menos aparente, desconcertante, da nosa idiosincrasia.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Responsabilidades bélicas do tabaco
Iso de que o tabaco é nocivo para a saúde déixollelo aos médicos; eu, aquí, e agora, nestes días de trafulca, vou lembrar a súa importancia bélica.
Sen ir lonxe: ¿Aquelas refregas
do Rif serían posibles sen o tabaco e sen o haxix? Claro que non, que por algo
lle permitiron a Juán Albert (Juán Marx) facerse rico. Do noso paisano, Manuel
D. Benavides é esta afirmación: “Mientras no alcanzó la riqueza, Albert tuvo a
gala declararse contrabandista. Convertido en millonario, renegó de su pasado”.
Noutro apartado do seu libro, “El último pirata del Mediterráneo”. “Datos sobre
la flota contrabandista que actuaba en el litoral levantino y en el balear.
Unos setenta de estos buques pertenecían a Juán Albert o trabajaban para el”.
“El 10 de agosto (1932) Albert
aún continuaba en la cárcel... Se desentendió de sus amigos, menos del médico:
-¿Usted cree que el tabaco hace daño? –Los que fuman por primera vez tienen
síntomas de envenenamiento: náuseas, dolores de cabeza, mareos, exaltación
nerviosa, vómitos… -Eso nos ha pasado a todos de chicos”. ¡Vaia evasiva!
“Juan Albert se fugó, (¡ou lle
abriron!), la cárcel de Alcalá de Henares a los diez y siete meses de
prisión…”. Fora fiscal da súa causa Manuel Cordero Pérez, de Castroverde, do
que pouca memoria quedou porque morreu no desterro, en parte por culpa daquel…,
¿pecado?
O Alzamento pillouno, ¡pero non o
sorprendeu!, en Italia, onde os gaños do tabaco lle permitiron a “Albert”
axudar á causa dos seus amigos mercando, ¡e pagándolle, de propio peto!, ao
Duce, que deu o seu visto bo, uns cantos avionciños, para pasa-lo Estreito, que
foron unha das primeiras pedras, das primeiras armas, da nosa guerra,
¡incivilizada! Daquela, ¿houbo responsabilidade bélica no tabaco?
O tabaco lévaas feito por activa e por pasiva. ¿Por pasiva? ¡Pois si, e para demostralo basta con lembrar que neste país, aquí mesmo, en Galicia, despois da incivil, co tabaco racionado, os nosos vellos valíanse das follas dos estalotes; iso si, ben sequiñas, e ben leadas en papel de “librillo” Jeán, para deleitarse, para supli-la nicotina con grandes doses de dixitalina! ¿Os estalotes, coa dixitalina que conteñen, anticipáronlles a morte, aumentaron aquela cifra sinistra do millón de mortos? ¡Puidera ser!
¿Chegou a hora de botarlle un
responso ao tabaco? ¡Non o sei, pois, bicho malo nunca morre, e se morre,
resucita!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O agradecemento
Obsequio floral
Aínda que o escriba un de Castroverde, non vai dedicado aos nenos de Castroverde, senón ofrecido…, por se ven nestas reflexións algo que sexa útil, ou que poida aproveitarse como estimulo nestes días críticos.
Unha vantaxe que teñen as crises socio económicas, igual que pasa cos
invernos, é que…, invitan a reflexionar! Pero nesta re-flexión, coido que nos
paramos pouco na cousa do agradecemento.
O agradecemento é unha virtude retrógrada, xeralmente inversa, xa que a goza máis o que dá que o que recibe. Aquel que dá algo, aquel que obsequia, aquel que se desprende dunha cousa valiosa, ese tal séntese feliz con só imaxinar a felicidade que proporcionará ao receptor apropiarse do que non tivo que suar, nin suar nin padecer ou molestarse para crealo, para telo, para darse a conseguinte satisfacción.
O agradecemento é unha virtude retrógrada, xeralmente inversa, xa que a goza máis o que dá que o que recibe. Aquel que dá algo, aquel que obsequia, aquel que se desprende dunha cousa valiosa, ese tal séntese feliz con só imaxinar a felicidade que proporcionará ao receptor apropiarse do que non tivo que suar, nin suar nin padecer ou molestarse para crealo, para telo, para darse a conseguinte satisfacción.
Deus, cando creou o mundo, bendiciu o sétimo día e consagrouno; gustoulle a súa creación, e en vista de que era cousa boa decidiu crear un home, darlle unha compañeira, tal e como fixera cos animais, ofrecéndolles nada menos que o goce do seu edén. O Creador, o Dador, sentiuse feliz coa dádiva, pero a Humanidade, con ou sen consello da serpe, quixo máis! Presentouse insatisfeita e desagradecida.
Pois ben, se iso lle pasou ao propio Deus, ¿que non será entre nós, cos nosos iguais? Xa o entreviron os romanos, tan pragmáticos eles, co seu “Do ut des!”. ¡Douche, si, pero…, para que me deas!
Esta sede, esta secura, esta apetencia por recepcionar, por recibir, é
universal; o agradecemento, algo menos.
Cando unha nai lle dá o peito á súa criatura, a pouco que nos fixemos nela resultaranos contaxiosa a súa emoción co bebé; se lle fose posible non só lle daría a mamila senón o corpo enteiro. Seguidamente upa o neno para que expulse o ar, para que se quede coa parte útil. Este sería o momento de decepcionarse pois os nenos adoitan durmirse a continuación, de inmediato, sen formular un ricto de agradecemento, pero a nai dáse por satisfeita coa propia, coa íntima satisfacción da súa entrega, do deber cumprido.
Van Gogh só vendeu un cadro en vida; e de morto só logran compralos os potentados. ¿Cabe un desagradecemento meirande? Coa maior parte dos escritores pasa o mesmo, que só lles agradecemos as ensinanzas a posteriori, ás veces cando xa están desfasadas, ou en transo de tal, cando corresponden a un contexto periclitado.
Os fillos teñen, ou temos, o costume de preitear pola herdanza, pero en vida dos pais coido que non son maioría aqueles que lles dan a satisfacción de dicirlles, de recoñecerlles: “Meu pai/miña nai, moito vos sacrificastes por nós, moitas privacións tivestes que pasar para chegar ao que chegastes partindo de tan pouco!”.
Limitándonos ou concretando os logros culturais, se fósemos agradecidos recoñeceríamos que desde a Cova da Valiña para acó moito leva matinado e perfeccionado o homo sapiens, pois aínda se asombran os avós cos estudos dos seus netos, para canto máis aqueles primitivos que se emocionaron co descubrimento do lume e co da roda. De postos a contemplar os avances obtidos desde a prehistoria, teríannos por semideuses. ¿Agradecemos aos antepasados semellante esforzo para chegar á situación actual? Sospeito que o farán poucos, e se cadra celebrarano os menos favorecidos pois adoita ocorrer que somos máis sensibles para o pouco que para o moito, como se o moito, o grande, o importante, desbordase a nosa capacidade de coñecemento e de recoñecemento.
En definitiva, que incluso somos racas na fórmula de da-las grazas xa que se comezou dicindo, “Grazas a Deus”, para caer na abreviación dun “Grazas” a secas. Igual pasou co, “A Deus te encomendo”, que o reducimos ao simple “Adeus”.
Estes días está de moda exculparse e botarlle culpas ao próximo:
Aos Bancos porque, co diñeiro baixo, buscaron altos rendementos sobrevalorando os pisos para que as hipotecas fosen grandes, e por conseguinte rendibles, case ad infinitum!
Aos pais porque, cansos de ternos nas casas, a mesa e manteis, aconselláronos botar en piso propio, anticipándonos a herdanza, en lugar de gastala connosco para aguantarnos e soportarnos!
Aos promotores por non dedicarse a montar fábricas en lugar de ascensores, que así poderíamos venderlle á China en vez de comprarlle!
Aos sucesivos gobernos por deixar entra-los “caiucos”, habendo negros dabondo no país, neste país xa de vello tan recastado e tan…, inconformista!
Etcétera, etcétera.
¿Queda demostrado que o agradecemento é de natureza inversa? ¡Para min, si!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Continúa en
MISCELÁNEA -IV-
No hay comentarios:
Publicar un comentario