domingo, 28 de septiembre de 2008

ARTIGOS E REFERENCIAS NOUTROS MEDIOS

 

ARTIGOS E REFERENCIAS

noutros medios

 

 

Á miña Xosefina,

tanto estes artigos coma o resto da miña obra literaria;

a esta dona que mo deu todo:

Dous fillos, dos que foi a mellor mestra imaxinable.

Unha felicidade matrimonial ininterrompida.

Compartimos, co mellor dos ánimos, aventuras e desgustos.

Administradora, pero non avarenta.

Estimuloume no traballo e nos estudos,

pero tamén na creación literaria.

¡Por se isto fose pouco, unha cociñeira insuperable!

¿Estas débedas son pagables?

¡Que Deus o faga por min, pois eu, nin podería nin sabería!

Xosé María Gómez Vilabella   

En El Progreso,

Artigos de Antonio Fraguas Fraguas (Citados no libro “Antonio Fraguas Fraguas”, de Adolfo de Abel Vilela)

Páx. 215 – 219:

La novela de Gómez Vilabella (1956)

Castroverde desde un libro (1957

Para a Queima da Pascua e o Sermón de Duarría, o informante foi o rapaz de 22 anos, de Castroverde, que quería estudiar Filosofía e Letras, José María Gómez Vilabella, e que era empregado do Banco Exterior de España en Madrid grazas á axuda duns tíos xa que os pais, que eran labregos, non tiñan posibles para que estudase (106). Publicara unha novela, “Juventud Bancaria. 1956” (107), e un libro sobre Castroverde, “Castroverde. Bosquejo histórico geográfico. 1957” (108), aos que Fraguas lles dedicou un artigo, e despois pediulle que escribira un traballo sobre a corrida do galo na zona, que se publicaron en catro capítulos en El Progreso.

 

106 Ver Epistolario. Correspondencia 1951 e 1952. Caixa núm. 9. Carta de José María Gómez Vilabella. Madrid. 29-V-1952.MPG-Fondo AFF.

107 Fraguas Fraguas, Antonio. “La novela de Gómez Vilabella”. El Progreso, Lugo, 18-X-1956. Núm. 15307. P.3.

108 Fraguas Fraguas, Antonio. “Castroverde desde un libro”. El Progreso, Lugo, 19-X-1957. Núm.13.742.p.4.

109 Gómez Vilabella, José María. “Folclore gallego. Quema de la Pascua”. El Progreso. Lugo. (En 4 datas)

-.-

 

No libro

Os nove anos de Fraguas en Lugo,

de Manuel Regueiro Tenreiro, Paco Martín, Xulián Parga, Antonio Prado Gómez e Xulio Xiz.

Na súa pax. 127, con este encabezado:

É un devoto admirador, Xosé María Gómez Vilabella:

 

Fraguas, dúas fraguas. Quero ser obxectivo, cousa ben doada tratándose de don Antonio; para min, sempre, e para sempre, Antón, o Polifacético: antropólogo, historiador, escritor, etnógrafo, etc., etc. ¡O “Espasa” galego! A todo isto, que apelidos, tan ben herdados e tan ben tratados, auténticos e merecidos carteis do seu escudo persoal e familiar.

Unha fragua, un fogón no que se quentan os metais para traballalos. Iso foi Antón; para min, Excmo. Sr. Un forxador que quentou o amor patrio. Por algo o perseguiron aqueles...! Un forxador que nos abrandou na nosa altivez global, globalizadora, para ensinarnos, para explicarnos, para demostrarnos a nobreza, a pureza, de ser galegos. Colón, Cervantes..., e algún máis, ensancharon a Gallaecia, pero don Antonio (Antón) non se quedou atrás pois coa súa mestría de Mestre, que é moito máis que ser Profesor, xa que “magister” é, significa, ser condutor, sen xactancias, coa súa humildade, coa súa sinxeleza característica, descubriunos valores galaicos que seguían ignorados, ou pouco cualificados.

No prólogo co que honrou o meu libriño “Historias Intra da Bisbarra Castroverde, Pol e Baleira”,   

 


lembrouse, ¡lembroume!, que a cabeza do Mariscal, despois de separada do corpo, exclamou, por tres veces, ¡Credo! Que ben sabía Fraguas que un bo galego, un galego coma el, e acaso coma o Pardo de Cela, cre, ten fe, na resurrección da nosa Galicia; e canto axudou a levantala, a glorificala!

Nas miñas, curtas, entrevistas, principalmente no Hostal Paramés, e despois no convento de San Domingos de Bonaval, que sempre foron curtas porque eu andei de viaxes a maior parte da miña vida errática, el nunca me despediu, ¡despedíame eu, polas miñas présas!, aínda que sempre, e xuro que así foi, pola súa parte, como bo Mestre, nunca se cansaba  de falar, de falar ben falado, de ilustrar ao presente, ao alumno.

Que máis podo dicir, en poucas verbas? Tan só que sinto non terme aproveitado algo máis das súas, xenerosas, entrevistas, porque ao seu lado todo eran leccións, amenas e sabias, únicas. Un dos meus libriños, deses que subín ao Internet, titúlase “Entrevistas post mortem”. Pois unha das que teño que engadir é a de pedirlle audiencia a Fraguas, unha nova, enésima, audiencia, se é que me admiten asomarme ao Olimpo, ao Olimpo dos Galegos Ilustres!

-.-

En LA VOZ DE GALICIA

5-10-1987

Salmerón y Galicia


En la sec. Cartas al Director.


Respecto al erudito artículo que en La Voz de Galicia del pasado día 19, en “Historias Centenarias”, firmó José Antonio Durán sobre Salmerón, me agradaría decir algo anecdótico y personal por lo que significa para confirmar la vinculación íntima, familiar, de los Salmerón a Galicia, y más concretamente a Lugo.

Mi “autoridad” sobre el tema me viene de un soberbio e inolvidable bofetón que me proporcionó mi padre, en plena guerra civil, -tendría yo de 8 a 9 años-, por mi afición y presunción en llevar a la escuela de Maxide (Montecubeiro) unos pañuelos de seda natural con una perfecta estampación del rostro de D. Nicolás (el padre de mi tío) orlados con la bandera tricolor, que teníamos ocultos en casa. Lo de menos era el fru-fru de la seda; lo que me emocionaba era la ocasión de mostrar a mis compañeros de escuela y al maestro, en sus propias narices, mientras me hacían cantar con ellos el “Cara al Sol”, aquellos pañuelo tan subversivos que eran el orgullo de mi familia.

Para el piso que tuvieron los Salmerón en Lugo precisaron una doncella de buen ver, y la candidata que obtuvo el puesto fue mi tía-abuela Ramona (Ramona Hortensia Lombardero San Miguel, natural de Catatrigo, Lugo). Tal era su belleza y su talento natural que se enamoró de ella el hijo de D. Nicolás, Nicolás Salmerón y García; con ella casó, y a través de mi tía (la recuerdo perfectamente de su último viaje a Galicia, a Montecubeiro, en el verano de 1935, que tenía yo 5 años) los Salmerón fueron gallegos adoptivos, siempre vinculados a Galicia en lo afectivo y en su profunda democracia, que no demagogia. El hecho mismo del matrimonio de Nicolás Salmerón y García, letrado, periodista y farmacéutico (tuvo su farmacia en Madrid, en la calle General Pardiñas), y una serie de anécdotas que conozco a través de mis parientes y que omito aquí por brevedad, hacen asombroso el apego y el afecto de los encumbrados Salmerón hacia Galicia y todo lo gallego. Aludiré tan sólo al mecenazgo y apoyo que dieron, tanto el padre como luego el hijo y la nuera, a las gentes de Lugo, desde proporcionarles empleos en Madrid hasta tutelar los modestos principios de quienes luego serían próceres de la política y de la cultura; entre otros, Julián Besteiro (familia del Corgo), Manuel Cordero Pérez, (de Castroverde), y el ingeniero Carlos Fernández (Montoutiño), al que se debe el empedrado de la carretera Lugo-Fonsagrada-Grandas.

 

El panteón de los Salmerón (en el cementerio civil de Madrid, frente al de Pablo Iglesias; hoy sin las coronas de bronce dedicadas por los ayuntamientos de Barcelona y de París, pero aún grandioso), es todo un poema romántico, que también acoge sus afectos gallegos pues allí reposa mi tía Ramona, y también la hija adoptiva de los Salmerón, huérfana de padre y madre desde la cuna, y de la misma procedencia, Ramona Carmen Lombardero Gómez. Como broche definitorio de la gran humanidad de esta familia, la inscripción, para la gran Historia, de cómo Nicolás Salmerón y Alonso (el padre de mi tío) abandonó el poder, la Presidencia de la República nada menos, negándose a firmar unas sentencias de muerte.

Sin aquel injusto bofetón yo habría tenido menos interés por la Historia de Galicia, y también por la de España

 

 

Salmerón, pai e fillo, na foto que temos nós.



José Lombardero Gómez, coa súa segunda esposa,
e cos meus fillos, Pedro Paulo e Estela,
en Santander, ano 1977

 

Apostilas actuais: José Lombardero, orfo desde a infancia, foi recollido pola tía Ramona, e viviu moitos anos cos Salmerón, en Madrid. Faleceu en Xuño do ano 2010, aos 103 anos de idade. Visto desde hoxe, parécenos a cousa máis natural do mundo a supresión das penas de morte, decisión que lle custou o cargo a Salmerón, pero..., daquela?

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

 

29-11-1987

Nuevas e inesperadas revelaciones acerca de la presencia de Nicolás Salmerón en Galicia.

 


Por José Antonio Durán

En este oficio solitario y oscuro de escribir, el misterioso conjunto sin faz que integra el género sociológico de los lectores, se hace carnoso y transparente muy de vez en vez. Yo cuento entre mis orgullos más legítimos haber mantenido siempre dialogo abierto con quienes se toman la molestia de escribirme o de llamarme, para rectificar o confirmar alguna de nuestras afirmaciones. En tal sentido, la “carta al director” de José María Gómez Vilabella que “La Voz de Galicia” publicó el pasado 5 de octubre, a propósito de nuestra historia sobre Salmerón, fue una gozada sin fin.

La misma manera de estar concebida. Con el lógico bofetón paterno, por añadidura. Andar luciendo por las escuelas bélicas de la retaguardia franquista “pañuelos de seda natural, con una perfecta estampación del rostro de don Nicolás orlado en la bandera tricolor” de la República, en plena guerra civil, ¡y en Galicia!, era demasiado. Frente a la atronante locución de catolicismo cruzado militante, aquel símbolo de liberalismo progresista, con su toque masónico, con el plus de tolerancia y librepensamiento, algo así como evocar al diablo en clásica estampa de predicador. ¡Con figura angelical de niño, para mayor escarnio!

Las restantes referencias no tienen desperdicio. Casi increíble, por ejemplo -de no provenir de su sobrino-nieto- el esbozo de historia de amor de Ramona Lombardero San Miguel, realísima versión de la cenicienta llegada como sierva común desde la aldea de Catatrigo a la casa luguesa del ex-presidente de la Primera República española, para matrimoniar después con uno de sus hijos, nutriendo así de savia gallega el emotivo mausoleo del cementerio civil de Madrid. Y para postre, como si nada, esa pista -tan cargada de sentido- hacia Besteiro y Manuel Cordero, líderes históricos del PSOE, engarzados también con la casa de los Salmerón por gracia de sus relaciones con Galicia. Todo viene a redondear un asunto que nosotros habíamos planteado con indudable modestia, pero que ahora se convierte en motivo digno de reconsiderar, integrando tan gozosas, desconocidas e inesperadas aportaciones.

Esta es, justamente, la historia que a mi me gusta practicar. La que se cuela por el corpachón vivaz de las figuras, hasta dar sentido carnal a los personajes: hijos de padre, con amores y locuras y pasiones que compartimos, que son las nuestras.

Mi crónica brincaba, acaso con demasiada violencia, por encima de la primera estancia dilatada de Nicolás Salmerón en Galicia. Conviene saber que, mercede a la tesis -recientemente publicada- de Ángel S. Porto Ucha, contamos ahora con materiales de alto interés para reconstruirla.

Saben, sin duda, muchos lectores que quien fuera en su día presidente de aquella efímera República llegó a la ciudad de Lugo desterrado, como consecuencia -mucho más aparente que cierta- de su rechazo de las reglamentaciones metidas desde el poder en la enseñanza. Insisto en el detalle de que, según mi parecer, el motivo desencadenante -un plante académico cargado de sentido- no se corresponde con la dureza de una sentencia que conlleva cárcel o destierro. Tales persecuciones tienen que ver -en mi concepto- mucho más con otra cosa. Permítaseme que la formule de este modo: la Restauración del rey Alfonso, como consecuencia de la guerra carlista, no trajo represión, pero si represalias.

Primaba entonces -contra el parecer del propio Cánovas del Castillo- el criterio del Partido Moderado (así se le llamaba, pero era intolerante y exclusivista, brazo político de aquella “¡iglesia católica, sola, sola!”, por que clamaba uno de sus prelados). Desbaratada la República, restaurado el sistema monárquico en la persona del joven rey, la andanada contra unas libertades conseguidas en el pasado “sexenio revolucionario” puede parecer consustancial al nuevo régimen. Es una falsa imagen, sin embargo. El gesto de Salmerón, seguido por otros muchos catedráticos y profesores de renombre (donde descuellan tantos personajes gallegos del mayor prestigio), aparece cargado de dignidad y de sentido. Su remate más llamativo será el nacimiento de la Institución Libre de la Enseñanza, pieza angular en la formación de cierto estilo de élite, que configura una manera de ser, llamada a alcanzar poder y notoriedad indiscutible en el marco de ciertos sectores muy influyentes del liberalismo español.

Liberalismo / Jesuitismo 

El acontecimiento, de verdadera importancia para nuestra historia contemporánea, no debiera divorciarse sin embargo de la nueva armadura de prestigio alcanzada por la enseñanza -igualmente de elite- de los jesuitas que, como en el caso de la Institución antes citada, también están escribiendo páginas históricas en tierras gallegas por entonces. Mas -para lo que aquí importa- bastará con retener la circunstancia de que, entre la llegada del desterrado (abril de 1875) y la firma de las bases institucionistas (marzo de 1876) se nuclea la primera estancia de Nicolás Salmerón entre nosotros. Es entonces, concretamente, cuando la bella Ramona (casi una niña, suponemos) entra en el servicio de la casa de quienes han de ser -¡quien lo diría!- sus futuros suegros.

No será, sin embargo, en el casamiento de la sirvienta con el hijo -boticario y periodista (también era abogado, aclaro yo)- de Salmerón en lo que quiero reparar. Atendiendo a la serie de documentos que nos quedan de su estancia podemos advertir que lo mismo en la casa luguesa que en la otra, solazada, de sus ocios estivales, no parece entreverse nunca la cárcel del apestado repúblico. Es más bien el santuario civil de un dirigente canónicamente respetado. Apagando la lógica soledad de las primeras horas, la propia correspondencia de Salmerón nos va poniendo en contacto con nombres y apellidos del país de la mayor notoriedad, metidos de lleno en la causa del liberalismo en sentido amplio (y hasta en el estricto y partidario de su personalísimo estribillo político).

El regreso a Galicia cada verano, una vez vuelto del exilio francés, parece excelente prueba del apego demostrado por los Salmerón a una tierra que les abrió, por así decirlo, liberalmente, consintiendo a tope su actividad, aparentemente marginal; pero orientada -con toda intención- hacia la batalla académica y política por el restablecimiento de libertades otrora conquistadas.

El otro destierro 

Hasta aquí, como vamos viendo, el nuevo Régimen -haciendo uso de las represalias que decía-, no dejó de mostrarse moderado y hasta conciliador. Al fin y al cabo, la Institución Libre de la Enseñanza -sin apoyos institucionales, todavía- echó a andar a su paso saludable, abriéndose a vientos, nada libertinos, de inmediatas serranías. Todo sin mayores contratiempos, aunque la beatería dominante pudiera hacernos creer otra cosa. Pero Nicolás Salmerón y muchos de sus prohombres no ponían en ella el punto y final de sus actividades públicas. A ninguno de sus significados históricos había renunciado, ni siquiera a la peculiar versión obrerista del socialismo que lleva su marca, o a la estructuración de España en estado federal, o a poner al rey, como se hiciera con su madre, de patitas en la frontera.

Otro día veremos con mayor detenimiento cómo fue el trajín de uno de nuestros paisanos más eminentes -Eduardo Chao- quien venció la incomunicación exterior del personaje, estableciendo contactos precisos con todas y cada una de las funciones republicanas de 1875, hasta fundirlo con Manuel Ruiz Zorrilla (a la sazón exiliado en Francia) en la experiencia -constantemente conspirativa y con espolea armada- del Partido Reformista. Su manifiesto fundacional, dado a conocer en Galicia -entre ahogada expectación- por El Diario de Santiago, precipitó el segundo destierro de Salmerón, ahora lejos de las tierras españolas. El régimen podía consentir muchas libertades, públicas e institucionales, pero distingue perfectamente entre dinamita y fuegos de luces.

Al regreso de esa cabalgada por el desierto me referí en la crónica precedente. Reconciliado con el amplio margen de libertades formales que Sagasta había conseguido, Salmerón -sin renunciar a nada- quiere jugar sus propias bazas electorales. Hacía notar, en este contexto, el hondo significado de su regreso a la tierra gallega de 1886 y 1887, cuando el personaje y su partido -dados los acontecimientos que se engarzan en torno a la figura de nuestro paisano Villacampa- ha de tomar nuevamente (aconsejado por sus amigos políticos de aquí) decisiones de evidente alcance.

-.-

 

 

3-6-1993

Cabalgata lucense en recuerdo de la peregrinación de Alfonso II 

 

Lugo – Redacción

Las asociaciones culturales Espalladoira y Vecinos, de Castroverde; Neireo, de Baleira; y la de Amigos do Camiño Primitivo organizan una cabalgata medieval para el próximo día 20, con la que pretenden conmemorar la peregrinación del rey Alfonso II el Casto.

El programa previsto se iniciará con la salida de autobuses desde Castroverde hasta el puerto de A Vaqueriza, donde se rememorará la llegada de Alfonso II, con la escenificación de la bienvenida al rey de Asturias por parte de Martín de Bolaño, mayordomo de don Lope, señor feudal de Castroverde; el rey llegará a caballo.

-.-

17-3-2007

A vida é unha feira global

 


Óscar Cela

Xosé María Gómez Vilabella presentou en Sargadelos o seu último libro titulado “As feiras de Castroverde no século XX”.

LA VOZ / LUGO

A Asociación Amigos do Patrimonio de Castroverde foi a encargada de presentar na Galería Sargadelos o libro As feiras de Castroverde no século XX, cuxo autor é Xosé María Gómez Vilabella. O escritor estivo acompañado por Manuel Muñiz, presidente da asociación, Rodríguez Eguíbar, director do Xacobeo, e o xornalista Carlos Vázquez que, aproveitando diversos aspectos recollidos neste traballo, relatou vivencias escoitadas ao seu propio avó, un ferreiro que ía espalmar o ferro e o aceiro ao mazo de Goi, despois de atravesar a pé a distancia que separa a Láncara de Castroverde.

Gómez Vilabella comezou a súa elaborada exposición referíndose ás feiras como algo inherente á nosa civilización. “Arrancan do Paraíso Terreal”, argumentou o tamén artífice de Historias intra da bisbarra, para ao pouco exclamar Do ut des, que traducido do romano sería douche para que me deas. O autor aludiu a que a ciencia do troco recollérona os romanos e chegou ata a nosa época, presa das comunicacións como internet, telefonía sen fíos e outras maneiras de mercantilismo vestidas dunha “auctoritas real pero invisible”, salientou o estudoso.

Na primeira parte do libro emprega a poesía para repasar a esencia dunha feira achegada, a da súa Castroverde. Xa en narrativa, ao longo da obra tamén se fala dos artesáns que tiñan que ir ás feiras para vender os seus produtos. Sen embargo, Vilabella alertou que “das feiras en plural estamos pasando ao singular”, xustamente neste mundo máis universal anque máis individualista e afirmou que das comarcais pasamos á feira globalizante. “A vida é unha feira convertida nun intercambio a ritmo de progresión xeométrica”, sinalou o escritor, zoqueiro e directivo xubilado de Banca.

Referíndose ao Camiño de Santiago como vieiro de cultura e prosperidade, lembrou a súa experiencia no Aaiún, onde puido conversar cos tuaregs que baixaban ao Congo e retornaban por Mauritania ou collían cara a Alxer e Tunicia. Facendo un paralelismo con nós, aparte do rezo, dixo, había unha motivación económica detrás, cuxo protagonista eran as feiras onde paraban.

A conclusión de Gómez Vilabella foi que xa quedou anticuado falar como antano da feira segundo nos foi nela. No sucesivo, dixo, haber que “falar da feira segundo e como actuemos nela”. E referíndose a este evento como un patrimonio, repetiu o dito por Enriqueta Otero: “Moito é o recibido, así que moito hai que conservar” (Que conservar, que ampliar e que transmitir, engadín eu).

-.-

9-1-2010

Presentado en Castroverde un libro sobre a historia local 

As malas condicións da rede viaria desluciron o acto de presentación do libro Castroverde na historia e no presente, que tivo lugar onte no colexio público.

O propio autor, Xosé María Gómez Vilabella, non puido asistir, aínda que estiveron o alcalde, o subdelegado, e presidentes de asociacións locais e de Lugo. Haberá outro acto proximamente.

-.-

13-1-2010

Tribuna. José Ramón Ónega

Castroverde y la nieve 

Entre las noticias de la nieve hubo una que me interesó. No por su gravedad, sino por su relieve. La cultura es campo donde se forja el espíritu de los que nos bañamos en el río de los sueños. Ocurrió en Castroverde, donde las malas condiciones viarias impidieron la presentación de un libro. O sea, la nieve, ese fenómeno meteorológico y poético.

Al acto llegaron las autoridades, pero no pudo llegar el autor, mi amigo Xosé María Gómez Vilabella. La cultura está por encima de las cloacas sociales, de la política contumaz y mísera. La cultura es indestructible, pero los elementos han boicoteado sus alas. Y eso ocurrió en Castroverde, el pueblo del más hermoso nombre del mundo. Hay topónimos líricos en todas partes. Son hermosos los nombres de Madrigal de las Altas Torres, Alcalá de los Gazules, y por ahí. Pero Castroverde trae gritos de los castros, del paisaje lujurioso de esta tierra heroica limítrofe con Pol. Castroverde es el castro verde de los que soñamos la Historia e imaginamos los héroes.

Yo aprendí los primeros chispazos del pasado en Xosé María Gómez Vilabella, un hombre de amplio recorrido cultural y amor indestructible por la tierra. Se despertó en mí la fe en las raíces con aquel libro suyo, que guardo como un diamante, Castroverde, bosquejo histórico geográfico. Durante décadas fue mi libro preferido; mi referencia de mi solar natal, de mi Pol en la distancia.

Ahora, Gómez Vilabella escribió Castroverde na historia e no presente. Seguro que es una llama para calentar el corazón en esta invernía de nieve y vientos gélidos. La nieve que no le permitió llegar a Castroverde para presentarlo, la convertirá él en poesía y música del heroico pasado de nuestras bravas gentes.

-.- 

EL IDEAL GALLEGO

31-3-1988

Zoqueiros reconvertidos

 


Gil de Bernabé, ao firmarme un exemplar da súa brillante, -tanto de contido como de continente-, “Galicia Artesana”, fíxome unha faena retranqueira poñendo non sei que de “...zoqueiro reconvertido”. Afellas que moi amolado me deixou: ¡Non hai zoqueiros reconvertidos, señor Gil de Bernabé! Somos desertores do ripeiro..., ¡igual que os hai do arado!
Matinando nas zocas, cheguei a esta conclusión: A zoqueiría non morreu, non pode morrer; estivo trinta ou corenta anos en fase de crisálida, esperando que chegase a robótica fabril. Vexamos:

As zocas, de madeira lene e non porosa, con poros que se pechan ao humedecerse (bidueiro, ameneiro, etcétera) son o calzado ideal e quente para todo tipo de terreos brandos e húmidos; tal ocorre nas cortes do gando, no xardín, na horta, e nos prados. Os zocos teñen o seu aquel nos peiraos e na labranza das terras. As botas de goma rozan as pernas, e malamente serven para a pesca. Os zapatos de coiro só valen para o asfalto.

Quizais que deba ser, primeiro, subxectivo: ¿Por que desertei, xa que logo, do ripeiro, das gubias, dos trades, das lergas, ou llergas (ás que meu pai chamaba “alegres”, porque o seu bo uso alegra as zocas) ...? Moi sinxelo: Eu traballaba en madeira seca, como meu pai me ensinou, para que as zocas non fendesen, revesen, ou mancasen; e ademais dáballes planta “de zapato” (agora diríase, anatómica). Traballando así rendíase pouco; eu levaba ao lombo un saquiño de zocas a cada feira das de Castroverde, mentres que na pedra do lado o Pintor, de Luaces, presentaba tres ou catro sacos delas, que os levaba no coche de Higinio de Piñeiro. Foi unha competencia desleal porque as del eran máis pobres, pero como facía moitas, vendíaas máis baratas. Esboroeime e retireime; ¡funme para o cuartel, ao Ministerio do Ejército! Pero iso non significa que me reconvertese, non, pois sigo tendo as mesmas ideas desta..., arte?, só que agora penso en termos industriais, informáticos. Vexamos:

¿Que pasaría se montásemos un gran taller dotado do seguinte material?

. Sensores que acariñen o pé para transmitir a súa forma a un pantógrafo de volumes.

. Un programa informático que admita as variables transmitidas polo pantógrafo. Estas “plantillas” poden conservarse e reutilizarse, como fan os modistos cos patróns das súas clientas.
. Unha cabeza de coitelas parabólico-helicoidais que escaven os toros da madeira, por dentro e por fora, dando a forma anatómica do pé do cliente -da plantilla-, e deixando, xa que logo, un grosor proporcional e axeitado, distribuído, na forma exterior da zoca. Nada de ollo de bo cubeiro, que foi o gran promotor dos calicidas.

. A cousa do repenico é persoal; nada de robot. O repenico é arte. Despois pódense vernizar á máquina; iso si.

. Por último, nada de venderlles as zocas aos turistas para que as mancillen mostrándoas como calzado vexetal das tribos de Breogán. Non, por certo: as zocas “á medida”, feitas de encarga en fabriquiñas robotizadas, -mesmo a carón das fábricas do caldo, esas que fumean chamando a atención dos turistas parvos-, deben venderse para o seu uso habitual e práctico, san e cómodo, da nosa xente; como atavío, e mesmo como ferramenta de traballo, dun traballo que se realiza nun clima e nun terreo que as esixe ou recomenda. Unhas zoquiñas anatómicas, ben feitas e axiña, coas máquinas “ordenadas”, terán mercado seguro, ¡palabra de zoqueiro!, tanto aquí como en Holanda, cando nos decatemos de novo da súa vixente utilidade.

 

 

O altar das miñas zocas (das últimas que fixen).


Nada máis, que eu xa fixen a reflexión, o encargo. Agora tócalles aos enxeñeiros face-lo invento, e tamén promovelo!

-.-

FARO DE VIGO

8-4-2018

Sobrevivir a una guerra silenciada

 

Xosé María Gómez Vilabella en su casa con la Medalla de la Campaña Ifni-Sáhara (Carlos Pardellas)

Ana G. Liste

El gallego Xosé María Gómez Vilabella rememora sus vivencias en el conflicto del Ifni, que enfrentó a España y Marruecos hace 60 años, mientras trabajaba para el Banco Exterior de España.

Una guerra borrada de la memoria colectiva. Un conflicto que prácticamente sólo recuerdan sus supervivientes, y sus familias. Han pasado 60 años, pero las heridas siguen abiertas. El conflicto del Ifni transcurrió entre octubre de 1957 y abril de 1958 en un territorio dominado por España en Marruecos. Una zona que el denominado Ejército de Liberación Marroquí quiso recuperar a cuchillo y cuyas vicisitudes fueron tapadas en su momento, incluso por la dictadura franquista.

“En mayo del año 1957, meses antes de que el ataque principal sucediera, viniendo para Galicia en mi De Soto, llegando a Safí, un camión con gente del Istiqlal (partido político marroquí), que me conocieron por el coche, nos acometieron en una recta. ¡Les estorbaba el Banco, no yo! Tres vueltas de campana, y mi mujer sangrando por ocho o diez heridas debajo de una de las ruedas; y el niño, en la cuneta, más adelante. Pasó un coche de franceses, que nos recogió… Fue la primera vez que los musulmanes atacaron con un camión a europeos. Los franciscanos de Safí nos prestaron auxilios de toda clase; impagables. Al regresar al Ifni, el General Gobernador (de parte del Pardo) me conminó a que dijese que lo nuestro fuera un accidente y no un atentado. Así lo hice, hasta después de la muerte de Franco, cuando publiqué mi libro ´Cacería de ciclóstomos en Ifni´. Con decir que los ciclóstomos se pescan, pero no se cazan, ya se entiende el espíritu del libro”.

Xosé María Gómez Vilabella (Montecubeiro, Castroverde, 1930), sobrevivió a esta guerra en la que no llegó a combatir pero que, como se desprende de su relato, le afectó desde antes de que estallase. Tenía 27 años y llevaba cuatro como apoderado del Banco Exterior de España, el único abierto en la plaza según cuenta, y que además de sus funciones propias se ocupaba de los servicios de la Tesorería del África Occidental Española.

El territorio de Ifni está a unos 300 kilómetros de la isla de Lanzarote, en la costa de Marruecos. Fue cedido a España por el rey marroquí por el Tratado de Tetuán, en 1860, y formó parte de los provincias españolas hasta 1960. “Fue una guerra silenciada desde el primer momento. Cuando en Madrid supieron por la Pirenaica (la radio clandestina) lo que pasaba en Ifni, ¡otro 2 de mayo!, la gente se fue al Pardo con intención de apedrear a la escolta, pero Franco los mandó de inmediato a Barajas, ¡y de allí para Marruecos!”, rememora Gómez Vilabella.

El lugués se marchó de Castroverde con 18 años para hacer la mili en Madrid (voluntario), en el Ministerio del Ejército, para poder estudiar. “Me destinaron de mecanógrafo para el Consejo Supremo de Justicia Militar, y allí tuve ocasión de conocer importantes secretos de Estado”, explica.

“Destinado en Madrid en la central del Banco, supe que había en Ifni una plaza de Oficial de Primera. Había compañeros con mejor puntuación, pero se dio la casualidad de que se declaró en Ifni una epidemia de peste bubónica, y yo fui el único que se atrevió a ir allí en esas circunstancias; lo que me supuso un salto en el escalafón de 18 años”, cuenta.

Allí, en Ifni, aguantó toda la guerra hasta que en 1962, cuando fue destinado unos meses en el Aaiún, se enteró de que había una vacante de Apoderado en Gijón, y volvió para España, descendiendo voluntariamente de categoría. “Estudié sin parar, y cuando me vine para A Coruña acabé Profesorado Mercantil y pasé a la UNED, en la que estuvo hasta los 60”, dice. Gómez Vilabella le pone mucha retranca a lo que vivió, porque más importantes que las marcas físicas que le dejó, lo son las emocionales.

“España no vale, nunca valió, para colonizar. ¡Ni en América, ni en África”, asegura Xosé María Gómez Vilabella. “Colonizar es, ante todo, sincronizar, comprender a los nativos, compartir con ellos. La colonización de América concluyó en Sevilla, en la Torre del Oro; y la de África, vaciando los sótanos del Banco de España”, añade.

Esto es lo que el gallego no olvida de aquellos años en Ifni, una tierra de la que se marchó pese a que le supuso bajar de escalafón en su trabajo. Además de diversos artículos, Gómez Vilabella ha publicado varios libros con esta temática. ”Cacería de ciclóstomos en Ifni”, “Operación cuñada”, “Ifnada”, y “A Guerra de Ifni”. “Los chanchullos y los errores de España en sus posesiones de África no caben en los libros: ¡darían para una carrera!”, asevera el gallego. É se ha dedicado a contar en sus libros lo que nunca se hizo público desde el Estado, ni siquiera desde que se instauró la democracia.

No se manejan unzas cifras oficiales de bajas en el conflicto de Ifni, pero en una exposición reciente en Barcelona, en el Museu de les Cultures del Món, se habla de 205 muertos y 166 desaparecidos del bando español, y de 519 y 296, respectivamente, en el marroquí.

“ Creo que en mis libros hay una buena dosis de ironía, pues aquellos muertos (y desaparecidos, que realmente fueron muertos no localizados), merecen un respeto que no se les dio. Las cosas dramáticas se entienden mejor si las adobamos con vinagre”, sostiene Gómez Vilabella.

-.-

RÚA ALTA 

Nº 6. (Ano 1993)

Señor Santiago, dous puntos:

 

Con debuxos de Augusto Trillo.

Publicado no número 6 da revista anual “Rúa Alta”, ano 1993-, do
Club de Xubilados de Caixa Galicia, Coruña.

Señor Santiago, se mo permite, vostede e mais eu imos botar unha parrafeada, aquí mesmo, nestas cadeiras da Caixa... Estoulle xubilado, ou sexa, sen présa, cos andares feitos; e vostede seica está de Xúbilo, ¡por iso de que este ano o seu día cae en domingo domingueiro!

E logo, ¿que tal lle foi desde..., desde que o visitou o Papa, co aquel da Xuventude? ... ¡Ao que chegou, Patrón, a ser máis papista có Papa, o sucesor de Pedro! E mais, de ben mirado, Pedro foi un covarde, ¡que mira ti que negar tres veces ao Mestre...! Xa sei, xa, que despois diso arrepentiuse, pero..., ¡se lle puidese facer dano a Xesús aquel testemuño, feito ía, pois os arrepentimentos liberan a alma pero deixan sucios os corpos! ¡Tal cal! Por iso, o de declarar en falso, mala cousa é; ¡tan mala, que non hai galego que tal faga, que ese defecto por aquí non o temos! Claro que vostede, o Fillo do Trono, para esas cousas é Santa Clara. ¡Bo Mestre temos, si señor!

Xa que falamos do ter e do ser, o malo é que na práctica, meu Sancti Iacobus, os galegos sómoslle algo vergonzosos, e cando toca canta-las corenta, por exemplo aos políticos, daquela..., ¡xa sabe, daquela que mexan por nós!, abrimos o paraugas e dicimos, mansamente, aquilo de que, chove miudiño, miudiño chove, pola banda de Laiño, pero tamén, ¡tamén!, pola de Lestrove. Xa ve, Patrón: ¡O que vostede queira! Ou como lle dicían os alemáns ao seu Führer, que tamén son medio suevos, “¡Ja, mein Herr!”.

Falabamos, Patrón, de que para entrar xubiloso neste xubileu dos xubilados compre denantes facer o relevo do facho. ¡Pero se xa o fixeron aló en Monserrat, naquelas Cortes, coma quen di, onte! ¿Vostede refírese ao facho destes galegos finiseculares, nós, todos nós, aqueles que..., estes da xeración da Guerra? ¡Maldita guerra, pois encima da fame, e do febles que saímos dela, agora os netos rinse de nós cando llela contamos, e téñennos por mentiráns! Todo sexa por eles, a ver se escarmentan na nosa cabeza..., ¡e teñen un XXI en paz, polo menos con paz!

Agora, nestas liortas entre esquerdas e dereitas, os políticos zúrranse a pracer, ¡pero, iso si, coa lingua, que así amplían vocabulario, sobre todo nas picardías, pero nós, os vellos, vimos daquelas confrontas coa pólvora na man! ¡Xa sabe, outros tempos, outras armas, outras ferramentas!

Hai cousas que nin de vellos chegamos a saber, con todo o que neste país pasou, ¡pasou e pasamos! Direille: ¿Como é que vostede sempre presumiu de Matamouros e, non obstante, daquela do 36, ben que trouxo aos morangos, aqueles do Defuntiño, para que recobrasen Covadonga? ¿Que non quere que conste en acta...? ¡Ah, picarón! E logo, ¿tampouco poñemos..., aquilo de que Mizzian mandaba no trono da Coruña tanto ou máis que vostede no Compostelán? ¿Que lles diremos aos netos se preguntan por iso? ¿Secreto de Estado, outro, outro máis? ¡Vale, comprendo, pois volve a haber mouros aquén do Estreito; e mouros tamén, árabes máis ben, son eses que nos venden o petróleo; xa sabe, a gasolina dos peregrinos actuais! ¡Vostede é un economista, deses que sempre están na escaleira...! Falando do petróleo: Aquel da Coruña éralle Brent... ¡Que cousas, pois antes, o que é do Norte só viñan as sereas, aquelas roibas, e agora esa marea moura, pero..., que lle vou contar que vostede non saiba! Xa tiveramos abondo con aquela pelexa do Hércules contra Gedeón, e agora vén Neptuno e, ¡zas!, embarranca un petroleiro. ¡Encima de caro, a desfeita total neste paraíso das cinco badías, dos cinco dedos do noso Creador! E logo que ninguén tivo a culpa diso, polo que nos din uns e outros! ¡Qué cousas pasan, que nin que estivésemos deixados da man de Deus! Ten que pregar pola súa Galicia, pois, do que non, mal imos!

Teño outra dúbida, meu señor Santiago: ¿Por que o Defunto -refírome a don Hermenegildo- consentiu que fose a do Ferrol a última estrada do Plan Redia? Claro, claro; nós estamos castrados, xa desde os tempos daquela Raíña, esa que teñen por santa en Castela, e logo que cando os bens son escasos, como din os economistas, é Razón de Estado satisfacer primeiro aos cataláns, aos vascos, sexan vascos ou euskaldúns, e tamén aos ástures, pois eses veciños, todos eses, protestan..., mentres que nós, católicos sentimentais, como dicía Valle Inclán, de protestantes, nadiña! Agora comprendo, si Señor; ¡e grazas, Xefe, pola palma do martirio! Grazas, tamén, polo entendemento anubrado, ¡estas néboas fisterráns...!; e pola auga, de paso, que xa sabemos que na súa Compostela a chuvia é arte maior. ¡Paraugas, paraugas para todo; sempre!

¿Que deixemos a política e falemos de economía, de economía pura? ¡Pero, oia, Patrón, pois vostede, como patrón, débeo saber: Desde cando a economía é pura? ¡O que queira, sempre o que vostede queira, don Santiago, meu Patrón, non sexa que o demo meta este Ano Santo, nas ofrendas, o Despido Libre! ¡Non lle deixe! Mais en definitiva o que vostede queira, que eu dou a todas; a todas, non, pois en cuestión de mulleres..., ¡xa sabe, estoulle casado!; e logo vén iso, ¡de postos a falar...!, que todo por aquí galean elas, de arriba abaixo, pois de tanto que estudaron nas últimas xeracións, volvemos a ter matriarcado nesta Suevia tan suave. ¡Deus, e que ben mandan, que listas son...; iso ademais de guapas, que para guapas as galegas, como hai Deus que si! (Voullo dicir cunha paréntese: Aquel machismo de que o home podía vender os gananciais sen a firma da súa muller, perdémolo no Código do ano 1975, que D. Francisco non o quixo sacar, e iso a pesares da súa encomiada Sección Femenina! Desde entón..., ¡que lle vou contar que non saiba! Pero volvamos á economía, que diso, por moito que se fale e medite, nunca será abondo:

¿Cando vai ser o día en que vostede baixe do seu cabalo, do branco, e deixe en paz aos mouros? ¿Que por que? ¡Home, case nada: coido que sería bo venderlles auga, auguiña galega, a mellor do mundo, trebón de Santiago incluído..., a ver se dese xeito compensabamos a factura do petróleo! Ben sabe, meu Xacobo, que mentres non consigamos fabricar, fabricar e vender, ¡incluso aos árabes!, moito e bo, do que sexa, toda clase de artigos, e con iso abrir mercados exteriores, bos mercados, con Maastricht ou sen Maastricht, aquí na Gallaecia todo serán bágoas e..., ruadas, política de rueiro!

Señor Iacobus, parece mentira en vostede, que sendo xudeu permita que nos fagan tantas xudiadas. ¿Quen nolas fai? Está claro: ¡Os xudeus das multinacionais; os de Bruxelas, en definitiva! Por se iso fose pouco, o dito, que agora naquel Mastrique do Duque de Alba, Señor de Monforte para máis INRI, en vinganza daquelas lanzas seica afeitan ás ovellas mansiñas, tal que nós, ¡con tesoiras converxentes!

Señor Iacobus, noso Rabí, noso Titor e Mestre, por favor, ensínenos saberes xudeus, pois do contrario os nosos fillos, fillas incluídas, con tanto paro, inflación, noites na eira do trigo, pero sen trigo, botellón, droga..., ¡que sei eu!, van ter que emigrar de novo, e agora nin hai a onde; ¡nin sequera iso!

Xacobo bendito, mire dúas cousas, nada máis que dúas, pois, de chegados a este punto, o resto é curto: Mire pola miña cartilla da Caixa, que non a dou pasado das catro cifras, ¡nin coa inflación! E de paso mire, mire tamén, para este saco dos meus pecadiños; con isto feito, aconsélleme a forma, o xeito, de acabar con eles, que vou vello, que imos vellos, e non lles quero deixar aos netos, no canto dunha caixa de caudais, este saquete de pedir esmola, de pedir polas portas..., ¡por culpa dos nosos pecados xeracionais, que vostede xa me entende!

Se Galicia é, como de feito é, unha terra rica de xente pobre, ¡Señor Santiago, noso Patrón, basta xa de panos quentes! Ensínenos a ser xudeus cos xudeus, ou polo menos apréndalles aos netos, pois aló, na súa Xudea, naqueles desertos, aquela xente en vez de emigrar, inmigra, e fano con fartura, pois o pouco, de ben administrado, chega a moito! ¿Non é iso o que din os economistas? ¡Pois logo!

Como méritos, meu Sancti Iacobus, tan só unha cousa, ¡unha soa!, pero, iso si, notable: ¡Ten que recoñecer a nosa paciencia, a paciencia galega, que lle é a meirande do mundo..., aguantando paraugas!

¿Firmamos o pacto, meu Patrón? ¿Que si? ¡Logo vale a pena celebrarlle un Xacobeo en acción de grazas! Vide, galegos, vide todos a porfía, con flores a María..., e con foguetes para o Fillo do Trono, que por fin..., ¡por fin!, vainos ensinar a producir, a producir máis e a vender mellor, pois a partires diso a dignidade dun galego medirase en ouro, ¡por encima do ECU (euro), que xa é dicir!

Señor Santiago, que non se diga que os vellos somos..., iso, pasotas, pois xa ve que de postos a batallar, con ou sen dialéctica, queremos o mellor para os fillos, e tamén para os fillos dos fillos, e por aí adiante, pois téndoo a vostede de man, e feitas estas ofrendas, esta confesión, este arrepentimento, non nos deixará, esperemos que non, coas mans baleiras, pois do contrario, cando cheguemos a xunto de San Pedro, verá vostede qué contencioso lle espera, que aquí non falo só por min, que somos moitos a querer, a esixir se falta fixese, anos, moitos, de gloria e de esplendor para a nosa entrañable Galicia, cousa que lle temos merecida, modestia á parte! ¿Ou xa non se lembra de que lle cortaron o garneato na súa Galilea, na propia, e que nós, daquela, tan xenerosos sempre, démoslle Terra Santa, outra, a mellor do mundo? ¡Pois iso, favor por favor, que xa estamos fartos da retórica literaria das ofrendas!

De aquí en diante, nas lides económicas que se aveciñan, nesta competencia cru, desapiadada, que nos espera, ímoslles ter que dicir aos fillos, e nos fillos aos netos, aquilo das nais espartanas, ¡E tân e epi tâs! ¿Sobre do escudo...? ¡Non, sobre do ECU (euro), que con menos non nos conformamos!

Agora, cos pactos feitos, meu patrón, cando vostede queira tiramos as vésperas da súa fachada mudéxar. ¡Ultreia, Señor Santiago, que a xente enténdese falando, e mellor aínda se se fala claro! ¡Amén!

-.- 

Nº 7 (1994)

Ano sabático



 

Zodíaco de Dendera (Egipto


             No nº 7 de “Rúa Alta”, revista do Club de Xubilados da Coruña. Caixa de Galicia.


”O Sétimo ano será de repouso total en honra do Señor”. Levítico, 25, 4. ¡Estámosche bos se o tomamos ao pé da letra, con todo o que está sen facer neste mundo, neste mundo e neste país, que niso non somos excepción! Ben mirado, e sen esquece-lo senso alegórico, metafórico, da Biblia, coido que hai que velo deste xeito: ¡Que nos tomemos, de cando en vez, un repouso material para levanta-la cabeza do chan, dos egos, do consumo...; en definitiva, dos materialismos, e que lle deamos un respiro de espiritualidade á vida, pois iso nunca sobra!

Esperade un pouquiño, que entrecruce as pernas, que volva os ollos á Meca, e de paso que apoie o queixo na man, como fixo aquel “Pensador” de Rodin.

¡Hala, xa estou; adiante! Posto nesta actitude, aptitudes á parte, entendo que estaría ben abrirlle un proceso de canonización, interno, á miña/á nosa xeración, incluso con avogado do diaño, para máis protocolo. Empezarei por min, e despois, os demais, desde que escoiten, se o teñen a ben; que cada quen faga as súas reflexións, as súas críticas, en voz alta ou ao caladiño, segundo lle pete ou segundo llo pida a súa conciencia.

O caso é que todos respondemos ante Deus e maila Historia, e non só os caudillos, pois todos tivemos, polo menos nalgunha ocasión, algún tipo de caudillaxe. E nesta resposta habería que empezar recapitulando, xa desde o berce, tanto as nosas feitas coma as nosas desfeitas.

Anos arriba ou abaixo, case todos estes compañeiros do Club da Caixa abrimos os ollos antes da II República, así que somos monárquicos de pecado orixinal; ou de virtude orixinal, segundo e como se mire, pois en España houbo tantos reinos e tantos reinados que deron de si en tódalas direccións. Esa bandeira, a monárquica, é o noso Sino, e nela espero que nos amortallen; a min en cristián, por suposto. Pero, políticas á parte, que para falar de política xa están esoutros, eses que teñen mellor labia, eu quixera facer unhas reflexións caseiras inspirándome nese Zodíaco que tanto apaixonaba aos antigos, e que tanto lle di agora a eses afeccionados a esperalo todo, ou case todo, da súa sorte. Vexamos:

. Os da nosa xeración pode ser que tivésemos moito de Aries, en tanto en canto que cordeiros, pois como borregos nos trataron daquela da Guerra, que por entón andabamos na escola, pero ninguén se preocupou de explicárnola a fondo, cales foran as súas causas remotas, se foi posible a paz, ou non, e mil detalles máis. ¡Nada, nada de nada; “silencio de los corderos”, que ben caladiños estivemos, incluso diante dos nosos pais, e calados nos fixeron seguir estando os nosos fillos, aqueles do 68!

. De Touro? ¡De touros, moitísimo, que por algo nacemos nesta península que ten a forma da pel dun touro posta a secar...! Isto váleme como imaxe: un touro reseco, coas cornas arremeténdolle ao século XXI; e nós, quedos na corte, no noso encerro, pero dispostos a turrar se non desen liberdade, pois a moderación dáse mal nestas latitudes medio tropicais. ¿Daquela, será cuestión de clima?

. Xéminis? ¡De xemelgos, nadiña, que nin hai nin houbo, nunca, dous españois iguais; nin sequera ante a lei! ¿Quen dixo que España é diferente? ¡Pois que razón tivo, que ata somos diferentes, ou mellor dito, indiferentes, en todo aquilo que nos convén como pobo e como cultura!

. De Cáncer? ¡Aquí por Galicia chámaselle “cancro”! Cancros temos moitos: O da pereza (e non se escandalicen, que diso hai, e temos, bastante máis do que parece á primeira vista). O alcohólico, pois co que levamos bebido, trasfegado, os da miña xeración, metílico incluído, había para desinfecta-las feridas de medio mundo. De droga algo menos se non incluímos aquela dixitalina dos tróqueles fumados polos avós a falta de tabaco, de tabaco ou de cartos para compralo; aos vellos da miña xeración chégalles, e satisfanse, con darlles as súas pensións aos netos, a moitos deles, se cadra a máis dos que se sabe, e de feito fano para que queimen a súa vitalidade xuvenil, a toda presa; ten a súa lóxica pois con iso do paro sobra xente, e daquela, como non temos á man unha “Pena Tarpeya” non hai por onde tira-los sobrantes; nin os sobrantes nin os traidores. (¡Isto parece que vai de broma, pero a verdade é que estou sangrando por dentro, da pena que me dá o avance da droga, esa couza progresiva!).

. Leo? ¡Nin lemos, nin hai leóns, pois ata o da “Metro” morreu! Agora, en vez de ler, televemos; e tanto televemos, que xa non hai neno da teta que ignore cales son as medidas óptimas dunha muller obxecto. ¡Pero a muller liberouse, exclaman algúns! Non sexades cretinas, miñas rapazas, que iso da liberación da muller é un truco dos homes para que traballedes coma nós, en todo, sen por iso deixar de parir; e logo que, canto conseguides, sexa no mundo social ou no laboral, estádelo perdendo na tele! Daquela da miña crianza os nenos aprendíamos a dicir, “¡Mi ma-má me mi-ma!”, pero agora, camiño do XXI, o primeiriño que lle escoitan ao seu pai, xa desde o berce, e diante da propia muller, é, “¡Jo, que tía máis boa; esa dá para sete!”. En definitiva, que deixamos un mundo con moito ruxido e poucos leóns!

. Virgo? Eu xa non sei se iso, que outrora foi a dote máis valiosa das mulleres, estará de saldo, que aquí por xunto da miña/vosa casa, e iso que é xardín público, ou precisamente por iso, cando asomo pola ventá para ve-lo amencer, ¡contemplar a alba sempre foi o meu pracer favorito!, maiormente nos fins de semana haivos cada apertura, cada sobo...! A min sempre se me dixo que o “postre” ao final, despois da sopa e demais cerimonias, pero nestes..., bares? modernos coido que están aconsellando, fomentando, outro menú... ¿Será por aquilo de que a orde dos factores non altera o produto? ¡O produto, o natural, claro que o alteran..., pero aí está a inmigración, para suplir baleiros! A iso, no meu Castroverde, chamábanlle, “traballar para a feira...”

. Libra? Xuíces hai moitos, pesa que te pesarás nesas balanzas, pero..., ¡nin con esas, que se o mundo estaba mal repartido cando viñemos nós, agora, pronto, cando marchemos, vai seguir desequilibrado! (¡Cántas culpas nos botarán os netos, iso encima, polo século XXI adiante, de tantas inxustizas sociais; pero o peor diso aínda non estará en que daquela nos retremen os ósos, senón en que fumarán porros encima, ou diante, dos nosos nichos, e todo aquilo, entre os cheiros e mailas xiringas, vai quedar noxento, que nin poderemos saír das covas para ruar con eles, cando pasen; cos da Santa Compaña, digo!).

. ¿Que é iso de Escorpión? ¡Veleno e máis veleno, que xa ben envelenados imos, pois agora todo é química e falsidade, ata nos alimentos! E logo que antes, nos séculos pasados, o home era un lobo para o home, pero agora todo se sofisticou de mala maneira, todo de sorpresa, e polo traseiro, coma o aguillón do tal escorpión! Os que naceron neste signo zodiacal pode ser que estean vacinados, ¡pero anda que os demais...!

. De Saxitario, que? ¡Todos somos centauros, tirando frechas incendiarias e atropelando no próximo! Fixádevos como será a cousa que ata as empresas, sempre discretas nas súas picardías, anuncian os postos de traballo deste xeito: “Precísase vendedor que sexa agresivo...”

. ¡Ai Capricornio, capricornio, representado nun godallo, cantas godalladas levamos cultivadas, mantidas, ceibadas! É verdade que temos ao noso favor ese magno impulso que demos ás ciencias, á tecnoloxía, e incluso ás letras, pero a estas algo menos; ¡que Deus nolo tome a mérito para compensar, sequera sexa un pouquiño, tantas godalladas que levamos feito ao próximo, e ao non tan próximo tamén!

. De Acuarios aquí por Coruña bastante ben, que nos melloraron moitísimo as praias, pero, ¿chegarán para lavarnos de tantos pecados xeracionais, de tanto lixo como temos enriba das nosas cunchas de sapoconchos vellos?

. (De Pisces vou falar con sordina, pois é un sector que se foi a pique con aquilo dos dous centos de millas) ... ¿Que non se oe nada falando así, baixiño? ¡Tamén lles pasa aos da Unión Europea (Mercado Común) que maldito caso nos fan nisto da pesca..., e noutras cousas, tres cuartos do mesmo!

Chegados aquí, mal exame levamos, así que iso de canonizarnos vai estar difícil! Claro que, se chega a santa, se soben aos altares aquela Isabeliña, aquela “Católica” que falsificaba bulas papais para o incesto de casar con seu primo de Aragón, aquela que deu instrucións para “... la castra y doma de Galicia...”, aquela que rachou os pactos feitos coa xente de Boabdil..., ¡nós igual entramos no Ceo, así sexa polo ollo dunha agulla!

¿Sabedes que vos digo? ¡Que as verdades poden ser deprimentes, así que, pola vosa saúde, e pola miña tamén, por hoxe non digo máis nada; e logo que, por outra parte, co dito, co antedito, se o queredes meditar, xa tedes materia de penitencia; abonda! Tan só lembrar que se dona Inés lle dixo ao seu don Juán que un minuto de penitencia lle chegaba ao Deus da clemencia para perdoar toda unha vida chea de ocos, pois..., ¡iso, que aínda podemos esperar das novas xeracións un chisco de piedade para estes vellos do século vello! E para o XXI, rapaces, como non vos espilades a enderezalo desde os seus comezos, mal vos vexo, e ben que o sinto..., ¡por vosoutros, tamén por vosoutros!
Grazas, lectores, por aguanta-lo sermón. Lede a Revista, toda, e non a xulguedes por esta mostra, pois o resto do contido é doutros autores, doutros escribentes, que non Escribáns, así que teño para min que serán máis divertidos, ou menos tráxicos; non obstante, ¿hai ensaladas sen vinagre?

Cos meus saúdos máis cordiais, para todos, inimigos incluídos, desexando felicidade, tamén a todos, pero particularmente aos que logren entrar no século XXI, pois, ¡ou moito cambia este país, ou vanas ter difíciles! Daquela, ¡sorte, vista e ao touro!, como dixo Manolete. ¿Quen foi Manolete? ¡Ah, iso é un secreto dos da miña xeración, outro, que tan valentes fomos que nós, ¿medo?, nin á vida nin aos mihuras?

-.-

EN IRIMIA

A morea de Irimia

 


Coido que vale a pena, de cando en vez, pararnos a “profundar” na toponimia dos lugares que están definidos por termos de amplo valor ou significado conceptual, tal que, para un irimego, o noso Irimia, ou máis exactamente, o Pedregal da Irimia.

O caso é que vemos, de seguida, iso das fontes míneas, alí onde a terra, a nosa terra, rompeu augas para pari-lo picariño, que Miño lle chamamos desde que foi bautizado, con outras augas, na pía grande da Fonmiñá.

¡Ah, pero do glaciar meirense ninguén se decata, e iso que é ben certo que Galicia salvouse do asolagamento glaciar grazas precisamente ao pai Miño, que xa coas primeiras augas derreteu a lingua do glaciar permitindo que esta terra nosa se mantivese, de sempre, en contacto directo co ceo, ¡co ceo, pero tamén co Ceo!, sen o manto inanizante e illante daquel xigante que pretendeu cubrila en aborrecible, en xélida violación!

Para non parecer panteísta, comentémolo en termos meramente xeográficos:
O glaciar meirense adaptouse, como lle era propio, ás ondulacións das nosas montañas; e se cadra ata recheou o Val do Eo, do norteño Eo, ¡pero co Miño non puido, que é máis cálido! Aquela masa plástica foi cuarteando e disgregando aquelas rocas inxentes que, amoreadas en moreas (do morro, ou morea), laterais e frontais, no caso concreto do Pedregal da Irimia foron transportadas ata o punto de fusión dos xeos daquela que o Pai Miño, ¡e volvo ao panteísmo!, seica exclamou: “¡Basta, que aquí estou eu, que son máis grande e máis cálido co Eo; de aquí en diante, augas abaixo, quero prados e roseiras!”

O tesouro dos irimegos é, por conseguinte, de monopolio: Unha especie de concesión, de mandato, consistente en dete-la morea do glaciar ateo e despersonalizador no seu avance inicuo, aterecente, aterecido, e daquela trocar o xeo, neste prado galego, en vida cromática, renacente, puxante, con todo o que iso comporta. ¿Forzas? ¡Tamén o Miño era pouca cousa, daquela, aló arriba, cando se enfrontou coa plasticidade informe, deforme, abraiante, do glacial, pero insistiulle, rotundo: “¡Párate, detente, aquí mesmo, monstro conxelador destas terras moles e indefensas!”.

¿Quen se acorda hoxe de que tivemos glaciais? ¡Pois iso!

-.-

Nº 401? (Xaneiro 1993)

Volver ás fontes, partir das fontes.

  

Acabo de estar no Pedregal da Irimia. Augas limpas. Fontes puras. A “Area Recreativa” ao de hoxe, inmaculada, sen lixo. Fun busca-la miña pedriña, ¡para levala a Santiago! Unha daquelas, ben lavadas, da morea do glaciar , pero, ¡son tan grandes! Pido axuda aos irmandiños irimegos, pois estes votos telúrico-píos requiren irmandade; a esta fin PROPOÑO:

Facer unha peregrinaxe dende alí, dende as orixes irimegas, ao amencer, ou case, celebración litúrxica na mesma área. Enche-las cabazas con auga minia, para o Camiño. Na Vila de Meira subir aos vehículos; e neles, ata o Monte do Gozo, para entrar en Santiago como cómpre, andando, e co pedrouzo en andas.

¿Prácevos a idea? ¿Atrevédesvos? Mentres tanto, unha aperta irimega,

-.- 

Nº 406 (Abril 1993)

¿Hai guerras?

Camiñando polos vieiros da paz


Lin, non sei onde, sería nos periódicos,
que a última guerra fratricida
que houbo en España
rematou..., ¡no trinta e nove!
¿Será certo; lería ben?
Ata o sería,
que hoxe fun á Misa
e démonos a paz;
pero o home da miña dereita
a pouco se me queda coa man
¡da poutada que me deu,
e de tanto que apertou!
Por contra,
a muller da esquerda refusoume
aínda ben non lle toquei na punta
das súas uñas de gata,
séxase, retráctiles, garduñeiras,
pintadas da cor do sangue.
¿Iso é paz?
Despois chamei ao psicólogo,
bo amigo por certo,
e díxome que tranquilo,
que a cousa é normal;
que eu estaba ben,
e os demais, tamén,
¡a Deus grazas!
Que iso de dar a man é un rito,
¡coma outro calquera!
E que lle mande, ao portador,
o cheque desta consulta
tan importante e tan oportuna.
-¿Ao portador, por que?
-¡Por culpa do IVE!
-¡Ah!
Quedei matinando,
-a soas, por suposto, coa miña conciencia,
que é unha forma de matinar,
unha delas-,
que iso das guerras,
guerras de toda clase,
seica son,
simplemente,
os baleiros da paz!
Coido que non perdín nada,
¡nada, nin o tempo!,
pois á forza de discorrer,
¡e bo traballo que me deu!,
aprendín,
¡que non hai guerras!
Non, é certo, abofé que si:
¡Non hai guerras,
só irmáns que non saben
darse a man!
Sendo así,
¡que lousa,
canta guerra por unha cousa tan sinxela!

-.-

Nº 486 (Xullo 1996)

Manuel Rielo Carballo

Necrolóxica
 

Manuel, (Manolo para os íntimos, e tiña moitos), Rielo Carballo, recolleu a súa bonhomía, (e tiña moita), de présa, sen aviso previo, sen enfermidade manifesta, e daquela fóisenos, con ela ao lombo, nun atadiño de emigrante terrícola, para o Alén, ¡a recoller o premio dunha vida exemplar! Non sabemos se o sentaron á dereita ou á esquerda, pero o que é nun bo escano, si, seguro, ¡que o tiña merecido!

¡Deus, que tarde no Cemiterio de Arcos dos Frades! Estaba, asistiu, media Irimianza, “mirádeos como se aman”, predicando co exemplo: dor pola perda, pola ausencia; as carnes abatidas pero os espíritos exultantes, choutando por acompañar na conmovedora, na enxebre liturxia, do cura Huerta, -voz cálida, certa, con casula verde-esperanza-, o amoroso, o florido envoltorio, co que tornamos á terra, ¡á súa!, á dos Frades de Arcos, esa cápsula, ¡tamén súa!, que lle serviu de soporte dun alma xigante; átomos de materia, ¡terra de Arcos!, que se tornarán fotóns de luz, de luz celestial por máis datos, no Gran Día da Xeral Resurrección.

¡Deus, pero que ben se estaba alí, no Cemiterio de Arcos dos Frades, medio a medio daquelas praderías! Todo cheiraba a cristianismo, do bo, do natural, do sinxelo; e non só as coroas, nin os tróqueles, nin os sabugueiros orballados do día de San Xoán, senón, e máis ben, as preces polo amigo, polo ausente-presente, musitadas nese silencio recollido, íntimo, absoluto, que só se observa nos enterros dos próceres da bonhomía, daqueles, homes e mulleres, que sementaron, que espallaron, exemplaridade, xenerosidade e simpatía.

O cura Huerta non se propuxo, non nos propuxo, erixi-las tendas da Transfiguración nesa lomba de Arcos, -¡se se lembrou non o dixo!-, pero si suscitou, realizou, unha “celebración de vida”. Afellas que a houbo, que a tivemos, ¡con música de querubíns, que ben se notaron os seus aleteos naquela brisiña que se alzou precisamente ao alzar! Naquela paz, Paz, (Paz Lamela, Directora Xeral de Cultura), unha viúva crente, resignada, cos seus fillos crentes, esperanzados, puxeron o resto nunha clase exemplar, maxistral, de como deben ser as despedidas sen despedida, os adeus, os, ¡deica logo!, aos que se adiantan con xenerosidade para ir preparando os reencontros definitivos, de altura, xubilares.

De contrapunto, as máquinas desas graveiras calcarias, nas inmediacións do Campo Santo, ¡explosión vai, explosión vén! Xa sei que non foi adrede, pura circunstancia, mais serviron para significar, para lembrar, que hai que seguir aquí abaixo, orando e laborando, laborando e orando, pois a paz na terra non é precisamente vexetativa, que por algo pedimos o pan de cada día amasado, enfornado, ¡acotío!

O caso é que se nos foi un dos irmáns Rielo Carballo, pero tan só na súa forma visible, deixando tras súa un ronsel, un rastro clariño, aleccionador, irimego, que é igual a dicir, de boa sementeira! ¡Deica logo, Manuel!

 


Igrexa de Arcos de Frades

-.- 

Nº 545 (Xaneiro 1999)

¿Por que nos visitou Santiago?


 

Con debuxos de Susana e de Verónica Teixeira Recio, de 9 e de 11 anos, respectivamente.

Preguntoumo, de visita nesta miña/vosa casa, un neno galaico-madrileño-galaico, que acababan de chegar seus pais, retornados a Galicia, ao verme a Biblia de Sept na mesa do despacho, evidentemente por unha simple asociación de ideas.

-Díxonos un Profesor que o Señor Santiago, de degolado, veuse para Galicia, definitivamente, nunha lancha de pedra...; ¿non será moi gorda?

-E teu pai, aquí presente, ¿que opina?

-¡Este galego aínda non me contestou!

O pai, ¡máis galego cá min!, fíxome o aceno de trasladarme aquela interrogante do seu neno. ¡Trágame terra! Desde que o meu fillo, daquela da guerra de Ifni (aquela guerra que vos ocultou don Hermenegildo, aquel señor que só respondía “ante Dios y la Historia”), me preguntara aquilo de, -¿Papá, po que se tiran eses paracas?, eu non me vira noutra semellante, pero un galego ten a obriga de descubrir América, aínda que despois lle pisen o invento, ¡ou deixa de ser galego!, así que tirei por onde Deus me deu a entender:

-Mira, rapaz, a clave, se cadra, témola aquí, máis ou menos neste punto, en Mateo 2, 19: “En morrendo Herodes, o anxo do Señor aparecéuselle en soños a Xosé, en Exipto, e díxolle: -Érguete, colle o neno e maila súa nai e volve para a terra de Israel, que morreron aqueles que querían acabar con el”.

O caso é que aínda reinaba Arquelao en Xudea, así que lles pareceu máis prudente ir directamente para Galilea, pero, ¿como, e por onde?, pois o anxo non entrara en detalles. Se ían polo Sinaí, era forzoso atravesar Xudea, e despois Samaría... Nisto, Xosé, que estivera traballando de carpinteiro en Alexandría para uns navieiros fenicios, pediulles que os levasen nun daqueles lanchóns seus... -¿Para onde...? -¡Pois, dadas as circunstancias, mesmo para Galilea!

Resultou que aos fenicios saíulles un porte de pedras preciosas, ¡rosadas, granito do Porriño! Para a tumba do Faraón, obviamente. Resultou que aqueles fenicios eran máis dados aos cartos que ao latín, así que, ¡por Galilea entenderon Gallaecia! Por culpa dese mal entendido, singradura vai e singradura vén, acabaron recalando en Galicia. Á Sagrada Familia nada lle custaba facer un milagre para desface-lo seu Camiño, tal que voando, pero como eran respectuosos coa vontade de Deus, que xa se di que ara dereito aínda que sexa con liñas torcidas, de chegados ás terras do finis terrae aquí se quedaron, uns días, agardando polo retorno das naves fenicias.

Entre tanto, ignorante de que xa os avisara un anxo, o vello Zebedeo, -que estaba casado con Salomé, a irmá da Virxe María-, díxolle ao seu fillo, ao Xacob: -Dáte unha volta por Alexandría para avisar aos parentes de que ao Herodes xa o papou o diabro. Daquela dilles que volvan tranquilos, pois aquí, coas obras do Templo, hai traballo de sobra para un carpinteiro da habilidade de Xosé!

Cando o Xacobe chegou a Alexandría, ao estaleiro daqueles fenicios, dixéronlle que ía tarde co aviso, que os parentes acababan de saír, precisamente nunha gabarra daquelas de importa-las pedras galaicas..., “nunha coma esa que está aí embaixo, nese peirao; ¡esa, esa que está levando as áncoras!”

Aquel rapaz do Zebedeo, aquel valente, tan lanzado, que era talmente un fillo do trono, sen pensalo dúas veces embarcouse..., ¡para a Gallaecia!, en busca dos parentes, cumprindo así a misión que lle encomendara seu pai, o Zebedeo. Así foi como retornaron todos, e todos xuntos, rumbo a Alexandría, e desde alí fóronse, costeando o Mediterráneo, noutro barquiño, nun que ía a por cedros ao Líbano, tamén para a tumba do mesmo Faraón. Desta vez, desandando o Camiño, o náutico se entende, desembarcaron na Ptolemaida, e de alí a Caná, ¡dúas semanas! Xusto a tempo para asistir ás vodas dunha parente de María... ¡Pero iso é outra historia!

Tanto a Sagrada Familia como o Xacobe quedaron moi agradecidos polas atencións recibidas daqueles fisterráns, daqueles gallaicoes, así que, tempo adiante, despois da resurrección de Xesús por suposto, daquela que os Apóstolos, homes e mulleres, se repartiron as romanidades para anunciarlles a Boa Nova aos latinos, foi a propia Virxe quen lle encomendou ao Iacobvs, que se dese unha volta pola súa querida Gallaecia. O malo do caso foi que os galegos, coa nosa retranca habitual, medio toleamos ao Fillo do Trono, dun carácter tan distinto do noso: -Por unha banda, ¡vostede xa ve...! E pola outra..., ¿que quere que lle diga...? ... -Que si, don Xacobe, que ben o sei, pois iso que nos predica xeito leva, afellas que si, pero..., mire, para non andar con voltas, xa o verei engorde, pasiño a paso. Se cadra mañá mesmo, segundo faga o día, que o teño que consultar coa almofada, ¡e por suposto, coa miña dona, pois nestas cousas importantes, eu..., un simple servidor, dela e de vostede!

Xacobe, impaciente que era, colleu un cabreo de aquí te espero, e como tardaban en volver aquelas naves, as fenicias, rouboulles un cabalo branco aos propios gallaicoes, ¡que llelo tiña ben merecido! Do Lucus pasou a Castroverde, e pola Fonsagrada, Vía de Asturias adiante, feito un lóstrego, enfiou cara á Caesare Augusta (Zaragoza), disposto a embarcar na Tarraco, nun daqueles trirremes que facían a ruta Salou-Mallorca-Ostia, así, sen hache, que é ese porto que hai ás aforas de Roma. De chegado a Zaragoza detívose para admirar as columnas dun templo que estaban erixindo os romanos non se sabe a cal dos seus deuses, pero desviounos a Virxe María, que bendiciu o sitio, e desde o alto dunha columna, que de aí vén o de “Pilarica”, botoulle unha rifada ao apóstolo: -¿Santiaguiño, como é que lle fas isto ao noso Xesús, co ben que o coidaron os gallaicoes, daquela, que ata lle ensinaron a pescar sen anzol? -Señora, é que eses galegos, eses da Fisterra, estanlle verdes, ¡máis aínda cós seus prados, que xa é dicir!

A Virxe axudoulle, mediou, intercedeu, porfiou..., tanto, e con tanto interese, que de alí en diante non houbo problema cos nativos. O malo foi que se tivesen que reunir os Apóstolos para celebrar unha reunión, unha xuntanza conciliar, preparatoria do I de Xerusalén, concretamente na Pascua do ano 44, concorrencia que aproveitaron os xudeus, os seus propios veciños, ¡outros desagradecidos!, para afeitarlle o garneato.

De morto, aqueles fenicios, os mesmos de antes, traficantes da pedra, ¡da pedra e de cantos minerais atopasen, ouro incluído!, recolleron o seu corpo e metérono nun fol, que así nos trouxeron os restos do Iacobvs; ¡nunha lancha das da pedra, que non de pedra, por suposto, pois as cousas hai que entendelas ao dereito!

O neno quedou convencido, e seu pai agradeceume esta colaboración, que ata me dixo polo baixo: “Se non é vero, é ben trovato”.

-.-

29-8-2012

É cousa de abri-lo paraugas?

 


Que mellor sitio que Castroverde para abri-lo paraugas o próximo 8 de Setembro! O escultor reflectiunos así, xuntos nunha aperta cordial, e co paraugas aberto. ¡Non están parados: Están facendo Camiño, seguen facéndoo, e precisamente nun punto reflexivo do Primitivo, do de sempre, ou é que non é de sempre aquel mandato divino de, Amádevos como eu vos amo?

O problema está na memoria, que é, que adoita ser, falible. Mais para iso son providenciais s crises, invitándonos á reflexión, a volve-la vista atrás, a lembrarnos do parentesco terreal, e de paso, da nosa filiación divina. Daquela, se somos irmáns, por que nos odiamos, para que nos roubamos, por que nos difamamos, reciprocamente? Se non chovese, igual pasaríamos de largo, oufanos, ignorándonos; pero as tormentas, é o bo que teñen!, dannos ocasión para estes intres fraternos, para reciprocidades, para estes abrazos, para unha certa colaboración. A ver se se cumpre o día 8!

Nestas apertas pidámonos perdón, pos moito hai de que! E de paso fagamos unha fronte común para desenmascarar aos ladróns, aos abusóns, a eses que nos dan a paz mentres nos meten man á carteira coa outra.

-.-

ENCRUCILLADA 

7-5-1991

Cartas a Encrucillada 

Querido e admirado Chao Rego:

Debe de haber algo fadento, no bo sentido desta verba, que me leva a relacionarme cos Chaos. Fun alumno, admirador, e creo que bo amigo, de Chao Espiña, un ser excepcional co que ben quixera seguir tendo longas conversas; era un home que nunca tiña présa e aínda así deixou moitas cousas feitas, e ben feitas; ¡terei que pedirlle audiencia aló no Ceo, se me deixan pasar a xunto del! Con estoutro Chao non falo, que non teño a honra de coñecelo persoalmente, pero si o escoito porque sempre está nas miñas lecturas de cabeceira.

Nun artigo meu recente queixábame, e coido que con razón, de que os homes de Igrexa se ocupasen tan pouco, ou tan superficialmente, do Islam. ¡Por iso moito celebrei atoparme co teu, maxistral e definitivo, na ENCRUCILLADA! Baraka allahu fik, amigo Chao! Dígocho de corazón, arrogándome a representación de moitísimos musulmáns que sempre me comentaron, nos meus tempos de Marrocos, doídos, a incomprensión de media España, particularmente da España goda.

Á túa disposición aquí en Coruña, e sempre aprendendo de ti, ¡moito e bo!, un cordial saúdo.

A Coruña, 7 de maio do 1991

-.- 

Nº 74 (1991)

A Virxe, ¿morena ou roxa?

 


A Virxe, no seu agradecemento ao Hermunde,

ao patriarca fundador desta parroquia,

non se cansa de facerlles milagres,

o último deles é a mantenza deste loureiro,

que medra ¡sen terra! no alto do seu campanario.

 

De cando Hermunde e Mailoc discutiron naquel Concilio de Lugo sobre se a Virxe era loura ou morena quedou constancia nunha acta que se conservaba na igrexa vella de Bretoña, pero cando retiraron para Madrid os pergameos do arquivo parroquial, ¡coméronos os ratos! Coido que en Bretoña respectaban os coiros vellos porque alí había outras cousas para comer.

Hermunde sostiña que a Virxe é morena, pois nunca se viu unha  morena que non fose graciosa; pero Mailoc, como era bretón, arrimaba máis ao Norte, e sostiña que debería ser loura, pois nunca loura houbo que non fose guapísima, anxelical.

A cousa, daquela, que tanto se discutía se os anxos, os seres máis perfectos da Creación, eran machos ou femias, tiña o seu aquel. Unha Virxe morena, ou castaño escura, sería máis prima dos suevos que dos bretóns; e viceversa.

Hermunde colleu unha cabaza para beber auga do rego, e sentouse debaixo da súa castiñeira:

-Fago a promesa de comer só castañas, e de beber só auga deste rego, ata que se me limpe o entendemento e acerte a comprender se a Virxe, Nosa Señora, é loura ou morena. Se é morena, entón eu son primo segundo, e daquela fágolle aquí mesmo unha capela. Se é loura, que lla faga Mailoc, na súa Bretoña, pois nese caso iso significará que só son primo terceiro.

Pasou todo o inverno, e xa se esgotaran as castañas de Hermunde; así que o noso Patriarca, co débil que estaba, nin se decatou de que a súa Virxe, a morena, estaba sorríndolle desde a súa castiñeira. Nisto que pasou Mailoc polo Camiño Real de Lourixe, cabalgando nunha besta branca, e berroulle, desde lonxe:

-¡Oes, Hermunde, veño encargar lousa, aquí a Lourixe, para a capela da miña Virxe, pois éche tan loura, ou máis, cós fíos do ouro, que se me apareceu aí na Bretoña, encima dun bidueiro floreado!

Sacando forzas da súa debilidade, Hermunde mirou ao ceo para queixárselle á Virxe porque non o tivera avisado do grado parental; pero nisto, que non daba aberto os ollos, fixo viseira coas mans, que o cegaba un resplandor castaño-escuro que saía das pólas da súa castiñeira: ¡Era, claro está, a propia Virxe, que o cegaba!

-Miña Señora, ¿como podes ser parente dos dous? ¡Mailoc viute loura coma os fíos do ouro; eu véxote castañiña coma as castañas desta castiñeira! ¿Terei acaso unha enfermidade nos ollos…?

¡Ai, meu Hermunde, fillo querido, que esta é a nosa parentela, moito xaxún, pero de fe andas frouxo! Deus xa pensara en min antes da Torre de Babel, así que me deu unha cute para cada fillo, pois segundo e como el me mire, así me ve; e tamén unha fala para cadaquén, segundo o seu país; pero vouche dicir un secreto: ¡Teño un só corazón, e quérovos por igual a todos!

Hermunde deu en chorar, arrepentido da súa desconfianza; e ao Mailoc volvéuselle mouro o seu cabalo branco, de repente, para que tamén aprendese que non se debe discutir das cousas do Ceo, que xa se entenderán e se verán, todo ao redor, cando aló esteamos. Aquí na terra abonda con facer méritos, pois a sabenza virá despois, cando nos acendan as luces.

De alí en diante, Hermunde e Mailoc, ámbolos dous, e cada un coa súa xente, dedicáronse a converte-la bisbarra, que daquela aínda quedaban incrédulos, sobre todo os da orixe romana, que eran máis bárbaros cós bárbaros pois crían nun cento de deuses. Á fin dos seus días o único que non conseguiran cambiar foi o nome desa bisbarra, pois Polux era e Polux seguiu sendo; iso do nome pagán, iso da dedicatoria ao deus Polux, cambiouno a preguiza da xente, per se, pois para abreviar deron en dicir, Pol, así, a secas. O das secas tamén é un dicir, pois detrás do Hermunde, e iso que Pol tiña e ten cen ríos, deron en multiplicarse as tabernas…, ¡máis cós castiñeiros! Isto foi outro milagre…, ¡pero dos taberneiros, que seguiron rezándolle aos deuses falsos, aos de Roma, neste caso, a Baco!

-.-

Nº 86 (1994)

Testamento: recoñecendo un fillo.

Seica viñeches ao mundo..., de probeta, ¡coitadiño!, e que pensas mudar de nome na próxima década, cando sexas maior de idade. ¡Vaites, vaites; este rapaciño ten por seguro que o mundo seguirá sendo mundo no próximo milenio..., e iso a pesares das nosas desfeitas!

Pois ben, fillo, ¡que máis dá! ¿E, naturalmente, de recoñecido quererás herdar, non si? Daquela chamarémoste..., ¡Século Vinte e un! Está ben, está ben, que xa paso a sinalarche un inventario patrimonial. Todo isto coa condición de funerarnos..., ¡antes de irte de viños coa herdanza!

Isto te deixamos túa nai, Galiza, e mais eu; ámbolos dous de común acordo, pois no noso século, polo menos na súa primeira parte, todo foi de gananciais. Xa sabes que eu son o fillo enésimo do patriarca Breogán..., ¡pero se cadra é moito pedirche que imites a teu avó, particularmente no tema da administración! De Breogán tamén sabes que foi aquel home tan grande, ¡e sen vitaminas! Do máis grande que Deus criou; e para máis enxalzalo, deulle en herdanza esta Galiza, a mellor terra do mundo mundial!

Quedan de testamenteiros túa tía Castela, pero ten coidado con ela, que sempre foi unha gastadora, e mailo teu tío, Portugal. Con teu tío ben sabes que tivemos moitos preitos, pero ultimamente parece que as pontes e mailos fins de semana dan resultado, que nos entendemos algo mellor.

Con isto sabido, vai botando contas de canto temos, e de onde nos veu a fortuna:
Comezouche o noso século, o Vinte, con moita fame. Fíxate que fames non habería daquela que cando escaseaba o pan...; o centeo, pois as terras de pantrigo son case todas deses veciños aos que chaman casteláns...; pois ben, aquelas avoíñas do XIX facíannos unha boroas de millo, con mel e manteiga, que eran unha lata pois non dabamos chupado os dedos. ¡Fíxate que lavativa ter que chupa-los dedos; e encima diso, veña enemas e cocementos de malvas para que nos andase a tripa! Por se eses traballos fosen pouca cousa, ¡ter que manducar aquelas castañas, tan saborosas que non parabamos de roer nelas! ¡A quen se lle conte! Encima diso, ¡veñan cuncas de leite sen desnatar, daquel amareliño, do da Teixa! ¡Menos mal que daquela non había básculas, nin básculas nin cuartos de baño!

¡Ah, pero iso ocorría terra a dentro, que os da costa estaban peor! Con dicirche que pasaban o día espenicando no marisco, ¡coa denteira que fai! Xa ves, a falta de fabas..., ¡percebes!

¿Vaste decatando da herdanza, do moito que progresamos? ¡A túa si que é sorte, que agora o marisco, por exemplo, e grazas aos ricos de Madrid, -caritativos eles, que nos fan o favor de mercalo-, xa pouca faterna nos dá! Con veciños así, dá gusto convivir!

Despois, que tiñamos aquel costume de ir ás Pampas, ¡tan lonxe que iso queda! E total para comer churrasco; iso si, ben asado, nas brasas. Outro erro, ¡coa de estelas de carballo que temos todo por aquí! Home, falando da madeira, do 1936 ao 1939 unha pouca leña, ¡moita! deuse e recibiuse na miña bisbarra, pero iso xa pasou, que agora, co asunto do paro, a xente está entretida en buscar traballo e non pensan en liortas, como daquela da República...

¿Aínda non cho dixen, meu neno? ¡Pois si: Volvemos a ter Rei, pero a servi-lo Rei só queren ir os que teñen a conciencia sen buratos, sen reás, que os outros..., ¿como lles din? ¡Ah, si, obxectores! Fíxate se serán burros, que prefiren varre-las rúas..., ¡agora que mecanizaron os cuarteis, que ata teñen aspiradores!

Vouche dar un consello: Cando queiras envelenarte, nada de drogas, que iso, ademais de adulterado, éche custoso. ¡Non hai mellor veleno para acurta-la vida que meterse a traballar! ¡Disto témosche unha longa experiencia os do século XX!

Con tanta herdanza, esquecíaseme falarche da terra que temos na Habana..., ¡un milagre! Aquilo foi outro atraso, irse para aló, a corta-la cana, con aqueles machetes tan pesados que rematabas o día sen brazos..., ¡cando que con ir aos Super, e merca-lo azucre, xa está! Tamén se dicía daquela que se o tabaco de Vuelta Abajo... ¡Parvadas, pois con irse ás Pontes, ou a Pontevedra, xa queda un afumado, e iso para cento e un anos!

Daquela, polos Corenta, cando licenciaron as quintas e volveron os da División Azul, ¡os que volveron!, hóuboche unha epidemia de procreación tal que todo isto parecía a praga da lagosta. Eles, ao labor; e Franco, cunha soa filla, encirra que te encirrarás; ¡que pillabán era aquel galego! Menos mal que aí polo mapa arriba, neses sitios onde tan mal se fala, ¡nin galego, nin castelán, nin portugués...; nada, un latixo, que nin o demo os entende!, pois que deron en pedir xente para o seu servizo, ¡que che son uns protestantes do nabo, a metade deles! (¿Non viches eses daneses, que ata renegaron do xugo converxente, dese de Maastricht? ¡Nós apeitamos co xugo e coas frechas da Isabel, corenta anos, sen chiar!) Ben sabes que onde haxa brazos galegos, as máquinas alemás..., nin fu nin fa! Tamén se nos daba ben aquilo de abanear polas estadas das obras, aínda que estivesen xeadas! ¡Sómosche uns artistazos! Fíxate se seremos artistas, meu neno, que os mesmos suízos, co meticulosos que son, e tódolos enterros llelos encargan aos seus galegos, que che somos outros Sinués exipcios! Nada, que eses europeos do Norte, fóra da súa técnica, sen nós están perdidos, pois, ¡para mans, as nosas!

Para que saibas, tamén, como che quedan as cousas históricas, (iso que algún día se chamaría Memoria Histórica), direiche que aló polo 75 tivémosche un enterrazo nas abas do Guadarrama..., ¡que ti non verás outro, por moito que estrees milenio, e te chames Vinte e un! ¡Que enterrazo, que veu medio mundo coa esperanza de velo resucitar, pero, ¡nada!; pasaron tres días, pasaron tres meses, tres anos pasaron...! Esa lousa é pesadísima, incluso para un galego!

Con aquel paisano, digo, con aquel xeneral, morreuche media España. ¡A de cadeiras que quedaron baleiras! Pero o que se di ocos, ocos do poder, case non houbo, pois aínda ben non se apearon os vellos, desatáronse os novos, seus fillos, e treparon coma monos ás ancas da cabalería franquista. Aqueles mozos, de tanto que cantaban o Cara al sol no Frente de Juventudes xa estaban aburridos, e daquela deron en cantar..., ¡as corenta! ¡Todos, a coro! ¡Se vises os triunfos da UCD...! Con iso cabreouse Mío Cid Tejero, de tanto xuramento en falso, e aparellando catro buses, que cabalos en Madrid xa non quedaban, mulos si, po, suor e bágoas, o que en boa hora cinguíu espada, con un cento de tricornes das súas mesnadas, por Castiella entrose; concretamente pola Carrera de San Jerónimo, máis aló da Castellana. ¡Se vises pola tele a súa marcialidade..., que lles quedou prendida! ¡Con un simple “coño” ben dito, que non bendito, espapalláronse aqueles deputados..., que nin que tivesen queixos da Arzúa..., xa sabes, nas súas partes!

¿Que máis? ¡Ah, si, xa me lembro! Á UCD déronlle o cambio, ¿ou foi o cambiazo?, cen mil fillos de Pablo Iglesias. Como ves, os galegos sómosche máis inzóns cós coellos. ¿Que morreu Pablo Iglesias? ¡Outro ferrolán! ¿Que se desatan as ditaduras tipo Batista? ¡Non importa; temos un endego, outro Comandantín, que ademais é Fidel, aló en Cuba! ¿Que o Suárez, fillo dun galego, se mete a Duque? ¡Tampouco pasa nada, xa que de Tui saíu un Conde para Madrid, disposto a todo! ¡Un Conde que madruga máis có de Soutomaior! ¡Que listo ese Mario, un banqueiro metido a periodista..., que para si o quixesen aqueles do Caso! ¿Que o PSOE de don Pablo perde esa O? ¡Peor lle pasou ao Edgard Allan Poe, que non tiña S, e con todo iso, vaia tío contando contos..., americanos!

Fillo, como ves, os da miña xeración xa podemos morrer en paz, que ben nos afanamos para deixarche traballo: Tes que limpa-los ríos, a feito; repoboar os montes queimados; e facer fábricas novas. Aproveita as que están feitas, aínda que se quedasen obsoletas, que así, nas novas, xa lles pos filtros; dos amorosos, non, dos outros. ¡Ah, e lémbrate de tirar as casas mal feitas, que están afeando a paisaxe desta Galiza, que era o mellor solar do mundo! Isto último telo fácil..., ¡coa goma-2 que lles sobre aos da ETA cando se cansen de guerrear, pois outra forma de vencelos..., ti dirás!

Outra cousa; esta a modo de Codicilo: Se che queda algo de tempo neste século vindeiro, aprende a toca-la gaita, pois as nosas guitarras eléctricas, de tanto rascalas, poder ter rozaduras e darche cambras. Se non fose moito pedir, de ter tempo libre dedícate a facer fillos, que volven a escasear os rapaces; iso das probetas éche un sistema pouco natural. Ten en conta que se non repoboas Galiza, todos estes prados máis que de vacas pintas vanse encher de mouros, deses do Magreb, que xa andan a pedir polas portas. ¡Ben sabes ao respecto que o noso Santiago ten sona de Matamouros..., e daquela non vaias ter outra guerra con eses veciños! Falando de veciños: Lévate ben con eles, pois, de cando en vez, pódenche servir de falsas testemuñas nos preitos mundiais, tal que neses da ONU..., agora que volvemos a te-lo mundo patas arriba!

¿Que, satisfeito da herdanza? Que che aproveite, meu fillo, pois deseguida chega o teu século; e daquela a ver que fas cos talentos..., cos talentos e coas leiras!

-.-

MARRONDA

Agosto 2009

Unha analfabeta ilustre da Valeira

 


Lauda no panteón dos Salmerón, no Cemiterio Civil de Madrid, onde está enterrada miña tía Ramona Hortensia Lombardero San Miguel, natural de Catatrigo.

 


Saíu na páxina 14 desta revista
introducido por un artigo de Alfonso A. Riveiro
titulado “Nicolás Salmerón. Un visitante ilustre en Baleira”.

O contrario, o antónimo, dun deserto, dunha esterilidade, é un val; por ende, un Concello estruturado en vales, a cal máis fermoso e feraz como é o caso da Valeira (antiga Valeyra), descoñece os baleiros e goza de todo tipo de plenitudes: ¡Constitúese en paraíso! Adán e Eva, mentres foron inocentes, mentres foron intelixentes, tamén tiveron o seu paraíso, do que se segue que un paraíso é un espazo natural coa suma de tódalas posibilidades e de tódalas felicidades.

¿A que vén todo isto? Simplemente para chegar á conclusión de que a xente da Baleira (Valeyra) está predisposta, nace co sino de ser activa e intelixente, ¡porque goza dun zume innato, consubstancial, que os asiste desde o berce!

A Valeira pode honrarse, hónrase, de que ata os seus analfabetos, aqueles do século XIX, e de aí para atrás, foron auténticos próceres. Eu citarei un só caso, por vía de exemplo: miña tía-avoa Ramona Hortensia Lombardero San Miguel, da casa de Xan de Catatrigo. Os cultivados, os estudados, os ilustrados, déixollos a Alfonso Riveiro pois el coñece ben o seu Val, ¡os seus vales!, en pasado como en presente, tanto e tan ben que ninguén será capaz de superalo cando as súas múltiples ocupacións de polifacético lle permitan ordenar, subir ao ordenador, tantas e tan inxentes biografías.

Só vin a miña tía Ramona no verán do 35, xa viúva de Nicolás Salmerón y García, cando entrou en Montecubeiro, ¡nun taxi!, para visitar á súa irmá Xosefa. Onde atoparon currais de toxos fixo levantalos pagando as molestias con pesos de prata, para que avanzase o auto por aquelas corredoiras.

Desterrado para Lugo, onde exerceu de profesor, aquel insigne presidente da Primeira República, Nicolás Salmerón y Alonso, que deixou a súa Xefatura do Estado por negarse a firmar unha sentenza de morte, alguén proporcionoulles para criada unha rapaciña de Catatrigo, da que se dixo que, ademais de guapa, ¡como adoitan ser tódalas mozas do Val!, tiña un talento natural extraordinario, asombroso.

Tan ben caeu naquela casa e naquela familia que non só lle puxeron dúas profesoras, unha de cultura xeral e outra de francés, senón que a casaron co fillo primoxénito, Nicolás Salmerón y García, avogado, farmacéutico e periodista. Está soterrada cunha lauda na que se le: “... natural de Catatrigo, Librán...”, no panteón dos Salmerón, no cemiterio civil de Madrid, exactamente de par de Pi y Margall, en fronte do de Pablo Iglesias.

A súa cultura partindo daquel analfabetismo da súa crianza chegou a tal altura que incluso traduciu do francés obras que serviron de texto na Institución Libre de Enseñanza.

 


Este retrato dos Salmerón, pai e fillo, mandoullo a tía Ramona a súa irmá Xosefa (casada en Berlán - Montecubeiro), cando estiveron en París.

Outra evidencia (do que se facía querer) témola no recoñecemento que supón que o Concello de París lle mandase unha coroa de ramallos de bronce, igual que fixera cando faleceu o tío Nicolás. Por certo que as roubaron, ámbalas dúas, no ano 1949, que as botamos en falta no Día de Defuntos, que daquela era o único do ano no que nos permitían entrar (os franquistas) no cemiterio civil.

A casa de Xan de Catatrigo, adquirida hai tempo polos señores de Pachín, foi reconstruída e dotada dun balconciño polos Salmerón, que asistiron á súa inauguración e durmiron nela, invitando á cea a toda a veciñanza do lugar.

A protección en Madrid de miña tía para a xente do Val foi proverbial. A súa última criada, ¡criada doutra criada!, -sento non lembrar o seu nome-, era de Quintá. Coidou daqueles vellos, que morreron sen descendencia.

O franquismo requisou as súas propiedades, farmacia incluída, así que os sobriños só herdaron o mobiliario. Non, minto: herdamos o estímulo daqueles entrañables parentes, tan dotados en tantos aspectos. ¡Non podía ser menos: dos Salmerón xa conta a Historia, a de maiúsculas; e miña tía-avoa era do Val, nada menos que do Val!

-.-

SEMANARIO A. O. E. 


Problemas femeninos 

No han de hacerlo todo los hombres. Las mujeres también tenemos nuestros problemas, que a veces son comunes con los de ellos, y algunas saben decirlo -yo me considero sólo principiante-; tenemos problemas, se saben estudiar y decir -no discuto si en más o en menos profundidad que la que emplean los hombres para los suyos propios-, luego no tiene nada de particular que los exterioricemos. Los hombres opinan que les corresponden a ellos las funciones intelectuales; yo creo que sería cierto si la mujer tuviese la formación cultural de la Edad Media, pero desde entonces se ha evolucionado, las mujeres fuimos a las aulas -los hombres cometieron una torpeza muy grande al permitírnoslo porque desde entonces no monopolizan la cultura, y por consiguiente nos situamos ambos sexos en un mismo plano intelectual. No extrañe, pues, a los hombres que las mujeres tratemos públicamente de problemas comunes; vuelvo a decir que la culpa ha sido de ellos por consentir, a través de la historia, la ilustración femenina. Y yo opino que ganaron con ello porque así la eficiencia de las mujeres se extiende más allá de las rutinas domésticas, sin menoscabo de éstas y con evidente provecho, por colaboración en otro orden de actividades, tanto para la familia como para la sociedad.

A través de las páginas de este semanario ifneño -que es señaladamente digno de loa por ver la luz en excelente presentación y saturado de interesantes divulgaciones, a pesar de lanzarse con deficiencia de medios por las dificultades comunicativas y pequeñez geográfica de la localidad en que se edita, (labor que honra y demuestra el celo de su Director) -reflejaré, o mejor dicho, intentaré reflejar, temas femeninos de actualidad constante, sus causas y sus consecuencias, enfocados desde un punto de vista pedagógico y moral; también trataré de asuntos mixtos,            que por el hecho de serlo corresponden a los dos sexos, con exclusión de los privativos de los varones puesto que a ellos incumbe su estudio. Y a propósito de esto también diré que el problema de sexos es harto simple: para los hombres los problemas varoniles, para las mujeres los femeninos, y para ser tratados indistintamente por aquél a quien antes se le ocurran los que sean comunes a ambos géneros.

Como primeras colaboraciones estudiaré en varios números la transcendencia que tiene para la vida hogareña y social la formación adecuada de la mujer. Toda causa tiene principio; toda causa origina consecuencias; y las consecuencias serán, por tanto, análogas a los principios de que proceden; por eso considero que es de interés estudiar los principios que llevan a la mujer a su acertada o negativa actuación frente a las múltiples y variadas situaciones que se le presentarán a lo largo de su vida.

 

Josefina RIELO DE G. VILABELLA

-.- 

A.O.E. 18-2-1962

EL SEÑOR VILABELLA, AL AAIUN 

En el avión regular de “Iberia” marchará hoy al Aaiún, acompañado de su señora esposa e hijo, el hasta ahora jefe de Sucursal del Banco Exterior de España en Sidi Ifni, y particular amigo nuestro, don José Gómez Vilabella.

La ausencia del Sr. Gómez Vilabella será sin duda muy sentida entre sus numerosas amistades, ya que durante su larga permanencia en nuestra ciudad ha sabido granjearse, particular y profesionalmente, el sincero afecto de todos quienes le conocemos.

Con motivo de su marcha, la Junta Directiva del Casino de Oficiales -de la que el señor Gómez Vilabella ha sido hasta ahora activo colaborador- interpretando el sentir general de los socios, le ofreció un almuerzo de despedida, al que asistieron numerosos amigos y compañeros del mismo. Ocuparon la presidencia junto al homenajeado el Secretario General del Gobierno, Iltmo señor don José Iglesias de Ussel y Lizana; presidente del Casino de Oficiales, señor Díaz Cuñado, y otras representaciones, así como la totalidad de los funcionarios del Banco Exterior de España en nuestra ciudad, encabezados por el nuevo jefe de esta Sucursal, don José Muro Rodríguez.

Deseamos al amigo Vilabella buen viaje, toda clase de aciertos en su nuevo destino en la capital de la provincia hermana del Sáhara, y que su estancia en aquella ciudad le resulte grata.

-.-

AVILE

Asociación de veteranos de Ifni del Levante Español 

Manuel Jorques Ortiz

 


Sobre el libro

Libro sobre la Guerra de Ifni a través de un juicio histórico novelado.

Sobre el autor

Posiblemente que don Xosé María Gómez Vilabella es el “civil” con mayor trayectoria en Ifni. Llegó como empleado del Banco en el año 1953, ascendió a apoderado, y estuvo ininterrumpidamente en Sidi Ifni hasta el año 1962, con la categoría de director de la sucursal.

Por lo tanto vivió la “paz” colonial, toda la guerra del 57-58, en la que formó parte del somatén de civiles denominado “el batallón de la gabardina”. Sus vivencias durante aquellos largos diez años las tiene plasmadas en tres libros. Sólo uno de ellos (“Cacería de ciclóstomos en Ifni”) salió en “papel”, pero en gallego. Las otras dos (“Ifnada”) y “Operación cuñada”) sólo pueden obtenerse mediante internet, en donde las tiene “colgadas”. José María acaba de cumplir 80 lúcidos años y reparte su tiempo de jubilado entre A Coruña (su residencia) y una finca agrícola (allí se llama “pazo”) ubicada en la provincia de Lugo.

En sus obras escritas (y dentro de su mente) existe otra “vida”, otro “mundo”, que los soldados de reemplazo no podíamos imaginar: mientras unos (los soldados) estaban en las trincheras, otros (los jefes) estaban en el casino de oficiales bebiendo whisky y jugándose los dineros al póquer.

-.- 

A torre de Bascuas 

El Progreso, 24 Julio 1984

 


Ruínas do mazo de Bascuas, hoxe soterradas. 

Las declaraciones del Sr. Cacharro Pardo sobre la carretera provincial de circunvalación (El Progreso, 9-6-84) pueden comentarse muchos días después; se recordarán por siglos, ya que siglos han tenido que pasar para que surgiese en Lugo un restaurador de los caminos reales, antes romanos, antes ruteros de los castros. Y esa hazaña constructiva es un hito histórico.

Algo aparentemente tan sencillo, esa especie de huevo de Colón, de elemental sentido común, no lo debía ser tanto ya que tuvimos generaciones de “asfaltadores” proyectando y construyendo redes radiales “estilo Castilla” que se encaraman por los puntos más difíciles y absurdos y aún por los de menor interés económico como infraestructura, de nuestra ondulada geografía. Menos mal que alguien se dio cuenta de que esto no es Castilla y de que ya no son tiempos de “llegar” a Lugo y de Lugo a la corte de los madriles.

Nuestros antepasados, buenos conocedores de su terreno, de sus posibilidades y de sus aplicaciones -para reconocerlo sólo hay que fijarse un poco en los caminos, en las construcciones rurales y en el emplazamiento de nuestras antigua ferias- enlazaron los castros, y luego las villas y las ferias, haciendo caminos al andar por las cuencas de los ríos, o lo que es igual, siguiendo nuestros valles.

Refiriéndonos hoy sólo a un tramo del proyecto, para brevedad de espacio y para hacer principal referencia a la torre de Bascuas (que cobra actualidad y merece atención nueva a causa de este proyecto), tomemos la carretera, o su trazado, en Castro de Rey; y sigamos el curso del Azúmara (que nace en Sarceda, de Montecubeiro). Los términos de Castro de Rey, praderas del Azúmara, los vigila el Castro de Viladonga, que bien merece mayúsculas. Lo mismo hicieron los celtas para llegar a Reguntille, hoy confines de Pol con Castro de Rey. Poco después, aguas arriba, el Azúmara nos lleva -como la nueva y gran carretera- a otro miliario de la vieja calzada: el campamento romano de Andelón (Andión, de Silva-Pol); y no se nos diga que los romanos no entendían de Vías y Obras.

Más luego, siempre aguas arriba, y siempre valle, campo de Mosteiro, cenobio suevo en bosque sagrado de singular Carballeira. En su umbría habrá sesteado el meridional Augusto.

Castro de Luaces, ¡cómo no!, también al borde del mismísimo Azúmara. Tierra de los Luaces, de aquellos matamoros en noche de luna: haces de centeno en el Agra de Lóngaras. Siete ríos tiene Luaces…, se decía en una copla o versos del Maestro de Rielo, quien seguramente habría leído aquello de los ríos de Mesopotamia, y le placía comparar paraísos. Los Luaces pugnaron por hacerse con el Castro Verde (primero de los Castro, luego de los Osorio, vinculados a los Moscoso de Altamira); sus pugnas tendrían por escenario el valle del Azúmara.

El Castro Verde lo oteaban los miñotos de Meira por el que luego se llamaría Camino real da Ferradura, que buscaba el valle; y más allá el Camino Ancho de Castroverde, o Camino de Castilla, pasando por Maceda de Montecubeiro; ese Maceda, con nombre griego da que pensar. Pero los Luaces no precisaron trazar un camino real: la naturaleza lo hiciera; sólo tenían que seguir el río, siempre el mismo río, cauce de tantos pueblos y villas: Luaces, O Mazo, el torreón de Bascuas (O Pereiro), Veiga, As Cavozas, Sarceda, Pena, Bolaño…; y ya el Castroverde; después el Camino Ancho; Chamoso…

Castroverde, valles perdidos y ganados -según se lea la Historia- en Fonte de Matahomes, epopeya de Silo, ya estuvo en el cinturón viario de Lugo antes de que se imaginase, de que se recrease, esta gran ruta de la Diputación. Se había olvidado, despreciado, pero ahora tendrán ocasión de pasmarse las gentes con la belleza de la cuenca del Azúmara, seguida por esta carretera: interés turístico absoluto, además del económico; ya lo verán! Los valles de Castroverde eran de los Pardo en Pena, y de los Osorios desde Bolaño. Los Osorios y los Pardo se llevaban bien, e incluso emparentaron varias veces en varias generaciones, pero la pugna estaba en el paso de Bascuas: para los de Castroverde era la salida hacia la Terra chá; en definitiva, era el camino para ir hacia los Moscosos del lejano Brión (Altamira); para los Luaces era el paso hacia Chamoso, hacia Castilla. Por algo erigieron los Osorio la torre de Bascuas, cuyos cimientos yacen ahora en paz bajo las “silvas”. Bien armada debió estar la susodicha torre pus por allí arraigó una familia de herreros.

Pasando Veiga, nuestros “viejos”, como hora dicen esos que nos llaman “carrozas”, tuvieron su cenobio en la Valga de San Esteban;

 

 

Valga do Santo Estevo, achaiada polas pas da concentración Parcelaria.

pero eran épocas de atalaya, y se mudaron de ubicación, siguiendo también el Azúmara, siempre el Azúmara, hasta la confluencia con su afluente Ribón (rio Bon). Por el Ribón arriba llegaron a la planicie o camposa de O Pombal, y allí vieron que si era emplazamiento para que los frailes de San Cibrao compitiesen en torre con los feudales de Bascuas.

Volviendo atrás, a los celtas, éstos, desde As Cavozas, accedieron a las Veigas dos Feás, -como la nueva carretera, ¡que es un plagio histórico, Sr. Cacharro Pardo!-, y como vieron que el valle del Azúmara también allí era paso obligado, lo protegieron con el castro de Sarceda.

Pararemos hoy aquí porque las evocaciones son muchas y muy importantes y parece algo sacrílego hablar tan por encima del histórico y maravilloso valle del Azúmara. Al César lo que es del César: ¡Gran acierto, Sr. Presidente, esa gran carretera; seamos o no de su partido, hay que reconocer que le honra y le ancla en la historia de Lugo!

En cuanto a la torre de Bascuas, redescubierta por la carretera de circunvalación de Lugo, lo que queda por decir lo tiene el lector en la Gran Enciclopedia Gallega, página 148 del tomo 3. Confiemos en que la Diputación, al remate de esta Gran Vía, sitúe carteles informativos cual merece la importancia de los lugares y villas que ahora se enlazan, actualizando las rutas históricas.

-.- 

Un homenaje a Lois do Cando

El Progreso, 24.9.1988

Sr. Director: El 6 de octubre de 1891 fue galardonado en Lugo, en el Concurso Literario de San Froilán, con un Accésit de honor, (el primer premio se adjudicó a la composición de Aureliano J. Pereira por "¡Terra a miña!"), un madrileño, hijo de emigrantes de Montecubeiro, Luis González López.

Lois González, do Cando, que era como prefería nombrarse, nos dejó en aquella obra "El himno de Montecubeiro". No son palabras mías sino de Ricardo Carballo Calero, precisamente en El Progreso, justificándolas así: "Es una poesía perfectamente versificada, sin ninguna irregularidad métrica; una poesía culta, aunque de ambiente popular, cuyo contenido, como sugiere su título, es de tema folklórico, y describe las costumbres tradicionales con que en aquellas fechas se celebraba en la parroquia la noche de San Juán. Pertenece, pues, al género costumbrista realista, y agrada por su exactitud, amenidad, pintoresquismo y amor a la tierra y al tema a que se refiere".

Lois do Cando nació en Madrid en 1866. El padre era de Pumarín y la madre de Vilar, casa do Cando. Tuvieron dificultades económicas en Madrid y se volvieron para Montecubeiro (Castroverde) en el año 1869; por tanto Lois se crió y educó con los maestros de "a ferrado" de nuestra parroquia.

También sabemos que escribió otras poesías, y que algunas fueron publicadas en las revistas Galicia y Revista Gallega. Obras suyas en gallego son "A miña sorte", "O bico", y "Parrafeo con San Pedro". Para el teatro escribió "De visita", un apropósito, en colaboración con A. López Álvarez; "El suicidio de anoche", con el antedicho; y "La leva", con Perosterena.

La cuestión que planteo a la parroquia, a la Asociación Cultural "Espalladoira" de Castroverde, y al propio Ayuntamiento, es: ¿Lois do Cando y su obra nos merecen una conmemoración? En caso afirmativo no perdamos de vista que entramos en el trienio del centenario de A véspera de San Xoán en Montecubeiro.

-.-

¡Chegou Enriqueta!

Necrolóxica en El Progreso, do día 5-11-1989

 


Enriqueta, de mociña

Enriqueta Otero, filla preclara de Castroverde, ou, se o prefires, luceiro de Miranda, -xurisdición que, con Monte Cubeiro, compuxo o triunvirato de Castro Verde-, ¡xa estás na gloria! Na gloria de Deus, pero tamén na da Historia.

Desde San Cibrao ao Páramo, pasando pola Meda, tiñan que soar as campás, pero non acostumamos tocalas nos enterros; onde si te recibiron, ¡seguro!, con tódolos sinos repenicando, foi no Alén, que alí hai xustiza, e comprendéronte.

¿Sabes cal foi o primeiro lostregazo que tivo o meu entendemento cando a TVG deu a noticia, -¿triste nova, ou alegre novidade?-, do teu pasamento? Do máis simple: Tiven envexa dos nenos da Agrupación Escolar do noso Castroverde porque eles naceron oíndo falar de ti; e, por suposto, que tamén do noso veciño Manuel Cordero Pérez (Cordeiro). Eu, nos meus tempos, tiven que facer de policía para ir descubrindo algo de vosoutros; e para iso, contraditorio en moitas das fontes consultadas.

¡Ah, Manuel Cordero! O teu mestre, aquel analfabeto da Casa del Pueblo madrileña, que chegou a Mestre de Mestres, seguro que foi o primeiro en darche a benvida desde o pináculo da Gloria. Estouno vendo:

-¡Enriqueta, Enriqueta Otero; por aquí, sube máis arriba, que esta é a Gloria dos fillos ilustres de Castroverde!
-Pero, Manuel, ¿tu, aquí? Debe haber algún erro pois véxote á dereita do bispo Osorio de Vilabade! ¿Ou non é este señor tan campechano aquel Bispo-Vicerrei que andou polos Ángeles de California xa antes de inventarse o cine? ¿Non será que se volveu comediante...?

-¡Miña Enriqueta, nosa Enriqueta, vouche contestar eu mesmo, que si, que son Osorio! Comprendemos a túa sorpresa pois vés dunha España faranduleira, con ou sen democracia; pero tempo terás de ir comprendendo que este é o mundo que fixo Deus, o verdadeiro, pois o de Curros quédanos abaixo, ou máis exactamente, debaixo. ¿Non suspiraches, non loitaches, ti, por unha humanidade igualitaria, comprensiva, fraterna? Pois, miña rapaza, ¡xa estás nela!

-¿Rapaza, eu?

-¡Si, rapaza, que aquí serás moza eternamente! E ten por seguro que eu entendo diso; non esquezas que deixei o meu tesouro dedicado a dota-las doncelas de Castroverde, así que, decátate de que aquí os piropos á muller galega son verdadeiros. Pero máis che digo, que aquí tes, á miña dereita, ao Manuel Cordero, que daquela, nas Constituíntes da II República, non se quedou á zaga da Campoamor, e mesmo lle estalou o corazón no Parlamento cando, para axudarlle a conseguir a súa proposta, a do voto feminino, dixo aquilo de, "Hay una tierra, ¡qué bella es!, Galicia, donde la mujer rinde a la familia y a la sociedad más esfuerzos que el hombre. Este, sugestionado por la necesidad, siempre, vino emigrando, dejando a la mujer al frente de la hacienda y de la familia. Y cumplía su cometido con tal heroísmo que bien merece nuestra admiración".

-Foi valentía, si, que daquela o PSOE aínda tiña medo de que os cregos torcesen o voto das mulleres..., se chegaban a telo!

-¡Mira quen vai falar de valentía! -Dixo o defensor das mulleres- Valente ti, miña Enriqueta, como proban as túas cicatrices; o meu foi só de palabra.

-Eu, daquela, cando me levaron ao cárcere da Coruña, sen cura-las feridas, ben pensei que me levaba o demo.

-¡Ca, muller; o demo, nunca, que estaba aquí, á miña esquerda, -fíxate no que che digo, á miña esquerda, polo social que foi-, este gran bispo e paisano, pregando por ti!

-Se me queriades convosco, por que non subín daquela?

-Era cedo para ti, que aínda tiñas que ser exaltada mesmo, mesmo, na terra onde te perseguiron. Pero tamén faltaba outro requisito: ti aínda non fundaras "O Carriño", e non tiñas en que virte! Pero diso do pasamentos das persoas honradas, -que non sempre son as que reciben honras aló abaixo-, quen máis che entende é aquí o Bispo, o señor Osorio; ¡que che fale el!

-Pois logo, en dúas palabras: Ti sabes que Elías subiu ao Ceo nun carro de lume... ¡Non, non penses mal, que non era lume dese das toxeiras! Pois ti, miña Enriqueta, subiches no teu "carro", no da fraternidade!

Daquela entoaron tódalas persoas salvas de Castroverde, que eran maioría, (eu vin en sonos como lle mandaron a un demo cativeiro que apartase ás outras, un fatado pequerrecho de envexosos, para os antros do esquecemento, para que non encordasen), un canto pracenteiro. Cantaban na lingua dos anxos, que por iso só collín a música, pero soaba deste xeito:

¡Chegou, chegou, a nosa Enriqueta,
que vén de gañar a pulso un preito
porque loitou pura, sen vendetta!
¡Veuse nun carriño por cadaleito!
 

No libro “BEN QUERIDA ENRIQUETA”,

de Xulio Xiz 

Páxinas 23/24:

Os de Castroverde. En Castroverde, Enriqueta provocaba -en todo lugar, pero especialmente alí, na súa terra- sentimentos encontrados, por cercanía, por coñecemento directo ou por descoñecemento, por afinidade xeográfica.

Catro homes de Castroverde nos permiten desde os tempos escuros ata os máis recentes, achegarnos a Enriqueta.

No bancario xubilado e escritor José María Gómez Vilabella, as lembranzas remóntanse á nenez.

-Na miña casa (Montecubeiro) viviuse a guerra “incivil” por partida dobre: Meu pai, durmindo nunha pedreira, envolto nunha trapeira, e acompañado de sapos e pinchorras (precisamente onde fixen eu a casa das “Andoriñas”, en memoria súa), que era mellor compañía cá dos seus perseguidores; meses, ata que obtivo un salvoconducto firmado por Manuel Portela. En Madrid, o groso da nosa familia, entre eles nosa tía Ramona, nora de Nicolás Salmerón y Alonso.

Un día chegounos unha carta, ¡vía París!, na que se nos dixo que morrera a tía Ramona e que a enterraran no Cemiterio Civil, no panteón dos Salmerón; dos outros que, ¡todos vivos!, de momento. Na casa, en particular aqueles días da carta, falouse da familia e dos coñecidos, un deles, evocada por meu pai, a “Mestra” de Miranda. Non dixeron nomes por se o cativo...

Xa en Madrid, un día na casa do Pereira do Gruñedo, falouse da afouteza da muller galega, e un deles, Oficial de Prisións, algo dixo sobre a valentía de Enriqueta, armada con un coitelo de cociña, que así liberou ás mulleres detidas pola xente de Casado. Tempo adiante, tamén me falou da famosa Enriqueta miña prima Josefina (no cine e no teatro, “Mercedes Cora”), que viña de aprobar unhas oposicións en Prisións. Con todo iso, para min, Enriqueta Otero, unha deusa, unha heroína..., certa, pero, invisible! ¡No Olimpo!

-.- 

No mesmo libro de Xiz, páxina 52, di: 

A maior exaltación de amizade e admiración coido que corresponde ao seu paisano, José María Gómez Vilabella que, co gallo da morte de Enriqueta publicou en El Progreso unha necrolóxica entrañable, e nesa ocasión faloume así:

-Sentimento? ¡Unha aperta, con todas as miñas forzas, que nos demos na Coruña, nunha charla que deu aquí, ao ser presentados! Aquela deusa coxeaba, pero só dos pés, que no demais seguía sendo a heroína de sempre; tal se me figurou un Apóstolo predicando a risco de ser decapitado: Predicaba de corazón, coa verdade nos beizos, así que, despois do coloquio, estivemos máis dunha hora falando de Castroverde, do mal que a querían, ¡algúns!, e de como a adoraban outros.

¡Aquela era a “Mestra” de Miranda, da que tanto me falara meu pai! Desgarroume o seu relato de como a trouxeron para o cárcere de Coruña, sangrando das dúas pernas. Nalgunhas biografías din que tivo atención médica, pero ela deume a entender que a trataran coma a un porco da ceba, cobizosos de vela en canal.

-.- 

Na mesma páxina 52 pon unha reprodución gráfica de necrolóxica citada; e nas 70, e 116 – 117, o seguinte:

Na 70: O devoto de Enriqueta, José María Gómez Vilabella, ve moi claro que o contorno non estaba polas iniciativas que ela planeaba: -¿Quen foi profeta na súa terra? Non esquezamos que a “incivil” foi unha guerra cultural; ¡a cultura loitaba contra o caciquismo, e á viceversa! Os herdeiros da guerra, moito ou pouco, pero algo herdaron daqueles matóns: Unha fobia, disimulada, iso si, pero existente, que a gozaba tendo de xeonllos ao proletariado!

Nas 116-117:

ENRIQUETA VISTA POLO MEU RETROVISOR

José María Gómez Vilabella. Escritor

(Así aparece esta colaboración no libro de Xulio Xiz, foto incluída)

 


José María Gómez Vilabella

¡Esta é Enriqueta, a mesma, unha obra malograda! Son as consecuencias de nacer fóra de época,           que non se comprendeu, a ela, nin á súa obra. Pasoulle algo parecido ao seu paisano Manuel Cordero Pérez; debeu ser un problema xeracional.

En Madrid chamáronlle “La Miliciana de la Cultura”, e iso foi. Se nacese neste, no XXI, seguro que a tal momento estaría revolucionando as aulas, esixindo máis formación; máis realismo na formación. Baixaríase ao pobo raso, ¡como sempre fixo!, para oílo, para decatarse das súas necesidades formativas. Nas súas clases non se admitiría o “Si, bwana”, o conformismo coa pedagoxía medieval, trasnoitada. Nunca ela faría entrar a letra con sangue; nunca desoiría unha pregunta; nunca pasaría por alto a didáctica dos países máis avanzados. E copiaría dos economistas a nosa preocupación por engadir valores, pois iso é o que tratou de facer sempre: engadir ao que se tiña, avanzar; se cadra dun xeito algo utópico, pero voluntarioso, decidido, ata diría que heroico.

Para facerlle un test de sabedoría hai que situarse no 1911: ¿que niveis, educativos, culturais, sociolóxicos..., se tiñan daquela? Pois nesas negruras se criou Enriqueta, unha predestinada a facer o que outros destruirían. Rosalía foi filla de Cura, e Enriqueta, sobriña; ¡así sabían latín!

Na escola de Cellán, pintándoa con tenrura infantil, tamén se retratou Enriqueta. ¡Era unha nena cos nenos, e unha heroína cos heroes! Se aquela semente, Cordero, ca cousa do voto feminino, Enriqueta unha Mestra reformista, e algún outro, tampouco demasiados, seguise aleitando España, a estas horas iríamos medio século máis adiante no cultural, no social, e incluso na economía, pois houbésemos sido máis prácticos en tódolos aspectos. ¡Estaríamos exportando valores de alta cotización, e non importando trangalladas e aguantando turistas alcoholizados!

-.-  

Narrativa de lareira

El Progreso, Especial San Froilán, Lugo, 6-10-1991

(Foi reproducida no libro

A festa máis fermosa do outono galaico.

Os escritores falan do San Froilán)

De J. Luís Calvo e Yago Rodríguez Yáñez  

Face-las mallas era o pecho, o precinto, rotativo, anual, dos afáns laregos. ¿Foi, ou non foi, bo ano? Esta era a reflexión do paisano, ¡cando o paisano non se desvelaba polo prezo do leite senón pola tulla do pan: centeo, trigo, aveas...! ¡Agora veu a especialización, e quedámonos sen calendas, sen estacións agrícolas!

O San Froilán sempre foi a festa estacional, a da recolleita; festa colmen e lúdica. ¡Gracias a Deus que chegamos ata aquí..., e coa malla feita!

Leva-la besta, a besta ou a poldra, o mular, o que houbese aquel ano, que non se vendera en Adai, no famoso Trece de setembro... ¡Non se venderan adrede, no cento por cento dos casos, porque nos quedabamos sen pretextos para convence-la muller, a Filomena, de cada quen, de que había que ir aló, chovese ou fixese sol, ao San Froilán, para vender ese animal, esa res...; e de paso proverse dos aveños outonais, as loras, as aguilladas, as ferramentas de corte...!

Para os rapaces novos, ou medio novos, se cadra estou falando en chinés; pero será galego, bo galego, galego auténtico, familiar, fogareño, se lles lembro que a volta do San Froilán era celebrada na lareira, a carón das chispeantes estelas de carballo, pelando pataquiñas das novas e quitándollela ao bacallau que trouxeran de Lugo os avós de cada casa, ¡que para daquela -todo hai que dicilo- os touciños, despois das talladas consumidas polos malladores, xa lle quedaban altos á avoíña, nin subíndose ao mesote!

Coa volta á lareira, os contos. Ante todo, as peripecias do San Froilán: a xente vista e non vista co aquel da aglomeración, o Barrigaverde, o Tragaestopa ardendo, os coches eléctricos nos que tanto e tantos aprendemos a turrarnos cos outros choferes... Despois diso, esgotados os temas capitalinos, e coas primeiras chuvias outonías, entre sementeira e paraugas, viñan as tertulias, as narracións, os contos.

¡Canto aprendemos con aqueles contos dos avós, diante daqueles televexos chispeantes, creativos, das brasas! ¿Gramática parda? ¡Desa tamén, que a vida do home é un cóctel de virtudes e de picardías, de verdades e de fantasías; de contos da lareira, en definitiva!

¿Morreu todo aquilo? ¡Non; non morreu, pero evolucionou! Nalgún aspecto, a peor, porque agora as historias xa non as conta o avó, que era pícaro e ocorrente, como bo galego, pero quería facer de nós boas persoas, persoas íntegras, virtuosas, traballadoras, estudosas; ¡persoas de xeito e de palabra, nunha palabra!

Agora as historias, as consignas, as lavativas cerebrais, cóntano-las a sociedade de consumo..., ¡e non é doado, nin permanente, estar vacinado contra o consumismo, o desenfreo, as fantasías importadas, que foron, que son, narradas, ás veces, por xente doutros intereses, doutras crenzas, doutros estilos de vida!

Polo San Froilán tamén arrea duro a Escola, que xa entra en quentamento no setembro. ¡Deus os ampare, que ser Mestres, agora que os avós se van a Benidorm en lugar de contarlles contos aos nenos, miúda responsabilidade, que lles toca a eles, aos profesores, ensinar á vez do divino e do humano, da ciencia e máis da arte, da gramática parda, e tamén da outra!     

-.-

¡Deica logo, Nicanor!


Nicanor Rielo Carballo, Sacerdote, Lic. en Ciencias Sociales, Escritor, etc. ¡Para min, San Nicanor!

          Necrolóxica no diario El Progreso. 15.03.2000

Coido que nada se podería desexar, nin pronunciar con máis comenencia, con máis egoísmo, que esta invocación, porque, se queremos un Ceo, ¿que mellor destino, que mellor compartimento, que o de situarnos/ou que nos coloquen, no Alén, preto de Nicanor, de Nicanor Rielo Carballo? ¡Pero é de egoístas formular esta petición, insisto e confeso!


Un home todo alma, dos bos e xenerosos, tal e como os pedía Pondal ao abeiro dos seus rumorosos: Sabio e santo, santo e sabio. ¡Meu Deus, que rara avis nos emprestaches! Un Melquisedec, pero no XX, cargado de bondade e de erudición. ¡Demasiado peso para un simple mortal! Por se algo lle faltase, este Ero tamén se retirou á súa Armenteira, á súa ermida dos Peares: paxariños, árbores..., ¡co marmalle escumoso, coa música de fondo, fraterna, desa aperta dos dous ríos máis barulleiros e máis caudalosos da nosa Galicia!


Da súa bondade, salvo que o suban aos altares, pronto nos esqueceremos, que é o que adoita pasar entre mortais. Pero, ¿da súa erudición...? Entre o publicado e mailo inédito, un feixe! Daquela, ¿quen se atreverá a redactarlle unha lauda? Eu, desde logo, non, pois condensar a súa biografía nunha frase…, ¡como non a grave o propio Deus cos lóstregos do Sinaí!


Nicanor: Nike, vitoria. Aner, andrós. home. ¡Pero que intuición a de seu tío e padriño, aquel Cura de Arcos, don Manuel Rielo Lenza, que tanto se preocupou por ensinarlles aos seus labregos os últimos adiantos en técnicas agrícolas! Con un tío así, con nun aio semellante, ¿quen se atreve a saír mal falado, ou mal galego; mal estudante, ou mal cristián?


Xa me declarei egoísta, pero agora cómpre un agradecemento: Conservo, e conservarei como ouro en pano, unha carta de Nicanor na que me di que gastou unhas moedas que ía administrando para vitaminas, para laranxas, en mercar, na librería Balmes, o meu libro Castroverde; no ano 1951. ¡Un codio daqueles tempos, un seminarista que fai tal sacrificio, semellante esforzo e privación, para informarse, un pisco, dun municipio lindeiro co seu, estaba visto que ía preferir os libros antes que o clásico chocolate clerical!


Con tantas evocacións, ¿por onde tiro? Voume quedar co home, na súa humanidade, simplemente, pois para evocar a súa erudición, eruditos, doutores, ten este país, ¡que saberán responder!, como dicía o Astete. Un mal reflexo podería ser: ¡Pasou facendo o ben, así que, sic itur ad astra! Pero resulta lacónico, pouco expresivo; se cadra é máis exacto dicir: ¡Foi tan importante, que moita intelixencia tivo que poñerlle á cousa para lograr iso tan difícil de pasar desapercibido! Falaba cos vellos, adorábano os mozos, entendíase cos nenos... ¿Parécevos doado? ¡Coido que non! Atoparse cun sabio, que ademais é santo, e conversar con el nas encrucilladas da vida sen que nos abraie, sen que nos acovarde, sen que nos entre complexo, ¡esa arte moita ciencia ten, moi grande ha de ser quen tal faga, quen tal motive, quen tal perfección acade!


Os que o coñecestes ben sabedes que non esaxero, que máis ben me quedo curto, pero non debo estenderme porque os que tiveron a carencia de non coñecelo persoalmente van pensar que lle estou queimando incenso. Para os do coñecemento intelectual, aí quedan os seus traballos, ou máis que traballos, os seus gozos. ¡Canto non deixaría inédito nesa cela dos Peares! E tamén, ¡tamén!, nese museo, privado, dos irmáns Rielo, en Arcos de Frades. ¿Nos Arcos dos Frades? Iso era antes, que de aquí en diante mellor se nos acaerá actualiza-la súa amada toponimia: ¡Arcos dos Curas Rielo!


Agora que me decato: ¡Igual lle dá a alguén por propoñer a súa canonización, e daquela, meu pobre, moído vai, que declaralo Santo sería un roubo, unha redución! Santo, si, ho, pero máis cá iso, moitísimo máis, pois a santo chega calquera, pois o fol das grazas santificantes seica é infinito! É máis difícil ser un home cabal, cabal e sinxelo, humilde e culto, honrado, con criterio..., ¡e pasar desapercibido! Nalgúns puntos da terra danse os diamantes, ¡pero en bruto! Un home vitorioso de si mesmo, pulcro e puído, todo pulchre, bene recte, cos pes na terra e a cabeza no Ceo, ¡non hai xema máis rara!


En definitiva, que deixa un gran baleiro, polo moito que abarcaba, pero está ben aló, pois tal e como andan os mundos, moitas xefaturas debe haber vacantes, ¡que moitos anxos se precisan para levarnos da man, para facernos a garda! Nicanor, Sit tibi terram levis; a do esquecemento terreal, quero dicir, que no Ceo xa estás, cousa, circunstancia, da que nos congratulamos, pois o resto..., ¡o resto, fume de carozo!

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

 

Aquí ía o seu corpo, entrando no cemiterio de Arcos dos Frades, pero a súa alma, naquel momento, xa estaba Arriba, moi arriba, á dereita, no sitial dos santos.

 

Se as canonizacións seguisen sendo cousa e atribución dos fregueses,
o polígrafo-sacerdote, Nicanor, ao de hoxe xa levaría unha tempada nos altares, que ben merecido o deixou, desde Pol aos Peares, e viceversa!

-.-

Como non puiden asistir aos actos conmemorativos que lle dedicou a Asociación de Amigos do Románico da Comarca de Chantada á persoa e á obra de Nicanor Rielo Carballo (1932-2000), para que  “non as blinde o esquecemento nin o silencio”, eu, vello amigo e admirador seu, que por tal me teño, sumeime a esa homenaxe aportando a necrolóxica que lle dediquei na data do seu óbito, publicada no periódico El Progreso, do día 15-3-2000. Se daquela lle dixen, “Deica logo”, hoxe, agora, que son máis vello, coido que con máis razón; ¿non si, meu querido e admirado Nicanor?

-.-

 

Presentación da biografía de

NICANOR RIELO CARBALLO

Mosteiro, 12 de Maio do 2001

Outra homenaxe rendéuselle en Mosteiro, na Casa do Concello de Pol, na que se presento un libro que lle dedicamos con aportacións de varios autores. Eu dixen:

Lembrar, perfilar, aquí e agora, unha semblanza, unha faciana, do noso Nicanor, -tan noso de tanto que se deu, de tanto que se prodigou-, é cousa relativamente doada xa que podo engadir ás miñas apreciacións, ao meu coñecemento directo da persoa e da obra, ¡coñecerédelos polos seus froitos!, ese cúmulo de enfoques de tres ducias de eruditos que, de tanto que o analizaron, agora si que temo que nolo suban aos altares, e daquela, ¡adeus home!

Non vos é ningunha metáfora isto que dixen de ¡adeus home! Temos unha experiencia ben cerca, no tempo e no espazo. Desde que subiron aos altares a estoutro veciño, ao mártir San José María Díaz Sanxurxo, fálase del comenenciudamente; prégaselle, rememórase, con un santo temor, con un temor reverencial: ¡Nada menos que un mártir! ¡San José María, ora pro nobis! Pero non oio mencionar que tamén foi un sabio, un eximio profesor; que é un estímulo, un acicate, para a nosa xuventude; que tivo cátedra en Manila, nese país lonxano onde fixo a mili, a mili e maila guerra, o señor Manuel de Piñeiro, aquí de Nixela, ¡outro opositor a mártir, pero este retornou milagrosamente, aínda que de nada, ou de pouco, nos serviu a súa valentía fronte aos tagalos, aos tagalos e á incompetencia do contraalmirante Montojo!

Quen discerniu atinadamente no caso de San José María foi José Ramón Ónega, que no seu libro El enigma de José An deulle a Deus o que era de Deus, e ao César o que era do César.

Nicanor foi grande, un facho de luz, e seguirá séndoo post mortem, porque entendeu e valorou o nome das cousas, de moitas, empezando polo seu: Nikánor = Home victorioso. Para min, a súa foto-carné está, e chega, coa Microtoponimia de Arcos, ¡unha condensación! Este infinitésimo da súa obra, ao meu entender xa merece, per se, o recoñecemento e maila admiración de tódolos polenses, de tódolos seus coetáneos.

O propio Deus, nosa Nai Deus, segundo as ía parindo, segundo creaba as cousas, nomeounas, que é tanto como dicir, domounas; así, para empezar, á luz chamouna día, e ás tebras, noite. Na sexta xornada tivo a arroutada de plantar un morgado medio a medio do xardín, ¡se cadra en Galicia!, e tanta mellora lle mandou que incluso delegou nel, compartilloulle, esa facultade nominativa, deste xeito, segundo o ‘Xénese: O Señor formou de terra as feras do monte e os paxaros do ceo, e presentoullos ao home para ver que nomes lles puña.

Aquel tándem, Adán-Eva, seica derrapou bastante, pero, grazas ao Deus providencial, co tempo irían vindo, suscitaríanse, formaríanse, evolucionaría, unha serie de NIKANORES dispostos a lavar a nomenclatura, a criba-lo gran, a ventear a boa semente.

Para emerxer nos fangos, ou nos fárragos, desta vida é preciso nadar, sobresaír, fuxir da nada, cousa que só acadan os corpos lixeiros, pouco materialistas, pouco materializados, se se valen das nosas ás de anxo, ¡das que lle queden ao ser humano! É obvio que Nicanor voou alto, pola gracia de Deus, si, pero esa gracia cultívase, axúdannos a cultivala, tódolos bos e xenerosos que nos rodean, cousa, entorno, circunstancia orteguiana que nunca lle faltou a Nicanor, comezando polo seu berce.

Neste libro, dos nosos xuízos, das nosas apreciacións colectivas, puidera deducirse falsamente, erroneamente, que Nicanor tivo baraka, sorte, que con só aperta-lo gatillo da súa memoria e da súa intelixencia todo lle saían dianas, acertos, publicacións afortunadas. Pois non, coido que non; se cadra non: Nicanor obtivo ese pan da súa obra, excelente, abundante, ata con olor de santidade, porque:

a)      Os seus parentes sementáronlle o trigo na mellor seara das que dispoñían.

b)      Mallárono certas privacións e incomodidades, entre elas as propias dunha época e dunha economía tremendamente mediocres, a dicir verdade. E

c)      Que este home, este sabio, tan santo como sabio, moeu e remoeu a toda presión, coa pouca auga do muíño de Arcos, dándolles ás pedras do seu numen o bout das súas forzas, día e noite, que ata sospeito que se ocupou dos seus libros bastante máis que da súa saúde, visto o curso da doenza que o venceu.

¿Sabedes de que morreu? ¡Médicos á parte, morreu dese esforzo sublime de converter o seu propio Rielo no caudal inxente dos Peares, abranguendo, de paso, o Miño co Sil, o ceo coa terra!

Na nosa posguerra, onde outros amasaron fortuna, este polense preclaro amasou erudición, que así nola deixou, feita pan-trigo, en tal cantidade e tan saborosa que compadezo aos seus biógrafos, pois levan materia para largo.

En definitiva, entendeu a importancia dos nomes, tal que, apropiándose deles, apropiouse desa tulla de coñecementos que tanto nos asombra, que a empezamos a admirar, medio resumida, medio explicada, neste libro, neste Gran Xermolo, ¡que para xermolos, Guitiriz!

Xeralmente, os nenos, os nenos mediocres, que sómo-la maioría, temos dous ou tres anos da infancia para preguntar o por que das cousas, o significado das verbas. Nicanor, en cambio, ¡outro Isidoro das Etimoloxías!, pasou a vida lendo, estudiando, preguntando e preguntándose. Se cadra por iso o levou Deus prematuramente, tal que para dicirlle: Neste atril do Ceo ábrense tódolos libros do mundo, en tódolos idiomas, galego incluído; ¡séntate nunha destas cadeiras, por riba dos tronos, que te nomeo Lectoral desta catedral, da eterna!

Nicanor, con aquela humildade mariana tan súa, seguro que lle dixo, ¡Amén! E coa mesma, fóisenos; ao caladiño, pero deixando un herdo que convén merecer: a súa obra, inxente, brillante e profunda, ¡unha lección de Mestre! Non podía ser menos: ¡naceu en Arcos dos Frades, era de Pol, unha Atenas galaica, unha máis!

Graciñas,

En Mosteiro:

 


Xosé María Gómez Vilabella

-.- 

Algunha das obras de Nicanor

Ademais de artigos periodísticos, e outros en revistas relixiosas: 

El libro lucense

Escolma de Carballedo

Dende o meu lar

A romaxe do Faro

e


 

-.- 

Homenaxe a Nicanor Rielo Carballo

viernes, 07 de junio de 2013

Intervención de Xulio Xiz (con aportacións de Xosé Manuel Carballo) na homenaxe rendida en Castro de Carballedo a Nicanor Rielo Carballo o vintecinco de maio de 2013.


Un sabio chamado Nicanor

Eu veño falar dun sabio chamado Nicanor sen máis autoridade que a admiración pola súa figura, pola súa persoa, agradecendo á Asociación de amigos do románico da comarca de Chantada a súa invitación para estar hoxe aquí. Quen verdadeiramente tiña que estar aquí hoxe, como case en todo lugar, era Xosé Manuel Carballo, intelectual como Nicanor, crego como Nicanor, fondamente galego como Nicanor.

-.-

 

No libro “Guieiros”, páx. 199-203 

Lendas de Guitiriz

 


In memoriam de Nicanor Rielo Carballo. ¿Unha merecida homenaxe? ¡Se non atopo outras verbas, así terei que chamarlle, mais, para semellante home, un vulgar topicazo! ¡Un xermolo de ouro lle poría na súa lauda, pero el, o autor da Microtoponimia de Arcos, seguro que os prefire ó natural, vexetais! Se estivese nas miñas mans, se eu mandase ou influíse, daquela mandaría cambiar ese nome de Arcos, ese Arcos dos Frades, polo máis xenérico de Arcos dos Clérigos..., ¡que van catro neste século, a cal máis preclaro!

Conformareime con dedicarlle o que sei e podo, unha lenda que me consta que lle gustou, acaso máis que pola súa composición literaria polo seu trasfondo vital. Estas verbas, as que seguen, son súas, de Don Nikánor = un home vitorioso. ¡Un home,que non é pouco dicir!

“... Recordo de cando eu era neno o asombro que me producía o ben que araba as súas leiras o señor Folgueira. No lugar da miña nenez non había outro veciño que dominase con tanta mestría o seu arado. Rompía o primeiro rego, axudado de alguén que lle chamase as vacas pola corda. Logo quedaba el só, e seguía, sen présas, acariñando o seu gando e ó mesmo tempo debuxando na labrada un ronsel tan xeométrico e tan pulcro que ninguén na aldea ousaba xulgar. Moi pola contra comentaban: ¡Que ben risca este home! Sen dúbida, el era un ancestro, un tipo que reflexaba en todo o seu quefacer o gusto estético que só o sabio é capaz de descubrir...” (Do seu Suarego ó meu libro, aínda inédito, Sucesos incribles, do que forma/formará parte esta Lenda de Guitiriz!).

 

“... o gusto estético que só o sabio é capaz de descubrir...” ¡Este era Nicanor: un sabio, a máis de santo, que xa o dixen noutra ocasión, e non invento nada! Son as súas propias verbas. Fai falta ser un sabio para deterse nunha cousa tan nimia como é, ou nos parece aos bastos, aos profanos, a aradura dun veciño, e ponderala deste xeito. ¡Un santo, cos pés na terra e a cabeza na gloria! O resto case se podía suprimir, que onde estea unha boa “arada”, relatos coma este son un escaravello simple, superficial.

...

Lémbrome perfectamente daquel día, que foi o 11 de Xuño do 57. A miña dona andaba de feles; o cativo tiña diarrea; o auto reparárano mal, concretamente aló en Safí, ex-Maroc francés, daquela do meu encontronazo, ¡do deles, afanosos por elimina-los seus “protectores”!, con aqueles exaltados do Istiqlal, que me ocupei máis ben das reparacións cirúrxicas que lle estaban facendo á miña muller, así que saímos do país, do Magreb, sen as debidas comprobacións mecánicas, cun volante que se ía á dereita, ¡amorosiño das gabias! Por se isto fose pouco, aquel día esperábannos para comer en Suegos, na romaría do San Bernabeu.

Fóramos ben cedo ao Médico de Guitiriz, pero aínda así a sala de espera, daquela que chegamos, prolongábase uns dez metros pola rúa abaixo. Era tal a sona daquel Doutor que ata nin sei se lles faría competencia ás augas, co famosas que sempre foron, pois aquel Médico, Médico ou Meigo, dicíase que con só apalpárlle-la barriga ás mulleres, xa sabía tódalas súas doenzas, unha por unha. ¡Que cousa! O certo é que naquela consulta, ou naquela meiguería, todas, ou case todos, eran mulleres, ¡que nin que fose un harén! Quen destacaba alí, o galo daquel curral, era un xateiro “... de cuyo nombre no quiero acordarme”.

Moito e ben debía estar apalpando aquel Doutor porque a ringleira non se movía. En vista diso, a miña dona, con toda educación por suposto, situouse no medio da rea e pediulles, por favor, reiteradamente, que a escoitasen, que quería unha gracia dos presentes.

Cando conseguiu un relativo silencio díxolles que tiñamos urxencia, que nós non estabamos en Guitiriz nas augas, senón en Lugo, e que se os presentes non tiñan maior présa, que a deixasen pasar, que llelo agradecía de corazón. ¡Estouna vendo, que só lle faltou poñerse de xeonllos! Houbo un pequeno murmurio, que máis ben foi unha inercia, que nun instante veu a por ela a señora de diante de todo e cambiouse con nós de sitio. ¡Ah, pero, o Xateiro...! Aquel xateiro, polas trazas, debía estar desacougado entre tanto mullerío:

-¡Ai que ver, estes señoritos de merda, con ese haiga aí fóra, e teñen présa! Haberá que ver onde colgan o pote... ¡Estes, con esa matrícula, igual viñeron de África cargados de tabaco, e agora andan por aquí, ao extraperlo, que por iso se queren largar! ¡Por diante miña, nin o Bispo de Lugo!

Abrín a boca para contestarlle tan forte, tan contundente, como se merecía, pois co cambio que nos facía aquela señora, tanto para el coma para os demais, as matemáticas da espera eran as mesmas, pero entón a miña muller deixoume mudo, primeiro tapándome aboca coa man, e despois tirando de min para o posto traseiro, para o noso inicial. En lugar de rifarlle eu pola súa mendicidade, foi ao revés, que me espetou, alí mesmo, diante de todos:

-¡Estívoche ben; aguanta!

-¿Ben..., por que? ¿De que falas?

-Por aparca-lo auto nesta rúa, que ben mellor é telo lonxe das tendas, das tendas e dos sitios onde teñamos algo que facer. ¡Chacho, xa o deberas saber, que os signos externos, neste país, sonche o demo!

O meu amor propio esixíame un mínimo de reposición:

-¡Oes, que nós somos emigrantes, co noso ben ganado, ben ganado e ben pagado, peste bubónica incluída!

Pero ela seguiu co seu fulminante:

-¡Dillo ao Xateiro, lévao á escola! ¿Nos ves que quere saber, que non lle chega con merca-los xatos a vulto, ao extraperlo? ¡Dillo, dillo sen medo, que te defendo eu!

¡Xa! ¡Dito así, aínda menos! De sobra sabía ela que, pasada a primeira reacción, íame indignar  discutir con aquel galo de curral prestado. O auto certo é que se trataba dun De Soto, de vinte cabalos fiscais, ¡que na Galicia do 57 iso mandaba truco!

O Médico, de chegada a nosa quenda, repiqueteoulle cos dedos nas súas tripiñas, coma un cego que buscase as cordas dunha guitarra, e debeunas atopar, que lle dixo, dun tirón, coma quen dispara unha metralleta:

-Vesícula biliar inflamada. Un cálculo que se lle atravesou. Comidas lixeiras pero nutritivas. Dez días de augas, canto antes, mellor. Son cincocentas...

¡E menos mal que non engadiu: Iso, e maila vontade! A min non me asombrou que aquel Médico falase en telegrama senón que as outras mulleres tardasen tanto na súa consulta. ¡Sería tempo empregado no seu espir, que a saber se non levaban un xustillo deses de corpo enteiro!

Da consulta baixamos á finca do Balneario, dispostos a cumpri-la penitencia. Naquel curto recorrido a miña Estrela foime chispeando:

-Marido, encima do que madrugamos, e deste contratempo que tivemos con ese domador, os de Suegos vanse poñer de morros connosco pensando que non temos palabra..., ¡ao non vernos aparecer na festa!

-Que pensen o que queiran, que xa llelo explicaremos..., ¡cando haxa ocasión! Suegos éche unha terra de santos, e os santos son leais e pacíficos; mártires, se tal fose mester, ¡e non este cow-boy!

Na fonte atopámonos cuns parentes da miña dona, concretamente cos Seixas de Bascuas, así que a deixei en boa compañía, e mentres non chegaba o momento de almorzar, fun visita-la mesquita. O plan de Suegos sería ao terzo, ao serán, que algo parecido lles pasou aos seus fundadores, aos suevos, co seu foedus.

A mesquita deste balneario, ¡Handu-li-lah!, fóra do seu simbolismo e do seu significado histórico, pouco vale, ou valía, e iso que daquela aínda non estaba en ruínas. Chocoume que a estivese debuxando unha moza, como de vinte anos. Digo que sería de vinte pois a min as rapazas, tódalas rapazas, con tal de que nacesen neste século sempre me pareceron de vinte.

-¿Pintora, eh? -Rompín a falar.

-¡Non, periodista!

E nin para min mirou, seguindo atenta ao seu labor, ás súas medicións.

-¡Como te vin debuxando, pensei...!

Daquela si que me cravou os dous ollos, ¡dous ollazos ferventes, coa meniña marrón, coma dúas cuncas de chocolate!

-¿Vostede sabe algo de todo isto? ¡Tenme abraiada! -E sinalou á mesquita co seu lapis.

-¡Muller, pouca cousa! Vin coa miña, ás augas, que precisamente a deixei cheirando nelas...

Como me gustaron sempre as mozas, para non caer en malos pensamentos o primeiro que sempre lles digo é a miña condición de casado, ademais de mostrarlles o anel, que iso xa oficia de cinto de castidade. Engadín:

-No entrementres ando por aquí, desnortado, de curioso, inspeccionando este ambiente...

-Meus pais tamén están aí, no Balneario... -Puntualizou ela.

-¿Ah, si? ¿En cal deles...? Guitiriz, por ter, ten tres fontes salutíferas: Valdovín, San Xoán, e esta, a de Santo Domingo.

-Nefeuto: tres! Este Guitiriz, por ter, ten máis cousas das que sabemos; polo menos eu. ¡Un arcano!

Aquela parola prometía, así que era cousa de poñerlle alicerces:

-Rapaza, a min non se me acae falar con descoñecidos, así             que dime o teu nome..., ¡para deixar de selos! Eu sonche..., e de profesión, xa ves, ¡Inspector de Ambiente!

-Eu, María de la Soledad, pero todos me din, Sol, ¡co que me gusta a lúa! O sol atorda...

-¡Ah, si! ¿E logo, que che apetece discorrer, acaso unha novela bucólica, neste país das vacas?

-Propúxenme aproveitar esta viaxe para recoller lendas, pero son tan extraordinarias as que me contaron que me custa crelas. Mais, de ben pensado, un país que esconde unha mesquita, ¡que outros arcanos non terá!

-¿Pescaches moitas?

-¡Non, que non baixei ao río!

-Refírome ás lendas... As lendas sábenas as mulleres, máis ben elas, pero ti te-lo inconveniente de que se dan en celarse de ti, ¡maldito unha che contan!

-¡Ata me parece que non, que están moi modernizados, cosmopolitas de todo, así que non lles preocupa esta cabeleira de odalisca que me gasto! O que sinto é que as levo escritas, extractadas, que non conseguín un magnetófono...

-Mañá tráigoche eu o meu Philips, pero coa condición de que as temos que compartir: das que graves, das que consigas, pero das mellores, unha para ti e outra para min. ¡Se poño a pedra do muíño, daquela merezo unha maquía! ¿Non si?

Dito e feito, así que ao terceiro día seleccionou as que lle contaron, deixándome a seguinte:

O cervatiño orfo

 


Aquel señor de Guitiriz, tamén chamado de Trasparga, era tan rico e tiña tanta facenda miúda, que cando a botaba ao monte por onde pastaban as súas reses non quedaba unha fronza de herba. As cabras íanse para a parte de Pígara, e as ovellas tiraban cara ao Prado da Fonte das Augas, que daquela Pardiñas era outro feudo, outro señorío. Coas ovellas adoitaban ir as rapazas, que así, de paso que as tornaban, fiaban na súa lá.

O señor de Pardiñas e mailo Guitiriz levábanse peor que mal entre si, maiormente por culpa dos carneiros, que se lles mesturaban, e despois discutían os pastores respectivos, cada quen coa súa lealdade. Contaban os vellos deste lugar que en vista diso aqueles pastores, máis razoables cós amos, deron en cambia-los años, segundo nacían, de tal xeito que os de Pardiñas collían as crías pardas, coas nais respectivas, e os de Guitiriz ían facéndose coas brancas, con tódalas brancas. Así estaban as cousas, pois a Historia non sempre a mudan os de arriba, que cando quixeron decatarse desa xebra, xa tiñan tódalas ovellas da súa raza, ou polo menos, de cores distintas. O grave foi que os lobos, ¡outros listetes!, deron en comer das pardas, das de Pardiñas, que se mesturaban co rabaño, ¡e daquela pasaban desapercibidos!

Nisto, que o señor de Guitiriz andáballe facendo as beiras a unha pastora das súas, á que lle dera palabra de casamento. Víanse á tardiña, aquí por cerca da fonte, que nesta parte, ata que veu esa moda dos avións, todo por aquí era plantío. ¡Cada árbore, seu paraugas, pero aquel Guitiriz, que tanto mandaba, quíxoas converter en sabas! O Amo boa persoa non era, pero a moza resistíaselle, que ben sabía ela, e se non o sabía intuíao, que de desvirgada o Guitiriz deixaría de pretendela, ¡ao momento!, que outras mozas se criaban na rodeada, todas elas, de nacemento, virxes.

O Pardiñas, que nunha aldea todo se sabe, e polo mundo adiante, tamén, soubo daqueles namoros do seu rival e veciño, do Guitiriz, que lle facía a competencia niso das desfloracións habituais. ¡Con tales abázcaros, os gromos pasaban a ser rosas, con ou sen dereitos de pernada! Como se levaban a conta, recíproca, dos seus floreiros, aquel Pardiñas quixo restarlle unha ao seu competidor, e aló que se foi, nin curto nin nugallán, despois do xantar, coidando que o seu contrincante a tal momento aínda estaría debaixo da súa figueira, papando aqueles figos que lle tiraban os seus gañapáns. Achegouse raseiriño á pastora, comprobou que era belísima, tal e como lle dixeran..., ¡así que, nun tris, pasou o que pasar non debera, que a violou, a fondo, sementándoa coa tega vella, sen reparo algún! Coa camisa aínda de fóra, pasou da moza ao cabalo, e noutro tris perdeuse por entre das uces.

Casualmente presenciou o caso unha Fada que adoitaba ir ás augas de cando en vez, para mante-la beleza da súa cute, e daquela consolou na moza pregándolle que non se develutrise, que a ía converter en cerva, por un día, para que o Guitiriz non a vise chorando. En cerva converteuna, nefeuto, que así pasou daquela situación angustiosa, pero despois, ¡pouca memoria que teñen as fadas!, esqueceuse de volver ao sitio para desfacer o seu encantamento. ¡A saber a onde foi aquela trotamundos, aquela turista, polas augas seguintes!

O Señor de Guitiriz, para despenarse da ausencia da rapaza, que ata pensou se non a levarían os lobos, maiormente polo moreniña que era, deu en afeccionarse á caza, día tras día e mes tras mes, ata que nun deles, naquelas cazatas, ¡matou unha cerva, un exemplar preciosísimo! Sen máis, e como ía só, sen criados que lle axudasen, púxose a esfolar nela, co seu coitelo de monte, para que lle pesase menos e así levala ao lombo, pero a pouco se desmaia, pois, retirándolle as vísceras, atopouse..., ¡cun neno, que estaba a punto de nacer! O noso cabaleiro tiña esquecido persignarse, pero naquel momento signouse e santiguouse, ¡cen veces, máis que un frade!

A todo isto, ¿que pasara, que milagre era aquel? Pouca cousa: que a fada tiña poderes para volver unha muller en cerva, nun instante, previo consentimento, por suposto, así que se compriu o seu mandato, o seu feitizo, pero..., ¡un novo ser, que xa tiña alma, desde o instante da súa concepción, un farrapo dela, mais carecía de tóteles para decidir por si mesmo, se criatura humana era, tal seguiu no ventre da nai! Sabido é que as vidas desde que son vidas son tal e como Deus as fixo, ¡salvo que decidan condenarse pro si mesmas!

O Guitiriz fíxose cargo do neno e buscou un Ama de Cría para que lle dese o peito, a un tempo, que así se criaron aqueles dous rapaces, o neno e maila nena, sans, fortes e rexos. Cando o cervatiño, quere dicirse, aquel neno retirado da placenta da cerva, chegou a mozo, atopouse un día coa Fada, que se lembrara daquel esquezo seu, e viña toda preocupada en busca da cerva, obviamente para volvela ao seu natural. Alí mesmo, no bosque, deron en falar o rapaz e maila Fada, que ámbolos dous eran falangueiros e divertidos, así que naquela parola descubriuse todo, ¡todiño, do pé á pá!

O mozo, daquela mesmo e sen pensalo, cego de carraxe, foise en busca do violador, de seu pai, daquela Pardiñas, que o atopou espreitando doncelas por tras dun carballo. Tirou de arco e chimpoulle unha frecha, ¡sen mediar palabra!

Volto a Guitiriz, casou coa irmá de leite, aos poucos días, e daquela a dote foi inversa, que lle regalou o señorío de Pardiñas, xa que se consideraba herdeiro del, aínda que seu pai estivese no Purgatorio, que desde aló non podía recoñece-lo fillo, pero foino por asentimento vasalar, por tódolos criados e caseiros da torre de Parga, pois a lingoreteira da Fada, que tiña moita verba e pouca memoria, a onde non chegou mandou recado, co que a herdanza foi efectiva, recoñecida por todos, a pesares do parricidio, ¡feito que nesta bisbarra todo deus o considerou xustiza de Deus!

A miña interlocutora-colaboradora informoume de que esta historia, así, tal cal, relatoulla unha trapeira ambulante, natural de Pígara, ou sexa, neutral, sen intereses localistas no asunto.

Desde que tal souben, sempre pasei polos termos de Parga e de Guitiriz, pola N.VI, mirando aos lados, ¡por se saltaba algunha cerva! Nunha desas, topeime cos de Tráfico, ¡que ata me fixeron soprar! ¿Borracho, eu? Non o nego, pero a miña bebedela estribaba na paisaxe, na paisaxe e nos seus contratempos.

¡Oh, Deus, canto envexo á Santa Compaña, que eses recorren o país a pé, que é a mellor forma de coñecelo, de coñecelo e de gozalo, sen Tráfico e sen cegamentos, sen sirenas nin pitados!

¡Terra a nosa, pois o alcatrán é postizo!   

-.-

Un milagre

El Progreso, mércores, 14 de Setembro do 2005 

¡Xa o temos, pois, Coeli enárrant glóriam Dei! A verdade é que xa empezaba a preocuparme iso de tantos bautizos eslavos, en ruso. Ese uso, ou máis ben ese abuso, dos Iváns, dos Ivanciños, cando me chega a nova, ¡láus tibi, Dómine!, de que o deportista, o simpático crego, e nembargantes asceta, Juán Carlos Rodríguez Paradela, acaba de tramitar o anosamento do seu nome, pasándose a Xoán Carlos.

Isto si que é un milagre, esta si que é unha decisión posconciliar. Era de barruntar que un sacerdote que foi ordenado in personam nada menos que polo gran Papa Xoán Paulo II acabaría expresándose en arameo, quero dicir, en galego, vindo ó presente, por suposto.

¿Que non é milagre nunha Igrexa á que tantos séculos lle custou despegarse da submisión valisoletana? Entendo que si; que o é. ¡Parabéns, querido Xoán Carlos! Sempre te tiven por un bo galeguista, ademais de clero exemplar. Tan só me queda unha dúbida: ¿este milagre, que o atribúo ó teu ordenante, o Gran Papa, faríacho de motu proprio ou andaría de por medio algunha recomendación, tal que do teu admirado Ramón Piñeiro, outro home de ben, cada quen na súa esfera?

Emito estes pensamentos precisamente no día da nosa Irimianza, á que lamento non poder ir por causa dun tropezón físico acaecido en certa afección / deporte que non vén ó caso, pero a nosa aquí referida, ¡e celebrada!, xa fai en min un labor de apostolado, nesta certeza de que a nosa clerecía renace galega, como dixo outro cura exemplar, Chao Rego.

Parabéns, querido Xoán, mil parabéns deste vello catecúmeno, que ben se di que é bo cura aquel que cura, aquel que predica co exemplo!

-.-

Soprándolle ao lume do patrimonio oral 

Presentación en Lugo

do libro de Antonio Reigosa Carreiras,

“Galicia encantada. O país das mil e unha fantasías”.

10-2-2015 

Traio aquí apuntado que, “Non é necesario ter pasado por escolas selectas, nin por univesidades de prestixio, para saber que, en principio, a literatura foi oral, maiormente á calor da lareira, e por iso, máis próxima, máis persoal, do que o foi despois de Gutenberg”. Esta idea, elemental, é de Jeroni Salom. Noutras cousas podo estar en desacordo con este xudeu, alcalde de Binissalem, pero deulle, (¡e doulle!), a importancia correcta, con medidas históricas, á literatura oral.

A nosa Galicia en concreto fixo cátedra, case diría que absoluta, das súas lareiras, nas nosas lareiras, e iso por unha cuestión castrexa e climática. Non é igual quentarse as mans nun círculo castrexo que nas tendas indias, xudías ou indias, poño por caso. Fose o patriarca, ou o druída, escoitábano todos, todos srn excepción, homes e mulleres, cativos e maiores, así que a súa verba, o seu relato, os seus consellos ou advertencias, prendían asemade en toda a audiencia.

Ao baixarnos dos castros, montamos a lareira da Casa Grande de cada lugar, e nela continuaron as tradicións e mais as translacións xeracionais. Nada se perdeu, nada pereceu, porque a Casa Grande substituíu, por séculos, as funcións castrexas, incrementándoas coas sucesivas experiencias e coñecementos. Nas lareiras falábase, pero tamén se rexía; eran as Cortes do lugar xa que nelas, ao seu carón, organizábanse os traballos e mailas axudas veciñais. Non tiñan campá coma os conventos, nin a precisaban, pois chegaba conque alguén propuxese unha reunión, e aló ían tódolos veciños, de contado.

¿Fantasiábase nas lareiras? A imaxinación, cultivada a veces en defecto doutra potencia, nunca nos faltou en Galicia, que así elaboramos mitos e crenzas iguais, e se me apuran superiores, aos argumentos da mellor literatura universal. En paralelo co imaxinario local tamén houbo, tamén se deu, a crónica dos licenciados, ¡dos licenciados das quintas!, que relataron como xestas heroicas, ultimamente das guerras de Filipinas, de Cuba e de Marrocos, o que no fondo, ¡meus pobres!, acaso non pasara de ser un pánico atroz, xeneralizado.

Hoxe, se nos queda un ápice de agradecemento e de admiración por aqueles avós, non tan vellos, que aínda son de onte, rescatando en todo o posible aquel caudal de ciencia básica, estamos facendo Patria, Patria de maiúsculas, que iso si que é agradecer o noso herdo cultural, como vén de demostralo aquí o amigo Reigosa Carreiras 

-.-

En

CERNA DE CARBALLO

Xosé Manuel Carballo Ferreiro

Visto por

200 amigas e amigos. 

Na pax. 149:

XOSÉ MARÍA GOMEZ VILABELLA. Escritor.

Sabes cal é o colmo...?

Un vello amigo, que á súa vez é amigo doutro amigo meu, contoume o que lle pasou aquí mesmo, nunha praia periférica, próxima a esta Coruña dos meus pecados, fai uns cantos meses. Pero comezarei lembrando aquela reiteración dos “colmos”, en época non remota; aquela insistencia de preocuparche: ¿Sabes cal é o colmo..., disto, daquilo, do outro, do de máis alá?, que todo se concretaba en colmos, en colmar o vaso do humor nunha época na que nunca tanto brillou o humor español coma no franquismo, pois, coa censura inquisitorial entón gozada o humor chegou ao seu colmo, ¡tamén o humor! Poño por caso, aquel cese temporal da “Codorniz” simplemente por informar do tempo, algo que agora temos ata por Internet! Esmorecido “O Gaiteiro de Lugo”, a Codorniz substituíao informando da climatoloxía; iso si, da presente, pois o Repertorio máis que informar, vaticinaba. “Sección meteorológica: Reina un fresco general procedente del Noroeste de España”. ¡Era certo, vaia que se reinaba, que ata o facía “por la gracia de Dios”!

Aquel amigo do amigo, supoño que acordándose daqueles “colmos”, colmou a miña paciencia soltándome un: -¿A que non sabes cal é o colmo dunha grúa municipal? -¿Non sei; se cadra levantarse cando os cidadáns dormen! -¡Andas cerca! Ocaso foi que a ese Cura..., tan falador que era, de tanto falar, e por falar ben, tiveron que facerlle unha..., a ver se o digo, unha larinxectomía, seguida dun tratamento logopédico... Pois, ao que ía: O de cabeceira recomendoulle tomar o sol, e os psicólogos, que se distraese todo o posible, tal que contemplando as olas do mar, que é a cousa máis movida, menos aburrida, das ata agora coñecidas. Dito e feito, así que, para iso, como non podía falarlles aos taxistas, levaba o seu utilitario ata cerca da praia, aparcando na beirarrúa, fóra da rúa, ata que un día..., madrugou a grúa e deulle por pasar por alí!

-Pero, non estaba ás aforas, ás aforas do asfalto?

-¡Claro; por iso a grúa non puido levarse ao dono do solar, en castigo por telo aberto ata a beira da rúa, e..., levoulle o coche ao Cura!

-Entón, non había sinal de, “Prohibido aparcar”?

-Había, si; pero haberá que entender que se refería á rúa e non ao solar que cabecea nela. O que tamén había, o que houbo, segundo me contaron, foi o bromazo de deixar ao Cura..., sen cura! Iso demóstrase en que, cando deu localizado o seu cochiño, e pediu a copia da multa, canto lle deron foi un papeliño con dous números atribuídos aos gardas denunciantes, séxase, anónimos. Seica fixo un recurso, pero, como non apele a San Pedro...! ¡Multa por estacionamento indebido, e factura da grúa! Como ves, unha grúa grotesca, manexada por uns ateos, inimigos de Gorbachov!

-Daquela..., non eran comunistas?

-Que va, pois Gorvachov, cando se despediu daquel Papa, díxolle: Santidade, aquí ten un amigo, que son ateo pero non practicante! Estoutros, vaia se practican!

¿Que vos parece que lle dixen ao meu interlocutor? Pois..., o primeiro que se me veu ao papo: ¡Pobres curiñas, que todo se lles volve apearse: Apeáronse do púlpito, puxéronos a misar ao revés, quedáronse sen sotana e sen coroniña, aquela coroa capilar que os diferenciaba dos pecadores; tamén veu un logopeda, outro, e prohibiulles falar en latín; despediron aquela vella que adoitaban ter de criada, para que as beatas do lugar non se celasen, e agora comen bocadiños, ou sopa tabernaria; apeáronse do macho e mercaron utilitarios de segunda man..., para achegarse ao proletariado; por se isto fose pouco, veñen as grúas municipais para apartalos das olas do mar, do pouco que lles quedaba, sen compadecerse da cura do Cura. ¡Estes ateos, de dereito ou de feito, estes césares, que só cren nos denarios...; nos denarios e nas bromas estúpidas, estúpidas e sacrílegas, pecadentas, contra curas, practicantes, doentes...; ou sexa: contra todo fillo de veciño. ¡Pero que teñan coidado, pois segue vixente aquilo de, Ab alio species alteri quod féceris!, que vén significando: “Espera do outro o mesmo que lle teñas feito”.

 

 

A multa de Bastiagueiro 

Nota aclaratoria: En definitiva, non houbo multa de douscentos euros, nin resposta ao recurso, nin compensación por danos, nin devolución do indebidamente cobrado pola grúa. Só silencio. Moitos dos que confunden poder e autoridade rara vez son responsables. Serán, logo, irresponsables...

-.-

No mesmo libro, pax. 327 – 329

 


Nota:

Era o ano 1993 e ante algúns ataques en medios de comunicación ao uso do galego na liturxia, publicou Xosé Manuel Carballo na sección Cantón de El Progreso, xornal no que escribía todos os domingos, dous artigos os días 18 e 25 de abril, titulados cada un deles: “Con permiso, ¿déixanme rezar en galego, ou molesto por un casual?” Con bastante moderación, pero tamén con non pouca retranca, ía debullando razóns sacadas do Concilio Vaticano II, do Concilio Pastoral de Galicia, de pastorais de bispos e mesmo do evanxeo, para facer uso do galego nas celebracións relixiosas entre galego falantes sen imposicións, pero tamén sen complexos, ou axudando a superalos. Unha das afirmacións que facía Xosé Manuel era que Deus non só entende o galego, senón que tamén o fala. Así mesmo dicía que se a lingua que lle valeu á súa nai para falarlle de Deus non lle valía para falar don Deus, entón...quen non lle vale a ese deus?

O mesmo día 25 de abril do 1993, -xa saíra o 18 a primeira entrega de “Con permiso...”, publicaba en La Voz de Galicia, en Cartas al Director, Doña Nieves Villanueva unha carta titulada: “Predicar en gallego”. Nela dicía: “Así la justicia gallega falla a favor de evaluar un cursiño de galego con 12 puntos, y una tesis doctoral con 3. Así la Universidad de Santiago de Compostela establece un perfil lingüístico obligado, para frenar “a invasión de profesores vidos de fóra de Galicia” (sic)., actitud xenófobo-racista que priva a nuestros estudiantes de la riqueza plural de invasores brillantes, mientras una camarilla de aldeanos cutres, vindicativos y pocéticos, engordan de ¿méritos? el perfil de cualquier botarate del lugar”.

“Así estos pelmazos presionan ahora a la Iglesia propalando la falacia de que rezar/predicar en gallego es más bueno, justo y progresista, intentando que la jerarquía modifique oraciones y ritos de toda la vida...” Acababa diciendo: “Si dejamos ellatín para participar mejor, no intente ahora el clero devolvernos al recitado rutinario porque lo tienen crudo. Conmigo que no cuenten”.

O sábado 1 de mayo do mesmo ano, en Cartas al Director, de El Progreso, arremetía de maneira torticeira e furibunda don José J. Rodríguez Armesto cun escrito titulado “No vuelvo a picar”. Entre outras cousas dicía: “Este domingo hice un esfuerzo para digerir su artículo (o de José Manuel) atraído por el titular. Así me he enterado de que quien habla gallego se ama y se valora mejor, a sí mismo y al prójimo, por lo que es más cristiano... Es asombroso lo que dice este curita”. O curita en cuestión non dixera tal, como podería e aínda pode comprobar quen se pare a facelo.

Seguía o tal José J. Rodríguez Armesto: “A una comunicante muy leída, de la que por cierto soy un incondicional, la llama “ultra” y le avisa caritativamente de que está a un paso del fundamentalismo”... “Está claro que este hombre tiene línea directa con el Supremo Hacedor y una visión maniquea de la humanidad... Este cura, además de poco original, es un demagogo y un manipulador de armas tomar... En una sociedad como la gallega, carente de tantas cosas, espirituales, culturales y materiales, parece un despilfarro llenar tantas columnas de gaseosa envenenadita... Ya no le vuelvo a picar, señor cura”.

Despois deste alarde imaxinativo dun quixote que, confundindo muíños de vento con xigantes, saíu en defensa da súa dulcinea sen reparar en que había topado con la iglesia,

apareceu como unha bocanada de aire fresco, reconfortante e xuvenil a carta de Josefina Rielo, esposa de Xosé María Gómez Vilabella, amigos ambos de Xosé Manuel, e tamén da nosa cultural e da nosa lingua.

A carta de Josefina do día 5 de mayo de 1993 creemos que segue tendo hoxe plena vixencia. Xulguen por vostedes mesmos.


 

No libro

Galicia Encantada

O país das mil e unha fantasías.

Edición de Antonio Reigosa.

Nas pax. 191-193

UNHA DE DEFUNTOS

Xosé María Gómez Vilabella

 

 

O cemiterio vello de Montecubeiro estaba no que é hoxe campo da festa. (Mesmo a continuación da torre do campanario)

Aquí, no adro actual, estivo o cemiterio vello de Montecubeiro, concello de Castroverde (Lugo). Ditoso mes, que comeza con todos os Santos e remata elixindo ao Santo André. De defuntos, si, pero de carnavaladas tamén, pois detrás da cruz sempre andou o diabro.

Meu avó tenme falado daquelas bromas, daquelas carnavaladas de antes da guerra; lémbrome de varias, pero unha das que máis me impactaron foi a de cando el, con media ducia de veciños, anticipándose ao Día da Cinsa, concretamente no amencer do Martes de Carnaval, saltaron a parede do cemiterio vello e acenderon unhas candeas daquelas de cera, que se facían nas casas ao esmelgar, chantadas na propia terra dos últimos enterros. Un dos cómplices, que era ferreiro e entendía de chaves, conseguiu abrir a porta do campanario e deu en tocar as campás, coma se houbese defunto!

O avó, desde a currada do convento, petoulle ao párroco co cadeliño de ferro da porta da reitoral. O crego, entre o chamador e mais o repique das campás, asomou por unha ventá, refregando os ollos:

-Quen é, quen chama, quen morreu?

-Señor cura, baixe pronto, así sexa en cirolas, para que os vexa antes de que se vaian, que están saíndo das covas!

O cura, incrédulo:

-Morreu Brais?

-Non señor; todo o contrario, que están resucitando!

O cura baixou ás présas, cos calzóns de baeta colorada á vista, e nada máis abrir a porta, como meu avó deixara aberto o portalón que dá ao adro, divisou aquelas ánimas, acarapuzadas coa correspondente saba de liño, correndo polo campo. Sen dicir nin pío foise á sancristía, saíndo co caldeiro da auga bendita na esquerda, e co hisopo na dereita.

-Señor cura, onde vai, que esas non precisan responsos, ou si? Non ve que están resucitando! Veña comigo á porta do cemiterio, por se continúan saíndo...

Como era de noite, o cura viu as luces a ras de terra, pero non se decatou das candeas que as producían. Daquela irou de hisopo, e deu en esconxurar.

Contaba meu avó que tardou bastante en reaccionar, en decatarse de que todo aquilo era unha broma:

-Como estás aquí, a estas horas?

-Madruguei para ir a Librán, axudarlles a botar as patacas...!

-Para aí, non largues, que tes que darme o nome deses sacrílegos que así se burlan do seu párroco!

-Non podo, que non o sei! Eu vin e oín o mesmo cá vostede. As campás tocando a defunto..., e sen campaneiro! Despois diso, esas ánimas, que non teñen nome... Non ve que son anxos, ánimas resucitadas, e están dando voltas aí no adro porque aínda non lles deron o emprego celestial, que veñen aparvadas do Purgatorio, máis ou menos como fixo vostede agora mesmo, ao espertar!

Aqueles eran carnavais, e aquelas eran chanzas, unhas carnavaladas que facían resucitar aos mortos!  

-.-


 

Na pax. 42:

Homenaxe a Mercedes Cora

Vouvos presentar unha rapaza que, nos seus días, alá polos corenta e cincuenta, revolucionaba as feiras de Castroverde nos veráns, de tal xeito que non había mozo que non se parase para ollala, en posición de firmes, e iso porque poucos se atrevían a falarlle, aínda que ardesen en desexos de facelo. Trátase de Mercedes Cora, bautizada como Mercedes Josefina Carrodeguas Gómez; filla de Ermitas de Gómez, de Berlán, e nada en Cuba, naquela Cuba que aliviou a fame a tantos emigrantes do noso país. Mercedes Cora morreu en Madrid, despois de deixar filmadas once películas, Levouna un cáncer de peito, daquela incurables, ou pouco menos. Tiña 52 anos.

 


Mercedes na película “El Pórtico de la Gloria” 

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

VOLVAMOS AO CATECISMO DO LABREGO

 


Don Valentín, coa venia. (Valentín Lamas Carvajal, fillo do ourensán José Francisco Lamas, e da luguesa María Manuela Carvajales). Coa venia, meu Profeta, e de paso, pídoche, humildemente, benevolencia e comprensión polo sacrilexio de reinterpretar, de actualizar, o teu Catecismo. ¡Xa sabes, a Lei do Péndulo, que desta vez está devolvendo aos eidos a estes desertores do arado do século XXI, que se creron amparados pola artificiosa prosperidade urbanícola!

Menos mal que na túa terra, ben querido Frei Marcos da Portela, nunca faltaron Redentores, tal que aquel ilustre mariño do Ferrol, don Hermenegildo, noso insigne benfeitor, que:

. Retirou as mulas de Castela, poñéndoas a arrastrar canóns en vez de arados, ¡para que así os seus paisanos non tivesen que segarlles o trigo aos casteláns!

. Ocasionou a morte duns cantos milleiros de rapaces, para que así abundasen as mulleres, e competisen cos homes, tal que facendo traballos variles, ¡que xa estaba ben de telas coa ”pata quebrada e na casa”!

. Aos mutilados mandounos para a capital cunha pensión, ¡que así podían vivir, e casar, de man branca!

. Aos forzudos librounos de cavar na touza, ¡dándolles praza no Exército, na Garda Civil e na Policía!

. Para que as mulleres non malvendesen as leiras, ¡prohibiulles adir as herdanzas sen permiso expreso dos maridos ou do xuíz!

. A todo isto, un racionamento xeral, ¡para que as labregas non se puxesen fofas, pois para fofa chegaba a súa asturiana, dona Collares!

. Por se fose pouca menciña o racionamento, requisas de froitos e gando, a tutiplén, ¡para soste-los mouros, os de Marrocos e mailos do Pardo, que ben o merecían polos servizos prestados na SÚA recuperación de  Covadonga!

 


Así comezou, na escola, a súa labor protectora do agro galego, pero como tales medidas resultaron exiguas en vista de que os nosos labreguiños mataban a fame estomacal cultivando a testicular, abriulles a emigración, en particular para Cuba, que era un sitio quente…, ¡do clima, pero tamén das mulatas!

Detrás de San Hermenegildo, que ben se lle premiou o seu patriarcado coa medalla de ídem, ademais dunha laureada, ¡un millón de mortos, que nunca houbo unha condecoración tan merecida!, veu o demo e tróuxonos de graza dunha cracia! Aqueles caciques de uniforme foron morrendo, pero os fillos disfrazáronse, uns de sociais e outros de populares, levándose da aldea para a capital o pouco que nelas quedaba…, ¡coas honras de facernos lacaios seus! ¡Deu-lle-lo pague. Amén!

 

Don Valentín, como cambiou o noso agro, este agro actual, ornado de silvas. Aquela escravitude da nosa labranza, ¡por fin!, acabouse, que non facía falta para nada pois as patacas impórtanse de Exipto, as fabas de Agadir, o trigo de Ucrania, as teas da China…, así que as nosas mulleres xa non fían nin cardan, e en vez de zocas, levan zapatos de tacón!  ¡De paso, o teu Catecismo quedou obsoleto! Isto foi o pasado, pero, ¿de presente? Os pisos, hipotecados; os mozos, no paro; e as hortas, a eucaliptos! ¿Que nos queda, meu profeta Lamas senón volver á lama, ás corredoiras, aos hortos dos nosos avós?
En definitiva, comezar de novo, aínda que cunha diferenza: que agora temos
tractores no sitio das picañas…, mentres a España lle fíen o petróleo!

¿Que máis queres saber deste presente? Déronos becas para estuda-los fillos, a troche moche, pero non encarreiraron as carreiras, pois o que máis necesitaba este país eran técnicos, ¡un en cada casa! Técnicos do que fose, pero…, técnicos! E paralelamente estimular a produción de artigos exportables para que, cando parasen de entrar as divisas dos nosos emigrantes, compensásemos coas plusvalías dunha exportación abondosa, ¡que é o que fan, o que sempre fixeron, os países civilizados!

Ninguén nos ensinou a distinguir entre insumos e consumos, máis ben ao contrario, tal que aquel Alcalde da Coruña que nos predicaba: “La Coruña, ciudad de servicios”. ¡Servizos son consumos! Aquel nunca vira un mapa; polas trazas, non: A Coruña é fisterrá, porto de saída, óptimo, para Europa occidental, América, África… O elemental, o prudente, o humano, era substituír a exportación de emigrantes pola de produtos elaborados, perfeccionados, apetecibles, ¡que eses si que son servizos, e non os outros!

Nas conferencias dos…, ¿intelectuais?, predicábase que sobraba xente no campo; ¡daquela, xubilacións anticipadas, con primas polo cese da actividade agraria! ¡Xa! E no sucesivo, ¡importación, que é o que fan os importantes, importar! As papeleiras deron en regalar plantóns de eucaliptos…, ¡para adorna-lo prado da herba verde! E tiñan razón, pois as vacas, mentres estaban cordas, podían alimentarse con ósos da calaza, e despois, de tolas, incineralas…!

¿Como facemos, agora, para volver á horta? Non é doado: As leiras que non están a eucaliptos dan silvas, ¡e son tan ricas as amoras! Concentracións parcelarias de carácter privado non fixemos, e as da Xunta…, poucas, tardías, e mal arrexuntadas! As ferramentas enferruxadas, o tractor malvendido, as cortes…, parécense ás de Madrid: moito cemento e pouca riqueza!

¿Quédanos a casiña, ou tampouco? ¡Na casiña, por non lousala, podreceron as vigas! Daquela, ¿onde estamos, acaso nunha crise? ¡Aínda o preguntas, catecúmeno inocente: quédannos uns panteóns soberbios, marmóreos, pero o caso é que tamén escasean os Curas, así que, moito panteón e poucos responsos! Falando de responsar, meu admirado don Valentín, aí van os meus:

 É necesario e urxente coñecer as posibilidades das terras de cada quen para, a partires diso, producir nelas aquilo que vaia dar mellor froito, pois o presente, se algo é, ben o sabemos, un sopro. Xa chegamos, xa estamos, nun nivel formativo e técnico considerable, pero iso non é, non debe ser, unha meta senón o punto de partida
para novas sabenzas.

Producir + producir + producir = igual a pouco, pois a produción é unha carreira de obstáculos, de velocidades, e daquela a terceira aínda é unha marcha curta. Ou avanzar ou recuar, que non hai termo medio, pois se chegan todos diante nosa, nesta feira global, ¡daquela só teremos as sobras, os refugallos da economía.

Redimirnos de nós mesmos. Aquela redención dos foros, que tanto preocupaba a don Valentín, xa a lograron os avós, entre os morgados e mailos minorazos emigrados, así que á nova xeración, liberada, instruída por nós, polos nosos cartiños, cos nosos cartiños, tócalle un novo tipo de aforro: redimirnos da nosa incompetencia, do noso atraso, daquilo que nos foi inacadable. ¡Xa descansaredes de vellos…, se a polución vos deixa chegar!

Taxas de produción por debaixo das que se acadan por Europa arriba equivalen a miseria, pura escravitude.

A boas horas mangas verdes, que di o refrán. Se non levámo-lo paso, no torreiro dos intercambios mundiais só bailarán connosco as feas, o Terceiro Mundo. Cada ocasión perdida…, ¡fentos ao pote! Idiota o último, nesta carreira de obstáculos.

 

Aviso: ¡Xa empezou!

 

Onte coma onte, e hoxe coma hoxe; emparzáronos con eses veciños da Europa central e norteña, bastante traballadores e ben preparados por certo, con séculos de avantaxe, así que, ou rebentamos ou levámo-lo rengue.

Nunca é tarde para aprender; nin cedo para levantarse. ¡Upa Galicia! O que sinto
é que os meus cadrís non me permiten acompañarvos nesa brega…, para saír desta
maldita crise! Certo é que a fixeron, que a causaron, uns, e que lles toca
tirar do temón aos outros, pero…, ¡que se lle vai facer, as benaventuranzas
sempre son as que din a última verba! 

 

 

¡Non hai amoras sen espiñas!

-oOo-

Xosé María Gómez Vilabella



No hay comentarios: