UN CRIME DE IDA E VOLTA -I-

UN CRIME DE IDA E VOLTA

Xosé María Gómez Vilabella

Dedicado ao meu ilustre amigo

José Enrique Villarino Valdivielso,

evocando as súas raiceiras familiares

en Rebordaos. Desde a súa casa soarega

moito axudaron a facer xustiza na bisbarra.

Xosé María

Ficha da Garda Civil de Castroverde

Lugar do crime: Na eira de mallar de Cas Nogueira.

Con ocasión de: Na rúa de casamento da filla dos Nogueira.

Vítima: José Manuel Miramontes.

Testemuñas: Era de noite; estaban disfrazados para coller as roscas e mailo tabaco na rúa de casamento.  Canto afirman os presentes é que o tiro saíu da parte do palleiro.

Sospeitosos: Estamos inquirindo acerca de posibles inimigos.

Autopsia: Fíxolla en Mosteiro o Forense de Lugo, sen máis datos que unha descarga de perdigóns do 12, no ventre do occiso.

Xosefa e Xosé María acordaran celebra-la súa voda despois da malla, tanto por ter pantrigo na mesa como para que lles puidesen ir os invitados sen présas, séxase, despois de feitas as tarefas do verán. De Rioxoán, de parte do noivo, irían unhas quince persoas, entre familiares e amigos. A noiva, entre parentes, veciños e amizades, contaba cuns trinta, así que houbo que levar a que ía ser cama matrimonial para o pendello da herba, e nin con esas sobraría espazo no cuarto do fondo, no grande, para abri-la mesa que lles fixera o noivo, un carpinteiro acreditado, recén chegado de Cuba, onde traballara de fogueiro na liña de La Habana a Cienfuegos. ¿Que casa se libraba, daquela, de ter un ou varios emigrantes?

Os preparativos deran que facer. Primeiro as mallas do lugar, e despois os nervios da noiva porque non acababa de irlles a costureira, unha tal Toñiña, de Xerbolés, que mellor nin máis solicitada non a tiñan en catro leguas á redonda. Acabou indo, e con tal arte que daba gloria ver aquelas formas de talle axustado obtidas dun flamante veludo negro traído de Cuba, provisoriamente, polo rapaz, polo Xosé María, acordado que tiñan por correo aquel casamento. O de casar as rapazas de branco dábase maiormente nas cidades; con tantas viúvas na aldea, unhas de vivos e outras de mortos, daquela era un escándalo branquearse por fóra; ¡xa ían por dentro, todas virxes, a feito!

Tren leiteiro. “Da Habana a Cienfuegos, eu levaba a máquena...”,

en verbas do propio Xosé María.

O fogueiro viña afeito ao fogo, e rabiaba por saltarlle na pluma á súa moza, tan fiel ela que agardara cinco anos por aquel rapaz, coñecido na festa de Luaces, seis anos antes, ¡que xa é fidelidade! Na primeira entrevista, que acordaran verse na feira de Mosteiro, despois da consabida aperta, o primeiro que lle dixo o cubano foi:

-Tes que perdoarme a franqueza, pero como pasaron tantos anos sen verte, vouche dicir que eu non caso cunha rapaza que non sexa virxe, pois teño ese gusto, que das outras había en Cuba o demo delas, e con fortuna, pero eu gardeime para ti, así que non quero ir ao altar con dúbidas.

A rapaza seica se ruborizou, moito, pero como non pecara sobroulle afouteza para cruza-los dedos en forma de cruz, e dese xeito, con ese signo, xuroulle que ninguén lle tocara, aínda, nin sequera por riba da saia, canto máis…! Xosé María agradeceullo con dous bicos fortes, un en cada meixela, para seguidamente facerlle esta promesa:

-¡Ai, muller, neste caso, eu, en agradecemento, xúroche que, pola miña parte, o primeiro dos fillos que teñamos, que xa me encargarei de que sexa varón…, pola forza e polo repocho que traio…, chamarémoslle…, iso, Fidel!

De padriño foilles José Manuel Miramontes, que tiña sona de rico, e máis aínda de mullereiro, calidade que lle granxeaba a simpatía das mozas, sempre afagadas cos seus piropos enxeñosos e abundantes, que nunca se repetía con ningún dos seus ditos. Tabaco trouxera de sobra o noivo, en particular cigarros de Vuelta Abajo, así que ao padriño só lle incumbían as botas do viño, que por certo foi do mellor do Ribeiro, un bocoi que cargaba un carro; levóullelo o Taberneiro de Pousadela. Para madriña solicitaron á señora Manuela do Rego, que como tiña sona de boa parteira conviña tela de man para un previsible futuro. O resto faríao o Cura, a quen por certo invitaron ao banquete, con comenencia, para ver se lles cobraba algo menos polo cerimonial. E foi sorte que estivese presente aquela noite, en vista do acaecido; pero iso veu despois, que agora aínda estamos chegando á igrexa de San Cibrao:

Ao subi-la costa de Ribón apeáranse para alivia-las bestas; todos, menos os noivos, que lles cumpría ir descansados xa que tras dos nervios da cerimonia viría o banquete, e tras do banquete, xa de noite, tiñan que saír cos agasallos acostumados nas rúas rumbosas, roscas, viño e tabaco. A continuación, pero iso sería desde que se marchasen os convidados, estrearían aquela cama baixada á palleira; por certo que ninguén o dixo, pero os rapaces ben se decataron de que o feo funciona de afrodisíaco, ás mil marabillas!

Ao pasar polo Escouredo incorporárase á comitiva nupcial o padriño, nativo dunha daquelas catro casas, pero que xa levaba un tempo casado ao Barreiro, onde demostrara o seu machismo facéndolle á muller dous fillos e unha filla, en cousa de tres anos, ¡un trienio ben aproveitado, maiormente nas noites invernías, tan frías que son neses lugares da campá para arriba!

De sancristán, ¡todo veteranía!, fíxoo o de costume, Afonso da Cordeira, un especialista entoando o “Cantemos al amor de los amores…”. ¿Que lle faltaba á voda do cubano? ¡De momento, nada, a Deus grazas!

As arras tamén viñeran de Cuba, e foi todo un éxito de público e de crítica ver como os invitados enxalzaron aquelas trece moedas de ouro…, ¡pesos cubanos! O si quero dixérono tan forte que se oíu desde o atrio. O Cura arengoulles algo máis do habitual, pois non en van lle prometeran deixarlle quedar no cepillo das esmolas unha daquelas moedas tan brillantes, ¡como que eran de 18 quilates, mesmo saídas do trinque! ¡Se a noiva era de estrea, qué menos que mercala con aqueles pesos tan fogueados, tan suados, do fogueiro!

Naquela voda concorría o fogueiro, obviamente, pero tamén un fogueteiro, o señor Dositeo de Xerbolés, así que cada un aportou o mellor do seu oficio: ¡Doce foguetes de doce estalos, e non foron trece por medo aos fados, que para iso chegaba coas moedas douradas, tan suadas! Nada, que o fogueiro estalaba de felicidade, pois non era pouco deixa-la carboeira daquel tren de Cienfuegos para estrear a calor, a cordialidade, o amor, dunha morgada, e para iso, de Bergland, o lugar máis verde de todo Castroverde!

En canto ás roscas, subírallelas a Narnexa da Ribadauga, no seu burriño, tan famento que entre o peso da rosquilleira e mailo saco dos melindres, botoulle dúas horas ao camiño, e menos mal que deu chegado no mesmo intre en que saía a noiva, pois do que non, ¡outra espera desesperada!

Con tantas sortes, ¿quen ía temer unha desgraza en tal día, nin en tal día nin en tal noite? ¡Ninguén; pero iso foi porque non invitaran a ningún adiviño! Así que, de momento, gocémola.

Cura Lugilde:

-¿José María, quiere recibir a Josefa aquí presente por su legítima esposa, según el rito de la Santa Madre Iglesia?

 O noivo, rotundo:

-Quiero.

O crego, dirixíndose agora á Josefa:

 -¿Josefa, quiere recibir a José María aquí presente por su legítimo marido, según el rito de la Santa Madre Iglesia?

Josefa, caéndoselle a baba coa emoción:

-¡E non hei querer; tanto tempo que esperei para que volvese de Cuba!

Como aquela afirmación era rotunda, Lugilde non lles esixiu abreviación, así que lles colleu as mans, para xuntárllelas e bendicilos:

-Yo os uno en matrimonio. En el nombre del Padre, y del Hijo, y del Espíritu Santo. Amén.

Confirmado o consentimento, Lugilde pasou á bendición dos aneles, ¡ouro cubano, de 18 k!

Neste punto do ritual houbo unha paréntese que merecía quedar retratada..., ¡se houbese máquina! O Cura Lugilde deu quitado os seus ollos do ouro, pero púxoos noutro lugar notable: Diante súa estaba a Josefa con toda a ubre apoiada no reclinatorio, así que o crego volveu a extasiarse! Puxo cara de matemático, pois para curas calculistas aqueles de primeiros do XX:

-Quédanlle dez anos de regras... Dez embarazos, dez partos, con tres meses de recuperación en cada un deles. Unha muller destas magnitudes, chegará ao noveno, que virá coa Roda de Santa Catalina; por tanto, músico. E o décimo..., ao Seminario! Pola outra parte o José María tampouco vai cansar..., que vén afeito de atizarlle “á máquena!”

Para que non lle notasen os malos pensamentos, abriu os brazos, como abrazando aos presentes, ¡e botounos da igrexa!

-¡Compañera os doy y no sierva: amadla como Cristo ama a su Iglesia! ¡Amén!

-.-

Ao pasar de volta polo Escouredo, e tamén polas casas de Riba de Bergland, algún cativo asomou coa man aberta…, ¡por se as roscas! Pero a madriña contoulles a verdade, que chegaran tarde, e que aínda estaban no saco, pero que non lle faltasen á rúa do casamento, que empezaría entre lusco e fusco, con gaiteiro e todo, pois padriño había, e madriña tamén, a cal máis rumboso.

Todo era felicidade, pero non para todos, pois ao irmán máis novo da Josefa, un rapazolo aínda, custáballe disimular a súa envexa habida conta de que o patrucio fixera morgada, das dúas fillas, á máis nova, así que ao varón tocaríalle buscar morgada, casar para fóra, ou emigrar… Pero diso de emigrar dixéralle o futuro cuñado que tanto o de corta-la cana do azucre como atizarlle á locomotora non eran moco de pavo:

-Mira, ho, mira como é a cousa, que por algo tratan de louca á motora, á locomotora; eu, co sabido sabido, prefiro atizarlle ao forno do pan, ou queimar terróns aí arriba, neses vedros de Sagaruxe…

-¡Xa, ho, pero meu pai fíxolle á túa Xosefa dous terzos, e daquela, co que nos queda aos outros, nin para comprar unha besta! Se non me queren as morgadas, acabarei de caseiro…, ¡acaso no casal de Figueroa!

O aínda pretendente, riuse, tomoullo a broma:

-Se te apelidas Casal…, o propio é que acabes nun casal, sexa propio ou arrendado!

-¡Cómate o demo…; cuñado tiñas que ser!

Non houbo máis, pero naquel casoiro comezaban a nacer os rancores…, antes cós fillos!

O carneiro matárano de vésperas, para seguidamente pelalo e despois metelo no forno tan pronto retirasen a fornada, que naquela ocasión foi enteiramente de trigo; o que non houbo foi empanada porque os touciños ían altos, e había que reservalos, con algún que outro chourizo, para os entrantes do banquete. As figueiras estaban en sazón, e as maceiras comezaban a brillar, particularmente as temporás, así que había sobremesa abondosa. A madriña foi a encargada de asa-las mazás, pero iso desde que retiraron o carneiro, que non saíu mal, aínda que algo queimado; foi cuestión de darlle ao coitelo para raspalo un pouco, pero despois diso sabía coma as noces, ¡coma as noces daquela nogueira de diante da porta da eira!

Honores especiais mereceu a cociñeira, parenta política da noiva polo seu casamento co Ferreiro de Bergland. Asturiana, do lugar de Cuerres, e cociñeira en Bos Aires, onde casara e cansara, casara para cociñar para dous pois cansara de facelo para corenta, no restaurante do Centro Asturiano, aínda que por pouco xa que decidiron virse para España e facer unha casiña en Rioxoán, onde puxeron unha fonda. O éxito meirande foron aqueles queixazos, traídos do seu Cuerres, que tanto servían de sobremesa como para mantenza.

En canto á nai da noiva, ¡miña pobre, entre a emoción de casa-la filla e atizar aos potes na lareira, pouco menos chamuscada estaba có fogueiro da locomotora cubana! Puxo especial primor en atenderlles aos coellos, uns coellos ao allo que xa lles cheiraron aos invitados antes de abri-la cancela da eira. Traballo feito foron aqueles queixos remasados, ¡os de Cuerres!, que alguén, na mesa comparou cos pasteis da Madarro de Lugo, unha docería recén fundada por un indiano de Cobula, que tamén estivera atizando en Cuba, pero non ao tren senón ao forno dunha pastelería.

Con todo o lugar sentado á mesa, o gando estivo desatendido, pois non se viu a ninguén saír da festa para acudir aos presebes respectivos; a primeira que o fixo foi a señora Josefa da Caseta, que lle dixo ao seu Ramón:

-¡Non hai dereito; nós con tanto, e as nosas vaquiñas con tan pouco! ¡Ai, Ramón, mentres soben outro prato, ti e máis eu imos gadañar dous feixes no prado da Porta, e desde que atendamos á nosa facenda, volvemos, que aquí hai abondo, e seguirao habendo cando esteamos de volta!

Dito e feito, que tamén serviu de lanzadeira para os outros veciños, así que saíron uns cantos, xuntos, como en procesión, cada quen para atenderlle á súa facenda, pero non tardaron en volver, que unha voda era unha voda, e vodas coma aquela, con arras de ouro e coellos na mesa só se daban de cando en vez.

De volta á mesa, os contos, pero temperando nos verdes posto e suposto que había roupa tendida, ¡de un a oitenta! Nisto a voz cantante sempre era a do vello Xosé de Gómez, ¡todo o lugar, homes e mulleres, Xosés, dous ou tres en cada casa!, que onde non sabía inventaba, tal era a súa imaxinación; iso ademais de ser o albeite máis acreditado de toda a bisbarra. O serio era Brais, que se afixera a poñer xestos solemnes para engaiolar aos gandeiros que lle vendían as reses; caso á parte era a súa muller, ¡tamén Xosefa, e iso que viñera de Xerbolés!, unha santa onde as haxa, que igual se santificou aguantando as impertinencias e mailas tiranías do seu home. O resto dos comensais, xente do común, xente que pasaba inadvertida, tanto nos feitos coma nos dicires. A madriña, ¡miña pobre!, logo parira media parroquia posto que axudou a parila, participando das súas dores e das súas esperanzas; sempre afable, sempre tranquilizadora, rebordando experiencia nun tempo en que a sabenza das parteiras era taumatúrxica. O padriño, un home listo coma poucos, pero demasiado, que así se facía reo dunha carga de envexas, coas que podía grazas precisamente ao seu bo humor. Esa sabenza, ese destacamento, unha certa dose de ironía ou retranca, tenlle custado algún que outro esvarón.

Xulio do Roxo, que xa de rapaz era unha especie de lexionario atrevido, moi medrado con respecto á súa idade, lanzou na mesa uns cantos, ¡Vivan os noivos!, que daquela era unha ousadía porque só falaban os rapaces cando calaban os maiores, e en tal ocasión, en tal mesa, bebidos houbo, pero calados, poucos. Empezaba a gustar das rapazas, e elas del, con tal afouteza que algún houbo que tirase de navalla para protexer ás que consideraba da súa reserva, pero con Xulio logo tiñan que envaiñala só perigo de amosarlle as súas tripiñas. Acabou vencendo o galo, pero o malo é que non as daba atendido, pois na súa casa, cun predominio de mulleres, non se podía vivir, non se podía atender ao agro con moitas ausencias.

Entre lusco e fusco, cando acenderon as velas da mesa, o Gaiteiro de Cobula entendeu que ía sendo hora de tocarlles aos de fóra, aos da rúa, que agardaban amontoados na eira, cabe da porta e diante da palleira. Algún con caretas, e quen máis quen menos ansioso por chupar habanos, ou do que non, recollelos para levarllos a seu pai, a seu tío, ou a seu avó; as mulleres, sempre devotas da Narnexa, tamén ían de mantelo, con petos axeitados para a media ducia de roscas que coidaban lles ían tocar no reparto; todo iso a maiores duns tragos de bota, que ben os precisaban, uns e outras, para entoar algunha que outra copla das axeitadas para as ruadas de moita troula. A mellora sempre foi para os encapuchados das caretas pois eses, quitándoa ou poñéndoa, ou cambiando de cara, por lúa chea que houbese sempre conseguían multiplicar o número de ruantes, levándose tres ou catro doses, tanto de melindres como de habanos. Como de costume, tras da gaiteiro, cando xa levaba dúas ou tres pezas, e as gorxas empezaban a pedir humidade, saíron os padriños coa menciña que lles incumbía; os noivos, tamén segundo a costume, demoráronse un pouco máis para facerse de rogar, para que, co viño, os urras fosen máis xenéricos e máis elevados de ton. Nisto, que o padriño contestou aos urras cun, ¡Ai, Deus, que me mataron!

Non estivo claro, ninguén tivo claro, se primeiro oíron aquel desgarro, ou se se percibiu o plof dos disparos. Uns cantos deron en correr para tras do palleiro, na dirección dos fogonazos, pero a sombra maldita, coa escopeta ao lombo, tanto corría en dirección a Maxide que nin que levase alas nos pés. Desde logo que levaba zapatos pois con zocas sería posible darlle alcance. Saltou a parede da carballeira de Gómez e despois eclipsouse por entre as xestas da chousa de Brais.

O padriño da voda, nin bota nin carajos, que precisaba, e non lle chegaban, as súas mans para aperta-las tripiñas, coa dor e co medo a que se lle escapasen por riba do calzón. A madriña, douta no seu oficio de parteira, arrincou o propio refaixo para envolve-lo ferido; e deu berros para que lle buscasen unha lea coa que atallarlle o envurullo, e co envurullo as tripas. O silencio foi total, roto tan só polos laios do padriño. Subarreiro, que tiña alí o carriño do burro, co que levaran os foguetes de Xerbolés, propuxo que lle puxesen unhas mantas no seu carromato, e sobre delas tender ao ferido para levalo a Lugo, con toda a velocidade da que fose capaz a súa besta. Á madriña aparelláronlle nun tris a egua do padriño, e nese plan, con eses preparativos mínimos, puxéronse de camiño, seguidos por uns cantos homes, dos que tiñan eguas ou cabalos. O camiño máis curto era por Maxide, e de Maxide pola Veiga da Silva saír á estrada de Mosteiro. Lugo quedaba por riba das catro leguas, así que a camiñada presentábase crúa, e menos mal que arramplaron con cantas velas e farois de petróleo había na casa. Os noivos tamén querían ir, pero retivéronos, que aquel calvario levaba abondo de cireneos. David do Rego ofreceuse para ir a Castroverde, en busca dos Gardas.

A velocidade foi máxima, a máxima que resistía o burro, pero non suficiente pois nada máis chegar a Mosteiro en lugar de continuar para Lugo petaron á porta da funeraria de Daniel de Piñeiro, entregándolle…, un cadáver! As dores foran terribles, e aínda que a sangría se contivo bastante co refaixo da señora Manuela, non chegou a estiñar por completo. O Cura, que no seu macho sempre foi de par do ferido, tan pronto deixou de oírlle os xemidos aplicoulle as palabras da estrema unción, para seguir cos responsos do caso.

A tal momento Xosé Manuel Miramontes, xa no Ceo, rendía contas dos seus pecados á vez que recollía o premio das súas virtudes. Nin que dicir ten que aquel día houbo unha vida menos, e sen reposición, pois os noivos pasaron a noite chorando e rezando. Tampouco durmiron, que nin ocasión tiveron, pois ao amencer xa estaban os Gardas tomando declaración a cantos atoparon na casa.

-Sexa franco coa Autoridade, en ben dos inocentes: ¿Quen era, quen foi, o principal inimigo do Miramontes, un inimigo que teña escopeta?

-Mire, Cabo, neste país de montes, de montes e de pitas, cada veciño súa escopeta, ¿ou imos regalarlle as pitas ao raposo?

-Home /muller, decátese de que houbo un crime, e hoxe por ti e mañá por min, que non é cousa de deixar soltos aos criminais! ¿Preocúpalles o raposo, e os criminais, non?

-Cabo, vai ser mellor que falen co señor Cura; se cadra despois do precepto…, e cando se celebre, sexa nesta parroquia ou nas confinantes, estean atentos aos homes que se acheguen ao confesionario; ¡se algún tarda en saír, xa saben: pecados gordos! –Díxolle o vello Gómez Carballedo, tan coñón coma sempre.

-A Autoridade non pode esperar. ¡Faga memoria, e déase présa, pois os tolos non descansan sen repetir as súas falcatruadas! ¿O asasino levou consigo  a escopeta, non si?

-¡Eu nada lle sei, que comigo ninguén se meteu…, ao de hoxe! Falen tamén coa criada do Cura, que esas están afeitas aos pecadores, que os cheiran de lonxe! –Insistiu Gómez.

-As postas que lle quitou o Forense que baixou de Lugo seica eran, ou parecían, do doce…; ¿quen ten unha escopeta dese calibre? –Puntualizou un daqueles gardas.

-¡Señor Garda, iso haberá que preguntárllelo ás lebres!

Miraron e remiraron detrás do palleiro, pero de cartuchos, nada! O que disparou estaba afeito á escopeta, e por présa que tivese non se foi do sitio sen recoller os cartuchos. Para máis complicación, aquela noite houbo unha boa orballada, coma se o ceo quixese axudarlle ao criminal deformando as pegadas dos seus zapatos. A Garda Civil, Cabo e dous números, comeron e durmiron na casa da voda, tres días, coas súas noites; sen tregua, que ata interrogaron a tódolos nenos da rodeada, nun radio dunha legua, ou máis. Xa ían de retirada, mantidos pero cansos, cando se cruzaron cun xateiro que non era precisamente o Brais; alguén máis falador pero tamén máis falangueiro có Brais:

-Ti que andas de casa en casa, e que sabes gañarte a confianza de tódolos ricos, pois un pobre non foi, que os pobres axotan aos raposos sen escopeta, soamente co seu can de palleiro, ¿quen sería o covarde que se atreveu co Miramontes a tiro limpo, quero dicir, a tiro sucio?

-¡Eu que sei; lévase rido de moitos, que era un coñón, e non hai nada coma unha risa a destempo para escarallar unha amizade!

-¡Iso, iso; que niso non pensáramos! Así sexa un cento, ¿de cantos sabes que se teña rido?

-¡Non sei; acaso aquilo do rego dos Lagartos…!

-¿Que pasou no rego dos lagartos…? –Apremou o Cabo.

No pontello do Rego dos lagartos; rememorando os feitos, medio século despois.

-¡Nada que teña importancia! Viñamos de Castroverde, da feira, e máis ou menos nese cruce onde se separan os de Arriba dos de Abaixo, vin que Xosé María da Ramallosa levantaba a caxata contra o Miramontes, pero alguén deulle un caiadazo á súa besta, tan oportuno que a egua pegou un brinco, botándose a galope, así que o Miramontes librouse da que lle ía caer. Despois preguntei aos que viñeran con el, e dixéronme que estiveran falando de mulleres, e que o Xosé Manuel, acaso bébedo, lle dixera, en broma por suposto, que Ramallosa non tiña tanto de que presumir da súa, que a levara á igrexa sen virgo, dándolle a entender que llo quitara el mesmo, días antes, evitándolle unhas molestias.

O Cabo tirou de caderno e de lapis, apuntando tódolos detalles: cándo, cómo, e ante quén foran aquelas ofensas. ¡Xa tiña unha pista, xa podían facer unha detención!

Ramallosa tiña efectivamente unha escopeta, pero era doutro calibre, circunstancia que non obstou para os gardas pola sinxela razón de que consideraron que non ía ser tan lerchán que conservase a do crime. Un deles, pelota ou cumpridor que fose, asomouse ao pozo, e ao comprobar que secara aquel verán, atouse á corda, encargándolles aos compañeiros que tirasen del cando rematase a comprobación, pois desde arriba víase o fondo moi escuro, e conviña baixar. ¡Nada, que no pozo tampouco estaba a escopeta de marras! Ramallosa xuraba e xuraba, pero os gardas empeñáronse en face-la súa labor, así que o levaron para Castroverde, e despois dunha certa e inútil presión, colleron co interfeuto para Lugo, á Provincial, onde seguiron coas labazadas, aquilo que definían nos atestados como “habilmente interrogado”!

A familia do Ramallosa botouse para Lugo e lograron, ¡que non era pouco!, un cese daqueles interrogatorios habilidosos, pero non así a súa liberdade. Algo máis conseguiron, e foi que lles permitisen levar ata o cárcere ao Notario Montero Lois para que o suposto reo dese plenos poderes á súa familia para que hipotecasen o Prado Grande das Cavozas, que así obtiñan cartos para…, ¡para iso que precisaba un preso daqueles tempos, apenas estreado o século XX!

A muller tamén xuraba e xuraba, por tódolos Santos do Ceo, que nunca confianzas lle dera ao Miramontes, e que todo fora unha broma de mal gusto daquel Xosé Manuel, precisamente para vingarse de que ela o refusase, aseveración que incitou aos Gardas, que así facíaselles máis lóxico que o Ramallosa, seu marido, se sentise agraviado, agraviado e ridiculizado sen fundamento.

-.-

Os cartos recibidos daquel ricachón de Bolaño, amigo do Ramallosa pero coa garantía do seu Prado Grande, con todo ser cuantiosos, que daquela os prados tíñanse en alta estima, e comezaban a vir letras de América, chegaron a pouco pois do cárcere non o libraron!

En canto ao préstamo documentarao o escribán de Castroverde como “Venta con pacto de retroventa”, trapisonda ou truculencia tan de moda entón, naquela época na que uns poucos quitaban aos pobres, onerosamente, dos seus apuros, afrouxándolles, de paso, o peso das súas mellores propiedades, que seguidamente llelas darían, llelas devolverían, ¡en aluguer! Así mantíñase en secreto a vergoña do alleamento.

Custoulles traballo aos lexisladores purificar este latrocinio legal, un arma pacífica pero letal en mans dos poderosos, pero pasiño a paso a cousa foise enfriando suia suia, lentamente, ata chegar á matización que fixo a Corte Suprema de Justicia nunha sentenza do 29 de xaneiro de 1985, onde se deixou precisado que,

“El que vende con retroventa sabe que dispone del bien, que se despoja del dominio, pero también entiende que puede recobrarlo mediante la devolución del precio o la cantidad incorporada en el contrato. Comprende, las más de las veces, que el dinero que recibe el vendedor no se contrae necesariamente a una estipulación concreta del elemento precio, sino que más bien la entrega se hace bajo el entendimiento que lo ha de restituir para la recuperación del objeto vendido. Y esa es la razón práctica del pacto de retroventa: el vendedor se desprende del bien por la momentánea o circunstancial necesidad de dinero, pero, luego debe gozar de los recursos pecuniarios para recobrar la cosa, de suerte que el comprador no puede impedir, por la fuerza resolutoria que tiene esa modalidad negocial, la recuperación del bien”.

A truculencia máis vulgar e máis socorrida para inxenuos ou pouco informados era ausentarse, ou facerse o ausente, cando o debedor, a punto de esgotar o prazo, acudía a reintegra-los cartiños, ignorando os prexudicados que sempre tiñan a opción de acudir a un Xulgado para depositar a contía establecida. A receita tíñana no artigo 1176 do Código Civil: “Del ofrecimiento del pago y de la consignación.- Si el acreedor a quien se hiciere el ofrecimiento de pago se negare sin razón a admitirlo, el deudor quedará libre de responsabilidad mediante la consignación de la cosa debida. La consignación por si sola producirá el mismo efecto cuando se haga estando el acreedor ausente o cuando esté incapacitado para recibir el pago en el momento en que deba hacerse, y cuando varias personas pretendan tener derecho a cobrar, o se haya extraviado el título de la obligación”. Os artigos que seguen ao 1176 precisan e matizan o procedemento.

SENTENZA (moi posterior) do Tribunal Supremo, de 15-6-1999: "En el presente caso, por más que se hable de negocio jurídico fiduciario en la sentencia de instancia, que no le aplica los efectos que según la doctrina le eran propios, no hay sino un negocio jurídico simulado. Las partes celebran sendos contratos de compraventa y, en documento privado, reconocido por todas ellas, manifiestan que lo han celebrado "sin verdadero ánimo vendendi". La simulación es relativa, en el sentido de que encubre, disimula, el verdadero negocio jurídico, el cual es, como dicen en el mismo documento, "garantía de la devolución de las cantidades adeudadas". Como consecuencia, dice el documento, tras la compraventa se concede a los pseudo-vendedores el derecho de retracto sobre las fincas pseudo-vendidas. El negocio disimulado es, pues, la garantía del préstamo, y ésta no consiste sino en hacer suyas las fincas dadas en garantía, lo cual no es otra cosa que el pacto comisorio prohibido, con antiguos precedentes, en nuestro Derecho en los artículos 1859 y 1884 del Código Civil".

En canto ao Ramallosa, presunto culpable daquel crime agravado con nocturnidade e tamén con aleivosía, a estancia en prisión deulle a oportunidade de tratar, á vez, co mellor e co peor de Lugo. Os mellores eran aqueles inocentiños que se fiaran do próximo, cargando con culpas transferidas, ou con difamacións parecidas á súa, pero os peores foron os que máis lle ensinaron, aprendendo deles que nesta vida hai que ter os ollos abertos, incluso cando se durme.

.../...

Pasa a

UN CRIME DE IDA E VOLTA

-II-

Xosé María Gómez Vilabella