El Progreso. 15-3-2000
¡Deica logo, Nicanor!
Coido que nada se podería desexar, nin pronunciar, con máis comenencia, con
máis egoísmo, que esta invocación, porque, se queremos un Ceo, ¿que mellor
destino, que mellor compartimento, que o de situarnos / ou que nos coloquen, no
Alén, preto de Nicanor, de Nicanor Rielo Carballo? ¡É de egoístas formular esta
petición, insisto e confeso!
Un home todo alma, dos bos e xenerosos, tal e como os pedía Pondal ao
abeiro dos seus rumorosos: Sabio e santo, santo e sabio. ¡Meu Deus, que rara
avis nos emprestaches! Un Melquisedec, pero no XX, cargado de bondade e de
erudición. ¡Demasiado peso para un simple mortal! Por se algo lle faltase, este
Ero tamén se retirou á súa Armenteira, ao seu eremitorio dos Peares:
paxariños, árbores..., ¡co marmaño escumoso, coa música de fondo, fraterna,
desa aperta dos dous ríos máis barulleiros e máis caudalosos da nosa Galicia!
Da súa bondade, salvo que o encumen aos altares, pronto nos esqueceremos,
que é o que adoita pasar entre mortais. Pero, ¿da súa erudición? ¡Entre o
publicado, e mailo inédito, un feixe! Daquela, ¿quen se atreverá a redactarlle
a lauda? Eu, desde logo, non, pois condensa-la súa biografía nunha frase, ¡como
no a grave o propio Deus cos lóstregos do Sinaí...!
Nicanor: Níke, victoria. Aner, andrós,
home. ¡Pero que intuición a de seu tío e padriño, aquel cura de Arcos, don
Manuel Rielo Lenza, que tanto se preocupou
por ensinarlles aos labregos os últimos adiantos en técnicas agrícolas!
Cun tío así, cun aio semellante, ¿quen se atreve a saír mal falado, ou mal
galego; mal estudante ou mal cristián?
Xa me declarei egoísta, pero agora cómpreme un agradecemento: Conservo como
ouro en pano unha carta de Nicanor na que me di que gastou unhas moedas, que as
ía administrando para laranxas, en mercar, na Balmes, o meu libro Castroverde;
no ano 50. ¡Un codio daqueles tempos, un seminarista que fai tal
sacrificio, semellante esforzo, para informarse un pisco do municipio lindeiro
do seu estaba visto que ía preferi-los libros antes que o chocolate clerical!
Con tantas evocacións, ¿por onde tiro? Me parece que me vou quedar co home,
na súa humanidade, simplemente, pois para evoca-la súa erudición , eruditos,
doutores, ten este país ¡que saberán responder!, como dicía o Astete. Un
mal reflexo podería ser: ¡Pasou facendo o ben, que, sic itur ad
astra! Pero resulta lacónico, pouco expresivo. Se cadra é máis exacto
dicir: ¡Foi tan importante, que moita intelixencia tivo que poñerlle á cousa
para lograr iso tan difícil de pasar desapercibido! Falaba cos vellos,
adorábano os mozos, entendíase cos nenos... ¿Parécevos doado? ¡Coido que non!
Atoparse cun sabio, e conversar con el nas encrucilladas da vida sen que nos
abraie, sen que nos acovarde, sen que nos entre complexo, ¡esa arte
moita ciencia ten, moi grande ten que ser quen tal faga, quen tal perfección
acade!
Os que o coñecestes ben sabedes que non esaxero, que máis ben me quedo
curto, pero non debo estenderme porque os que tiveron a carencia de non
coñecelo persoalmente van pensar que lle estou queimando incenso. Para os do
coñecemento intelectual, aí quedan os seus traballos, ou máis que traballos, os
seus gozos.
¡Canto non deixaría inédito nesa cela dos Peares! E tamén ese museo,
privado, dos irmáns Rielo, en Arcos dos Frades... ¿Nos Arcos dos Frades? ¡Iso
era antes, pois de aquí en diante mellor se nos acaerá actualiza-la súa amada
toponimia: ¡Arcos dos Curas Rielo!
Agora que me decato: ¡Igual lle dá a alguén por propoñe-la súa
canonización, e daquela, meu pobre, moído vai, que declaralo santo sería
un roubo, unha redución! Santo, si, ho, pero máis cá iso, moitísimo máis, ¡que
a santo chega calquera, pois o fol das gracias santificantes seica é infinito!
É máis difícil ser un home cabal, cabal e sinxelo, humilde e culto, honrado,
con criterio..., ¡e non obstante, pasar desapercibido! Nalgúns puntos da terra
danse os diamantes, ¡pero en bruto! Un home vitorioso de si mesmo,
pulcro e puído, todo pulchre, bene recte, cos pés na terra e a cabeza no
Ceo, ¡non hai xema máis rara!
En definitiva, que deixa un gran baleiro, polo moito que abarcaba, pero
está ben aló, que tal e como andan os mundos, moitas xefaturas debe haber
vacantes, ¡que moitos anxos se precisan para levarnos da man, para facérno-la
garda! Nicanor, Sit tibi terram levis, a do esquecemento terreal, quero
dicir, que no Ceo xa estás, cousa, circunstancia, da que nos congratulamos,
pois o resto..., ¡o resto, fume de carozo!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
El Progreso, 27-9-2000
… E agora, as fontes do Azúmara.
¡Ao César o que é do César! As vías romanas son dos romanos, pero a partir
da VIII, en Lugo case todas son de don Francisco, ¡que en vinte séculos de
intermedio nin á XX chegaron!
De pés no alcatrán da presente, da última, quentiño aínda, mentres tiraba
esta foto fóiseme a imaxinación e invoquei aos laureados Speke e Grant dos que
tanto se falou e se escribiu pola súa gloria de ter chegado ás fontes do Nilo.
¿E do noso don Francisco, como explorador, que tantas rutas nos leva aberto
e/ou potenciado, que?
¿Quen dixo que, de ´minimis non curat Praetor´? Iso farían/non farían
aqueles pretores, pero o presidente da nosa Provincial está demostrando que si,
que está atento aos máximos, pero tamén aos mínimos. Non a todos se lles
houbese ocorrido desviar un chisco a estrada de circunvalación cara a Sarceda
para librar da súa silveira crónica, e de paso amosárnolas, esas fontes do río
dourado, do Azúmara, o máis verde de Galicia. É evidente que resultaría máis
construíble, máis cómodo e menos custoso, tira-las raias da nova estrada polas
abas do monte de Cobula, do outro lado do río. Pois non: primeiro a beleza, o
cromatismo, a ecoloxía; ¡en definitiva, o pracer turístico!
A canle do río Azúmara, tan prezado desde os máis remotos aborixes, que así
nolo saturaron de mámoas e de castros, é unha das xoias deste Reino de Galiza.
Falei disto neste mesmo periódico, descantiá (La torre de Bascuas – 24.07.84),
precisamente cando comezaba a divulgarse ese proxecto dunha estrada de
circunvalación. Nace, iníciase, ao sopé da Cruz das Veigas, marco no que
triangulaba a xurisdición de Lea coas do Castro Verde e o Monte Cubeiro. ¡O
Monte Cuperio daquel enfrontamento de don Silo coa nobreza da Galiza
occidental!
É tanto o que hai por admirar, para lembrar, nestes pagos, que mellor será
dálo por pequenas “dócesis”, como dicía aquel gran narrador que foi o señor
Vicente da Ponte; precisamente da “ponte” na que conflúen o Azúmara co Ribón,
¡o río Bon, tan multiplicador da floresta que non hai dous!
O Azúmara nace no sitio axeitado, nunha ingua formada pola conxuntura das
estribacións da Serra do Pradairo coas de Monciro. ¡Mons Ciro para os
historiadores! O lugar chámase tal e como debía chamarse, ¡Sarceda! ¿Acaso de
´scatebra´ = ´surtidor´, ´manantíos´? ´Sources´, dirían en Francia.
Entre nós, os seseantes, tamén podemos tira-lo étimo da ´zarceda´,
´zarzal´, e non nos faltaría razón, polo menos ocular.
Recén nado o Azúmara moeu bos trigos, e non peores centeos, naquel vello
muíño de herdeiros, de Sarceda, hoxe tragado polas zarzas, ¡polas silvas e pola
mutación dos cultivos! Este muíño serviu
de abeiro aos fuxidos da parroquia, daquela da Guerra; e polos corenta, un
veciño atopou nel, facéndolle unha reparación, un tesouriño de moedas romanas.
¡E xa non fose un tesourazo, dado que aos poucos días negouno todo: de digo
pasou a Diego, e coa mesma, deu en botarlle unto ao seu caldo!
O resto queda para o turista, que non vou ser eu quen lle levante o pano
antes tempo. ¡Viaje más, y lea menos!, como lle dixo Franco a aquel Ministro
crédulo da Prensa. Lean El Progreso, iso si, acotío, pois este periódico
nunca deixou de facerlle honor ao seu lema.
¡Ah, un detalle! Se se amparan na última edición do Mapa Topográfico
Nacional, do Ministerio de Fomento, escala 1:25.000, edición 1999, advírtolles
que onde di “Rego de Sarceda” deberán poñer Azúmara´. E onde os do mapa
escribiron río Azúmara, élles ´Ribón´. ¿Ven como hai que ler menos e viaxar
máis? Amigo turista, ti pregunta aos vellos do lugar, ¡que informamos mellor
cós mapas! O malo é que os vellos imos a menos, a pesares dos médicos e das
pensións, e por contra os mapas, con isto da dixitalización, van a máis!
Xosé María Gómez Vilabella
El Progreso,
23-6-2003
Bodas de oro en
Montecubeiro. J. Alonso
Días pasados hubo fiesta por todo lo alto
en las tierras de Montecubeiro. Xosé María Gómez Vilabella y Xosefina Rielo
Castiñeira quisieron celebrar e esta localidad de Castroverde sus
bodas de oro matrimoniales. Una ceremonia, en la iglesia de la parroquia natal
de Xosé María, seguida de un almuerzo en la carballeira de la finca Andoriñas,
formaron el grueso del evento. Esta ceremonia fue bien distinta a la de
hace medio siglo en que la pareja tuvo que casarse por poderes. En la fecha
prevista, Xosé María Gómez Vilabella ejercía de director del Banco Exterior de
España en una de las sucursales de las posesiones españolas en África; estuvo
destinado en Sidi Ifni y en Aaiún. La declaración de la peste
bubónica en la zona impidió a la novia poder desplazarse desde su natal Rois
(Pol). El encuentro de la pareja tuvo que esperar. De retorno a la
península, este matrimonio fijó primero su residencia en Gijón, y más
tarde en A Coruña, ciudad en la que viven actualmente. Fruto de este
matrimonio son sus dos hijos, Pedro Paulo y María Estrella. En
Gómez Vilabella, además de un directivo de banca jubilado hay que ver un
escritor con abundante bibliografía. Castroverde: Bosquejo histórico
geográfico, Juventud Bancaria, Historias intra da bisbarra, Cacería de
Ciclóstomos en Ifni, o ¿Pódese pasar? son sólo una muestra. También tiene
publicados numerosos trabajos en El Progreso.
-.-
El Progreso, 14-9-2005
Un milagre
¡Xa o temos, pois, Coeli enárrant glóriam Dei! A verdade é que xa
empezaba a preocuparme iso de tantos bautizos eslavos, en ruso. Ese uso, ou
máis ben, ese abuso, dos Iváns, dos Ivanciños, cando me chega a nova, ¡láus
tibi, Dómine!, de que o deportista, o simpático crego, e nembargantes,
asceta, Juán Carlos Rodríguez Paradela, acaba de tramitar o anosamento
do seu nome, pasándose a Xoán Carlos.
Isto si que é un milagre, esta si que é unha decisión postconciliar. Era de
barruntar que un sacerdote que foi ordenado in person nada menos que
polo gran Papa Xoán Paulo II acabaría expresándose en arameo, quero dicir, en
galego, vindo ó presente, por suposto.
¿Que non é milagre nunha Igrexa á que tantos séculos lle custa despegarse
da submisión valisoletana? Entendo que si; que o é. ¡Parabéns, querido Xoán
Carlos! Sempre te tiven por un bo galeguista, amais de clérigo exemplar. Tan só
me queda unha dúbida: ¿Ese milagre que atribúo ó teu ordenante, ó gran Papa,
faríacho de motu proprio ou andaría de por medio algunha recomendación
do teu admirado Ramón Piñeiro, outro home de ben, cada quen na súa esfera?
Emito estes pensamentos precisamente no día da nosa Irimianza, á que
lamento non poder ir por causa dun tropezón físico acaecido en certa
afección/deporte que non vén ó caso, pero a nova aquí referida xa fai en min
unha labor de apostolado, nesta certeza de que a nosa clerecía renace galega,
como dixo outro cura exemplar, Chao Rego.
Parabéns, querido Xoán, mil parabéns deste vello catecúmeno, que ben se di
que é bo cura aquel que cura, aquel que predica co exemplo.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
El Progreso, 18-12-2005
Vilabella e Alonso Montero serán socios de honra de “Amigos del Patrimonio”
Redacción – Lugo
A Asociación Amigos do Patrimonio de Castroverde celebrou onte unha
asemblea extraordinaria na que acordou nomear socios de honra ós escritores
Xosé María Gómez Vilabella e Xesús Alonso Montero.
Gómez Vilabella naceu na parroquia de Montecubeiro (Castroverde) e ten unha
extensa obra sobre este municipio.
-.-
El Progreso, 9 de abril de 2006
DE CASTROVERDE A CASTRO VERDE
Así, exactamente así, titulei un artigo que me foi publicado no El Progreso
do día 21-10-1991. Pero daquela os tempos aínda non foran chegados, e iso que
Xeca Afonso xa falaba de fraternidade no seu Grándola, vila morena... Pasaron
tres lustros, case que unha xeración, así que veu a seguinte, unha máis, e por
fin houbo alguén que se atufase para realizar, de momento unha excursión, e
máis tarde o que se terce. Estoume referindo a unha excusión-recoñecemento que
está organizando a Asociación de Amigos do Patrimonio do noso
Castroverde, para contactar cos nosos irmáns de Portugal, neste caso cos
do Castro Verde do distrito de Beja.
Si con Felipe II fomos inimigos, ou case, por obra e graza do seu furibundo
centralismo, e despois pasamos á fría categoría de veciños, hoxe en día,
abrazados nesta familiaridade da CE, no podemos por menos que ser, que volver a
ser, irmáns. Se dos castros vimos, é que celtas somos, e por tanto, parentes en
consanguinidade, ademais e aparte da ligazón política, social e económica, que
nos proporcionou esta nova feira á que demos en chamarlle Mercado Común. Alí
iremos, Deus mediante, salvo que se esgote o petróleo..., que para ir a cabalo,
desde aquilo de Santiago, -que llelo emprestamos ós de Castro Verde daquela da
súa Batalha de Ourique, no lonxano 1.139-, os cabalos aquí foron a menos, e
menos mal que quedan cabaleiros!
Falando de cabaleiros, naquel artigo dixen, e sosteño, que estes a menos
non foron: “¡Todos a eito mestres de cortesía! Tamén o son os do meu
Castroverde lugués; corteses, afellas que si, pero, máis que aqueles irmáns
portugueses do Castro Verde, iso xa é imposible!”. Corren tempos de
irmandamento, de comprensión, de apreciación recíproca, sen desprezar as
diferenzas, que aí está precisamente o sal deste mundo, o sal da democracia:
Ser diferentes e levarse ben!
A nosa asociación proponse dar este paso inicial, e faino, tamén, na
seguridade de que lles agradaría, tendo conta de que, utilizando verbas do seu
Álvaro Siza, “Para un portugués uma viagem à Galiza constitui
experiência singular. Sente-se em casa. Contudo, tudo é ligeiramente ou mesmo
muito diferente. A lingua tem a mesma origem e as mesmas palavras, mas dela é
inconfundivel a música e a expressâo; é simultaneamente mais áspera e mais
terna, nâo raro o discurso pautado por diminutivos -adeusinho, Alvariño...-
Depois a presença do granito, que parece eterna, e as suas texturas, ou a cor,
igualmente um pouco diferentes: mais doirada ou mais esverdeada ou mais
negra...” Pois diso se trata, de compara-los verdes, estes verdes
dos nosos castros verdescentes!
Por vía de presentación, de identificación, aportemos os nosos escudos,
presentemos armas, que tamén teñen algo, moito, en común.
Castroverde de Lugo: Dous cuarteis en campo de sinople, verde; un castelo
de prata, mazonado de sabre e aclarado de goles. No segundo, en campo de goles,
roxo, un cordeiro de prata, deitado, acompañado no cantón sinistro de xefe, dun
bolo de ouro. Timbrado de coroa real.
Iso do bolo e mailo año simbolizan, lembran, aquel señor do noso
Castroverde que, cando o mouro Al Mansur sitiou Lugo, o de Castroverde, doído
da fame que pasaban os de Alá naquel asedio interminable das nosas murallas, saíu delas conducindo un
rabaño de ovellas, e levándolles, de paso, unha fornada de pan. Cóntase que o
Almanzor, pasmado e agradecido por tanta xenerosidade, deulle as grazas ó Sidi,
nada menos que cunha boa aperta, dicíndolle: “Está escrito: Se o teu Señor
houbese querido, tería feito dos homes unha comunidade única, pero
(eles/nosoutros) non cesan (non cesamos) de opoñerse (de opoñernos)”. (Al
Qurán, aleia 120/118 da azora XI). Desistindo daquela “oposición” a-fraterna, o
Al Mansur levantou o cerco e marchouse para Santiago, pero fíxoo sen propósito
de emenda, que seguiu de razzia, quitándolles as campás, porque se lle
antollou presumir delas na súa mesquita de Córdoba; e non secuestrou as
reliquias do Señor Sanct Iago porque un frade seica se sentou enriba do
sartego, tapando a cova co propio saial! Algo así deberan facer os portugueses
de Braga cando o noso bispo Xelmirez lles arroubou aquelas osamentas sacras.
(Se queremos paz, paz recíproca, haberá que empezar por recoñece-los pecados
históricos).
Castro Verde de Portugal: Armas de prata, castelo de verde, aberto e
iluminado de vermelho, Em chefe, à dextra, cinco escudetes de azul postos em
cruz com os dois flancos virados para o centro e todos carregados de cinco
besantes de prata. Em chefe, à sinistra, cruz de Santiago de vermelho. Em
contra-chefe, dúas espigas de trigo de amarelo torrado cruzadas e sobrepostas a
uma picareta de mineiro de negro colocada ao eixo do escudo. Escudo Nacional
encimado por uma coroa mural de quatro torres de prata. Listel Branco com
letras a negro: Municipio de Castro Verde.
Simbologia: Armas falantes: Castelo de verde, simboliza a própria povoaçao
(O castro veterano, o máis antigo). Os escudetes com as cinco quinas referem-se
a D. Afonso Henriques e ao “Milagre da Batalha de Ourique”. A cruz de Santiago
alude à importante comenda da ordem de que foi Castro Verde. As espigas
simbolizan a regiâo e os seus aspectos sócio-económicos. A picareta de mineiro
refere-se à riqueza do subcsolo.
A todo isto, desde o noso Castroverde, démoslle as grazas a Deus polo
abatemento das fronteiras; de todas, de todo tipo, que xa ía sendo hora de que
todo sexa para o pobo pero co pobo, que sen el demasiado tempo se
gobernou, ou máis exactamente, se tiranizou. E que ninguén nos borre da fronte,
endexamais, aquel principio do dereito público romano: “Salus pópuli suprema
lex est”. Saúde non é só a do corpo senón, e máis ben, a dos espíritos, pola felicidade
que irradia!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
El Progreso,
14-5-2006
Viaje de ´Amigos
do Patrimonio´ de Castroverde.
La Asociación de Amigos do Patrimonio de
Castroverde realizó un viaje a Portugal, dentro de los actos organizados con motivo
del hermanamiento de este colectivo con la localidad lusa de Castro Verde.
Los integrantes de la expedición
aprovecharon el desplazamiento para realizar visitas culturales en el país
vecino y disfrutar de su gastronomía.
-.-
El Progreso, 6-11-2006
Castroverde. El
municipio acogió durante el fin de semana el primer encuentro de las
localidades con este nombre, con la ausencia de los representantes de Castro
Verde de Portugal.
R. P.
… El primer destino fue Vilabade, donde
los anfitriones explicaron a los visitantes los pormenores del Camiño Primitivo
y todos ellos visitaron el pazo y la iglesia. Fue el estudioso Xosé María Gómez
Vilabella el encargado de comentar los pormenores históricos y artísticos de
las edificaciones. Luego llegaran a pie a la capilla del Carmen, desde donde se
puede contemplar una buena vista de Castroverde.
Por la tarde estaba prevista una visita a
Lugo, pero los invitados prefirieron seguir en el municipio y recorrieron A
Veiga do Olmo, el recién remozado Campo da Feira y la Torre del Homenaje. Estos
lugares fueron comentados por Pedro Paulo Gómez Rielo.
-.-
El Progreso, 10-1-2007
Notas de un
reportero
El libro sobre
Ifni, de Gómez Vilabella
El escritor natural de Castroverde, Xosé
María Gómez Vilabella, ha participado en los actos celebrados en Las Palmas
de Gran Canaria, con motivo del cincuentenario de la Guerra de Ifni.
Coincidiendo con esta celebración, promovida por la Universidad y el Ejército,
se puso en circulación a través de internet el libro Ifnada, de Xosé
María G. Vilabella. Esta publicación recoge en castellano un estudio
socio-histórico sobre la antigua posesión de Ifni, incluyendo varios
testimonios contados en primera persona por el ex combatiente. Vilabella
ejerció como directivo de Banca en las antiguas localidades españolas en
África.
-.-
El Progreso. 16-3-2007
Presentación en Lugo, na tenda “Sargadelos” do libro “As feiras de
Castroverde”
Una visión sobre las ferias de Castroverde. La galería Sargadelos de Lugo acogió ayer la presentación del libro As
feiras de Castroverde no século XX. La premier de la obra de Xosé
María Gómez Vilabella contó con el presidente de la asociación Amigos do Patrimonio
de Castroverde, Manuel Muñiz, como presentador. Asimismo, intrervinieron
Ignacio Rodríguez Eguíbar, Carlos Vázquez y Daniel do Pando.
-.-
El Progreso, 18-3-2007
Gente
Actos festivos en el día internacional de la mujer.
A miña charla
no C.P.I. de Castroverde. Falei da colaboración decisiva que tivo o veciño de
Castroverde, Manuel Cordero Pérez, con Clara Campoamor, para conseguir que as
Constituíntes da II República lle outorgasen o dereito ao voto ás mulleres.
-.-
El Progreso, 26-8-2007
“A raíz do desenrolo rural estivo na feira”
Xosé María Gómez Vilabella, pregoeiro.
Diálogos comunicación
Namorado do seu municipio natal, o historiador e escritor Xosé María G.
Vilabella vén de publicar un estudo que leva por título As feiras de
Castroverde no século XX. O arduo proceso de investigación que deu como
froito este volume, será, sen dúbida, un dos principais baluartes sobre os que
repousará o texto do pregón co que hoxe ...
... Agora vivimos unha economía global na que todo é mercado.
... actos que organizou a asociación de Amigos do Patrimonio de Castroverde
en prol da fraternidade entre Castroverde de Campos (Zamora), Castroverde de
Cerrato (Valladolid), Castro Verde (de Beja, Alemtejo, en Portugal) e o
Castroverde lucense.
-Será o encargado de abrir a segunda edición da feira dedicada á artesanía.
Ten xa o pregón?
-Teño incluso o título: Os ligues nas feiras, e podo adiantar que
terá un pelín de pementa erótica.
-As feiras mudaron moito dende comezos do século XX ata agora?
-Si. Perdéronse algúns aspectos, pero agora vivimos unha economía global,
na que todo é feira, incluso os preparativos á espera dun nacemento...
... nosos devanceiros, senón tamén da importancia de perfeccionar aquelo
que nos legaron. As raíces do desenvolvemento rural estiveron nas feiras.
-Das que fala no libro que acaba de publicar.
... Falarei dos ligues, das repercusións dos chufóns e das presentacións.
-Foi editado en marzo pola asociación de Amigos do Patrimonio de
Castroverde, e céntrase no...
... E eu falarei dos ligues, das repercusións dos chufóns e das
presentacións. A cita rompía o círculo pechado de cada parroquia e do muíño
(onde tamén se relacionaba moito a mocidade).
-Castroverde tamén figura no seu próximo proxecto editorial, non si?
... xa publiquei sobre Castroverde cando tiña 20 anos, cando rematei Bosquejo
histórico geográfico de Castroverde. Toda esa traxectoria evidencia o meu
cariño polo municipio.
-Pero no pregón poderá dar a visión da feira incluso como artesán.
-Fun zoqueiro e vendía as zocas aquí en Castroverde. Agora os oficios están
superados, pero creo que é preciso animar a que se manteña a cohesión que
proporcionaban as feiras.
-.-
El Progreso, 10-1-2008
El libro sobre Ifni, de Gómez Vilabella.
(Por José Alonso)
El escritor natural de Castroverde, Xosé
María Gómez Vilabella, ha participado en los actos celebrados en Las Palmas
de Gran Canaria, con motivo del cincuentenario de la Guerra de Ifni.
Coincidiendo con esta celebración, promovida por la Universidad y el Ejército,
se puso en circulación a través de internet el libro Ifnada, de
Xosé María Gómez Vilabella. Esta publicación recoge en castellano un estudio
socio-histórico sobre la antigua posesión de Ifni, incluyendo varios
testimonios contados en primera persona por ex-combatientes. Gómez Vilabella
ejerció como directivo de banca en antiguas localidades españolas en África.
El Progreso, 27-3-2008
Comarcas. Un grupo de vecinos de Vedra visitó Castroverde. Redacción
... El grupo fue recibido por la mañana en la casa consistorial por el
alcalde, el concejal de Servicios Sociales, reepresentantes de la asociación
´Amigos do Patrimonio´, y por José María Gómez Vilabella, autor de varias
publicaciones sobre la historia de Castroverde, que ejerció de guía en la
visita.
-.-
ELIMINACIÓN DE ARQUIVOS
¡Un crime..., para tapar outros crimes?
¿As miñas investigacións sobre a Historia de Castroverde..., foron causa
remota deste crime?
¡Chi lo sa!
-.-
El Progreso, 3-4-2008
“Andoriña” de Montecubeiro.
Aida Soilán
José María Gómez Vilabella prepara una nueva
publicación sobre la historia de Castroverde, con apoyo de la Xunta.
CASTROVERDE. A través de versos como “O
meu Castroverde, ese florón da coroa galaica, esa terra sen par, desde Creus a
Fisterra, merece unha poesía galana, rítmica, sonora, ¡dun poeta!”, incluidos
en el libro ´As feiras de Castroverde no século XX´, es la mejor manera de
dibujar un sentimiento, el que tiene Xosé María Gómez Vilabella por su tierra,
Montecubeiro, la parroquia de Castroverde que le vio nacer. Sentimiento al que
no renuncia. En su próxima obra, ´Castroverde na historia e no presente´, “el
amor por mi tierra estará tan latente o quizás más que en las anteriores´,
afirma el autor de Montecubeiro.
La financiación de la Xunta hará posible
que esta última publicación sobre Castroverde se haga realidad. Sin embargo,
Gómez Vilabella asegura que “también tengo muchas expectativas con la novela ´Cerna pura´, escrita en dos tomos y
basada en una historia real de una mujer cuyo origen también está en
Castroverde. ´Cerna pura´ “es una auténtica enciclopedia retrato de la mujer
emigrante”, aclara el escritor.
Historia. La vida de este
autor explica muchas de sus publicaciones. En 1930 empieza una infancia llena
de dificultades, marcada por la pobreza y la venta de ´zocas´ en el mercado de
Castroverde. Con 18 años, desde Montecubeiro y gracias a sus publicaciones,
llevaba a Castroverde allí donde se encontrara, en otras partes de Galicia,
España, e incluso en África. Para poder estudiar se marchó a Madrid, al
Ministerio del Ejército, y gracias a su formación llegó, con 26años, a ser
director de sucursal del Banco Exterior de España en Sidi Ifni (África
Occidental Española). De su estancia en África salieron sus tres obras sobre la
guerra de Ifni, entre las que destaca ´Cacería de ciclóstomos en Ifni´. Un
título que se anticipa al carácter crítico del libro, que analiza los errores
que creo que cometió España en las colonias. Seis años antes, a sus veinte
años, fue cuando escribió su primer libro sobre su tierra: ´Castroverde,
bosquejo histórico geográfico´.
No es casual que sea Montecubeiro una zona
que emana sabiduría como la que posee Gómez Vilabella. Durante los siglos
(precedentes), los monjes dominicos inyectaron a esta humilde zona un nivel cultural
superior al de lugares colindantes. Así, y de forma insólita para un sitio tan
reducido, Montecubeiro en 1936 tenía una biblioteca circulante. Además, en la
misma casa de la cultura donde estaba la biblioteca, se representaban obras de
teatro. Todo esto era excepcional en una aldea pequeña en el año 1936. Este
polifacético escritor está convencido de “que no hay nadie que quiera más a su
tierra que un emigrante”. Por ello, cuando regresó a su Montecubeiro natal,
compró una finca (realmente foron varias), a la que puso de nombre Ás
Andoriñas´, porque “As andoriñas pasan o inverno en África. Xunto á niña
muller, tamén pasei alí o inverno da niña vida, lonxe do meu querido
Montecubeiro”.
-.-
El progreso, 7-1-2010
MIRA LUGO
Gómez Vilabella presenta su último libro en Castroverde.
El escritor Xosé María Gómez Vilabella da
a conocer hoy su última obra, ´Castroverde na historia e no presente´, en un
acto que comenzará a las cinco de la tarde en el colegio de Castroverde. El
programa incluye la interpretación de varias piezas musicales a cargo del
pianista José Manuel Fernández y las violinistas Rosa Gayoso y Carmen Varela.
-.-
El Progreso, 9-1-2010
Castroverde
homenajeó con un acto cultural al escritor Gómez Vilabella
F.G. CASTROVERDE. El
pueblo de Castroverde homenajeó ayer al escritor e investigador Xosé María
Gómez Vilabella, en un acto cultural que se celebró en el colegio.
El motivo de este reconocimiento público
era la presentación del libro de Gómez Vilabella ´Castroverde na historia e no
presente´.
Inicialmente, estaba previsto que fuese el
propio autor el que explicase su obra a los vecinos, pero problemas ajenos a su
voluntad le impidieron acudir a la cita de ayer.
En su lugar, el alcalde de Castroverde, el
socialista Xosé María Arias, acompañado por el subdelegado del Gobierno en
Lugo, José Vázquez Portomeñe, fueron los encargados de hablar sobre la obra.
Ambos representantes destacaron la importancia
de la obra de Gómez Vilabella para Castroverde, tanto por la importancia que
supone recoger su historia, como por lo que estos conocimientos pueden ayudar a
entender y plantearse el futuro del municipio.
En el acto también hubo una actuación musical
con un trío formado por José Manuel Fernández, director del Conservatorio
Superior de Música de Vigo; Rosa Gayoso Vázquez, jefa de estudios del mismo
centro musical y Carmen Varela Arrojo, del Conservatorio de Música de Lugo.
Tras el acto cultural, los asistentes
participaron en un pequeño ágape.
-.-
El Progreso, 21-2-2010
Artigo de José Enrique Villarino Valdivielso.
´Castroverde na historia e no
presente´, de Xosé María Gómez Vilabella.
Intercalado: (“Por las páginas
de Gómez Vilabella desfila un ejército de oficios y por qué no profesiones,
tales como albardeiros, canteiros, carpinteiros, cereiros, costureiros,
ferreiros,muiñeiros, zoqueiros, y hasta alguno femenino como el de tecedora o
costureira. Hasta capadores hay”).
Fue a finales de los sesenta que tuve la
oportunidad de leer ´Violencia y ternura´, un excelente libro, que llevaba como
subtítulo: “Un ensayo sobre la urdimbre afectiva´, del insigne neurólogo,
lucense, y padre de la medicina psicosomática que fue Juan Rof Carballo, hijo
del también insigne, veterinario y científico, Juan Rof Codina.
Podemos decir que Xosé María Gómez
Vilabella, paisano del doctor Rof Carballo, con su obra ´Castroverde na
historia e no presente´ cumple con su íntima y personal urdimbre afectiva, la
que, desde su niñez en las cumbres de las tierras del Mons Cuperium, su
Montecubeiro natal, hasta hoy ha ido entretejiendo a lo largo de su vida toda. Porque
una especial urdimbre afectiva es lo que destila esta obra, la última que hasta
ahora ha visto la luz de las ya variadas en temática y abundantes del autor,
que tiene su antecedente en su ya lejana y juvenil ´Castroverde, bosquejo
histórico-geográfico´. Madrid. 1951.
Entendía Rof Carballo que es decisiva en
la personalidad humana la urdimbre de afectos que en los tempranos años de las
criaturas se establecen entre madre e hijo a través de todo tipo de
complicidades, mimos, cercanía, tactos, olores, palabras, etc., para tejer una
adulta y correcta estructura emocional del futuro hombre o mujer.
Tan fuete ha sido la urdimbre afectiva de
Gómez Vilabella con sus tierras y ancestros, que éstos quedaron marcados a
fuego, bien tiernamente, en su personalidad, que hoy, en forma de libro, nos
narra y explicita.
Quiero encontrar una razón de ello en la
peripecia vital de Gómez Vilabella, que ya desde los años mozos dejó aquellos
altozanos, desde los que se abre el ´valis viridis´ de los romanos, para
cambiarlos por otros muy distintos y variopintos paisajes geográficos y
vitales. Por ejemplo, lo que va de su verde, valga la redundancia, Castroverde
natal a las dunas y soledades del Sáhara va toda una gama de matices y
distancia. Ello, con otros muchos más destinos a lo largo y ancho de la
geografía ibérica, ha disparado la necesidad de saldar esa cuenta pendiente con
su gran amor, luego del que profesa por Josefina y su familia, con su tierra.
De ahí esta obra. De ahí ´Castroverde na historia e no presente´.
Bibliografía. No es fácil resumir
en un par de folios las trescientas veinticinco páginas, anexo incluido de una
completísima y excelente bibliografía, que componen la obra. Pero sí cumple
afirmar una característica singular de este libro: la ruptura de la clásica
estructura cronológica a lo largo de la exposición de temas y narraciones. Por
el contrario, la sensación es de simultaneidad, al margen del tiempo, entre lo
histórico y lo moderno, entre lo antiguo y lo más actual. A lo largo de los
capítulos van surgiendo, en un gallego de calidad, del ya difícil de encontrar,
los datos sociodemográficos del municipio, su DNI; la torre del homenaje del
antiguo castillo de los Castro-Ossorios-Lemos que preside la villa y la comarca,
´la Fortaleza´ para nosotros, así como otras construcciones de casas grandes,
casonas y pazos esparcidos por sus tierras; un muy completo diccionario
onomástico de personajes señeros e hijos de la tierra, que el autor alinea por
estricto orden alfabético en prevención de posibles adjudicaciones partidarias,
etc., para introducir, de pronto, una incursión por los hitos más antiguos y
pretéritos del municipio. Así, por ejemplo, tiene su lugar destacado A Cova da
Valiña, monumento paleolítico todavía por valorar en sus debidas dimensiones;
un paseo por las convulsiones de la Edad Media; lo que socarronamente denomina
el autor “eso que llamamos la Edad Moderna”; o lo que para la comarca supuso el
Antiguo Régimen. De todo ello hay en la obra cumplidos detalles de hechos,
fechas, casas, linajes y parajes. Tampoco se olvida el autor de Manuel Cordero
Pérez, teniente de alcalde de Madrid y Diputado en Cortes del Grupo Socialista,
y de Enriqueta Otero Blanco, maestra, pedagoga, librepensadora y luchadora
antifascista, dos personajes del siglo XX, hijos de Castroverde.
Narración. Viene a decirnos
el autor, a través de una estructura narrativa que contrasta con la más
habitual que sigue el rigorismo académico de las edades y las fechas
históricas, que los secretos de lo actual, de lo históricamente más próximo, se
encuentra siempre en un viaje al pasado. Por ello Gómez Vilabella lo invierte,
trayendo, en ésta para el comentarista, primera parte del libro, a la impronta
reciente de la memoria del lector, lo más remoto. La historia toda. Una sabia,
atrevida y acertada, en este caso, formulación narrativa.
Para este comentarista, a partir de ahí,
se produce un cambio de tercio y se abre una segunda parte en la que se suceden
una serie de fotogramas que sirven, de guía histórica, antropológica y hasta
turística, tanto para el paisanaje autóctono como para profanos y gentes que
nunca pisaron estas bellísimas tierras.
A lo largo y ancho de esta segunda mitad
del libro destacan, como no podía ser de otra forma, las páginas dedicadas al
Camino Primitivo, quizá el mayor y más representativo paradigma del municipio,
en torno al que se ha ido tejiendo su historia y que discurre por una antigua
vía romana que intercepta otras dos que discurren por el municipio; más
adelante, un inventario de los antiguos oficios, la inmensa mayoría ya
fallecidos, y en la UVI otros pocos que testimonialmente se mantienen vivos lo
que duren sus ejercientes, porque también el autor ejerció alguno de ellos,
entre los que figura la prescripción divina de calzar al descalzo: zoqueiro.
Por sus páginas desfilan un ejército de oficios, y por qué no, profesiones,
tales como albardeiros, canteiros, carpinteiros, cereiros, cerralleiros,
cesteiros, costureiros, ferreiros, muiñeiros, zoqueiros, y hasta alguno
femeninocomo el de tecedora o costureira. Hasta capadores hay.
La feria. Otra invariante de
estas tierras, que bien trata y bien conoce el autor, es la feria
castroverdense -ampliamente estudiada en su libro ´As feiras de Castroverde no
século XX´ que, puntualmente, en domingos alternos, convocaba a todos sus
habitantes y foráneos. Decimos, convocaba ya que unos muy desmejorados y
terminales restos quedan de aquellas espléndidas ferias de los años cincuenta,
en el máximo demográfico del concello, con sus subferias -perdón por el
palabro- del ganado, los pollos, los huevos, los quesos, la herramienta, los
aperos y, para rematar tratos y no tratos, unos bien regados y bien comidos
platos de humeante pulpo en torno a tres o cuatro calderos atendidos por
solícitas pulpeiras. Tiempos aquellos que nos fotografía y narra el autor y que
el comentarista tuvo también la suerte de poder guardar en su retina de la
niñez. ¡Quédanos o polvo, o pulpo, que mentres exista, feira teremos!, dice el
autor como un desconsolado consuelo.
Tradiciones y fiestas. Espacio también
tienen en las páginas del libro la literatura, las tradiciones y las fiestas. Mención
minuciosa y detallada reciben las parroquias del municipio, para cada una de
las treinta y siete existentes, -¿qué concello, dice el autor, tiene tantas?-,
se dedican un buen puñado de datos y descripciones, muy difíciles de encontrar,
con tal detalle, en otras fuentes escritas. Al hablar de las parroquias, el
autor lo hace también de sus iglesias, capillas, fuentes, accidentes
geográficos, historias y hasta dimes y diretes. Una gran compilación
parroquial, fruto de muchas horas de consulta e investigación y trabajo de
campo, ya que nada es ni ha sido dado gratis. De entre todas, y no es para
menos, destaca la de San Ciprián o San Cipriano de Montecubeiro, que por ser la
natal del autor, éste trata con todo cariño y erudición.
Recientemente Castroverde ha llevado a
cabo hermanamientos con sus homónimos peninsulares: uno en tierras del Cerrato,
otro en tierra de Campos, ambos en la amplia Castilla, y otro más en el
Alentejo portugués. Con estas referencias y su solvente y rica bibliografía ya
citada, remata su obra Gómez Vilabella, además de otras referencias y temas no
aquí citados por razones de espacio.
Sentimientos. Para finalizar, un
aviso a navegantes, dicho que se dice o, más bien decía, ya que hoy en día,
navegantes hay, a millones, en el proceloso océano de la internet. Pues bien,
aviso: quien quiera acercarse al conocimiento de estas tierras verdes, antaño
feraces, del Castroverde lucense, cargadas de historia y de esfuerzos
individuales, no va a tener más remedio que contar con este libro, compendio de
datos, historia, ideas y sentimientos. El Concello de Castroverde tiene en esta
obra un antes y un después. Sus gentes, también, ya que disponen de un espejo
en el que reconocerse y reconocer a sus antecesores. Sin que suene a pedante,
todo, o casi todo, está entre los pliegues de sus páginas, sólo hay que tener
un poco de sagacidad y paciencia para encontrarlo, y para lo que no estuviere o
el lector no hallare, el autor ya nos ha dado suficientes herramientas y pistas
para imaginarlo o descubrirlo. Que ustedes se lo lean bien y lo disfruten.
Guárdenlo en su estantería más preciada y dénselo a leer a sus hijos y nietos.
Lo que en él se cuenta y narra y el esfuerzo que el autor en él ha puesto, bien
lo merecen. Sobre todo, mucho de lo que estas tierras y sus gentes, sus buenas
gentes, vieron, vivieron y conocieron está aquí, en la historia y presente de
Castroverde”.
-.-
El Progreso,
7-3-2010
Gente de aquí
Actos en el CPI de Castroverde. … Por otra parte, Xosé
María Gómez Vilabella, definido pro Manuel María como “un milmañas”, y
autor del libro ´Castroverde. Bosquejo histórico geográfico´, impartió una
charla, que siguieron muy atentamente tanto los alumnos como los profesores del
centro.
-,.-
El Progreso,
9-9-2010
Que se sente ao cumprir os oitenta?
No meu caso, setenta do pasado e dez do actual. Ante todo, e por encima de
todo, un fracaso colosal, e por ende, uns remorsos atroces! Como nos bautizaron
en latín, así comezarei...
´Confiteor Deo omnipotenti..., quia peccavi nimis...´ Para mal empezar,
comezamos cunha dictabranda, que así lle chamaban, pero, anda que se chega a
ser dura...! A verdade é que o Ditador tamén o tivo difícil coas repercusións
daquel crack da Bolsa do ano 1929 e, por engado, as revoltas sociais duns
traballadores que estaban fartos de que os mantivesen coas migallas caídas da
mesa do amo.
Comezamos a andar co sol dunha república que naceu polos cerros de Úbeda,
¡catro ilustres, corenta ilusos, catrocentos señoritos temerosos de quedarse
sen o cabalo do seu orgullo, fatuo, herdado, e..., ¡catro millóns de españois
que clamaban ´¡Panem nostrum quotidianum da nobis hodie!´
Chegou a idade de mandarnos á escola, e daquela puxéronnos ´Cara al sol´.
Caro ao sol estivemos corenta anos, que así quedamos cegos, incapaces de
distinguir incluso entre o bo e o malo.
Pero no último cuarto do XX xurdiron catro listiños que se daban de
profesores, ofrecéndose para unha sobremesa democrática. Nada de pan para
todos: pasteis! Si, si, pasteis, pastelería a deles, que se afixeron á rica
torta, mesturando a orzamentaria coa extra! E nós, o pobo raso, de novo polo
chan, tan de xeonllos que nos saíron ´beatas´ neles; apañando as rafas, de paso
que solicitamos, e nos conformamos, con, ¡panem et circenses!
Daquela, nós, os raseiriños, non temos culpa, non pecamos? ¡Claro que
pecamos, principalmente de omisión! Sequera ben se nos propuxo, a golpe de
altofalante: “¡Habla, pueblo!”. Pero calamos, tanto, tanto, que apenas houbo
voces esixentes que pedisen listas abertas..., para escoller os mellores, que
haber hainos, como se observa nas directivas de certas empresas!
Eis aquí o noso pecado, tan moral e tan mortal, que incluso nos meteu nunha
crise de identidade da que está resultando penosísimo saír! Daquela, ai, Deus,
que fixemos! Irmán, o pecado non estivo en facer, senón en omitir! Como así?
´Ab initio´, os nosos maiores, que non foron capaces de encarreirar unha
república, evitándolles aos apeados a ocasión do seu desquite. E púidose facer,
simplemente lexislando con pulso e con puga, e apagando, de paso, lumes e
fumes!
A continuación permitimos que volvesen a Covadonga os magrebís, e que
apeasen do seu cabalo branco ao noso Iacóbi nada máis e nada menos que un tal
Mizián, ou Missiano, que quere dicir, “O bon”, capitán xeral da 8ª Rexión. Oito
séculos de reconquista frustrada! ¿É, ou non é, un retroceso histórico?
Nisto, as cartillas de racionamiento, a cousa máis irracional do mundo. E
nós, como daquela non se podía emigrar, que ningún país civilizado nos abría as
fronteiras, en vez de sachar na horta metémonos a gardas, para cubrirlle as
costas, para gardarllas, ao galego menos galego da nosa Historia.
É verdade que tan pronto se puido..., fuximos! ¿Para que? Para remesar
divisas reconstituíntes á nosa Dita-dura, e encima diso, saíron publicadas polo
IEME como “Turismo”! Lóxico: a emigración era necesaria pero vergoñosa,
vergonzante; e o turismo, un indicador de que o Paraíso perdido estaba en
España, no país do sol e das alpargatas.
A todo isto, boas persoas que somos, polo menos aló no fondo, afanámonos
cos fillos, dándolles non do que tiñamos senón do que hipotecamos.
Foi unha boa obra, pero con outra
omisión: Que para facelos felices escondémoslles as nosas miserias, que así
saíron de chulos e desagradecidos, polo menos algún! ¡Ah, pero detrás do
pecado, correlativa, sempre vén a penitencia! Agora estase vendo que eses
fillos son do máis tirano cos deles. O péndulo de Foucault, que é inexorable!
Señor, Señor, fomos traballadores, iso é certo, pero algo manirrotos tamén! E
por engado, crédulos.
Para ternos felices dixéronnos que España ía ben..., pero calaron,
ignoraron, taparon, a súa torpeza directiva, que inexorablemente nos tiña que
arrombar ao fondo desta crise socioeconómica actual.
A esperanza que nos queda é pedirlle ao Sumo Facedor, cando chegue a hora
do noso tránsito, que teña a ben designarnos Anxos da Garda das novas
xeracións, sequera sexa para transmitirlles algo de prudencia, baseados na nosa
¿terrible?, ¿frustrante? Experiencia. Amén.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
El Progreso, 9-11-2010
Xosé María Gómez Vilabella
Escritor de Castroverde, ex combatiente en Marruecos / 80 años
Texto: Pablo Rodríguez. Foto J. Vázquez
A sus 80 años, Xosé María Gómez Vilabella
alterna sus estancias en A Coruña, ciudad en la que se afincó hace 40 años por
temas laborales, con visitas a su Berlán natal, en Castroverde, en donde cuida
con esmero de la finca familiar. Tras este perfil tranquilo se esconde un
carácter aventurero que le ha llevado a acumular vivencias sorprendentes. Nieto
e hijo de zoqueiros, alternó ese trabajo con la enseñanza en Castroverde hasta
los 18 años, edad en la que su inquietud le llevó a mudarse a Madrid para
ingresar como voluntario en el antiguo Ministerio del Ejército. Allí fue
destinado como mecanógrafo en el Consejo Supremo de Justicia Militar, ente que
resolvía expedientes disciplinarios. “Mecanografei moitos segredos de Estado.
Darían para un libro, pero preferín ver, oír e calar”, dice.
Al poco tiempo opositó con éxito al Banco
Exterior de España. Tras obtener plaza pidió destino para Sidi Ifni, una ciudad
marroquí por entonces bajo administración española. A Xosé María le pilló allí
el conflicto bélico que estalló en 1957
entre ambos países. “Eu e outros compañeiros defendemos o Banco durante o
asedio con ametralladoras e bombas de man. Iso valeunos varias medallas”,
recuerda, y apunta que a su familia el conflicto le tocó de lleno incluso meses
antes. “Atacounos un camión do Istiqlal, (chegando a Safí), que era unha
especie de ETA, e deixoulle á niña muller algunas cicatrices”.
Tras una década en África regresó a
España, en donde compaginó su trabajo en el Banco con estudios; estuvo en la
UNED hasta los 60 años, cuando se jubiló de ambas facetas para dedicarse a la
escritura. Desde entonces ha publicado estudios sobre Castroverde, además de
varios libros sobre su etapa en Sidi Ifni. No obstante, interpelado sobre la
obra de la que está más orgulloso no duda en señalar que son Pedro Paulo y
Estrella, sus hijos, de los que se siente “enormemente satisfeito”. En la
actualidad, Gómez Vilabella centra sus esfuerzos en revisar otra vez sus libros
para “deixalos o máis pulidos que poida e saiba”. “Tamén estou preparando a
conciencia as oposición ao Ceo para cando cheguen os exames, dada a miña
idade”, añade con retranca.
-.-
El Progreso, 23-7-2013
Castroverde linda con Asturias
Cunqueiro, este lugués preclaro, que non é igual
que dicir claro, pois ademais da súa alma galaica tiña unha fantasía
desbordada, sostivo que os camiños morren, tenden a morrer. Pola miña parte,
modestamente, e non por levarlle a contraria, penso que a realidade é que se
refunden, e refundan, no seu constante perfeccionamento; o que importa, segundo
o meu criterio, non é o itinerario, senón a orixe e maila meta, os puntos
xeográficos do noso interese ou da nosa atracción.
Castroverde sempre interesou aos camiñantes, aos
feirantes, e aos festeiros, por diversos motivos, así que nunca illados
estivemos, nin nos terán, porque non se pode ser un retallo do Paraíso e pasar
desapercibidos.
Por aquí pasaron os romanos, os máis deles andando,
porque lles interesaba redondear a península, e para iso tiñan que bloquear aos
cántabros, así que uns pola Vacariza (de Vacatio), e outros desembarcando na
que logo sería praia de San Lorenzo, despois de alumarse co faro herculino, que
así fundaron a refulxente Gigia; pero tan sucio chegaron, ¡po do Camiño, e suor
das súas refregas coas nativas!, que desde a mesma toma de posesión,
precisamente no actual Campo Valdés, encomendaron aos seus monitores a
construción dunhas termas, ¡para iso, para lavarse! Aínda se conservan, e ben
coidadas que as teñen os nosos curmáns ástures.
Hoxe en día, de costas aos baños, Octavio Augusto,
a súa estatua evocadora, saúda a praia do desembarco dos seus milites con un
ademán que parece indicar: “Agora que estades descansados e lavadiños, imos a
polos cántabros, que nos agardan nesa dirección, pasado o río Sella, que non é
ningún Letes..., pero que vaian diante os nosos exploradores, cos fondistas
baleares, pois eses pastores de aí adiante xa non son dos de Lugo, pero seica
lle dan á tirafonda de moito nabo!”.
Facendo Camiño, ¡que os camiños só se fan andando!,
caemos na conta de que os hórreos orientais, os chamados ástures, son iguais
cós de Castroverde, pero distintos dos da Terra Chá. ¡Claro, empezáronse a
facer coa nosa palla, coa de Chamoso! ¿Que nos din eses hórreos? Un hórreo
deste tipo sempre leva/levaba, de cubrición, palla, enrestrada con uces; ¡o que
tiñamos en común! Isto en canto ao continente, pois o contido, tamén común,
eran as colleitas, as castañas, os queixos, as balugas de manteiga...
A romanización. ¿Como se xerou a romanización? Os adictos aos westerns
imaxinarana en ondadas sucesivas: a caravana mata un cento de indios, e os
colonos que integran a mesma fan unha usucapio das terras ¿liberadas? Pero no
caso da romanización tiñan poucos cabalos para correr tras dos nativos, e
tampouco dispoñían de winchesters, así que o seu era/foi rapinar, e de paso
escravizar, aterrorizar, en correrías curtas, de espiga, coas lanzas por
arganas. Para isto, o espiñazo das súas espigas foron os camiños, mellorados,
perfeccionados, pois non tiñan forzas, inicialmente, como para esparexelas.
(Algo que ignorou o Xeneral Silvestre cando quixo abarcar todo o Rif con só
vinte e tantos mil homes, mal armados e peor mantidos, iso si, a maioría deles
galegos..., que non tiñan con que pagar a Cota).
A vía do Lucus Augusti, cos seus apoios iniciais en
Romeán e Castroverde, foi dando uniformidade, homoxeneidade, ás terras e ás
xentes lindeiras, que por outra parte xa tiñan, xa herdaran, grandes afinidades
castrexas.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Antoloxía. El Progreso 18-9-2013
Mercedes Cora, filla da miña tía Ermitas, que
fuches bautizada como Merecedes Josefa Carrodeguas Gómez, só deixaches 11
películas, ¡once!, porque a Parca valeuse dun cancro de peito para subirte ao
Olimpo. ¡Xa sei, xa, que tamén deixaches unha nena; e que no teu piso de
Biarritz, 1, Madrid, colgaba o teu título de Licenciada en Dereito, Oficial de
Prisiones, e unhas cantas cousas máis! O primeiro que teño que dicirche é que
sinto non ter concorrido á túa voda, aló en Perpignan, cando te casaches con
ese ex-Comisario del Etât Catalá, Alberto Costas... ¡Cousas do franquismo, que
a el non o deixaban volver, nin a min, ir, atada como estaba eu, daquela, ao
Ministerio del Ejército.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Acto de Amigos do Patrimonio.
El Progreso, 29-9-2013
A Asociación Amigos do Patrimonio de Castroverde
acudiu á inauguración do proxecto de recuperación e posta en valor de elementos
patrimoniais, ambientais, paisaxísticos e etnográficos das parroquias de San
Cibrao (Montecubeiro), Santa María Magdalena de Pena, San Pedro de Serés,
Santiago da Meda e Santo Andrés de Barredo, en Castroverde, nun acto no que
participou o seu membro de honra Xosé María Gómez Vilabella, que fixo un repaso
da historia de Montecubeiro.
-.-
Antoloxía. El Progreso 14-10-2013
Os afortunados tivemos dous templos para unha mesma
relixión: O familiar e mais o parroquial. No meu caso concreto, por ter a
fortuna de ser pobre, mentres vivín na casa patrucial gocei do altar familiar,
¡a lareira!, con meu avó de oficiante. A outra sorte foi que en Montecubeiro
viñamos dos frades, ¡dominicos, nada menos!, así que nacín co seu signo na
fronte: ¡ora et labora!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso 4-11-2013
Foi o único roubo que cometín; iso si, reiterado,
ano tras ano! Era cuestión de madrugar, e con iso, un cestiño e mais un saco,
veña soutar! Cando se levantaban os veciños, o Pepiño de Gómez xa volvía para a
casa arrastrando no saco, cheo, pois eran tantas que non podía con el ao lombo.
Daquelas castañas: As os bullós pelábaas de noite, a carón da lareira, coa luz
das brasas, que xa tiñamos un cestiño de táboas da medida calculada para que
nos chegase para os seis, ao xantar do día seguinte; mentres, o resto da
familia facía as outras labores da casa. As asadas, nunha latiña que furara meu
pai cunha punta de piso, e sobre das brasas, ¡bendita lareira, que non me
cansarei de lembrarte!, pasteis, pasteis de castaña, castañas asadas nas
brasas, os únicos doces que coñecíamos a maioría dos nenos da miña bisbarra.
Coas castañas unha trampa, necesaria pero trampa: ceba-los cochos..., para
despois matalos!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
Antoloxía. El
Progreso, 7-12-2013
De
las letanías. O latín de meu pai daba xenio oílo, e non o dalgún cura, pois el
pronunciaba amodo, vocalizando. A súa memoria prodixiosa permitíalle repetir o
misal coma se o tivese diante, e logo que, ademais de latín galeguizaba,
traducía directamente, para que llelas entendesen os nenos todas e cada unha
das invocacións da Ladaíña, cousa que nin o párroco facía. Moi ben o deberon
recibir no Ceo pois non había rosario dos seus nos que non pedise polos
defuntos da casa, do lugar, da parroquia, de Galicia, de España, de
Portugal..., deténdose particularmente nas ofertas por aquelas benditas ánimas
que non deixaron no mundo cartos para pagar responsos, ou parentes que diso se
ocupen! Tampouco se esquecía de rezar polos emigrantes..., “eses orfos que está
en terra de infieis, e por tanto, en perigo de contaminarse...” A el cobrábanlle
as bulas, pero as súas ían gratis, coreado polo resto dos presentes.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 25-1-2014
Non se me esquecen os figos, en absoluto, e iso que
lles debo unha caída encima dunha colmea; daquela as abellas, enfadadas comigo
cando debían anoxarse coa figueira quebradiza, puxéronme a cara feita un globo,
un cabezudo, precisamente o día da festa do Santo, para máis Inri!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 19-3-2014
Na primeira metade do século XX, na comarca de
Castroverde, Pol e Baleira, aínda que non só nestas, xurdiu unha literatura
popular emblemática que deu teatralidade ás sentenzas, tamén chamadas corridas
do galo, nas que o pobo raso, farto de humillacións, deu en atribuírllas ao
galo, e ditando sentenza, o tirano purgaba aqueles excesos colgado dun trelo,
etcétera. Redactor de innumerables sentenzas, que se executaron na bisbarra
antedita, foi meu pai, aquel incansable mestre de ferrado que tanto se esforzou
por fomentar, por cultivar, a dignidade dos seus coetáneos, José María Gómez
Lombardero.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
El Progreso, 20-4-2014
Mercedes Cora, una película que empieza en
Castroverde.
Por Marta Veiga
“Os mozos volvíanse cando ela pasaba por diante.
Non só porque fose guapísima, que o era, senón pola súa actitude, por todo”.
Quien habla así de Mercedes Cora es su primo Xosé María Gómez Vilabella,
natural de Montecubeiro y con quien la actriz mantuvo una muy estrecha
relación. “Foi a miña única curmá; era como unha irmá para min”, explica Gómez
Vilabella.
...
-.-
Antoloxía. El Progreso, 19-5-2014
Cando as visitas se facían numerosas, natalicios,
festas dos avós, a patronal, ruadas..., e tamén nos labores colectivos, rogas
de cavar, gadaña, sega, malla, fía do liño, e por aí adiante, coller diante da
lareira facíase complicado, así que, se a banca, ou bancas, non chegaban, e
como o par de cadeiras era privilexio, ¡trono!, dos avós, aínda que os meus
habitualmente non as ocupaban, non había casa que non dispuxese, gardados na
palleira ou no hórreo, duns cantos mesotes, fosen de tres ou de catro patas. Os
cativos e mais os solteiros, mesote, por suposto! Canta máis xente, máis
calados os rapaces: unha, por obediencia debida, e outra porque..., porque ao
lado daqueles experimentados, que íamos dicir!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 21-7-2014
O latín de meu pai daba xenio oílo, e non o dalgún
cura, pois el pronunciaba amodo, vocalizando. A súa memoria prodixiosa
permitíalle repetir o Misal coma se o tivese diante, e logo que, ademais de
latín galeguizaba, traducía directamente, para que llelas entendesen os nenos
todas e cada unha da invocacións da Ladaíña, cousa que nin o párroco facía. Moi
ben o deberon recibir no Ceo pois non había rosario dos seus nos que non pedise
polos defuntos da casa, do lugar, da parroquia, de Galicia, de España, de
Portugal..., deténdose particularmente nas ofrendas por aquelas benditas ánimas
que non deixaron no mundo cartos para pagar responsos, ou parentes que diso se
ocupen! Tampouco se esquecía de rezar polos emigrantes..., ´eses orfos que
están en terra de infieis, e por tanto, en perigo de contaminarse...´ a el
cobrábanlle as bulas, pero as súas ían gratis, coreado polo resto dos
presentes.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
El
Progreso. 23-7-2014
Aínda que marchei moi novo de Castroverde, sempre foi a
miña terra.
(Entrevista que me fixo Conchi García)
Xosé María Gómez Vilabella. A súa obra fala
principalmente do municipio. Os seus libros son unha importante fonte de
historia local.
Xosé María Gómez Vilabella naceu en Montecubeiro (Castroverde). Dende novo
comezou a traballar de zoqueiro con seu pai para conseguir os cartos necesarios
para pagarse un curso de mecanografía e taquigrafía na academia ERT de Lugo.
Tempo despois pasou polo Ministerio do Exército mentres preparaba as oposicións
para o Banco Exterior de España. Logrou unha praza, e pouco despois marchou
para Ifni (África Occidental Española) co que conseguiu ser nomeado oficial
primeiro, xa que foi o único dos empregados que quixo ir. Tras varos anos alí,
onde chegou a ser director da sucursal de Sidi Ifni e onde viviu moitos feitos
que marcaron a súa vida, volveu a España. A súa primeira parada foi Xixón, onde
residiu oito anos e onde aproveitou para aprender idiomas, entre eles francés,
inglés e alemán. Logo trasladouse a Coruña. Alí estudou a distancia as
carreiras de Ciencias Empresariales, Economía, Dereito e socioloxía, aínda que
non as rematou porque o que buscaba era obter coñecementos dalgunhas das súas
sinaturas. Nesta cidade, onde reside actualmente, xubilouse.
De onde lle vén o gusto pola escritura? É algo que foi cultivando ó longo
do tempo? Xa me vén de cuna. Dende pequeno xa me gustaba. Na escola
primaria (os adultos) encargábanme redactar as cartas dos rapaces para as
rapazas. Logo comecei a traballar con meu pai, que era zoqueiro. Posteriormente
firmei para entrar no exército e marchei para Madrid. Alí traballaba polas
mañás (no Consejo Supremo de Justicia Militar), e polas tardes estudiaba. Nas
xornadas de traballo coincidín co xeneral Martínez Campos (neto do de Sagunto),
e mantiven longas conversas con el. Máis tarde, cando foi nomeado presidente da
Real Academia da Historia, facilitoume o carné de investigador número seis.
(Franco prohibíraos, pero Martínez Campos logro que lle autorizase a
repoñelos).
(Nota intercalada no periódico: “Co carné que me deu Martínez Campos
conseguín acceder ao Archivo Histórico Nacional”).
Como decidiu escribir sobre Castroverde? O motivo foi que nacín alí. Aínda que marchei moi novo, sempre tiven
presente que era a miña terra. De feito, con vinte anos escribín o primeiro
libro relacionado co municipio, titulado ´Castroverde. Bosquejo histórico
geográfico”´. Isto foi posible grazas a ese carné facilitado por Martínez
Campos. Cando ía estudiar para as oposicións ao Banco Exterior de España,
atopei moita información sobre o meu municipio, aínda que me resultou
complicado e me levou moito tempo recompilar todo. Foi complicado porque co
franquismo moitos arquivos estaban pechados dende había anos e había que
abrilos, desmontalos, lelos, copialos, e logo interpretalos.
(Outra nota marxinal, intercalada no periódico: “Levoume moito tempo
recompilar os datos que precisei sobre Castroverde por culpa do franquismo”.
Aclaración que omitín daquela porque aínda estaba recente aquela canallada:
Despois da guerra, como na Consistorial había documentación que afectaba, que
involucraba, a certos franquistas, un bo día/un día cavernícola, alguén colleu
uns camións e levaron a maior parte do arquivo municipal para o vertedoiro;
sóubose porque algúns nenos, xogando, atoparon alí no monte cousas que os
intrigaron).
Ao longo da súa obra fala de Castroverde describindo as súas paisaxes, as
súas xentes, e os seus costumes. Cree que está ben valorado como municipio?
Considera que se conservan ben os valores etnográficos da zona? Este municipio é un pozo sen fondo que nunca foi ben explotado. De feito,
baixo a miña opinión, Castroverde debería contar cun museo pero de momento
aínda estamos á súa espera. Por exemplo, os descubrimentos da Cova da Valiña
deberan estar nel en vez de atoparse nos museos de Lugo e de Vilalba.
Cal cre que é a causa de que os oficios tradicionais se estean perdendo? Castroverde tivo bos artesáns, pero a súa actividade foi decaendo co paso
do tempo. Tamén se sumou o feito de que antes e durante a Guerra Civil e a
ditadura houbo moitas emigracións. Isto non quere dicir que os que se quedaron
fosen malos, simplemente que eran poucos e non tiveron a forza nin o espírito
asociativo que precisaban. Outro aspecto que tamén influíu foi a concesión de
un gran número de becas para que a xente nova estudase.
Pensa que hai algún modo para conservalos? Non creo que sexa necesario manter eses oficios tal e como eran. Penso que
hai que actualizalos. Aplicando os avances tecnolóxicos cos que contamos agora
podería conseguirse unha fabricación en serie, coa súa conseguinte exportación.
Pero todo isto é complicado. Nos últimos tempos a xente só mira polo que lle dá
beneficios a curto prazo; non pensa no futuro a prazo longo.
Que é o que máis lle gusta de Montecubeiro? Segue mantendo contacto co
lugar aínda que agora resida na Coruña?
O que máis me gusta é o meu xardín botánico, que non se pode considerar
como un pasatempo calquera. Para min é como un altar. Nos últimos tempos
merquei algunhas fincas coa fin de plantar uns cantos centos de árbores para os
meus netos. Non entendo que a xente da zona plante tanto eucalipto. Paréceme
que é comida para hoxe e fame para mañá porque aínda que medran en pouco tempo,
logo deixan a terra moi danada e custa moito tempo recuperala.
Está escribindo ou ten en mente escribir algún outro libro contándonos algo
máis sobre Castroverde?
Non teño en mente escribir máis libros; de feito penso que son suficientes.
A miña bibliografía xa é moi extensa e Agora o futuro non está no papel. O
dixital é o que manda, e eu, como non podo parar de escribir, vou seguir,
mentres poda, escribindo no meu blog de todo tipo de temas.
Pensou algunha vez en escribir sobre a súa curmá Mercedes Cora?
Eu non son a persoa que debe escribir sobre ela, senón persoas máis
achegadas a ela. (Ao seu tipo de actividades). Para min foi moi importante non
só por ser a miña única curmá, senón que tamén polo papel que desenvolveu no
cine.
Como unha figura importante do seu tempo, alguén debería dar a coñecer
todos os detalles da súa historia?
Si. Máis aínda tendo en conta que trala Guerra Civil moi poucas mulleres
traballaban como actrices e aínda por riba eran avogadas e xefes de prisión.
Foi alguén que tivo moita importancia naquel momento. Segundo me comentaron, a
próxima Semana do Cine en Lugo vai estar dedicada a ela.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Antoloxía. El Progreso, 23-7-2014
(Repetírono o 2-2-2015)
-.-
Antoloxía. El Progreso, 30-8-2014
A meu pai, o mestre, dábanlle moi ben de comer. Iso sempre o houbo nas
nosas aldeas. Porque nas aldeas, aos profesionais, á xente dos oficios, sempre
lle deron moi ben de comer. Baixaban a mesa de levante, procuraban ter pan
fresquiño... Ao mestre sempre o trataron a corpo de rei.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 8-11-2014
As dificultades económicas, xunto coas enfermidades de meus pais, leváronme
á renuncia da bolsa do Instituto de Lugo, obtida en exame que aprobei xunto
coas xemelgas Hermida López. O meu “motor interior”, o meu alento naqueles
desalentos, foi negarme a permanecer en segundo plano con respecto aos meus
compañeiros e compañeiras da escola de Maxide, incorporados ao Instituto.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 10-11-2014
Despois do rosario aínda quedaba atizarlle ao caldeiro dos porcos, ¡dos
irmáns, que así lles chamaba un veciño, Sidro de Brais! Por que?, lle teño
preguntado: “Meu neno, por dúas razóns potentísimas: Primeiro, porque dan a
vida polo home..., no mellor dela, na ceba! E segundo porque, de esfolados, as
súas vísceras son idénticas ás nosas. Día virá en que os cirurxiáns as utilicen
para substituír as que se nos avaríen”. O albeite, meu padriño, dicíame que
niso non lle fixese caso ao Sidro porque, aínda que hai humanos que son
verdadeiros irmáns dos porcos, nunca un porco quererá ser irmán de certos
humanos.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 7-1-2015
A partida de nacemento da miña escola tamén tivo o seu aquel pícaro: José
Trashorras, (Tellado), de Sagaruxe, reunido con Evaristo de Candal, de Maxide,
e meu pai, acordándose de que estaban exercendo de pater familias,
acordaron solicitar unha escola pública. Trashorras dábase de progresista, así
que se adiantou ofrecéndose para redactar a solicitude pertinente, que xa a
asinarían ao domingo seguinte. Dito e feito, pero coa particularidade de que
Trashorras presentouse en Maxide cunha instancia na que se pedía, en efecto,
unha escola, pero..., para Sagaruxe, que era o seu lugar! Isto non foi o
acordado!, protestaron os outros dous, pero o redactor, Tellado, convenceunos:
“Mirade, ho, foi co costume que teño de facer documentos na miña casa, para o
meu lugar, pero o caso é conseguir a escola, que despois a situamos aquí mesmo,
neste edificio que vai construír Evaristo... Era o último folio que me quedaba
de papel de barba, así que, outra solución non temos, e mañá mesmo vou a Lugo,
presentala. Asinade, pois os aordos acordos son, pacta sunt servanda, e
non haberá problema!”. Firmaron, e presentouse a solicitude, en tempo, que non
en forma. Evaristo contratou uns canteiros de Luaces, e o Goberno da República
aprobou a escola de..., de Sagaruxe, segundo se pedira, designando un mestre.
Todo en cuestión de meses!
Escola de “Sagaruxe”,
pero en Maxide, abandonada desde que funciona o C.I.P. de Castroverde. O
escudo, coa errata, quedou, pero xa pouco lle falta á hedra para tapalo, para
que se esqueza esta anécdota!
Xosé María
Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 2-2-2015
Ao político Julián Besteiro pasoulle algo parecido, pois naceu en Franquean
(O Corgo), pero seus pais regresaron a Madrid, co neno, no seu carromato, onde
o inscribiron días despois, para..., para libralo do sambenito de ser galego e
xudeu, dous pecados gravísimos naquela época; o de xudeu disimulábase cun
bautizo, e o de galego cunha simple inscrición nos rexistros da Vila y Corte!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 2-3-2015
Naquelas noites de vela meu pai púxose a pensar que era unha idiotez
molestarse en cultivar patacas para que despois as comesen, fritas, os catro
mangantes da fusila: ¡Eureka! Cunha peta, unha aixada e unha pa, fixo unha foxa
como para enterrar catro vacas; a continuación foise ao palleiro e carrexou
palla ata que lle deu o sono, que seica foi ao riscar o día. Unha sonata de
nada, e a continuación levantar as patacas...; levantalas para soterralas de
inmediato naquela foxa da cabeceira da leira, enriba das pallas! Fodéronse os
da requisa, pois aquel ano requisáronos de todo, de todo menos patacas, que xa
era algo!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso 21-3-2015
O fregoteo era cousa das mulleres pois os homes, torpes que somos, aínda
non aprendéramos. E como o xabón tardou en vir, nada mellor que fregar coa
cinsa da lareira, un deterxente insuperable..., e barato, que tanto servía para
as cuncas como para a roupa branca!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso 27-4-2015
Para lograr fonda, aos 18 asinei para o Exército, ao Ministerio do mesmo,
sendo destinado como mecanógrafo para o Consejo Supremo de Justicia Militar,
onde tecleaba expedientes, polas mañás; pola tarde asistía ao Centro de
Estudios Mercantiles y Económicos, amparado nunha bolsa de Acción Católica. Ao
Supremo cheguei porque, cos cartiños das miñas clases (mestre daqueles de “a
ferrado”), ademais de comprar o primeiro dos reloxos e a primeira das
gabardinas, estiven un mes en Lugo asistindo a clases de mecanografía e de
taquigrafía na Academia ERT; de par disto, a recomendación, ¡medicina dos
pobres!, dun primo de meu pai, Lombardero, que daquela era Capitán, secretario
do General Carlos Martínez Campos Serrano, no alto Estado Mayor Central.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 4-5-2015
Facer as mallas era o pecho, o precinto, rotativo, anual, dos afáns
labregos. Foi, ou non foi, un bo ano? Esta era a reflexión do paisano, cando o
paisano non se desvelaba polo prezo do leite senón pola tulla do pan: centeo,
trigo, aveas...! Agora veu a especialización, e quedámonos sen calendas, sen
estacións agrícolas! O San Froilán sempre foi a festa estacional, a da
recolleita; festa culminante e lúdica. Grazas a Deus que chegamos ata aquí...,
e coa malla feita!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso 18-5-2015.
Vouvos presentar unha rapaza que, nos seus días, alá polos
corenta/cincuenta, revolucionaba as feiras de Castroverde nos veráns, de tal
xeito que non había mozo que non se parase para ollala, en posición de firmes,
e iso porque poucos se atrevían a falarlle, aínda que ardesen en desexos de
facelo. Trátase de Mercedes Cora, bautizada como Mercedes Josefina Carrodeguas
Gómez; filla de Ermitas de Gómez, de Berlán, e nada en Cuba, naquela Cuba que
aliviou a fame a tantos emigrantes do noso país. Mercedes Cora morreu en
Madrid, recén casada, despois de deixar filmadas once películas; levouna un
cáncer de peito, daquela incurables, ou pouco menos.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 20-5-2015.
Daquela comezarei as lembranzas con esta evocación da cociña da Olga, fogar
daqueles antepasados meus, os Gómez de Neira. Cociña de pazo, e por ende, con
campá de pedra, pero as labregas, as casas do común, tardaron en ter extractora
porque situaban a lareira medio a medio da casiña, sen sobrados enriba, que
deste xeito cumprían coa función polifacética de rodearse das cortes do gando,
quentándose reciprocamente, o gando á xente e a xente ao gando; evitar perigos
de incendio, aínda que se atizase con toxos; de paso, tódolos cuartos do
sobrado recibirían calefacción nas súas cabeceiras, e luz exterior nas
fiestras. Non se me diga que estaba mal descorrido!
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 27-5-2015
Por último, e non por desprezalas, estaban as amoras das silvas, das
silveiras, que se vendían caras porque había que pagalas cunhas rabuñadas
espiñosas do máis doloroso.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso, 3-6-2015
Castroverde tivo o gran inimigo nos seus mellores amigos, nas súas
circunstancias óptimas: cunhas terras de aluvión feracísimas, un feixe de ríos
brindados polo seu asentamento no somonte das serras que flanquean esta
bisbarra (Pradairo, Monciro, Puñago...), cuns excedentes agrícolas que foron
considerables nas décadas precedentes, un nivel cultural por riba da media do
rural galego de entón, comunicacións aceptables, etc. Lembremos, por exemplo,
que Castroverde foi un enclave avanzado da Telefónica.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
Antoloxía. El Progreso,15-6-2015
Como lle puxestes ao neno?, era a pregunta inicial. Se era guapo ou feo iso
resultaba secundario pois o importante era darme o seu apego, a súa relación, e
non podemos relacionarnos co próximo sen coñecer o seu nome! Acordándose de
Belén, ofrecéndome á Sagrada Familia, puxéronme Xosé, con María; non omitiran o
de Xesús pois a Xesús, ou máis exactamente a Xesús Cristo, tíveno desde o
primeiro día, cravado naquela cruz de madeira que presidía a cociña, tódalas
cociñas.
Xosé María Gómez Vilabella
Castroverde
-.-
-.-
El Progreso, 11-2-2015
Galicia encantada
-.-
Historias de Lugo. El Progreso, 4-6-2017
Sabela Corbelle
1875 Nicolás Salmerón (y Alonso). (Non me cita a min, pero case, pois o
fillo deste Salmerón, Nicolás Salmerón y García, casou en Lugo coa criada dos
Salmerón, que era irmá de miña avoa paterna, con Ramona Hortensia Lombardero
San Miguel, que eran naturais da casa de Xan, de Catatrigo).
Di Sabela: El
presidente de la Primera República vivió en Lugo en la fonda La Española,
ubicada donde luego se instalaría el hotel Méndez Núñez. Conocía a una familia
de Nadela, a la que visitaba y donde le llamaban “o rei da República”. Salmerón
escribe una carta a su amigo el filósofo Francisco Giner de los Ríos en la que
le habla de Lugo con estas palabras: “La población, inculta; no hay con quien
hablar. Los profesores -salvo uno- momias o carlistas”.
-.-
-.-
Isto é todo o que conservo, ata esta data,
Xosé María Gómez Vilabella
-oOo-
No hay comentarios:
Publicar un comentario