COLABORACIONES Y REFERENCIAS EN EL PROGRESO -II-

.../...

El Progreso, 29-4-1992

Estación término (I)

-¿Que fas aquí en Lugo, avó; subes ou baixas?

-¡Pois..., nin iso nin aquilo! Estou aquí, na estación término, añorando, (recordando con pena) ese século que se vai pola vía ancha, e disposto a colle-lo tren do Vinteún, que seica entrará pola vía estreita, pola de Europa!

-¿E logo, que contas, avó? ¡Os avós sempre contades; é o voso!

-¡Home, se quedase o Café Méndez, aquel de Fernández de la Vega, de Pimentel, e compañía, aquel dos clásicos, eu podía contarche, en silenciosa tertulia, algunha historia do século Vinte, agora que se está periclitando; e ti dicíasme as túas esperanzas do Vinteún!

-Aquí, na Reina, nesta rúa das tradicións, só queda o nome dela; e para iso, recortado; ¡pero se lle dá igual que nos sentemos na Alameda, debaixo dunha árbore daquelas que tanto saben da historia de Lugo! Alí, de paso, temos unha sinfonía estridente de estorniños, que se cadra vai ben como música de fondo para unha conversa interxeracional... Os estorniños  seica suspiran polo que foi, polo mal coñecido, algún deles; e os outros pían utopías vindeiras. Estes últimos son os que seguen esperando pola paz e polo traballo, pola xustiza, polo pan de cada día...

-¡Chacho, que sorpresa tan grata!

-¿E logo, avó?

-¡Coidaba que as filosofías e mailas ideoloxías tamén periclitaban co século; e sáesme ti, un rapaz, expectorando da maneira! ¡Deus che dea saúde para que servas de puga neste enxerto xeracional!

-Avó, déixate de andrómenas, e entremos en materia, que os tempos voan...

-¡Non o vamos a dicir todo hoxe! E niso de voar, tamén o fan os estorniños, e mais por iso non deixan de parolar aí arriba de nós, nesas pólas, que mesmo parece que teñen asemblea plenaria... ¿A ver, chaval, por onde empezamos, pola informática, ou por aqueles pizarriños cos que, onte mesmo, e nunha pizarra de lousa, faciámo-las sumas? ¡A ver, escolle ti!

-¿Avó, só faciades sumas? ¿E restas, non?

-Os galegos somos xente positiva, construtiva. Nós sempre sumamos; sumamos e sumámonos; as restas sempre foron cousa colateral, por exemplo, o Fisco. ¿Non sabes aquilo de que, ademais de nós, están as nosas circunstancias?

-O Fisco ten a misión de repartir, que así se di no meu texto de Facenda Pública...; ¡e por iso, primeiro arrampla!

-Quen parte e reparte quédase coa mellor parte; iso é certo. ¡Aprendino en Madrid, xa fai disto moitos anos!

-Avó, iso teu son deformacións por ter nado antes da democracia...

-¡En España sempre houbo democracia! ¡Ata houbo democracia orgánica; pero, claro, os organismos tenden ao podrecemento, que xa mo dixo o Veterinario, daquela que lle botei cal á vaca pinta! ¡Miña pobre, morreunos da nacida; da nacida, que xa ves que palabra máis boba; e sen chegar ao Noventa e dous!

-¿Por que dis iso do Noventa e dous?

-Rapaz, neste, no Noventa e dous, din que terminará a Idade Contemporánea; xa sabes, con ese Colón, e a pesares de ser un descoñecido, empezou a Moderna; e despois tivemos a Contemporánea. Entón, por lóxica, se agora pechamos unha era, ¿como será a vindeira?

-Podemos chamarlle Futura...

-¿Vivir en futuro? ¿E como se pode vivir en futuro?

-Non sei; non o sei! Avó, se cadra coma os bits do meu ordenador, que disparo unha tacada deles, e despois, eles mesmos, ordénanse para saír en pantalla, vestidos de luces; tan lucidos, que fan abri-los ollos aos vellos!

-¿Estás insinuando que os vellos temos que reciclarnos..., e poñernos ao ordenador?

-¡Naturaca, avó!

-¿Sabes que che digo, rapaz? ¡Pois que a civilización hai que dixerila a pequenas diócesis, como dicía aquel cura, un que era de carreira curta, que ti xa non sabes o que era aquilo!

-¡En vista diso..., voume; nos vemos!

-Dirás, “nos veremos”, en futuro.

-¡Oíncho pola televisión, meu vello!

-¡Rapaz, a televisión non é palabra de Deus; nin sequera, palabra de avó!

-¡Oh; pois niso non caera eu!

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

El Progreso, 6-5-1992

Estación término (II)

-¿Así que volviches á Alameda, a buscarme, eh, rapaz? E logo din que hai fractura xeracional!

-¡Volvín, si; para demostrarlles aos avós, ti entre eles, que a creba xeracional ten compostura se os vellos vos reciclades; e se os novos aprendemos a atopar en vosoutros algo máis que unha tarxeta de crédito...

-¡Ti..., ti vés da Catedral, de confesarte; non fai falta que mo xures! Pero, ¿entendes realmente diso das tarxetas?

-¡Toma, como que vivo dunha!

-¡Ah! ¿E non será que vivas dunha tarxeta de débito? ¿Ou é que pagas ti, ao final, as disposicións do mes?

-¡Cárganllas a meu avó; por conseguinte, para min son realmente de crédito!

-¡Canto sabedes estes rapaces! ¡Oh cultura, cultura! Por algo diciamos o outro día que estamos chamando ás portas da Era Futura...

-Falei diso co meu Profesor de Historia...

-¿Si?

-Di que agora, como hai periódicos, e todo queda nas hemerotecas, non é preciso que os avós transmitades nada, absolutamente nada, oralmente; ao contrario, que igual nós contades cousas anacrónicas, fóra de contexto, e daquela sería deformante.

-Os avós, desde os tempos tribais, xa non relatamos os grandes fastos, senón a intrahistoria persoal, familiar, local. ¡E iso é formativo; vaia se o é! Aparte de que hai cousas miúdas do pensamento, e do ocorrer humano, que non chegan aos periódicos..., por non ser noticiables! Ten presente que a Salve non quita o Credo. Por exemplo, ¿ti sabes parrafear cunha rapaza? 

-¡Coñe, tamén este! ¡Oes, que está en min a esperanza do século futuro, machiño; que estou chamado a ser candidato a..., a todo, menos a Xefe de Estado, dito sexa con respecto, que do demais, coa Constitución na man..., promoción libre!

-¡Xa, xa; futuro político, incluso; incluso Xefe do Goberno! Agora escoita ti: ¿e se os futuros Xefes de Goberno estaban nese millón de desaparecidos do Censo? ¿E se agora están no monte, fuxidos da Estatística, como daquela da guerra? ¡Meu Deus, que século nos espera!

-Cambia de disco, avó, que o teu non é a política senón a filosofía; esa filosofía sedimentaria que tedes os vellos, e dime, xa que tantas ganas tes de falar, ¿que é iso..., iso de antes, o de parrafear cunha rapaza?

-¡Xa me parecía que non nacedes apresos! Parrafear foi a condensación popular de toda a poesía galaica, dende Rosalía ata onte mesmo. Parrafear significa gaña-la moza, ou reciprocamente, con verbas exquisitas. O que vosoutros dicides agora, no voso ligar, que eu ben vos oio cando me sento aquí, na Alameda, son..., ás veces, claro, pois hai de todo, verdadeiros cuspes verbais, noxentos.

-¡Avó..., un respecto!

-Non te escandalices, rapaz, que é así; cada cousa polo seu nome, e a vaquiña no que vale! O amor non se fai; nin é face-lo amor esoutra cousa á que lle cambiastes o nome, coma quen despexa incógnitas; iso de aquí elimino, alí cambio de membro, aquí substituío... ¡Nin falar diso! O amor, o que verdadeiramente se entende por amor, non se fai, cultívase, coma..., coma un xardín; con mimos e agarimos. O amor empeza, nace, por unha ollada, que case sempre é de esguello; e daquela, se o cadro concorda coas cores do noso iris, flúe o sorriso; e detrás do sorriso, as verbas. As verbas deben comezar in crescendo, tímidas, como tímida é a pluma do poeta, ou o pincel do pintor, cando se atopan coa beleza, e nos contan, daquela, coma nun murmurio, o seu segredo, o seu namoramento íntimo. ¿Entendíchelo?

-¡Uf, iso de parrafear así, tan fino, tan sutil, e tan a modo, é difícil! ¡Á parte de que, se non lles meto man ás rapazas, vanme tomar por marica!

-Da man, da nosa, si que vos fostes; soltástesvos, dos pais e mais dos avós, antes tempo, dun tirón! ¿Carrozas, eh? ¡Pois sabes que che digo, e remato: que haberá que deixar algo de zume para outro día! O que che digo, tamén, a ti, e en ti a toda esta nova xeración, é que, se pasades ao Vinte e un, sen poesía, sen algo da nosa poesía, ides acabar en Inforhomes. ¿Sabes que cousa é iso?

-¡Non!

¡Pois..., igual cos Centauros..., homes-ordenadores! ¡De pena...! ¿Ai vaste, sen escoita-lo final? ¿Dáche repelo? ¡Algún día che farán a ti o mesmo os teus netos..., pois estes desplantes tamén son forzas vitais...; pero iso non cho conto, que tamén tedes que aprender coa vosa cabeza, á vosa conta! 

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

El Progreso, 13-5-1992

Estación término (III)

-Avó, hoxe veño para despedirme.

-¿E logo, como é iso, emigras para Santiago? ¡Seica está de moda; antes, os intelectuais, íamos a Madrid..., para face-las Américas, a promoción, xa sabes!

-¡Frío, frío! ¡É que temos segregación racial na miña Facultade, e fanme o baleiro por alternar cos vellos! ¡Cos vellos só nos queremos ver á hora do subministro; é a moda! Ata unha rapaza me dixo que se eu son..., efebo; ¡terei que mirar iso no dicionario!

-¡Non digas máis, que xa entendo esa rapaza! ¡Miña pobre; naceu dunha probeta, seguro, e por tanto é orfa! ¿Sabes que che digo? ¡Pois que tes que parrafear con esa, precisamente con esa, para demostrarlle que a humanidade é tal humanidade precisamente porque se apoia na humanidade, na precedente! ¡Humanidade é aprender a ser, por acumulación experimental; ou sexa, en espiral! ¡Claro que se esa femia á que te refires é unha ninfa, por exemplo, das do Miño...!

-Pero avó, iso de chamarme “efebo”...; ¡iso non ten perdón!

-Ela quíxote ligar, e como non sabe parrafear ao clásico modo, miña pobre, entón botou man da primeira verba que se lle ocorreu; e canto máis fortes e máis inexactas, se cadra máis lle gustan. Ela tiña que dicirche: “¡Rapaz, cando te vexo diante mesmo me traspasan os raios de Febo!”.

-¡Iso é cursi!

-¡Claro que o é! ¿Ves ti como é cursi, ridículo, e falso tamén, canto se diga dous rapaces se non é, ademais de tenro, axeitado e sentido? Rapaz, aquí isto do transo ao século vinteún, á era esa, chámeselle como se queira, esta que empeza agora no 92, só ten dous arranxos, dous camiños: Eu, e comigo os vellos, tódolos vellos, temos que informatiza-lo caletre; e vosoutros, os rapaces, tedes que aprender, antes de que pasémo-la fronteira secular, a parrafear con xeito e con gracia, a facervos reciprocamente o amor, o que sempre se entendeu por amor, xa cho dixen, e non eses anticipos pecadentos. ¡Outra cousa sería apedra-las verbas! ¿Ti sabes que as verbas, todas e cada unha das acepcións das verbas, tamén son herdanza?

-¿E pagan Imposto de Sucesións? ¡Daquela non as quero!

-Hai unha fórmula, que se di acepta-la herdanza a beneficio de inventario. ¡Se cadra, convenvos!

-¡Puñeteiro...; canto sabe este vello!

-¡Amigo, recicleime! Os vellos sabemos moito, pois ademais da sabenza de cada quen, temos a experiencia, iso que vosoutros repudiades. ¡Xa cho dixen, ou xa cho din a entender! En boa harmonía, nesta terra hai horto para que sachemos todos, ¡así que non vos celedes dos vellos!

¿Sabes que che digo, tamén? Pois, para ser sincero, que se os vellos, ás veces, perdémo-lo ascendente, ese ascendente tan preciso en pedagoxía, é porque nos adocenamos; e daquela, os rapaces, que agora nacedes máis listos cás donosiñas, cachádesnos deseguida os flancos, as preguizas, así que..., abismo ao canto!

-¡A miña Mestra nunca diso falou!

-Se cadra ela non tivo un baleiro xeracional..., ¡e por iso chegou a Mestra! Máis che vou dicir: a Profesor, do que sexa, chega calquera; calquera que queira chegar, por suposto, pero, ¿a Mestre, chegar a Mestre? ¡Chegar a Mestre é como chegar a artista, que so chegan os que teñen estro!

-¿Avoíño, ti onde aprendiches estas cousas, en que textos?

-¡Amiguiño, todo isto está no Libro da Vida!

-¿Onde o venden?

-¡Ese é o único libro que non está nas librerías! O Libro da Vida lese no ar, cos ollos ben abertos; mais para iso hai que pousarse, de cando en vez, e moito mellor se o facemos debaixo dunha árbore, en sitio fresco; daquela, observar, atender, mirarse no espello da propia vida, non deixar pasar a ninguén sen falarlle, sen escoitalo; sen aprender de todo e de todos, que iso, todo iso, é a madre experiencia!

-¡Mora, avó, voume, que estás máis tolo que unha cabra! ¡Os vellos, xa se sabe, a partires dos trinta decáelles o rego sanguiño no cerebro!

-¡Carballo...; non é mala idea, xubilarme antes de atopa-la tarefa, antes de enxurra-las mans! ¡Oes, rapaz, por min quedas doutorado, cum laude! ¡Que adiantos, como corren os tempos! ¡En fin, voume cara á Estación, pois estes sinais indican que xa entramos na Idade Futura! ¡Ala, todos á praia, e despois a bailar; que traballe, que pense e que traballe, o Mercado Común, que para iso é común!

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

El Progreso, 26 de Agosto 1992

Basilio Fernández, Premio Nacional de Poesía 1992.

¿Quen é capaz, así de primeiras, de imaxinarse que un almacenista de viños, co seu gardapolvo pringado de morapio, abrindo e pechando billas naquelas fervenzas afroitadas da rúa Langreo, de Gijón, tiña nos beizos un cantar, no corazón un arpa, e na alma mil soños de infinitude? ¿Ninguén? ¡Pois non vos culpo, e a min pasoume o mesmo!

Anos sesenta. Naquela sucursal da Praza do Carme faltábanos a conta dos irmáns Fernández, Emiliano e Basilio, casado e solteiro, respectivamente, veciños próximos con almacén na calle Langreo, número 6, e aló me fun, armado de agresividade bancaria captadora de contas. Xente correctísima, case diría que de máis; dicíase tamén que bastante adiñeirados, procedentes de Valverdín; leoneses, por tanto, coma Argemiro Bobes e moitos outros maioristas do gremio alimentario, daquela, en Asturias. Falamos de todo, como se fai para rompe-lo xeo nas relacións mercantís, iso que despois se chamou, e chama, marketing e public relations; de moito, si, pero de todo, non, pois alí non se tratou de poesía que, co sabido, sabido, sería o mellor argumento para liga-la xestión; e iso que lle dediquei bastante tempo ó tal Basilio Fernández, ¡Premio Nacional de Poesía 1992!, o único desta natureza concedido a título póstumo. (*) En definitiva, que estiven falando, que estiven negociando, de tipos prosaicos de intereses e de monótonas comisións bancarias, ¡cun poeta!, cun Premio Nacional in pectore, ¡e sen a menor sospeita!

Logo diso, viñemos nun coñecemento meirande por dúas circunstancias motivadoras dunha gran relación: Aqueles Fernández tiñan gran amizade co neto de Unamuno, Miguel Quiroga de Unamuno, médico, veciño e íntimo noso; e despois, que un fillo de Emiliano Fernández, Emilianín, hoxe licenciado en Letras e funcionario do Principado de Asturias, daquela era compañeiro e amigo de clase do meu fillo Pedro Paulo.

Todo o que levo referido son, en definitiva, anécdotas e coincidencias; o que non foi anecdótico senón delicioso, aquelas gratísimas merendolas de campo e praia que tivemos con tódolos citados, nas datas sucesivas. Emiliano Fernández comía con moderación e falaba con discreción, sempre sorrindo, sempre esperando a que calásemos Unamuno e mais eu, que éramos os barulleiros; despois metía, de cando en vez, algún inciso, pero poucos, e sempre moi atinados e breves. Pola súa parte, seu irmán Basilio, “tío Basilio”, o gran poeta, -como agora se demostrou-, era aínda máis parco en todo; máis caladiño. ¡Naturalmente; estaba con nós e coas musas, ó mesmo tempo! Basilio -xa para sempre, o poeta Basilio-, rimaba para dentro; con poucas palabras, pero oi medidas, moi pulcras e precisas, tal como se tocase un arpa aló arriba, naqueles cumes da Providencia, que tal é o nome desa panda pratense, a das innúmeras merendolas dos xixoneses, que baixa a Somió con encostas verdinegras, en volutas ondulantes, feracísimas; o aristocrático Somió das grandes mansións nadas do carbón e do ferro, en tempos irrepetibles. Aquela Providencia é toda ela un miradoiro extraordinario, certamente poético, polo que seica gustaba pasear, ben a miúdo, a esclarecida e providente Clara Campoamor, aquela santanderina de verbo cálido e fogoso, namorada dos veciños, dos ástures, que, co noso Manuel Cordero, de Castroverde, propiciaron, e lograron, o voto feminino nas Constituíntes da II República.

Imaxinádevos a emoción que houbo na miña/na vosa, casa, ó coñecer que a Dirección General del Libro, do Ministerio de Cultura, concedese o Premio Nacional de Poesía 92, ó poeta, inédito, Basilio Fernández, falecido en 1987. ¡Os sabios e mailos santos, e neste caso os xenios, adoitan ser así, caladiños, discretos, acochados, tímidos! ¡Que lección, vive Deus; que musa tan discreta”.

(*) o poeta BASILIO FERNÁNDEZ LÓPEZ foi discípulo de Gerardo Diego no Instituto Jovellanos, de Gijón, polos anos vinte. Despois estudiou Dereito, pero non chegou a exercer. (Seu irmán era Profesor Mercantil). Toda a súa obra permaneceu inédita ata que recentemente a divulgou o seu sobriño, Emiliano Fernández Prado, coa única excepción de dous poemas que publicara o propio autor, no 27, na revista “Carmen”; outro, no 28, en “Meseta”; e o cuarto, na revista italiana “Il mare”. Nas diversas ocasións en que estivemos reunidos, fose por motivos financeiros ou por relación social, amigable, temos falado de todo o divino e de todo o humano, particularmente das súas viaxes ós Estados Unidos, pero nunca fixo alusión ós seus pecados secretos, á súa poesía, que ó parecer non a consideraba suficientemente perfeccionada. Agora demostrouse que se condenou ó silencio, ¡por un exceso de sabedoría!

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

El Progreso, 23-9-1992

¿Antes do/dos camiño/s, que?

A culpa deste artigo, desta matinación, tena dona María Josefa Sanz Fuentes, catedrática ovetense que nos deu na Torre de San paio de Narla unha brillantísima disertación sobre os Camiños de Santiago, pero deixoume ben amolado, ou máis exactamente, desilusionado, co que me respondeu á miña enquisa por bibliografía asturiana que trate da Vía romana Lucus-Gigia.

Fonte do Peregrino, en Vilabade, na Vía romana Lucus Asturum – Lucus Augusti.

Eu, na miña admiración polos ástures, coidaba que ían diante nosa nesas exploracións, e polo visto aínda non; vese que a súa Deputación en cuestión de Vías non lle pasa diante á nosa. ¡Non é doado, certamente! Dona María Josefa díxome que en Asturias dan por sabido que aquela ruta ía polo seu Montefurado (Pola de Allande), e pouco máis sobre iso. Dende aquí prégolle que suscite este tema no seu universitario Ovetum pois, de postos a correr camiños, en Galicia tampouco faltarán estudosos que se ocupen da nosa parte naquela Vía ancestral.

As vías romanas todos sabemos que foron gaveleiros reticulares, e nunca mellor dito, para recolle-las gabelas do entorno, (que os romanos ían a por todas, fosen rapazas ou milites, ouro, prata, ou mesmo o mel das nosas abellas), á vez que ponteaban a seguridade vial e comunicativa nos vértices campamentais, tal que Romeán para os de Lugo, e Lugo de Llanera xunto a Oviedo, para a Legio VI Vitrix, tranquilizadora dos alzados. O Anónimo de Rávena (IV, 45) fálanos, entre outras, da que unía o Lucus Augusti co Lucus Asturum. A rede loxística estaba ben trenzada, e as atumes primordiais da rexión controlábanas coa Legio X Gemina, desta parte; a Legio VII en León; e por aí adiante.

Pois ben, queridos curmáns das Asturias, xa que somos primos, no bo sentido por suposto, coido que vai sendo hora de matinar no camiño habitual daquelas visitas que se intercambiaron os nosos devanceiros, que antes de vir a Compostela polo perdón dos seus pecados, os parentes de Cangas de Onís xa tiñan os nosos camiños ben trillados, por outros motivos. Aí temos, sen ir máis lonxe, ao rei Silo, que montou en cólera cando os nobre galegos, (os da Gallaecia occidental), lle negaron a submisión, e coa submisión os tributos. Se apearse da cólera montou no cabalo, seguramente un asturcón, e coas súas mesnadas chegou ata o Monte Cuperio (Monte Cubeiro), reclamando aquilo que consideraba patrimonio, ou sexa, da súa herdanza galaica. ¿Por onde veu? ¡Loxicamente por onde esperaba atopa-lo que buscaba! Antes de Machado xa se facían os camiños andando, pero en prosa, e andábase, por suposto, por onde o terreo era máis practicable, que por aquí xa estaban feitos, desde aqueles avós comúns, os celtas, pois os romanos o único que lles puxeron foi o empedrado, ¡para que non lles chegase a lama das corredoiras ata as bracae, señoritos eles!

¿Que a onde quero ir? ¡Pouca cousa; tan só da Gigia ao Lucus Augusti, e viceversa! Eu, sobre do mapa, e tamén pisando o terreo, ¡tanto que levo pisado por esa zona!, téñoo ben claro, por evidente; non obstante, en historia hai que pasar da apreciación subxectiva á obxectiva, á demostración documental, -tratándose de romanización, en pedra, gravada, tallada, ou polo menos mamposta-, así que por iso pregunto, e pido, aos sabios por suposto, entre eles a dona María Josefa, que nos descubran, que nos mostren, aquela Vía, pois tamén teño por certo que o día que a teñamos redescuberta entenderemos mellor o fenómeno cultural do Camiño / Camiños (antigos) de Santiago. Coido que é bo ter presente, e que servirá para interpretar moitas cousas, que Ao Lucus Augusti  dos romanos seguiu o Lugo suevo, esplendoroso facho que cruzaba lóstregos de cultura con Braga, Aquas Flaviae (Chaves) en medio. ¡Sempre houbo motivos para viaxar a Lugo, ou por Lugo, incluso antes daqueles fulgores do campo da Stella!

Tempo adiante, -que a saber de onde procedía, de onde partiu, realmente, o don Paio (Pelayo para os asturianos, para os galegos orientais), pois ata don Atilano Rico, o Capelán das cen singladuras, o actual “Mailoc” de Bretoña, o reclama como posible bretón-, os galegos seguimos abrindo camiños cara a Asturias, per loca marítima (Norte), ou per loca montañesa (a central), segundo cadrou, que sempre nos tirou esa parentela, unhas veces para ir reforza-la man de obra nas minas, e bos dinamiteiros que lles mandamos, e outras coa dinamita polos aires, tal que o Tenente Coronel Teijeiro cos seus mariscos, no trinta e seis. Pero agora falemos da pacífica relación, que máis nos compre ao presente.

Por favor, que quede claro que non quito nin poño Camiño / Camiños, pero o que si avogo é por un estudio interprovincial da Vía romana que vinculou por séculos o noso Lucus coa Gigia (o Gijón, integrado, -con sete lexións, que todas fixeron falla e todas esas lles destinaron aos ástures-, de Coaña para alá, xa na Tarraconense). ¿Non é estraño que Roma quixese poñe-la fronteira provincial no castro de Coaña? ¿Sería por iso de divide e vencerás, xebrando curmáns? Tódolos camiños levaban / traían a Santiago, no medievo, por suposto; pero uns máis e outros menos, segundo os tempos. Por iso sería unha interesante curiosidade histórica, un baseamento, coñecer por onde andaron aqueles entregos, aqueles que chegaron un día a saber, a redescubri-la existencia, de Santiago, pois de tanto mirar ao Sur, atusmándolles aos mouros da meseta, os ástures esquecéranse da ruta do sol, e incluso do camiño das estrelas, ¡de Compostela, nada menos!

¿Todo isto a que vén, en definitiva? ¡Non por trafulca, repito, pero coido que é filosófico coñece-las cousas polas súas causas, e a causa de que teñamos certas discusións ruteiras poderíase clarexar, -entendo-, se alguén nos estudia a fondo a Gran Vía Gigia-Lucus Asturum-Romeán-Lucus Augusti! Estamos, ou mellor dito, están, estudiando a fondo o medievo, pero quédanos en medio esa lagoa básica, desde o Silo para atrás. ¿Quen a estudiará primeiro, os asturianos ou os lugueses?

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

El Progreso, 23-9-1992

La Diputación presentará mañana trece publicaciones

... Historias intra da bisbarra: Castroverde, Baleira, Pol, de Xosé María Gómez Vilabella.

-.-

El Progreso, 25-9-1992

La Diputación presentó ayer trece publicaciones

(Sinalado cun xe)

-.-

El Progreso, 10-10-1992

GENTE

Xosé María Gómez Vilabella, que acaba de publicar “Historias intra da bisbarra. Castroverde, Baleira, Pol”, prepara actualmente la traducción de los 114 capítulos o azoras del Corán al gallego, lo que significará la primera versión del libro sagrado de los musulmanes en la lengua de Galicia. Gómez Vilabella, cuya capacidad como fabulador y como conocedor del idioma está bien demostrada e los seis títulos de su autoría ya aparecidos, no descuida su actividad literaria por culpa del Corán, pues tiene otros siete títulos dispuestos para ser publicados.

-.-

El Progreso, 28-10-1992

Escaparate

A sexta entrega de Xosé María Gómez Vilabella en pouco tempo é unha recompilación de trinta e cinco contos populares e orixinais, escoitados os primeiros en Baleira, Castroverde e Pol; saídos, os segundos, do seu maxín da fabulador. O resultado con estas Historias intra da bisbarra que edita o Servicio de Publicacións da Deputación, e que constitúen unha lectura entretida e chea de gracia. O libro leva un prólogo de Antón Fraguas.

-.-

El Progreso, (Redacción), 22-11-1992

Xosé María Gómez Vilabella

“Non hai político malo cando o pobo sabe ser esixente”.

Preguntes o que preguntes, en min no atoparás marabillas nin recovecos, que che son un santaclara, sen pregues na capa, cousa que non debe abundar. Ninguén me atopará, nunca, dubidoso na escaleira da vida; e se hai que fuxir, sempre fuxo cara adiante”, deste xeito defínese Xosé María Gómez Vilabella, trotamundos, economista e prolífico escritor.

-Economista, escritor, ¿quen é Xosé María Gómez Vilabella?

-De min dixo nunha ocasión Manuel María, e coido que fixo diana, que son un milmañas, e que o meu lema é aquilo de primum vivere, deinde philosophari. Iso é certo. Teño algo de mil mañas pois dende zoqueiro e mestre de escola (dos de “a ferrado”), pasei por moitas afeccións e toda unha gama de estudios.

En canto ao de primeiro vivir, ¡pois tamén! Mal se pode filosofar se primeiro non se tentou desfrutar, ou padecer, as experiencias e mailos dramas da vida, da propia e mais da allea. Sempre presumo de que son un galego de vinculación directa coa entraña do país; e iso por dúas cousas: polos meus dezaoito anos de labrego cos labregos, que son en definitiva os que nos enlazan cos suevos, que o celtismo xa o temos moi filtrado, ou sexa, coa galeguidade e coa tradición máis fondas e máis enxebres; a partires diso, porque os meus catro anos de Madrid, dez na África Occidental, coa guerra de Ifni incluída, e oito en Asturias, déronme ocasión e perspectiva para madurar e para depura-la miña galeguidade, á vez que me permitiron sopesar pros e contras da nosa idiosincrasia, e iso impregnoume de sentido crítico con respecto ás nosas taras ancestrais e atávicas. A emigración, entre outros males, ten o de que nos leva a idealizar subxectivamente á nosa xente, e iso carréxalle ao emigrante, nalgúns casos, terribles decepcións, pero non é malo intrinsecamente pois das caídas é do que máis se aprende.

 -¿As súas pretensións son literarias, ou máis ben sociolóxicas?

-Eu non che son un literato, nin pretendo selo. A min deume pro procesa-los meus pensamentos e mailas lembranzas, no ordenador, que é algo así como unha fórmula para poñe-las ideas en capítulos.

De natural son algo pedagóxico, e gústame dar consellos e facer crítica social, cousa do máis perigoso se se quere vivir con hedonismo, pero eu tiro para adiante porque considero que andamos un pouco frouxos de moral, e que é unha obra de misericordia contribuír a levantala, pero sen perder de vista as nosas raiceiras; algo así como desexar que Galicia se universalice pero sen deixar atrás, como despoxos, canto de bo hai na raza, ¡que é moitísimo!

-¿Cal é o seu sentir como escritor, e, que pensa da literatura galega actual?

-Como o meu non é competir con ninguén senón sincerarme co lector, non son escravo de ningunha escola nin de ningún grupo ou tendencia. Ao longo da vida lin moitos autores, xa nin lembro cantos nin cales, particularmente estranxeiros, e cando me foi posible, nas versións orixinais, como práctica para os meus estudios das linguas francesa, inglesa e alemán, así que se algo me quedou no caletre foi un cóctel de todo iso. Dos autores do país procuro ler cantos máis mellor. Temos un rexurdir literario definitivo, de tal entidade, de tal profundidade e de tal extensión, que é fácil profetizar que desta si que vai o galego para cen primaveras, e iso a pesares deses vergoñosos que teñen corte en practica-la nosa lingua; se fosen valentes, o seu sitio estaría na lexión estranxeira, polo de non preguntarlles a filiación, pero moitos deles teñen o peito raquítico.

-Parece vostede moi comprometido socialmente, ¿que pensa da realidade política actual?

-Non hai político malo cando o pobo sabe, e quere, ser esixente con eles, pois na democracia ben entendida as peras podres caen ao chan con só abala-la pereira. O meu temor neste intre éche moi concreto: que vos cansedes os periodistas na vosa crítica, tanto á dereita como á esquerda, pois calquera día decatarédesvos de que moitos lectores admiran máis aos pillos, aos mercanchifles do templo da democracia, que aos periodistas fustrigadores. ¡Éche unha cuestión de relaxo moral, colectivo, e por iso, onde quede un político incontaminado e incontaminable a ese tal habería que canonizalo en vida, e cubrilo de votos, pero en listas abertas!

-Sendo economista, ¿de Maastricht, que pensa?

-Oh, là, là, que din os franceses! Iso si que é grave. Sen Unión non hai forza, e menos como está hoxe a competencia das multinacionais; e por outra banda, unirse aos fortes sendo débil vén a ser coma cando os fillos dos pobres alternan cos ricos, que lles toca pagar sempre..., ¡aos pobres!

Chéganos esta invitación forzosa aos galegos en mal momento, sen industria específica nosa, propiamente nosa, transformadora e comercializadora dos nosos produtos, cunha barreira de montañas a medio franquear que logo é peor que unha aduana daquelas da autarquía; e sen paga-la maquinaria agrícola que nos aconsellaron mercar; a concentración privada, que era, que é, a mellor, nin case se encetou; cos cartiños dos emigrantes diluídos, e nunca mellor dito, en tendiñas de subsistencia chuchada, en barzuchos que nin son axeitados para a cultura do bebercio, en pisiños de terceira que nin valen para monetizalos nun caso de apuro, etc., etc. ¡Total, que nin que estivésemos rexidos por cegos, o precipicio cara ao que camiñamos durante moitos anos sería meirande! Pero as dificultades son as que serven para medi-los homes que son homes; homes e mulleres, me refiro, por suposto, que eu, de machista, ¡cero!

-¿Seremos o furgón de cola de Europa?

-O mercado é bravío; e quen teña fe en prodigalidades de fondos de cohesión, ¡outro cego! Estamos na Europa dos mercaderes, nunha Europa que non se deixa raptar, nin polo touro farfullón das Hispanias. Así que, guste ou non, cunha velocidade ou con dúas, teremos que leva-la renque tras dos outros, ¡ou volver aos castros!

A UE é un feito irreversible: Se non sae de Maastricht sairá de Alemania, da Gran Alemaña, con ou sen cabezas rapadas, pois en definitiva á moeda única tanto dá chamarlle ECU como Marco. O de ECU parece que sería psicoloxicamente máis aceptable pola periferia. En calquera dos casos, esta xeración que temos nas escolas vai ter que espelirse.

-¿Ve moi escuro o futuro de Galicia?

-Eu teño fe no noso futuro, non só pola capacidade de resistencia na adversidade e no traballo senón, incluso, porque temos un país apto para producir, moito, bo, e barato, en rotunda competencia co resto de Europa, e iso cumprirase cando as concentracións, a formación profesional e mailas técnicas, en definitiva, cheguen a un estadio algo máis perfecto; ¡e para iso estamos camiñando cara a un mañá que promete pantrigo, e con sorte, algo de xustiza!

-.-

El Progreso, 20-12-1992. Antón Grande

Castroverde. Tierras de deseo entre montes y planicies

...

Los atardeceres son ideales en estas tierras, propios para irse con el escritor Gómez Vilabella, que tiene aquí, de antiguo, su tribu, a cazar ciclóstomos, mientras me recrea con alguna de sus historias de Castroverde, que no sé si son reales, pero a mi al menos, me lo parecen.

…

-.-

Agora uns seriais,
dos que só se recollen aquí os primeiros capítulos
pois o lector interesado neles
pode atopa-los seguintes
nas hemerotecas.
-.-

El Progreso, domingo, 15 de noviembre de 1992

Paredes da igrexa, medianeiras co que foi claustro
do convento de Meira.

Historias intra da bisbarra

AS BRUXAS DA CORTE VELLA

“Historias intra da bisbarra -Castroverde, Baleira, Pol-, a obra de Xosé María Gómez Vilabella, recompila lendas e tradicións lucenses”. Segue texto:

O conflito coas bruxas da Corte Vella, que ese é o nome dun lugar incrible da parroquia de Martín da Baleira, rematou en Castroverde, daquela que San Martiño volveu por Bolaño, que entón chamábase Xivil, pois o nome do lugar cambiouse cando permutaron esa pradería por aquel castelo que había en Lugo, alí por xunto da Porta da Feira.

Esta historia foi discutida, moito. A min venme dun manuscrito que me emprestou un vello amigo, mestre dos de a ferrado, ó que llo devolvín a toda présa, despois de copialo do meu puño e letra, pois o mestre esixiume esta presteza xa que, segundo as súas palabras, tamén tiña que devolvelo.

O anoxo das bruxas.

Foi o caso que daquela, no tempo dos Concilios de Lugo, as bruxas destes condados andaron todas anoxadas porque déuselles en coller zuna, ¡e todos eran a botalas do noso país! Os curas, co hisopo da auga bendita; e as mulleres de ben, co rosario, dálle que dálle, conta vai e conta vén. Sempre esconxurando nelas; que se, “¡Meigas fóra!”, por aquí; que se “¡Meigas fóra!”, por acolá; e todas esas macanas das mulleres que se tiñan por honradas.
En vista desa situación, aquelas bruxas retiráronse ás montañas, e deron en buscar un campelo para os seus aquelarres que estivese ben abeirado, onde ninguén do condado de Lugo as puidese ver nin oír. Tiveron primeiro o seu convento de misas negras aló na Corte Vella, que de aí lles vén o nome e maila realeza. Pero entre o que pasou no río Eo, e maila praga dos merlos, os frades de Meira tamén se viron negros, ¡por dentro, claro!, para conte-la invasión das súas namoradas. Esta foi a causa de que no Eo se teñan visto troitas de pé, ¡ben gordas e ben lustrosas por certo!, pois iso procede de cando aquelas bruxas tiveron a súa capital aló na precitada Corte Vella.

As condenadas, para disimula-lo seu namoramento, e que os frades non as visen en coiros, collían forma de troita; e así, cando os pescantíns lles ían aos frades coa ganchada diaria, ¡para que almorzasen na coresma!, que seica é un costume que lles veu de Cîteaux, que era onde San Bernardo citaba aos frades para observalos, ás veces ata daban en xemer na tixola. Iso pasáballes ás que se collían coa man, que daquela non lles quedara tempo para vestirse, ¡pois as do anzol xa non picaban!

Nesas estaban, que os mesmos pescantíns da Ribeira, cando apertaban coas dúas mans un feixe de oucas para atrapar unha boa troita, igual lle estaban metendo man á Bruxa Maior, ¡e as puñeteiras sen avisalo, que ata coido que o facían adrede!

A vinganza das bruxas da Corte Vella, ante o cabreo dos frades, foi disfrazarse de merlos, e papar nas cereixas que lles tiñan reservadas seus foreiros de Santalla de Piquín. ¡Con isto, os frades perderon a pouca paciencia que tiñan daquela!

Reuníronse, pois, en cabido, xa que podían pasar sen troitas, pero, ¿o das cereixas...? ¡Sen cereixas en Meira, libera nos Dómine!

Buscando solucións.

¿Poñerlles espantallos aos merlos? Non, que aquilo non servía con aquelas merlas, segundo dixo o Padre Exorcista, que tamén facía de Mestre Filósofo. ¡Había que utiliza-lo hisopo, xa que era o único remedio que daquela se coñecía! En vista do caso, catro frades, dos máis vellos, dos que xa non caían na tentación da luxuria, presentáronse na Corte Vella. Levaron para aló, ademais dos hisopos, dous pipotes de auga bendita, cargados nunha mula, ¡por iso de que as mulas son virxes!

Deu resultado, abofé, pois ata aos merlos lles entrou colite. Porén, cando volveron os frades a polas cereixas, ¡alí estaban, de novo, aquelas merlas, máis burleiras que nunca! Nada; estaba visto que os efectos da auga bendita íanse nada máis secarse a última gota; así que, ¡outro capítulo en Meira!

Despois de moito filosofar, sacaron esta experiencia: que o hisopo era remedio necesario, pero non suficiente. Iso probábase pola maior: Suficiente sería ter en camiño da Corte Vella unha recua de mulas, con pipotes de auga bendita a reo, pero non habería mulas suficientes, que as levaban, daquela, para arar en Castela, requisadas polo Presidente deles, que seica vivía nun Palazuelo de Valladolid.

¡Diso non saían! Ata que falou un leigo, deses que teñen voz pero non teñen voto. Persignouse, e deixárono opinar, de contado, en vista da esterilidade dos frades:

-Pois..., e pois..., ¡a min paréceme que sería cousa de que o Eo baixase sempre coa auga bendita!

-Cala, zopenco, que ti es un leigo en bruxas; e vante namorar...; como hai Deus que si!

Pero nisto, que estaba tamén por alí o Frade Administrador, que xa volvera de Valladolid de leva-los cartos das bulas da última Coresma, e a el non lle pareceu de mala administración a proposta do leigo.

-O malo desa proposta é que para estar bendicindo na auga acotío, para bendicila per saecula saeculorum..., aquí somos poucos irmáns; e ademais só se pode facer no Sábado Santo... ¡Iso, iso; xa o teño, irmáns! ¡Santo; ten que ser Santo!

O Prior debeu pensar que aquel Comendeiro seu collera unha insolación aló por Castela:

-¿Ti, que dis, irmán? ¿Toleaches?

-Padre..., ¡élle moi sinxelo! ¿Quen lle parece á súa paternidade que debe ser o avogado das cereixas? Non mo diga vostede, que xa o sei: ¡O patrón das cereixas é o San Bernabé! ¿Non ve que lle facemos festa no once de xuño; e que a partires diso maduran as nosas cereixas en Santalla de Piquín? Ademais eu seino ben, que en Suegos de Pol, onde tamén cobramos rendas en saco, desde que lle fixeron unha capela ao San Bernabé, as meigas de por alí sonlle..., ¡iso, unhas meigas encantadoras!

-¿Iso é certo, irmán?

-¡E non ve con que cara o digo! Se lle facemos un santuario ao San Bernabé, por aí, ao pé do río Eo, ou dalgunha fonte ou afluentiño seu, poñéndolle de conditio no trato que nos pague en auga bendita, daquela...

-¡Xa o teño, irmán! ¡En Fonteo! -Exclamou o Gran Bernardo, que se daba de listo.

-Repare a Súa Paternidade que os foros de Fonteo sonlle do convento dos nosos irmáns de Penamaior... ¡Tan arriba non chegamos nós!

-¿E pois logo...?

-Aquiétese de contado; que tamén se me ocorre a solución diso: Coido que o santuario que lle fagamos ao San Bernabé non debe estar no mesmo Eo, senón máis ben nun lugar apartado..., para que non se decaten os superiores do noso Mosteiro cisterciense de Santa María de Palazuelos, Valladolid; e tampouco El Rei, noso señor, pois a Súa Paternidade xa sabe que ámbolos dous son raspiñeiros, ¡e virían deseguida polos décimos!

-¡Ai, ho, iso tamén é certo!

-Repare que temos uns foreiros aló na Xesteira, arriba de Martín... Nesas terras mana unha fonte que é mesmo do Ceo. Esas augas baixan ao río do Real, e van paseniño, todas mesturadas, a xuntarse coas do Eo, alí precisamente da parte de riba de Santalla... Propoño, en consecuencia, que este Capítulo lle faga rogativas ao San Bernabé, ¡para que nos acepte este trato!

Así foi como se fixo a igrexa do San Bernabé da Xesteira, alí medio escondida nunha carballeira, arriba da súa fonte.

Cando empezou a baixar, mesturada a auga do Eo coa bendita do San Bernabé, as bruxas déronse conta de que a persecución dos frades ía en serio, ¡e que tiñan que ir buscando augas máis saudables! Daquela subiron polo cubeiro onde está agora San Martín da Lúa; alí fixeron unha nova acampada, pero como aqueles regatos son pequenos, era pouca auga para cubrilas, e logo que os baños de sol ténllelos prohibido o macho cabrío, que se cela de quen mire á barriga das súas próximas, ¡así que deron en tomar baños de lúa, no seu monte!

Nisto, que o Bernardo Maior de Meira soubo que seguía tendo aquelas bruxas, ¡as mesmas!, cerca do convento; ¡máis cerca aínda! ¡Nin meigas fóra, nin chispas, que as tentacións seguíanlles, acotío! Así que, ¡outra vez Capítulo! Houbo, xa que logo, outras propostas; e este acordo: ¡Facer una igrexa, outra, no mesmísimo Monte da Lúa, coa invocación de San Martiño, que se dicía que volvía a andar pola terra, facendo milagres!

O Prior pensou que se seguían por alí as bruxas, San Martiño cubriríalles disimuladamente as polpas coa súa capa, ¡e desta maneira quedarían instantáneas no cristianismo, que miúdo milagre! Pero a cousa non era tan doada, pois as bruxas son previdas.

É ben sabido que no aquelarre a Raíña só ten mando ata que o Cabrón se emparella coa virxe recén chegada ao rabaño delas, pois en cuestión de bruxas a antigüidade perde grados.

A Raíña que tiñan daquela discorreu que a mellor forma de conserva-lo seu manto vermello, e de paso fuxir do azul de San Martiño, era cambia-lo campamento para un sitio onde non houbese virxes; ¡ou onde todos fosen homes, que tamén servía! Consultouse coa secretaria, e discorreron que o mellor era propoñerlle ao Castrón do inferno mandarse a mudar para o cemiterio dos suicidas e dos criminais, aló no Zarro Novo de Montecubeiro, que daquela tamén estaba dedicado aos nenos que morrían sen sequera auga de socorro.

Foi desta maneira como as bruxas da nosa bisbarra, todas elas en procesión, saíron do lume para caer no remol. ¡Nin se decataron de que os frades de San Cibrao víanas desde o seu campanario! Vían como bailaban de noite, tódalas noites, ¡sempre en coiros, como lles corresponde! Alí, ao redor do cruceiro do Zarro Novo, estaban ben quentiñas, e ben afumadas, cunhas fogueiras de toxos que sempre a tiñan acesa, ¡por aquilo de non coller catarro ao ventre!

¡Así que aquí outra volta perseguidas! Esconxuros, aspérgeme Dómine, rosarios a tutiplén; todas esas cousas. Niso estaban cando o Cabrón decidiu subilas ao Miradoiro do Pradairo, ¡dunha vez para sempre!

No Miradoiro quedáballes o campanario a xeito; ¡mesmo por debaixo das saias! E desde aló arriba podían tirarlles peidos aos frades de San Cibrao e tamén á súa torre, que iso era outro pracer de bruxas! Pero, aínda que lles gustaba a calor, non contaban cos incendios da Serra do Pradairo, que como ten moito ferro atrae os raios nas tormentas. ¡Demasiada rifa, incluso para bruxas!

Daquela dixo a Raíña nova:

-¡Nin nos quixeron os frades de Meira, nin podemos con estes de Montecubeiro, pois, canto máis rezan, máis arde a serra, que así nos castiga Deus! Isto non tería importancia se non fose porque se nos chamuscan as pernas, e daquela non lles gustaremos aos frades novizos. Vaiámonos a Santiago, aí polo Camiño Vello, polo dos Ástures, que aló, como hai tanta cregaxe, algún conseguiremos namorar!

Dito e feito, pero non baixaron do Miradoiro por Vilabade, ao sopé, por medo á Virxe do Carme, senón que arrimaron contra a louseira da Veiga Seca, con intención de saír ao Camiño de Santiago pola parte de San Miguel. ¡Miñas pobres, que de San Martiño non se libraban! Non se decataron de que o Dumiense estaba daquela, de visita, in Bolanius, precisamente alí abaixo da Veiga Seca, e de súpeto a capa do Santo deu en voar por riba delas, mesmo segundo baixaban da Serra. ¡Daquela quedaron todas virxes, de novo, e perdoadas, listas para empezar de novo!

Naquela situación non sabían qué facer, pois aquilo era oficio novo, así que deron en rezarlle ao propio San Martiño:

-Santo da capa milagreira, que lles perdoaches ás bruxas cheirentas; polo poder de Deus e de Santa María, orballadas co resío da serra, agora ulimos a madeiras de oriente. ¡Fainos, aquí mesmo, un conventiño, unha casa cuberta, rodeada de cen fanegas de xardín, pois agora xa temos dentes, e podemos come-las mazás; e se non, déixanos volver á Corte Vella, que está bendita polos frades de Meira, pois aquí, ao pé desta serra, nestes prados de Xivil, non resistimos as xeadas. ¡Lémbrate que vimos dos quentes do inferno!

-Como xa non tedes Reina -lles replicou San Martiño-, agora elixide Abadesa, e despois, a madre Abadesa e mais eu, de poder a poder, platicaremos!

Elixiron para Abadesa á bruxa que máis pecados tivera, á máis lavada, á máis perdoada, posto e suposto que máis obrigada estaba para no futuro perseverar na nova conduta. Despois diso, volveu a falarlles San Martiño:

-Madre Abadesa, Priora das bruxas penitentes, en prenda de que non volveredes a desexa-los quentes do inferno, ídevos a Vilafrío, que de paso será o mellor redume das vosas quenturas. E tede por regras as seguintes: (Díxollelas, pero como son moitas non se refiren nesta bula de bruxas pías, peiteadas e arrepentidas).

Non é conto.

Este conto, que non é conto nin bulo pois xa dixemos que se trata dunha bula pía de bruxas convertidas, para non caer no meigallo hai que rematalo co responso de San Martiño: Santo bendito, avogado das cochas limpas e das meigas peiteadas e arrepentidas, mentres comemos deste porco sacrificado no teu día, (“¡A tódolos porcos lles chega o seu Samartiño!”), a falta de troitas do Eo, e tamén daquelas cereixas da Ribeira, tápanos co teu manto voador para que teñamos o sol na porta, a auga no horto, e as meigas fóra, tal que polo Miradoiro arriba. Por Deus e por Santa María, un paternóster dom dereito e outro do revés, mollados cun trago de augardente queimado para te-la barriga quentiña, e para que non collamos a colite dos merlos. ¡Que Deus perdoe estes pecados, e cos nosos, os do próximo. Amén!

Cuestión de méritos.

De aí vén, daquel follón das bruxas arrepentidas, a confusión histórica entre o convento de Vilafrío e mailo de Soutomerille; pero a diferenza está clara: En Vilafrío profesaban as que foran pecadoras públicas, ¡para arrefriarse! Mentres, en Soutomerille, profesaban as que nin foran nin querían ser pecadoras, ¡nin sequera en privado! ¿Cales tiñan máis mérito? ¡A resposta disto non está na miña bula!

En canto ao responso de San Martiño, imprescindible noutros tempos para mata-los porcos, para lavarlles as tripas e para come-los seus roxóns, agora non fai falta rezalo pois os veterinarios encargáronse de responsa-la triquinose, dunha vez para sempre. ¡Cousas da ciencia, que non se leva ben cos meigallos!

Aínda hai bruxas.

De bruxas xa nin fala, que agora vense na tele, a diario, ás veces espidas e outras non, e ninguén lles tira auga bendita, de afeitos que estamos a convivir con elas; pero, iso si, ¡quen lles dera parecerse, no de guapas, ás da Corte Vella!

.../...

Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Historias intra da bisbara. 2. El Progreso, 22-11-1992

O Xigante de Cellán

Historias intra da bisbarra. 3. El Progreso, 29-11-1992

Nenos de encarga

Historias intra da bisbarra. 4. El Progreso, 6-12-1992

Os pretendentes da Cadegunda

Historias intra da bisbarra. 5. El Progreso, 13-12-1992

¡A cata-lo trigo!

Historias intra da bisbarra. 6. El Progreso, 20-12-1992

O mel da Braña

Historias intra da bisbarra. 7. El Progreso, 27-12-1992

Masón antropomorfo

Historias intra da bisbarra. 8. El Progreso, 3-1-1993

Réditos en maíz

Historias intra da bisbarra. 9. El Progreso, 10-1-1993

As campás de Montecubeiro (1)

Historias intra da bisbarra. 10. El Progreso, 17-1-1993

As campás de Montecubeiro (2)

Historias intra da bisbarra. 11. El Progreso, 24-1-1993

As onzas da Cardona

Historias intra da bisbarra. 12. El Progreso, 31-1-1993

Parrafeos ensaiados

Historias intra da bisbarra. 13. El Progreso, 7-2-1993

O defensor do galo

Historias intra da bisbarra. 14. El Progreso, 14-2-1993

De segas por Castela adiante

-.-

El Progreso, domingo, 21 de febrero de 1993

Os esforzos da criada foron recoñecidos na herdanza

CRIME E CASTIGO
Texto:

¡Se eu che contase, cada cousa que ten pasado na miña tribo, aquí en Lugo! Para que logo digan que polo mundo adiante, tal e que sei eu! Aquí na Gallaecia pasa..., ¡o mesmiño que en toda Europa, Rusia incluída, que por algo somos europeos de toda a vida, e se non, que llo pregunten ao noso señor Sanct Iacobus, que foi un pioneiro nisto da Unión Europea!

Estas historias son algunhas das que podo falar, pero tamén están as dos outros patrucios da tribo...; ¡unha enciclopedia dos saberes, e tamén dos padeceres, deste país tan..., tan verde!

Para exemplo diso, este caso:

O bo do señor aquel, ademais dun Stradivarius herdado, e das moitas casas que se fixo construír, tiña Don, ¡por Salamanca!, que daquela era moito dicir. Por parte, ademais do don, tiña din, que se lle soubese en case tódolos Bancos da cidade, segundo os extratipos que pagasen. Sobre diso, tiña unha criada xamón, daquelas de antes, que ben merecía un testamento, a falta doutras atencións! A familia visitaba ao Don de cando en vez, ¡que tamén tiñan que atender aos seus negocios, xaora! Á parte diso, caíalles mal porque vivían ás aforas, na Cidade Xardín, que a tal momento, en Lugo, non me lembro onde é, onde está. Nunha daquelas visitas:

-¿A ver, irmán, ¿que che dixo o Médico?

-Díxome..., ¡que testar non mata a ninguén, pero eu son algo supersticioso para certas cousas! ¿Sabes?

-¡Niso ten razón, que matar non mata! Mira, home, por nós non te preocupes, que para vivir temos, e aínda nos sobra algo, pero está o caso da Manuela..., ¡que ben che merece unha satisfacción!

-¿Esa tetuda...? ¡Xa a ten! ¿Ou non é pouco que podan casarse con ela cando eu falte, coma quen di, coa viúva dun rico? ¡Daquela vana pretender tódolos mozos deste barrio..., coidando que lle deixei o saquete das onzas!

-Desde logo, irmán, ti non tés conciencia: Unha muller que te sirve tan ben; unha moza na flor da súa vida, arrimada cun vello asmático...; ¿e vala deixar sen sostén?

-¡Nunca o levou..., que así non ten que quitalo cando se deita comigo!

-Mira, voume, e fai o que queiras, que contigo non razoa nin o diabro maior. ¡Se precisas algo, ou vas a peor, xa sabes, que nos chame Manuela!

-Espera, ho; espera, logo, que te vou compracer. Dácame a carteira dos documentos, esa que levo cando vou aos Bancos...; ¡si, esa!

-¿Que vas facer...?

-¡O que ti querías, irmán; un cheque de..., vinte quilos..., para darllo á Manuela!

-¿Tanto? ¿E non será moito?

-Ti queres que a deixe recoñecida, ¿non si?

-Home, é que..., se lle dás agora ese diñeiro, daquela..., ¡daquela igual deixa de coidarte, e como nós vivimos lonxe...! En fin, fai o que queiras, que o diñeiro é teu.

Tocáronlle o timbre á criada, que pasou ao dormitorio, deseguida, cun cafeíño ben quente para o enfermo, toda agarimosa:

-¡Xa os oín parolar, desde a cociña, e falan demasiado, que este home, alasando de continuo, non debe fatigarse!

-Irmán, ¿ves canto me quere? ¡Pois eu penso corresponderlle! Toma este cheque, Manueliña, que vai sen datar; pero doucho cunha condición, cunha promesa: Se me vou de viaxe, ¿entendes?, daquela cóbralo, ¡no mesmo día do óbito!, que así é diñeiro negro, ¿sabes? Pero..., se por fin decido quedarme, e me levanto desta cama, daquela mercareiche un apartamento..., ¡o mellor da cidade, e non daqueles que facía eu! ¡Si, muller, non chores, que isto é para que o poñas á renda..., e así casas ben, do mellor! ¿Váleche?

-¡Que cousas di; tanto que o coido, e vostede pensando en morrer!

Todo isto, os antecedentes deste caso, contoumos seu irmán, ao pé da letra, e tamén ao pé do mostrador, dúas ou tres semanas despois, que andou polos Bancos recollendo as certificacións dos depósitos do finado, para liquidarlle á Facenda, que tamén é herdeiro legal, ademais de forzoso! Daquela díxenlle:

-¡Pois ben que o sinto, que teu irmán foi un bo cliente, dos máis simpáticos! Non o souben, e por iso non lle fun ao enterro; ¡nin vin a necroloxía no El Progreso, e iso que adoito lelas!

-¡É que non lle fixemos funeral!

-Daquela, cando llo fagades..., eu...

-¡Nin te molestes, que non llo faremos!

-¿Entón..., -na Banca, como lles pasa aos dentistas, sempre hai que segui-la conversa co cliente, por moita que sexa a dor-, ...entón deixou dito que...? ¡Comprendo! Hai casos así, de pura humildade, que non queren causar molestias ao próximo. ¡Admirable!

-¡Tampouco é iso! Trátase de que, se está no inferno, cousa que moito me temo, daquela son gastos superfluos. ¿Enténde-la cousa?

Quedei sen verbas ante un caso da maneira, que logo parecía unha situación fiódoriana, das que relatou Fiódor Dostoievski; pero aquel trago, aquel corte, duroume pouco, que deseguida se explicou seu irmán, aquel herdeiro dos certificados:

-¿Coidas que se librou do inferno un home que lle deu á querida, in artículo mortis, un cheque de vinte quilos? ¡Pois si! Pero o que son as mulleres de mal vivir..., que aínda ben non saíra eu de xunta a meu irmán, aquela prepa, a Manuela, foise ao Banco, ¡co cheque!, pero, meu irmán, un home previsor onde os haxa, dérallo dun Banco onde canto tiñan del..., ¡era un descuberto! Coa mesma, a Fulana, seica botando fume, foise a un Notario, ipso facto..., protesta-lo cheque, ¡e coa mesma xa non volveu pola casa do enfermo! ¿Que che parece?

-¡Desde logo, hai cada un, sexa home ou muller..., tras do diñeiro! E, a todo isto, ¿quen coidou de teu irmán, nos últimos momentos; vosoutros, non?

-Sería o patanexo, pois como estaba prostrado naquela cama, esgarecido de todo e sen folgos para uparse nela, na cama seguiu, esperando pola Manuela... ¡Nin se sabe canto! Ao segundo día chamei eu, en vista daquel silencio, pero, ¡nada!, que non collían o teléfono; así que aló fomos, e daquela, xa sabes, ¡certificado médico, que o home estaba alí, só, teso, máis frío cós Ancares! Agora estámosche en preito coa Fulana, por iso dos vinte millóns..., ¡que esa golfa, encima de que o abandonou, chámase aos cartos!

Aquí remata a historia daqueles clientes tan..., ¡especiais!, e só me resta engadir que se alguén pensa que é aburrido ser empregado da Banca, aquí ou en Madrid, ese tal está nun erro. O malo destes contos verdadeiros é que non os goza o próximo..., ¡por culpa do secreto profesional dos bancarios, que é máis segredo aínda có dos Curas pois aos confesores só lles din aqueles pecados miúdos, os veniais, tanto aquí como en Madrid, que o diñeiro, xa se sabe, ademais de pecadento é universal!

.../...

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

¡Se eu che contase! 2. El Progreso, 28-2-1993

Otelo

¡Se eu che contase! 3. El Progreso, 7-3-1993

O bico roubado

¡Se eu che contase! 4. El Progreso, 14-3-1993

Os lusiadas (I)

¡Se eu che contase! 5. El Progreso, 21-3-1993

Os lusiadas (II)

¡Se eu che contase! 6. El Progreso, 28-3-1993

A Divina Comedia

¡Se eu che contase! 7. El Progreso, 4-4-1993

Cumbres borrascosas

¡Se eu che contase! 8. El Progreso¸ 11-4-1993

O diablo embotellado

¡Se eu che contase! 9. El Progreso, 18-4-1993

Guerra e paz

-.-

El Progreso, 5-5-1993

En “Cartas al Director”, da miña dona.

Sr. Director: Esta carta abierta es para su colaborador el ´curita´ Carballo, dándole las más expresivas gracias, como dicen los “cursis”, porque nos ayuda a perder el complejo de gallegos recordándonos que Jesús, ¡el propio Jesús!, con los suyos, habló en la lengua del pueblo, al natural, en arameo, cuando nada le costaba al Hijo de Dios el milagrito de expresarse a la moda de los “eruditos” de entonces, en latín o en griego, y por más señas lo hizo con acento de Galilea pues galileo era, además de universal, que esto se da por supuesto.

Siglos tardaron, por aquí, los curas, -y aún queda alguno en las alturas-, en bajarse del púlpito desde donde latinaron y castrapearon por los siglos de los siglos, por mal que les entendiese su gente, incluso a la propia madre que los parió, gallega, naturalmente.

Si algunos no entienden a Xosé Manuel, con lo claro, sencillo, y a la vez profundo, que habla y escribe, y si precisan traducción, bien que me apenan, pues además de que el gallego lo vale, triste cosa es vivir en Galicia y no hacerlo plenamente. (Escribo esto en castellano, que las minorías en democracia también cuentan; y mientras no aprendan gallego, a los políglotas nada nos cuesta bajarnos hasta ellos.

Josefina Rielo – A Coruña

-.-

El Progreso, 22-6-1993

Castroverde. X. G. Juanes

… Os actos empezaron en A Vacariza, paraxe natural no que foi escenificado o encontro do rei Alfonso II O Casto e don Martín de Bolaño, mordomo de don Lope, señor feudal de Castroverde.

Ámbolos dous, que viñan a cabalo, dirixíronse posteriormente a Vilabade. Na praza medieval, diante da igrexa, don Lope, encarnado polo escritor Xosé María Gómez Vilabella, deu a benvida ó rei …

Xa en Castroverde, os peregrinos reagrupáronse para xantar no campo da feira. No transcurso da comida, o escritor Gómez Vilabella, autor do guión da representación de A Vacariza e Vilabade, deu lectura a uns poemas inéditos que sairán pronto á luz nunha obra dedicada á feira de Castroverde

…

-.-

De pé, na escalinata de Vilabade, no papel de “Señor de Castroverde”, discutindo co Rei “Afonso II”.

-.-

El Progreso, 16-7-1995

La fiesta de la tercera edad de Pol reunió ayer a unos 600 mayores.

Pol. X. L. Sobrino

... La jornada lúdica prosiguió con una representación teatral a cargo de la Asociación de actos de la localidad. Se trataba de una pieza teatral escrito (y dirigida) por Xosé María Gómez Vilabella. El último acto fue la actuación del grupo Leña Verde de Pol.

O teatro, no Colexio. Á dereita, no centro, a miña dona, Estrela Xosefina.

-.-

El Progreso, 20-10-1996

A miña filla, en Vilabade, capital relixiosa de Castroverde.

-.-

El Progreso, sábado, 22 de noviembre de 1997

AQUEL VERÁN EN LUGO
Capítulo 1
Relato de Xosé María Gómez Vilabella

UN VERÁN AUGUSTO

Augas mornas, augustas,
lucenses,
auguiñas augas,
lavádeme o entendemento
para que poda entende-los tempos,
todo en presente,
neste Luguiño eterno.

Nota do autor: cando se publicou o meu AQUEL VERÁN EN LUGO aínda non se pensara, non se actuara, niso do “Arde Lucus”.

¡Para romanear..., Lugo; afellas que si! Por aló abaixo están a esplendorosa Itálica, a dramática Mérida, unha Évora rutilante..., todas elas monumentais, en pedra ben labrada, mais..., ¡todo por alí, nos seus circundos, xa non quedan romanos, mentres que en Lugo, neste Lugo inmortal, si que os hai, si que quedan, cantidade!

Entreverámonos cos suevos, e algo tamén cos bretóns, pero aínda así! ¿Que onde están? ¡Onde vai ser, no Dereito, na Auctoritas, no Pragmatismo da nosa xente! Tan pragmáticos somos, que só cremos nas cousas palpables, tal que nas polpas das indíxenas!

Para demostralo, creádesme ou non, vou narrar algo inenarrable que me pasou este verán nesta fermosa Cidade que cingue o seu van cunha muralla de misterios, como non podía ser menos sendo tan bela; outros din, vella, pero a min non me parece tal xa que dous milenios pásanse nun soño se o sono é fondo, profundo, como terei ocasión de demostrar neste relato intimista, se vos plugue escoitarme.

A culpa nesta ocasión foi dos lugueses, fifty-fifty lucenses e lugueses, ¡que son dúas cousas diferentes!, nesa teima que teñen, uns e outros, por invadi-las praias coruñesas, maiormente desde que entra o verán nelas. ¿Que se lles perderá aos de Lugo nos desertos areosos foráneos tendo, como teñen, todo por aquí, a sombra vizosa de cen mil carballeiras? E logo que dispoñen de praias propias, de seu, máis ben cántabras, un tanto batidas, e por iso máis iodadas, máis escumosas, máis emotivas. ¿Será certo iso de que a vaca do veciño...?

-.-

Un bo día, ou mellor dito, un día bo, agarrei tal cabreo ao non poder aparca-lo auto cerca do noso areal, aí nesa Coruña fraterna da que dixo un Alcalde, lugués por certo, Penamaría, que non había forasteiros nela, que daquela mesmo díxenlle á muller:

-Fíxate nesas matrículas; unha boa parte delas son de Lugo... ¡Miúdo desembarco; invadiunos a parentela, nun alba de gloria, que nin esperaron a saber se abrían estas brétemas!

Entón a miña rapaza, que é bastante pragmática, ¡naceu en Lugo!, fixo este comentario:

-¡Estáballes ben que lles devolvésemos a visita! ¿E se nos fósemos para aló, que Lugo debe estar baleiro; e así cambiámoslles esta praia, saturada de autos e de sobacos, pola frescura, pola fragrancia e pola espaciosidade do noso Miño?

-¡Sabes que tes razón! ¡Por min, adiante! -Gustoume tanto a súa idea, naquel intre de incomodidade, que nin vacilei.

-¡Coma sempre! ¿Agora te enteras? Pero o caso é que non temos roupa axeitada...

-Muller, serve calquera neste tempo, con esta calixe...; ¡e ademais, mercámola en Lugo, mañá mesmo! Deste xeito non volvemos á praia en quince días, ou máis; e para daquela turnámonos cos parentes. ¡Xa verás como nos vingamos destes paisanos que se cren donos do país, praias incluídas! Mesmo parecen fillos daqueles romanos imperiais... ¡Augustos eles!

No seu pragmatismo veulle un trasacordo, e retrucoume algo chungona:

-¡Non sei se levará xeito, así, de socato, sen outros preparativos...! ¿E, que podemos facer por Lugo adiante, quince días, se tódolos señoritos están fóra; con quen falaremos, cos plebeos?

-¿En Lugo? ¡Alí, de todo, que eses lugueses levan conquistado medio mundo mentres teñen a monte as propias leiras; dígoche que Lugo está sen conquistar, que nin eles mesmos saben os alicerces turísticos que teñen! ¡Bótanse a conquista-lo mundo e deixan deserto o deles! Para empezar, romaneamos un pouco polas murallas, coma se fósemos dous noivos recén frechados; e desde as murallas ímonos a un sitio calquera..., con tal de que escaseen os autos, e teñan cervexa, ¡que é o que máis nos gusta aos Gómez, descendentes dun Gome suevo! ¿Váleche así, meu amor?

Ela asentiu, así que, dito e feito, que din que na variedade..., ¡pois iso! Aos poucos, chegados á cidade do tío Augusto, que debeu ser outro sibarita coma nós, modestia á parte, que se di, atopámonos, alí nos Soportais, cunha vella camarada de estudios da miña dona, pero que xa non leva aquelas saias longas da súa mocidade. Saía da Catedral con pintas de vir santificada. Bicos e apertas, cousas desas do cumprido social, pero neste caso coa calor do afecto, que para bicos e apertas cordiais, os de Lugo seguen sendo uns románticos, ademais de románicos, que todo hai que dicilo. ¡Se o chegan a saber os turistas de medio mundo...! Pero, nada, o que digo, que Lugo, Lugo e mailo seu alfoz, están inéditos, sen descubrir, e por ende, sen gozar. ¡Eles o perden!

-¿E logo, vosoutros, que milagre, con este dia de praia, que facedes por aquí? ¿Algunha novidade..., un enterro...? -Tanto a sorprendemos que se fixo tres cruces, ¡tres!

-¡Xa o ves, romaneando! -Respondeulle a miña dona despois desas chuchas que se dan as mulleres, cos beizos de través. -¿E ti? ¡Ai muller, que te conservas ben guapa...; coma sempre, claro!

-¡Avantaxes da solteiría! E logo que este clima mesetario, tan fisiolóxico, mantén a pel rosada, fresca e húmida, sen necesidade de usar desas cremas hidratantes tan anunciadas...; ¡tan anunciadas e tan caras! Xa o din as estatísticas, que esta provincia é a máis matriarcal de España, pois aquí as viúvas adoitan esperar de quince a vinte anos pola segunda oportunidade..., ¡sempre en flor!

Respondeulle a miña, un tanto acremente, pois unha por outra non é pecado:

-¡Xa o vexo, xa! Lémbrome que nos quitabas tódolos mozos, daquela, nos nosos verdores; paseando pola Reina... ¿Acórdaste diso? ¡E menos mal que non lle devolviches as olladas ao meu rapaz, a este, o aquí presente!

Pero a Mestra sabíaos encaixar, máis suave que unha sueva de puro sangue:

-¡Pois, si, muller; tanto quixen escoller, daquela, que...., xa ves, ando soíña, sen ganchetes, sempre enfaixada coa muralla; e grazas que lle fago estas visitas á Catedral, confesándome dos pecados..., quero dicir, dos do próximo..., con eses cóengos tan comprensivos!

-¿Para onde ías agora, se pode saberse?

As mulleres de Lugo sempre se preguntan, unhas ás outras, polas súas idas, e tamén polas súas vidas; é un atavismo antigo, que se cadra venlles da muller do César.

-Estouche aí abaixo, nos baños, que empecei onte...

-¿E logo, que achaques tes? ¡Non será que andes ollando nalgún viúvo deses de bo ver, pois os cóengos, xa sabes...; estes de Lugo son tan beatíficos que nin de cen cae un en renuncio de votos; teñen sona de santidade, non si? -Metín baza, ou máis exactamente, a pezoña.

-¡Nin cho sei, que tan só lles falo no confesionario! Pero volvendo ao de antes: como esas augas serven para tantas cousas..., pois mira, cúrome en saúde, como facían aqueles romanos! E agora, ata o almorzo, subín para face-la miña Estación...; a nosa Virxe cada vez ten os ollos máis grandes, abraiada do pouco que a solicitamos, supoño.

Despois dirixiuse especialmente á miña dona:

-¡Que malas mestras che fomos, que esta xuventude, de mal educada, agora só pensa no vicio! ¡Estouche preocupada, afellas que si, matinando no día en que nos pidan contas da nosa docencia!

A miña quixo apagarlle aqueles remorsos timoratos:

-¡Muller, se a docencia non foi acertada, ou se foi regular, a nosa decencia si que foi boa, exemplar! ¡Éranche os tempos así, que daquela había poucos adiantos niso da Pedagoxía! Pero xa falaremos, cada cousa ao seu tempo, que agora non estamos na Coresma para poñernos cinsa... ¿Non cres?

Aquela beatiña, que aínda non perdera as esperanzas de atoparse cun viúvo dos de “bo ver”, ao decatarse de que lle estabamos descubrindo as intencións, cambiou de tema:

-¡Non me pasa a sorpresa que me destes! -E volveu a persignarse.

A isto contestoulle a miña muller, (¡aquí en Lugo outros din, “señora”!), que para algo eran amigas, e a confianza sempre vai por diante:

-¡Pois non che é tanto milagre, que por Lugo vimos a miúdo, aínda que non coincidamos contigo! Mira, fómonos dunha praia de mar para vir á fluvial, á que tedes aí no Miño, pois con esta calor pouco hai onde estar a gusto; que non só se vén a Lugo para comer, ¡por moito que o diga ese vello slogan!

Que era boa amiga demostrouno daquela:

-Falando de comer; hoxe invítovos eu, aí mesmo, no hotel-balneario. É comida sinxela, natural e boa, que tanto val para sans como para enfermos. ¡Xa veredes! E logo está iso das augas, ¡talmente milagreiras! Isto évos sanísimo, unhas augas que tanto limpan por dentro como por fóra; téñovos estes días a cute así de suave mesmo das pulverizacións, que a doutora díxome que as tome para o respiratorio, pero eu poño alí, no difusor, a miña cara enteira, e daquela, mesmo coma se aplicase a mellor das mascariñas. ¡Toca, toca, para que vexas que é certo!

-¿E..., podo tocar eu? -Apresureime a pedir licenza..., ¡xa que era amiga da miña señora!

-¡Ti, non, que es un home casado; ademais diso, está diante a túa dona! -Coqueteou. (Digo eu, ¿que será mellor, ter dona ou ter señora?).

-¡Pois, muller, precisamente por iso, que así non teño malos pensamentos! ¡Oes, é verdade; vaia cara que tes; suaviña coma..., coma a pel dunha coella! ¡Se chego a estar viúvo, daquela...!

-¡Marido, vai parando cos tocamentos, que estou aquí, e non de corpo presente! -As mulleres célanse ata da Venus de Milo; e iso que eu só facía aqueles tocamentos para comproba-la milagreiría das augas de Lugo. A Mestra insistiu nas súas chufas:

-De augas, para ben ser, quince días seguidos; e despois, repetir; sempre repetir; de ano en ano. ¡Como facían aqueles romanos, que seica estaban por aí abaixo, a cotío! ¿Non vedes nas películas, qué tíos, que bos mozos aqueles romanos? Xa se dixo sempre que dos gregos a filosofía, e dos romanos as termas; ¡pero nós chegamos tarde á Historia dos clásicos!

Daquela dinme de erudito:

-Tes razón, en dúas cousas: No de ter man, que todo o bo se lles viña ás mans. E no de repetir, tamén, pois os romanos eran uns copións, aínda que tamén repetían os exipcios. Lémbrate que Cleopatra, desde que lle faltou aquel César, foise co Marco Antonio..., ¡ao oasis de Tebas, que era un sitio abeirado, unha coelleira X!

.../...

El Progreso, 29-11-1997

Aquel verán en Lugo. Capítulo 2

El Progreso, 6-12-1997

Aquel verán en Lugo. Capitulo3

El Progreso, 13-12-1997

Aquel verán en Lugo. Capítulo 4

El Progreso, 27-12-1997

Aquel verán en Lugo. Capítulo 5

El Progreso, 3-1-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 6

El Progreso, 10-1-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 7

El Progreso, 17-1-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 8

El Progreso, 24-1-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 9

El Progreso, 31-1-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 10

El Progreso, 7-2-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 11

El Progreso, 14-2-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 12

El Progreso, 21-2-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 13

El Progreso, 28-2-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 14

El Progreso, 14-3-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 15

El Progreso, 21-3-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 16

El Progreso, 28-3-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 17

El Progreso, 4-4-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 18

El Progreso, 18-4-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 19

El Progreso, 2-5-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 20

El Progreso, 9-5-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 21

El Progreso, 23-5-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 22

El Progreso, 30-5-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 23

El Progreso, 6-6-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 24

El Progreso, 13-6-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 25

El Progreso, 20-6-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 26

El Progreso, 27-6-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 27

El Progreso, 25-7-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 28

El Progreso, 1-8-1998

Aquel verán en Lugo. Capítulo 29

-.-

Ecos de sociedad. El Progreso, 7-12-1997

-.-

El Progreso, 2-3-1998

El despertador – Marta Becerra

... Mis amigos están empeñados en incrementar mi colección de revistas. Me acaba de llegar un ejemplar de Adiala, portavoz del Centro Gallego de Mallorca. Me lo envía Xosé María Gómez Vilabella. Que desde hace catorce semanas está publicando un serial en la última página de Táboa Redonda. Y es que este hombre, afincado en A Coruña, no para. No sólo publica libros y nos escribe folletines, sino que incluso saca tiempo para colaborar con Adiala. En el número que me envía cuenta la historia de Emiliano Amat, un mallorquín que llegó a ser alcalde de A Coruña.

-.-

El Progreso, 8-1-1999

Loca con las compras – Marta Becerra.

… Dejando las compras a un lado, ayer recibí un ejemplar de la revista Adiala, que edita el Centro Gallego de Mallorca.

Entre los numerosos reportajes que aparecen en este número se encuentra también una colaboración de mi amigo Xosé María Gómez Vilabella,          que en este número publica un interesante artículo relacionado con el Camino de Santiago y las islas Baleares, que también tienen algo que ver con el apóstol Santiago.

-.-

El Progreso, 28-2-1999

¿Donde nació Julián Besteiro?

Artigo de Alfonso Riveiro, no que se me cita:

“... Manuel de Rivas entraba en más detalles al respecto en una carta remitida hace diez años al escritor Xosé María Gómez Vilabella: … ´cuando vio la primera luz en Santa María de Franqueán, en el municipio de O Corgo (Lugo), el 15 de septiembre de 1870. Debo la data biográfica a la señora Polonia, de Franqueán, siete años mayor que Besteiro y que lo vio nacer y dijo: Este neno nunca sube ó poleiro (nunca vivirá). A su padre, José Besteiro Guiza, industrial en Madrid, no le convenía inscribirlo como nacido en Galicia. Y a los ocho días lo llevaron a Madrid. En Franqueán recibió agua de socorro ante el temor de una muerte inminente”.

Pese a la falta de consistencia y respaldo documental de estas afirmaciones, Gómez Vilabella opina que tampoco hay razones para desautorizar el planteamiento anteriormente desarrollado. “Las familias con posibles, como es el caso, preferían registrar a sus hijos en Madrid, porque era algo que daba prestigio”, puntualiza el autor de Historias intra da bisbarra.

Escultura de Besteiro, en los pasillos del Congreso.

Nota adicional: Hoxe en día, eu, servidor, Xosé María, ampliaría a miña opinión lembrando que os “Besteiro” do Corgo, e non só esa familia, teñen unha orixe xudía, e naqueles tempos tamén lles interesaba ocultar a súa ascendencia, así que o de rexistra-lo neno en Madrid tiña, non unha, senón dúas motivacións discrecionais: ¡En Madrid non se coñecía a procedencia dos Besteiro! Agora volvo ao artigo de Riveiro:

De lo que tampoco existe constancia -al menos en la certificación literal de la partida de bautismo a la que tuvo acceso El Progreso, y que se reproduce en esta misma página -es de que el sacerdote que bautizó a Julián Besteiro en la iglesia madrileña de San Ginés manifestara que “el niño ya tenía (entonces) más de 8 0 10 días”, para de esta manera “salvar la responsabilidad establecida en la primera ley del Registro Civil, de 18 de julio de 1870, que sancionaba a los curas por no bautizar dentro de las 24 horas del nacimiento”, según le hizo saber el propio De Rivas Reija a Gómez Vilabella.

…/…

Outra anotación de Gómez Vilabella: Besteiro foi un protexido de miña tía Ramona, a nora de Salmerón, precisamente, ocasionalmente, pola súa vinculación coa xente de Lugo.

-.-

El Progreso, 27-5-1999

El Despertador. Marta Becerra

… Cierra la revista un simpatiquísimo e interesantísimo artículo de mi querido Xosé María Gómez Vilabella, ese afamado escritor lucense que, como saben, está afincado en A Coruña.

-.-

El Progreso, 25-10-1999

El Despertador. Marta Becerra

… Voy a cambiar de tema, porque sólo con recordar los abdominales de Tarrío ase me ponen los pelos de punta.

Hace unos días recibí la revista que edita el Centro Gallego de Mallorca, en la que colabora Xosé María Gómez Vilabella con un artículo titulado Romance de Don Gil de Sotrondio.

En esta publicación se incluyen numerosas noticias sobre las actividades que desarrolla el Centro Gallego de Mallorca y, como una es muy bailarina, me fijé especialmente en las fotografías del grupo de danza Anaquiños, que tienen unos trajes fantásticos.

Cualquier día me voy a Mallorca para visitar a Xosé María y a su esposa, Xosefina Rielo Castiñeira. Mientras tanto, les mando un beso desde Lugo.

-.-

El Progreso. 1-4-2000

El Despertador. Marta Becerra.

… Quienes también hacen grandes progresos son los miembros del Centro Gallego de Mallorca… Acabo de recibir un nuevo número de Adiala, su revista. Disfruté especialmente con la colaboración de mi querido Xosé María Gómez Vilabella. Xosé María, colaborador habitual, hace una defensa del Carnaval gallego, etc.

…/…

Pasa a

COLABORACIONES Y REFERENCIAS EN EL PROGRESO

-III-

Xosé María Gómez Vilbella