CARTAS AOS NETOS -II-

.../...

¿Quedan nenos sen escolarizar? Que eu saiba, no continente europeo, non; grazas a Deus, pero tamén ás últimas xeracións, ateos ou non, que foron cumprindo neste aspecto o mandamento divino de amar ao próximo coma a nós mesmos. ¿Como foi, como deron ese paso, por caridade? ¡Segundo os casos, que uns fixérono así, de bona fide, de boa fe, compasivos, pero tamén os houbo que tutelaron e protexeron o ensino porque lles conviña un pobo ilustrado para que lles aumentase a produción, a rendibilidade das súas empresas, fosen mercantís ou políticas, que non sempre é ouro todo o que reloce, pois neste mundo que chamamos civilizado, ilustrado, tamén hai ouropeis!

Fose como fose, o caso é que foi, así que procede informar ás novas xeracións deste proceso histórico, de onte mesmo, sequera sexa para que non se sintan tan desgraciadas como, por veces, e por casos, lles parece. Non se poden facer comparacións sen un punto de referencia, e este, estes, teñen que estar, están, no pasado. Comparar presente con presente é unha igualdade; e facelo co futuro, imposible, unha utopía.

¡Ai, neniños, que cerca me queda, aínda, miña tía Ramona, Ramona Lombardero San Miguel, que, de criada en Lugo, de criada analfabeta, deu coa familia dos Salmerón, daquela desterrado en Lugo don Nicolás Salmerón y Alonso, descendido, ¿ou ascendido?, de Presidente da I República a Profesor lucense, e becouna, ¡bolsouna, como din agora!, poñéndolle, ¡á criada!, dúas institutrices, unha de cultura xeral, e outra de francés, que daquela era a lingua da xente ilustrada, cultivándoa así de tal xeito que acabou casándose, aos poucos, con Nicolás Salmerón y García, fillo do ex, tan ilustre, e tan ilustrado, que exercía, asemade, de avogado, de periodista, e de farmacéutico. ¿Fixérono por algún interese económico? ¡É evidente que non! Fixérono pola súa conciencia cultural, tan humana naquel ser humano que se negou a firmar unha sentenza de morte, causa directa da súa caída, ¿ou do seu ascenso?, no pedestal humano.

A tía Ramona non foi unha excepción, pois eu mesmo podo dar testemuño doutros casos, ben próximos: Meu pai, de soldado da quinta do 17 (1917), en Ferrol, ascendérono a Cabo para encomendarlle a Academia de Analfabetos, que o eran, que así estaba medio Rexemento; e a continuación, de licenciado, licenciouse en Mestría “de a ferrado”, desasnando varias xeracións da súa contorna natal. Eu mesmo, que fixen, que puxen, escola, ¡sen título!, un inverno en Santa María de Piñeiro (Corgo), e ao seguinte en Librán, precisamente no lugar onde nacera a tía Ramona. Onte mesmo, aquí na Coruña, no Club de Xubilados da Obra Social da Caixa de Galicia, a miña dona, xa daquela avoa, deu clases a seis velliñas analfabetas; ¡seis, (6), nada menos que seis, e para iso na propia Coruña, nesta Coruña olímpica, nesta Coruña das musas!

Nenos, lamentamos isto de deixarvos un mundo de traballos, ¡de traballos, e sen traballo!, pero, vere dignum et justum est que saibades, e recoñezades, que algo fixemos por eleva-los pupitres onde agora se senta a última xeración, polo menos no cultural!

-.-

Unha escola de nenos no franquismo.

¡Un erro: poñer a Cristo no medio!

Na carta anterior faleiche da escolarización, pero non das escolas; ¡aínda non! Cando sexas máis grande, cando te poda levar no meu auto cunha simple sela, ¡e un cinto, para que non te escapes nas curvas!, daquela iremos ao Museo de Lugo para ver o cadro de Julia Minguillón, “A Escola de Doloriñas”.

Xa che anticipo que aquela Xulia, ¡uih, se lle chamo así, daquela, o seu home fusilaríame!, estaba casada con un periodista do que nunca souben se era máis poeta que falangista, ou máis falangista que poeta. A muller era encantadora, pero o que é el…! ¡Pouco lle faltou para desenvaiñar a pistola un día, ¡un día espléndido, primaveral, pero non para min!, no que se me ocorreu mostrarlle un mazo de folios, perfectamente mecanografados, onde recollera as miñas rimas, as primeiras. O seu disparo foi a boca de xerra, ¡hóuboo!, alí mesmo, no portalón do periódico El Progreso, que nunca se me esquecerá: “Las primeras poesías no son poéticas, así que ya las estás quemando!”. Ordenoumo un camisa azul, e a miña, que era branca, raída, tan inocente coma min, naquel día de abril tremeu, así que, de chegado á casa, aquel mazo de folios, poéticos ou non, serviron para acender o lume da nosa lareira. ¡Non debían ser tan malos cando tan ben arderon; se non tiñan calor, como é que o deron?

Nunca se vos ocorra queimar versos, teñan boa rima ou non, que sempre vos quedará esa lembranza, esa nostalxia. Se eran malos, agora serviríanme de contraste; e se eran bos, ata poderían servir de estímulo para os meus netos, para vosoutros. Leal Insua, ¡don Francisco!, presumía do seu Cara al sol, pero quen andaba de cara, alindando vacas, e de paso rimando, era eu!

Volvendo á escola, que me perdín no camiño; ¡había tanto que andar, e non sempre con sol, pois precisamente nos días de sol era cando máis se precisaba a miña colaboración campesiña! O único que se me facía incómodo era ter que borrar aquela pizarra de lousa esgrevia… ¡Agora o entendo: por iso me doeu tanto queimar aqueles papeis, borralos, extirpalos da miña biografía!

Mirade se era divertida aquela escola de Maxide, que ata cantabamos a táboa de multiplicar; así: Dos por una, es dos; dos por dos, cuatro… ¿Verdade que soa ben? ¡Iso de multiplicar, sexan números, pans, ou peixes, é glorioso, que por algo o fixo Xesús, pasmando aos seus discípulos!

¡Pobre escola de Maxide, que te envolve a hedra,

igual que ás árbores vellas,

pero nas túas escaleiras florecen os bieiteiros!

A min ninguén me dixera, ninguén me aconsellara, nin sequera meu pai, ¡que fora mestre en dez lugares da bisbarra!, que en clase o prudente é calar de vez en cando, por ben que saibamos a lección; aquilo de levantar a man con demasiada frecuencia cohibía a uns cantos colegas, que mas devolveron tempo adiante negándome o saúdo. ¿Pasarse, onde non che dan laureadas…? Iso non é de heroes senón de inxenuos. Por algo me aconsellou un xefe que tiven no Banco: É perigoso mostrarse eficiente cos superiores pois poden ver en ti un competidor indesexable; trata de serlles útil, útil pero discreto, que así, aproveitándose de ti, algún día, cando lles estorbes, ou lles sobras, e pagarancho cunha promoción inesperada! ¡Canto sabían aqueles managers do século XX;  máis que ningún mestre de escola, pois nela nunca tal consello me deran!

-.-

Meu anxo querido: Aquí, nesta butaca, diante do teu berce, agardando polo teu espertar, como non tiña con quen falar, din en meditar: A visión da túa cara, anxelical, levoume a lembrar esa maldita estatística que viña onte nun xornal, ilustrando os efectos, as consecuencias, dunha lei abortiva. ¡Meu anxo, que pesadelo, que negra sombra, que ata din en cavilar a quen podería escribir para pedir, para propoñer, que o Día dos Inocentes sexa declarado Festa Nacional; outras o son, con menos motivo!

Entráronme uns temores atroces por ese pecado alleo, en certo modo compartido pola responsabilidade social de non facer algo para axudar a erradicalo; dígoche que pouco me debeu faltar para suar sangue con ese pensamento, con ese pesadelo terrorífico.

Xa sei que esas estatísticas son estimativas pois non creo, resístome a crer, que as abortistas se atrevan a confesar os crimes maternais; en canto aos médicos só poden coñecer o número das súas intervencións, pero, as outras, os outros procedementos?

Falando dos médicos: Eles saberán cando, ou en que casos, foi, era, inevitable, ou que crenzas cultivan, se é que tal situación se lles dá, pero o meu escándalo está na Igrexa, neses vellos da Igrexa,           que aínda non se decataron da gravidade do que está pasando nesta era postruda, posterior á ruda, e por iso, supoño, non predican a súa evitación. ¿Que é mellor, evitar ou matar? Non fai falta ser teólogo para saber, para entender, que un farrapo da alma dos proxenitores, algo parecido a iso do ADN, vai nos gametos, nos propios gametos, así que hai vida, hai alma, desde o momento inicial. Con isto sabido, que outra cabe que predicar a prevención por métodos naturais: fuxir dos días ovulatorios; usar profilácticos, etcétera. ¡Onde non saiban, que pregunten aos médicos! Na intimidade dun matrimonio cabe supoñer que coñecen, e son responsables, de cando procede un prudente adiamento da procreación; polas razóns que sexan, que poden ser múltiples, e incluso graves, así que non cabe afondar no tema.

Deus ten que aceptar, que non é ningún Comisario da Santa Inquisición, a prevención razoada, razoada e razoable, pois os instintos del veñen, xa que os incorporou ás criaturas na súa Creación. E despois, cando a misión matrimonial estea cumprida, tamén cabe pensar na esterilización, na de ambos, cousa que xa é posible por mellores métodos que aqueles que usaban os exipcios para lograr os seus eunucos; daquela só había eunucos, pero agora tamén pode haber, hai, eunucas, e todo iso sen consecuencias ostensibles.

¿Mandar un anxo para o Ceo antes de que Deus o chame? ¡Señores Cardeais, que a vosa ancianidade non vos apague a visión terreal, que estamos na terra, aínda estamos, e se somos terráqueos como terráqueos debemos actuar; todo, menos matar!

-.-

Riazor, coa coiraza no medio.

Como fai bo día, túa nai autorizoume para levarte á praia. ¿A cal imos? ¡A min antóllaseme Riazor…! ¿E sabes por que? Non me privo de ser masoquista: Gústame a de Riazor polo sal que ten, ¡sal de bágoas, que as trae o mar desde América, daquelas da nosa emigración atlántica!

Faleiche daquelas…, ¿Amas?; das amas, non, das criadas de cría, aquelas nais que se ían para Madrid chorando polos seus fillos, polos propios, polos que deixaban atrás, co pai, cos avós…, ¡e total, para criar madrileños, que así medrou aquel Magerit moruno, con un río sen auga, pero con un Real Sitio, un parque para vexetar, e iso que non eran vexetarianos! Hoxe, por ben que me doa, pero a Historia non se pode, non se debe, calar; hoxe, digo, falaremos do pai, dunha multitude de pais, que cargaban unha muda, de liño, na súa taleiga, e víñanse á Coruña para embarcar! ¿Para embarcar; para onde, cara a onde, me estarás preguntando, que o vexo, que o noto, nos teus ollos inquisidores!

¡Uih, iso é longo, longo e difícil de contar! Nin eles mesmos o sabían: pediran os cartos da pasaxe con cargo ao pouco que chegarían a herdar; encargáranlle a un zapateiro de Monforte uns zapatiños de coiro, pois tiñan entendido que en América ninguén andaba de zocas, e de zocos menos aínda; por último, de metidos no tren, puxéranse a cavilar; iso si, despois de persignarse: ¿Como será América? Uns din que todo é riqueza, e que por iso os máis ricos non volven dela; pero eu, como galego escarmentado, penso: ¿Il non será que aínda non xuntaron para paga-lo billete do barco? Daquela, sendo así, os que volven son os ricos! ¡Ai, Deus, que ricos volvían, que ata viñan de gravata!

Os que se ían enfermos, ou fuxindo das quintas, levábanos a embarcar aló adiante, na Marola, para disimular! Meu neno/miña nena, diso vén o dito de que, O que pasou a Marola pasou a mar toda.

Na súa aldeíña, cando preguntaron polo mar, por esta ámboa de auga salgada, dixéranlles os sabidos, os que a viran, que se parecía a un agra de trigo, ondulando as espigas, só que a palla era azul, e as espigas, as olas, brancas. Agora que a ves, fíxate ben: ¡Eu, de trigo, non lle vexo nada! Para min o que ten é unha boca grandísima, ¡como que é a nai das quenllas!, así que, ao menor descoido, papa, e quédase cos papados; por veces ten noxo deles, que ata debe ser polos moitos que papa, e neses casos, lánzaos, vomítaos, nas praias.

Aquel Colón, aquel que se colou nas súas predicións, pois as indias que atopou eran cobrizas, seica dixo que o mar unía dous continentes. ¡Outro erro dos seus: o mar, de posto a separar, ata as familias separa, por numerosas que sexan, ou peor aínda, pois, se moitos eran, moitos se ían, e non sempre para volver!

Hoxe rímonos do mar, fixémonos amigos, e tanta intimidade nos merece, que nin nos avergoñamos de poñernos en coiro diante súa, sexan homes ou mulleres. Fíxate no curioso do caso: En América, aos negros facíanos escravos; e aquí, do outro lado, os brancos tórranse na praia…, para poñerse negros! Como dixo Curros: Se este é o mundo que Eu fixen, que o demo me leve! Será porque nacín, e me criei, terra a dentro, pero o caso é que prefiro un trigal ás escumas do mar.

Rapaciño/rapaciña, agora, aquí polo Paseo Marítimo, observarás que teño moitos coñecidos, algún, e saúdanme en linguas distintas, que incluso nos cruzamos con unha tal Shakina, moi atenta ela, que me dixo: -¿Labás, Si Hossain?, e eu contesteille: -¡Labás! ¿Entá labás?; daquela, Shakina: -Lehamdul-lah!; concluíndo teu avó con un sentido: -Inch´Allah!

Xa sei, xa che noto, pola cara que pos, que te estrañou que non nos bicásemos, como adoito facer coas amigas, coas íntimas da familia, pero tratándose de musulmáns consideraríano impúdico. ¿Entendes, entiendes, capiscas, mio caro bambino?

A ti sóache mellor o galego, ¿non si?, porque estás afeito a oílo de teus pais, e tamén de teus avós. ¡Éche que somos galegos, por herdanza, pero tamén por tradición! Outros falan en castelán, que é unha lingua serodia, tardía, evolucionada aló en Castela, froito dun chapurreo entre vasco, latín, galego, e algo de árabe tamén! Cando empezou a formarse o castelán, a nosa lingua, a galega, xa ía para vella, que levaba dous ou tres séculos de uso, pero como en España colleu o mando aquela Isabel…, ¡da que che falarei outro día, pois iso é outro tema!, a nós ceáronos un tanto. Temos un primo carnal, do primeiro grado, que é o portugués, pero aló en tempos houbo unha certa xebra, así que, aínda que nos levamos ben, mellor podía ser. ¡As partillas, que sempre partiron as familias…, ademais dos bens!

Nisto dos idiomas non me cansarei de recomendarche que estudes a fondo os que máis nos afectan, sexa no social ou no económico, que hoxe por hoxe son o inglés e mailo alemán; o francés e mailo italiano tampouco sobran, aínda que o futuro comercial pode estar no mandarín chino dada a súa…, voulle chamar intromisión, no mercado europeo! Xa sei, recoñezo, que te estou encomendando, recomendando, unha tarefa inxente, pero neste mundo globalizado non se pode esperar que nos traian as rendas á casa, hai que saír buscalas, e sempre levando máis do que se trae, exportando máis do que se importa, que isto é outro tema, no que insistirei por días de vida.

Non, cariño, non poñas cara de susto, pois, aínda que o camiño sexa longo, con un pasiño que deamos cada día, nunha vida podemos chegar lonxe, bastante lonxe, que cho digo eu, que comecei de zoqueiro, e cheguei a ter zapatos!

-.-

Meu amor, con isto de levarte tantos meses no carricoche xa sabes moito, ou polo menos algo, da nosa galaxia: sol, lúa, estrelas… E desde que miras para adiante tamén te familiarizaches co asfalto, ¡cos asfálticos! O outro día leveite á praia, aínda que con pouca fortuna pois na area só estaban uns cantos rapaces e rapazas, porque as sereas adoitan costear de noite; son tan pudorosas que, como non usan bikini, móstranse pouco, saen entre lusco e fusco, desde que se pon o sol. Para velas, ou asomarse ao mar desde que se foi o resto dos mortais, ou dispoñer dun iate, pero ten que ser dos de vela, pois as sereas foxen dos motores, asústanse!

Agora cómpre ensinarche o campo, estes campos galaicos, tamén chamados gallaécicos, que eran, que son, os bordes do paraíso. Cando aquilo do Adán, ¡que vaia nome tan axeitado, un auténtico adán, que non se tapou coa folla de parra ata a súa expatriación!, Deus, cabreado pola insubordinación, deulle unha sacudida á terra, tan forte que aplanou as montañas centrais, e con tal erosión formáronse esas mesetas que chamamos castelás pola abundancia de castelos que tiveron que facer os mouros para defenderse dos norteños. O borde quedou intacto, ou case, que de aí vén iso de Fisterra, o fin da terra, da boa, pois da outra hai…, continentes dela!

Pero vou comezar por explicarche a cousa do golfo brigantino, a confluencia das cinco rías. Cando a Creación, Deus apoiou os cinco dedos de súa dereita divina para ollar de cerca, para deleitarse co ben que lle saíra este planeta, talmente habitable, e tanto se apoiou que, como a masa, o si-al, sílice + alumina, aínda estaba quente, branda, quedou a marca dos seus dedos formando cinco rías. Tempo despois andou por aquí o patriarca Breogán, e os seus fieis deron en chamarlle a este fenómeno, Seo breoganí, pero é un erro porque eses entrantes xa viñan do propio Deus, que Breogán o único que fixo foi aproveitarse, gozar, desta marabilla térrea.

A todo isto, que produce Galicia? ¡Antes dos eucaliptos, de todo; agora, pasta de papel, e para iso, non tódalas variedades son boas, Tamén algo de leite desnatado! A pasta exportámola, e o leite papámolo, así, sen graxa…, para non engordar! Nesta terra privilexiada, que eu diría, indultada, polo indulto que nos concedeu o Creador, ¡outra cousa é que llo agradezamos!, temos o sol na porta e a auga na horta, nunhas proporcións que son óptimas para cultivar, moito, moito e variado; o problema está en que os nosos gobernantes aproveitáronse das remesas dos emigrantes en vez de estimular os nosos produtos, e cos produtos a súa conservación, a súa manufactura, engadíndolles valor, facéndoos exportables. Mira se era produtiva esta terra que aquel Franco, aquel matón, gañou a guerra de España con dous produtos: O sangue dos mouros, e a mantenza, carne, pescado, tubérculos, etcétera, procedente das nosas leiras. ¡Se aínda fose español, pero era franco!

Verás, cariño, verás que verxeis! Os asturianos son os únicos que compiten con nós, alegando que os seus verdes son máis negros cós nosos, e niso ata terán razón pois alí regáronse as terras co sangue dos mouros, primeiro no século VIII, e de segundas, no XX. O deles será máis mouro, pero o noso é arxentífero, prata pura! Certo é que tamén tivemos ouro, ¡a metade das areas dos nosos ríos!, pero aqueles que nos chamaban bárbaros, ¡precisamente aqueles!, cometeron a barbaridade de levarse deste país, da nosa Galicia, á que eles chamaban Gallaecia, ¡pero os galos eran eles, e nós unhas pitas mansiñas, dominadas, domadas!, segundo o seu Plinio, que non o digo eu, unha media de 7.000 libras de Au, ¡ao ano! Entre os trigos de Chamoso, o viño de Amandi, e mais este transvase do noso ouro, Roma sostivo o seu imperio, un imperio escravista…, que xa che ensinarei e che explicarei algún día as murallas de Lugo, a caixa forte máis grande do mundo! Por hoxe, cambio e corto, para non estoxarte!

Plinio, o Vello

-.-

Rapaciño/rapaciña, ben levamos falado, ti e mais eu, duns cantos temas, pero máis quedan no tinteiro; o que agora temos de bo é que non esgotamos a tinta, nin os papiros, nin os pergameos, nin o papel, pois, no ordenador, con tal de darlle ao dedo…!

Do que menos sabe a xente, con todo levar vinte séculos de herdanza, coido que é do Novo Testamento, do Definitivo. Xesús díxolles aos seus discípulos, aos doce, séxase, once máis un, que, con amar a Deus sobre tódalas cousas, e ao próximo coma a eles mesmos, xa se daba por satisfeito, xa daba por cumprida a Lei e mailos profetas. Iso dixo, pero era galileo, que vén a ser como galego, pero de Oriente, e por tanto, algo desconfiado, ¡de escarmentado!, así que quixo abundar en testemuñas, e deulles permiso para escribir os Evanxeos, ¡catro!, e con estes, as Epístolas, os Feitos…, ata un Apocalipse, ese libro tan misterioso que terá que sernos explicado cando fagamos a Licenciatura Celestial. ¡Non hai, nin houbo, avó más previsor do que foi, do que é, aquel Xesús de Nazaret!

Entre os milleiros de advertencias, auténticos Decretos explicativos da Lei, a que sempre me impresionou, moito non, moitísimo, polo pouco que se cumpre, foi aquilo que lle mandou dicir, recordar, ao discípulo amado, no seu capítulo 8, 32: “Se permanecedes na miña palabra, seredes de verdade discípulos meus; e coñeceréde-la verdade, e a  verdade faravos libres”. ¿Impresionante, non si?

Andar sempre coa verdade enriba, ao lombo, neste mundo hipócrita ten os seus riscos, meu neno, pero tamén é certo que as laureadas danas aos heroes, que iso fan nos exércitos, para canto máis no Ceo! Non o dubides, pois neste mundo non haberá paz, paz definitiva, sincera, ata que venzan eses heroes, os heroes da verdade! ¿Daquela seremos libres; si, de verdade? ¡Iso non se pregunta, que ben o dixo o Mesías, “… a verdade faravos libres”! Con todo iso, dubidamos do testemuño do Mestre, do Capitán dos heroes, torturado e crucificado, de propia vontade, por dicir a verdade, por ensinar a verdade? ¡Que sexa anatema quen lle chame mentireiro a Xesús, pois outro tanto só se atreveu a facelo Lucifer cando o tentou, e así lle foi!

Certo é que hai mentiras piadosas…, pero non sempre valen, que non sempre se acerta! ¡Antes que mentir, fuxir, pois, unha retirada a tempo, segundo a lóxica militar, é unha vitoria! ¿Eran mentireiros os fariseos? ¡Máis cá iso: eran unha raza de víboras, que así lles chamou o Mestre!

¿Quédavos clara a lección? Pois, daquela, a poñela en práctica, que boa falta lle fai ao mundo, e dentro do mundo, a España; facer dos feitos verdades, e non só palabras!

-.-

Bob Dylan (Robert A. Zimmerman) estivo catro veces tocando en Galicia: A primeira vez foi no Estadio de Riazor, na Coruña, no ano 1993, dentro do macrofestival "Xacobeo concierto de los mil años". A segunda vez foi en Santiago, no Multiusos do Sar; no ano 2004 volveu novamente a Santiago para tocar no Monte do Gozo; e finalmente, tocou en xuño de 2008 no Instituto Feiral de Vigo.

¿Cantos camiños debe recorrer un home para merecer ser home, cantos obstáculos debe superar o home para lograr que os homes se porten como seres civilizados? Queridos meus, non vos podo falar de música, pois Deus deume orellas grandes a cambio dun oído mesquiño, pero algo sei do vento, do vento da paz, que o aprendín de Robert Zimmerman; o que non se me quedou foi aquel son que lle deu o “Bob Dylan”. Aquí tedes a letra, e se non a entendedes, a que esperades para aprender inglés, pois, sen tres ou catro idiomas, véxovos na porta dunha igrexa, facendo sinais para que vos dean unha esmola, e a ver se vola dan!

Blowing in the wind

How many roads most a man walk down
Before you call him a man?
How many seas must a white dove sail
Before she sleeps in the sand?
Yes, how many times must the cannon balls fly
Before they're forever banned?
The answer my friend is blowing in the wind
The answer is blowing in the wind.

Yes, how many years can a mountain exist
Before it's washed to the sea?
Yes, how many years can some people exist
Before they're allowed to be free?
Yes, how many times can a man turn his head
Pretending he just doesn't see?
The answer my friend is blowing in the wind
The answer is blowing in the wind.

Yes, how many times must a man look up
Before he can see the sky?
Yes, how many ears must one man have
Before he can hear people cry?
Yes, how many deaths will it take till he knows
That too many people have died?
The answer my friend is blowing in the wind
The answer is blowing in the wind.

Por esta vez, sen que sirva de precedente, vóuvola pasar ao galego:

¿Cantos camiños debe recorrer un home

antes de que o consideredes home?

Si, ¿cantos mares debe sucar unha pomba branca

antes de que se durma na area?

Si, ¿cantas veces deben voar as balas do canón

antes de que sexan prohibidas para sempre?

A resposta, meu amigo, está flotando no vento;

¡a resposta está flotando no vento!

¿Cantas veces debe un home alzar a vista

antes de que poda ver o ceo?

Si, ¿cantas orellas debe ter un home

antes de que poida oír gritar á xente?

Si, ¿cantas mortes serán necesarias ata que comprenda

que xa morreu demasiada xente nas guerras?

A resposta, meu amigo, está flotando no vento;

¡a resposta está flotando no vento!

¿Cantos anos pode unha montaña existir

antes de que sexa arrastrada ao mar?

Si, ¿e cantos anos poden algunhas persoas vivir

antes de que se lles permita ser libres?

Si, ¿e cantas veces pode un home volver a súa cabeza

finxindo simplemente que non ve?

A resposta, meu amigo, está flotando no vento:

¡a resposta está flotando no vento!

Que a nosa resposta a Deus non flote no vento, que teña a gravidade da sinceridade para aguantar o impulso das nocas preces, para que suba, feita un foguete, ao trono do Deus da verdade. ¡Amén!

-.-

¡Aí te quedas, Sidi Ifni; aí te quedas, defendido, entre outros,

por uns cantos pater familias!

Hai dúas clases de Nadal: O que se pasa, o que se celebra, na casa, en familia, haxa ou non turrón; e o seu oposto, aquel que nos acontece na ausencia, tal que na guerra ou na emigración. Quen isto afirma pode facelo, que o sabe de propia experiencia, en particular aquel Nadal do ano 1957, que o pasou na emigración, ¿provincia? de Ifni, en guerra (Somatén de voluntarios, colaborando con Defensa na defensa), e coa muller e mailo fillo evacuados, vía aérea.

Considero que é bo lembralo, comentalo, para que aquel que poda evitalo faga os posibles por estar presente, nesas datas, no lugar da súa tradición, pero tamén no da súa apetencia.

Na emigración naceu Xesús, con ocasión daquel empadroamento; así que o Nadal do ausente ten algo de humildade, de sacrificio; e se me apuran, de imitación!

Entrañables aqueles dos séculos pasados nas nosas aldeíñas: frío ou neve; caldo de verzas, que os grelos non viñan ata xaneiro; castañas e noces, pois o turrón era alicantino, e só se cataba nas casas grandes, ¡como moito! ¿De calor? ¡Iso si, a lareira! As nais, sobre todo as nais, choraban polos fillos ausentes; e o patrucio rezaba o rosario. Aló lonxe, charco en medio, a metade da familia, ou máis: en Cuba, na Arxentina…; onde cadrase, e a saber cómo, aínda que o máis probable era que tamén chorasen! ¿Verdade que si, Rosalía? ¡Miña casiña, meu lar…!

En Madrid, os ricos, tiñan de costume invitar á mesa un pobre. ¿Para que; para compartir o champagne, ou para que os veciños visen a súa categoría persoal? ¿E non sería mellor esmolalos, obsequialos, con largueza…, para que acompasen aos seus, parentes ou amigos? O Nadal hai que entendelo; entendelo e gozalo, co custe que teña, no sentimental, pois nesa festa celebramos a gran festa cristiá: O ausente, o tan esperado, que se acordou de nós, dos terráqueos, e presentouse en Belén para felicitarnos as Pascuas, para anunciarnos que, no sucesivo, non as pasaríamos no Seno de Abraham, senón Arriba, coa familia celestial! Grazas, Señor, polo teu regalo, que aquel si que foi importante, propio de Ti, da túa xenerosidade!

-.-

Outro Belén de dona Emilia, pero este en Lugo, 30 anos despois,

que cando fun a Millares, alí non había fotógrafos,

nin sequera daqueles do paxariño engaiolado.

Nos meus tempos, na miña infancia, para contemplar un “Belén” tiven que pasa-la Serra, a Grande, a do Pradairo, e grazas que me levou meu pai na egua, de Bergland a Millares, con regreso ao anoitecer; iso si, con estrelas no ceo, e carambelos no chan, en cada toxo un rosario deles. Lémbrome que lle preguntei ao meu proxenitor que cal era a dos Reis; debino coller de sorpresa pois freou na besta tirándolle do ramal, á vez que xiraba os ollos como buscándoa. Eu, no entrementres, decateime de que unha delas brillaba máis cás outras, así que lle dixen:

-Papá, debe ser esa, esa que rutila máis que un fachuzo de pallas!

-Meu neno, esa non; non pode ser porque…, porque a temos ao Norte, e Belén queda ao Este, desa parte de onde nos vén o sol, que logo é igual a dicir, de onde nos veu Xesús.

-Pero, papá, a señora Emilia tíñaa posta da parte da Braña, que vén a ser o Norte.

-Meu neno, iso foi por culpa daquela parede, pero, se puidésemos ollar desde a outra habitación, quedaríanos ben, na dirección correcta.

A egua impacientábase, co frío supoño, así que botou a andar, pouco menos que a trotar, pero iso non nos impediu seguir pendentes das estrelas. Había tantas a tal momento, xa coa noite pecha, que meu pai, coa súa imaxinación, pero tamén coa súa matemática, ¡que por algo era mestre, mestre sen título, daqueles do “m” minúsculo, daqueles de “a ferrado”!, pronto atopou a solución astronómica:

-¡Eureka! ¡Xa o teño! Como van aló dous mil anos desde o Nacemento do Neno Xesús, a estrela por ano…, dúas mil, ou case! O problema está en distinguir cal é a deste…, pero non vale a pena padecer por iso, pois todas son de Deus, todas anuncian ao Fillo de Deus, todas brillan! Como non quero frear na egua por se o fai en seco, e podemos caer dela, agárrate a min, que imos cantar unha panxoliña, desde aquí arriba, desde a albarda, que ben nola merece o Neno Xesús, e se cadra gústalle, pois non sei de ninguén que llas cantase deste xeito:

A Belén caminan

en grata conversación,

diciéndose palabras

de gran atención.

Son palabras santas

dignas de alabar…

y antes de las doce a Belén llegar!

¡Nós si que chegamos antes das doce, moito antes, pois a egua, coa xeada, deu en acelerar, tanto, que me pai non se cansaba de tirarlle do freo, pero…, nin con esas!

-.-

¡Xa está ben de tiranía, que estou farto desta moda, desta dexeneración de que nesta xeración manden os fillos nos pais! Os da miña nacemos, e criámonos, co signo da escravitude: Nunha guerra incivil, o que se di, intestina, de cagarrías; non sei se xustificada pero inicua, na que se cultivaron dous temores: o medo a Franco, e por ende, aos pais, que desafogaban con nós, coas criaturas, os seus males, tratándonos como inimigos, escondéndonos os segredos, por se nos íamos da lingua! Friaxe na casa, e tamén fóra dela.

Medramos no físico, pero a nosa mente seguía anana, encollida, cativa dunha ditadura xeneralizada que nin case deixaba pensar, para canto máis falar, exteriorizarnos. Neste plan, a nosa natural rebeldía díxonos: Isto ten que rematar con nós, en nós, así que, de aquí en diante, liberdade para os fillos, liberdade e bos alimentos! A intención era boa, liberal, xenerosa, pero como só sabíamos obedecer non acertamos niso de mandar…, e os cabalos desembocáronse, pasando do paso ao trote, e do trote ao galope; da liberdade á libertinaxe!

Cando chegou a democracia, cando veu de lui-même, que nós non fomos capaces de traela en vida do ditador, como viñamos dunha castración non soubemos montala, domala; e os rapaces, que tampouco viñan dun ambiente convivencial, participativo, deron en berrar: ¡A imaxinación ao poder! Polo poder foron, iso é verdade, e algún logrouno, pero o seu foi un poder tiránico, deses de quítate de aí para que me poña eu, eu mesmo, en por min, coas raiceiras asentadas naquela ditadura enquistada, así que a nós, aos maiores en idade, ¡que non en goberno!, tocounos bailar coa máis fea da festa: primeiro, a tiranía dos pais; e despois, a dos fillos! ¡Todo pola Patria! ¿Pola de pater patres, pola dos pais? ¡Que va, pola dos filius!

¡Pero xa está ben, que algún día tiña que ser: vou deixar o teclado, tanto ordenador desordenado…, e de paso, cambiar este pixama por un pantalón a cadros, deses cantinfleiros, deses que se levan coa cueira baixada, para seguidamente esixirlles aos meus rapaces que me leven hoxe, polo menos hoxe, que fai un bo día, cos netiños/coas netiñas, de excursión campeira, pero coa cesta da merenda, que estou farto destes comedores alfombrados, tanto na primeira como na segunda das vivendas! Hoxe quero, esixo, comer a empanada no chan, como se facía antigamente, tombados nunha alfombra verde, con bordados de flores. ¡Hoxe mando eu, que ía sendo hora!

Despois de impoñerme, o que lles fago, o único que lles fago, é ir en busca das empanadas, así teña que recorrer dez panaderías, pero non volvo á casa, meu corazón, meus ollos de esperanza, que me estades ollando con asombro, desconcertados por esta reacción, por este pronto do avó, sen unha empanada, ¡ou dúas!, de mazás, que desta voulles ensinar como é o pracer de comelas ao aire libre, aló arriba, nun monte, en calquera deles con tal de que o mapa marque 500 m., ou máis, sobre o nivel do mar. Xa veredes, tamén, de paso, o que é unha sobremesa de osíxeno puro, lonxe destes cheiros urbanícolas: na rúa monóxidos, e nas casas os bufidos dos ascensores. O propio Cristo, ¡e mirade se sabía o que facía, que cando non predicaba nas orelas do mar de Galilea facíao na montaña!, explicou as benaventuranzas no monte, ¡no monte!, así que, ben vedes que as cousas de altura están…, nas alturas!

Meu rapaciño/miña rapaciña, de vez en cando cómpre dar un golpe de temón, para non mergullarse neste mar das rutinas, das rutinas e das cesións! ¿Que; estase ben aquí arriba, debaixo deste carballo, papando estas mazás da empanada; a que si? Pois a sobremesa vai ser celestial, que xa veredes o ben que presta unha sesta nesta alfombra verde, nesta alfombra de herba e de flores!

-.-

¿Que; que tal? ¿Gústanche? ¿Son guapas? ¿Cheiran ben? ¡Xa o sabía, pois, a quen lle amarga un doce? Meu neno/miña nena, pobriño/pobriña, que estabas farto/farta de ver aqueles farois, de cheirar aqueles farois, da praza que temos diante da casa, unha praza chamada de…, pero que a teño rebautizada como, ¡a Praza dos Cans!, tantos que hai nela, e todos presos, mexando aos farois! ¡Aquilo é un cárcere; isto é…, o Ceo aberto, propio dos anxos, de ti propio! ¿Sabes como se chaman? ¡Estas; si, estas! Son papoulas, Papaver rhoeas. Observa os seus pétalos, tan vermellos coma a primeira das franxas da bandeira española; e logo está o seu zume, tan leitoso coma o dunha vaca marela. En definitiva, un encanto, propio, axeitado, para pasar ás túas manciñas de anxo.  

Aquelas de alí abaixo, por tras das cunetas da estrada, ¡ollo con elas, que se parecen ás roseiras pero non o son! Porén, as súas flores son belas, aínda que pequeneiras; o que teñen de común son as espiñas… ¿Rosas sen espiñas? ¡Neste mundo poucas son, para as que podían ser, pero, se Deus lles perdoou aos que lle puxeron unha coroa de espiñas, eu tamén! Lémbrate desta silveira, pois, cando volvamos no outono, esas flores teranse convertido en amoras… ¡Amoras e amores son da mesma familia: teñen pinchos, pero son saborosos! O dito, toma nota: Amoras e amores, flores e pinchos, que todo é bo se sabemos coller, escoller!

¡Pero que mal gusto teñen teus pais, que ata trouxeron a radio para o campo! Téñena, témola, na casa; téñena, témola, no auto; por se fose pouco, esta, a portátil! Franco racionounos o azucre, sendo unha cousa boa, pero estes políticos de hoxe en día, sendo unha cousa mala, por que non racionan os seus mitins, que converten as eleccións cuadrienais en cotiáns! Mentres estea aquí, no campo, vounos votar en branco; e se me apuran, con b de burro!

Agora que falo de burros: ¡Xa non hai, non quedan; estudiaron todos, e algún con bolsa, para máis orneo! Sen despreza-los burros, ¡meus pobres, pois, xa que están no mundo, é que teñen dereito a vivir!, a min o que me gusta é o gando de alzada: eguas, cabalos…; pero tampouco desprezo o lanar, de agradecido que son, que estou, daquelas pelicas dos años sacrificados pola festa do santo, do santo patrón! Comidos e descansados, agora cómpre achegarse á granxa veciñal, esa de aí abaixo, para pedirlles que nos mostren o seu gando, que nolo expliquen; ¡o peor é se alegan que podemos contaminalos, como nos fixo e dixo aos excursionistas, en certa ocasión, un famoso gandeiro de Córneas! ¿De cal dos Córneas? ¡Neniño/neniña, coméntase o pecado, pero escóndese o pecador, pois, en algo, polo menos en algo, sómolo todos, así que, nada de tirar pedras, nin a primeira nin a última!

¿Gustouvos a excursión? ¡Foi curta, pero, como aínda están medrando os días, coa axuda de Deus, e outra puñada na mesa do comedor, xa farei que vosos pais se decidan a volver!

-.-

Nesta ocasión, hoxe, outra vez domingo, querido peque, non foi necesaria a miña puñada, nin na mesa nin no aire, que teus pais, motu proprio, acordaron a elección: ¡Volver de excursión! Por algo se dicía, aló en tempos da miña crianza, que, O comer e mailo rascar, só queren comezar. Seica lles gustou a experiencia de saír ao campo, en particular que ti, meu ben, ata colliches algo de color, e iso sen queima-lo cute como lles ocorre aos praieiros.

-¿Daquela, a onde imos?

-A calquera sitio, con tal de que podamos chegar en auto, e á vez que che sexa grato para que te quedes unha horiña, a soas co cativo, mentres nós facemos algo de sendeirismo, que nolo piden as pernas de tanto agachalas, de tanto escondelas debaixo da mesa dos despachos respectivos.

-¡Ai, caramba; esa análise demostra que este vello aínda sabe cavilar, e de paso, que vosoutros estades en proceso de maduración, como din os economistas, tantos que hai, e tan pouco que saben, que sabedes!

De chegados ao lugar sacrosanto, que nesta bendita terra galaica todos o son, tirei de papel e de boli, que non só con un teclado se poden teclear, perfilar, cartas. Aquí tes a de hoxe, meu bebé querido; e voucha ler de corrido para que exercites o oído, tan pronto como espertes do teu sono anxelical, aquí, aquí mesmo, nesta altura monumental, que me fixeron caso, así que pouco lles faltou para subirnos a un Miradoiro.

Rapaz/rapaza, como aínda non estás para corre-los camiños, mentres non che chegue a hora de manexar un correcamiños, dedicareime a facer contigo algo parecido ao que facían con Darío os seus sátrapas, quere dicirse, aqueles mandatarios que se disfrazaban para ser “Os ollos e mailos oídos do Rei”. Ti oes, certamente, e mellor cá min por suposto, pero fáltache aprender, distinguir, estes sons da nosa campiña.

Atende, que che digo: Ese murmurio, ese asubío tan fino, que nos vén de aí abaixo, é dos bicos que lle están dando ás rochas as augas saltaricas dese río, dese río de montaña que acabamos de pasar. É un río cariñoso, agradecido, claro que si, que todos o son, sen excepción; a auga divírtese saltando en forma de fervenza, e iso é porque lle ferven os hidróxenos ao xogar coas pedras. Nisto prodúcese unha simbiose: o río divírtese, e as pedras gozan, na súa ingravidez, na súa aridez, de tanto que as animan as augas. En tempos dáballe voltas á roda do muíño, pero agora, o trigo, ¡da Ucraína!, que din os políticos que somos ricos, e como tales, importantes, importadores!

¿Que me dis a todo isto? Pois mira, rapaz/rapaza, que antes viches a teus pais lendo os periódicos que trouxeron consigo, ¡ese vicio dos culturetas!, pero aínda non che dixeron, ¡algo deixan, algo queda para min, ou consideraríanme un ser inútil, xubilado interna, pero tamén externamente!, que hai outras lecturas, ademais das alfabéticas, tal que esta de ler, de entender, a natureza. O lamentable, a estas alturas da nosa civilización, está en que tanto queremos saber que imos esquecendo, paulatinamente, o máis grato dos saberes: este de interpretar a natureza que nos rodea.

¡Ai, si; espertaches? ¡Neste caso, escoita, escoita este eco que aínda nos vén da fervenza antedita! Ben vexo, ben noto polo teu sorriso, que sabes escoitar, que non es mal alumno. Agora atende, que me está chegando outro:

¡É un paporroibo! Ese, ese que está pousado, ese que aterrou nesa roseira frontal. O que non sei é distinguir se é macho ou femia, pero si podo colixir que, ou está dando grazas a Deus por este día sollío, ou chama á súa parella, acaso extraviada entre as uces deste monte, tan parecidas que son, entre si, todas. Non, non se move, así que che vou falar baixiño, para non escorrentalo. Despois de moito observar, que nunca hai que precipitarse nas conclusións, ¡en ningunha, por banal que nos pareza o asunto!, máis ben penso que está dando grazas ao Deus que o fixo, pois, se buscase parella, poríase a voar en círculo por esta contorna. ¿Que por que o sei? ¡Meu cacho de Ceo, seino por experiencia propia, pois teu avó, aquí presente, cando lle apetecía buscar moza, ben que roldaba, que non había camiños nin carreiros que lle chegasen!

Xa que disto me lembro, ¡que torpes e que inútiles son eses que se anuncian, ou acoden a unha axencia matrimonial, onde lles ofrecen, onde lles dan, mercadoría almacenada, sobrante de tienta, que é como din eses toureiros, eses asasinos dos touros! Casamento e mortalla, do Ceo baixan, pero comézase por busca-la parella en flor, antes de que se murche. Tamén o dixo don Quijote, aquel tolo que estaba máis cordo que corenta cordos xuntos: ¡Segundas partes nunca fueron buenas, amigo Sancho!

.../...

Pasa a

CARTAS AOS NETOS

-III-