DA MAN DE MEUS AVÓS..., FUNME SOLTANDO! -II-

…/…

Por aqueles días así andaban as cousas, de portas a dentro, pero, de portas a fora? A bandeira volvérase tricolor; en Luaces, tamén! ¡Absolutamente, maiormente na reitoral, non si, señor Cura? Un dos cabreos do párroco tiña como diana a cara de meu tío, do que se dicía que vivía maritalmente coa cubana, coa cuñada, traída para coidarlle dos fillos, dous, habidos con miña tía Carme. Se cacholán era aquel Cura, meu tío competía; ¡se cadra, un empate, un empate de pouca empatía! Pero a excomuñón non chegaría ata o 36. ¿Chegou? ¡Vaia se chegou!

“O emigrante”, na soidade do Campo da Feira.

Aínda ben non chegou, e xa pensa en volver.

Os labregos de Pol, cansos de emigrar, fundaran, en Mosteiro, unha Sociedade, unha especie de cooperativa agro gandeira. ¡Estaban aprendendo a defenderse do caciquismo tradicional! Iso, os labregos, pero os canteiros, tamén, que ben o recoñeceu, de morto Franco, ¡que antes ninguén se atreveu!, o propio Felipe González Márquez, alí mesmo, no propio Mosteiro, restaurante “Saleta”, que explicou cómo, nunha bisbarra cativa, aquela de Pol, se inscribiron no sindicato U.G.T. unhas cantas ducias de operarios, de varios oficios, abundantes entón debido a que a propiedade nas terras de Luaces estaba controlada por catro familias, e o resto…, ao xornal!

Na Galipedia, unha Wikipedia en galego: “Antonio María Palmeiro Pérez, nado en Mosteiro (Pol) (Pol, si, pero a casa de Rielo pertence a Luaces e non a Mosteiro), o 26 de novembro de 1884, e finado (¡fusilado!) o 25 de xullo do ano 1936, foi un mestre e sindicalista galego. De ideas socialistas, fundou en Mosteiro a Sociedad de Trabajadores de la Tierra de Pol y sus contornos, afiliada a UGT. Foi correspondente de La Voz de la Verdad, e escribiu o folleto pedagóxico Didáctica Modernista (1926). Mestre de Luaces, foi paseado. (Máis que paseado: Levado a sagrado, seica, ao propio Seminario Mayor de Lugo, cunha horta tan santa que lle serviu de foxa. ¿Onde o enterraron? ¡Como non o digan os couceiros!). O seu fillo, José Palmeiro Valcarce, tamén mestre, que estaba facendo o servicio militar cando estalou a guerra, ao saber a morte de seu pai, desertou ao volver de permiso, e tamén foi asasinado”. (Estivo ben anos unha cruz de madeira, no monte, entre Sarille e a Graña, onde foi fusilado, pero esa cruz seica estorbaba ao dono daquela cavada; ¡igual non medraban aqueles toxos por culpa do sangue daquel mártir!).

Meu tío, ¡outro amigo daquel Cura!, contaba a historia desta maneira: O Crego chamoulle a atención ao Mestre, censurándolle que non ensinase catecismo na súa escola; e Palmeiro argumentou que, se o especialista en relixión era o párroco, que a dese el, reservándose as matemáticas…, para que se acabase en Luaces iso de que os pobres contasen polos dedos! ¿Non queres ensinar Catecismo? ¡Daquela ao Seminario, ao Mayor, nada menos! Pasando do Mestre ao seu propio caso: meu tío dicía que aqueles ¿inquisidores? estaban mandados, comandados, ou desmandados, polo que chegou a ser famoso piloto de Iberia, Cortón de Cirio, e que, a continuación do Palmeiro, dirixiron os seus fusís polo camiño de Pousadela, pero o avó Antón viunos de lonxe, advertindo ao fillo, que botou a correr pola veiga dos prados, en dirección a Sarille. Falanxistas e Gardas, que o ventaron, ou o viron, tamén de lonxe, tamén se encamiñaron pola Veiga da Silva arriba, seguindo o Rego dos Corzos, pero meu tío, listo coma un raposo, apertuxouse na cañota dun castiñeiro vello, ¡que ma ten ensinado cen veces!, con tal discreción que os fusileiros pasaron de largo!

A astucia de meu tío tivera un ensaio, que tamén mo ten contado, con todo luxo de detalles: Chegara un aviso á Sociedade de que se requiría a presenza dos canteiros de Luaces en Lugo, para enfrontarse aos militares, que se dispoñían a saír á rúa co couceiro ¡Sobre el hombro, ar! Aló foron, e reunidos na praza de Santo Domingo, un de Luaces, ¡díxome o nome, pero neste intre non o lembro!, advertiunos de que estaban bloqueando as portas da muralla un fatado de camisas azuis, ben armados; ¡ben armados, e coa bendición previa do Abade de Samos, que lles tivera, ben gardadas, un arsenal de armas, para cando a ocasión chegara, que non se fixo esperar! A todo isto, -literal, segundo mo contou, así que, relata refero-, uns cagáronse e outros envalentonáronse, pero, de armas, só levaran algunha que outra caiada! Un tal Anes, que dese nome si me lembro, chamounos a un lado, no recodo do Café Mercantil: -Eu coñezo unha casa de putas, a da María dos Quintos, na Rinconada do Miño, que ten, no segundo, unha porta que dá á muralla… Se imos aló, arrastrándonos polo tellado das casiñas que están pegadas á muralla, podemos baixar á Ronda! Así o fixeron, e así se salvaron, grazas a Deus, pero tamén á María dos Quintos, que se aquel día non mereceu o Ceo, nos demais coido que non!

A “Sociedad” de Mosteiro, ¡e iso que a tiñan por laica!, fixo milagres: abaratoulles os prezos da compra, sementes, abonos, bacallau para a Coresma…; por se fose pouco, ¡unha báscula! Neniños, non vos riades do avó, que é moi serio isto que vos relata: Os nosos labreguiños, os nosos gandeiros, viñan afeitos, ¡iso, afeitos!, a que os xateiros os enganasen ¿coma chinos?, dicíase así, pero máis, máis aínda, comprándolles os xatiños, ¡a ollo! ¡Si, a ollo, sen pesalos, co cal pagábanlles a metade do seu valor real! O xatiño, daquela, era a lotería do labrego: paga-los Consumos (Imposto), mercar a cómoda para a filla casadeira, pagar a pasaxe para os fillos segundos, sempre en vésperas de coller o barco naquela Coruña portuaria…; ¡e os xateiros, a medrar; os catro, que catro eran, daquela, os ricos do lugar! Por algo lle colleron xenreira á Sociedade aqueles ricos, aqueles caciques, os tendeiros, os xateiros…, daquel señorío de Luaces, dos Luaces.

¿En Montecubeiro, aló arriba, do o Azúmara nace, qué? ¡Os de Montecubeiro naceran augas arriba, pero tamén os tiñan debaixo! ¿Quén, quén os tiña? ¡Quén ía ser, os caciques da bisbarra, que eran poucos pero irmandados, herdeiros do Rei Silo, vitorioso contra os de Montecubeiro e demais…, ¿indignados? ¡Si, indignados, que sempre os houbo! Os indignados son os descendentes de Set, debaixo do pé dos fillos de Caín, caínicos todos eles, como lles compre por herdanza, por herdanza criminal! Da batalla de Montecubeiro, da Fonte de Matahomes, do Rego dos Ósos, etcétera, volverei a falar, segundo mo pida o desenrolo desta charla… ¡Perdón, que non estou charlando, senón historiando!

Silo, o Mangoneón,

patrón dos caciques hispanos.

O que non sei, e agora non queda a quen preguntarllo, é, ¿cal foi primeiro, a Sociedad de Mosteiro ou a Unión de Montecubeiro? ¡Ambas son, naceron, máis ou menos coma min, a primeiros dos Trinta! Pero a de Montecubeiro, ademais de Cooperativa de Consumo, foi un Ateneo cultural. ¿Si? Ás probas me remito: ¡Unha biblioteca circulante, cos libros prestados por quincenas, dun domingo dos de feira en Meira, ata o próximo; charlas de formación agropecuaria, e tamén de cultura xeral; unha obra de teatro, dirixida polo Mestre Rico, do San Bernabé; etcétera, etcétera! De favor volo pido: ¡Descubrídevos, que non é, non era, para menos, e máxime naqueles tempos de ignorancia supina en medio Galicia!

¿Descubertos? ¡Si, que non é para menos! Tamén se descubriu meu pai, aquel día do teatro, entrando no adro de Montecubeiro, pois…, no corredor da Casa de Córneas, sede da Unión, onde se ía representar unha obra do mestre Arximiro Rico Trabada (Rico do San Bernabé)…, un trapo grandísimo, colgado dun pau tan longo coma a panca dun palleiro! Meu pai descubriuse, que xa o dixen, ¿e o neno? ¡O neno, na súa inocencia, preguntou: -Papá, mira onde puxeron a secar unha saba de colores; e non estaría mellor tendida, tal que na varanda dese balcón? Meu pai, tan serio, ou máis aínda, do que sempre se poñía cando me falaba, cando me instruía en cousas importantes:

-¡Neniño, un respecto, que non se trata dunha saba de colores senón dunha bandeira, o sagrado símbolo da nosa España. Advirte que ten tres cores: O de arriba, o roxo, representa e recorda o sangue daqueles que, enfervorizados polo seu patriotismo, deron a vida pola Patria; o do medio, o amarelo, representa o ouro que lles roubamos aos americanos para enriquecer España, aínda que, en definitiva, pola nosa preguiza tradicional, aquel ouro máis ben se utilizou para pagar importacións, séxase, o mercadorías procedentes de países máis traballadores cá nós; a de abaixo, a franxa de abaixo, que, ao meu ver, debía estar arriba, a primeira, é morada, coma os lenzos da Semana Santa, porque…, porque está aí para lembrarnos as penalidades da plebe española, o calvario da pobreza ao longo da nosa Historia!

-¿Vostede non me falou do pau? –Así, de vostede, que era o usual daquela.

-Ese pau…, ese está aí para suxeitar a bandeira, pero, se eu fose o Fiscal da República, utilizaríao para escorrentar aos mangantes, para mandalos ao exilio, que traballasen, tal que en América, coma os nosos emigrantes…, xa que non recoñecen o traballo, o traballo, pero tamén os traballos, da xente explotada!

Calei, por anos, pois, ¿qué outra me quedaba, que aquela lección era das que precisan de media vida para asimilalas, para entendelas; si, ou non si?

-.-

Moneca pirotécnica

“A Pascua”,

que as facían os Otero de Xerbolés

Corrida do galo e Sentenza da Pascua, nas Pontes de Veiga.

O río Azúmara, nas inmediacións de Veiga

Pódoa sinalar como un fito histórico da miña bisbarra, e iso por varias circunstancias:

. Celebrouse en Montecubeiro o Domingo de Pascua do ano 1936; por aquelas datas xa soaban os tambores da Guerra Civil; aínda lonxe, pero achegándose, redobrando nas alturas da Falanxe e do Exército.

. Non houbo outra da súa magnitude, segundo tódalas referencias locais, ata a Pascua do ano 1948, na Meda. (Cando redactei isto aínda vivía algún dos seus participantes, entre eles o "Fidalgo" da Meda, que conservaba na memoria uns cantos "pés" do seu parlamento, que mos repetiu precisamente o día do Santo, en Montecubeiro, no ano 2006).

.Tamén se fixo con dous galos, querendo simbolizar nesta ocasión certos abusos dunha parella da Garda Civil, ao parecer oriúndos da Fonsagrada, que lle tiñan zuna á Unión de Montecubeiro por uns episodios que non veñen ao caso, particularmente un crime que houbera na parroquia.

Polo que ten de reflexo dunha época e dunhas circunstancias locais, nosas, e por ende patrimoniais, coido que merece unha especial atención o "sermón" dos seus
Predicadores. Tanto este sermón coma as “sentenzas”, a dos galos e maila da Pascua, redactounas meu pai, e tamén dirixiu os ensaios. Téñase presente que daquela o galego non estaba normativizado. ¡Ben o fixeron, co nivel cultural de entón!

El
Muita salú lles desexo - a toda esta reunión;
i atendan ca boca aberta - para oír ben o sermón.
Ela
Non digas así Tomás, - San Quijote che dé acerto;
has de ser ben faladiño, - que non vimos perder o tempo.
El
Se preguntais de donde somos, - dígovolo sin recelo:
Somos de abaixo de Lugo - do pueblo de Cacabelos.

Ela
Podeisllo crer e mais ben, - meu Tomás non vos engaña;
o pobriño é moito bon, - ¡non merece máis que sarna!

Esta contraposición conceptual era propia do falar retranqueiro da xente da nosa bisbarra.

El
Cando me foron chamar, - xa pensei que non lles viña,
pois queixábaseme a muller - dun dolor de barriga.
Ela
¿Non sabes por qué cho dixen? - Mais eso non era certo;
foi por vir sempre da cabalo - e tu da pé, moi contento.
El
Ó salir por alí adiante, - esto non vos foi mentira,
o faquete deu en brincar - e tirouna pernas arriba.
Ela
A poñerme eu dacabalo -o faquete xa peidaba,
e Tomás que viña chamando - pensou que me tiraba.
El
Cando pasamos por Lugo - estaba alí un gran señorete;
oimos que era un cacique - dises que hai en Castroverde.
Ainda se atreveu a decirnos, - co seu bigote de mico:
¡Se van pra Montecubeiro - alí teño un amigo!
Ela
I eu que quixen ser curiosa, - pregunteille sutilmente:
¿Logo vostede moito daño - lles ten feito a esa xente?
Trampas cantas puiden, - pensando que nono entendían,
¡i o víspera das eleuciós - alí foivos unha montería!

Os "Puchos", os de Montecubeiro, aínda sangraban polas vellas feridas de cando deixaran de ser Axuntamento para agregalos ao de Castroverde.

El
Hasta alí a Granda da Murín - viñemos andando ben,
pero enfermounos o faco - sin poder saber o que ten.

Ela
Tomás púxose a rexistralo, - que a min facíame rir;
e despois levantándolle o rabo - poñíase a ulir.
El
Acordouse despois Mingas: - Resulte por donde queira,
Tomás, méxalle os fuciños, - que esto parece unha meiga.
Ela
Despois xa te convenciches - que era certo o que eu dicia;
pra poñerse o faco dereito - non houbo mellor medicina.
El
Deseguida puxémonos da cabalo, - eu e mais a tía Mingas,
i o pasar pola Meda - roncábanlle ó faco as tripas.
Ela
Vaite garolán de Xudas, - e non lle cargues as culpas;
era il mesmo que a cada pouco - viña soltando as plumas.
El
Dician alí duas mozas: -¡Mirai que rapaz tan guapo.
Quizais olvide aqueloutra; - vamos aló dicirlle algo!".
Ela
Tomás, ti xa non as ves. - ¡San Baco sexa contigo!
¡Dician de correrte a pedras, - se non viñeras conmigo!
El
O chegar alí a Carazo, - para invitarnos a xantar,
leáronse duas vellas, - que ambas nos querían levar.
Ela
¿E ti non sabes por qué reñía - aquela das pernas mouras?
¡Era porque as pitas da veciña - coméranlle as coles todas!
El
Así que non fixemos caso. - Viñemos logo hasta Suegos
i en casa de Lavandeira - comemos muito ben e bebemos.
Ela
Despois, cando lle pagaches, - díxonos con nmoita gracia:
"¡A carne era da morralla, - éillela dar mais barata!"
El
Viñamos da cabalo - os dous, con muita alegría,
e aí enfrente da Valiña, - a egua tirou ca cría.
...

El
O subir por alí arriba - o faquete xa se cansaba;
hasta volveu a soltar aire - e a Mingas se asustaba.

Ela
Tomás díxome a min: - Aquí hai que ter pacencia.
Tu tíralle do ramal - i eu por tras eille dar cuerda.
El
Agora fomos chegando. - Por certo que vimos contentos:
Vamos falar de moitas cousas, - e tamén dos casamentos.
Ela
Iste ano evos moi pequeno, - dicen agora os rapaces;
¡calquera che trai muller, - que para comer somos bastantes!
Dicían aí abaixo unhas viudas, - falando do marido:
"Anque el era algo roñón - de noite quitaba o frío".
Eu por min o reconozo, que dicen a verdá pura;
e despois, que tamén fan - as veces a lebre escura.
El
Casádevos rapaciños; - teide das mozas compasión;
escollei desas trintenas, - que xa lles pasa a sazón.
Ela
A vista de tanta xente - non has de ser desenfrenado,
que as pobres dalles vergonza. - ¡Xa se casarán pro ano!
El
Xa se me acaba a pacencia. - Deixemos estas cousiñas,
que hai que botarlle un cigarro, - e ti descansa, Mingas.
Ela
Se non perdes ese vicio, - has de empeñar hastra as medias.
Todo o día fumando, - ¡que te fumen sete centellas!
El
Mingas, déixame fumar; - non empeces cas de sempre-
Ben sabes que é unha vergonza - reñer á vista da xente.
Ela
Mentras que tu fumas, logo, - nai que perder ocasións:
teño prisa dista estopa - pra mendar os meus calzós.
El
Agora que vou contento - tamén lles hei de contar
cousas das rapazas daquí - que non se poden calar.
Ela
Se segues falando mal das rapazas - éiche de proba-lo lombo,
i esta noite has dormir solo. - ¡Hache de salir caro o conto!
El
Todas elas dicen de marcharse - i arrenegan desta terra:
¡Non se marchaba a primeira - se houbese quen as quixera!
Ela
Vaite trangallán de Xudas - pois para ti sempre houbo poucas;
se non te quere Minguiñas - ti quedabas regañando as moas.
El
Pro goberno dunha casa - poucas hai que valian nada:
¡un fato de folgazanas, - non valen mais que pra cama!
Ela
Aunque o fagan elas todo - nin Xudas os ten contentos.
Iles marchan pra taberna - a botar copas e netos.

El
A culpa téñena as vellas - das fillas ser folgazanas:
¡salen elas o traballo - e deixan na casa as rapazas!
Ela
Se as veces quedan na casa, - non che quedan por folgar;
quedan dando unha puntada - e así de paso fan o xantar.
El
Desde cos amos se marchan - póñense a facer monadas
para ver se engañan os mozos - estando limpas e guapas.

¿Será posible que o Autor lese, tal que na biblioteca circulante da Unión de Montecubeiro, aquel romance de Riello (León): "Pa Misa diva un galán, ..., non diva por oír Misa, nin por estar atento a ella, que diva para ver las mozas, las que van guapas y frescas..."? Doutro xeito non me cadra a expresión destes pés cos falares de entón.

Ela
O que tes ti é envidia; - sei eu moi ben por que falas:
Se a ti te chamaran elas - leve o demo si palabra dabas.
El
As da fangueliña corta, - e mais da media calada,
refrescóuselles o corpiño - iste inverno ca xeada.
Ela
Se sigues falando mal - eu vouche tomar outra guía;
non son tempos pasados: - ¡divórciocheme enseguida!
El
Divórciate cando queiras, - que por eso estou contento,
que xa lle botei o ollo - a unha monxa do convento.

Aquí volve o Autor a espigar ideas das súas, probables, lecturas; neste caso sería unha referencia, unha evocación, á dona Inés do Tenorio. ¡Nin ao máis imaxinativo da bisbarra se lle ocorrería de propio pensamento semellante picardía!

Ela
Desque tal Ley se aprobou, - se quixera estar casada,
nono digo por chufar, - eu funche ben solicitada.
El
Deixemos logo estas cousiñas, - e falemos dos rapaces,
que eu a ti quéroche moito, Minguiñas non te enfades.

Ela
Dises rapazolos de agora, - ¡ca risa fanme mexar!,
desque teñen quince anos - xa falan de se casar.
E se algún distes maiores - algunha vez os reprende,
empézanseche a algarufar, e xa se teñen por xente.
Dises que son perros vellos - non vos deixedes engañar
porque eles sábenche moi ben - a agulla de marear.

É unha figura literaria de dobre senso, que tanto se pode referir ao compás náutico como a ter pico, agulla; ser un mareante.

      El
Deixaremos os mozuelos, - que temos que irnos axiña;
falemos dos oficiales - pois non son de boa familia.
Ela
A calquera abren os ollos - hoxe en día os oficiales;
¡polo xornal que cepillan, - i o trato que hai que darlles!
El
O oficio das costureiras, - non pensedes que é unha broma,
o caldo failles queimuras, - e hai que darlles cousa boa.
Ela
O non comeren o caldo, non hai que estrañarse nada,
porque fai moita barriga, - ¡i a xente logo che fala!
El
Os xastriños doxe en día - van polo mesmo camiño;
e se non lles dan cousa boa - tamén torcen o fuciño.
Facendo que cantaruxan - i arrimados as ventanas,
así van botando o día, - atusmándolles ás rapazas.
Ela
Os zapateiros de agora - évos familia da calma:
¡Non fan unhos zapatos - que non collan a auga!
E se lles levais a arreglar - por aí algún calzado,
para que fagais outros novos - dicen que non teñen amaño.
El
Se queredes moitas trampas - ide a xunto dos zoqueiros,
que mendan iles mais zocas - que potes os zarralleiros.
Ela
As das trampas i enteirizas - márchanas vender á feira,
e dícenlles logo ós paisanos - que son do pé da bidueira.
El
Os carpinteiros dagora - tampouco é xente legal;
non merecen a comida - para canto máis o xornal.
Ela
Vai calquera a xunto diles - séntanse a facer cigarros;
¡o xornal córrenos o mesmo, - para que vamos apurarnos!

.../...

       

O manuscrito do que tirei esta transcrición remata aquí, e non conseguín outro, así que nos quedaremos sen o remate, sen a despedida, que igual non a levaban escrita para que improvisasen a saída, a despedida, segundo visen oportuno. Non é probable que se cansase a xente de escoitalos se xesticulaban con humor e o tiñan ben memorizado.

-o-

¿Fillos bravos? ¡Bravo, salvaxe, o pai que os fixo! O primeiro que coñecín, Daniel, primo irmán de meu pai, era boísimo, unha malva, así que, de malvado, de bravo, cero, nada, en absoluto! Era eu ben neno e xa me doía del, aínda que non tanto como meu padriño, o avó paterno, se doeu de súa irmá, que ata compartiu a casa troncal con ela, de por metades.

-¿Padriño, cómo é que esta casa ten dúas portas e dúas eiras, e non unha soa, coma as outras do lugar?

-Meu neno, miña irmá tamén é de Deus, e xa que naceu nela, que teña a súa metade!

Daquela non o entendín, pero agora si, pois os pisos da capital tamén teñen dereita e esquerda…, aínda que non sexan da familia! O de partir as casas debeuno inventar meu padriño, tan inventeiro que era! Como os nenos se cansan de andar, pero nunca de preguntar, insistín:

-Padriño, o outro día veu ese señor que compra carneiros, e preguntoulle á madriña se vivía aquí Daniel Gómez Carballedo… A madriña sinaloulle a porta do primo Daniel, pero debeuse equivocar, pois Gómez Carballedo es ti, non si?

-Meu neno, a tía María é tan boa que lle deu ao fillo os dous apelidos, os dela, pois, como irmá miña que é, leva os meus, e agora, o fillo, ámbolos dous!

A resposta non era satisfactoria:

-A min dixéronme que son Gómez Vilabella; o primeiro polo pai, e o segundo pola nai. ¿Por qué ao primo Daniel non lle deu seu pai o primeiro dos apelidos; ou é que morreu antes de nacer o fillo?

-Mira, neno, isto non é doado de explicar, e menos para un neno, por listo que sexa: O pai de Daniel púxose a brincar con miña irmá, e tanto brincaron que se lle foi a semente; ¡iso, fóiselle a semente, pero o apelido gardouno para outra muller, para os fillos da que levou á igrexa!

-Non entendo cousa: Cando ti sementas, nace o trigo, e o trigo é teu; non dos veciños!

-¡Vai calando, e vaite á cama, pero reza; ¡pídelle a Deus que non che dea fillos bravos, e de telos, non lles regatees o apelido, como fixo…, como fixo ese veciño, que é máis bravo có fillo, e iso que a el non llo chaman!

Por aquel día, tras do pensamento veu o sono, pero, nada máis espertar, que igual foi o diabro tentándome, e iso que era un anxo, ¡daquela!, veume outro inquérito. Conserveino na memoria para exporllo ao avó despois de persignarme e de lavarme:

-Padriño, onte, estando na cociña da tía, cando Daniel chegou con un feixe de nabos ao lombo, preguntoulle a súa nai onde os botaba, e a tía ordenoulle, moi seria, así que non debía estar de chanzas: -¡Onde sempre, na cama do Cura! O Cura, despois da Misa, pasa á sancristía, e da sancristía ao convento, que é onde vive, así que Daniel mal podía levarlle aquel feixe á súa cama! ¿Sería que estaba de mal xenio, acaso por culpa de…, do seu sementador?

-Neniño, a tía María non pode mentir, porque non sabe! Esa alcoba que teñen na cociña, debaixo da escaleira, era a cama, o dormitorio, de meus avós, e cando morreron, para estar quentiño, cerca do lume, ao pé da lareira, deu en usala meu tío, o Cura Gómez, cando viña á casa natal…, que de aí lle quedou o nome, aínda que non o uso!

¡Canto aprende un neno de seus avós, e iso que nos contan as cousas á súa maneira, coidando que aínda somos inocentes! ¡Que va, se todos vimos manchados do pecado, e menos mal que tivemos padriños para o bautizo!

-.-

A primavera, o espertar da invernía, é cousa da aldea, que na capital non a teñen; meus pobres, e danse de ricos!

Con iso do independentismo das cidades, os nenos críanse máis ben coa criada e/ou na gardería; ¿e os avós? ¡Sós, ou no asilo! É ben certo que o pecado botounos do paraíso, pero a ¿civilización? A civilización estanos botando do que del quedaba, que aínda era moito! Entre os avós, a lareira, e maila natureza, criar un neno era criar un anxo.

Así me criei, así me criaron; rodeado de penalidades por aquelas malditas circunstancias dos 30, ¡todo pobreza, todo caciquismo, todo submisión, guerra incluída!, pero, supoño que en compensación, tiven, tivemos, esas tres glorias: avós, lareira e natureza. Pola miña parte, ¡Deo gratias!

Daquela dos 30/40, tanto na aldea como na capital, tivemos unha peste horrenda, horripilante, tanto, que neutralizaba as satisfaccións do medio. A Historia fala de mortos do franquismo, no franquismo, pero as vidas apagadas, ás agónicas, tamén existiron, sobrevivindo de milagre. Os que non vivistes aquel eclipse mal o podedes entender, pois unha cousa é vivilo e outra relatalo.

Daquela..., ¿peste?, con todo ser xeral, xeral e tremebunda, aínda non lle oín a ningún médico diagnosticala. ¡Para que, se  non tiña tratamento! Miña nai tiña moita confianza con seu primo, o Dr. Vilabella, Luís Vilabella Gómez, pero máis que da depresión xeral falaban da miña anemia, da anemia do “Ceregumil”.

Dobre tristura. Miña nai abatida pola súa, propia, depresión: O marido, perseguido a morte e sen causa; non exactamente, porque a súa causa era ensinar, ensinar a vivir con dignidade no seu entorno. Seu irmán, meu tío, que tamén durmía no monte; os seus delitos, pertencer a UGT, e non compracer ao Cura de Luaces que non lle toleraba, de viúvo, que vivise con súa cuñada. Partida a casa de meu avó, nun cacho dela vivía, ¡malvivía!, a tía María, enferma e vella, con aquel fillo sen pai, ¡sen pai recoñecido!, que non recoñecía o Alzamento de Franco, e..., desertara! Por se isto fose pouco, á pobre nai, para acabar de baldala, entroulle a tuberculose, ditaminada como tal polos médicos do arredor, agás por seu primo, que lle insistía en que se trataba dun quiste hidatídico. O médico Vilabella incluso publicara un libro sobre a tuberculose, pero como tal especialista máis cabía pensar que a enganaba para evitarnos sufrimentos. Deixando os fillos ao coido dos avós, marchouse para Madrid, coa guerra aínda fresca, e alí, baixo a tutela duns parentes do seu home, operárona; operárona entre o Dr. Cardenal e maila Virxe Milagrosa, pois, cando, un 27 de Novembro, despois de concluída a Novena pasaron a miña nai ao quirófano, para, nunha segunda intervención, eliminar a raigames ou adherencias do quiste, o Dr. Cardenal díxolles ás monxas que non precisara facerlle nada, ¡que milagrosamente se soltaran as raíces do quiste! ¡Así; tal cal!

En canto á depresión dos pais, ¡os meus non o eran, estaban!, hoxe sábese, experimentouse, que os fillos de pais depresivos tenden á infelicidade, á fatiga, e tamén á pasividades, con presión emocional. Teñen peor interacción social, máis trastornos de conducta, humor depresivo, dolores de cabeza, perda de interese polas cousas, etcétera, etcétera. ¡Nada, que se crían, que nos criamos, a roulóns, costa abaixo! Poñendo a marcha atrás, analizando o meu caso particular, penso que soportei todo iso grazas á caxata de meu avó, que, sosténdose el, tamén participei da súa estabilidade, contrarrestando un pouco aqueles avatares familiares.

-.-

Francesco Tonucci. ¡Meu admirado Francesco, (Frato), ti, hoxe, queres cidades feitas á medida dos nenos; ¡eu tamén a quería para min, fai disto oito décadas, que foi cando me levaron a Lugo por primeira vez! Tan fascinado me vin, tan cego acabei, que, cando me levaron ao Parque de Rosalía, e me indicaron na dirección do río Miño, non fun capaz de velo; ¡de verdade! Agora enténdoo: eran tantas, e tan novas, para min, aquelas novidades, que os meus ollos saturáranse coas inmediatas, sobrándome as de lonxe.

Facendo memoria: Na miña crianza, que lle faltaba á miña aldea, nas apetencias dun neno? Vista en retrospectiva, coas experiencias e coa mentalidade de hoxe en día, o que me faltou foi caras alegres, satisfeitas, que así é como as necesitan os nenos. Daquela non tiña forma de comparar, e menos aínda de ler ao Tonucci, pero hoxe si me decato de que sentía un fallo, unha carencia, aínda que sen saber de que se trataba: As festas estaban, en su lugar, descanso; e as feiras eran silenciosas, salvo algún que outro taco dos xateiros. Barullo na feira das piteiras, e pouco máis.

Para Tonucci, a cidade converteuse en algo “feo, gris, agresivo, perigoso e monstruoso”. ¡Fáltanlle referentes de proximidade, mentres que na aldea apenas están vixiados, podendo entregarse libremente á imaxinación e ao invento! Claro que lles tiñamos medo aos lobos, aos lobos e aos “escapados”, pero como de noite nos trancaban a porta..., nós, tranquilos! Perdéronse algunhas vantaxes pero xurdiron outras, pois neste XXI, ¿que lles falta aos nenos da aldea con respecto aos da cidade? ¡Fáltalles o “fog” da contaminación atmosférica, pois do demais as diferencias, hoxe en día, son escasas, escasas e pouco importantes, desde aparellos mecánicos a supermercados!

¡Nalgunha cidade seguimos vivos de milagre”

-.-

A quietude das gaiolas. Que os nenos necesitan actividade física abundante, que nunca lles é excesiva, sábeno desde médicos a pedagogos. Se algunha vez lles teño dito aos meus netos: “Pero, neno, non poderás estarte quieto, nin sequera para comer?”, ao minuto seguinte eu xa estaba arrepentido, coa memoria retrocedendo ás miñas carreiras, sen ir a ningunha parte pero vindo de todas, pola aira arriba e abaixo; subíndome ás paredes para baixar delas dun salto, e mil cousas máis, das que carecen estes urbanícolas. Alguén dixo que as axendas do neno actual son de Ministro: levados e traídos a todas partes, escoltados sempre, e coa carteira ao lombo cheíña de deberes. ¡Que certo é, pero cunha diferencia: que o neno tómase as súas actividades en serio, sen picardías!

O campo actual tamén é unha gaiola aberta, só que con exceso..., polo seu baleiro! ¿Con quen xogan os nenos se apenas teñen veciños? Agora, na cidade, as posibilidades de facer amigos son, practicamente, infinitas: de tódalas idades, de tódalas razas! Daquela, ¿onde está o equilibrio? Para os que poden tela, na segunda vivenda, que así alternan, alternan e amplían posibilidades. Pero hai que ir en coche... ¡Iso é o malo, que aínda non temos “drons” para despegar desde as azoteas rumbo á eira, á que foi eira, da casa dos avós!

-.-

Para face-los nenos chega co instinto, mais para facer de nenos homes..., unha carreira, a máis grande de todas, a máis difícil! Igual que dun obxectivo sae unha foto, duns pais, a ser posible referendados polos avós, sae, ¡ou non sae!, todo tipo de netos, así que, ¡miúda responsabilidade! Non obstante, que pouco pensamos niso!

Os netos cansan, pero, sen deixar de cansar, revitalizan aos avós, remózanos, modernízanos. ¡Aí temos unha interacción que lles pasa desapercibida as rapaces!

Ao vir os netos, os avós volven a sentirse pais; uns pais sen regra! Nalgún caso, algún remorso de conciencia? ¡Moitos, pois ao contemplar o berce recuperado decátanse daqueles erros e daquelas omisións que lles pasaran desapercibidas. Non hai volta atrás, pero si cabe, e case sempre é posible, esmerarse na colaboración, nas aportacións, axudarlles aos fillos a subi-la criatura polas escaleiras da vida. Nese evento, nesa ocasión, os avós non só volven á súa paternidade responsable senón que incluso retornan á propia crianza, aquelas relacións familiares, aqueles xogos, e tamén, ¡tamén!, aquelas decepcións de cando non lles cumprían os seus antollos.

¡Avoíña, avoíño, hai que motiva-lo neno/a nena, para axudarlle a ser feliz! ¿Axudar? ¡Si, axudar, pois ser feliz de motu proprio non sempre é posible, pero si selo con axuda, con comprensión; en definitiva, con cariño, que xa é outra cousa!

Os pais, sexan ricos ou pobres, non se libran de ter o tempo escaso; e canto máis ricos, ou mellor situados, máis ladróns son dos tempos, das débedas que teñen cos fillos; en cambio, aos avós venlles do Ceo ese emprego: líbranse do anquilosamento, e acaso das tabernas, do xogo, da rexouba. A esta situación, a esta recuperación, poderiámoslle chamar “simbiose”.

Coa chegada dos nenos amplíase a empresa, agroman novas actividades, así que os xestores..., ¡a madrugar, que xa está o sol no berce, e hai que producir, render, que aumentaron as bocas!

-.-

Pais e avós nas “pasantías” dos nenos. Aquí si que hai un abismo de distancia entre meus avós e os avós actuais, pois aqueles mal nos podían dar pasantías xa que, a inmensa maioría, eran analfabetos. Leccións escolares, se entende, pois das outras..., tanto ou máis que hoxe en día!

Esta, a actual, é outra rexeneración que lles debemos aos netos pois na maior parte dos fogares os pais, se teñen traballo, porque volven esgotados, e se non o teñen, se o perderon, máis esgotados aínda, cos nervios desfeitos, buscando ocupación, así que é pedirlles un milagre que se entreguen con plenitude en reforzar os seus gromos.

Estas circunstancias petan á porta dos avós: levalos e recollelos, ir con eles a comprar material, impoñerse na lección do día, pois o máis probable é que non se pareza, nin no fondo nin na forma, á que eles deron no seu día. ¡Algúns ata teñen que ir ás APAS, como delegados ou suplentes!

As recomendacións pedagóxicas actuais esixen reforzos fogareños, paralelos, que non se improvisan. Son tantas, que logo é mellor facer un máster diso. ¿Fillo, filla, vas ter descendencia? ¡Daquela avisa con tempo para matricularme de..., de Responsabilidadesfamiliares! Entre outras materias:

. Cultivo dun ambiente familiar axeitado para que os rapaces non se desanimen.

. Aprender todo o posible sobre os plans escolares para contribuír ao seu desenrolo.

. Comprarse audífonos para estar atentos ás novidades.

. Premisas para que o ambiente familiar sexa uniforme, grato, e de apoio común.

. Preocuparse de que o neno se deite a tempo para que recupere forzas; apagar a tele sen demora, e de mañá sacudirse as sabas para que os nenos non demoren aseo e comida.

. Manterse informado dos programas da escola, para non ter omisións que prexudiquen ao estudante.

. Estar atentos á colaboración, sexa coa propia escola e/ou cos familiares dos outros nenos.

. Vixiar se no colexio, con profesores ou mesmo con outros alumnos, se producen anomalías de conducta que deban denunciarse e/ou poñerlles coto con oportunidade, sen demora.

. Servir de ponte entre país e fillos, atentos as suxestións que requiran as circunstancias de cada momento.

Aquí paro, pois escribo para intelixentes, ¡que os outros xa nin me len, e fan ben, pois sobran pedagogos que os podan informar con máis autoridade que a deste simple “mestre de a ferrado”.

.../...

Pasa a

DA MAN DE MEUS AVÓS...

-III-

Xosé María Gómez Vilabella