lunes, 22 de abril de 2013

DA MAN DE MEUS AVÓS..., FUNME SOLTANDO! -IV-

.../...


 

Do que máis agradecido lles estou a meus avós, tanto aos maternos coma aos paternos, e con eles, por eles, a meus pais, non é que daquelas conxugas saíse eu, en corpo e alma, con todo ser cousa certamente de agradecer; non, non é iso, que vou máis lonxe:

Xerar unha cría é cuestión animal, un golpe de celo, que o pode ter, que o teñen, tódolos semoventes, pero dispoñerse, prepararse, para que o gromo teña a quen imitar, iso é sagrado, indelegable, inconmensurable!

¿Cómo se  comeza? ¡Elixindo con criterio, con tino, con prudencia, con perspectiva de futuro! Xa sei que os máis meticulosos, os aristarcos, aducirán que na época dos meus aínda existía a esculca, os chufóns, os casamenteiros… ¡Non era tan mala, e se mala resultaba tamén o era por defecto electoral, por fiarse de irresponsables, que viña a ser o mesmo pecado! Os bos esculcadores non facían aquelas recomendacións sen coñecer a fondo, e directamente, as súas proposicións, as súas recomendacións.

A atracción física, vale, como tamén vale nos lobos, pero non é suficiente. Hai que ir á atracción moral, indagar se os pensamentos do rapaz son compatibles cós da rapaza, e á viceversa; qué plans de futuro están dispostos a asumir; se elas están dispostas a parir, e eles a cargar coas consecuencias, por pesadas que resulten; cómo pensan educar a prole; cómo farán para limitala, con qué medios, lícitos, morais, o queren facer para deterse niso que vén chamándose paternidade responsable; etcétera, etcétera, que non estou facendo un libro de moral, nin de formación sexual, aínda que tampouco renuncie a iso, por suposto.

¿Qué tras da Misa de velacións veñen as estacións do calvario matrimonial, ou o que é igual, detrás do mel o vinagre? ¿Rapaz / rapaza, cando nos abandonen os Pilatos da vida, estás disposto / disposta a facer de Cireneo, axudándonos reciprocamente, desinteresadamente, a subir ao Gólgota da vida? ¡Xúrasmo, con todo o teu corpo, con toda a túa alma, sen reservas mentais? Se esta análise resulta positiva, tanto dá que a cerimonia sexa con ramos de azar ou sen eles, que aí está o meu caso, que me casei, que me casaron por poderes, e xa pasei, felizmente, cordialmente, as vodas de diamante, sesenta anos de grata convivencia! ¿Sen bochas, sen discusións? ¡Algunha houbo, pero razoando vanse limando; iso si, ambos, de consuno!

¡Ai daquela criatura criada no inferno dun matrimonio desavido, que llo están anticipando! ¿Qué lle queda para non ter dous? ¡O mellor que se pode facer neses casos é irse ao seminario, ou a un noviciado, segundo os xéneros, que neses sitios non hai paro, hoxe por hoxe, e rezar, rezar pedindo milagres para os seus proxenitores, pois devolver ben por mal é a mellor das leccións, e xa que non as houbo paterno-filiais, que sexan filial-paternas! ¡Tomádeo en serio, que non é mal consello!

Hai un punto ao que de solteiros se lle dá pouca importancia: ¿Queremos ter fillos, si? ¡Pois daquela, agora que hai análises, analicémonos, ámbolos dous, con recíproco coñecemento, para que despois non veñan trampas ou disensións! Agora que se fala de todo, ¡e sen bozo!, óese dicir que hai casos nos que a esposa, sexa por comodidade, preguiza, ou circunstancias inconfesables, toma a pílula preventiva de costas ao seu home, e faille crer que son…, ¿trastornos endométricos? ¡Xa! ¡A fidelidade matrimonial ou é absoluta, ou é…, esa palabra fea que se nos escapa en tales circunstancias!

Se non veñen, mercámolos? ¡Pode facerse, pero persignándose primeiro, que esas decisións teñen os seus pros e os seus contras, que igual poden ser caridades como crimes, segundo os casos! Pero nisto non vou entrar, que daría para un libro, para un libro gordo coma a Biblia, e as miñas limitacións non mo permiten! Como veño falando de avós, o único que me permitirei dicir é que, se os avós están aí para axudar a criar os fillos propios, igual carga, ou similar, comportan as adherencias, así que tamén hai que pensar neles á hora de encargalos. Non é igual, en absoluto, o caso dos naturais, pois, para estes, cando casan os fillos, sabido é que a por netos van!

En definitiva, para resumir: ¡Se eu son mala persoa, tendo uns pais que casaron, e viven, como Deus manda, a imitación dos seus, e así sucesivamente, baixando ao pretérito, non vai ser doado que Deus me perdoe, pois a traizón será dobre, a culpa dobre, o pecado, dobre! Nestes supostos seríamos traidores cara atrás, e irresponsables cara adiante. ¡En definitiva, bestas, ou peor aínda, pois non hai besta que non defenda as crías!
-.-

Avoas debérase escribir con “b”, porque non hai ningunha mala, que todas son “boas”, “boísimas”, a cal mellor, tanto as propias como as alleas! Ensaian cos seus fillos, cos propios, e para os netos, despois daquela licenciatura, acadan o doutorado. ¿A licenciatura? ¡Seis, seis cursos por termo medio, seis fillos, seis licenciaturas! O doutorado, agora, é máis livián, máis curto, ¡ou peor, considerando que van cansas, canosas e cansas!, pois, xeralmente, só lles toca apandar, con gusto, iso si, cos “da casa”, que é como lles chaman en Lugo, nas necrolóxicas, aos fillos do morgado, que para os outros…, de vez en cando, nalgunha visita esporádica!

Baixar de 6 a 2 xa é alivio, pero tamén segundo os casos, pois agora, as nais, despois do permiso da lactación, igual chegan ao fogar desde que xa lles teña cantado a nana súa avoa, e para iso, veñen de mala uva, con fundamento ou sen el!

Na miña aldea sempre se fixo referencia á señora da casa cos cualificativos de, “a miña dona”, ou, “a miña ama”. ¡Hipocrisía machista, pois o “dono” era el, o “amo” era el, que a muller só tivo voto do ano 31 ao 36, retirándollo o franquismo, ¡moita Sección Femenina pero poucas noces!, de xeito tal que, salvo por abandono de familia do marido, prodigalidade, e cousas así, pintaba e mandaba outro tanto coma a criada. O propio Código Civil tíñaa descodificada, a tal punto que, entre outras limitacións vergoñentas, o seu artigo 59, bramaba: “El marido es el administrador de los bienes de la sociedad conyugal, salvo estipulación en contrario”. ¡No comment! A Constitución actual non é perfecta, aínda non, pero no que respecta ás mulleres ben as dignificou, que ía sendo hora!

¡Que ben o dixo Manuel Cordero Pérez, nas Constituíntes de 1931, reforzando a proposta de Clara Campoamor para darlle voto á muller: “Hai una tierra, -¡qué bella es!-, Galicia, en donde la mujer rinde a la familia y a la sociedad máis esfuerzo que el hombre. Éste, sugestionado por la leyenda del bienestar de América, unas veces, impulsado por la necesidad siempre, vino emigrando, dejando a la mujer al frente de la hacienda y de la familia. Y cumplía su cometido con tal heroísmo, que bien merece nuestra admiración…”. ¡Téñou repetido cen veces, pero as nosas galeguiñas, se algún defecto teñen é o de ser xordas, pois aínda non lle puxeron unha estatua ao seu defensor, aquel Manuel Cordero, que de cordeiro, de panadeiro, chegou a Presidente da Comisión de Responsabilidades e a Tenente Alcalde de Madrid, e iso que a teñen en Lugo cans e gatos, incluídos os leóns africanos!

Pensaba poñer aquí catro ditirambos a favor daquelas avoíñas, pero, despois do dito polo noso ilustre paisano…, soaría a oco!
-.-

-Lava ben a cariña, e tamén as mans, que te vou levar comigo á feira de Mosteiro, e temos que ir cedo para arranxar as cousas, que lle prometín á avoa de Pousadela volver con ela…, para comer na súa casa, e así pasamos xuntas a tarde!

¿Á feira, á feira? Ir a Mosteiro, nada menos que á feira, un neno de cinco anos, naqueles tempos, era máis, incomparablemente máis, que ir hoxe a Madrid, en avión ou nun AVE, que todo iso veno os rapaciños pola televisión, xa desde a caneta. E logo que ían xuntas, sempre, e falando polos cóbados, que a boca precisábana para alentar, como complemento do nariz, cargadiñas cos cestos de levar as cousas do mercado, tódalas mulleres do recorrido, incrementándose a procesión segundo íamos pasando os de lonxe.

Era primavera, que me lembro ben polas flores brancas que tapizaban os prados da Pasaxe, no rego de Maxide. Nos prados, flores, pero, ¿no rego? ¡Ai si, no rego…; no rego, no lavadoiro, de costas ao camiño, estaba a criada de Candal, coas canelas moreniñas de tanto darlles o sol! Fixeime ben nela, ¡nelas!, porque tiña a saia remangada, e víaselle…, o que o neno nunca lle vira a ningunha rapaza, as pernas por riba, máis arriba, dos xeonllos!

-Madriña, a esa rapaza véselle todo!

-Neniño, todo, non, que só amosa esa parte que quere tostar con este sol primaveral, que está comezando a quentar!

Conformeime con esa explicación e seguimos para adiante. Ela cambiou de disco, como agora se di:

-Ti, que te fixas en todo, ata nas pernas das rapazas…; ¡como Deus te críe, vas dar que sentir! Digo, quero dicir, o das flores… Cando saen esas “primaveras é que medraron os días, e por tanto aumenta o traballo, así que hai que merendar, sequera un anaco de pan e queixo, para chegar con forzas á cea. ¡Que non se che esqueza!

¿Esquecerme? ¡Basta que mo dixese miña madriña!

Ao pasa por xunto do castro de Maxide, a avoíña pediulles ás acompañantes que pousasen por un momento as cestas, e que agardasen por nós, que non podía deixar de ensinarme aquela redondela…, que así lle chamou! Subimos ao castro e baixamos ao seu interior, por certo que cheo de toxos e de xestas.

-Mira, neniño, e mírao ben, pois isto, en tempos, foi un lugar, un pobo murado, e aquí vivían os avós dos nosos avós, tan tranquilos ata que viñeron os romanos…, tocarlles o nabo! –Dixo así, e iso que era ben falada, pero daquela, en Lugo, usábase moito esa expresión tan gráfica.

-¿Os romanos, eses que viven co Papa?

-Non, eses non, os…, os anteriores, que daquela aínda non eran cristiáns. Viñeron para facerse os amos, e quedáronse cos castros, desde os que mandaban, abaixando aos celtas para que lles traballasen. ¡Algo así como pasa hoxe entre amos e caseiros! Vouche poñer un exemplo: Aí atrás pasamos por diante da casa do Penelas, do Xateiro: ¿Quén vive na casa nova? ¡Os amos! ¿E na vella, e iso que está caendo? ¡Os caseiros! ¿A quén meteron na corte da mula, para que non molestase e non roese, daquela que o mordeu un can doente? ¡Ao criado que lles coidaba a mula, que morreu aos poucos, feito unha fera, de rabioso que estaba! ¿Enténdelo agora?

Algo pesquei, pero non moito, pois para min os segredos da fortaleza estaban baixo terra, debaixo dos fentos, que así mo fixo ver a señora María Manuela do Escouredo, nada máis reincorporarnos á comitiva:

-Neniño, viches a moura? ¿É tan guapa como sempre di teu padriño, que mo ten contado cen veces! El dia que é máis guapa, aínda máis, que túa madriña, aquí presente, pero que non casou coa moura do castro por culpa de seu pai.

A madriña púxose colorada; seguramente porque lle mencionasen ao seu home, que tiña sona de pícaro cando o del eran simples bromas, falares do seu divertimento. María Manuela explicouse:

-Mira, ho, esa moura é riquísima, tanto, que incluso traballan as súas terras, estas leiras da agra de Maxide, con unha grade de ouro! O caso é que, de tan rica e tan guapa como é, seu pai tena gardada nunha cova que hai entre eses fentos, e só lle deixa saír cando os veciños están lonxe. Teu padriño, co pícaro que é, que xa naceu así, de solteiro veuse para aquí, para onde estamos agora, e deitouse entre unhas xestas, agardando que pechase a noite. Daquela saíu esa…, me parece que lle chaman Aisa, e teu padriño bicoulle a man, nada máis que a man, poñéndose de parola con ela, coa Aisa, moi agarimoso. O mouro, estivo escondido, escoitando a conversa, con un coitelo curvo na man por se o rapaz se pasaba; pero en vista de que non, de que foi respectuoso e correcto, propúxolle casamento coa filla, pero cunha condición, que tiña que facerse moro, e deixar de ir á Misa. Teu padriño non aceptou, e a mouriña segue aí, recatada; o que non sei é se aínda lle vive o pai…

O neno non tiña de costume, aínda non, facerse de cruces, pero imitou á madriña, e tras de nós, as mulleres, todas, que non quedou ningunha que non se persignase. O da feira contareino esta noite, pois, para merenda coido que chega co relatado.
-.-

¿Na feira? ¡Medrou un palmo; sentiuse home, home de mundo, iso que chaman agora “economista”, rodeado de empresarios! As piteiras, os xateiros; a feira dos ovos, a dos queixos, a do barro, a dos zoqueiros; a das aguilladas, loras, cribos…; os becerros, que tan pronto os paseaban, suxeitos con un narigón de ferro, ¡algo así coma esas argolas que se poñen as rapazas no seu nariz, imitando ás indias de cando Colón!, como os levaban á báscula da Sociedade, ¡unha Sociedad que, supoño que a imitación da Unión de Montecubeiro, tiña unha tricolor no corredor da súa casa!, para saber o que vendían, sen prexuízo de que os volvese a pesar o “arreador” para liquidar o pactado; os porquiños, con súa nai, pero sen avoa, que a saber se non estaba de corpo presente naqueles xamóns da camioneta de Brañanova! Polo medio, a rea dos tendeiros, e nela un tal Amaro, un lugués que non se cansaba de regalar: ¡Amaro no vende, Amaro regala!, pero miña madriña non quixo regalos, e comproulle a unha luguesa que vendía, entre outras cousas íntimas, enaguas de lenzo, que me parece que así lles chamaron. Aló abaixo, mesmo ao fondo do campo, outra camioneta, ¡cheíña de bolos! Alí volveu a comprar: -Mira, neno, vou levar este pan de dúas libras, pantrigo de Mondoñedo, por se non o teñen fresco en Pousadela, que as avoas xa roemos mal, e polo dente, como viches na feira das vacas, coñécese a idade!

¿Para o neno? No barreiro, algo que nunca tal vira: Un pucheiriño sen boca, ou por mellor dicir, cunha físgoa que lle facía de boca! -¡Mira, neno, esta cousiña, que ata non sei por qué lle chaman hucha tendo forma de xerra, é para gardar eses “furados” que che vai regalando o avó de Pousadela…, para cando vaias á guerra, ¡que aló en África hainas continuas, e poucos son os galegos que delas se libran!, alí terás que comprar auga, ou morrer de sede!

A madriña falou con tantas mulleres, tantísimas, que xa me doía a cara de tanto bico, que nin que tivesen bigote, pois algunha…, algunha delas coido que si! Tempo adiante, cando fun mociño, ¡adeus bicos, nin sequera das vellas! As vellas, porque deixaran de ir ás feiras, e as noviñas non me facían caso, ¡seguramente porque non era estudante, non estaba en Lugo, non ía ter carreira, non as podería ter de man branca! Como din os franceses: C´est la vie!
-.-

Mesmo cando nos dispoñiamos a saír do campo da feira achegóusenos unha señora, como de mediana idade, que me chamou a atención non só por como se presentou senón, tamén, porque levaba atado o seu pano da cabeza por debaixo do petelo, cando daquela adoitaban poñelos co nó aló arriba.

-¿Vostede é a señora Josefa de Gómez? ¡Agarde un momentiño, que quero falar con vostede!

-Sona; servidora; ¿en qué podo servila?

-Xa me teñen servido, que ben nos agardaron pola renda, que pasou o ano e non lles pagamos, pero hoxe vendín catro ranchiños, e xa podo!

-¿Daquela, vostede é da casa de Baixo, de Caraño?

-Si, señora, a mesma que viste e calza. Apartémonos, se fai o favor, aquí a un lado, por xunto desta parede, para que poda quitar a faldriqueira, que a teño aló por baixo, ben abaixo…, por se me rouban, que nas feiras, xa sabe, ademais dos tratantes, anda o diabro, así que, uns enganan, e outros rouban o pouco que sacamos delas!

Deulle dous pesos, ¡dous!, e díxolle:

-Esta renda, coa axuda de Deus, pensamos redimírllela, que vai o fillo en Cuba, e prometeunos mandar cartos, pero díxonos un veciño que teñamos paciencia, que por aló seica houbo un craco (crac) dos ianquis, e as cousas puxéronse mal, nesa Cuba do diaño.

A madriña:

-Tranquila, muller, que non é que nos sobre, pero primeiro as necesidades. Xa se redimirán cando lles veña de xeito! E diso da Cuba, que tamén se viñeron os meus, un fillo e unha filla, sabe cómo di o meu home? ¡Que se en lugar de ser unha Cuba do azucre fose de viño, daquela, todos ricos!

-¡Ai se o noso Manuel mandase cartos, que de paso mercabámoslles o seu prado, que nos queda lonxe, pero sen prados non hai vaquiñas, e sen vaquiñas non facemos cartos, nin sequera para manda-los fillos a Cuba!

A aquela situación hoxe chamariámoslle “círculo vicioso”, pero o neno, daquela, aínda non sabía o que era un círculo, e de vicios, menos! Interromperon a conversa diante da casa de Primitivo, onde estaba con el o señor Manuel de Nichela, ¡daquela era Manuel o que non era José!, que lle preguntou á madriña se vira na feira á súa cuñada de Berlán, que lle tiña que dar un recado. Contestoulle que si, que precisamente quedaba na tenda de Daniel, fillo daquel Manuel. ¡Vaia, outro Daniel, outro Daniel Rielo, pero este co apelido recoñecido, e non no caso do primo de meu pai! Manuel Rielo Otero, que a nai fora dos Otero de Paderne, igual que miña tataravoa, era coñecido na bisbarra por varias circunstancias, pero ata non sería a menor polo caso de Baler, aló nas Filipinas, peripecia da que non se cansaba de falar, que non era para menos. ¡Nada, un heroe, o primeiro de cantos coñecín!



Seguimos coa señora de Caraño ata a casa nova de Cancio, no cruce coa estrada de Rioxoán, onde lle dixo a madriña:

-Nós temos o costume de ir polo travesío para Pousadela, aí pola igrexa de Luaces, e despois pola Ribadauga e por Trasín, pero hoxe, un pouco por acompañala a vostede ata a Cardona, e outro porque así este neno pisa “carretera”, para que se vaia afacendo a elas cando…, cando teña que saír polo mundo!

¡Uih unha estrada, con aqueles croios tan mazadiños, e a auga correndo polos lados, así que estaba toda sequiña, sen lama! Máis adiante cruzamos o río Azúmara por unha ponte altísima, altísima, na que estaban uns rapaces, ¡en calzonciños!, ollando para a auga:

-¡Madriña, van caer ao río!

-¡Fancho adrede; agarda un pouco, que un deses coñézoo eu, que é Camilo, un fillo do señor Quiroga, o da Sociedad!

Pouco tivemos que agardar, pois, ao instante, aquel Camilo deixou de estar na varanda para aparecer aló abaixo, na auga, nadando coma unha troita!

Despois foron falando das nosas propiedades en Caraño, herdadas daqueles Gómez da Olga: Os foros en centeo, que se repartiran entre meu padriño e súas irmás, María e Dolores, aquel prado… ¿O prado? ¡O prado, e máis era de terra, un mal día evaporouse, desintegrouse, pero Deus mandounos perdoar para ser perdoados, así que levarei ese segredo, comigo, ao crematorio, que así bórrollelo aos culpables!

De chegados á Cardona a señora de Caraño seguiu pola estrada adiante, que a levaría á Olga, e nós apartamos á dereita. Alí, mesmo enfronte da casa do Coronel Cardona, daquela xa falecido, estaban construíndo…, a que lle pareceu ao neno unha segunda torre de Babel: Unha casa de baixo e dous altos, con bufarda! A madriña, mentres eu contemplaba abraiado aquel monstro de casa:

-Agárdame aquí un momentiño, que vou falar con ese home que está baixando da estada.

O home era meu tío, nada menos que meu tío Pepe, o irmán de miña nai, e a cuadrilla de obreiros que facía aquela obra, despois coñecida como “a obra de Silva”, era a súa, por el dirixida! Baixaba precisamente para ir comer a Pousadela, así que seguimos xuntos. Moi distinto de seu cuñado, e con menos seriedade que meu pai, pero resultaba agradable; valente, decidido, aventureiro, era un prototipo daquela xeración da República. Con todas esas diferenzas pero levábanse ben, que iso pasa cando a xente é razoable, de parte a parte.

¿Na cociña de Pousadela? ¡Unha cociña “económica”, bilbaína, naqueles tempos, o bispo, e poucos máis! De menú, tratándose da avoa “dos pistos”? Unha sopa de fideos, con encontros de xamón, e non sei qué mais, que daba pena pasala, escondela no estómago, co gusto que lle daba á boca. Un leitón, asado no forno, que casualmente coceran aquel día así que o bolo de Mondoñedo seguiu no cesto da madriña; outro igual tardei en probalo, exactamente ata que fun a Portugal, e gocei daqueles leitâos á Bairrada, de Mealhada! Por se isto fose pouco, aquel arroz con leite, cuberto de azucre pasado polo ferro, receita cubana importada por miña tía Virtudes. O neno sentiu pena de ter que seguir, á noite, para Berlán, ¡co ben que se comía na cociña de Pousadela!
-.-

-¡Aí veñen os comicios, e desta ímonos librar do traballo; que caven os caciques, xa que para eles é o trigo, non si, Xosé María!

-Home…, todo non, que algo nos quedará, algo nos deixarán, despois de pagar os Consumos, aínda que só sexa para a festa do santo!

¡Vaia enigma para o cativo! ¿Cando o dixo? ¡Exactamente no intre en que apareceu miña madriña, pola cavada adiante, coa cesta do almorzo na súa cabeciña canosa! Xa o referín máis veces, pero aquel neno quedou tan impresionado co hurra do Serafín da Vindiega que, por máis que o conte, nin así se me borra o cadro.

Aquel Abril, do mesmo 1935, que en Montecubeiro líase El Regional, que o recibían na biblioteca da Unión, así que as novas de Madrid aínda o eran na nosa parroquia antes de ser vellas en Madrid, tocaba cavar na Grandiña, mesmo xunto do rego da Valga, onde estivera a ermida, o eremitorio, dos ermitáns do Santo Estevo. Precisamente da fonte do Santo era da que eu lles carrexaba os porróns da auga aos cavadores, que a deixaron de lado cando viron na cesta…, unha bota de viño!

Na semana anterior, desde que se asentou o tempo, saíramos buscar xente para a roga, e a min encargáronme a viaxe de Pumarín, para falarlle ao señor Serafín, habitual na casa cando había traballos especiais, traballos de forza. Serafín, que de serafín tiña pouco, pois era un auténtico Goliat, aínda que algo preguiceiro, salvo na fabricación dos fillos, que chegou a ter non sei cántos, escoitou a mensaxe cravando a bros naquel toro no que fendía estelas para o lume:

-Rapaz, irei, que non lle falto a teu padriño, pero, xa que trouxeches un recado, tes que levar outro: Que se pase por xunto do consogro, e que subministre un bo tabaco, que de mataquintos está o inferno cheo!

-¡Descoide, que xa llo direi!

Tabaco houbo, as aixadas estaban calzadas polo Queitano de Bascuas, para auga tiñamos a fonte cerca…, e miña madriña presentouse cunha bota, como dicía Serafín, “¡para remollar a palabra!”. Na cesta, queixos remasados, mestura de vaca e ovella, touciño e pan centeo, que agora sabemos que é o bo, pero daquela tíñase por pan de pobre, e pan houbese! A exclamación do Serafín foi anfibolóxica: Chamoulle “Comicios” á comida da cesta, e de paso, ás eleccións que se estaban preparando, ao lonxe, pero de efectos próximos polas esperanzas que infundían aos nosos labreguiños, fartos de impostos e demais gavelas.

Quen tiraba da rea, o caporal, era Xosé de Mariano, aquel rapaz tan traballador, pero tan caladiño, que ninguén soubo, dous anos despois, que era el o que levaba cestadas de víveres, de noite, aos “escapados” que se agochaban no muíño do Escouredo, medio a medio dun silveiral. ¡Xosé, eu daquela non sabía ufar, e hoxe estou baixo de voz, pero vaiche de intención: un hurra polo ben querido Mariano, por aquel heroe en potencia, tan bo cavador como pouco falador!
-.-




Xitano, dacabalo.

¡Sol no camiño, que despois, non; e tristura no meu espírito! Trece de maio, e non por ser trece, senón por ter que despedirme da nosa Torda, que lla cambiou meu pai a un xitano, engadindo unha presada de diñeiro, por unha besta nova, de cor castaño.

O pecado da Torda era non parir mulas, e iso que a levaban tódolos anos a Bazar, ao contrario, pero, ¡iría a contragusto, ao estilo de Afonso II, que lle chamaban o Casto, e mais estaba casado! Unha muliña, para levala ao San Froilán, era  a bendición das casas, upáballes a economía á vez que se satisfacían os aradores casteláns. ¿Qué sería dos labregos de Castela sen mulas ao arado, e sen fouciños galegos, na sega? ¡Todo a monte, igual que estaba cando lles quitaron as terras aos mouros! Ben o entendeu a Raíña Isabel, aquela que se tiña por Católica, ¡ela!, traidora da súa sobriña, traidora do Papa, que falsificou unha bula para casarse con seu primo; por se iso fose pouco, ordenoulle ao Delegado Rexio, que, “…no cejeis en la castra y doma de Galicia”. Sen as nosas achegas, de qué ía “montar” tanto coma Fernando?



Saímos da casa con noite, con noite e con albarda, pois, á volta, contando con traer unha egua nova, meu pai quería achegarse a Queizán para recoller dúas fanegas de centeo, que nolas pagaban de foro, tódolos anos, procedentes da herdanza da avoa de meu padriño. Cumprían tan ben, que nunca fallaban, por moito que demorásemos na súa cobranza. Con todo iso, de Berlán á Adai; despois, as negociacións, probar a besta nova; pasar a Queizán, e co cereal na albarda achegarnos ao muíño da Pedra, onde por ter dúas pedras, dúas peneiras, e moita auga, moían deseguida. Á volta fíxosenos de noite en Sampaio, así que o cativo volveu contento pero extenuado; a pena da besta vella quitáraselle co vigor e coa prestancia da nova.

O Xitano dixo que non tiña nome, que non o preguntara cando a mercou aló non sei onde, así que llo puxo meu pai segundo apertaba na cincha da albarda transferida: “¡Só, “Castaña”, quietiña, que te imos tratar tan ben, ou mellor, do que fuches ata o presente!”. Pero antes de cerrar o trato, o troco, con aqueles pesos engadidos, meu pai buscou na feira ao señor Manuel de Brais, gran experto en bestas… (as malas linguas dicían que, ao morrerlle os fillos, tamén se especializara en criadas, vivíndolle a muller!). Brais miroulle a boca, as ferraduras, a natura…, e deuna por aceptable, que así se ultimou o trato, e así se traspasou a nosa albarda, co veciño e outro amigo de testemuñas da entrega dos cartos, que tamén era prudente facelo así.

Castaña saíu mansiña, que niso non houbo engano, pero, no de estéril, igual cá anterior! Miña nai agradeceuno, pois para bravío tivera abondo con un cabalo da súa casa, que a mandou seu pai, o Taberneiro, mentres el atendía aos borrachos, en busca do cabalo, que o virán no monte da Capela, lonxe de Pousadela. Irene contaba que, por non levar tamén un brazado de verzas, foise unicamente coa cabezada, e cando divisou o cabalo, despois de aloumiñalo, colleuno da crina para incorporarlle o ramal; o cabalo, que seica estaba afeito ás lambetadas, virouse en redondo, castigando á pobre rapaza con unha brecha dunha polgada no medio da sen. Meu pai dicíalle que aquela cicatriz resultaba simpática, un adorno máis, así que non lle tivo outras consecuencias que o derrame de medio litro de sangue, ou máis, xunto coa molestia de traer nunha man o ramal, e na outra o paniño ensanguentado.

O recorrido, en todo o demais, foi excelso para o cativo, que se sentiu un explorador; unha experiencia máis, unha feira de homes, cos homes, pois a típica de mulleres era a de Mosteiro.
-.-


Esta trapela é dun tal Celio,
de Lusio,
que as facía parecidas ás miñas, ou as miñas ás del!

Comecei polos niños…; ¡perdón, Señor, polos paxariños que matei, que evitei, coméndolles os ovos, pero, como tamén o facían os veciños, o contaxio…! Estou seguro de que non lle gustaba á madriña, e iso que mos fritía na tixola, pero ela, na súa bondade, era incapaz de corrixirme; cando saía na nosa defensa, de min ou de meu irmán, o avó roñaba, indefectiblemente: ¡Vai calando, avogado das silveiras, defensora de pícaros!

Os das pegas librábanse pola dificultade que tiña o cativo para subir aos carballos; pero, dos outros? ¡Habíaos en tódalas silveiras! Os máis doados de coller eran os do paspallás, que estaban entre o pan, nas cales; se daquela chego a saber que eran emigrantes de África, coma as andoriñas, ou como eu mesmo o sería de mocete, maldito un ovo lles quitaría, así que teño ese atenuante! ¡De todos modos, perdón, outra vez!

O caso das pitas era diferente, unhas procaces, co galo enriba a todas horas, e logo que, se comían os nosos sobrantes, xusto parecía que lles comésemos nós os delas. ¡Ai o galo, desvergoñado, que encima de cubri-las pitas abusaba das persoas, dando alarma antes de saír o sol; qué ben facía meu pai en aplicarlles aquelas sentenzas!

Para defende-las pitas ben deitabamos do can de Brais, un tal León, que ventaba o raposo antes de que se achegase ás hortas, e por conseguinte, ás casas. Nunha ocasión tanto correu costa abaixo, detrás súa, que o alcanzou antes de chegar ao río, e…, matouno, a dentadas!

Desde que criaban as perdices, que antes non, pois eran tan queridas que sempre as deixabamos en paz ata poucos días antes da sega, que ademais, daquela, coa gra, poñíanse sabrosísimas, utilizaba, poñía, onde había rastro do seu paso, da xesteira ou do toxal, ao sementado, un trebello eficacísimo, que aprendín a facelos imitando os do señor José María da Nogueira, un acreditado carpinteiro, que aprendera en Cuba, ¡en Cienfuegos, nada menos!, carpintexando nas horas que lle deixaba libres a súa condución do tren La Habana-Cienfuegos. ¡Os nosos emigrantes, que levaban un oficio, e volvían con dez!

Outra das miñas habilidades, desde que viña o bo tempo, era baixar ao río das Lagas (Azúmara), que alí por xunto do noso prado, xa chamado así, do Pozo, porque naquelas pozas enriabamos o liño, saturadas de oucas, con tal de meter as dúas mans á vez, e despois apertar rapidamente…, unha troita! Xúrovos que agora, cando vexo botar purín nos prados de xunto do río, sen arar a terra, danme ganas de presentar denuncia, na Garda Civil, SEPRONA, mais, para qué, se esa ¿desviación? xa é crónica!
-.-

¡Tantas afinidades entre meus avós; é que non tiñan, non tiveron, distingos, ou diverxencias? ¡Algún, si, pero aínda non lembrei a principal das súas afinidades: a aversión que lle tiñan á baralla, aos naipes, os catro! Coa particularidade de que miña avoa, a cociñeira, procedía do Concello de “Baralla”, pero daquela era Neira de Xusá!

Así o razoaban: Na casa, dentro da familia, non se poden admitir competicións, gaños individualizados, e xógase para gañar, aínda que se utilice o disimulo de que se fai para distraerse. ¡Esa non é distracción senón o afloramento dun ego non sancto! Nin había barallas nin nos permitirían, tanto aos fillos coma aos netos, que as mercásemos.

Tampouco compraban lotería, e se algunha participación vin na casa era a daqueles papeliños que nos mandaban os madrileños polo Nadal. ¿Estoicismo? ¡Rectitude! Moi agradecido lles estou; por isto, tamén por isto, por estas leccións, que as tiñan, que as daban, xa co silabario. ¿Cumprinas? ¡Non sempre, pero aquí non estou confesando os meus pecados senón as súas virtudes, as herdadas, transmitidas con toda a súa alma, almas acrisoladas que deberan estar subidas aos altares…, se sitio houbese nas nosas igrexas, que xa non queda, e non che digo nada se, por fin, canonizan á Isabel de Castilla e ao Franco do Ferrol!

¿Diverxencias? ¡Ah, si! Das avoas: Miña madriña era analfabeta, e a “dos pistos”, non; lía amodo, pero lía, e ata sabía escribir con pluma de ave; a paterna firmaba co polgar, aquel dedo de uña grande e branquiña, o mesmo co que me espiollou daquela que mos contaxiaron na escola de Maxide. O peor do caso foi que me deu uns lavados con vinagre refregándome a cabeza coa mesma enerxía que utilizaba para degrañar as mazarocas do millo. E despois diso deume o consello de que cambiase de mesa, pero disimuladamente, como por equivocación, para non molestar ao colega contaminante. ¡Exquisitez, non si? De mesa cambiei, e funme para a dunha cativa guapísima, que estaba soa; aquela solución foi peor có problema: xa me atraía, e ca proximidade acabei namorado dela, coma un querubín…, así que, anxo entrei, e anxo saín, que nunca me aceptou máis aló de simple colega, de simple competidor escolar!

Dos avós é máis difícil atoparlles as diverxencias pois ambos tiñan unha imaxinación desbordante, só que o materno, con iso de que estivera en Madrid, tiña máis anécdotas que referir, pero o paterno onde non sabía inventaba, inventaba uns contos marabillosos, perfectos, tanto que tardei anos en distinguir entre realidade e fantasía. Non se apelidaba “Calleja”, iso non, que era Carballedo pola nai, aquela Concordia da que dicían que non só se chamaba así senón que exercía de tal.

O materno deixou a taberna; en certo modo, porque bebía, e pasouse ao estanco cando nin un simple cigarro leaba. Pola contra, meu padriño, de tanto fumar, ata tivo un cancro de beizos, que lle foi referido con un ferro roxo, dos da forxa. O materno trouxera, dos madriles, unha pistola, coa correspondente funda sobaqueira, que debeu ser das primeiras que se venderon en España; dicía que era por se lle saía o lobo…; ¡por se o arroubaban, que daquela unha taberna, ou un estanco, daba sona de riqueza! O padriño, a pretexto de que levaba anos coxeando, fíxose con un bastón de paseo, daqueles de florete oculto, que xa o levaba cando ía á Fonsagrada, onde tiña sona de menciñeiro eficaz; así o recoñeceu aquel periódico dos Santamaría, “O tío Pepe”, xa no seu primeiro número; para incrédulos, conservan un exemplar no Museo da Fonsagrada; só ten un erro: que puxeron “o menciñeiro Verlán”, con “V”.
-.-

Maio, mes das flores; e das mozas, tamén! Para mozas aquelas de Castroverde, tantas e tan xeitosas; saturaban a ampla carballeira, tres por cada home, daquela. Os mozos, ou na “mili”, que xa non se dicía “servir ao Rei”, ou na emigración, así que as rapazas, xunto con súas nais, tías, ou avoas, un milleiro de cestos! Por certo que meu padriño, decatándose de que o neno non lles quitaba ollo, ¡tantas, o dobre, ou máis, que en Mosteiro!, díxome: -¡Aí as tes, que nin obedecen o calendario, e iso que ese Gaiteiro de Lugo non se cansa de recomendar que, ata o corenta de maio non te quites o saio; cánsanse das touquiñas e veñen de chambra!

O neno replicoulle algo así como:

-Será que veñen lixeiras de roupa…, porque teñen abondo co peso do cesto, ovos, queixos, manteiga, pitas, coellos…

O padriño só dixo:

-¡Deus che conserve a inocencia, que se vas para Cura, toda e pouco!

Na do gando predominaban os homes, pero tamén había viúvas de vivos, das que tiñan o marido alén da charca. Antes estivéramos na casa do Escardel…

Meu padriño levárame diante, abrazándome á vez que controlaba as rendas; a súa caiada, debaixo daquela manta palentina á que chamabamos “tapabocas”, e iso que só a usabamos para envolver as pernas en días fríos; todo iso atado con unha correa. A egua puido cos dous, tendo bo coidado o patrucio de non aplicarlle espola, para non fatigala demasiado, obviamente. Apeámonos diante da taberna do Escardel, onde a deixamos présa nunha daquelas argolas do seu portalón. Desde o Escardel á feira, cen saúdos, ou máis, que igual tardamos media hora. Aquel día tiven boa ocasión de comprobar o acreditado que estaba o menciñeiro “Berlán”, desde Castroverde á Fonsagrada; apreciado e á vez apreciador, que sempre atopaba unha verba amable e axeitada, falase, saudase, a vellos ou novos, homes ou mulleres. ¿Coas mulleres? ¡Rara foi a que non recibiu unha flor súa; verbal, piropo, quero dicir! Nos meus dez anos de África ben veces lle teño dito á miña Estrela: -Estes mouros, sempre tan cerimoniosos, fanme recordar a meu padriño, que nos saúdos tamén preguntaba, un por un, por toda a familia, gando incluído.

Ao chegar á igrexa, que estaba aberta, sempre o estaba en días de feira, colleume da man dicindo:

-A Xesús presentárono no templo, así que debo imitar a San Xosé! Entra, neno, e ponte de xeonllos, que tamén o fan diante do Alcalde…, os cretinos, e máis non está no Sagrario senón na Consistorial! ¡Os cristiáns adoramos a Cristo, e os cretinos, ao Alcalde!

Despois levoume diante da imaxe do Santiago Matamouros, explicando:

-Esta imaxe, ao igual que esa da Virxe María, proceden da capela do castelo… Os feudais reproducían a Santiago matando mouros…, porque daquela convíñalles asustalos, mais agora debíamos apealo, que os estamos provocando, e eles vínganse, que dese Magreb o que non se queda aló, morto das feridas ou da sede, volve mutilado, ou…, ou co gálico, que é como lle chaman á sífilis, para botarlles a culpa aos galos, aos franceses, pero vou calar, que co dito tes de sobra…, de aquí a que entres en quintas!

Despois da igrexa había, e hai, dous camiños; alí volveu a pararse:

-Imos entrar na feira polo camiño de arriba, polo da dereita, que é onde se poñen os mendigos, e fan ben, pois os ricos danlles para abaixo, coma se fosen doutra raza!

Foi a primeira vez que vin tanto pobre e tanto lacerado xuntos, que ata os contei:

-¡Padriño, son doce!

-¡Claro, igual cós apóstolos; doce mártires, pero estes non acaban de morrer, e boa falta lles fai… Non o dixen  ben, que a falta fainos a nós, para que aprendamos a dar grazas a Deus polo que temos, polo que nos sobra, con todo ser pobres! Cando vexa ao noso Cura, e teña que pagarlle algo, voulle dar a metade do que me pida, dicíndolle que a outra metade xa llela din aos pobres da feira, de parte súa, anticipándome, por se o Crego, sempre tan ocupado co seu latín, sempre lendo, ou no púlpito, aló arriba, na Misa de cu para os parroquianos, se esquecía da xente baixa! ¿Fágolle un favor, non si?

-Padriño, empezamos?

-Si, pero valo facer ti, polos dous, con estas perras…, pero dállelas aos último da rea, que xa ves que a xente dá aos primeiros, que por iso discuten entre eles, e madrugan…, para coller preferencia! Ao cura tamén lle vou dicir que, cando veña á feira, lles predique aquilo de que, Los últimos serán los primeros…

Pola feira adiante non se cansaba de dicirlles aos seus amigos:

-Fixádevos neste neno, que se de grande se porta mal, cando eu falte, quedades autorizados para darlle unha zurra; eu aplaudirei, desde Arriba!

Zurra aínda non ma deron, e menos en Castroverde. ¿Será que me portei ben, ou é que se esqueceron da petición de meu avó? ¡En todo caso, cando rece o Paternóster voulle poñer un engadido: Pater nóster, qui es in celis, e que tes contigo a meus pais, e tamén a meus avós, sanctificétur nomen tuum… 
-.-




Serra do Pradairo, hoxe coroada de eólicos.

¡O que ten padriño, pasa o río! A min pasoume o meu, outra vez dacabalo da “Castaña”, pero non un río senón a nai de non sei cantos, pois da serra do Pradairo nace o Eo; e pola outra banda, polo Oeste, o de Gondel e mailo Ribón, afluentes do Azúmara; o Chamoso e mailo Tórdea; iso de principais, con dez ou doce netos, regatos, a maiores, por ambos lados. Se será ama de cría esta Serra que dela contaba meu padriño que, sendo cativo, inspeccionárona uns enxeñeiros para estudar a posibilidade de abrirlle un túnel, para unha vía férrea que se pensaba facer entre Monforte e Ribadeo, que daquela era praia de moda para os madrileños, pero non se logrou porque os de Lugo, ¡sempre os de Lugo!, opuxéronse alegando que primeiro eles, que máis présa corría ferrarlles a muralla; informaron que sería un perigo…, se a Serra rompía augas!

-Teño que tratar un asuntiño con eses que nos pagan os foros de Caraño, así que imos por Río Pedroso, e de alí a Cubeiro, para continuar polo Val arriba, que en Catatrigo tamén teño asuntos…, dos meus sobriños de Madrid, que os represento!

A todo isto, o neno, máis gozoso que se me invitasen hoxe para darlle a volta ao terráqueo, en globo ou en avión! Saímos cedo, e comezou a película:

Río Pedroso, do que apenas queda nada, era un val de seixos, unha morena glacial, que desapareceu ao longo do século XX porque lle ¿roubaron? os croios para machucalos e facer formigón, airas de mallar e cousas así. ¡Pai, perdóalles, que non saben o que fan, que podían facer o mesmo, pero por outros medios, con outros croios, mais aqueles eran tan guapos, tan brillantes, tan duros, tan doados de cargar…!

Un pouco máis arriba, xa nos confíns de Caraño, ¡a fonte das Augas! Unha fonte de augas ricas en ferro bivalente, cuxa acción activadora da eritropoiese, ou como se diga, e das encimas oxidantes convertíaas en anti anémicas e reconstituíntes. ¡Unha mina de ouro, xa daquela, se houbese un empresario, ou unha cooperativa de veciños, que as embotellasen e comercializasen, nuns tempos en que, anémicos, do Cura para abaixo, todos! Meu padriño levaba, de propósito, unhas botellas, nas alforxas, e encheunas, non cansándose de explicarme, ¡curandeiro que era!, os milagres daquel líquido. Volvín ao sitio, xa entrado este XXI, e, ¿qué vin? ¡Nada, nada vin, pois desapareceron as augas milagrosas, desviado o manancial polas escavadoras da Concentración Parcelaria de Montecubeiro, que lles botou terra, Deus sabe cantas toneladas, para achaiar…! ¡Si, para achaiar, para soterra-los tesouros! ¿Estaban cegos? ¡Non, eran científicos!

En Caraño baixamos ata a igrexa, ¡ata a vella, pois a de agora, a que fixeron nova por non saber, ou non querer, reparar a vella, leva o nome pero non é! Sinaloume onde están soterrados os nosos entregos, aqueles Gómez da Olga. ¡Cántas lembranzas, de cánto temos que falar, Aló Arriba, cando nos xuntemos de novo!

Pasamos a San Román, que alí dicíanlle Româo, a estilo portugués. Despois, Millares, ¡a terra do millo!, onde nos paramos, e nos deron o almorzo, na casa de Brañas, parentes de miña avoa; seguidamente…, ¡as fontes do Eo, Fonteo!, que daquela estaban ao natural, sen eses cerramentos actuais que tanto as deforman. Alí foron tantas as explicacións do padriño que me resultaron excesivas; ¡chegaban para un mes de clase!

No Castro da Pereira contoume a súa lenda, que non a repito porque xa a puxen no meu, Historias Intra da Bisbarra. ¡E por fin, Catatrigo! A casa onde naceu miña madriña…; non, que minto: ¡a casa que mandaron facer, que reconstruíron, e pagaron, os Salmerón! O que mellor lembro son as cadeiras da cociña, un luxo para aqueles tempos, ¡de impresión! Impresionantes tamén foron as apertas que lle deron ao señor José, que así lle chamaron. ¿Dos meus bicos, qué? Con eles demostraron o queridos que lles resultabamos; ¡Deu-llelo pague! Xa lles terá pagado, pois estarán, todos, catando o trigo celestial, que o merecen.

Tantas cousas houbo que facer, ou por mellor dicir, tantas atencións nos fixeron, que se pasou a tarde, ¡e iso que era de Maio!, nun tris. Fíxosenos de noite subindo á Poza do Barro, que era onde quitaban o barro para saturar as paredes das casas; e de alí en diante…, ¡menos mal que había lúa! Pasar esa Serra, unha noite de luar, era unha gozada, que ata oímos os lobos, aló arriba, ou aló adiante, que non se sabía ben de onde procedía o son. ¿Hoxe? ¡Se alumasen os eólicos, en vez de roubarnos a electricidade, tamén daría gloria escoitar os lobos no alto do Miradoiro, con máis de mil metros sobre o nivel do mar!
-.-

Houbo un episodio que me custa relatar, pero faltaría á verdade se o silencio: Aquela vaca dun veciño, curada, sanada…, con herbas debaixo da pel! Aínda sinto calafríos con só lembralo. Á enfermidade, se mal non me lembro, meu padriño chamoulle “nacida”. ¿Nacida? ¡Nacida, ou nada, algo así! O albeite andou recollendo herbas, por varios sitios, pero do que lembro con claridade é que do horto da señora Josefa de Brais levou malvas. Tamén teño esquecido se as ferveu ou non, pero o que teño claro, da impresión que me deixou, é que fixo deitar a vaca, e cunhas táboas e unhas cordas atadas ás patas e aos cornos, inmobilizárona na corte. Despois tirou de barbeira, pasándoa polo lume; fíxolle unha incisión no pescozo, nesa parte que teñen as vacas formando un pelexo colgante, e seguidamente, no oco así logrado, meteu un bo puñado de herbas, cosendo a continuación. ¡Eu enfermei, si, de verdade, coa impresión daquela cirurxía, que me pareceu brutal, descualificadora de meu padriño, pero a vaca curou, soportando o pear do xugo precisamente, exactamente, onde tan ¿brutalmente? fora operada!

Desde aquel día, que aí está o meu pecado, esta ingratitude que tanto me custa confesar, deixei de interesarme polas súas explicacións das herbas medicinais, cousa, omisión, da que estou ben arrepentido. ¿Qué herbas manexaba? Iso é precisamente o que quixese lembrar, pero só identifico: a malva, que acabo de referir; a celidonia, das feridas; a árnica, que me parece que tamén a aplicaba nas feridas; a ruda, ¡desa si!, que me dixo que a utilizaban as “madalenas”, e cando lle preguntei se eran as do Gruñedo, que había unha casa que lle chamaban así, díxome que non, que se trataba das pecadoras, pero de aí non pasou; tamén utilizaba a herba abelleira, coa que untaba os trobos por dentro; e teño que parar, que non lembro máis. ¡Avoíño, perdóame, que me impresionou tanto aquilo da vaca, que ata te maldicín como albeite!
-.-
Entrara o verán, e coa fogaxe da estación a do traballo; había tanto a qué atender, que as casas parecían un formigueiro, máis aínda onde eramos poucos, que tiñamos que organizarnos coma nunha competición deportiva, e o neno, con todo ser neno, tamén facía cousas, colaboraba en cousas que hoxe en día escandalizarían aos pediatras. ¡Non fagas iso, que te podes mancar; non collas esa ferramenta, que non podes con ela! Estas expresións tardaron en vir, mais para que chegasen, para poñelas “en acto” houbo que inventar máquinas e técnicas, que só foron posibles, accesibles, grazas precisamente aos esforzos daquela xente tan esforzada, á que nunca se lle agradecerá nin recoñecerá bastante, da primeira metade do XX.

Unha das tarefas extenuantes era gadañar os prados, ¡coa gadaña de man!; e peor aínda se había ameaza de trono, todos a enrolar e a angazar unha herba pesadísima, a medio secar, para empalleirala, e que non se mollase. Miña nai, antes de que pillase aquel maldito quiste hidatídico, do que se salvou de milagre, por un milagre, que tamén o teño referido, tanto en público como en privado, ¡grazas, outra vez, Virxe Milagrosa!, para gadañar era unha máquina: forza e habilidade, que movía os brazos coa velocidade dun…, dun lexionario! Os gaveleiros de meu pai, con todo ser home, eran máis estreitos, máis estreitos e máis lentos; naceu e viviu, sempre, na aldea, pero as súas aptitudes, tanto físicas como mentais, eran de cidade; ¡que bo ministro de Educación se perdeu! Pero foino, para min, si!

Un dos prados que nos esgotaba era aquel de Maxide, tamén desaparecido con esa Concentración que tanto desconcerto nos infundiu, maiormente aos vellos. De ben feitas teñen o seu mérito, o seu interese, pero…, ¡borran o pasado, borran a historia das nosas aldeíñas, tan sacras para quen venere aos seus predecesores! O prado era dos Figueroa de Meira, e levabámolo de arrendo, pois a casa quedara con poucas fincas despois daquel desastre particional… Unha vez retirado o último carro do feo, cumpría pacelo coas vacas soltas, que sempre quedaba pasto, tal que nos arredores, así que, para non ir e vir, quedabámonos coas vacas, que en dúas horas…, ¡a estoupar! Meu padriño sentárase á sombra dun castiñeiro, e tirou de petaca, de cachimba e de chisqueiro. ¿O neno, no ínterim? Tamén estaba canso, pero non por iso deixaba de argallar coa aguillada naquelas présas que, atravesando o prado de Penelas, pasaban algo de auga ao noso, ao noso mentres pagásemos a renda!

Entre os dous prados había unha parede baixiña, así que o neno, canso tamén de argallar, achegouse á parede para mexar sen que o visen do outro lado, que estaban  empalleirando o criado de Penelas e maila criada de Candal.  ¿Empalleirando? ¡Xa; iso foi de primeiras, que logo se puxeron a brincar, precisamente do lado de acó dunha das palleiras…, e o rapaz quitoulle a saia á rapaza! O resto tamén o vin, pero o neno, que seguía arrimado á parede, cos ollos desencaixados polo espectáculo, soltou un berro que non llo oíron aqueles rapaces, de atarefados que estaban: ¡Animais; igualiño co boi do Ferreiro coas vacas!

A meu padriño non llo contei, pero fun todo o camiño de volta con esta preocupación: ¿E se lle pasa a esa moza o mesmo que á tía María…, con un fillo sen pai? Que eu soubese, por aquela vez non houbo consecuencias, ¡grazas a Deus! Para min si que as houbo, que me fixen a promesa íntima de tratar ás mozas como era debido, como virxes, e se non o eran, alá elas, pero que non deixasen de selo por culpa miña!
.../...

Pasa a
DA MAN DE MEUS AVÓS...
-V-

Xosé María Gómez Vilabella
 


 


No hay comentarios: