LIBANDO IDEAS, PROPIAS E ALLEAS. -II-

.../...

¿Que pasa?

¡Pasa, que non pasa!

¡Parade ese tren, que nos imos esnafrar! O tren parou só, pero coa máquina deitada contra o valado da esquerda. Día de San Cosme, en Gondel. 26 de setembro do ano 1948. Eu tiña palabra para acompañar á Guillermina naquela festa, pero un telegrama do Ministerio... ¡Voluntario! Con dezaoito anos, un mes e un día... Tiña présa por chegar a Madrid, Batallón de Infantería do Ministerio do Ejército... Nada máis pasar o viaduto da Chanca, mesmo saíndo de Lugo... ¿Que pasa? ¡Debeu ser por culpa das travesas, que van vellas, e coa humidade, podrecen... Temos que estar aquí ata que cheguen unhas máquinas de Monforte, para levantar a locomotora e cambiar as travesas... ¡O das travesas, mentira: maquis, que afrouxaron os parafusos, segundo souben meses despois mecanografando expedientes no Consejo Supremo de Justicia Militar!

Os espectáculos mal expostos deforman a mente; e cando é con mala intención, peor aínda! A verdade, ocultada, era que uns ¿fuxidos? quitaran media ducia de parafusos, así que os raís..., pasaron de paralelos a diverxentes! Como a ruta Lugo-Madrid daquela era de vinte horas, botarlle vintecatro..., nin nos incomodou! O incómodo atroz houbese sido se naquelas horas alguén descubrise, e comentase, que se trataba dun recordatorio de que seguía habendo rojos no noso país, que non aceptaban a derrota; ¡nese caso ata fuxiríamos do tren..., por se había explosións ou disparos! ¡A metade da valentía está na ignorancia! Daquela escondíanse as armas; hoxe móstranse..., de película; logo non sei qué será peor, pois diso de deformar por pracer..., abrenuntio!

-.-

A primeira das miñas metamorfoses:

Marcar o paso, ¡case nada!

Si, certo; este miña xoia sou eu, servidor! “Pilláronme” diante do Banco de España, vindo de presentarme no Ministerio, e dirixíndome ao pavillón de meus tíos. ¿Era eu? ¡Non; xa non, que me uniformaran, cos outros quintos! ¿Recoñecemento médico? ¡Un tanto crequenas, pero podía resistir a instrución! ¿Piollos? ¡Por se acaso, ao barbeiro, pelo ao dobre cero! Seguidamente: ¡De frente, marchen. Ar!

A Instrución militar cuadricula os cerebros, ¡que para iso se fai, para iso nola fan! Daquela, cranio mondo e lirondo; e cerebro homologado! No meu caso, ¡pobriño!, unha certa dureza de oído, precisamente aquela que me impedía bailar con xeito e con gracia, fíxome ve-las estrelas, mellor dito, os galóns daqueles sarxentazos. ¿Pelotón dos torpes? ¡Igual me librou dese purgatorio a miña precisión no tiro á diana, e iso que nunca souben chiscar os ollos, nin o dereito nin o esquerdo, pero, diana, sempre! Aos corenta días xa non me coñecía nin a nai que me pariu, e menos mal que estaba lonxe, que non me viu xura-la bandeira!

-.-

¿A segunda?

Na segunda..., ¡Segunda Compañía de Destinos: Destinado ao Consejo Supremo de Justicia Militar! ¿Pourquoi? ¡Por enchufe, obviamente; un enchufe de categoría: Un primo de meu pai, Luís Lombardero Fórneas, daquela Capitán Ayudante do General Martínez Campos, un neto daquel de Sagunto! Algo de mecanografía, e, padriño...; segunda metamorfose! Cando fixen, cando me fixeron, a foto, xa levaba dous anos de supremacía: de bigotes, que esa era, daquela, a moda dos importantes!

O luxo do Consejo Supremo de Justicia Militar (Fortuny, 4 – Madrid) era absoluto, pero a pobreza dos beneficiarios das Pensións de Guerra, alí tramitadas, ¡de pena! Con dicir que entrei aquí, de mecanógrafo, no ano 1948 e aínda estaban sen conceder, sen mecanografar, a metade das do 36-39!

¡Nunca tanta pena sentira por unha xente descoñecida! Aqueles soldadiños, mortos precisamente á idade de casarse, á idade de ter fillos, á idade de coidar dos seus vellos..., co temperá que era daquela a vellez, a incapacidade! Pero iso non era todo, pois só cobraban, ¡cando cobraban!, os da Zona Azul; ¡os outros estaban no inferno, máis aló, máis abaixo, por...? ¡Por qué ía ser, por demócratas!

Quedaba lonxe a Guerra, e lonxe, tamén, aquela ¿Ley? do 28 de xuño do 1940, publicada no BOE do 30 de xullo, complementaria do Estatuto de Clases Pasivas do Estado, ¡pero...! ¿Estaba o “pero” en que eran poucos para desenrolala? ¡A dúbida ofende, pois a Sala estaba formada por cinco Generales, dos que dous tiñan que ser Consejeros del Consejo Supremo de Justicia Militar e os outros tres designados polo Ministro do Ejército de entre os residentes en Madrid en situación de reserva. A Fiscalía constituíase con un Coronel e un Tenente Coronel de libre designación polo Ministro; vinte e cinco Xefes e Oficiais da escala complementaria de calquera arma ou corpo; dous Oficiais de Oficinas Militares, dez escribentes mecanógrafos (un deles este servidor), e seis ordenanzas..., para os recados das mulleres dos xefes!

Santiago Basanta, outro galego, que era Auxiliar na Marina, e mailo “pringón” que subscribe, unha vez entendidas aquelas redaccións que nos facían os xefazos, rompemos a teclear oficios “pola tega vella”, pasándoos á firma de quen correspondese. Tanto mallamos naquela palla que aos dous anos tódolos que tiñan dereito..., ao palleiro! Algún deles era da miña propia bisbarra, que incluso se deu o caso dos pais dun sarxento que, de agradecidos, leváronlles aos meus un corte de traxe, ¡lá de “vicuña”! para cando eu fose de permiso... Daquela, a feitos consumados, ¿que ía facer o destinatario senón levarllo ao xastre de Teixeda!

Esgotada a ¡Sala! das Pensións pasáronme a outra de máis calado, ¡Fiscalía!, así que,

Unha nova metamorfose:

Con Cantalapiedra de enterrador, veñan folios ao expediente! Mi General, Excelentísimo Sr. D. Antonio Aranda Mata, agora que teño próxima a miña licencia terreal, que logo subirei ao Ceo, e se cadra temos ocasión de vernos aí Arriba, na Eternidade, prégoche o teu perdón, que ben sabes que me puxeron naquel expediente por novato, que así non eran de temer as indiscrecións subalternas. Eu simplemente tecleaba, con estas particularidades: As follas a copiar víñanme da mesa do Xurídico, de Cantalapiedra, do seu puño e da súa letra, e retirábanseme despois, todas, enteiras; se me equivocaba e había que cambiar de folio, o errado tamén se me retiraba, ¡incluídas as follas de calco! A todo isto, o mecanógrafo, tan inocente, tan lavadiño que tiña o seu cerebro, nin sabía nin entendía: ¡só obedecía!

Don Antonio, fíxese cal non sería a miña inocencia, daquela, que iso de masón, ¡nunca tal oíra!, de entrada pensei que se refería a unha maseira grande, das dos porcos. ¡Se chega a ser hoxe, co que sei da masonería, desa dos triángulos, xa mas apañaría para camuflar materia prima..., ¡e despois, un best-seller!

A todo isto, ¿a qué viña aquel rollo masónico cando, de facto, meses antes, don Hermenegildo xa te pasara á Reserva, concretamente no 1949? ¡Xa o teño: querían enterrarte fondo, lonxe da Memoria Histórica, e para iso facía falta unha novela, unha tonelada de folios! Ti, coma Tella, salvástesvos dunha desaparición grazas á laureada...; ¿verdade que si?

Como ves, fun cómplice involuntario daquel enterro; pero son, quero ser, cómplice voluntario dese Real Decreto do Ministerio do Ejército, publicado no “Boletín Oficial del Estado” o 3 de novembro do ano 1976, polo que che concederon a resurrección, o emprego de Teniente General, en situación de reserva, con antigüidade do 8 de agosto de 1970. ¡A democracia tratoute mellor có franquismo, e iso que loitaras na súa contra!

-.-

¡Tres anos de Coresma: Xaxún e abstinencia cotiá!

Calle de la Bola, 8. Subindo, á dereita. Centro de Estudios Mercantiles y Económicos, “C.E.M.E.”. Unha beca de Acción Católica. Clases á tardiña. Para recoller os apuntes, que os daban ao final das clases, e despois subir a San Bernardo, para coller o “Metro” que me levase ao comedor da tropa do Ministerio, estación do B. de E. ..., as alas de Mercurio, ou pasar sen cea! Aos parentes non llelo podía dicir, que abonda xenerosidade era durmir e almorzar con eles, acotío. ¿Solución? ¡Pasar sen cea! Por excepción, ás veces compraba un plátano, e comíao coa pel, que xa o cocerían as tripas! O Ceo estaba en que tiña que gañar unhas oposicións á Banca..., ou volver ás zocas, ao meu ripeiro!

¡O xaxún foime boísimo, que gañei o Ceo! (Coa recomendación de don César Arruche, Xefe do meu parente, iso si!)

-.-

Parecinlles estrito, serio e formal,

así que me encargaron o control do persoal!

Da banca da nosa lareira pasei ao Banco Exterior de España... ¡O meu destino consolidábase: Toda unha vida á sombra do militares, dos ricos e dos estranxeiros, e eu disposto para facerlles a crónica, o retrato!

-.-

Peste bubónica en Ifni

Xirando sobre a praia para abaixarnos ao aeroporto.

O Departamento de Persoal era cómodo, pero os ascensos, as oposicións, lentas, e aquela rapaza, con iso de que xa lle deran a carreira, non tiña dote para paga-lo traspaso dun pisiño, dunha vivenda, tal e como andaba Madrid, daquela, a comezos dos 50! Pero Deus, ¡ou o diaño, que aínda non o sei!, mandaron unha peste bubónica sobre os territorios da África Occidental ¿Española? que acovardaron aos peticionarios de traslado con ascenso.

¿A min, que? Eu nacera, e criárame, no monte, ¡en Montecubeiro! ¿Pestes para un montaraz coma min..., se a rapaza se atrevía a comparti-la aventura? ¡Valente ela, temerario eu, estivemos conformes! ¿Instancias? ¡Desapareceron, retiráronas, en vinte e catro horas! ¿A miña? ¡Para a primeira das vacantes, que me foi concedida..., cun ascenso de seis trienios! (As vantaxes de ser bruto, que unhas veces mata e outras salva).

O plan era casarnos naqueles quince días que me daban para prepara-lo traslado, pero o Banco opúxose, así que tivemos que deixalo para cando se quitase a peste..., ¡e daquela fixémolo por poderes, que é moi divertido!

-.-

Aterraxe migratorio. Segunda emigración: De Montecubeiro a Madrid, e de Madrid a Sidi Ifni.

Semanario A.O.E.

Núm. 406, do 15-3-1953

Viajeros

De Madrid, en Iberia, el R. P. Sinforiano Lucas Rojo y D. José Gómez Vilabella.

-.-

Asentado; asentado no último dos asentos.

Primeira das colaboracións de Xosefina neste Semanario.

Saíu publicada o día

13-06-1954, 1º aniversario do noso casamento.

-.-

Aprendendo a convivir

¿Aclimatados? ¡Xa se ve que si!

Hospital de Sidi Ifni

16 de abril do ano 1956

De mañá cedo, soidades, silencio. O neno, segundo a comadroa Charito, non tardaría en chegar, pero..., ¡antes có neno chegaron os nativos, unha riada deles, clamando, ao unísono,

¡Iahia al Malik! (Viva o Rei)

O Director, Ortiz de Rivero, alarmado, mandou cerrar portas e ventás: -¡Quieren ocupar el hospital! –Y el Ejército...? –Pardo de Santayana está atrincherado en su palacio..., órdenes del Pardo..., Laissez faire, laissez passer, dejarles hacer, dejarles expresarse, y nada de provocaciones! ¿Franco? ¡Don Hermenegildo no Pardo, coa escolta, como de costume; todo fe, fe absoluta, pois, para el, nada cambiara, nada estaba cambiando!

Pedro Pablo, ¡por fin!, naceu. Súa nai, leda, e eu, asustado: -¡Mira que se chegan a entrar no hospital, e a parteira lles colle medo...! Valentía foi a do neno, atreverse a nacer naquelas circunstancias... Isto é o que dixo do rapaz, tempo adiante, e ademais en público, o propio Zamalloa, aquel ilustre defensor de Ifni, que en moitas cousas levoulle a contraria a Franco; iso si, amparado na súa Laureada, na de San Fernando!

-.-

Súa nai ensinoulle a ser galego

-.-

Maio 1957. Safí.

Digan que fue accidente...

Chegando a Safí, en ruta para España. Estrada rectilínea, con dúas vías amplas, amplísimas. De fronte un camión aberto, con bandeiras e mozos vociferantes. ¡Istiqlal! De repente aceleran e reviran..., para enfrontarnos! ¡Coñecéronme; coñeceron o coche! ¡Cataclás; alén da cuneta! O coche, un De Soto de 20 HP, outra vez de pé, pero..., a miña dona debaixo dunha das rodas, sangrando como un carneiro por unha infinidade de feridas; o neno, aló adiante, a non sei cantos metros, pero, incriblemente, ileso. O maleteiro aberto e a equipaxe ciscada. Nisto, ¡auténtico milagre!, frea o coche dun matrimonio, franceses, así que, entre todos, retiramos á ferida e recollemos o neno, poñendo rumbo ao hospital de Safí, onde uns enfermeiros, convertidos en Médicos daquela da independencia, ¡con un curso de tres meses!, fixéronlle unhas curas de..., de cabalo!

Lembrándome que da Misión de Safí eu coñecía ao Padre Gonzalo, García Gómez, natural de Ribadavia, aló meu vou, en petición de auxilio. O P. Gonzalo ía en Marrakech, pero atendeunos o P. Pais. Con un mecánico fomos recoller o coche; ¡115.000 pesetas de reparación, das de daquela! A Josefina, despois de moito porfiarlles o P. Pais, deixáronnos retirala do ¿hospital? e levala á consulta dun médico holandés, que aínda seguía en Safí.

Quince días cos frades, auxiliados por eles e por íntimos da parroquia, que se ocuparon do neno. Viaxe a Lugo. Pero..., ao regreso das vacacións (colonial), ordes expresas, terminantes, das nosas autoridades, de que, só pena de expulsión do Territorio, non se nos ocorrese dicir que fora atentado. ¿Atentado, dos amigos marroquíes...? Franco non o consentiría. ¡Accidente, amigo bancario..., por achegarte ao camión? ¡Iso, iso: Vivan as mentiras piadosas, quero dicir, as políticas emanadas daquel Caudillo que presumía de non meterse en política!

-.-

Aos poucos días do retorno...

Pola abertura da azotea, na noite pecha: -¡Ai, Deus, que arde o ceo! ¡Está estoupando o aire! Menos mal que aínda estabamos vestidos, así que, collemos o neno, retiramos a tranca da porta, e veña correr ata a beirarrúa frontal, que naquel momento xa estaba ateigada de xente contemplativa, abraiada do espectáculo:

¡Os bidóns da gasolina, almacenados tras das casas, na praia desembarcadoiro, ao aire libre; medio cento, ou máis! ¿De volver á casa? ¡Nin pola carteira! Os bidóns, coa quentura, subían coma foguetes, estoupando aló arriba. ¡Dantesco: outra máis dos nativos, invitándonos, amigablemente, a evacuarlles o seu Magreb!

Nisto que baixan os lexionarios, a pé, a cen, desaforados, que nin esperaron a subirse aos camións: ¡Se se achegan aos bidóns é que están tolos! ¡Atinamos; estaban tolos, todos tolos, sen excepción! Achegáronse, e arrolaron uns cantos bidóns cara ao mar. Arriba apartaron a xente, que, co pánico, quedarámonos estáticos, ollando para as nosas casiñas, a punto de arder, pero, ¡oh milagre, outro!, nisto cambiou o vento, e só arderon os bidóns; a maior parte deles, iso si. ¿Lexionarios con queimaduras atroces? ¡Uns cantos, pero, queixas, nin a primeira!

¿Saíu nos periódicos? ¡Daquela, non; tampouco; igualmente ordes superiores! ¿E se temos máis destas...? ¡Aguantalas, porque a españolada é demasiado numerosa para evacuala en avións militares; porto non hai..., e iso que estabamos na pesqueira histórica de Santa Cruz de Mar Pequeña! ¿Pánico? ¡De que, se aínda estaba empezando aquel fregado, que así lle chamou Gómez-Zamalloa!

A este coruñés, que tanto se preocupou polos mortos e polos feridos dunha guerra, estúpida, do seu Caudillo, quitáronlle a rúa? ¡Si, quitáronlla, pero a gloria deulla Deus!

23-11-1957

¿Un cheque? ¡Si, un talón dun millón de pesetas, da conta “Tesorería del A.O.E.”, que se cobrou nas Palmas, á chegada do ¿chivato? Nun avión militar. Trescentos mortos e douscentos desaparecidos que, se non fose polo cheque, e tamén pola pericia e polo valor do xeneral, laureado, Gómez-Zamalloa, pola súa insubordinación a Franco..., cinco mil, ou máis, eu entre eles posto que na lista dos “fusilables” (que lles foi atopada) tivéronme, estiven, aló polo medio, seica!

 

A primeira hora da noite petounos á porta o Capitán Gumbao: -Déixovos a muller, Loli, e maila filla, Elva, para que pasen a noite con vosoutros, que temos alarma... Os tableteos das metralladoras non tardaron en soar... Polo demais, silencio absoluto; un gato na azotea dun veciño, que serviu de motivo para encargar os banderíns do Somatén, pero iso foi despois, xa de día, chamados pola Policía para pedir voluntarios que contribuísemos á defensa da cidade..., mentres as tropas da guarnición trataban de liberar os poboados do interior nos que houbese españois.

Un dos feridos, hospitalizado, era fillo dun caseiro de Bolaño (Castroverde). Un ¿enxeñeiro? tivera a ocorrencia de construír unha polvoreira nun cruce de estradas, diante dun pequeno parque arborado; sen querer, ¡fixéralles ese fortín aos sublevados! -¡Polos seus defuntos, déame un vasiño de auga! Pero fíxenlle caso ao médico. Se chego a saber, daquela, que ía morrer ao día seguinte, coas tripas gangrenadas, nin médico nin médica! ¡Perdóame, rapaz, que o fixen aconsellado / mal aconsellado!

-.-

A miña dona.

Desvivíuse por ser útil, e algo foi, cando así llo recoñeceu o Exército, nas Palmas, no Cincuentenario da guerra de Ifni, pero ao terceiro día, mentres eu colaboraba na defensa do Banco (sacos terreiros, dúas metralladoras, fusís, pistolas, bombas de man..., evacuaron as nosas mulleres e mailos nenos, vía Las Palmas, no retorno daqueles avións que nos estaban levando armas e munición

-.-

Deron por terminada a guerra...,

¡unha guerra sucia, silenciada!

Pero o Caixeiro non se atrevía a ir ao aeroporto pola caixa de cartos (remesas) do Banco de España, así que, cada avión que viña das Palmas, durante catro anos, eu, servidor, co meu auto, veña recoller caixas... ¡De algo tiñan que servirme os meus adestramentos coa Star!

-.-

Estea o lector de acordo comigo, ou non, podo afirmar, na miña experiencia, que as escenas violentas, sexan reais ou de espectáculo, son, como pouco, nefastas para a formación do individuo e para a súa felicidade, máxime para os nenos! ¡As violencias son froitos satánicos, pero..., por iso, precisamente por iso, son apetecibles só e tan só para os espíritos malignos!

-.-

Pasa a

LIBANDO IDEAS, PROPIAS E ALLEAS.

-III-

Xosé María Gómez Vilabella