.../...
Estado actual do pazo dos Villarino, en Rebordaos.
Veume ver o parente de Rebordaos, e
aseguroume que ten a promesa do Xuíz de que me xulgará pola Pascua, que teño
moitos diante pero que o compracerá facéndome un oco. Agradecinllo, moitísimo.
Ou é que hai poucos xuíces, ou son uns
folgazáns; daquela tiñan que facer xuíces aos curas, que eses saben a doutrina,
e igual serían máis benévolos. A min sempre me perdoaron, e con cumpri-la
penitencia, listo ata o Precepto do ano que vén! Comenteillo ao xitano, ao
Xulio, entre lección e lección, e sabedes qué me respondeu? ¡Que se traballasen
máis, a criada trebellaría menos! Mirade se teñen bo corazón os xitanos, que
ata se doen das criadas dos curas. Cando saiamos do trullo teño que levalo á
parroquia, para que o bauticen, a ver se de metido na confraría dos cristiáns
deixa de pensar mal dos nosos cregos.
Tamén estivo por aquí o meu avogado, coido
que mandado polo meu parente, e díxome que vaia pensando o que me convén
declarar, para non caer en contradicións, pois a Xustiza é cega, e non convén
quitarlle esa venda dos seus ollos. ¡Este avogado das silveiras: para o xuízo
faime falta, e por outro lado…! Teño que dicirlle á muller que lle traia un par
de xamóns tan pronto os quiten do sal!
-.-
¡Canto se aprende no cárcere, que non me
cansarei de dicilo! Ata hoxe sempre pensei que había tres clases de delito:
violar, roubar e matar. Pois non, non señor, que aquí están, na nosa grata
compañía, dous estafadores, que así lles chamaron. Esta vez non foi Xulio o meu
informante, senón outro xitano, que di que está aquí por afanoso. Segundo
Xulio, afanar é apropiarse do alleo, pero feito con arte e con sutileza. ¡Outro
dicionario!
Ao
ver que éramos amigos e compañeiros Xulio e mais eu, ese Arlindo non ten
reservas comigo. Aínda que me estou cansando de escribir, isto vouno poñer con
detalle por se lles sirve aos meus fillos para cando entren en quintas.
Resulta que os mozos, e tanto ou máis cós
mozos, seus pais, develútrense cando lles toca África. Eu tiven a sorte de que
me saíse Lugo, e con iso fixen o servizo divinamente, no Rexemento de Zamora,
pero sei de outros que para aló se foron; uns cantos máis dos que volveron,
porque algún quedou espatarrañado, fose pola coitela ou polas balas, e outros
volveron escarrancados, como se non lles coubese entre as pernas, dicíndose destes
últimos que colleran o gálico, que é unha enfermidade que seica abunda nas
moras, e despois os homes non a dan curado.
Valéndose deste medo, estes dous fulanos,
que un deles está aquí, e ao outro levárono hoxe mesmo para o cárcere da
Coruña, que seica os xebraron porque son capaces de estafar aínda que estean
entre reixas, especializáronse en vender esperanzas. Tratarei de explicalo, por
iso, para beneficiar aos meus, pois o mellor escarmento é o que se fai en
cabeza allea, como me parece que xa o teño dito.
O máis novo dos fulanos achegábase aos
rapaces cando ían tallarse, e dicíalles que el se librara de África grazas a un
amigo seu, que é fillo dun amigo dun coronel. Entraban en conversación, e
acababa dicíndolles que tamén os podía librar a eles, pero…, ¡que había que
unta-lo carro, pois tiñan que repartir co coronel! Non sei canto, pero moito,
que tiña bo coidado de facerlles a proposta aos que vía mellor vestidos.
Quedaban nun sitio discreto, mellor fóra
das murallas, e cando lle levaban os cartos presentáballes ao amigo do fillo do
militar, un Fulano ben vestido, que lles inspiraba confianza. O cómplice tomaba
boa nota dos datos do quinto, unha especie de filiación, para que non houbese
equívoco cando o coronel amañase o sorteo…, ¡pero nalgún caso, habíaa, que por
aí se descubriu! Descubriuse ao ano seguinte, que mudaron de escenario índose
para Coruña, onde non lles serviu de nada porque alí son máis ricos, ou máis
espertos, e un dos estafados, que casualmente coñecía ao coronel da Coruña, foi
velo, con seu pai, para dicirlle que preferían darlle os cartos daquel favor
directamente. O coronel auténtico mandou dous sarxentos, vestidos de paisano,
para que seguisen ao rapaz cando e onde ía entregar as onzas, botándose enriba
do cómplice do estafador tan pronto o viron coller os cartos. Nin que dicir ten
que os pasaron pola Caixa de Reclutas onde foron tétrica e habilmente
interrogados. ¡Deus, canto traballa algunha xente para librarse do traballo!
Chamabámoslles “mans mortas” a eses dos
foros, porque comían deles sen traballar; ¡mortas son as do cárcere, que o son
por duplicado: As mans dos presos e mailas dos seus gardiáns!
-.-
Nunca souben de ninguén que aprendese con
esta velocidade do Xulio, insisto. Agora me explico por qué son tan listos os
frades e mailas monxas: ¡estudan en sitios pechados, sen distraccións, así que
mira ti por onde o cárcere vai facer de clausura! Con isto sabido, en vez dos
barrotes de ferro xa nos podían ter no claustro dunha clausura, que sería máis
cómodo, e igual de formativo, coa particularidade de que o noso capelán é algo
bruto, e iso agrava a conversión. ¿No será que tamén está no cárcere porque o
meteu o señor bispo, para facerlle purgar a saber qué pecados?
Púxenlle algún problema na pizarra, de
memoria, improvisando, pero vinme alcanzado, así que lle encarguei ao meu anxo
visitador que trouxese da Balmes, xunto cos folios, aquel libro que usaba o meu
tocaio, o Gómez, que se titula, Problemas resueltos, de Dalmau Carles, ou algo
así. Hoxe púxenlle un de falsa posición, e atinou co resultado; outro tanto non
farían máis de catro rapaces do meu Montecubeiro, e iso que nos temos por unha
parroquia culta, educada polos frades.
Xa un pouco canso de tanta sabedoría, hoxe
ocorréuseme dicirlle que ía sendo hora de que me ensine algo da súa
xitanería.., digamos que, en pago das miñas leccións! Comecei por preguntarlle
qué era iso da proba do paniño…, ¡pero ten que xurarme por Endivé (Deus) que só
me contará a verdade, só a verdade!
-Mira, ho, se foses xitano, para min sería
unha desgraza, porque non estarías comigo, de bo compañeiro e de bo mestre.
-¡Fala en cristián!
-A cousa está clara: Coa proba do paniño
non vai para adiante ningún casoiro enganoso. E se llo tivesen feito, daquela,
á que hoxe é a túa muller, habería testemuñas, e nin ese veciño teu, nin
calquera outro, se podía atrever a deshonrarcha, pois os teus parentes
acabarían co difamador…, de tres coiteladas na barriga!
Aquilo gustoume, así que lle insistín nas
especificacións, máis que por curiosidades por un sentido práctico, que igual
me convén, algún día, buscar unha “Ajuntaora” para as miñas fillas, que así
irán tranquilas ao casoiro, tanto elas coma os noivos respectivos. Acabou
dicíndome que a conclusión dese experimento consiste en que, cando a
“Ajuntaora” mostra o paniño, tódolos presentes cantan a “alboreá”, que ten unha
letra deste estilo:
En un verde prado
tendí mi pañuelo.
Salieron tres
rosas
como tres luceros.
De todos modos, algo chungueiro que son,
advertinlle que esa cousa, iso do hime, pode non existir de nacemento, ou
incluso romperse por un percance calquera, etcétera. Deume a razón, pero
defendeu o seu rito dicíndome que si, que podía haber un fracaso, pero que
tamén é necesario que haxa algunha célibe, como dicimos nós, ¡para vestir
santos!
-Meu querido Xulio, quérote coma se fillo
meu foses, pois de algo lles vai valer aos meus o que de ti aprendo, pero en
todo isto hai un fallo: ¿Por qué non se inventou unha proba de virxindade para
os homes?
Non vacilou en contestarme:
-Mentres quede machismo no mundo, non
haberá cristián, nin moro ou xudeu, e xa non digamos caló, que tal cousa se lle
ocorra, por…, ¡polo noso machismo, pois con iso perderíamos a forza moral que
hoxe nos atribuímos!
-Conservaríamos a forza física…
-Forza física tamén a teñen os cabalos, e,
non obstante, para o traballo cotián todos preferimos as eguas. ¿Váleche?
Non souben qué contestarlle, así que
cerramos a conversa neste punto; e eu, seguidamente, púxenme con estes papeis…,
para non esquecer o meu papel de machista!
-.-
Dinlle unha boa aperta, e o xitano tamén
parecía ter ganas de darlle outra, así que lle dixen:
-Dálla, ho, que ben cha merece, e logo que
por iso non me vou celar, que xa sei que o fas en agradecemento por estes queixos
e por estes chourizos que olen…, iso, a liberdade! ¡Bendito sexa o carnaval,
que nos enche a barriga, polo menos unha vez ao ano, e logo din que é
pecaminoso!
Despois dirixinme á miña…, á miña
provedora!
-Non mo tomes a mal, pero pilleite nun
fallo: que sendo dous, debiches traer catro queixos e non tres. Decátate de que
este xitano xa sabe dividir, pero tres entre dous non dá división!
Parecíame que se tiña que rir, pero en vez
diso rompeu a chorar:
-Se non lles pagan abondo, que vaian cavar
á Granda da Amurín! ¡Ladróns, todos uns ladróns, e máis téñenos da parte de
fóra, gardando aos outros, aos outros ladróns! Catro traía, catro; remasadiños
e ben curados, da facenda miúda, pero ese langrán da porta deu en acariciar nun
deles, coma se o quixese traspasar cos ollos.
-¿Que tanto apalpa no queixo; non ve que
aí dentro non cabe unha lima?
-¡Quen sabe! –Dixo o carota. E eu, de
cabreada, decidinme:
-Quédese con el, que sei ler as
intencións, e iso que fun pouco á escola.
Non precisou máis nada, que o gardou de
inmediato no peto interior do seu capote. Agora xa sei que hai ladróns de dúas
clases, e que o goberno pon aos raposos para garda-las pitas. ¡Mala centella os
coma…!
Calmei nela:
-Non te sulfures, que polo menos deixouche
pasar tres, así que imos facer unha cousa: como vexo que veñen trece chourizos,
aparto este queixo e máis un chourizo, e o xitano, tapándose os ollos coa man,
que elixa un dos vultos.
Atinou co chourizo que facía o número
trece, e eu tan feliz, pois prefiro os queixos.
-oOo-
Patio do cárcere de Lugo; agora baleiro.
Na Misa do último domingo o capelán
anunciounos que hoxe, Mércores de Cinsa, Día da Penitencia, quería vernos a
todos, sen falta nin pretexto, no patio do cárcere, que nos vai falar de algo
que precisamos, ¡penitencia!
Como Xulio ten boa memoria, e logo que o
feito de ser xitano non o vai librar desta arenga, propúxenlle que estea
atento, pois quero facer, entre os dous, unha reseña do que lembremos, para
cotexala algún día co que nos predique o Cura de Montecubeiro, que así saberei,
ou tentarei saber, cal deles é ortodoxo e cal protestante. Niso quedamos, e
aquí estou, de volta, coa pluma na man; ¡ten graza, da aguillada das vacas
pasei á pluma dos presos, e menos mal mentres non ma quiten! Isto é o que
compuxemos sumando e resumindo as lembranzas dos dous:
“Inteligente aquel Rey, Carlos III, al decretar que en su Marina Real no
quería murcianos, ni gitanos, ni otra gente de mal vivir. Pero como existís,
como formáis parte del mal de este mundo, y la pena es que muchos aún andan
sueltos, no habrá más remedio que evangelizaros, por incómodo que sea. Y si no
veo en vosotros arrepentimiento y conversión, cualquier día le pido al señor
Obispo que me manda para África, a las misiones, que tengo por seguro que allí
será más fácil la evangelización.
Ahora no se oye hablar mal de los murcianos, y será porque vinieron en
razón, pero estáis vosotros, todos, y no sólo los gitanos, que bien merecéis
que os manden, no a la Marina sino a las galeras reales. Como tampoco quedan
galeras, hacen su oficio, su oficio y su servicio, las paredes de esta prisión.
De las galeras pocos volvían, pues acababan derrengados y tuberculosos, de los
resfriados que cogían al dejar los remos, sudando y sudando, horas y horas.
Mi satisfacción, después de tanto aguantar con vosotros, estará en que
empecéis a hacer penitencia por vuestros pecados, ¡tantos que figuran en
vuestros atestados!, y seguidamente, con la debida preparación que os dedicaré,
confesármelos, pero con dolor de corazón y no sólo con atrición. Ya sabéis que
la confesión es secreta, así que no debéis tener miedo alguno de que me pueda
chivar al señor Director.
La gente que anda libre por las calles y por las aldeas, como se les supone
que no tienen pecados de los insertos en el Código, eses tales sólo precisan de
una penitencia leve, padrenuestros, avemarías, rosarios…, pero vosotros la
merecéis doble, la del confesionario y esta de las rejas! Todos los delitos son
pecado, pero no todos los pecados son delictivos, de lo que se infiere que
vuestra penitencia tiene que ser doble, rezar y padecer, no por la justicia,
sino por los quebrantamientos de la ley, tal y como están en el Código.
Privación de libertad ya la venís padeciendo, pero ahora, y máxime en Cuaresma,
debéis añadirle ayuno y oración. ¿Me lo prometéis?”
(Aquí houbo un, ¡Sí!, tan forte e tan
unánime que logo parecía un incendio, e que os veciños gritasen, a coro,
Sálvese quen poida!).
Parei de escribir cando me interrompeu o
xitano para dicirme:
-Non adiantas nada con isto que estamos
facendo, que xa verás como o teu Cura ve as cousas doutro xeito. ¿Que nos vai
predicar xaxún coa fame que pasamos todo o ano? Os teus, os teus e mailos meus,
o que non ten unha pita róubaa, como fixo aquel de Luaces, así que poden
aguantar a Coresma, pero aquí, que o único que roubamos é a honra, falando mal
de todo Cristo e matinando cada un nas súas vinganzas para cando lle toque
saír, ¿que carajos se nos pode pedir?
Dinlle a razón, pero como o escrito
escrito estaba, que dixo aquel, a folla non a vou rachar, que polo menos
servirame para acordarme deste cura que tan pouca dó ten dos doentes, dos
inocentes. ¿Dos inocentes? ¡Si, pois os peores adoitan quedarse fóra, que teñen
malicia abonda para librarse das consecuencias das súas feitorías! O menos que
podía facer este señor era doerse de nós, e darnos ánimos, porque canto máis
nos censure, canto máis nos ameace coas penas do inferno, teño de seguro que
menos nos arrepentimos. ¡Do que si nos arrepentimos, polo menos algún, será de
non ternos aproveitado algo máis do próximo, xa que, peques moito ou peques
pouco, só os burros acabamos no trullo! Noutras celas xogan ás cartas, pero nós
escribímolas, pois cada quen divírtese como pode, como pode ou como sabe!
-.-
¿Terá a culpa o capelán do mal que nos
están dando de comer? Isto é pasarse, e se non fose porque non quero pensar
mal, ata opinaría que aquí o único que engorda é a conta “B” do cárcere. ¡Menos
mal que a Coresma son corenta días, e que detrás da Coresma vén a Pascua, e
tras da Pascua, se non lle mentiron a meu padriño…, o Xuízo!
Cando había cárcere en Castroverde, alí na
Praza do Rollo, seica tiñan que mante-los presos os propios familiares… ¡Se non
eran pobres de solemnidade, ata sería mellor! ¡Deus bendiga á miña rapaza, que
se privou dos queixos e dos chourizos para aledarnos este xaxún! O venres
collín ao meu compañeiro adorando nun chourizo, que nin que fose un ídolo deses
que falan os curas:
-¡Alto aí, que é venres!
-Aquí non temos o Gaiteiro de Lugo, así
que non sei en qué día estamos; o que sei é que, se eu tivese unha muller coma
a túa, con paniño ou sen el, ía adorala!
-¡Egoísta!
-¡Desagradecido!
De chegado a este punto, neste intre, como
está facendo un bo día, refírome ao frío e á choiva, só a iso, tocaron esa
corneta que avisa de que van abrir as portas da cela a todos aqueles que
queiran saír ao patio…, a miseria de dúas horas! Eu preferín botar unha sonada,
que me estou facendo un leirón, porque durmo de día e paseo de noite. Aínda
estaba nos meus sonos, e por tanto, ausente do cárcere, cando me sacudiu Xulio:
-¡Nin que foses un churumbel da teta!
Escoita, que din cun individuo moi raro, máis aínda cos de sempre, que fala
castelán pero con acento de vir doutro país, que ata non lle preguntei, pero
debe ser americano. Díxome que cando saia deste cárcere vai escribir un libro
sobre o…, ¡xa o teño, sobre o reducionismo!, defendendo esa doutrina que
consiste en dar prioridade a certas alternativas carcerarias, como facer
traballos de interese social, estradas, edificios para o Estado…, ¡cousas así!
Razoa que dá gusto oílo, e quere falar contigo porque lle dixen que estás
escribindo, aquí mesmo, no cárcere, un libro de consellos para os fillos. Se
non fose polo interese que teño en asistir ás túas clases, xúroche que ía pedir
traslado de cela para que o mandasen contigo, pois entre os dous…, ¡iso, que en
vez dun libro, ían saír dous!
-¡Perde o tempo, pois España é diferente:
prefiren manternos desocupados, pero ben atados…, por se fuximos!
-¡Xa cho presentarei!
E niso quedamos, pero non teño ganas de
falar con utópicos, pois ningún deles é capaz de conseguir o que se propoñen.
¡Parece mentira que un país coma este, que pasou oito séculos convivindo cos
mouros, ou se cadra precisamente por iso, que tanto aborrecen o jalufo,
caésemos no pecado de resolver os asuntos difíciles a base de xamóns! Hoxe por
hoxe non hai mellor receita: ¡para as enfermidades, sangrías; e para os apuros,
xamóns!
-oOo-
O Xuízo
¡Por fin! A recomendación do Villarino foi
eficaz, e o Xuíz de palabra pois, nada máis quitarse en Valladolid a súa
capucha de penitente, volveu para Lugo e ocupouse dos seus, firmando unhas
cantas Providencias, a primeira delas a do Ramallosa.
O xuízo, segundo era preceptivo daquela,
celebrouse en castelán, e aínda que se supoñía público, de fóra do tribunal só
acudiu o reo, escoltado por dous gardas da prisión. Os de Castroverde, aqueles
que o detiveran, xa estaban en Madrid, destinados e con ascenso. ¡Tiñan
demostrado que o merecían! Quen si acudiu foi o Cabo, que seguía sendo Cabo,
por máis que só merecía estar “cabo” dos outros! ¡Algún día…, se seguía tendo
acertos, Sarxento! No Atestado está a firma daqueles gardas, referendada polo
Cabo, así que a testemuña era tripla.
Quen tamén acudiu, encantado, á primeira
chamada, foi aquel servidor da Xustiza, aquel xateiro tan clarividente que
albiscara os antecedentes dun crime naquela caiada alzada fronte ao Miramontes,
pero, ¡oh inxustiza da Xustiza!, seguían sen darlle a Cruz de San Raimundo de
Peñafort!
Tampouco faltaron dous taquígrafos
alternantes, aos que lles debemos as seguintes actas:
Informe de sanidad del Médico Forense. En la ciudad de Lugo, etc., etc., comparece ante el Sr. Juez el Médico
Forense D…….., colegiado número…, el que previo juramento que presta y al que
se le hace saber la obligación que tiene de ser veraz, manifiesta: que
cumpliendo lo solicitado por la funeraria de Mosteiro, me personé en la misma
donde hallé un cadáver al que los allí presentes apellidaron Miramontes,
urgiéndome su reconocimiento pues lo llevaban para Lugo en una camilla, después
de que fuese tiroteado en una celebración vecinal. Certifiqué al momento que el
fallecido lo había sido por perdigones del 12, extrayéndole una muestra de
ellos de su vientre, que había sangrado abundantemente. Esta fue la causa de su
muerte, sin género de dudas.
Leída la presente ante mí el Secretario de este Juzgado, se afirma y
ratifica y firma con S. Sª, de lo que doy fe. M/
Atestado de la Guardia Civil de Castroverde. Personados en la parroquia de Montecubeiro, y después de tomarle
declaración al Médico Forense, D…….., que atendió al fallecido, con la
evidencia de que el Sr. Miramontes murió por un tiro de escopeta, de las del
12, los Guardias aquí deponentes, con el Cabo que también suscribe el presente,
procedimos a registrar el lugar de los hechos en busca del cartucho causante de
la muerte. No localizamos ni el arma ni la correspondiente munición, pasando de
inmediato a interrogar a los asistentes a la boda, así como a las personas de
este contorno que nos parecieron sospechosas, aquilatando todos los indicios.
El resultado positivo lo tuvimos al encontrarnos con el vecino, D……., quien
nos explicó que bien pudo ser una cuestión de celos, pues en el sitio conocido
como Rego dos Lagartos, y de regreso de una feria de Castroverde, el occiso se
burló de un tal señor Ramallosa, increpándole que no presumiese tanto de su
mujer puesto que ya la había gozado el propio señor Miramontes. El supuesto cornudo
levantó su bastón, y, según el testigo, de no haber mediado algunos vecinos,
allí mismo lo habría desnucado, sin esperar al disparo de su escopeta, que la
tiene, porque es cazador, si bien la que le encontramos en su casa es de otro
calibre.
No localizándose más antecedentes, y ello a pesar de la meticulosa
interrogatoria de estos guardias, enviamos al presunto para la prisión
provincial de Lugo, en la seguridad de haber cumplido fiel y lealmente con
nuestra función indagatoria.
Para que así conste, etc., etc.
Después de estos preámbulos, Su Señoría interrogó al acusado en presencia de su abogado, de los
guardias y de los demás testigos, con la recta intención de ampliar indicios, y
de apreciar contradicciones. El Fiscal renunció a su derecho de interrogar
primero, ofreciéndose al señor Juez para formalizar su acusación tan pronto
tuviesen concretados los indicios, a falta de otras pruebas.
Juez.
-Su nombre y apellidos concuerdan con los aquí mencionados?
Acusado.
-Sí, Señoría, y además me llaman “El honrado Ramallosa”, como prueban los
cientos de firmas que llevo echadas en numerosos documentos, de compraventas,
donaciones dotales, permutas, y otros más, que lo hacían los vecinos de la
parroquia al tenerme por un hombre honrado y de palabra. Si no me cree, puede
escoger cien vecinos y tomarles declaración, que no me dejarán mentir!
Juez.
-¿Cuántas veces se tiene pegado usted con algún vecino, con razón o sin
ella; mencione fechas y motivos!
Acusado.
-¡Jamás; por estas, que son cruces!
Juez.
-No me caiga en contradicciones, pues al señor Miramontes bien que le
amenazó con su cayada!
Acusado.
-Señor, eso es harina de otro costal. Siempre hubo duelos, a través de la
Historia; siempre que un procaz o injuriante puso en solfa la honorabilidad de
una persona honrada; la suya o la de su familia. ¡Al que ofende, y sólo se
ofende faltando a la verdad, hay que darle escarmiento! ¿No se lo parece a
usted, que está aquí para quitarle la venda a la Justicia, y hacer que se
cumpla?
Juez.
-No se ponga faltoso, que está agravando su propia defensa.
Acusado.
-Usía perdone, pero sólo ofende quien puede, y no quien quiere. Aunque yo
quisiera ofenderle, bien ve que no puedo.
Juez.
-Dejémonos de palabrería, y vayamos al caso: Diga más bien que está
arrepentido, y así la pena será más leve.
Acusado.
-Usía, arrepentido si estoy de haberle levantado la cayada, cuando lo que
debía haber hecho era esperar a la primera Misa, y llevar a mi mujer,
solicitándole a ese señor que, allí, dentro o fuera de la iglesia, pero en
presencia del señor Cura, repitiese su difamación de aquel domingo. ¡No se me
ocurrió, y eso fue porque soy hombre de buena fe, que si fuese un malicioso ya
encontraría la forma de hacérselas purgar, sin pasar a mayores! Listo no soy,
pero tonto tampoco, que cualquiera se lo puede asegurar!
…
Nota. Los taquígrafos hemos observado que el abogado del reo le hacía señas
para que se callase, y como lo viese el Señor Juez, también este se calló,
dando paso al Fiscal-Acusador.
…
Fiscal, dirigiéndose al reo.
-Con el Señor Juez se hizo el escurridizo, pero yo le gano en edad, y por
tanto en experiencia con criminales…
Acusado.
-Señor Fiscal, supongo que será sin proponérselo, pero el caso es que me
está difamando. ¿Que pruebas tiene usted para conceptuarme así? ¿Es un criminal
el que, en público, como era el caso, defiende el honor mancillado de su mujer?
¡Ni le maté, ni hay pruebas fehacientes de esa imputación, así que pido
justicia, que si no me la hacen aquí, después de esta vida viene la eterna!
Juez.
-Aténganse a los hechos.
Fiscal.
-Los hechos, para mí, no están probados, sino intuidos, y no seré yo quien
acuse por meras intuiciones. Tentaron provocarle para que se sincerase, pero
sus reacciones, según mi experiencia y apreciación, no son las de un criminal. Lo
niega, así que, o los guardias nos traen mejores pruebas, o este caso no tiene
caso…, en lo que a mí se refiere!
Juez.
-Señor defensor, usted me va a decir que su defendido es inocente, o no?
Abogado.
-Usía, yo también soy un veterano de esta sala, y estoy aquí porque la ley
exige un abogado, pero no tengo nada que
defender, pues la inocencia de mi defendido se defiende por sí misma. Pero la
balanza está en sus manos, Señoría.
Juez.
-Ciertamente esta causa, sin otras pruebas, no se sostiene. Así, pues,
decreto la libertad del acusado, pero una libertad condicionada en el buen
entendido de que si la Guardia Civil, u otros testigos, me presentan pruebas
evidentes, el caso se reabrirá. ¡He dicho!
…/…
Ramallosa desmaiouse na propia Sala coa
emoción da Sentenza, e tivérono que sacar para diante dunha ventá, que se
airease. Os aires de Lugo espertárono, pero el suspiraba polos do seu
Montecubeiro, así que, tan pronto lle deron a saída no cárcere, despois dunha
aperta ao Xulio, e de recoller os seus papeis, nun brazado, debaixo do brazo,
colleu un taxi, ¡por primeira vez na súa vida!, prometéndolle ao chofer que xa
lle pagaría tan pronto tivese con qué, pero que, por Deus, o sacase de Lugo a
toda velocidade, que ía morrer asfixiado se non se largaba a cen, para ir aos
seus montes, aos daquel Montecubeiro onde, ¡oh contradicións da mente humana!,
quen máis quen menos, o tivera por asasino.
-oOo-
Cancio, que viñera no Cristóbal Colón,
chegou a Castroverde case de noite, no coche da liña dos Veigas, así que tan
pronto lle baixaron o baúl mundo, ben pesado por certo, preguntoulle ao Revisor
se habería por alí un taxi que os levase a Montecubeiro, baúl e gringo, dous
pesos pesados, pesados e barrigudos, que
non hai nada que tanto engorde coma un estado de perenne ansiedade, ¡e
Cancio levaba trinta e tantos anos desexando, e á vez temendo, aquel retorno!
Dixéranlle na embaixada de España, en Buenos Aires, que os delitos prescribían
aos 30 anos, pero, ¿e se non era certo, ou confundían o Civil co Penal?
En todo caso Cancio non puido resistir
máis: ¡Ou retornar, e facer o que pensaba facer, ou pegarse un tiro con aquela
pistola Browning, do 7,65, que lla venderan nun cabaré de Mar de Plata, nada
máis chegar á Argentina…, por se algún galego ía tras del, na súa busca!
Covarde, como adoitan ser tódolos matóns, optou polo primeiro, por quitar billete
de barco, destino Vigo, para máis
disimulo, preferindo morrer matando antes que suicidado.
Deixou o baúl nunha taberna da Rambla, que
alí non perigaba dado o seu peso, e baixou ata a casa de Bonifacio, que seguían
chamándolle “O do coche”, e agora con máis razón que nunca posto que, ademais
do camión, tiña un coche dos de punto, sempre a punto.
-Non hai inconveniente, aínda que esa
estrada é a propia dun país subdesenvolvido, pero teño bos faros, e as rodas de
estrea! ¿Onde tes o baúl?
-Agradézollo ben, e voulle pagar o que
marque ese taxímetro, con algo de propina polo favor que me fai. ¡Hai tantos
anos, e máxime agora de noite, que nin habendo estrada…, á parte de que tería
que deixar o mundo por aquí, onde
quixesen gardarmo, ata que viñesen miñas irmás co seu carro das vacas!
Xa no taxi:
-E logo, conta, volves con cartos ou sen
eles, que din que nas Américas xa non atan os cans con longaínzas? –Bonifacio,
directo como de costume, que sempre opinou que era a mellor forma de romper o
xeo cos descoñecidos.
-Pasei os pesos a dólares, que así teño
mellor cambio, e xa o experimentei na Coruña, no Pastor, que ten un nome como
de gardador do gando, e quen garda o gando tamén garda os cartos! –Bonifacio,
que seguía vivindo en Galicia, ía ao directo, e Cancio, que viña de pasar
trinta anos no estranxeiro, seguía sendo un galego dos de tranca e retranca.
-¡Perdoa, ho, que non quixen meterme na túa
vida, nos teus secretos; foi un simple falar por non estar calados!
Pola pista adiante, nin Bonifacio fixo
outra cousa que non fose atenderlles ás bochas da estrada, nin Cancio abriu o
pico facéndose o durmido naquel asento traseiro. De chegados a San Cibrao:
-A ver, ho, esperta, que estamos chegando
ao campanario.
-¡Ai, si; nunca o esquecín, que ata se me
representaba en sonos; o campanario, e outras cousas tamén!
-Pois vaite preparando para abrazar a túas
irmás, que ata non sei se será mellor que me esperes no coche, e baixo eu para
anticiparlles a noticia, que igual se desmaia algunha delas, coa sorpresa, ¿ou
teslles escrito?
-De que viña a España, non, que nin pensei
niso…, coas gañas que tiña de volver! –Non o dixo, pero engadiu para os seus
adentros: Coas gañas, si, pero tamén co medo!
Dúas irmás estaban a tal momento tras da
cociña económica, chamada bilbaína, e a terceira, a máis nova, atizáballe ao
caldeiro dos cochos. A Bonifacio dixéronlle que estaban rezando o rosario, de
paso.
-Eu pensei que tiñades un irmán…; ¿e logo,
non é certo, ou está de viaxe?
-Si que o temos, -dixo a máis nova-, pero
só está presente cando nos acordamos del. Anda pola Arxentina…, e de cando en
vez escribe! Mal non debe estar, que nas fotos vese gordísimo, ben mantido,
máis cá nós!
-¿Así que vos manda fotos? Pois eu teño
novas de que non mandará máis, que vai vir en persoa…, ensinarvos a tripa!
-Bonifacio, sempre coñón.
-¡Ai, Deus, que igual temos carta en Cas
Celestino, e nosoutras, que só imos polo correo aos domingos, despois da Misa!
¿Non traerá vostede unha carta…, xa que veu vernos, desde Castroverde, a estas horas!
-Carta, non, que vin cun pasaxeiro, que o
teño aí fóra, no auto, pero quixen asegurarme de que será ben recibido…
-¡Ai, Deus, noso irmán! –Exclamaron as
tres, pero a máis nova, que era a máis falangueira, escapóuselle un…
-¿E como se atrevería…?
Bonifacio, que non estaba no allo,
aseverou:
-¡Cómo non ía atreverse, que o trouxen no
auto, rompendo cos faros as tebras da noite!
-.-
Xa o falaran na cea do retorno, pero as
tres irmás estiveron en desacordo co plan do irmán: ¡Era moito expoñerse! A
máis nova, que sempre levaba a voz cantante, e iso que era unha cría cando as
deixou, de repente, sen previo aviso; sen pais e con pouca propiedade; o motivo
dixéronllo as maiores, pero despois, moito despois; con iso e con todo, igual
era a que lle tiña máis afecto, a que máis necesitara do seu apoio viril. ¡Non
estaba disposta a perdelo de novo! Ela foi a que tivo esta idea:
-Xa rezáramos o rosario, antes da túa
chegada, pero a ocasión merece outro, que este irá por ti, que ben o precisas
para que Deus te saque e nos saque deste trollo. Hoxe vas durmir a gusto nunha
cama comprada precisamente por ti, cos cartos que fuches mandando, así que,
hoxe en día, grazas a Deus, e tamén a este irmán tan querido e tan xeneroso,
temos de todo, nada menos cós do Pombal, con ser a casa de máis sona desta
barriada. Esta noite, xa digo, dormes, e mañá vou contigo para falar con don
Benito, que é o cura que temos agora; voulle pedir, mesmo de xeonllos, que nos
acompañe para falar coa viúva e cos fillos do Miramontes, pois outra cousa, iso
de ir só a declararte, a pedirlles perdón, é máis arriscado que entregarte no
cuartel de Castroverde.
A perorada convenceuno, así que, de
momento, abrazáronse e choraron, os catro, para despois rezar, e seguidamente
durmir, ¡ou polo menos, intentalo!
-.-
Don Benito, aquel valente que foi capaz de
interceder por seu irmán, noutra ocasión tamén arriscada, na propia Dirección
General de Seguridad, non vacilou en acompañalos:
-Vou contigo, e vou tranquilo, pois tanto
a viúva do Miramontes coma os seus fillos, son parentes dun bispo, que o van
declarar Santo, e como tales non poden negar un perdón, por inmerecido que
sexa! Pero primeiro temos que pasar á igrexa, que eu non movo un dedo por ti
sen levarte confesado.
Dito e feito. Así que, coa conciencia
lavada, puxéronse en camiño da casa dos Miramontes, que por certo coincidiu que
aínda estaban nela; atarefados si, pero na casa. Segundo tiñan acordado, rompeu
o xeo don Benito:
-Este home que vén comigo, pois á irmá xa
a coñecedes, vén presentarse: Trátase do Cancio que estaba na Arxentina, e trae
un regalo para vosoutros…
-¿Un regalo? ¡Pero se nada nos debe, que
saibamos!
-Si que vos debe, espiritual e material,
xa que voso pai, que en paz descanse, prestáralle unha cantidade de pesetas
para facer casa nova, e como tivo que irse con urxencia para face-las Américas,
aínda non volas devolveu. Agora quérevos dar ese diñeiro, con réditos, e algo
máis aínda para cubri-la depreciación da moeda, pero vosoutros tamén lle
teredes que dar algo…
O máis vello:
-Sendo así, aquí meu irmán, que é o que
máis sabe de letras, faralle un recibo, y firmámolo tódolos herdeiros…
O Cura, observando que para daquela Cancio
xa se puxera de xeonllos:
-Primeiro, que vimos da igrexa, pediulle
perdón a Deus; e agora fáivolo a vosoutros, pero non lle fagades falar, que xa
vedes o atordado que está. O pecado, a ofensa, o crime, foi monstruoso, pero o
seu arrepentimento tamén é grande.
O irmán máis vello apertando nos puños,
disposto a pelexar se facía falta:
-¡Daquela fuches ti, fillo de puta! Algo
barruntamos cos datos que nos foron dando os veciños, que nos dixeron, aínda
que pouco a pouco, que deixaras de traballar nesta casa, e que sen previo aviso
apareciches nas Américas. ¡Ai se chegamos a ter probas…, do garrote non te
libra nin este Cura!
O crego, poñéndose no medio:
-Levántate, que imos facer esas contas,
pois o perdón xa o tes, que esta xente está acostumada a reza-lo paternóster, e
encárgome eu de que perdoen…, para que Deus lles perdoe as súas, que algunha
terán, digo eu!
A viúva choraba, tan só iso, que nin
palabra deu, incapaz de facelo, nin para ben nin para mal; pero a filla falou
por todos:
-Logo vai aló medio século diso, así que
penso que o morto xa saíu do purgatorio, pero este criminal, non, pois, por
animal que sexa, purgatorio tivo en vida, e seguirá téndoo, e xa non acabe no
inferno!
O cura sentouse tras da cociña e tirou de
lápis:
-A ver; ¿canto che prestara Miramontes?
¡Imos bota-las contas, pero nin pío, ninguén, para non equivocarnos, que
despois falamos o que se teña que falar!
O morgado:
-¡Non entendo nada! ¿Que é iso de que noso
pai che prestou cartos?
Cancio, entrecortándose, entre o
arrepentimento e mailo medo, que ben temía non lle chegase con firmarlles un
cheque do Banco Pastor, que para iso levaba a chequeira encima; sacouna
poñéndoa no mármore da mesa da cociña para que comprobasen que non ía de farol:
-Foi…, eran…, estas pesetas, -e díxolles a
cifra-, que más prestou o señor Miramontes, q.e.p.d. … , sen papel ningún…, de
tanta confianza que tiña comigo…, que llas pedín para facer casa nova, que
estaba caendo a pedazos…
-¡Veña, acelera; -cominouno o Cura,
desexoso de acabar pronto, non fose a acenderse o lume dos agraviados-;
acelera, que aínda teño que misar, e nunca faltei á puntualidade, como saben
estes amigos!
-O caso foi que…, que en vez de réditos…,
víñalles traballar a medio tempo…, e o papel faríanolo o señor Xosé María de
Gómez, pero cando volvese de poñer escola, que andaba niso por Tras de Serra,
aí no Val…, non sei se en Millares ou na Braña; pero, señora, ¿a vostede non
lle dixera nada diso o seu home?
A viúva, ao ser preguntada, rompeu aquel
mutismo, pero sen deixa-las bágoas:
-¡Non, nada; que daquela pouco nos
contaban os homes…; e tampouco tiña por qué facelo, pois os cartos eran del, da
dote que lle deran na súa casa cando casou comigo!
-Entón máis delito teño…, co meu abuso de
confianza. A verdade, que agora estamos de verdades, foi que eu tiña outras
débedas…, que na casa quedamos orfos, e con moita miseria, así que as obras non
empezaron daquela, pois a casa fixérona miñas irmás, tempo despois, co que lles
mandei de América…, e o seu marido, que soubo a miña informalidade, daquela,
reclamoume a devolución con moita esixencia…, pero eu non tiña abondo…, nin
quen me prestase…, así que, de desesperado, e sabendo que ía de padriño de voda
da Xosefa…, collín unha careta, e agacheime detrás do palleiro. ¡O resto non mo
fagan dicir, que non podo, que me estou mareando…!
Non seguiu, nin puido, que caeu desmaiado.
O Cura, don Benito, levantouse presto, e agarrando coas dúas mans a sella da
auga, que estaba case chea, envorcoulla encima, non se sabe se con piedade ou e
sen ela, pero a friaxe foi eficaz pois Cancio resucitou, e seguiron coas
contas…
Despois de firmado o cheque, as visitas
retiráronse, pero todos en silencio, que nin despedida houbo; os da casa
tremendo da dor, pero tamén da sorpresa; e o indiano no medio do cura e de súa
irmá, que non era capaz de terse en pé, canto máis de proferir un simple adeus.
Cando deron chegado á reitoral, a ama do crego arranxoulles un chocolate ben
quente e ben cargado, que o empuxaron con augardente, remedio que quentou algo
ao Cancio, e así foi capaz de baixar ata a súa casa, co brazo de súa irmá por
caxata. Don Benito pasou á igrexa, aínda que sen Misa: unha, polo chocolate e
maila augardente, tan necesaria que lles fóra, a el tamén; e outra porque xa
non quedaba xente, pois a ama, lista ela, e temendo o peor, tivera boa
dilixencia en avisar aos fregueses para que se fosen sen misa…, ¡porque o seu
sobriño, ademais de afónico, tiña unha catarreira atroz! Isto nunca llo
confesou ao sobriño, que ben sabía ela que hai ocasións nas que as mentiras
piadosas salvan almas.
-.-
En Cas Cancio as outras irmás seguían de
xeonllos, reza que te rezarás, ata que o viron chegar vivo, e daquela saíron
correndo á porta para abraza-lo resucitado, que por tal o tomaron.
-¡Estás vivo! ¡Ai, ho, despois disto o
menos que podes facer é meterte a frade, que ben cho merece Deus! –Exclamou
unha delas; pero o mesmo pensamento tivérono as outras.
-¡Deus e mailo señor Cura, que é un
boludo, un pelotudo! Se non fose pola afouteza que lle botou, arestora víame de
corpo presente…, aínda que esa xente non é mala, que nin sequera me chuspiron!
Volveron a chorar e volveron a rezar, que
non era para menos, dadas as circunstancias. Cancio pasou unha semana na casa,
que non se atrevía nin a presentarse na taberna de San Cibrao, tan afeccionado
que era delas. Iso si, compatibilizando o viño co traballo, pois en Bos Aires
fixera de todo, día e noite, coa présa que lle entrou para mandar os cartos
para que súas irmás fixesen casa, e aforrar, e aforrar, e aforrar…, máis ou
menos como todo emigrante que se prece!
A todo isto os Miramontes entenderon que a
súa obriga principal e primordial era presentarse na casa do Ramallosa, tan
inxustamente detido e encarcerado, para comunicarlles o desenlace daquel drama.
Ramallosa, que saíra do cárcere con pouca saúde, o que mellor lle prestaba eran
os baños de Arteixo, e aló estaba, cunha das fillas. Os rapaces da casa, tres
varóns, agradeceron aquelas novas, pregándolles aos Miramontes que non deixasen
de divulga-los feitos para que a parroquia lle devolvese a honra a quen tan
lixeiramente lla quitaran. Despedíronse con apertas, tan tardías como
merecidas.
Na casa dos Ramallosa houbo sesión
plenaria, de inmediato; e o acordo foi unánime: Seu pai non estaba para vinganzas,
pero eles, os mozos, si. Non chamarían a atención se mercaban algunha madeira
nas chousas inmediatas ao Rego dos Ósos… E así o fixeron, pagando o preciso
para consegui-la mercadoría. Por esas chousas pasaba o vello camiño de
Castroverde, e daquela a pista nova. Dous pinchaban, e o terceiro, facendo que
descansaba, vixiaba a ruta de Castroverde, avisando cun asubío se asomaba certo
viaxeiro, trinta anos esperado! Era lóxico que precisase algo da vila, roupas,
menciñas, ou o que fose; e tarde ou cedo acabaría saíndo da cova.
Na ida pasoulles desapercibido, pois o
Cancio madrugou de raio, precisamente para iso, para pasar desapercibido, e con
igual intención fixo o retorno entre lusco e fusco. Os Ramallosa cortáronlle o
camiño, apeándoo da besta, que lle quitaron o freo para que fose pacer ás
chousas de Cepomundín. Polo que respecta ao americano, de atado cunha corda, e
cun pano na boca, arrastrárono para o interior dunha xesteira onde a malleira
foi de auténtica malla, de malla con malles! Cando lles pareceu que o remataría
unha labazada máis, deixárono na propia chousa, e largáronse a toda velocidade
por un cómaro abaixo.
Cancio, cun esforzo sobrehumano, e máis
ben a roulóns, logrou saír á estrada, pero tan extenuado que non se lle ocorreu
outra cousa que tombarse medio a medio do asfalto. Vira en Castroverde, de
lonxe, cara a Lugo, unha camioneta, que lle dixeron era dos Marianos do
Escouredo, que naquel tempo carretaban fabas, castañas e patacas para o mercado
de Lugo. Había a posibilidade de que volvesen de noite. ¿E se lle pasaban por
riba? ¡Daquela mellor que mellor, que así acabaríanselle os remorsos!
A camioneta chegou pero avanzada a noite,
cando o vello xa volvera a desmaiarse. Frearon en seco, e cargaron co “atado”,
xirando onde puideron para volver a Lugo co agonizante. Os coidos do hospital
foron eficaces, así que ao terceiro día, Cancio, que tiña cartos enriba, colleu
o tren da Coruña, ¡e volveu a embarcarse! Cando e onde morreu, nunca se soubo;
e se alguén o soubo, calou. O caso é que
aquel crime tivo ida e volta, pero
despois dunha gran revolta, que lle custou ano e medio de cárcere a un
inocente. ¡Vaia por Deus!
-.-
Todo isto foise sabendo pouco a pouco pois
os afectados, para devolverlle a honra ao Ramallosa, non se morderon a lingua,
e este veciño, o abaixo firmante, que ten afección pola Historia, encargouse de
pasar a presente ao papel.
Xosé María Gómez
Vilabella
Pórtico
da igrexa de San Cibrao
(Restaurada
no ano 1787)
No hay comentarios:
Publicar un comentario