AQUEL VERÁN EN LUGO
Unha xanela aberta ao Lugo romano
do noso Lucus Augusti
nunha tempada de baños,
¡e de leccións maxistrais!,
co Centurión
Servio Tulio Apicus
-o-
do noso Lucus Augusti
nunha tempada de baños,
¡e de leccións maxistrais!,
co Centurión
Servio Tulio Apicus
-o-
“La gran arquitectura tipicamente romana,
posiblemente encuentra su más alta expresión
en los edificios termales.
Nada encontramos más magnífico, más grandilocuente,
más fértil en soluciones arquitectónicas,
más variado,
más lujoso y desbordante en materia decorativa que
una terma romana”.
posiblemente encuentra su más alta expresión
en los edificios termales.
Nada encontramos más magnífico, más grandilocuente,
más fértil en soluciones arquitectónicas,
más variado,
más lujoso y desbordante en materia decorativa que
una terma romana”.
Fernando Chueca Goitia
Arquitecto
.
PRÓLOGO
PRÓLOGO
Cando che piden que escribas un prólogo, din que é “para honra-lo libro”,
pero a miúdo, e este pode se-lo caso, o honrado é mesmamente o prologuista, que
agradece que se acorden del para estes mesteres, pois así comparte, aínda que
sexa minimamente, os méritos do autor.
Xa que logo, teño que agradecer a Xosé María Gómez Vilabella, que é un
“argalleiro”, a oportunidade de compartir con el, dalgunha maneira, estes
capítulos dedicados ao vello Lugo.
Aínda sen coñecernos persoalmente ata hai pouco, sentía desde hai tempo
(descantiá, como el ben diría) admiración e amizade con Gómez Vilabella, e esta
afinidade “incógnita” xa xustificaría sen dúbida estas liñas. Pero ademais,
quero supoñer que o autor, que coñece a miña profesión e teimas, quería
vencellarme a un texto onde asoman de seguido cousas e personaxes que, dalgún
xeito, presume que me son familiares. E isto tamén é de agradecer.
Xa avisei ao autor que eu non son crítico literario e, por ende, non
semella ser un prólogo o lugar para analiza-la oportunidade e/ou a calidade dun
texto. Estas liñas só poden ser simplemente unha moi breve introdución, sentida
e sincera, á plasmación escrita de moitas horas de estudio, de vivencias, de
parolas, de viaxes e, en fin, de traballo (e de lecer) dun amigo.
Non estamos diante dunha novela histórica, polo menos no seu conxunto e tal
como se entende hoxe tal xénero, aínda que haxa capítulos nos que o centurión
Tulio semella novelar, libremente, episodios da nosa máis vella historia. Non é
tampouco unha historia tradicional novelada, pois as referencias entrecrúzanse,
levándonos dunha época á outra, do antigo ó moderno, das vellas mitomanías ás
circunstancias máis recentes.
Entendo que o que quere Gómez Vilabella é facer unha longa recreación de
escenas históricas e actuais, utilizando para iso, por un lado, as súas
vivencias autobiográficas, e por outro, a mediación da figura do citado
centurión Servio Tulio, soldado (con nome dun dos sete primeiros reis de Roma)
destinado en Lucus Augusti e ao que se lle pegaron, en dous mil
anos de “penitencia pre-bautismal”, moitas cousas do carácter oestrímnico (é
dicir, indíxena-castrexo-prerromano, que todo vén a se-lo mesmo) que por veces
el quere deostar.
Grazas a esa estadía no Balneario de Lugo, de vella e recoñecida sona, é
onde os protagonistas, atinadamente, “romanean”, achegándonos á historia antiga
de Lucus, pero non só á historia dos importantes, á que nos conta a
bibliografía máis clásica, senón, e ese é o seu gran valor, á historia
doméstica e pedestre, á aquela que por ser de todos resulta próxima e asumible
por todos; en fin, á “intrahistoria” unamuniana.
Ese é para nós o gran mérito, o de enxergarmos a través dunhas páxinas de
diálogos ricaces e corridos unha etapa decisiva na historia de Lugo, pero
facéndoo de xeito entendible e ameno, case cotián, coma se dun escenario
parateatral se tratase. Os personaxes, antigos e actuais, falan e retrucan
polas páxinas do libro facendo referencias e ata descricións diversas: desde
monumentos como as termas, a calzada, a muralla, ou Bóveda, ata todo tipo de
restos arqueolóxicos ou epigráficos, pasando por datos documentais e de
arquivo. En fin, boa parte da Historia de Lugo aparece mesturada na conversa e na
vida cotiá dos protagonistas, lembrándonos que as xentes do pasado eran humanos
e tiñan vivencias coma os do presente.
Grazas a todo o que nos conta Gómez Vilabella, a historia do Lugo
galaico-romano non resulta tan lonxana como, ás veces, algúns puideran pensar.
Nós mesmos lembrábamos algunha vez que “os galaico-romanos tamén somos nós”. O
mundo do centurión Servio Tulio é, en boa medida, o noso mundo: velaí está o
noso patrimonio arqueolóxico como recordatorio diario (en moitas ocasións,
relembro recalcitrante de tristezas e lamentables actuacións...), aí están as
leis, os costumes, certas crenzas, a lingua, boa parte da cultura material, e
un longo etcétera. E o autor recórdanos, e tamén hai que agradecerllo, que aí
están, tamén, os mesmos sentimentos e as mesmas preocupacións.
Deste xeito, estes capítulos de “Aquel verán en Lugo”, serven algo máis que
para “romanear”; serán útiles a todos, eruditos ou non (pois incluso nos aclara
moitos latixos, preciosa verba que el recupera na escrita), e achegarannos á
Historia mentres nos entretén cos seus contos e lerias, facéndoo ademais nun
galego popular de doada lectura, que é outro dos méritos de Gómez Vilabella. Si
se consegue que o público común, normal e maioritario, urbano e sobre todo
rural, lea en galego con interese, abondará o seu esforzo, e moito máis se o
tema o achega á súa historia e lle serve para asumila e defendela, como o amigo
Xosé María vén facendo desde hai moitos anos. Que Deus llo pague, para maior
honra de Servio Tulio e da súa cidade, que tamén á a nosa.
Felipe Arias Vilas
Un VERÁN a
GUSTO,
digo,
de AUGUSTO.
digo,
de AUGUSTO.
Augas
mornas,
augustas, lucenses,
lavádeme o entendemento
para que poda entende-los tempos,
todo en presente,
neste Lugo eterno.
augustas, lucenses,
lavádeme o entendemento
para que poda entende-los tempos,
todo en presente,
neste Lugo eterno.
Para romanear..., ¡Lugo! ¡Afellas que si! Aló abaixo, polo mapa abaixo, están a esplendorosa
Itálica, unha Mérida dramática, un Évora rutilante, aquela Bílbilis do
Magreb africano, xa esquecida... Todas monumentais, ciclópeas, dignas da
civilización que as fixo. Da mellor pedra de cada país, ¡pero…!, nos circundos
respectivos xa non quedan canteiros daqueles, que se pasaron ao ladrillo, e do
ladrillo ao formigón, mentres que por aquí, neste Lugo inmortal, si que
os hai, si que quedan. ¡Cantidade! Mesturámonos un pouco, cousa dun terzo, cos
suevos; e tamén algo cos bretóns, pero, aínda así...!
¿Onde están aqueles fillos da loba? (Da loba capitolina, por suposto) ¡Onde
vai ser: Nos Costumes, no Dereito, na nosa Auctoritas (Autoridade ou
sabedoría socialmente recoñecida). En definitiva, no pragmatismo desta
xente, da actual, nós mesmos! Estes do nabo de Lugo somos tan pragmáticos,
tanto, que só cremos nas herdanzas, no pretérito e nas cousas palpables, tal
que as polpas das indíxenas! ¡Igual que facían nosos avós; igual, igualiño cós romanos!
Para demostralo, creádesme ou non, vou narrar algo inenarrable, pero certo;
algo que me pasou/que nos pasou, onte mesmo, nesta fermosa Cidade, tan recatada
que é que cingue o seu van cunha muralla de misterios. ¡De tan bela, non podía
ser menos! Outros din vella, ou vedra, ou vétera, ou vetusta, pero a min non me
parece tal xa que dous milenios pásanse nun soño, ¡maiormente se o sono é
profundo! Vou ter ocasión de demostralo se consigo trenzar este relato, esta
historia íntima, persoal. Por ende, se é persoal, daquela é certa, que non me
vou enganar a min mesmo! Trátase dun relato íntimo, ou, se tal se prefire,
intimista. case unhas memorias, ¡con tantas ou máis verdades que moitas
delas! Por algo me apresurei a ordenalas, pasándoas ao ordenador..., ¡para que
non se me esquecesen os detalles!
Se vos prace escoitarme, botádelle paciencia que alá vou, que tal fago cos
sermóns do meu próximo, ou non tan próximo! Pero, se non me credes, peor para
vosoutros. ¡Lembrade que non hai xente máis feliz cós crédulos!
A culpa, -nesta ocasión, que eu, pola miña parte, nada puxen de volitivo-,
foi dos meus lugueses, fifty-fifty lucenses e lugueses, ¡dúas
cousas diferentes!, nesa teima que teñen, uns e outros, por invadi-las praias
coruñesas, maiormente desde que entra o verán. ¿Que se lles perderá nestes
desertos areosos, foráneos, tendo, como teñen, a sombra vizosa de cen mil
carballeiras? E logo que tamén dispoñen de praias propias, de seu. Máis ben
cántabras, iso si. Algo batidas, e por tanto, máis belas, máis escumosas. ¡Máis
iodadas, máis verdes e máis emotivas! Á parte das fluviais, por suposto, que
desas teñen/temos, un millón! Nas nosas carballeiras, ademais das corzas
melancólicas, encantadas, encantadoras, aínda quedan druídas. E tamén hai
meigas...; ¡diso, cantidade! Pero eu enténdome mellor coas xanas, que sempre
están rutilantes, primorosamente peiteadas, e logo que son tan guapas e tan
simpáticas que da xenio falar con elas. O malo é cando lles dá por rirse, que
daquela acode a xente que anda cerca, pero elas, celosas que son, foxen das
nosas mulleres; coma lóstregos! Toda esta poboación, tan exótica, que non
abunda noutros lugares, responde cando se lles ufa, mentres que nas praias
fisterráns, desde que deron en vir as suecas, e non precisamente en zuecas,
as nosas sereas, máis recatadas cá elas, desprázanse, córrense cara ao norte
para deixárlle-lo sitio ás suecas. ¿Daquela, por qué cambiamos os ollos polo
rabo? Eu non o sei, pero si sei que temos un refrán que di que a vaca do veciño
dá máis leite cá miña. ¡Se perdura ese refrán é que segue a enfermidade!
Vén isto a conto de que un día, un bo día, aínda que sería máis exacto
dicir que era un día bo, agarrei tal cabreo ao non poder aparca-lo meu auto na
praia que daquela mesmo díxenlle á miña muller, ao meu sol, ¡o único sol
permanente, que sempre o tiven cabe de min, día por noite, e non esoutro, ese
andacamiños do firmamento, que non lle pasa por vez se non aluma nos cinco
continentes, acotío!
-Amor, fíxate nesas matrículas, que boa parte delas son de lujo, quero
dicir, de Lugo! Contempla e retrata este espectáculo con eses ollazos que Deus
che deu, que miúdo desembarco: ¡Invadiunos a propia parentela, e precisamente
nesta alba de gloria! ¡Tan cedo saíron, que nin esperaron a que se levantasen
as brétemas miñotas!
Daquela a miña rapaza, que é bastante pragmática, ¡tamén naceu en Lugo!,
fixo este comentario:
-¡Estáballes ben que lles devolvésemos a visita...! ¡Lei do Talión, marido!
Dese xeito cambiámoslles esta praia cheirenta, saturada de autos e de sobacos,
pola frescura, pola fragrancia e polo espazo do seu Miño..., que tamén é noso!
¡Ao abxurar da súa herdanza, deshérdanse a si mesmos! ¿Será certo iso de que
existe o auto odio? Querido Gatte, ¿como era aquilo de que a vaca do
veciño...?
Nin dubidei na resposta, pois a min, -confésoo-, iso da violencia de xénero
non me vai:
-¡Sabes que tes razón! ¡Por min, adiante! –Tanto me gustou aquela idea,
naquel intre de incomodidade, que non vacilei na subseguinte submisión; ¡e logo
que a vinganza é un pracer dos deuses!
-¿Que teño razón...? ¡Coma sempre! ¿Agora te decatas...? O grave do caso é
que non temos roupa axeitada, e para volver á casa, con este atasco, dúas horas
que perdemos!
-Muller, neste caso, con esta calixe..., calquera cousa! Un paxelo dunha
cuarta, que outras se tapan con menos! Ademais, mércala en Lugo, tan pronto
cheguemos, que así estreas...!
O de “estrear”, ¡xa o intuía eu!, encantouna. En vista de como se lle
aledou a vista, proseguín:
-Deste xeito non volvemos a esta praia en quince días, e para daquela,
alternamos, ás quendas, cos parentes. Xa verás cómo nos vingamos dos morgados;
estes paisanos, estes parentes, que se cren donos de Galicia porque se quedaron
agochados na casa matriz: ¡tres terzos, coas praias incluídas! Logo parecen fillos
daqueles romanos, que todos eran patricios, imperiais; máis “imperiosos” có
cabalo daquel Gil, aquel señor de Marbella...! ¡Augustos que son!
Naquel pragmatismo seu, inveterado, cultivado, veulle un trasacordo, ¡o
normal, xa que se formara na Normal de Lugo!, e daquela retrucoume, coma
sempre, chanceira:
-Así e todo non sei se levará xeito: Irnos de súpeto, sen preparativos, sen
dicírllelo aos fillos...! E por outra parte, ¿que podemos facer, nosoutros,
ámbolos dous, inactivos, alí por Lugo, quince días dándolle voltas á muralla,
tal que poñéndolle unha faixa..., se os señoritos están fóra, coma quen di,
extraviados? ¿Con quen falaremos; acaso cos plebeos, para que nos digan de qué
prazo está cada unha das súas setenta vacas...? En canto aos patricios, xa os
ves, que aquí témo-la mostra: ¡todos en braga!
-¿En Lugo..., nós...? Muller, en Lugo faise de todo, que xa sabes que se
caracterizan por ser de lujo, y no lo niejan, séxase, multiusos!
En canto aos nosos rapaces, cada un no seu piso, licenciados e ben colocados
que están, boa dúbida teñen, así que, ¡con telefonarlles de cando en vez...!
¿Ou é que non os consideras destetados..., a estas alturas?
A miña Gattin, (a miña "dona", pero en xermano; téñase
en conta que eu son Gómez, e por tanto, descendo dun suevo, dun tal Goma), sempre
segura do que di:
-En todo caso estaremos facendo o contrario do que se supón que lles cómpre
facer a dous xubilados...
-¡Iso é certo; e práceme que nos parezamos a nós mesmos! Mira cómo é a
cousa, que os nosos paisanos levan conquistado, ou abarcado, medio mundo, e
mentres, teñen a monte as propias leiras, a tal punto, que algún deles xa
esqueceu onde estaban os marcos.
-Dos marcos non saberán, pero o que é destas praias de moda..., xa ves!
Seguinlle a corrente:
-Dígoche que Lugo está sen tomar, ¡aínda!, que por alí non pasou a guerra,
que ben sabes que empezou aló por Grandas, e tamén na Pontenova... ¡Sen tomar e
sen dominar, pois nin aquel Al Mansur ousou penetralos..., que non se deixaron!
¡Refírome á muralla..., non penses mal! Por outra parte, nin saben os encantos
que teñen, maiormente no rural, nese rural que tanto desprezan! Bótanse a
conquista-lo mundo, circúndano, emigran... ¡Emigramos! Algúns ata aprenderon,
ou aprendemos, a declinar alemán, co antipático que é, e mentres, esquecen, ou
esquecemos, o galego... ¿Non será un crime de Lesa Patria? Co desdén que temos
para o noso, a min non me sorprendería ler no El Progreso, o día menos pensado,
o anuncio dunha OPA hostil, presentada no Internacional da Haya polos
suízos..., habida conta do delito de malversación de recursos que estamos
cometendo, e co necesitado que está o mundo de recrea-la vista...!
-¡Xa saíu o economista...! Pero nós, nin gozamos nin vendemos, así que
perden o tempo; o tempo e mailas divisas!
-Forzarannos a vender, polas leis do Dereito Internacional; e para daquela
prepárate a pagárlle-la entrada..., ¡tal que se queres volver ao Pedregal da
Irimia!
-¡Que esaxerado! ¡Paréceste ao malvado Caravel...!
-¡O que eu che diga! Algún día lamentaremos, tal que lle pasou a Melibeo,
ter abandonadas as súas campiñas... ¡Si, muller, lémbrate de Virxilio; aquilo
de, Dúlcia linquimus arva…! (Abandonamos as doces campiñas...)
-Deixa eses latixos para cando cheguemos a Lugo..., se é que seguen sendo
tan romanos como tiñan de costume! Vai pensando en distraerme para que non me
entre unha depre nesas soidades ás que me conduces..., por un simple
capricho!
-Querida Gattin, en Lugo, de entrada, romaneamos; como dúas
pantasmas, coma se fósemos Xulio e Cleopatra...; ¡pero non me vales para ese
papel, que tes o nariz cativo, case chata!
-¡Ou como Pelúdez e maila súa Filomena..., que a eses igual nos parecemos!
-Eses que dis non soben a Lugo ata o San Froilán, que primeiro fan a malla,
e recollen as patacas... ¿Non che gustaría máis o rol de Cleopatra..., co seu
César de bruzos, abarcándoa, mimándoa?
-En primeiras nupcias, si; pero, e despois diso...?
Só había que escoitala dous minutos para decatarse de que a infelicidade do
galego está no noso trasacordo, nese motor asincrónico, nese perfeccionismo
crónico que vimos padecendo.
-¡Miña sueva, miña Gattin; muller de pouca fe! Despois diso, de
metidos en ambiente, voamos! ¿Apetéceche face-lo niño, tal que nun carballo,
que tamén o fan as pegas, que de tan alto que voan, algunha Urraca incluso
chegou a ser raíña..., e precisamente de Lugo!
-Déixate de voos, que nos chegaron aqueles de África; ou queres acabar de
accionista de Iberia?
-Tamén podemos sentarnos nunha tasca, eu coa Guía do Trotamundos na
man, que así tómannos por turistas... Lémbrate do que me pasou con aquel Garda,
diante da propia Consistorial, que me dixo que non multaba o meu De Soto,
IF-420, ¡porque o señor Alcalde lles dera instrucións de favorece-lo turismo, e
sendo un filipino, chegado das Illas...!
-¡All right! Entón fálame noutro idioma, que daquela ben metiches o
couce dándolle as grazas ao Municipal..., en galego!
-Se se repetise o caso, tería a mesma saída: ¡Que meu avó era de
Castroverde, e que mentres miña avoa lle ensinaba tagalo, el predicaba en
galego..., nas Filipinas! ¿Non fixo algo así o teu parente Sanxurxo..., que por
iso chegou a mártir, por falarlles en galego, e non en tagalo?
Como vedes, a miña dona, ¡a pesares diso!, asentiu, aceptou; así que,
¡falado e feito! ¿Non se di que na variedade está o gusto? Neste caso, variando
de plans, o seu gusto foi o meu pracer, o pracer de facela feliz!
-.-
Aos poucos de chegar á cidade do tío Augusto, que ese si que sabía fundar,
ou máis exactamente, refundar, pois o noso Lug, ou Lugh, xa existía, fose aquí
ou na Meda, para despois gardar, amurallar..., ¡o ouro, o trigo, o viño...!,
atopámonos, nos propios Soportais, cunha camarada de estudos da miña dona, pero
que xa non levaba aquelas saias, estilo sotana, da súa mocidade. ¡Longas, si,
pero algo menos! Viña da Catedral, ou iso dixo, que ata sería verdade pois
traía tódalas pintas de vir santificada, arroubada. Bicos e apertas, cousas
desas do cumprimento social, pero, neste caso, calorosas, coa calor do afecto,
que para bicos e para apertas os de Lugo seguen sendo uns románticos, ademais
de romanos, que todo hai que dicilo! ¡Se o chega a saber ese medio mundo que
fai turismo polo outro medio, un turismo de frialdades e indiferenzas..., como
de marcianos visitando a lúa! Nada, o dito, que tanto o Lugo augusto coma o
Lugo provinciano, están, seguen estando, inéditos: ¡Sen descubrir, e por ende,
sen tomar, sen gozar! Insisto: ¡que non o saiban os suízos!
-...
-¿E logo, vosoutros...? ¡Oh, que milagre, aquí, con este día de praia...!
¿Algunha novidade, ou non? ¿Acaso viñestes de enterro, que nestas ocasións é
cando adoitan verse os amigos..., e tamén os inimigos! ¡Para celebralo, supoño!
-¡Casualmente viñamos meditando no poder de convocatoria que teñen as necro!
Entre as do periódico e maila radio..., dúas horas! ¡Iso si, son os auténticos
relatores da historia de Lugo; unha Historia por entregas!
Non era xusto contestarlle así, pero aínda me duraba a perrencha da praia.
Tanto a sorprendemos que se fixo de cruces; ¡conteille tres, e para iso, sen
alentar, nun suspiro!
-¡Xa ves; cuestión de atavismos, que nos deu por romanear; e do outro, por
hoxe, nin amigos nin inimigos, que están todos de corpo presente; quero dicir,
que aínda van camiño da fosa! –Respondeulle a miña dona, tentando desdramatizar
aqueles agoiros da súa amiga, pero fíxoo despois desas chuchas que se dan as
mulleres cos ollos en baleiro e cos beizos do través, coma se cuspisen ao ceo
co noxo que lles dá a maquillaxe allea. -¿E ti...? ¡Ai, muller, que te
conservas ben guapa...! Claro, igual que sempre, cousa lóxica con iso de que as
solteiras non tedes desgaste... ¡As usadas temos que poñernos por tras do
espello, facendo de azougue voso, do das virxes!
-¡Tes razón, miña nena, que che son avantaxes da solteiría, que algunha nos
corresponde! Xa din que non hai mellor vida cá dun só...; ¡iso si, levándose
ben! –Riuse, pero ben me decatei que o facía en superficie, só por seguirlle a
broma, acaso cun punto de envexa reprimida. –Tamén é unha consecuencia deste
clima de Lugo, -concretou-, tan..., meseteiro! Fisiolóxico, diría eu, que nos
mantén a pel rosada, fresca e húmida, sen necesidade de usar esas cremas
hidratantes..., tan anunciadas e tan caras!
Daquela quixen facer un xogo de verbas pero saíume algo pobre:
-¡É lóxico: son caras..., porque reverdecen as caras! ¡Clorofila, supoño!
Sen bromas, que xa o din as estatísticas, que esta provincia é a máis
matriarcal de España, pois aquí as viúvas adoitan esperar con calma pola
segunda oportunidade..., porque non teñen présa, que non lles pasa o sol pola
porta, que sempre están en flor, intactas, renovadas..., ¡máis ou menos como di
o Al Qurán que lles ocorre ás hurís celestiais!
A miña dona, ou máis exactamente a miña Estrela, ¡que ademais de chamarllo,
é, e non só iso, pois de tan suave e de tan sueva que saíu adoito dicirlle Gattin!,
pouco satisfeita daquel parlamento, daquela filosofía tendenciosa, egolátrica,
apostilou acremente, que unha por outra non é pecado:
-¡Xa o vexo, xa! Lémbrome que nos quitabas tódolos mozos... Por certo,
quitar non é igual que sacar, ou si? Daquela, nos nosos verdores, paseando pola
Reina... ¡Para raíñas, nós, as da Normal! ¿Acórdaste diso? E menos mal que
entón non lle devolviches aquelas olladas capciosas do meu rapaz, este Gatte
aquí presente, que se chegases a facelo..., daquela, cápote!
Aquela Mestra tamén o era na arte do encaixe, máis suave e máis
escorregadiza que unha laverca:
-¿Tanto te celabas...? Naqueles tempos abarquei moito, que todos me
parecían de mal ano; e na casa, que tiñamos touro das vacas, dicíase que de mal
macho ruín gando... Así que, por precavida, ¡xa ves! Día de moito, véspera de
pouco, que agora ándoche soa, apertando na faixa, pero, ¡nin así! A falta
doutras apertas, apértome contra a muralla; e grazas a estas visitas que lle
fago á Catedral..., a ver de Deus se namora de min!
-¿Aínda non es santa, co que levas rezado? Podo preguntarche, ¿que
confesas, co boísima que estás? –Aventureime con esta anfiboloxía, pero a pouco
me custa caro o picante, que non lle pasou desapercibido. ¡Non á próxima, senón
á miña!
Pero ela non era manca, que tanto as daba coa destra como coa sinistra:
-Confésome dos pecados do próximo... ¡Xa que eles non o fan, considero que
é unha obra de misericordia! Con estes cóengos tan santiños, tan comprensivos,
dá gusto, que nin se escandalizan dos meus pensamentos, por impuros que sexan!
Acompañounos ás tendas, sen receo, ningún, cousa que lle agradecín, pois,
con ela presente, de asesora, de árbitro da elegancia, libreime de dar
pareceres a sabendas de que non ían ser aceptados. Nin que dicir ten que a miña
mercou precisamente as prendas que ía refugando a súa amiga, e mais lévanse
ben! Cargar cos paquetes iso foi honor meu, que mo concederon con toda
amabilidade, incluso dándome as grazas. ¿As que non son luguesas, serán así de
amables? ¡Daquela non sei por qué tamén as botaron do Paraíso!
Despois do mercadeo entramos no Madrid, ou máis exactamente,
pousamos debaixo da súa toldada. Primeiro recrearon a vista botándolle unhas
olladas ao xardín fronteiro, que é unha forma discreta de controla-lo paseo:
¡mirar ao lonxe para controlar de cerca, facendo que se fai o que non se fai!
Comparada coa praia, aquela revista foi insubstancial. Tan pronto como
se decataron da exigüidade da súa crónica, déulle-la sede, ocasión que
aproveitei para gozar dos trinos dos paxariños da Alameda, pois elas, mentres
revistaban a tropa, non dixeron nin pío, castrenses que son! Nisto, a
miña dona, que ten vocación de periodista pero quedouse en Mestra, abriu o
abano; ¡os dous, o das preguntas, pero tamén o de ventearse!
-¿Para onde ías, daquela, se pode saberse? –As mulleres en Lugo, ¡pero niso
son iguais en toda a romanidade!, sempre se preguntan polas respectivas idas e
vidas. Coido que é un atavismo, procedente, acaso, da propia muller do César.
A espiritual da panda, séxase, Lurdes, que tal é o seu nome, ¡que seguro
que llo puxeron previndo que ía ser unha santiña quitapenas, pero tamén puido
ser por devoción popular á señora do Alcalde Portela, que era por entón a
primeira dama de Lugo!, ía romper a falar, pero decatouse de que tiña húmidos
os curros da parladeira, así que dobrou, primeiro, con primor, un paniño dos de
mesa, e desde que obtivo un ángulo agudo en forma de dardo, ¡agudo con aguda!,
perfilou a liña de flotación da súa lingua. Supoño que o fixo para non resultar
imperfecta nos seus falares; nos falares, e acaso, tamén, no sorriso, con aquel
ricto seu, permanente e anxelical!
-Muller, estou aí abaixo, neses baños, que empecei onte...
Outra dúbida téñoa niso de que elas apelen “muller” á conxénere coa que
falen, pero igual me responden que os homes témo-lo mesmo vicio, así que será
cousa de calar. A miña non tivo paciencia para deixarlle explicarse ao seu
xeito; virtude periodística, tamén é certo.
-¿E logo, qué achaques tes? -A miña, como boa luguesa, sempre preguntando.
-¡Se pode saberse...! ¿Non será que baixas ás augas para ollar algún viúvo de
bo ver, pois eses cóengos cos que te relacionas, eses..., eses non mudarán de
vida, nin co novo Papa!
¡Deus, como poderá ser que se entendan unha muller cun home, e á viceversa,
co brutos e co directos que somos, nós; e co sutís e diplomáticas que son,
elas! ¡Outro misterio da convivencia humana! Pero a próxima, Lurdes, en
cuestión de enquisas, ¡tamén luguesa, tamén Mestra!, estaba tan próxima da miña
que soubo escorre-lo vulto:
-Dos seus problemas, se é que os teñen, nada che sei, que só nos falamos no
confesionario. Pero volvendo ao de antes: Como estas augas serven para tantas
cousas..., pois iso, que me curo en saúde, como facían aqueles romanos! Por
certo, estoume acordando que nunha ocasión un Avogado, que é boa persoa ademais
de bo amigo, díxome que, Salus pópuli suprema lex est! (Trátase do primeiro
dos principios do dereito público romano, e preconiza que a saúde do pobo, a
súa saúde moral, sempre é o máis importante). Mira que obrigarnos por lei
aos de Lugo a estar sans! ¡Sería mentres duraron as obras da muralla...! Que
rara era aquela xente, aqueles romanos...; ¿non si?
-Querida Lurdes, iso vai por outro camiño, pois eles referíanse á saúde
espiritual, á do pobo; significaba que non conviña extrema-lo látego..., por se
o pobo se cabreaba! ¿Entendíchelo?
¡Vaia se o entendeu, que nin me contestou! Así que, ela, elas, ao delas!
-A tal momento, ata que sexa a hora de xantar, subín para face-la miña
Estación... Á nosa Virxe, ¿sabes? ¡Miña pobre, cadora ten os ollos máis
grandes, seguramente que é de abraiada polo pouco que a visitamos!
Despois dese lamento colleu forzas e remontouse:
-Mira, falando de todo un pouco: ¡Que malas mestras fomos! Si, nosoutras,
pois esta xuventude, a de hoxe en día, de mal educada, só pensa no vicio.
¡Pasáronse de Platón a Epicuro! Eu estouche preocupada, afellas que si,
matinando no día en que nos pidan contas da nosa docencia...!
Xa era demasié, dunha beatitude absoluta, así que a miña quixo
atenuarlle aqueles remorsos:
-¡Lurdiñas, se a nosa docencia foi curta, de carreira curta, ou se non foi
acertada, a nosa decencia foi, era, e segue sendo, boísima, exemplar! Lémbrate
daquelas saias...; das nosas, si, pero tamén as levaban longas as nosas
profesoras, que predicaban co exemplo! Os tempos éranche así, que había poucos
adiantos niso da Pedagoxía, pero tivémo-la sorte de que dona Carme repartiu
connosco canta había, canta se coñecía! E logo estaba a Música de dona Xusta,
tan áspera que amansaba as feras! Pero diso xa falaremos, ti e mais eu, a soas,
que este varón que nos acompaña é un ceporro para as cousas educativas, que
segue opinando que a letra co sangue entra!
-Non che sei, que tamén está esa cousa que chaman conciencia
colectiva...
-Muller, insisto: ¡Cada cousa ao
seu tempo, que non estamos na Coresma para poñernos de cinsa!
Aquela beata, que seguramente non perdera as esperanzas de toparse cun
viúvo de bo ver, ao verse desairada naqueles escrúpulos trasnoitados, cambiou
de conversa:
-¡Non che me pasa a sorpresa que me destes! ¡Vaia milagre tan estupendo! –E
coa mesma volveu a persignarse, non sei se agradecida ou escandalizada por
toparse con nós, con aqueles iconoclastas..., postconciliares!
A isto contestoulle a miña muller, (outros din “señora”, pero nunca se me
axeitou, que me resulta ridículo), que para algo eran amigas, e a confianza
nestes casos vai por diante:
-Non che é tanto milagre, que por Lugo vimos a miúdo, pero non coincidimos
contigo. Mira, voucho dicir, por máis que che custe crelo: Fuximos da Coruña,
dunha praia de mar, para vir á fluvial de Lugo, esa que tedes aí abaixo, no
Miño, que con esta calor pouco hai onde estar a gusto. ¡Non se vén a Lugo só
para comer, por moito que o predique ese slogan!
Que era unha boa amiga, desas que non se apagan, demostróunolo, daquela
mesmo:
-Xa que falas de comer, que nin caía na conta: ¡Hoxe invito eu! Si, cabe do
propio Miño, no propio hotel - balneario... ¿Lémbraste que nos baixaron,
daquela, en terceiro, para explicarnos que tamén en Lugo hai augas salutíferas,
emparedadas e protexidas polos romanos?
-¡Claro! Unha daquelas profesoras díxonos que esas paredes, as das augas,
fixéronas para que as luguesas non visen aos romanos, que adoitaban bañarse en
coiros, e podía correrse a voz de que non eran tan machos como aparentaban...
¡Xa me entendes!
-¡Que memoria tés!
-¡De momento, si! Pero hai máis, que outra das profesoras engadiu que esas
augas non valen para bautizar porque..., ¡teñen xofre! Eu quixen que mo
confirmase don Celestino Saavedra, que nos daba Relixión, pero nunca tiven
ocasión de preguntarllo a soas, e diante doutras igual se rían de min,
maiormente por iso de ser da aldea, onde persistían certas supersticións.
Vouvos falar da comida: Non abunda o marisco, pero diso, vivindo na Coruña,
estaredes fartos...
-Si, muller. -Interrompina- ¡Estamos cheos de cheiralo, que nós, entre o
marisco e maila refinería...!
-Pois aquí serven unha comida natural, e por tanto, naturalmente boa, que
igual lles presta aos sans coma aos enfermos. E logo está iso das augas,
talmente milagreiras; ¡quero dicir, milagrosas! Isto évos perfecto: ¡Unhas
augas que limpan por dentro e por fóra! Se non me credes, ollade como teño a
cute, suave das pulverizacións, que me dixo a doutora que as utilice para o
respiratorio, pero eu poño a cara niso que chaman difusor; toda,
enteira, e daquela..., tal que se aplicase mascarillas! ¡Toca, muller,
toca, para que vexas que é certo!
Xa que era amiga común, e como a miña dona e mais eu estamos a gananciais,
atrevinme:
-¿Podo tocar, eu..., por dereito de consorte?
Pero Lurdiñas púxose de roibén; o que non sei é se foi natural ou finxido.
-¡Ti, non, que es un home casado, e por tanto, ousado! Ademais, está diante
a túa dona, que igual pensa que vou a por ti, e daquela...; ¡daquela non hai
nada máis dramático que dúas amigas tirándose dos pelos!
Que os homes somos brutos, brutos e insistentes, xa o teño recoñecido:
-Muller, precisamente por iso, que está diante, e aquí non hai perigo, nin
pecado, que non é cobizar a muller do próximo..., cando non hai próximo!
-Visto así terás razón, pois limitándote nos feitos non che virán malos
pensamentos...
Por fin deixoume tocar, que incluso me achegou a súa cariña. (Se estivese
seguro de que non me vai ler, diría, “carota”, unha “carota de pergameo”, que
sería máis exacto).
-¡Oes, pois é verdade, que vaia cara...! Se chego a acadar a categoría de
viúvo, conta con que me lembrarei desta tocata, pero tamén desta fuga, deste
tocamento tan fugaz!
Pero a miña..., ¡a miña tenenta!, non foi boa naquela tenencia
ilícita, arroubada, prolongada:
-Marido, vai parando coas sobas, coas tocatas, que estou aquí, e non
precisamente de corpo presente, que me asiste a alma! O noso contrato aínda
está vixente, así que, Pacta sunt servanda… ¡Lémbrao!
As mulleres célanse por calquera cousa; da propia Venus de Milo que sexa,
con todo ser manca, e de mármore!
-Chatiña, miña gattin, calma, que eu fixen estes tocamentos
friamente, cientificamente, ¡tan só para comprobar os efectos das augas de
Lugo...!
A Mestra insistiu naquelas chufas, que sen deixar de ser certas, dada a súa
vehemencia logo parecía unha oferta turística:
-Volvendo a onde estabamos: Destas augas, que son sulfurado-sódicas,
bicarbonatadas e hipertermales, para ben ser, quince..., pero, seguidos! E
despois, repetir; ¡de ano en ano! Así o facían aqueles romanos, que estaban por
aí abaixo, acotío..., sempre que llelo permitían as gardas, as gardas e mailas
marchas! ¿Non vedes nas películas qué tíos, qué pernas, qué mozos, aqueles
romanos? Sempre se dixo que, dos gregos, a filosofía, e dos romanos, as termas,
pero nós, infortunadamente, chegamos algo tarde á Historia dos Clásicos, que
todo o tempo se nos foi naquilo da F.E.N.!
Esta cousa, esta conversa, entraba en agullas, e precisamente polo carril
da erudición. Eu, que de mozo tamén fun mestre, pero dos de minúsculas,
daqueles de “a ferrado”, cando de Mestras se trata, das Normais quero dicir,
entro coma un touro ao capote da cultura, pero, nesta ocasión, paseime dous
lugares. ¡Mea culpa!
-Querida Lurdes, que para simplificar estoute galeguizando, que non estamos
na Gascuña, Lurdes. ¡E date por satisfeita de que non te nomee Lorde,
que é Outeiro, en vasco! Co guapa que te pos con esas augas, se chegas a
bañarte en leite de burra, como facía Cleopatra imitando a Medea, ¡daquela
teríante que facer Miss Lugo! ¡E como xa temos unha Duquesa, ti serías...,
Marquesa!
Saín do cesto, esvarei, pero non pareceu importarlle. Á miña, si, que me
fitaba con ollos elocuentes, flamíxeros, nun aceno que significaba “¡Deixa que
xa...!” Pero calou, que no uso das verbas quen seguía mandando era a nosa comadre:
-Agora que o dis, se Cleopatra chegase a vir ás augas de Lugo, daquela,
emperatriz de Roma! Aínda que, por outra parte, tratándose de narices, as augas
só valen para a mucosa. De aquí é fama que ata as vellas saen casadeiras...;
¡todas, menos eu! ¡Sonvos unha coitadiña, con pouca sorte niso dos homes...!
Pasado de erudito, agora paseime de galán; unha torpeza, outra, diante da
propia muller, que iso nunca queda impune. Escapóuseme; con toda sinceridade,
iso si:
-¿Pobriña, ti; coitada, ti? ¡Canto miope hai neste mundo...! Claro que a
culpa é túa por non deixarlles toca-las túas meixelas; así, tersas, mesmo de
querubín! Con ou sen pulverizacións..., un pracer! ¿Podo repetir, que é para
non esquecerte, para dar fe de todo isto..., xa que falamos de milagres!
A miña volveu a mirarme con ollos de sibila, así que cambiei de terzo, como
din eses asasinos dos touros bravos:
-¿Deixan ver esas termas, que xa me esquecín delas, do tempo que fai que
non asomo pola Curva da Viña?
Preguntara eu, pero a Mestra dirixiuse á súa colega, seguramente para
evitarlle aquelas crises de celos. Din que o macho cheira ás femias, en tódalas
especies, aínda que non as vexa, pero as mulleres van máis lonxe, que se
adiviñan os pensamentos entre si, reciprocamente.
-Aínda que o Balneario é unha empresa, as termas, como tales, teñen a
consideración de públicas; ademais, ensínanchas, e fano con gusto, con
amabilidade. Na Coruña, por exemplo, din que non hai forasteiros, pero aquí, en
Lugo, os lucenses, que son o refino da provincia, pásanlles diante, pois, con
só oírlle-la faldriqueira, danlles as chaves, muralla incluída! A partires diso
pasas a se-la súa Raíña, ¡outra Isabel II! Mentres reinas, comparten contigo o
moito e bo que temos para compartir: Témo-las termas susoditas, a muralla, o
Rego dos Hortos, a Virxe do Camiño, a Diana de Batitais, a Cidade
Universitaria, o Parque de Dona Rosalía, con dúas ou tres sequoias, ¡que é o
máis grande do mundo! ¡As árbores, digo! E logo están os hoteis, sempre a xogo
coa faldriqueira respectiva!
Como observase que a escoitabamos con fruición, dona Lurdes seguiu
oficiando de Guía Turística, función para a que tamén estaba dotada:
-Precisamente estes días hai por aquí un lot off de coruñeses
que, igual que vosoutros, subiron a Lugo para gozar deste verán extraordinario,
así que, nada de vanglorias, que non sodes os únicos! Dixen extraordinario pero
adxectivei mal, pois o ordinario é ter un tempo así. Cando xea, é un aviso de
que a mediodía, á hora do aperitivo, teremos un sol radiante; e cando a néboa
sube do Miño, é simplemente porque o sol se puxo de cu..., ¡para dar tempo a
que recollan os papeis que caeron fóra das papeleiras, pois o que é aquí en
Lugo, adrede ninguén os tira!
-¡Ou porque viaxa de incógnito; o sol, quero dicir! –O diabro tentábame
para que a fixese rabiar, pero aquela virxe, aquela Lurdes, era de cambio
automático.
-Por parte, -proseguiu, ignorándome-, a canícula son os namoramentos do
sol..., cando se prenda das roseiras! Pero, ademais de falar do tempo, aquí
temos outros alicerces, outros estímulos, sexan físicos ou culturais, tal que
as ceas medievais. ¡Chicos, cada papadela! Este é o paraíso do colesterol, pero
contrólase paseando: polo Parque, ás beiras do Miño, polo Rato, pola propia
muralla...!
-¿Así que o turismo tamén foi a máis...?
-Abundan os ástures, moitos e deles chegados a pé polo Camiño Primitivo,
ese que entra por Castelo, e pola Chanca...; logo están os leoneses, que
presumen de ter sido a capital da vella Gallaecia...; e aínda quedan os
madrileños, que eses fardan de ter convertida a súa cabila de Magerit nada
menos que na capitalidade de tódalas Españas!
-¿E ti, deféndeste, ou atacas? –Pinchei de novo. ¡É un pracer meterse coa
xente culta!
-Eu lémbrolles que, con Hermerico, Lugo foi o primeiro dos reinos europeos,
nas alturas do ano 411, que daquela os suevos, recén chegados, aínda non tiñan
Braga...
-¡Que primor de muller, que tía máis sabichona! E con iso, ¿cales se
adaptan mellor, quen nos quere máis, quen nos gaba e quen nos odia?
Nin o dubidou:
-Sen ánimo de comparar, a min os que máis graza me fan son os madrileños;
os máis preguntóns, e iso que presumen de sabelo todo. ¡Igual é por iso de que
o Ministerio da Facenda está en Madrid!
-¡Mostrade como!
-Pois..., que se seguen os xudeus na Rua Nueva, que se os
cabritos ao forno son de la Fuensagrada, que se o caldito es de
grelos, y las truchas del Mío; que se o polbo es de
la Feria, que onde está la casa de turismo
rural de los señores de Pelúdez... ¡Cousas
así!
-¡Grazas que veñen da Corte, que se chegan a vir da cuadra...!
-Veñen de todas partes, que o mundo fíxose máis cativo desde que se viaxa
con certa comodidade! Para min é un pracer conversar con xente tan distinta, de
tantas procedencias, pero o que noto é que todos veñen esfameados, ávidos de
darlle ó dente. Por certo, e non é unha indirecta, non pensedes mal: ¿Aceptades
o meu xantar?
Para iso arrogueime a representación familiar, que un xantar en Lugo non é
desprezable, nin sequera para os do país:
-¡Naturalmente, meu sol! ¡E graciñas; as que tes por natureza, e mailas que
che damos nós..., a cambio! Na Coruña dicimos que non hai forasteiros, cousa
que é certa, pero aquí, en Lugo, segundo ti, portas abertas, día e noite! ¿Así
que nos facedes herdeiros universais aos forasteiros...? ¡Pois iso, en Lugo,
nesta terra dos morgados, manda truco! ¿Estreliña, verdade que lle aceptamos
este ágape á túa colega, e non obstante, amiga?
Como boa Mestra, a miña non perdoa as ocasións de suspenderme:
-Ágapes eran aquelas comidas de irmandade entre cristiáns... ¡Inculto!
-¿Queres unha cristiá máis cristiá que esta colega túa? E logo que esa
verba está, díxena, en latín, en latín lugués; séxase, na propia lingua do Tío
Augusto... ¿Cabe un luguismo máis lúcido?
O latín esqueceríaselle á outra Mestra, seguramente por culpa daquelas
innovacións/retrocesións do Concilio, contaxiada dos Curas, así que volveu,
retornou, redundou, galeguiña de todo, ao seu ofrecemento anfitriónico. ¡Estes
si que son amigos, esta Mestra si que é lúcida, lucense digo, que para un
xantar nin en Santiago invitan, co ricos que son, e co moito que recadan!
Ningún Maître presentaría mellor cá ela o menú do día:
-¡Xa veredes qué consomé; substancia de galiña campeira, coma aquel que
lles facían en tempos ás paridas! E despois, troitas do Miño...; cabritos da
Fonsagrada...; pan de Ousá...; queixo de Friol... Moito vos agradezo que me
aceptedes esta invitación, que así nosoutras falamos daqueles anos da
Normal...; e de paso, daqueles paseíños por debaixo destes soportais..., que
tanta picardía levan soportada!
O plan era bo, maiormente polo consomé; ¡mellor que bañarse nunha praia
saturada de mexóns!
-¡Falade, vosoutras falade, así sexa de min, que eu, no entre tanto,
atúsmolles ás viúvas! ¿Hainas potables, así, coa pel tersa, tal que a túa?
¡Entre as augas e maila súa continencia, digamos que, involuntaria..., deben
estar coma figos!
Lurdes riuse das miñas picardías:
-¡Xesús, desas, a fatados! ¡E iso que algunha ten a faldriqueira ben
avultada, que se lles nota por riba da saia! Pero ti non poderás facer nada,
nin de pensamento, que se o fas, pecas!
-¿E se peco, qué? ¡Están os cóengos desexando ter clientela, cos
confesionarios comidos da couza..., por inactividade! ¡Se non hai absolución,
non hai limpeza!
-Se pecas, pobre de ti, que te quedas sen Ceo, separado de Deus e da túa
muller aquí presente, ab aeterno! (De sempre e para sempre).
Lugo é unha terra de avogados, que se dan ata nas silveiras; por algo é
rica, apetecible. Eu xa o sabía de vello, polo menos desde aqueles tempos de
don Pepe Benito, pero aquela Lurdes deume ocasión de rememoralo saíndo en favor
da miña currusquiña, cousa, por outra parte, innecesaria, que ela tamén é de
Lugo! De metidos en xolda, quixen segui-la broma, que de algo hai que rirse
nesta vida, empezando por un mesmo. ¡Ou rirse, ou tolear, que ese é o dilema!
(Oínllo a un médico, daqueles de Castro, así que debe ser verdade).
-Iso do Ceo...; ¡igual o anticipo, se a viúva é de xeito! –Chisqueille un
ollo para asinar a miña complicidade.
Despois de pagar no Madrid, ¡eu, por suposto, que esta debilidade do
machismo leva trazas de ser perpetua, o único que nos tolerarán, elas, ao longo
do XXI!, dispuxémonos a retira-lo auto, que o tiñamos soterrado, amortallado,
nesas catacumbas estreitas, tétricas, de Santo Domingo. Eu metérame sen piedade
coa amiga, coa anfitrioa, ¡certo é!, pero aquela santa non era manca, que tanto
as daba pola dereita como pola esquerda:
-Xosefina, ou Estrela, xa que como tal lucías nas listas da Normal, co primeiro
dos teus nomes, polo que levamos falado, este home, esta parella vitalicia, túa,
fíxose un vello verde. Tan vergoñento que era daquela, de rapaz, que nin
levantaba os ollos diante das raparigas...!
-Iso era porque me captivaban, encadeábanme, aquelas saias longas,
impenetrables, misteriosas... –Atalleille, pero non tivo efecto. -... e hai que
ver cómo cambiou desde que anda polo mundo! Xa o di aquel Catecismo do P.
Astete: ¿Quien es el mundo? ¡Los hombres mundanos, malos y perversos!
¿Lémbraste de que só lle faltaba unha vara florida para semellarse ao seu
patrón, ao Carpinteiro de Nazaret? Con outra diferenza, que cando te ía esperar
ao portalón da Normal aínda era barbilampiño! Daquela, un melocotón; e agora,
xa ves, un jeta, con jeans e todo!
¡Menos mal que me botou un cabo a miña capitana! Nesta psicoloxía tan
complexa das mulleres, ben saben elas, ¡todas!, que non é prudente pregoar os
defectos dos maridos, pois, daquela, as rivais decátanse de que os poñen en
saldo: ¡baratos, fáciles de conseguir! Tódalas mulleres saben, coñecen, o xeito
de quita-los maridos, ¿pero o que é dalos, ofrecelos...? ¡Iso, ningunha, por
moito que os desteten, como dicía a chacha do conto!
-Lurdiñas, non lle fagas caso, pois, can ladrador..., xa sabes!
-Alea jacta est! (A sorte está botada, a decisión tomada).
-Escapóuseme; nin sei como, pero en Lugo hai que ter coidado cos latixos,
pois quen máis quen menos, sabe latín, e non só os cóengos! A Mestra puxo cara
de poucos amigos:
-¿De qué sorte falas? ¡Outro que ofende a Deus! Sequera a túa ben boa foi,
¡é!, que xa o era de rapaciña; e despois diso, miúdo luxo ter na casa unha
Profesora, gratis e con dedicación plena, entregada aos teus fillos...,
¡mentres outros pagan pasantías!
-Lurdiñas, grazas pola túa reconvención. Mira se son bobo, que nin me
decatara diso; e para maior abundancia, esta é das normais, das normalizadas!
Pero eu non me referín ás mulleres como xénero, senón á miña vinganza, á nosa
vinganza en contra destes lugueses, que non lles chegou con invadir, primeiro,
media América, e despois, media Europa; agora dedícanse a invadi-las praias
alleas, desde Ortegal ao cabo de San Vicente, que por iso viñemos hoxe para
gozar do que eles abandonan! Xa sabes: Ollo por ollo..., ¡lei do Talión!
-¡Non te entendo, pero dá igual; ti fala só, contigo mesmo, que iso é
propio dos homes, ou le no periódico, que a nós sóbranos carrete...,
simplemente co atrasado!
Non me quedei a gusto sen pinchala outra vez, dialecticamente se entende,
así que lle rebatín:
-Ti, Lurdiñas, que es tan relixiosa..., ¿non dixo Deus que, A vinganza
será miña? ¡Daquela non te escandalices da nosa, da nosa vinganza! Os de
Lugo asóllanse na Coruña de paso que lles ensinan castelán aos coruñeses, ¡que
xa é o colmo!, pero nós, en reciprocidade..., ¡xa ves!
Sen deixar de barullar, ¡ían dúas mulleres!, metémonos no noso auto e
baixámo-los ventanos para respira-la canícula. Alá que nos fomos, costa abaixo,
¡pero con freos!, para xunto do Páter Miño. (¿Páter? ¿Ou logo quén
fecundou a maior parte de Galicia, quen derreteu aquel glaciar do Pedregal da
Irimia, na Serra de Meira, deixando a súa firma con forma de morena?).
Gustounos aquel ambiente cosmopolita, elegante, sinxelo que non simple, así
que, en vista diso, pedimos habitación no propio Hotel-Balneario, para
quedarnos “¡unhas augas!”, que é como nos ensinou a dicir a Mestra Lurdes.
A Doutora, na súa revisión previa, e non sei se preceptiva xa que nós
acudimos de motu proprio, (¡Deus, cómo se pega o latín en Lugo; isto é
una Roma rediviva!), atendeunos cun sorriso amplo, deses que tanto agradecemos
na senectude. E logo que aquel consultorio, á parte da Seguridade Social, debe
ser o único onde te “chequean” sen tirar da “chequeira”. Atopounos forte que
forte, “coma buxos”, que tal foi o seu diagnóstico, salvo os pulmóns, que nos
dixo que cheiraban a algas mariñas, concretamente a, “alginatos de pastelería
barata”. ¡Se mal non recordo, foi o que dixo! Pero nós insistimos en vacinarnos
coas augas de Lugo, “¡en saúde!”, como facían aqueles romanos, ¡tan sibaritas
eles!
Romanos, por se alguén o ignora, eran aqueles depredadores, fillos doutros
depredadores, que roubaran unhas cantas sabinas para mellora-la súa raza, e de
paso, para ter abundantes pretores cos que domina-lo mundo; de postos a iso,
achegáronse aquí por Lugo dispostos a levarse o ouro do noso Azúmara, para as
súas nais, a cambio dun rolo de leis que non precisabamos, en absoluto, pois os
castrexos xa tiñamos unha, absoluta, a Lei do Matriarcado: ¡Todo para a Dona,
con tal de que nos deixe durmir con ela! Despois de quitarnos o ouro,
queimáronos, arrincaron, a ruda, planta por planta..., ¡para que fose posible o
inzo, a mestizaxe, desde o Incio á Braga, séxase, unha romanización integral
deste país!
Aínda non o dixen: Estabamos entre Xullo e Agosto; coma quen di, entre Xulio
e Augusto, (Xullo = mes. Xulio = nome. Agosto é o mes que relembra a
Augusto), pero a min non me daría por matinar nos romanos, polo menos tan
intensa, tan obsesivamente, se non tivésemos de compañeira, na mesa contigua, á
señora Cesárea, que ademais do nome, axeitado por certo, era unha muller
nariguda, maciza, rexa...; ¡case marmórea!
Á Cesárea presentóunola súa cuñada Salomé, que xa era amiga da amiga da
miña muller; séxase, da Mestra Lurdes. ¡Isto das cadeas sociais ten cada
atume...! Salomé, como é sabido, aínda que algunha saíse doutro xeito,
significa pacífica, perfecta, harmónica..., e aquela asturiana cumpría talmente
as bendicións de súa madriña, un feixe de virtudes!
Polo que fai á Cesárea, pronto soubemos que non era de Filipos, senón de
Belén, aí cerca de Luarca, segundo se vai para Gigia. (Gigia, ou Gijia, ou
Xixia = Xixón. En Gijón os romanos tivéronas máis verdes que no noso Lucus pois
alí, para vaporizarse, precisaban quenta-la auga atizando por debaixo dunhas
tubeiras de barro. ¡A bicoca de Lugo foi única, en tódalas materias, en tódolos
aspectos!). Así que, entre estas coincidencias, tan incribles como certas,
e mailo cheiro das augas sulfurosas, ¡que non sulfuradas, pois, para rabiosas,
xa están as do Alto Miño!, amén das conversas que tivemos, uns e outros, encol
das termas romanas, o que se di encol, coas mans metidas, acotío, naquelas
auguiñas mornas, mesmo augustas, alí arriba, no piso de encima, naquel andar
nobre, no dos salóns, traspasa-las arañeiras de vinte séculos naqueles días
hidroterapéuticos foi cousa feita. ¡Se cadra, máis que feita, feiticeira!
¡Xúrovolo, pola Diana dos Batitais!
Despois do xantar, ¡de gorra!; (debería dicir, grazas á faldriqueira da
Lurdes, pero non sería exacto pois os cartos quitounos dun magnífico bolso de
pel de serpe, a xogo cos zapatos..., made in Monforte, que non é
calquera cousa); acomodados naquela habitación angular que tanto mira á estrada
de Madrid coma ao paternal Miño, concretamente na 201, ¡que nunca se me
esquecerá, aínda que non me poñan unha placa!, díxenlle á miña dona, á miña
xefa:
-Esa asturiana tan guapeta, a das queixas fortes, esa tetuda, ¿entendes?,
díxonos que se chama Cesárea, ¿non si?
-¡Dixo! ¡E ata será verdade, que seica naceu de cesárea, pois, con
semellante humanidade, unha nai normal non era capaz de parila..., ao natural!
–E sen outro comentario volveuse cara ao balcón, na súa cama, supoño que
preferindo o marmulo do Miño ás miñas “paridas”. Aos poucos durmía
placidamente, deixándome a soas cos meus pensamentos na miña cama isabelina,
paralela da súa. Daquela, nesa soidade compartida, introvertinme, afundinme nos
meus pensamentos! E deume por rumiar matinando nas cousas de Lugo, muralla
incluída. Empecei evocando ese cipo fenomenal, o de 2,70 m. de altura, ese que
apareceu por tras da catedral, co seu elocuente
CAESARI/PAVLVSFABIVSMAXIMVS/LEGAT(us)CAESARIS
(Dedicatoria para o César do seu legado Paulo Fabio
Máximo)
(Este cipo, ou cippus (columna), -estaban chantados cada 240 pés-, atopouse
entre a rúa dos Clérigos e a praciña do Alférez Provisional).
Despois diso transportei a miña mente á Calzada,
esa que baixa á Ponte, e que deveu en Camiño Primitivo de Santiago. As termas
de xunta o Miño... A Santa Eulalia de Bóveda...
O meu sono sesteiro, lixeiro, ía e volvía, indeciso, palpándome nas
pálpebras. Teño o costume de durmi-la sesta, o que se di, despunta-lo sono, ¡un
mal costume xa que mentres se dorme non se vive! Na Coruña fágoo nunha cadeira Chester,
desas acolchadas, pero este cuarto, do Balneario aínda que boísimo de espazos e
de vistas, ¡co marmulo do río aos pés!, non tiña cadeiras dese tipo, así que,
por falta dun triclinio (Triclinio, triclinium, leito en forma de mesa, para
tres persoas) triclineime na cama isabelina, que por ter, ata tiña un dosel
paceño!
¡Se serán agradecidos os lucenses, que aquí todo é isabelino, e total,
porque Isabel II lles soltou unha gargallada o día da inauguración da súa Rúa!
¿En qué cama, ou con cal dos seus vinte amantes durmiría aquel día? Non se fixo
público, que as camas isabelinas xa eran abondosas, pero quedaron as súas
verbas, que seica dixo, precisamente cando baixou para almorzar coas
autoridades: “¡Tiña por bo o nabo de Valencia pero o de Lugo é mellor!”. ¡Que
pouca historia conservamos nos libros da Historia, pois o máis saboroso dela,
evapórase ao metelos no prelo!
("... o nabo de Valencia. Alude a que se dixo que Alfonso XII
parecíase máis ao Capitán Moltó, da Garda Real (un valenciano) que ao seu
propio marido, aquel Francisco de Asís, tan efeminado, do que contou a propia
Isabel que na noite de vodas levaba un calzón con máis puntillas cás súas
propias bragas).
Falando de vapores: Os das augas termais, aínda que complexos e fortes, ao
segundo andar do hotel-balneario non subían, pero aquel nome tan suxestivo da
prima ástur vaporizoume dabondo como para entrar nunha somnolencia profunda, de
séculos. Lémbrome, non obstante, de que nesa loita co sono sesteiro estaliquei
un brazo, e daquela quedóuseme a man detida, como imantada, encrespada,
atenazada nunha capa purpúrea, nun pluvinio (Pluvinio = Capa longa para
rebozarse, axeitada para usar nos climas chuviosos e/ou fríos, tal que o noso) de
seda, ou que tal me pareceu. Tamén debo dicir, ou recoñecer, que estou posuído
dunha carga fortísima de electricidade estática, e con iso a seda conmocióname,
tanto coma se descargase un raio na miña calva incipiente.
Aquel tipo, o da capa pluvial asedada, saído de non sei onde suposto que
tiñámo-la porta e mailas ventás cerradas, pousouse, asentouse, rápido, aos pés
da miña cama, da isabelina, con tal descaro que me deixou, de momento, sen
resollo, sen fala, pasmado da súa audacia. Mentres isto non ocorreu, estivera
matinando naquela Cesárea, que ata me dixen, non sei se mental ou á media voz:
-O caso é que me fun do comedor sen despedirme, e terame por un galego
pailán, ¡se é que quedan, que tamén o dubido, que todo por aquí xa non hai un
neno que non sexa espelido! Se me apuran, os da aldea aínda son máis
escutulidos cós da capital... Non quixese que pense que non evolucionamos aquí
por Lugo desde que nos venceu Silo, aquel asturiano mangoneón, aquel déspota,
aquel népota, aí cerca, nese Monte Cuperio, nese Rego dos Ósos, que leva
ao Azúmara as augas da Fonte de Matahomes, onde caeron, un por un, aqueles
ástures, aqueles superviventes do Campo da Matanza...
-¡Oestrimnio! –Díxome daquela, de súpeto, o Centurión, que tal era aquel
tipo que se sentou aos pés da miña cama, coa dereita apoiada na pata torneada
do lado de fóra. ¡E menos mal que se quedou na miña cama, que se chega a
sentarse na da miña dona ela houbéselle metido os puños polos ollos, por fondos
que os tivese!
A propósito dos ollos: Tiña unha mirada de meniñas castañas, máis ben
escuras, case mouras. Fría, fonda, fixa e penetrante, espectral, que logo
parecía a ollada dun hipnotizador. ¡Sinceramente, traspasoume! En canto á voz,
saíalle algo oca, tal e como se lle fixese eco nos pregues da capa, pero máis
ben metálica; perfectamente intelixible, iso si.
Naquel intre o Fulano sacaba o peito con arrogancia, tan peludo coma o dun
lexionario daqueles de Millán Astray; e logo que se presentaba tan marcial, tan
bravo, coma se empuñase unha lancea (lanza) en pleno combate.
Percibinlle tanto imperio (Imperio, imperium = Potestade suprema de mando da
que estaban investidos durante a República os maxistrados superiores) que
nin me incorporei. A verdade é que non me atrevín a enfrontarme, mentres el non
iniciase o ataque, con aquel intruso que infundía un respecto da maneira. En
vista diso contesteille; mellor dito, balbucín, maino e submiso, diplomático,
case a media voz:
-¡Si, claro; xa o sei: meu pai, celta; e meu avó, oestrimnio! Oestrimnios
lles dicían aos meus antepasados, aqueles habitantes do noroeste peninsular...
¡Se me das este nome é que me ves de pura cepa, enxebre, de casta!
-¡Correcto, si señor! ¡Ave, machiño; ti es un indíxena puro,
romanizado só no cultural, no intelectual, que no outro...; no outro, túa avoa
refugounos! Igual era de Librán, do Castro da Pereira..., que esa gens
(Linaxe, familia) foi a única que se librou, a única que non puidemos
castrar!
Ante a miña sorpresa, in albis (En branco, ignorante) que estaba,
aplaudiume, e fíxoo cunhas mans tan osudas que logo parecían esqueléticas. A
miña parrafeada dixéralla maquinalmente; e nin sei como, pero o caso é que
volvín ao pensamento anterior, entre compracido e sobresaltado. Algo máis lle
terei dito no entre tanto, aínda que non me lembro, que se tal non fixese, o
tipo aquel non argumentaría ex animi sententia: (Ex animi sententia = Con
franqueza rotunda, que me chegou á alma).
-¡Así está ben, valente Oestrimnio! ¡Iso é correcto! Xa vexo que razoas;
si, si, ti razoas! ¡Por Júpiter, atopei un, un valente! ¡Ave! (Ave =
Saúdos que utilizaban a todas horas).
De “valente” pouco ou nada, que incluso me doe o peito con só recordalo.
Tanto pavor non o tivera desde aquela ocasión na que me saíron dous lobos,
macho e femia, de noite, nun carreiro, aló arriba de Teixeda, mesmo ao sopé
dese Miradoiro da Serra do Pradairo. Naquela ocasión custoume traballo saca-la
man do peto para agarrar un par de seixos cos que logrei espanta-las feras, ¡e
menos mal que estaban namorados! Na cama isabelina, como non tirase da manta
para ver se caía ao chan...! De abraiado que estaba, seguín balbucindo, tal que
un neno na súa caneta:
-Ben non estivo, que incluso terei que desculparme…; fareino cando baixemos
para cear...
Como o tipo aquel se quedara silente, ollándome coma un galo a outro galo,
disposto a engalarse comigo, -supuxen-, optei por conversar, coa esperanza de
abaixarlle os fumes:
-Por certo..., ese atondo, ese atavío, iso teu, é de Centurión residente,
non si? Daquela ti serás un abintus (Abintus = Do interior, un mando de
Interior, de Orden Público), dos de mando en praza! ¿Si, ou non si?
Por toda resposta, aquel..., ¡aquel Fulano!, asentiu cun aceno, pero eu
seguín preguntándolle, tan curioso como acovardado:
-¿Esa Cesárea, que logo podía ser túa nai, tan romana ela, tan ebúrnea e
tan nariguda, é filla de Xulio..., do propio Xulio César? ¿Que si? ¿Que non?
Déixate de facer acenos de xordomudo para que te entenda... Ti non serás un Cicero,
pero falar sabes, que xa te oín!
-¡Meu vello, estás soñando! ¿Como vai ser filla...? ¡É neta; iso, unha
neta; en enésima xeración! ¡Súa tátara acolleu cos brazos abertos ao noso
Xulio! ¡E non só cos brazos...! Foi en certa ocasión na que o dómine
(Dómine, dominus = Señor, soberano) saíra de rolda, ¡de mozas, que dicían
os celtas! Aquí, desde o seu Lucus, que daquela era só un Campamento,
unha cerca de estacas, para ir á Gigia, outro Campamento noso, outro! Xa
sabes como era iso, sempre dacabalo, para inspecciona-las cohortes, e de
paso..., ¡o que se terzase! De paso que pasaba, claro, ía refrescándose, fose
unha Fons Sacra, ou non! Xa na Gigia, nesa peninsuliña á
que tamén chamaban Noega, tíñanlle preparada unha especie de sauna, cabe
desa praia á que os ástures, de cristianizados, deron en chamar de San Lorenzo.
-¿Así que o teu Imperator ía quente...? ¡Pois Roma tampouco é
fría...!
-¡Fervendo, que por iso baixou pola ruta do Navia, séxase, pola Ponte
Vella...! De todo isto dedúcese que a parada e fonda que fixo en Luarca foi
canicular! Por tanto, meu caro discipulus, as orixes da túa Cesárea
foron pura romanización; ¡pura e dura! Alí por cerca de Luarca estaban daquela
os confíns da Gallaecia prima, quere dicirse, da xenuína, que máis aló,
¡xa sabes!, montañas, terra brava, cántabros... En definitiva, xente de mal
vivir... ¡Que vivían mal, quero dicir! No alén da Xixia vivían entre penas...;
líticas, que non políticas! (... confíns da Gallaecia = Quere dicir que máis
aló, contra Palencia, os galaicos xa non eran tan puros, nin a xente nin as
terras, aínda que pertencesen á mesma demarcación romana, pois cara ao Leste
máis ben controlaban os ástures pésicos, aos que, de chanza, chamaban, daquela,
en Lugo, "galaicoes pésimos")
O sono volveu a abanarme desde que lle perdín algo de pavor ao meu
Centurias; iso á parte de que aquel tipo rendíame co seu imperio, co seu
dominio da situación. ¡Todo inusitado, abraiante! Nisto, que tornou á carga,
librándome dos brazos de Morfeo; e fíxoo tan chumbeiro que non houbo forma de
refugalo:
-¡O que son as cousas, e qué memoria histórica ten a xente! ¡Mira ti que
acordarse daquel devanceiro, daquela, cando bautizaron os de Luarca á súa
Cesariña, en plena República do Trinta e un..., e eu, que tan necesitado estou
diso, pero non consigo dar cunha virxe eiúsdem farinae! (Eiúsdem farinae =
Da mesma fariña, do mesmo pan). Quero dicir, que sexa da mesma caste, da
mesma fariña, da mesma índole; que descenda da mesma hortelá...!
Ao soltarme esta parrafeada deulle unha convulsión forte, algo así coma un
suspiro profundo, tanto, que incluso lle vibrou a capa. Eu, sen entendelo,
tamén me estremecín. Sería por contaxio e/ou por medo; ¡sería por ambas causas!
Despois dunha pausa, os dous en silencio, aquel farfantón colleu azos e
volveu á súa parola, sempre cun énfase abraiante:
-¡No que estamos! Xa ves, querido Oestrimnio, que a romanización das Asturies
(... das Asturies = As Asturias do bable, que así lles chamou aquel romano;
é/debeu ser, que as atoparon así denominadas) tamén foi intensísima, mesmo
patriarcal...
A tal intre espelinme un pouco, se cadra amolado pola petulancia e pola
insistencia daquel Centurias, daquel..., Ditador!
-¿Como sabes que a bautizaron en plena República? ¿Ti es omnipresente,
ademais de omnisciente...? ¡Non sei, non sei! Coido que es un fardón, que de
raza lle vén ao galgo iso de ser estirado.
Fixo un ademán de irritación, pero deseguida se temperou:
-Non, iso non; non penses mal, que o sei precisamente porque llo oín
comentar á propia Cesárea, que lle estivo explicando a unha compañeira destas
augas o de dereitas que era a súa familia; tanto, que ata discutiron coa
madriña, que foi unha cántabra, unha tal Clara Campoamor, e quería poñerlle
Liberdade. ¡Tíos curas, e todo iso!
-¿E logo, ela, xa non é de dereitas? ¿Transfugouse...? –Obraba, mandaba en
min, nun contexto temporal, pero o tipo sacoume de dúbidas con elocuencia, ao
seu estilo, sempre ex cathedra.
-Cesárea é unha santa, e as santas non están á dereita nin á esquerda,
senón alá arriba, con Alá; case sempre nos altares. Iso polo que me teñen
contado, e polas cousas que leo, precisamente aquí, na biblioteca deste
balneario.
A todo isto dinme de ilustrado, que era a mellor forma de disimula-lo meu
complexo diante dun fantoche imperialista:
-Seica lle receitaron chorros, e mais non sei para qué, que se ve rexa e
forte; ¡coma un buxo, di a Médica!
-¡Tamén o pareces ti! Oes, Oestrimnio, xa que estamos en confianza..., e a
pesares da túa bioloxía precéltica, unha pregunta: Iso da ducha circular, iso
que che receitaron...; ¡a ti, si, a ti! Iso é un bo invento entre os do século
XX, non si? ¡Moito se descorreu nese século! Nos meus tempos faciámolo cun
escravo, un oestrimnio, correndo ao redor noso e tirándonos ao lombo, de cando
en vez, pelellos de auga morna, séxase, a corenta e tres grados, segundo saía
da fonte! Hoxe, en comparanza, sodes de manteiga, que ata vos gradúan a
temperatura!
Eu, pola miña parte, de metidos a fardar, aproveitei aquela ocasión para
gabarme da miña relación persoal co establecemento termal:
-¡Pois, xa que o mencionas, direicho! Ese invento foi idea dun tío-avó meu,
un tal Vilabella; con b, porque procedían de Cataluña. Meu tío-avó andou
por aquí, durante anos, que foi administrador deste balneario, ou algo así!
Esta vinculación estivo a punto de incrementarse nunha cuñada miña, pero a moi
pimpinela non aceptou ao propietario de entón, un cubano que a pretendía
porque..., ¡porque era un vello, con v!
-¿Como lle chamaban...? Ao inventor digo, que sempre roldei por estas
termas, vinte séculos seguidos, interruptus, e debino coñecer, polo
menos de vista.
-Non o coñecían nin polo nome nin polo apelido, pois desde que inventou ese
aparello, esa cousa da ducha circular, todos deron en dicirlle, Piroleiro,
en troques de Antón Vilabella. ¿Decátaste?
-¡Ah, si, o Piroleiro! ¡Era un tío fachendoso...! Miúdo pillo ese parente,
que mira que inventar un xogo de cen pirolas..., que enlouquece ás viúvas!
Precisamente daquela eran as viúvas as únicas que viñan aos baños, aos quentes,
pois as mozas preferían salpica-las canelas aí abaixo, neses caneiros do Miño;
¡e de paso, danzaban co muiñeiro! Mira ti, que en vez de retornar curadas para
as súas casas, volvían...; ¡iso que te podes figurar, que aquel muiñeiro era un
auténtico romano, un especialista en romanización! Un enteiro, dos puros; unha
especie de contrario, ¡máis ou menos coma eses das paradas. O Cen
Pirolas morreu de vello, case centenario. Vello, si, pero verde. ¡Tan verde
coma unha espadana desas do Miño! Seica se foi por culpa dunha sangría a
destempo, por mor dunhas terciás que lle entraran, que xa as traería de Cuba,
pois aos empregados das termas non hai reuma nin paludismo que os defunte. Non
me pasa o pícaro que foi aquel señor, que mira ti que inventar unha fonte
rotativa, nada menos que de cen pirolas..., ad hoc!
Vinme na obriga de saír en defensa da bonhomía do meu parente; e logo que
nunca me gustou opinar de quen xa foi xulgado, Arriba, no Alén.
-Centurias, agradézoche que non penses mal, pois aquel invento de meu
tío-avó non foi por picardía senón por humanidade, que era socialista, amigo
persoal de don Paulo Iglesias, que daquela tamén viña de augas, tódolos
veráns... O caso foi que non quixo que as criadas deste balneario andasen ás
carreiras, ao redor daquelas donas, daquelas ricachas, baldeándolles as partes
pudendas. Aqueles socialistas non se casaban con calquera, que aínda non
aprenderan a ser sociolistos; ¡eran estoicos e pudibundos!
-¡Polo que me contan, seguen a ser estoicos; pero no de pudibundos, eses da
oposición din que nones, que niso non se diferencian deles!
-¡Lóxico, pois, se outra cousa dixesen, deixarían de ser opositores;
opositores sen praza, sen praza nos Presupostos! ¡As catilinarias
actuais hai que lelas entre liñas!
Daquela o Centurias calou; o que non sei é se convencido, pero non se
quedou quedo, que lle deu por argallar cun torques de filigrana de ouro,
¡evidentemente roubado nalgún castro!, que o levaba ao pescozo. Eu tamén calei,
matinando que aquela xoia prerromana sen dúbida fora rapinada nalgún daqueles castra
azumareños, acaso nun dos do meu Montecubeiro, en Maxide, á Graña, no de
Sarceda..., ou na mesma groba de Insua!
Ben me gustaría levalo aos
tribunais, por apropiación indebida, pero, ¿quen é capaz de poñerlle os
grillóns a un fantasma? A min resultábame sucia aquela posesión, pero o Centurias
tiña outro concepto da limpeza, así que se puxo a refrega-lo seu
torques, descaradamente, coa propia colcha da miña cama; despois diso volveu a
falarme; coa soberbia habitual, por suposto!
-Oes, ese parente teu, ese amigo de don Paulo, era
patricio ou plebeo?
En vista da súa insolencia, metinlle palla en albarda.
O de “al-barda”, aínda que eu pronunciase esa verba non ía entendela xa que se
trata dun invento árabe posterior aos romanos: unha sela rústica, expresamente
confeccionada para ser utilizada nos camelos, dito sexa co “e” pechado.
-¡Xa te vou coñecendo! ¡Ti es un desintegrador social,
función, por outra parte, propia da vosa dialéctica, da vosa romanización, desa
conversión cultural a fortiori na que vos especializastes,
particularmente os mandos! Antón Piroleiro era patricio, ¿sabes? Un páter,
que deixou descendencia, ben ilustre por certo...!
Pero non conseguín acadarmalo, que a súa dialéctica
seguía sendo romana, atroz, avasaladora, de conquistador nato.
-¡Ah! Sendo así...! Agora que o lembro con máis
nitidez: ¡Xa o creo que viña de romanos pois tiña o nariz dun César, do que se
deduce que ti es parente meu, por vía indirecta, aínda que un esvaído, un
recastado, un paria...!
Naquela intimidade que estabamos collendo, aínda que
fose dun xeito político, ou máis ben diplomático, dinlle estas explicacións:
-O enxerto romano na miña familia, que despois
cuarteámonos cos suevos, con aqueles suaves, que non bárbaros, que tanta
toponimia fabricaron, entre outra, o nome do meu Bergland; e tamén, pola
rama da miña consorte, cos bretóns da Bretoña luguesa. Ese elo da cadea do noso
ADN fíxose, ao parecer, segundo a tradición oral dos meus entregos, nunha
muller da tribo dos caranicos, nesa bisbarra á que chamamos Caraño;
séxase, en terras do voso Pólux, que o abreviamos para deixa-lo
simplemente en Pol, de sinxelos que somos!
-¿Caranicos...? ¡Si que me lembro desa tribo; da tribo
e tamén do seu castra! Esa gens, eses bárbaros, vivían cerca do
noso Andelón, coa castra de Trasín en medio! Cubrían as súas pallozas
con palla de centeo, pois o trigo, como tantas cousas, trouxémo-lo nós..., que
non todo foi levar!
-O do trigo non é certo, que se lles chamastes Flammoso
ás terras da miña bisbarra, ao meu Castroverde-Corgo, foi precisamente en vista
do flamexar dos nosos trigais, pero hoxe non me apetecen os preitos, que estou
de vacacións, e abondo teño cos morosos do meu Banco, quero dicir, do Banco no
que traballo! O que foi verdade é que un colega teu, aquel xefe do Andelón, nun
recoñecemento tributario, rutineiro, preñou un cento de caranicas, a catro por
día! ¡Primeiro sementaba, e despois recollía..., o ouro, que os fillos con súa
nai quedaban!
A miña censura serviulle para o contrario, para
pavonarse:
-¡Ves ti; por algo era Centurión...! Oes
Galaico-Oestrimnio, que así te vou chamar: Vexo con agrado que sexas da miña
raza, sequera por vía colateral, que se cadra por iso es capaz de aturarme no
meu estado actual, cousa que ten o seu aquel, o seu mérito, o seu valor. Sempre
que tentei conversar con algún bañista, ou se foron eles, ou me mandaron a
tomar... ¿Como se di?
-¡Pulverizacións!
-¡Iso; pulverizacións!
En vista do visto, do visto e do oído, non era cousa
de deixalo remontarse, que esa tendencia xa a tiña de seu, de propia raza e de
propia inercia, así que tentei abaixarlle aqueles fumes, meirandes cós das
Pontes:
-Eses tales pouco sentido tiñan do humor, que un
Centurias tan fantoche, tan imperioso, que non imperial, como es ti, máis que
medo o que dá é risa! Ti concretamente, co consumido que estás, non aguantas
nin media das miñas. Por certo, que por aquí os blasfemos din “hostias”, cando
que as labazadas primeiro chamáronse “hostes”. ¡Ja, jaja, ja! –Rinme con
ganas, que o medo tamén da hilaridade. -¿E sabes por qué? Pois..., porque volas
demos nós, nós mesmos, os oestrimnios, vosos hostes, vosos inimigos!
Polo que respecta a esoutra debilidade túa, iso de falar polos cóbados, polos
cóbados e pola capa, por min podes esbardallar canto queiras..., con tal de que
non me volvas a amola-las sestas, cousa que para min é sacra!
Como tardou en largarme outra das súas acometidas,
solteille a enésima descarga de adrenalina:
-Tes que saber, Seor Capitán, que xa me vin
noutras; ¡en moitas, e tremendas! Con xudeus, e con mouros, incluso. Ata cos
propios cristiáns; e menos mal que todos nós, esta xente do Libro, temos un
deus universal, único, poderoso e grande, que nos protexe. Pero, vosoutros, ¿que
tedes, pagáns de cen mil deuses, romanos do caletre romo, que pasades un regato
e xa esquecedes as cousas, todo, co medo, que iso vos pasou na Limia? ¿Daquela,
como é que te atreves comigo para rompe-lo meu sono sen anunciarte, sen cita
previa? ¡O dito; non tes nin media...! Así que, xa o sabes: Polas boas, o que
queiras, pero diso das bravatas, iso de tourearme ao estilo dos romanos..., nin
se che ocorra!
Ben me pintou isto de facer de tripas corazón, que o
aprendín na guerra de Ifni, pois, con esta actitude, conseguín frealo; un
pouco, que ás veces a mellor defensa é un ataque, iso que chaman ataque
preventivo. ¡Centurións, a min, que me deron tres medallas daquela que
estiven no Somatén ifneño!
A todo isto o Centurias quitouse aquel torques,
solemnemente, e fixo acenos de darmo, en evidente desagravio, pero non llo
aceptei. ¿Que fago cun torques? Para doarllo ao Museo de Lugo, ou ao de
Viladonga, diso xa teñen; ¡varios, a cal mellor! E pasarllo á miña dona, en
absoluto, que alguén pensaría que o roubei. Para roubos chegáronme aquelas
rosas que guindei en Lugo, na propia Praza de España, diante do propio
Concello, para ofrendarllas á miña moza, pero iso foi de rapaz..., porque non
tiña diñeiro para mercalas!
O que máis me gustaba do seu vestiario, despois
daquela capa de seda tan fastosa, mesmo imperial, toda ela cun catagraphus
(bordado ou broseado) formando grecas, eran os seus calceus (calcetos,
botas), en coiro verde, repuxados, perfectos para asistir a un baile de
disfraces deses do Círculo, pero, se llos cambio polos meus zapatos, polos
mallorquinos, polos de reixa trenzada, nin eu pasaría a ser Centurión, nin o
Fulano deixaba por iso de ser un aristócrata, un patricio de Roma.
Aquel elemento miroume de arriba abaixo e de abaixo
arriba, que se cadra tomoume por un político, ou por un tío importante, ao ver
que me destinaran a mellor alcoba do hotel, e daquela tendeume a súa man,
aberta, ousada e osuda, en plan pactista:
-¿Que, aceptas conversar comigo, así, amigablemente,
tal e como estamos facendo neste intre, nunha auténtica pax romana (Paz
imposta, imposta e vixiada por Roma), séxase, de poder a poder?
Alporizoume; máis aínda; afellas que si.
-¡Estoucho demostrando, mangoneón do diaño! Ti, con
esa capa, fardas máis co estragón do Carnaval cando que só es unha merda de...;
¡quero dicir, e non te ofendas, un centurión balorento, acochado neste
calorciño das termas, que se saíses ao exterior, mesmo axeas! ¡Vade retro,
(¡Retrocede!), fantoche!
Pero el, como bo milite, impasible; sempre marcial:
-¡Oi, se me vises antes, na era romana, na nosa, na
imperial! Póñome algo balorento aquí, nestes invernos de Lugo, que é cando
veñen eses do Imserso. Por mimetismo, ¿sabes?, pero na temporada alta, no
verán, con todo isto cheo de mozas, recupero, volvo aos meus bríos..., se ben á
distancia, pois para min, no meu estado actual, a romanización acabouse!
-¡Xa o sei, xa, que cho estou dicindo! Coido que
demoras todo por aquí, ao redor das termas, por este calorciño, por suposto,
pero, ¿non será tamén porque sexas un tanto mullereiro, un voyer que se
di, e daquela apégaste ás bañeiras para ver...; ¡para ver iso tan digno de
verse! ¡E menos mal que non es padexeiro, que non podes tocar, que se tal
puideses, daquela volverían os romanos a Lugo, repoboaríano, como fixo Idacio,
e obrigaríannos a facer unha segunda muralla, tal que polas beiras deste Miño!
O Fulano engurrou as cellas, de mal talante, que niso
era un especialista. Antes de responderme púxose a mira-lo teito, facendo que
lles asubiaba ás moscas:
-¡Amicus, iso tómocho, digamos que, cum
grano salis! (Iso, amigo, tómocho a broma, cun graíño de sal!). Non, non
vaias pensar que canto se move nun balneario é estético, ou tentador, que tamén
hai chagas, varices incluso, e algunha que outra celulite, pero estas galaicas
disimulan..., canto poden!
Había que cambiar de conversa pois aos homes, falando
delas con tal concentración, con tal paixón, poden mutársenos as hormonas, ou
incluso amariconarnos. ¡As quenturas comezan na mente, que así lle pasou a
Onán!
-Por min deixemos este conto, esta diatriba, que as
mulleres de hoxe en día deféndense soas, así que, alá elas!
-Non teñen de qué defenderse, que as fantasmas, xa cho
indiquei, somos inocuas, etéreas. O único que lles podemos facer ás mulleres
son cóxegas..., e para iso cos picos da capa lacerna! (Con capucha,
de picos). Tamén quero cambiar de conversa, que che vou preguntar qué
opinades de nós, aquí por Lugo... ¡Dos romanos, digo! Teño gran interese en
sabelo..., que me fun sen recolle-la miña colleita; quere dicirse, sen que me
adxudicasen unha villa, unha granxa, como premio de xubilación, que era
o costume!
Vinme nun apuro, que tantas cousas se levan dito dos
romanos en Lugo, con ou sen fundamento, que xa non atopo temas orixinais. ¡Logo
parecemos netos presumindo de seus avós!
-Pois, o que é haber, hai de todo, pero en particular
os promotores, esta nova aristocracia, xurdida no XX, están que braman porque
deixáste-los restos das obras todo por aí, ciscados; así que, agora, cada
Licenza seu balbordo, e cada balbordo unha xenuflexión..., caciquil!
-¿Obras, nosas, dos romanos? ¡Mira que chamarlles
romanas...! Nós maldito pedra tocamos, nin tocamos nin alzamos, que incluso os
látegos nolos repuxeron aqueles indíxenas, que os copiaban os vosos
gornicioneiros dos que trouxemos de Roma! A nosa función, daquela, e máis
concretamente aquí en Lugo, foi de Estado Maior: Ordes verbais, iuppiterinas,
rubricadas coas correas, con aqueles vergallos! Iso deixa rastros, pero o que é
restos..., ningún!
¡Puf; vaia dialéctica a súa! ¡Enervante! Houbese
preferido discutir no meu Banco, no meu traballo habitual, un crédito
documental deses de a tres bandas, con financiamento indirecto, avais e todo
iso, así fose, simultaneamente, en inglés, francés e/ou alemán, coma aqueles
que estableciamos cos xudeus de Tanxer, cousa que tamén me daba para sua-la
camiseta.
-¡Chámalle como queiras, tío Centurias, pero o caso,
agora, de presente, é que a cultura romana complica a libre cimentación dos
nosos brodios! –Espeteille, sen máis.
Desta vez tocoulle a risa ao romano. Eu, sentado na
cama, a un palmo do seu narigón, e menos mal que as fantasmas non emiten
saliva, nin para falar nin para rir, e tampouco lles cheira o alento, ¡que iso
teñen de bo!
-¿Así que construíndo brodios no pomerio do
noso Lucus? ¡Galaico, non se vos pode deixar sos, a medio civilizar, que
aquilo de outorgarlle unha coroa real ao tal Hermerico foi un erro do noso
Honorio! ¡Ben que o presentín, ben; ou por mellor dicir, constateino cando me
foi dado ler aquel pacto, aquel foedus, aquel tratado de Préstamo e
Arrendo! ¡Unha concesión ao terzo! O incauto Honorio non tivo presentes as
consecuencias de intercalar suevos entre os nosos, entre os hispano-romanos...
-¡Alto aí, Centurión media galleta, que eu acéptoche
seguir esta conversa, pero, cunha conditio!
–Tratei de ameazalo, que se volvía a insolentar.
–Tratei de ameazalo, que se volvía a insolentar.
-¿Cal? ¿A pari? (A pari = contando con armas
iguais, pero nun sentido dialéctico). Preguntoume el, ao lainas, coñón.
Pero a todo isto eu xa tiña a imaxinación traballando a todo gas, buscando a
forma de defenderme daquel..., morto? ¡Nada, que nada práctico se me ocorría!
Canto lle dixen foi:
-Que non volvas a mencionar iso do “noso Lucus”.
–Ameaceino de novo. –Eu podo dicir, “os nosos brodios”, porque o son, e porque
os fan os meus paisanos, estes coetáneos e conterráneos, meus, pero o que é
vosoutros, aquí e agora, xa non tedes parte, pois, como ben recoñeces, só lle
destes ao látego. ¡Ao látego e á gladius! (Espada). Así que, menos
propiedade, menos pertenza, e máis respecto ao cidadán, ao indíxena, ao
lucense! Ademais diso, desde que volveu a democracia, aquí temos un Defensor do
Cidadán...
-Daquela calarei, -aceptou-, que niso tes razón, que
eu mesmo che din os argumentos; pero tamén é certo que levades vinte séculos
sen descubri-la grandeza, a grandeza e maila verdade da romanización... ¡Moi
listos non sodes!
Tanta dialéctica tíñame exhausto:
-O que nos falte en listura, que tampouco é certo,
sóbranos en política, pero iso é outro tema. E vai freando, Centurias, que logo
espertará a miña dona da súa sesta, e se nos oe latricar pensará que falo só,
ou que din en tolo. Ademais, volve a vencerme o sono, que levo tempo loitando
en contra das súas artes.
-Neste caso, deica logo, querido Oestrimnio! ¡Ave!
O Centurias, ¡por fin!, despediuse, e fíxoo con moita
cerimonia, con categoría, ao estilo alexandrino. Estaba claro que proviña dunha
xente patricia. ¡El, un patricio de Roma, falando cun zoqueiro de Bergland...!
-¡Vaite..., ao xofre! –Contívenme con dificultade, que
xa non estou afeito a tanta cortesía, para ben ou para mal, superada.
Captou a indirecta, que ata me pareceu que se dispoñía
a tirar de espada contra min, así que me agochei nas sabas, pero non houbo
caso, pois o del, a estas alturas do seu purgatorio, era a dialéctica. ¡Non se
ía, non; nin á de tres!
-A ver se falas con xeito, paisano, -increpoume-, que
para algo vos ensinamos latín...! Un latín precioso, xenuíno, filolóxico...; do
propio Latio!
-¡A cambio do noso ouro, eh galopín, ladrón das tumbas
e dos tesouros castrexos! –Encirreino, aludíndolle, apuntándolle co dedo ao seu
torques, seguro da súa procedencia ilícita.
-¡Dereitos de ocupación, Oestrimnio! Fóronche dereitos
de ocupación; e de pernada, tamén, que aquilo da estrea, aquilo da prima
noctis, inventámolo nós, pois, se así non fose, os teus aínda estarían
arriba, nos castros, ¡raza de castrados!
-Dirás, castreños; ou mellor aínda, castrexos...
Cultura castrexa, e todo iso, só castrapo! E agora, largo de aquí, que se me
cabreas, aínda te amolezo máis, que che tiro á capa esta botella que me puxeron
na mesa da cabeceira! Ou te lanzo por este balcón ó Miño, e daquela non paras
ata Portomarín, que alí acabarás esfarelado, na UNIÓN desas turbinas de FENOSA!
¡Por fin xuntou as mans, ao parecer contrito!
-¡Pax romana, irmán; teñamos pax romana,
que por algo estamos en Lugo, un florón da Roma invicta!
-¡Está ben, está ben! Daquela pódeste quedar, pero
faime a garda mentres durmo; así, caladiño, aos pes desta cama..., que neste
século mando eu!
-¡Xa o sei; mandas..., porque dorme a túa dona!
-¡Centurión, firmes; armas...!
E deu resultado, que así, á voz militar, obedeceume!
Con tanta novidade e con tanta movida, moito
precisaba, a tal momento, unha sesta descomunal, así que gocei dela, longa e
tendido, adurmiñándome outra vez. Tendida a sesta e tendido eu, que xa non
espertei ata a media tarde. Para daquela coidei que o Centurión me tería
desasistido, pero, diso, ¡nada!, que o tal milite, (militar, guerreiro), ao
parecer, e pese ás nosas trafulcas, collérame afecto. Seguía de garda, alí
mesmo, aos pés da cama, tal e como lle ordenara. ¡E menos mal que non tiña peso
específico, pois, de telo, quebraríame as pernas!
Cando espertei plenamente, e o vin de novo, ao
comprobar que non soñara, nin tal hai, moito me irritei:
-¿Aínda estás aquí, fillo da loba capitolina? Cheguei
a pensar que fora un mal soño, un pesadelo, por aquela abundancia de viandas,
pero..., mala chispa te coma!
Sen inmutarse polo meu desafío, volveu a facerme aquel
¡Ave! tan cerimonioso, á vez que me explicaba:
-Agora que se foi a túa dona, que por certo debeuse ir
medio durmida, que nin se decatou da miña presenza, e iso que se achegou para
darche un bico..., xa podo seguir catequizándote!
-¡Eh, alto aí, que é de mala educación falar con
descoñecidos, que mo dixo miña avoa!
Non tivo máis remedio que identificarse:
-¡Chámome Servio, Servio Tulio Apicus! E desculpa que
non me presentase en debida forma, antes, pero estabas tan aparvado despois
dese pantagruélico xantar, que igual esquecías o meu nome. ¡O nomen, o prenomen
e mailo cognomen! (Nome completo; o xentilicio ía intercalado). Sigo
aquí, na túa piltra, porque decidín escoltarte mentres permanezas cabe
das termas; quero dicir, mentres deambules polos meus dominios. Coido que vinte
séculos de historia non son mala compañía, incluso para un Oestrimnio de malas
pulgas! ¡Un Oestrimnio dexenerado é peor que un recastado!
-¡Trinta, macho; sonche trinta, trinta séculos!
-¡Vinte, que fixo agora vinte que descubrimos, e que
paredamos, estas termas de Lugo, pois este descubrimento, o das augas
salutíferas, foi o que nos animou a traza-lo pomerio primitivo, e nada
diso de que nos decidimos porque aí arriba existía un bosque sacro,
druídico...! Bosques druídicos, daquela, na Gallaecia, un millón deles,
tantos como eucaliptais ígneos e cheirentos tedes agora! De chegados aquí, os
augures comprobaron polas vísceras dos corvos, subsecuentemente, que tanto as
augas coma os ventos desta parte do país eran gratos e saudables..., a
perpetuidade!
Fixen que me arrepiaba ante aquel descubrimento:
-¿Corvos; fiástesvos, auspiciástesvos, cos corvos?
¿Non sabiades iso de que, cría corvos e sacaranche os ollos? ¡Bárbaros! Pero
tamén o comprendo: ¡A filosofía era cousa dos gregos! ¡Iso di a Mestra
Lurdes...!
-¡En efecto! Pero tamén é noso aquel adaxio de que,
nace o corvo na pena e tira para ela! Observamos que aqueles corvos baixaban
para beber, aquí ás termas; e despois diso aniñaban aí arriba, nese bosque
sacro, nese dos druídas luganos, ou lucanos, que os chamaban das dúas maneiras.
¡Corvos máis lustrosos cá estes, nin nas Galias!
-¡Cando eu digo que fostes uns aproveitados, uns
ladróns...! Aproveitástesvos do que outros descubriran, dez séculos antes! E
cos saberes gregos fixestes outro tanto... ¡Ollo ao dato! A estes mananciais de
Lugo xa traían as ovellas os meus antepasados, aqueles oestrimnios..., dez
séculos antes de que asomasen por aquí os pilum (Lanza curta ou venabre para
lanzar coa man) das vosas lexións! ¿Sabíalo, fantoche?
-¡Home, errare humánun est! (Equivocarse é
cousa de humanos). ¡Pero qué burros aqueles tíos, os teus, desperdiciando
nas ovellas os efectos limpadores, curativos e tonificantes, dunhas augas
termais! Un tesouro; máis tesouro có propio ouro desas ribeiras do Azúmara...;
sen despreza-las minas de Arcos, que tamén eran boas!
El volvía a irritarme, e eu a defenderme, con canta
argumentación se me viña ao caletre:
-O burro es ti e mailos teus, que desde Rómulo a Mussolini non houbo un
romano con ideas propias que valesen un sestercio. (Moedas de bronce
que valían dous ases e medio). Te-lo ben claro no caso dos Papas, que
todos, ou case todos, son forasteiros. Ata presumides de que plantastes os
castiñeiros e mailos loureiros, esquecendo que nós, os oestrimnios, xa vos
recibimos con caxatas desas árbores! Aquí temos o caso das nosas termas, que
cando destes chegado a Lugo, con tanta peripecia nese Río do Olvido, do
Esquecemento, (O Letes, o Lima ou Limia), e despois diso, castro a
castro, romaniza que te romanizarás nas nativas, ao ve-las nosas ovellas, coa
la sedosa, nestes prados minienses, floridos..., daquela, e só daquela, veña
envorcarvos nas fontes, coma carneiros, e ti dicíndome que foi por culpa
daqueles auspicios, con aqueles augures córvidos...
-¡Oes, cacho Oestrimnio, un respecto para o noso Imperio! Burremia foi a
vosa, que traïades para aquí as ovellas, cabe do Minio, para poñelas de bo
pelo, mentres as vosas mulleres tiñan os corpos ásperos e rudos, coma xabarís,
de tanto lavarse coa auga da chuvia, sen sales...; ¡e para iso, cando caía, que
da outra fuxían!
A miña dialéctica, en comparanza, era curta, pero fixen por estirala:
-¡Iso estivo ben, que así conservaron o seu matriarcado! Suavidade por
fóra, das peles das ovellas nas que se envolvían, e barbas de punta, canotos,
por se te achegabas demasiado! Se houbeses estudado psicoloxía galaica, daquela
entenderías estes matices ergonómicos...
¡Pero qué maldición, qué bourada, pois apenas durmira uns minutos e xa me
vía envolto noutra diatriba con aquel pelmazo, con aquel..., discutidor nato!
Con xente así tiña explicación aquilo de que Roma, para poñer algo de
equilibrio, un pouco de orde xurídica, precisase de tantos consulados,
preturas, cuesturas, edilatos, tribunado da plebe..., e por aí adiante!
-¡Bobadas, -rebateume-, que esa protección superficial, a delas, a das túas
devanceiras, non impediu que as galeásemos, tal e como pasou con túa avoa, con
aquela caranica...!
O Centurias riuse de min outra vez, canto quixo, coa peor das súas
picardías. Tiña unha lóxica incisiva, un tanto irónica, pero bastante parecida
á miña retranca, que niso concordamos. ¡Era evidente que o noso parentesco non
andaba lonxe!
-Algo houbo, si, en efecto, -recoñecín, con media sinceridade-, pero tamén
habería que falar dos zánganos, dos abázcaros, que morreron na vosa conquista,
esgotados polas brincadeiras das nosas oestrimnias... E para iso ningunha
quedou satisfeita, que as nosas mulleres non eran unhas pobres sabinas,
daquelas que se deixaban raptar..., segundo mencionan certos historiadores!
–Apostilei, finalicei, devolvéndolle as puntadas máis sobresaíntes, pero na súa
resposta non lle doeron prendas:
-¡Algún caso coñecín...; iso é certo! Pero tamén ocorre que para contentar,
séxase, para satisfacer, a unha galega, fai falta..., iso, un galego! Un galego
dos de sete emanacións, seguidas; dos de sete estalos na mesma traca,
consecutivos, que me dixeron que os hai, e por iso é tan famoso o nabo de Lugo!
¿Será certo, ou trátase dunha faroleada machista?
Retruqueille, farto del e da súa verba; e fíxeno sen misericordia, que non
ma estaba merecendo:
-¿Algún caso, só algún? ¡Diso, todos, a eito! Pero as galegas tampouco eran
galas, que aí fallouvos a experiencia lexionaria! Falando de mulleres, ¿sabes a
onde foi a miña, que nin me espertou nin a oín levantarse? ¿Estará coa colega,
con esa Lurdes...? Asómate ti, que como es unha fantasma, a ti non te verán,
aínda que fisgues pola miña fiestra!
Obedeceume, si, pero de malas, insubmiso, cousa comprensible xa que un
Centurión é un Centurión, e máxime en Lugo, neste país dos Mandamais!
-¡Vaia cos galaicoes, que incluso mandades nos vencedores! Si que está; aí,
aí fóra, nese xardín, dándolle conversa a esa viúva tan desconsolada, tanto,
que xa non é nin a sombra do que foi; pero a túa muller ten mellor corazón cá
ti, e fai caridades mentres ti roncas!
-¡Eu son eu e mailas miñas circunstancias! Se estivese viúvo, daquela si
que iría consolar nesa próxima, pero a título persoal!
-¡Machista; e despois dis dos romanos...!
-Primeiro atenderíalle á Lurdes, que esa, ¡pobriña!, necesítaos ao estilo
deste país, dos de sete en sete.
-Necesitará, necesitará; pero non vexo que a socorran, ninguén, ¡nin dos de
un en un!
-¡Xa lle chegará o día; e se aquí non, presentámola na Coruña, que é unha
Cidade de Servizos, que así a proclamou o noso Alcalde!
Aquel Centurión, aquel..., aquel Aparecido, era tan soberbio, tan
aguerrido, que mas devolvía todas, pero esta última foi de órdago:
-¡Vello verde! ¿Que tes que dicir de cómo eran os meus lexionarios cando ti
es tan avarento, que aínda non enviuvaches e xa pensas no relevo? ¡Tes vinte
séculos de civilización enriba, pero nótaseche pouco!
Tanta humillación requiría a mellor defensa posible:
-Eu non son avarento, en absoluto, que me frea a civilización, ¡iso é
certo!, pero a cristiá, que se chego a ser pagán, daquela verías... De ser
pagán, sería bígamo; dúas, a un tempo, morena e roiba, e eu no medio..., ¡para
non caerme polas relleiras da cama!
Outra tirapuxa, a quen máis, de bing-bang:
-Non te equivoques, que os freos do teu carro sonche os nosos, os da
civilización romana, que vos amolentou, así que, non fardes!
-En todo caso sería a civilización xudía, que o Beáti Iacóbi, séxase o noso
señor Sanct Iago, era xudeu.
Riuse, a callón:
-¡Pobre Santiago, qué ía facer con vosoutros se para daquela, nós, os
romanos, non lle houbésemos desbravado o terreo! Pero aínda así, tan
desanimado, tan apurado se viu, que, cando xa ía de volta para Roma, no seu
cabalo branco, tivo que saírlle ao camiño a propia Virxe María, concretamente
nun dos nosos piares, na Caesare Augusta, na actual Zaragoza,
prometéndolle aquieta-los teus, aqueles oestrimnios, que só así, con esa
madriña, o cabaleiro fuxido atreveuse a volver sobre as propias pegadas para
continua-las súas andainas, estas, as galaicas!
Despois de todo era un pracer, morboso si, pero pracer, pelexarme con aquel
Centurias tan carraxento e tan matón, así que lle din outra finta:
-¿Como sabes todo iso; ou é que te converteu Santiago, precisamente
daquela, cando regresou da Tarraconense?
O milite revirouse, todo marcial, pero cabreado; moitísimo, incluso
con certa ironía:
-¡Mira que es parvo! Se me houbese convertido daquela, hoxe non estaría
aquí, parolando contigo, que sería, arestora, Centurión dos Arcanxos, aló
arriba, nos Exércitos Celestiais.
Ironicei:
-¡Ah, claro; logo é que estás no inferno, no teu Hades, e por iso levas
esta capa de chispas vermellas!
O Centurión, de constrinxido, definiuse algo máis, pero sempre con
dignidade ofendida, arrogante, altivo:
-¡Nin estou no inferno, nin esta capa é vermella, daltónico amigo, senón
púrpura, da mellor púrpura que usaban aí arriba, en Lugo, nesa Tinería... ¡O
meu Hades (Hades = Dono Zeus do poder universal, cedeulle ao seu irmán Hades
o goberno do mundo inferior. Os latinos chamábanlle Plutón, deus lúgubre e
sombrío, temible) é máis ben pagán!
¡Deus, en que leas me metía aquel fantoche levándome a unha conversa tan
difícil, á discusión duns temas para os que eu non estaba preparado; inéditos
para min, distantes, case que en sánscrito!
-¿Pagán? ¡Dirás cobrán, que de tanto ouro como por aquí tiñamos, non
deixastes nin para encarrapuchar un dente! Empezastes en Ourense... ¡Claro, alí
tamén tiñades termas, augas quentes, limpas, e non aqueles lodos do Tíber! E
bordeando o Miño, sempre tras das aureanas, que fuxían de vosoutros, destes
chegado á confluencia do noso Azúmara, ¡tan aurífero ou máis có Sil! Ben
pensado, o voso rumbo era así de rumboso: Raspiñar o ouro, e de paso ir
cerrando a chousa ibérica para non ter inimigos de costas, vella estratexia
vosa, maiormente desde aquela experiencia que tivestes con Aníbal, que vos deu
por detrás!
-¡Por detrás, non, que foi desde arriba, introducíndose na Itálica de
arriba para abaixo, que se deixou caer desde os Perineos...
-¡Iso é segundo poñas o mapa! Polo Azúmara arriba, arriba da Viladonga,
tivestes aquel topetazo do Mons Ciro, aquilo do Medullius...;
pero como Roma era insaciable, non parou aí a cousa, senón que rubistes á
montaña en busca doutras aureanas, pero estoutras, as de por aquí, eran de
montaña, e fixéronvos suar!
Irritado, deuse un golpe de capa, arrebolándoa por sobre dos ombros, con
tanto aire que case me tira as gafas con aquel meneo. Argüíu:
-¡Era demasiado ouro para vosoutros, para tan pouca xente..., ilustrada! E
logo que a lexión, aquela tropa de elite, ¡había que pagala! Ademais diso,
compensámolo co ensino, co dereito, co arado, coa mestizaxe...; ¡eses favores
dos que temos falado! Pero aínda houbo outro: Date unha volta aí por Lugo,
maiormente ás horas do paseo, e daquela verás qué femias: ¡dolicocéfalas!
Espléndidas, barís, que ata parecen irmás da Gina Lollobrígida...! ¿Estás
conforme niso, polo menos niso? ¡Outro favor que nos debedes! Xa sabes que,
onde Roma locuta, causa finita! (Roma
locuta, causa finita = Alude ás apellatios, ou apelacións, definitivas. Eran
perigosas pois o apelante temerario arriscábase a soportar uns custes
procesuais altos, e nalgún caso, incluso, podías ser condenado a traballos
punitivos, con finalidade disuasoria, para descarga-la burocracia).
-¡Iso si, que de vosoutros tamén herdamos esta tendencia a durmi-la sesta,
propia das razas meridionais, que os oestrimnios, os puros, era a mediodía,
pola forza do sol, e coa herba por colchón, cando máis trebellaban, que así
lles saían de feitucas, algo máis baixas cás vosas, pero roibas coma as febras
do sol! Volvendo ao conto da túa eternidade, ¿como foi que a túa ánima se
quedase aquí abaixo, digamos que, sen pena nin gloria?
O romano quedouse en silencio por un intre, como se meditase a resposta,
acaso para mellor facerse entender; ou, se cadra, tratando de concentrarse para
lograr unha síntese do caso:
-¡Animus meminisse hórret! (A miña alma horrorízase ao recordalo).
Ademais, é largo de contar...! Dramático, longo e fondo, meu Inquisidor,
pero, xa que me caes ben, xa que me aturas, direicho: Era polos idus de
Xaneiro, (Sobre o 13 de Xaneiro), que nese tempo, aquí por Lugo, grelan
os nabos, como ti sabes. Subía eu, de aquí mesmo, das termas, que tamén sabes o
limpos que eramos nós, os romanos, ¡polo menos, na cortiza!, no meu cabalo
branco, ¡enteiro e branco, igualiño có de Santiago!, aí arriba, pola calzada,
pola vella, que era unha especie de corredoira... Tocábame dar lategazos á túa
xente, aos oestrimnios, un fato de canteiros de por aló, desas terras de Pólux,
que os tiñamos traballando, daquela, no arco da Porta Miñá... ¡Pero o home
propón, Deus dispón, e a muller todo o descompón...! Foi o caso que, mesmo chegando
ás costas do Parque, xa cerca de Recatelo, nunhas hortas de socalco que había
daquela por esa parte onde seica fixeron un colexio...
-¿Será o antigo das Pepas...? –Quixen axudarlle para que entendese o meu
entendemento.
-¡Será! O caso é que estaba alí, alí mesmo, da parte de arriba da
corredoira, sachando nos seus repolos, e descalciña do pé e da perna; co seu sagum,
que era unha especie de saia curta, que as bragas, por aquí descoñecidas, tamén
foron un invento noso, que se lle subía indecorosamente ao escarranchar as
pernas..., ¡de couceiro en couceiro! Unha rapariga anxelical, loura coma os
chorros do ouro! Eu, daquela, tirei das bridas por sobre da dereita, e
agacheime un tanto para verlle de cerca aquelas nádegas tan abondosas...,
¡antes de que se erguese ela e me toldase o espectáculo! ¡Macho, qué Venus, qué
nádegas...! Pero fixen todo aquilo levado do meu instinto viril, sen reflexión,
precipitadamente, e con mala sorte, ¡oh días nefastos!, así que recibín un
lostregado daquelas silvas que bordeaban a congostra. Premín, tamén
instintivamente, daquel bocado do meu nobre bruto, pero o animal, ¡que de
nobre, nada!, sulfurouse, e coa mesma, encabuxouse, arrebolándome ao chan...
Nin que dicir ten que lle estiven máis atento que no cine; Servio, que era
un bo narrador, non se fixo esperar; e antes do que eu quixese, levoume ao
desenlace:
-¡Tiroume o cabalo nos propios lastros da propia calzada, da nosa, granito
puro, e coa mesma, coquei a caluga! ¡Deus, qué dolores, que aínda non se me
quitaron! Aquela fermosa, aquela oestrimnia, apoiándose no seu sacho baixou á
calzada, para socorrerme, iso é certo, pero a moi..., ¡luguesa!, chiscándome un
ollo, e co pretexto de que non podía comigo ao lombo, que o cabalo branco xa ía
na Mosqueira, ou máis aló, arrastroume por aí abaixo, por eses lastros,
torrolón-torrolón, collido dun brazo e coas miñas espolas saltaricando de pedra
en pedra... A todo isto a moi..., ¡luguesa!, ía dicíndome que me traía para
aquí, ás termas..., ¡para que me curasen as ninfas! Con aquelas manipulacións,
entre caprinas e caritativas, aínda se me cocou máis o cranio; ¡máis do que xa
o tiña por culpa daquel lanzamento do cabalo!
Eu, pola miña parte, a esta altura do seu relato, tan afectado me sentín, e
tan contido tiña o alento, que a pouco as espicho. ¡Eu tamén! O Centurias
notouno, e calou por un intre. Supoño que o fixo para darme tempo a reaccionar;
aclimatación ao drama, que se di.
-¿Enténde-lo meu contratempo, dilecto amigo? ¡Xa vexo que si, que te
quedaches sen respiración!
-Fíxenlle un aceno afirmativo, que as verbas tíñaas conxeladas, coma se
tivese un nó na gorxa. Pero el, non, que as súas viñan da mesmísima ultratumba.
-Ben, sigamos, que vinte séculos, curtos ou longos, segundo se mire, non se
relatan en vinte horas. Cando aquela tentadora, aquela oestrimnia da saia
rabela, deu chegado ata aquí, ás termas, comigo ás rastras, eu xa estaba
agónico... Lamentablemente expirei no intre en que ela me facía o sinal da cruz
coa auga desa fonte... Refírome á doce, que a viches aí fóra; pero fíxoo con
demora, con parsimonia galaica, así que só recibín, en vida, medio bautismo!
¡Medio bautismo, ¿entendes?, e para iso, in artículo mortis! (Precisamente
na hora da morte).
Fíxenlle outro aceno aseverativo, máis ben coas présas, co desexo de que
terminase pronto aquela narración tan dramática, que eu xa estaba abraiado,
sorprendido e nervioso.
-Macho, daquela, se o entendes, é que de burro non tes un pelo, que outros,
nin iso! Como comprenderás, nestas condicións, así, a medio bautizar,
exactamente a medio bautizar, non me quixeron recibir no Alén. ¡Nin no Ceo nin
no Inferno, para que o entendas! ¡Ese porteiro celestial, o tal Petrus,
é máis estrito que un Fiscal do Supremo!
Mostreille certas dúbidas, pois aquilo, aquel caso, no que eu lembraba, non
estaba previsto no Catecismo, nin no Ripalda nin no do Padre Astete:
-¿Oes, e nin sequera no Limbo dos Pagáns, no intermedio? ¿Nada, que non te
aceptaron, en ningún...?
-¡Tampouco! No Xuízo Primario do meu pasamento non sei quen dixo, ou
propuxo, que o mellor sería deixarme repousar, mesmo no xofre destas termas,
que seica é bo para purifica-las almas, a ver se dese xeito, antes do Xuízo Final
por suposto, aparecía por aquí unha virxe, unha bañista que fose descendente da
horticultora, daquela real femia, aquela virxe da saia rabela... Refírome á
miña baptizadora inicial, entendes? Nese suposto, se me dá auga de socorro
outra virxe da mesma liñaxe, e por tanto herdeira e continuadora, daquela
rematarase a miña conversión ao cristianismo..., ¡e subirei directamente ao
Ceo, sen outra recomendación, e iso a pesares de vivir en Lugo!
Persigneime, que foi o único que se me ocorreu; e deixeino falar de novo,
gozando da súa esperanza:
-Xa ves o que me pasou, que cho estou referindo tal cal, así que,
¡misterios da salvación!, que niso os cristiáns levádesnos moita avantaxe;
¡moita! ¿Enténdelo ben, ou repítocho, dilecto Oestrimnio?
-Daquela, ti, coma Virxilio: ¡Félix qui potuit rérum
cognóscere causas! (Feliz o que pode coñecer as causas das cousas,
pois ese está por encima do vulgo!).
De feliz, nadiña, que me quedei turulato coa sorpresa, co descubrimento do
seu..., incidente/accidente? ¡Un accidente que o levou a un incidente anímico!
Empatoume aquela desgraza.
-¿Pero, que dis? ¡Oh, que cousa tan complicada; nunca tal oíra! ¿Iso será
certo, querido fantoche?
Retrucoume con seriedade, con severidade, que a cousa non era para menos:
-¡O que oes! E tamén foi mala pata que por aqueles días estaban no Ceo de
malas cos romanos por culpa dun ecléctico, un tal Poncio Pilato, que de tanto
lava-las mans agarrou unha bronquite, e púxose agónico. San Pedro e mailo seu
Tribunal non saían dos arquivos sonoros, buscando probas colaterais, conxugais.
O tal Poncio seica foi un indeciso, un ecléctico, así que, naquel ambiente de
dúbidas, tamén me aplicaron a regra da indecisión, ao estilo xudeu! Con iso,
purgueinas..., polos outros, unha especie de cabeza de turco! Consólame pensar
que ao propio Cristo pasoulle algo parecido, que cargou coa cruz dos outros,
coa cruz dos pecadentos!
Custar, custábame crerlle, que por iso insistín, outra vez, dubidoso:
-¡Estás de coña..., semellante historia! Nunca tal oín, e mira que veño por
Lugo a miúdo! Á parte de que son amigo de moitos cregos; dos postconciliares,
quero dicir, que os de Lefèvre, aqueles do chocolate, cáenme gordos! Eu tiña
crido que a Redención abarcaba aos pagáns, pero, tal e como te expresas...,
agora dubido!
-Éche así..., segundo cho conto! Con iso de que Deus ara dereito pero coas
liñas torcidas, aló arriba pasan cousas incomprensibles para a mente humana,
que é de curto alcance! Non a liches, nin oíches falar dela, da miña historia
persoal, porque, ata que viñeches aos baños, aquí ninguén me atendeu; ¡nin
sequera os bispos!
Como lugués que son, aínda que reciclado a miles de quilómetros,
desgasificado que se di, e algo desconfiado tamén, dinlle outra volta á chave:
-¿Como así..., en vinte séculos?¿Non me ocultarás algo, algún pecado de
reserva especial? Iso de deixarte, ad calendas graecas, (Os gregos
non tiñan calendas), a medio xulgar, non me parece propio de San Pedro, que
el tiña o costume de arrepentirse dos seus erros. Como dicimos por aquí,
trasacordos..., desde que cantaba o galo! Mira que eu son galego, e por ende,
receoso dos políticos e dos milites. Os centurións...; xa sabes, sodes medio
militares e medio políticos, así que, neste mare magnum (abundancia
desordenada)..., quenlla á vista!
Pero el, o Centurias, impertérrito, sereno, explicouse novamente; agora con
máis precisión:
-¡É sinxelo, rapaz! San Pedro fallou, e non o fixo
mal, pero o quid pro cuo (o erro, o fallo) estivo naquilo da virxe
baptizadora, niso do “instrumento sacramental necesario”, que así lle din os
teólogos. Tamén ocorre que marrei con tódalas mulleres guapas ás que me
aparecín, que as outras nunca me interesaron. Por iso as clasifico desta
maneira:
As solteiras, que sempre me contestaron, todas,
impresionadas pero dándome o nome do rapaz que lles gustaba, e iso non redime!
Que se son, ou non, un bautizado; que se teño un nome suposto...; ¡todo iso!
¡Non vexas qué sufrimentos, e qué impotencias, as deste purgatorio! Sempre ao
pé das mozas, acariciándoas en espírito; ¡só en espírito! A todo isto, sen
perigos, obviamente, porque a miña alteridade non me permite traspasárlle-lo
monte venúsico... Daquela entenderás que as miñas actuacións son de extrema
suavidade, séxase etéreas, superficiais, e, non obstante, sen que che fagan
maldito caso!
Despois están as casadas, pero esas andan co seu Otelo
ao redor; sempre, invariablemente, acotío, e calquera lles di nada!
Quedan as viúvas, que adoitan recibi-las miñas
aparicións tapándose os ollos coas mans. Daquela din, todas, invariablemente,
ao confundirme co ausente: “¡Vólvete, maridiño, vólvete de cara para aló, para
onde esteas, e fai a vista gorda...! Non me reprendas por este anaco de
liberdade e de diversión que teño aquí, neste balneario, que é un sitio
axeitado para liga-los parrafeos..., que o fago para que non se me esquezan!
Conversando cos vivos, á vista de todo o mundo, non fago cousa mala, que ben
sabes que escasean, ¡os vivos! Moito, que os de bo ver, fóstesvos, pillíns;
seguramente o fixestes para estar coas hurís..., a destallo!”
¡Así que, meu querido Oestrimnio, é unha cousa
inefable, entenrecedora, isto das viúvas de Lugo! ¡Se as vises na
intimidade...! Por un cacho de parrafeo son capaces de lanzarse ao Miño..., así
baixe frío, que o temperan elas!
Non me foi doado encontrar verbas que contextualizasen
coas del, pero tiña que axudarlle, e de paso, afirma-lo meu machismo:
-Iso que contas entendo que é o que che pasou coas
mulleres ao longo destes vinte séculos que levas por aquí, no teu interdito,
que a muller segue sendo unha costela, séxase, propicia ao churrasco, pero, os
homes... ¿Que me dis deles, esconxúrante?
-¡Pois si, tamén! Ocorre que os bebedores, cando me
ven, pensan que se ven a si mesmos, sen haber espellos! En canto aos abstemios,
eses..., ¡eses non cren nin no Goberno! Ata din cun fumador de cachimba que me
pareceu un tanto filósofo, ¡máis ou menos coma ti!, pero escachizoume a
esperanza cando se dixo, ao verme: “¡Manuel, terás que deixa-la cheminea, que
isto acábase, pois empezo a ver aos do outro mundo...!” Nisto que o reprendeu a
súa muller por falar só, pero volveu a rosmar: “¡Muller, é que estou enxergando
as pencas da morte, e hai que ver cómo pensan vestirme aló abaixo, no
inferno..., cunha capa de lume!”
Despois desta conversa, que ata habería que chamarlle
tétrica, estivemos por algún tempo calados, reconcentrados, meditabundos.
Pasmado, eu; citrino, el. Máis tarde, uns minutos despois, suxerinlle, por se
acaso:
-¿Probaches a relacionarte cos mozos, con alguén sen
vicios, tal que con algún dos desas ONGas...? ¡Non sei, algún samaritano
transeúnte, alguén que faga de celestino e che busque esa virxe que tanto
precisas, esa muller que, segundo ti, ten que ser doncela, e para máis, de pura
raza oestrimnia!
Ferino no seu punto g, no punto da súa gravidez
purgante, así que lle arrinquei un par de suspiros arrepiantes:
-¡Compadre, non insistas, que nada me queda sen
experimentar neste naufraxio anímico! Para que vexas a torpeza masculina,
incluso nos universitarios deste campus lucensis: O outro día, un rapaz
de veterinaria, que se hospeda aquí, neste hotel, arreboloume unha almofada,
dicindo: -“¡Fóra desta habitación, macarra, xixoló noxento disfrazado de
romano, que mesmo che lanzo este tixolo de Bromatoloxía, e daquela verás ti o
que é un obxecto contundente! ¡As viúvas alegres, esas que buscas, están noutra
parte, pero non sei se terán ganas de festa..., polo maduriñas que van!”
A cousa era para rirse, pero eu case choro con aquel
relato tan..., non sei se diga, traxicómico! O Centurias, como bo xurisconsulto,
concluíu sentenciando:
-Como ves, querido Oestrimnio, moito falar de romanos,
e veña buscar as nosas pegadas, retratando os nosos alicerces; o certo e mailo
probable; que se aquí comían, que se alí facían pis...; ¡todo Lugo
romano! ¡Conto, conto puro, gañas de singularizarse, presunción de eruditos
presuntuosos, pero cando dan cun romano dos de verdade..., daquela foxen!
Téñense por afeccionados ás togas, iso si, pero xa non distinguen unha lórica
(coiraza, cota de malla) dunha lucerna (lámpada, candil), ou unha tuba
(trompeta militar longa) dun flagrum (látego curto para azoutar de
cerca). ¡Indiferenza total para cos milites, que agora, de presente,
por aquí seica son voluntarios, séxase, un patriotismo de peto! Aos de Lugo só
lles importan as pedras, pero non porque a dirección facultativa fose romana
senón, e máis ben, porque son deles, arrincadas e transportadas por eles
mesmos, herdadas dos seus avós..., coma quen herda una leira, ou unha canteira!
Tal e como se me ocorreu, así llo dixen:
-Iso pásache por non presentarte ás eleccións, que é a
mellor forma de darse a coñecer. Moitos fixérono así, incluídos algúns dos
Xefes daquelas Centurias da Falanxe Xoseantoniana. Fixérono a sabendas de que
non sacarían un triste voto; ¡aparte do deles, claro! Pero así saían nos
periódicos, e fixéronse famosos, con amigos que lles proporcionaban información
privilexiada, cousa, circunstancia, que lles serve para conseguir cousas,
incluso representacións comerciais.
-¿Nese “incluso”..., ligues; tamén ligues?
-¡Tamén!
O Centurión parecía sorprendido das miñas filosofías,
acaso un tanto modernas para el.
-¡Oín dicir que xa tedes Senado...! Nos meus tempos,
cando chegamos nós, séxase, antes da romanización, só tiñades caciques,
caciques castrexos, tamén coñecidos como corre-vide-e-dille. Aqueles
nativos facían unha política de rueiro, tamén chamada de campanario, ¡que diso
vén a vosa expresión de, bota-las campás a voar!
O noso parrafeo estábase facendo un tanto longo, longo
e premoso, que xa se parecía ao xuízo de Nüremberg, pero eu, de momento, outra
cousa que facer non tiña. A miña elección presentábase dual: ¡Ou atura-las
mulleres no xardín: trapos e trapeiras, princesas e larpeiras, ou deixarme
ilustrar con aqueles descubrimentos de..., direi, postmorten, pois dalgún xeito
haberá que chamarlles!
-Déixasme abraiado; non te facía tan culturetas,
Centurias do..., ¡do nabo de Lugo!
-¿Cultureta, eu, así, en despectivo? ¡Cultura a nosa,
por suposto! ¿Que sería de vosoutros, qué sería da Gallaecia, das partillas
galaicas, dos morgadíos, dos preitos das augas, das adialas das leiras...; de
todo iso, sen o dereito romano? Poño por caso, ¿de quen aprendestes iso de, do
ut des (Dou para que me deas; séxase, con egoísmo), tan asimilado neste
país?
Fíxome suar para defenderme, outra volta;
dialecticamente, se entende.
-¿Cultura a vosa; iso dis? ¡Non presumas, carracha!
¡Aquí temos seniores made in Fisterra, que vén a se-lo mesmo! Ademais,
saen pola Lei D´Hont, un tipo que sabía dividir, e quen divide, vence, que hai
que darlle ó ábaco de moito nabo para entendela. ¡Se eu che contase o divertido
que é isto da democracia: Cada catro anos, teatro; e qué teatro, señor, Mérida
incluída!
-¿Así que agora tedes séniores; séniores cum
populo, supoño? –Repreguntoume o tal Centurias, visiblemente interesado na
cuestión.
(Alusión ao S.P.Q.R. -Senatus Populusque Romanus-, ou
sexa, o Senado conxuntamente co pobo romano).
-¡Non, non é así: aquí temos séniores pero sen populo!
Chamámoslles así, séniores, a eses que nos fan promesas, e de paso,
falan mal dos contrarios. Eles chámannos, a nós, aos seus votantes, pueblo,
que ata nos berran, por veces, “¡Habla, pueblo!”. Por diante ben que nos
aloumiñan cando é das papeletas, pero, por tras...; ¡o de por tras, non o digo!
Algo así era o que facía meu avó coas verzas, para que a egua se deixase
arramalar! Como ves, a vosa democracia, aquela que nos ensinastes, aquela
herdanza dos romanos, resultou ser unha tipa de mal vivir..., para algúns!
Fíxeno cavilar, que tardou un bo cacho en dixerir, en
procesar, a miña información, que ata parecía resultarlle novidosa.
-¿Entón, como funciona iso das papeletas? Explícate,
por Xúpiter, que ti es máis metafórico que un oestrimnio brigantino..., co
estirados que eran!
Xa que me atilaba de escuro, para máis amolalo,
díxenlle:
-¡Mal, moi mal, que nin os cirurxiáns as collen coas
luvas! Aquí precisaríase algo máis de hixiene..., tal que aplica-lo voso
aforismo, aquilo do dereito público: “Salus pópuli suprema lex est”!
-¡Oh; iso que dis...! ¡Pero qué técnicas máis
atrasadas; e máxime habendo informática, co limpo que sería que cada quen
votase desde a súa casa, por teléfono, por Internet, ou por fax!
Coidaba que xa se facía así...
-¡Máis que por internet, vótase por interdito, mensaxes
subliminais!
Estaba claro que a política e maila milicia eran
consubstanciais co pobo romano, que converteron en empirismo, en pragmatismo, a
metafísica grega. Seguiu inquirindo:
-Cóntame algo diso, que un día destes oínlle dicir a
un vello, precisamente aí nos chorros: “¡Oia, señor, non se lle ocorra pasar
diante miña, que agora témoslle democracia, e tamén unha Constitución que nos
constituíu en iguais...!”. ¡Vaia democracia máis atrasada! ¿Así que, neste
país, xa non hai grados; nin grados, nin ditaduras; xa non mandan os mellores?
¡Co que me gustaba o mando! Coas ditaduras, un Centurión podía chegar a Imperator...;
¡con tal de que o proclamasen as lexións, por suposto!
-¿Promesas electorais...?
-Algo así: Vilas, terras, escravos, sinecuras...!
-Home, aquí, ditaduras, o que é, ou son, ditaduras
clásicas, xa non temos! Quero dicir, fóra da casa de cada quen! Segundo os
psicólogos, o que abundan son as caras duras, que seica proceden dos romanos,
por vía natural... ¡Leis de Mendel!
Cravoume aqueles ollazos fantasmais, fondos e resecos:
-Non abuses, tío; non sexas reiterativo, que da
descendencia romanoide xa temos falado. O que che pido é que me contes o
intríngulis da vosa democracia, se o tes a ben, pero sen coñas das túas, que
estamos en Lugo, un país serio onde os haxa!
-Contareiche, logo, pero o malo é que teño soa á miña
muller, supoño que aí, nese xardín, con esas vellas, e como tarde en ir para
xunto dela vai sospeitar que estou por aquí arriba dándolles parola ás
camareiras. Non sabes qué celosa se pon cando admiro nas outras..., nas outras
belezas! ¡Co que me gustan as Venus, que tanto me dá que sexan de Milo coma do
Miño, Chanca incluída!
O moi ousado atreveuse a darme unha nova lección, a
min, un culturetas da xeración da Guerra Civil, afeito a cantarllas ao propio
sol, coa camisa nova, bordada de onte mesmo...!
-Daquela, Oestrimnio, asómate pola ventá, de cando en
vez, e tíralle bicos coa punta dos dedos; ¡pro forma, (para cubri-la
fórmula, para cumprila), que se di! Veño observando que algúns fano así, e
dálles resultado para telas felices, felices e confiadas, indefinidamente
confiadas! ¡Aprende de min, que agora son o teu magister, o teu praeceptor!
Xa que se daba de Mestre, quixen abrir outro tema:
-¿Nos teus..., na túa época, as vosas mulleres, fosen
romanas, sabinas, ou nativas, enganábanse con tan pouco, cun simple aceno,
digamos que..., cordial?
-¡Ui; así, así! Ás nosas gustábanlles os uniformes de bracas
(bragas, calzóns) rabenas, pero, con todo, gustáballes máis a paga dos
centurións. Gustábanlles os áureos e mailos denarios (denario, moeda
equivalente a 10 ases), que o mundo, nisto da avaricia, cambiou pouco; ¡vai
a modiño!
-Agora, aquí por Occidente, -expliqueille-, a esa
especie de lategueiros ben considerados e ben pagados chamámoslles juppies,
séxase, centurións de empresa..., que ben a ser outra milicia, pero máis
refinada!
-Xa oín falar diso, xa, que nun balneario faise
repouso de tódolos membros óseos, ¡pero como a lingua non o é...! Espráiate
algo máis niso da democracia actual, que esta xente de por aquí parola moito do
tema pero ninguén a define ao meu gusto, séxase, con profundidade e concreción,
e xa que te teño de contertulio...!
Afagoume, así que quixen ser honrado:
-Mira, compadre, como as mellores leccións son as
prácticas, cando haxa sesións aí arriba, séxase na Deputación ou no Concello,
daquela heite levar aos Foros respectivos. ¡Palabra de oestrimnio!
-Grazas pola intención, pero lémbroche que non podo
saír de aquí, deste confinamento, que non me andan as pernas alén dun pequeno
circundo... Pero dime, non obstante, sequera sexa para ter unha aproximación
intelectual ao teu mundo, ao actual: ¿Como se toman eses acordos, por maioría
simple ou por maioría absoluta? ¿Quen desempata, ou tiran un denario ao aire?
-¿Acordos? ¡Que iluso! Acordos, o que é acordos, nunca
os hai!-Expliqueille- Iso si, divírtense, moitísimo; e de paso, coa política
como pretexto, créanse empregos nos medios de comunicación. Seguro que tamén te
divertirías coas súas filípicas, coas aznárides, coas zapatadas..., e xa non
digamos coas intergálicas!
-¿Intergálicas?
-Si, ho; son unha especie de debate entre Santiago e
Prisciliano... Trátase dunha constelación política, un tanto nebulosa, á que
uns chaman nacionalidade, outros nacionalismo, e tampouco falta quen a apele de
nazonalismo! Hainos que apuntan a Madrid mentres outros ollan cara a Lisboa...
¡En definitiva, ángulos agudos!
-¡Mira en que deu a nazón de Beográn, que segundo ti,
volveuse birolla!
-¡É unha cuestión física, un equilibrio inestable
entre forzas centrífugas e centrípetas, asemade! O único que permanece estable,
ou non tanto se lle facemos caso a Einstein, é a Vía Láctea, ¡un millón de
vacas, catro millóns de tetos! Como ves, onde escoller hai; quero dicir, á hora
das papeletas. O malo do caso é que, como somos galegos, non nos entendemos! E
diso de acordar xa che digo que non acordan cousa, pero cultivan na gramática,
no léxico: ¡Cada día inventan palabras novas!
-¿Para que...? –Interrompeume, algo despistado e
incrédulo.
-¡Obvio! Así foden aos contrarios, ridiculízanos, sen
que os podan levar ao Xulgado, nin por inxurias nin por difamación! Das catro
letras clásicas pasaron ás catrocentas metafóricas, pero os fillos de... seguen
sendo fillos de..., en tódolos idiomas! Poño por caso, na última sesión
presentouse unha moción auspiciada por catro votantes acreditados que
pretendían unha ponte levadiza por sobre do camiño doutro veciño...
-¿Unha ponte levadiza...? ¿Vólvense a construír
fortalezas?
-Non, ho; espera por min, que un galego sempre matiza:
¡Queríana para entrar nunha toxeira, sen pisarlle a lama ó veciño! Daquela
chamáronse de todo, de banco a banco, desde papanatas a papalandras.
-¿Que son..., papalandras?
-¡Burro! ¡Papalandras son os porcos, pero en lingua
diplomática, así que os xulgados non puideron con eles! Como ves, todo selecto,
todo exquisito, que miúdos feirantes..., con perdón das piteiras, que é o seu
antecedente máis próximo!
-¿Como quedou a cousa; foilles o Pontífice coa pa, coa
escavadora?
-¡Que va: aplicoulles aquilo tan político de "Quieta
non movere”; e ademais non fixo falla, que alí, nesa bisbarra, hai un
rapaz que non ten carreira pero é máis listo cá fame, e daquela, cando
regresaban da Deputación, cargando coa pancarta no burro, aquel veciño tirou un
pito, aceso, na propia toxeira, coa rabia contida do seu fracaso na
manifestación, ¡coma quen non é cousa! Así que agora xa non teñen a molestia de
ir aos toxos cos tractores... ¡Ardéronlles; todos, a eito!
(Quieta non movere = Recomendación de que en política
non se deben alodar as augas removéndoas innecesariamente).
-¿Iso, como é; xa non queren pontes neste Lugo das
pontes?
-¡Doado: agora, que xa cho dixen, alí non hai toxos; e
cinsa, sóbralles, na casa de cada quen! Aquilo do nó gordiano...; ¡o tal
Alexandre, en Galicia, non tiña nada que facer! Estes paisanos, como ves,
herdaron a filosofía dos gregos, pero tamén o voso sentido práctico, aquel dos
romanos. Por se fose pouco, conservámo-lo amor panteísta ás terras, que nos vén
dos meus, dos oestrimnios, acrecentado coa vida pastoril dos suevos. Fíxate
cánto lles queren ás terras que fan sacrificios con elas, incinerando a súa
vexetación luxuriosa. Para iso, para que non sexa pecadenta; e fano dilixentes,
a toda présa, tan pronto como avisan no Parte da Tele que hai perigo de
incendios; ¡só entón! ¡Daquela van, e zas, riscan o misto!
Tulio, ante a miña información, quedouse pensativo,
evocador, soidoso:
-Nos meus tempos moita faterna nos deron estes
galaicos desde os bosques, particularmente aquí, no de Lugo, que se escondían
nas fragas, coma raposos, ¡ilocalizables!
-¡É que viñestes vinte séculos adiantados, que se fose
hoxe...! Agora, co invento dos mistos e dos tubos incendiarios, ben ves que non
queda un bosque onde se poda encovar un lagarto. ¡Unha praga, e menos mal que
os perseguen!
-Xa reparei niso, xa, que eu, aínda que non podo saír
dos arredores deste balneario, ás veces percibo cheiros de fume mesturados cos
do xofre, ¡e iso fai un ambiente do demo, inesquecible! Agora que o penso, non
debe ser cousa mala, ou non a teñen por tal, pois os paisanos, neses días,
dinse: -"Chacho, ¿sabes que hai un incendio..., en tal parte?". Entón
vai o outro e contéstalle, sempre o mesmo: -"Aló, na miña parroquia, esa
labor está feita, que non queda un pino en toda a rodeada". Ata parece que
o din con cara de ledicia, coa mesma que poñían seus avós daquela cando viñan
ás augas: -"¡Alédome de verte, Fulano; e semella que andas mellor de
saúde, que se che nota pola cor!". -"Pois, Mengano, a peor non fun,
grazas a Deus, pero da cor non te fíes, que veño así por culpa dos terróns, que
este ano, aló na parroquia, cavouse moito, e a pouco non rematamos de entolar
para vir aos baños".
Con isto visto e sabido, non hai dúbida de que os
oestrimnios sodes tan parvos que gozades co lume, sexa propio ou alleo, ¡máis
do que Satanás coas caldeiras!, pero, como vos pillen eses outeadores, eses
sabuxos da Xunta, ¡uih daquela...! O voso Imperator, ese señor de Santiago,
seica tolera o lume exclusivamente nas caldeiras da augardente, ¡feito un
druída! Por certo, que non sei a qué sabe iso da queimada, pero vistoso si que
resulta..., ¡con ese lapareo, os conxuros, etcétera!
Tratei de actualizalo. Unha por outra, que se el me
explicaba os saberes e mailos costumes da antigüidade, eu sentíame no deber de
poñelo ao día:
-Aqueles incendios remitiron, en efecto, pero haiche
outros praceres, principalmente un que lle chaman, “droga”, que seica é o
preferido dos enterradores..., ¡pola clientela que lles dá!
-Oín falar, oín; e tamén a un patrón que anda por aí
rosmando, que di que toda a culpa é do Subsidio dos vellos; que de vellos,
nenos, e daquela soltan as pelas para o vicio dos miñatos... ¿Como se debe
dicir, miñatos ou niñatos...?
-¡Nunca pensei niso, pero, agora que o dis, valen
ambas! Do outro, en parte, si, pero tamén se debe a que tódolos oestrimnios
queremos chegar a Letrados; e cando algún fracasa, xa no silabario, daquela
dáse aos cubatas, ao botellón, ao tabaco e á droga, que lles parece que é unha
forma axeitada de chegar a listos, así, dopándose. Todo é artificial,
artificial e vicioso, dentro e fóra das murallas, pero témo-lo consolo de que
Lugo, niso, vai de cauda. Niso, e na cousa da renda per capita,
¡así que esta pobreza aínda vai ser unha sorte...!
Estaba asombrado do que aprendía co Centurias naquela Academia
improvisada, estática que non peripatética, pero el tamén poñía cara de estudante.
-¡Hai que ver qué cousas e qué cambios houbo, en só
vinte séculos! ¡Coidaba que se ía máis a modo, ralentizando...; na vosa
decadencia, quero dicir!
-¡Home, non tanto, que xa nos tempos de Sócrates
mataban á xente con cicuta, vulgo, canaveira, que vén a ser unha droga forte,
sen deseño!
-Iso é certo, pero as canaveiras supoño que seguirán
baratas; e os tróqueles da dixitalina, tamén. Outra cousa é se prefiren
produtos de importación. Aínda fai pouco que se escoitaba, aquí no balneario:
-"Mire, Doutor, é que este ano mateime a traballar, e
ándolle breado dos cadrís, da reuma, dos bronquios...". De seguida pasou a
moda do veleno do traballo, e veu iso que din da morte por “folganza drogata”,
que tamén soa propio, apropiado. Coido que se seguimos así van ter que alargar
o inferno dos cristiáns, que non lles chegarán os fornos..., ¡para
desintoxica-la humanidade!
Non me resultaba fácil segui-la parola dun tipo tan
experimentado, xa o dixen, así que saín por onde puiden:
-Direiche, irmán, que vicios e folganzas sempre as
houbo. Lémbrome neste intre de que teño lido que a nosa raíña Isabel, aquela
protestoa á que dicían Católica, cerrou estes baños de Lugo, ¡a perpetuidade!,
tremendo que se lle formase unha gomorra, suposto que por aquí a xente andaba...,
¡en coiros! ¡Mira ti qué escándalo, en coiros, coma se no Ceo non andasen así,
de sempre!
-¡Non me lembres aqueles anos do peche real, que moita
soidade padecín! E menos mal que quedou detrás o seu Fernandoº, que a ese
gustábanlle as situacións crúas, normais e naturais, e daquela permitiu
reabri-las termas..., ¡despois dunha disputa con Cisneros, por suposto! Sempre
tiven para min que a Sabela o que realmente quixo foi depura-la raza galega,
castrar, domar, que lle morresen de enfermidades mal curadas, do que fose, polo
menos o décimo deles, o décimo dos galaicos, ¡mesmo coma se fose nun sacrificio
ritual!
Aquilo alongábase demasiado, e a miña dona...,
¡ausente!
-Mira, Tulio, fáiseme agradable latricar contigo, non
cho nego, pero aquí, na Gallaecia, xa sabes que reina o matriarcado, que niso
recuamos; así que vou ter que baixar para xunto dela, que isto da túa
aparición, aínda que llo explique, non lle coa. ¡É máis desconfiada có apóstolo
aquel que quería apalpa-las chagas de Cristo! Vémonos máis tarde; se pode ser,
despois da cea, mentres eses vulgares cotifan aí adiante, no salón azul. ¿Vale,
macho?
-¿Que é iso de "vale", un adeus, un ave?
-O Tulio, na súa soberbia castrense, castrense e romana, asemade, mostrábase
suspicaz en canto ignorase, ou lle fose anovado.
-É unha forma léxica, abreviada, de inquirir se
consideras válida unha cousa; neste caso, a miña proposta. ¿Váleche; si, ou non
si?
-¡Que desperdicio de cultura, en só vinte séculos...!
–Lamentouse o romano- Se non fose por iso de que ninguén me fai caso, daquela
poñía eu, aquí mesmo, unha clase de latín..., ¡para volver in statu
quo ante!
(In statu quo ante = Para volver
á situación pretérita).
-¿De latín...? ¡Estás desfasado! ¡Si, ho; como non
vaias dala ao Seminario; e para iso, xa poucos codeleiros teñen...; nin
teñen nin os terán, polo menos, ata que deixen casa-los curas!
-¿Seguen ceibes? ¡Oh, que atraso! ¿Quosque tandem?
(¿Quosque tandem? = ¿Ata cando seguirán así?)
-¡Seguen; ceibes e célibes, pero o peor do caso é que
nin lle dan grazas a Deus por tanta liberdade! ¡Xa lles contará San Pedro o que
é ter sogra! ¡Oi, daquela...!
-¿E ti, tela? ¿Que se tes sogra, digo?
-¡Xa non; pero a miña era unha santa, que eu tiven esa
sorte! Arestora seguro que está coa de San Pedro, ¡carmeando la para facerlles
medias aos pobres, aos nenos! Pero vai calando, que ben te aguantei. Se o conto
ao pé da letra, ¿quen me aguantará un parrafeo así de longuicuo, quen me
publicará o libro destas Memorias? ¡Deica logo, Centurión!
Coa mesma, baixei aquelas escaleiras da planta nobre
do Balneario, amodo, amodiño, pois tiña a cabeza coma un bombo, ¡e non me
rexía! Coa impresión daquelas conversas co Centurión todo me daba voltas, e
todo me parecía estar leve, voando, igual que facía aquel tipo da capa
purpúrea. ¡Deus, qué de misterios ten a vida! Aquel romano fantasmón, que
parecía capaz de todo, e non foi quen de controlarse tan pronto como lle
enxergou as canelas a unha oestrimnia lucense. ¡A unha simple sachadora,
naqueles hortos da Calzada! Por outra parte, ¿que lle custaba, a ela, á
sachadora, apiadarse dun romano, e bautizalo sen demora, alí mesmo, nas propias
lastras, aínda que fose coa mesma auga de rega-lo horto? O caso foi como foi, e
agora tocábame a min, un forasteiro, un simple bañista, aguanta-la historia daquel
castigador castigado... Como diría o propio Servio Tulio Apicus, "Quos
vult Júpiter pérdere deméntat prius”
(Quos vult Júpiter pérdere deméntat prius = Aos que
quere perder, Xúpiter toléaos primeiro, que algo así lle pasou ao noso Tulio
con aquela sachadora dos hortos de Lugo).
Houbo aí un tempo no que estivo de moda dicir que,
para comer, Lugo. No meu caso, a máis diso, experimentei que, ¡para romanear,
Lugo! ¿Pero, qué é iso de romanear? Ben pensado, a min paréceme que romanear é
perfeccionar, concluír a labor civilizadora daqueles latinos, que eles
presumiron moito e fixeron bastante menos. Menos do que se pensa, pois os
propios escravos, aqueles antepasados nosos, remotos, xa era unha xente
preparada, afeitos a paredar a conciencia, que aí están as murallas deses milleiros
de castros. ¡E logo qué ben se ve que perdían a cabeza, os romanos, digo, tan
pronto amosaban aquelas oestrimnias, aquelas da perna remangada, por aí, tal
que nos hortos! Tan romaneado está Lugo, e tan bo resultado deu aquela mestizaxe,
que todo por aquí, ¡cada moza, unha sabina!
Alí preto, no mesmo prado - xardín do Balneario,
estaba a miña muller, medio escondida debaixo dunha pamela, dun pallarego tan
grande, que logo parecía un paraugas. Fíxome as presentacións protocolarias:
-Aquí, o meu Gatte; quero dicir, o meu
marido...
-...
-Mira, esta señora naceu en Fonteo; mesmo, mesmo, por
xunto das fontes; mellor dito, tras das fontes. Conversando con ela, resultou
que temos amigos comúns, moitos; ¡e se cadra, parentes teus!
-¡Señora, aos seus pés! -Nacín galante, cousa que xa
non se leva, nin se leva nin se entende, pero, ¡que lle vou facer! Aquela
señora decepcionoume, xa de primeiras: ¡era máis prosaica que unha vaca!
-¿Aos meus pés...? Non; aquí, non; non se sente no
verde, que agora, á tardiña, está húmido, pero ten sitio neste banco, de par da
súa dona, que por certo, ben amable é, que moita compañía me fixo.
-¡Moita compañía non sería, que é miúda! -Pinchei un
pouco, ao meu estilo, pero a rapaza, a miña, desarmoume:
-Señora, non lle faga caso ao meu home, que sempre
está con estas bromas torpes e catetas. Ademais, vén de durmir, toda a tarde, e
coido que aínda non espertou, que nin me pide desculpas por terme aquí,
esperando para pasea-las augas, ¡co que lle convén andar todo por aí, ao redor,
para perder dez quilos, que ben llo dixo a Doutora! Xa se sabe, ¡o que de día
dorme, de noite peneira!
Aquilo da peneira a de Fonteo entendeuno ao seu
xeito:
-¡Ai, muller, ditosa vostede que ten un peneireiro;
que Deus llo conserve, por moitos anos, que a vida dunha viúva élle moi triste!
¿Non ve o que me pasa a min, que estou a morrer? -Pareceume sincera; algo
bruta, si, pero sincera.
-¡Como di esas cousas, señora, con esa cor de mazá
aspariega...! -Afagueina un pouco; botándolle imaxinación, por suposto. A miña
muller non se chama Verónica pero gústalle ese rol, así que cravou nos
remaches:
-Xa lle dixen que se deixe de saloucos, que a imos
mimar; entre todos, por suposto; que deste balneario vai saír curada; do corpo,
pero tamén do espírito. Ademais, non hai motivo para esa depresión, que ten
fillos, e netos, precisamente aquí en Lugo, e todos a queren, moito. Téñena
neste balneario para que converse coa xente da súa idade, e tamén para que se
lle levante o ánimo, que o ten alicaído... ¡Non sei se me dixo o ánimo ou a paletilla!
¿Señora, cal me dixo?
Pero a resposta dina eu, se ben pasándome, que tal
adoito, e máxime diante das damas, que me poñen nervioso... ¡Canto máis vello,
máis nervioso!
-¿Alí caído, na súa casa, e aquí, non? ¡Pode, pode
ser, que a mocidade está ben entre a mocidade, que por algo se foron á praia,
eles solos! Listos estes rapaces de hoxe en día, caciques do XXI. ¡Cucos!
A de Fonteo non se apercibiu da miña picaresca, pero
tampouco me negou que estivesen de praia:
-Iso élle verdade, que tanto me queren, que ata me
querían levar con eles, pero a compañía do Paco, foise..., ¡e quedei sen
peneiro!
A malicia de cando en vez non ten acougo; acaso sexan
retrancas miñas, atávicas, herdadas daquelas escravitudes de cando os romanos...
-Xa ve o que son as cousas: Vostede, aquí,
lagrimexando, e aló arriba, neses Xulgados de Lugo, cen mulleres fan unha
ringleira para descasarse; que co tempo aínda serán máis..., ¡por culpa deses
Fondos das Pensións!
Verónica, a miña Verónica, (se me permitides chamarlle
así pola súa virtude) cabreouse comigo; tanto, que ata me puxo ollos satánicos:
-Marido, déixate de bromas, que esta señora é moi
sensible, e non lle van as ganseiras. ¿Por qué tardaches tanto en baixar? Tiñas
que estar aquí, comigo, neste xardín, ao sol, que vas volver á Oficina con cara
de leite fervido, ¡e nin che van crer que estivemos nun balneario de tanta
sona!
¡Puf! ¡Con isto, con esta filípica, meteume nunha
gaiola! Así que saín de estoupido, confesando menos do que retiven:
-Se che digo o que me pasou, non o vas crer...; así
que, neste caso, ¡punto en boca! ¡Queda para outra ocasión...!
Ela, pícara, pero allea ao que me estaba ocorrendo,
riuse de min; ¡nas propias nafres! Escopeteoume:
-O que che pasou ben se che nota na cara, que traes os
ollos lagañosos; de tanto durmir, por suposto.
A sesta só é boa se dura..., ¡iso, media hora!
A sesta só é boa se dura..., ¡iso, media hora!
Xa que a cousa ía de medias, defendinme, tamén a
medias, cunha media verdade:
-¡Que te cres iso! ¿E se che digo que estiven lendo un
periódico de..., de fai dous mil anos, de diante para atrás,
retrospectivamente?
Non a convencín. ¡En absoluto!
-Marido, iso sería porque quixeches, que se os tiñas
atrasados no salón azul, os do día téñenos no grande. E tamén podes pedilos en
recepción; ou abaixo, na sala de espera dos baños. Con ler El Progreso quedas
informado, que daquela, ¡home informado vale por dous!
Rilei os dentes en vista de que seguiu apurándome:
-O meu periódico, che repito, é de fai vinte séculos,
¡pero, en latín!
¡Que teima collera! Unha muller teimuda e un home
reiterativo..., ¡monotonía segura!
-¡Claro, deitácheste encima do xantar, despois de
comer coma un boi...! Xa che teño dito que iso é malísimo, pero ti ata que
estoupes non pararás de engulir. E despois roncas; roncas e soñas coma un
monstro. ¡Maridiño, ter cultura, e non empregala..., é de cavernícolas!
Volvín a rila-los dentes para que non se me escapase o
meu segredo:
-Soñar nunca é malo, meu amor; ademais, nunca soño
monstruosidades, como, por exemplo, iso de poñerche un esparadrapo neses
beiciños teus, da cor das cereixas, tan riquiñas que son...; ¡as cereixas,
digo!
-¡Veña, tarabelo dos nabos, vén comigo, que imos andar
un pouco, aquí, por este carreiro do Miño...! Vostede, señora, ¿quere vir
connosco, e daquela invitámola a un vaso de auga, aí, nese Mesón do Muiñeiro?
¡Non o faga polo aforre!
-¡Ai non, señora, e moitísimas grazas, pero teño que
esperarlles aos meus, que niso quedamos..., e vanse preocupar se non me atopan!
Arrimei candela, case que tanta como para queima-la
vella:
-¿Ve canto a queren..., que nin a recollen? ¡Xa mo
parecía, xa!
Pero ela, ¡pobre inocente!, tan leal, tan familiar,
nin con esas:
-Si, señor, que o vexo, ¡acotío! E ademais, hoxe,
seguro que están aquí en Lugo, que se virían da praia, pois ao empezar Agosto
tiñan que deixa-lo noso chalé de Foz. ¿Sabe? ¡É que llo prestaron, con mobles e
todo, a uns señores de Madrid! Sonlle do Goberno, do Central, ¿sabe?, e non se
lles pode faltar, que ben o dixo a miña filla, que a vida é así, hoxe por ti e
mañá por min..., ¡para cando se precise unha recomendación...! ¡Cousas desas!
-¡Sendo do Goberno de Madrid, daquela explícase; e
aínda que fosen do noso...! ¡Tén razón, muller, que xa se sabe, son cousas!
Pero póñase alegre para que non lles dea pena atopala triste. ¡Meus pobres,
encima de que se teñen que vir da praia, no mellor do verán, por un compromiso
gobernativo..., indelegable!
Desde que nos afastamos, río abaixo, diante dos
caneiros:
-¿Como se chama esa muller? -Sempre quero saber o nome
da xente folgada, que me arrepía, pero, como hai tantos, nunca os dou apreso.
Somos unha epidemia...; ¡os folgados, digo!
-Non lle preguntei. A coitadiña é unha muller triste,
moito. ¡Dáme angustia con só mirarlle eses ollos pitoños!
-Pois, se non sabes o nome, daquela teremos que
chamarlle..., iso, Dona Triste, aínda que só sexa por
contraposición aos seus fillos, ¡que eses si que son alegres, cómame nunca o
diaño! ¡Ás probas me remito!
Desta vez tampouco me deu a razón. E ata será mellor
así, que un casoiro uniforme debe parecerse a un cuartel.
-Os fillos son boísimos, que a querían levar, consigo,
á praia, pero ela é tan señora que non lles quixo estorbar. ¿Enténdelo,
augafestas?
-¡Muller, ti non pescas..., nin no Miño! ¿Non ves que
disimula? Seguro que se os fillos fosen de lei, daquela non estaría tan
contenta deles. ¡Adoita pasar! ¿Sabes se leva moito con esa melancolía?
A miña Estrela, Xosefina de segundo, e de terceiro,
desde hoxe, Verónica, non é periodista, pero aos efectos coma se fose:
sempre se documenta e confirma á perfección, directa e indirectamente:
-Marido, empezoulle en Cuba, que tiñan aló moita vida,
pero tiveron que virse porque o esposo era ebanista, e daquela chegou a ter
unha das mellores moblerías de La Habana..., ¡con cen empregados!
Moita graza me fixo tal coincidencia, aquilo dos
“cen”:
-¿Cen? ¡Vaia, muller, outro Centurión! Iso do cento
debe ser un número cabalístico... ¿E por iso crebaron, non si? ¡Que pouco
resisten as inguas dun obreiro...!
-¿Que dis, amor? ¡Este non é un problema da
entreperna!
-¡Nada, muller; conxecturas miñas! Pregúntoche se
crebou..., ¡ese caobeiro!
-A creba foi que lle levantaron a calumnia de que
regalaba mobles aos de Batista, en cada contrata. Iso do cazo, a mordida;
¿enténdelo, economista?
-¡Claro, natural; e daquela os de Fidel, cando
chegaron ao poder, quixeron huchas bonitas; tamén de balde!
Beliscoume; forte. Supoño que o fixo para espertarme,
coidando que deliraba, que soñaba, ¡esperto!
-Marido, aterra, que xa está ben. Para empezar,
quixeron que lles declarase a verdade do seu capital, pero o señor decidiu que
non hai nada tan verdadeiro coma os diamantes, así que mercou catro, catro ou
cinco, grandísimos, de non sei cantos quilates, do tamaño dos ovos das
pombas... Ipso facto (polo feito en si mesmo, ao momento) engarzounos en
senllos aneis; e despois diso, aproveitando un barco que viña para Alxeria,
puxéronos nos dedos, coa pedra mirando para a cunca da man, ¡para mantela
quentiña! ¿Enténde-la cousa?
Esta vez fun algo torpe; eu, si; eu, eu mesmo:
-¿Quentiña..., a man? ¡Pero, chica, en Cuba non fai
frío...!
-Non, home, ¡a pedra, os diamantes! Dese xeito
puideron empezar vida de novo, aquí en Lugo, cunha certa dignidade..., ¡como
lles cumpría!
-Déixame adiviñárlle-lo porvir: ¿montaron unha
xoiería...; iso, diamantina?
-¡Non; nada diso! Montaron..., no tren, para ir á
Coruña, para levarlle aqueles diamantes a un franquista moi rico, que os
precisaba con urxencia para ir presumindo con eles a Xenebra..., ¡por se viña
outro Fidel para Madrid, despois de Franco! Séxase, por se viña outro barbas,
un que entendese..., ¡diso, da madeira!
-Coido que os señores que os relevaron en porta-los
diamantes tamén levarían eses pedrolos cara a dentro... ¡É de supoñer! E tamén
que llelos venderían co truco sabido...
Por esta vez a miña muller deume a razón. ¡Pido
albízaras por tal acontecemento!
-¡Desde logo que si, que é unha vergoña ensina-las
xoias nas fronteiras, máxime habendo tanto galego esfameado por eses mundos...,
con só chourizos que declarar!
Conformei con ela, totalmente. Agora, si:
-¡Por suposto, muller, que iso sería unha vergoña; e
tamén un perigo! ¿Así que esa señora está triste porque se quedaron sen
diamantes, sen quilos, sen quilates, ou como se diga?
-¡Mira que es cerrado...; máis có nabo de Lugo! Esa
señora está triste porque lle morreu o seu home, que tan listo era, e tan bo
corazón tiña, que aquí tamén a emprendeu, chegando a ser promotor de
vivendas..., ¡sociais! ¿Que che parece? Morreulle precisamente do corazón;
¡quen llo ía dicir! Finou, fatalmente, no intre en que o seu patrimonio,
segundo a Inspección da Facenda, chegaba aos mil e un millóns de pesetas, que
era a cifra redondiña, a que cobizaban, que el tiña pensado facerlle á muller
unha dación encuberta, en diñeiro rubio, dun millar de millóns. ¿Entendes?
¡Unha superstición coma outra calquera, propia dun matrimonio ben avido! E
despois diso, na Limitada, na Sociedade, pensaban limitarse, co millón
restante, a iso que chaman Expediente de Crise, ¡para que os albaneis puidesen
cobra-lo subsidio de paro! Fíxate se tiña corazón ese home de empresa, ¡un boi!
A cousa parecía lóxica, pero eu, que son teimudo niso
que chaman cultura do pelotazo:
-¿Cando fose rica, en exclusiva, daquela, qué? ¡Non me irás dicir que tiña pensado
irse de oblato, cunha cartilla da Beneficencia; por exemplo, á cela máis grande
do mosteiro de Samos!
-¿Ti qué coidas que ía facer un promotor de vivendas económicas aló en
Samos? Para olla-las nereidas, esas que ti chamas das tetas pendonas, desa
fonte do mosteiro..., xa tiña a súa muller; e para enfrascarse nos dez mil
volumes da biblioteca beneditina..., ¡para iso era vello, e non os daba lido!
¡Hai que ser prácticos e deixarse de utopías! Eles, con todo criterio, tiñan
proxectado irse ao parador de Vilalba, e colle-la habitación de arriba de todo,
que así, levando con resignación a súa terceira idade, preparábanse,
reflexivamente, para o transo espiritual. ¿Enténdelo, cabezón, casco baleiro?
Entendino, que por iso me lamentei:
-¡Pois si que foi unha pena ese deceso...! Tamén eses puñeteiros, eses
Inspectores do Fisco...; podían mirar un pouco por onde pisan, que non hai
dereito que anden por aí, tan agresivos, provocando infartos á xente preclara.
Para isto da consideración, aqueles Inspectores vosos, os do Maxisterio, de
cando tiñas escola no Incio, que sempre che mandaban un recado previo; ¡polo
menos, polo menos, unha semana antes da súa visita! ¿Lémbraste deles?
Verónica, nisto, sincronizou comigo. As
vacacións é o que teñen, que son converxentes: anovan a lúa do mel..., ¡cando
non a de fel! E despois que, pasalas en Lugo, é coma ir a un Centro de
Recuperación..., ¡mundolóxico!
-¡Iso dos Inspectores da Facenda non ten nome! ¡Despois o Goberno quere que
haxa postos de traballo...! ¡Pero, cómo, se eses puritanos da política
córtanlle os..., os estímulos, ao máis pintado! ¡Eu cortaríallelos a eles, sen
piedade, ao rente, rin-rás!
-¿Que lles cortarías, encanto? -Un casado sempre entende ás mulleres; un
solteiro..., ¡ás veces!
-¡Que ía ser, mal pensado; os estímulos, por suposto, que ben cho dixen!
-Desviou as ideas das palabras, ou á viceversa. Pero eu demostreille
intelixencia, sobrada:
-¡Ah, xa mo parecía! ¿A rentes; verdade que si, meu amor, para que non
sementen, para que non proliferen? Por esta vez tes razón, cariño; tela toda,
que un home que a pesares do Fidel, e aquí, co Ministerio da Vivenda de por
medio, sempre encordiando, chegou a amasar..., iso, mil millóns de pesetas, a
ese Tal había que nomealo panadeiro de honra, ¡que iso é moito amasar de Deus!
Esta xente si que sabe botar pan ao caldo; eses son patriotas; ¡a nai que os
pariu!
A miña Verónica documentárase a fondo, que aquela tarde en vez de
mestra fora alumna:
-Pero aínda hai máis, mon amour, que lle deu o telele
precisamente cando lle ían recoñecer, aquí mesmo, en Lugo, o cambio de uso de
cen fanegas de chan, de solo non urbanizable, que as tiña postas ao nome dos
fillos..., ¡para subseguinte edificación! ¿Decátaste cantas torres coma a de
Vilalba non poderían facer eses señores cos solares das cen fanegas?
¡Cantidade, cantidubi!
Neste punto a miña muller calou, que se cadra estaba facendo o cálculo
mental das casas, das vivendas maquinadas por aqueles señores de Fonteo; e eu,
tamén, por algún tempo, abraiado con tantas desgrazas como tivera aquela
próxima. Ben doído diso, volvín ao problema despois dun paseo larguiño,
meditabundos ambos, sempre polas beiras do Miño, e collidos da man, bicándonos
e beliscándonos de cando en vez, ¡como debe ser!
-¿Díxoche dona Triste todas esas confidencias, ou..., ou arrincácheslle
algunha delas, sabiamente interrogada, como fas ti? ¡Moitas son para unha
crónica! Se as escribes con graza, miña periodista, igual che dan un
Pulitzer...
-¡Máis cousas da súa intimidade, moitas máis, que un marido desas
iniciativas deixa un gran baleiro...; sentimental, quero dicir! Aínda que ti
non creas nesas cousas, dígoche que a perda dun home con imaxinación fai viúvas
inconsolables..., ¡que por iso se desbordan nos seus sentimentos!
Aquela ocasión, en boa dialéctica, merecía un rubricado:
-¡Xa cho recordarei, xa..., se algún día me falas do divorcio...!
Pero ela retrucoume; tan ben e tan ao fino, que fixo diana:
-Imaxinación creativa, meu neno; ¡de empresario!, que a outra só serve para
que vexas mulleres guapas onde só hai cosmética, ¡so miope!
Vingueime cun belisco tremendo na súa nádega, pero non se queixou.
Díxenlle:
-¡Daquela, se me queres reformar, lévame ao médico, para ver se me volve á
probeta! ¿Vale?
-Negativo, que os médicos non curan certos males. Aquí tes o caso desta
señora, que non cura; nin cos baños nin coa parola destas xentes tan animosas
que a rodean. Díxolle a Doutora que fale moito, e que se distraia. Que se
esqueza do mundo interior, do seu, pero, sobre todo, que beba destas augas,
amodo; ¡amodiño, coma se fosen cava! Para que lle presten, ¡e nin así!
Volvín á loita, á verbal, feito un ácrata:
-Os que tiñan que ir amodo son eses da Facenda, os susoditos. Se lles
houbesen quitado a metade desas plusvalías con parsimonia, a pulso, ano tras
ano, esta familia non se vería agora, de súpeto, con estes tragos; ¡nin co
estorbo dunha vella que enviuvou antes tempo...!
Verónica afondou nas circunstancias, que
niso gánalles aos periodistas de profesión; ¡a moitos deles, si!
-E logo que despois diso aínda está a cousa da tele, que non lle senta á
pobre señora. ¡É ben certo que cando vén unha, nunca vén soa!
Eu son máis torpe para face-las enquisas:
-¡Non me digas que esa dona, esa Triste, se marea coas chispas do televexo!
-Coas chispas, non, pero cos chispeiros, si. Ela, a pobre, estaba
acostumada a que os obreiros do seu home quitasen a pucha para saúdala; e agora
lévaa o demo ve-los políticos na pantalla, pasando por diante dela, oufanos e
sen dedicarlle un sorriso, ¡fardando á conta dos millóns que lles arramplaron
vía impostos!
Como eu creo nos políticos, moito, ¡de veras!, particularmente nos da
Facenda, argüínlle á miña rapaza:
-Para consolala, puideches dicirlle algo, tal que algún deses cartos irá
para facer rúas, mesmo por diante das casas que deixou o seu home sen
urbanizar...; ¡o que viría a ser unha reparación patriótica, digo eu!
-Tamén llo dixen, tamén, pero a señora ten sobrada experiencia como para
non crer na efectividade da Administración, ¡nin que sexa Única!
-Entón, ¡miña pobre!, non lle vale a pena isto de baixar aos baños, que
estas augas non son, non serven, para as doenzas do peto.
-¡Dirás, do peito! ¿E ti presumes de etimolóxico...?
-O dito, dito está, que así falou Poncio. -Mantívenme naquela anfiboloxía.
-¡Non serán, home, non, pero, polo menos, aquí atopa a quen contarlle os
seus secretos...; e desafógase, de paso, en contra dos susoditos, deses da
Facenda!
-¡Isto é un sucedáneo, en efecto, que a falta de fillos..., afillados!
Bufoume:
-Hai que ser caritativos, que ti es un bruto. ¡Ti tamén, que o dixo César!
-Mira qué caritativo son, que mañá mesmo lle digo ao Director deste
balneario que apague eses televisores para que dona Triste non sufra de ve-los
políticos prometendo xustiza social á súa conta, á conta dunha ricacha de
Fonteo. ¿Paréceche ben, encanto?
-¡Non sexas entremetido, que, como ti mesmo dis, auga que non vas beber...,
pola billa, ao río!
-¿En qué quedamos, samaritana miniense? ¡Eu adórote!
-¡Boh, déixate de latíns, que estes non son tempos de literaturas!
-¿E logo, muller, de qué son? ¿De facerche cóxegas, aquí, ao descoido,
neste caneiro? ¿E se nos ven as troitas...; ou se o poñen no seu periódico?
-¡De proveitos; hora do proveito! -Sentenciou ela, rotunda, sen vacilar.
-¡Xa, xa! ¿Queres diamantes; non si, preciosa? O caso é que eu non che son
promotor de obras; se acaso, escribidor de libros..., ¡a mais de tenedor
deles!
-¡Pois, polo menos, perlas, que tamén as hai artificiais, coma os libros, e
aquí en Lugo as xoierías non venden caro...! ¿Pésca-la indirecta, mon
amour? ¡Ben que cho merezo! ¿Non si?
-Calquera destes días, desde que pasen as calores do verán, fágoche unhas
zoquiñas, ¡e daquela vas que bailas! Por certo, ¿que foi da nosa anfitrioa, da
Lurdiñas, da Mestra...? ¡Estaba aquí abaixo, contigo! ¿Non irá no baile, que
coas saias así, acurtadas, xa non lle estorban?
O meu diario, falado, sempre me tiña novas, de toda clase:
-¡Quente, quente! Resulta que tamén está aquí, nas augas, un avogado...,
que quedou viúvo e sen fillos. Como se dá o casual de que trouxo un BMW de
estrea, do trinque, que acaba de vender uns solares revalorizados, por aló, na
Segunda Ronda, levouna para ensinarlle os Ancares... ¡Sería para celebralo! Ían
nese cochazo, que xa ves ti o que é o retraemento, que ela, sempre vivindo por
aquí, ao redor de Lugo, e aínda non coñecía os Ancares. Ti, que es un
trotamundos, vala suspender en Xeografía, e iso que era das máis listas da
Normal, ¡que xa é dicir!
A miña picardía, xa se sabe, atizándolle ao lume:
-¡Así que lle vai ensinar os Ancares...! ¡Reciprocamente..., supoño! ¡Pois,
sabes ti que eses montes, saturados de carpazas, son axeitados para andar...;
iso, ao mel, con ou sen lúa!
-¡Contigo non se pode falar en serio! ¡Nada de nada, que sempre vas ás
troitas!
-¡Ai Normal, Normal, canta inxenuidade vos meteu no corpo! Aquelas
profesoras, vellas coma os camiños, e coas saias longas, longas; sempre co veo
ao lombo... Xa dicía eu que ían frear Lugo..., ¡e freárono!
-¡Aínda así haiche bastante desenfreo; demasiado, a pesares do seu esforzo
e do seu paradigma...! Aquí tes moitos discípulos...; ¡teus, que non delas!
Pouco máis discutimos daquela, que os homes listos non discuten coas
mulleres, coas súas; como moito, dinlles, "¡Amén!", que é a mellor
forma de levárlle-la contraria..., ¡sen que se note! ¡Eu enténdome!
Entre as presentacións que lle fixeron á miña dona aquela tarde, alí, no
xardín do balneario, e mailos coñecementos da mesa, xa puidemos sentirnos en
familia. Eu diría que en familia alegre, pois, de quitado a dona Triste e mais
a Triste e Media, súa compañeira, que ademais da tristura tiña o baile de San
Vito, que xa din que Deus os cría e eles xúntanse, os oitenta bañistas da nosa
quenda eran a cal mellor actor no teatro da vida; ¡da vida sanatorial, quero
dicir! Aquel fenómeno se non o vexo non o creo, pero, como o vin, dou fe:
¡Oitenta persoas ríndose das propias molestias, físicas e psíquicas! ¡Oitenta,
entre mozos e vellos, vellos e mozos, coa esperanza de remocicarse nas augas,
coas augas, mentres outros curten as tripas, as tripas e maila cute, dándolle
ao alcol, ou ao que non é alcol! ¡Meu vello Lugo dos vellos, cánto verdor tes
neste val do Miño...; e que Deus cho conserve, a pesares dos teus detractores!
Naquel ambiente festeiro non puiden conte-la emoción e díxenlle á parenta:
-Estes enfermos están tolos; mira cómo se rin; e qué elegantes se puxeron
para baixar á cea... Alégranse con estas augas como lle pasaba á viúva de
Cliquot co seu champaña, que collía cada mona..., ¡francesa!
A señora Cesárea, que ata daquela non se metera na nosa conversa, cravoume
aqueles ollazos; e menos mal que non foron os dentes, pois con aquelas queixas
tan fortes, de muller de carácter, púidome dar que sentir. Pero Salomé, máis
diplomática, acudiu ao quite, salvando a situación:
-Terei que aprender algo máis de galego para entendelos a fondo..., ¡cousa
que, por outra parte, é un pracer! ¡Que musicalidade tan poética, sobre todo
cando se pronuncia con fruición e con sentimento, como fan vostedes!
¡Ai, Deus, qué ventura e qué aventura isto de veranear en Lugo! Entraramos
nun avespeiro, un avespeiro de mulleres; todas elas, as do país e mailas
foráneas, listas coma raios. Daquela saín por onde puiden:
-Desculpen, que non quixen ser descortés cos forasteiros. Foi tan só que se
me escapou dicirlle á miña parenta que aquí percíbese tanta alegría de vivir,
que en lugar dun balneario isto parece unha voda...., ¡múltiple!
Quen me contestou foi a propia Cesárea, nun chapurreo elocuente,
distendendo aquelas mandíbulas e axustándose os colgarexos de ouro das súas
gafas, coido que para verme con ollos máis doces:
-O mesmo le digo aquí a la mi cuñada, añu tras añu, que la gente en los
balnearios tié que curar a la fuerza, que les augues son buenas, pero el
ambiente que se forma ye michor. ¿Nun les parez?
-E digo eu que se vostedes veñen aquí, ano tras ano, será por que estas
augas non son tan eficaces como din. -Opinou a miña dona, que se non me
contradí nos faladoiros non é feliz.
-¡Que va, son boísimas..., para moitas coses; pero les augues tiren pa
alante, e les añus pa atrás; dígotelo yo! Esti asuntu tié un aquel bramente
interesante. ¿Que quiés que te diga? Fíjense, por ejemplo, naquel cura, aquel
señor tan serio que come co mutilado de guerra... O último sábado houbo baile,
baile e queimada, ¡e se viesen a eses homes! El manquín marcabe les..., ¿como
se di?, les puntos de la muiñeira, coas muletas, mientres el crego coreaba,
coma se estivese entonando el Kyrie eléison. ¡Ye'l acabose! -Cesárea, sempre
cesárea.
Aquelas primas asturianas, aquelas chapurreiras..., ¡dúas sabinas! (Perdoe
o lector, pero neste intre non estou evocando aquelas mozas raptadas polos
romanos senón eses arbustos da familia das cupresáceas (Juniperus sabina)
de follas pequenas e escamosas, dos que se extraen esencias estimulantes). Pero
tamén teño que explicar o das primas, que se me ocorreu opinar que,
"gallegos y asturianos, primos hermanos", e daquela foi Salomé a que
deixou de lado a súa simpática e habitual diplomacia para espetarme que non
estaba nada claro cales eran os primos e cales os irmáns. Tiven que telo en
conta para que seguise a festa en paz, pois as fronteiras raciais con les
Ásturies non están definidas, e non era cousa de perturba-lo cosmopolitismo dun
balneario, dunha fonte turística tan importante, ¡en tódolos sensos!
Como ía dicindo, as nosas primas, aquelas chapurreiras, veteranas de
anos nas quendas de bañistas, foron facéndonos as presentacións sociais das
mesas máis achegadas:
-Aquí esta señora ye de Ovieu; la pobrina perdeu al su marido, allá por
febreiro, e precisa moitísimo les augues pa terse por enferma..., ¡que así nun
piensa nel pobrín!
-¡Si! ¿Por qué? -¡Inocente eu!
-Porque se quedou seca de tantu lloralu; e tratándose con les augues
parécelle que ela tamén está enferma, a morrer, e que pronto se irá para...,
¡para el huerto de les malves! ¡Irmán, cada vida é un pensamento, unha
maquinación; ás veces, incluso, contraditoria!
Dixen para min, ben interesado no tema, pero tamén na señora:
-Pintaríalle ben iso de quedarse seca, que así está de tipo. Calquera dos
viúvos de por aquí adoecerá por consolala; e pode escoller, de novo... ¡Non é
boba esa asturiana, afellas que non! ¡Nin boba, nin mal feita!
Para o meu ficheiro de tipos psicolóxicos púxenlle, de bo nome, á seca, Consolación,
polo moito que parecía necesitalo, pero tamén pola súa capacidade de dálo. Co
tempo, cambieille ese alcume polo de Tentación, que me decatei que se lle acaía
mellor, pois iso de "seca", en vista do visto..., ¡se cadra, non!
Seguiron as presentacións, comedor arriba e abaixo:
-Esta muller tan colorada e tan divertida tamén ye de la parte del Eo; ¿non
se coñecen?
-Sonlle Amadora, de Riotorto. Servidora...
¡De Servidora tíñao todo! Alcumeina así, Servidora, pois de
feito resultou se-la animadora oficial do balneario. Só faltaba que tivese, por
aló, na súa aldea, un cervatiño, para chamarlle Xenoveva, coma a santa
de Bravante. Parecía saída dun bosque con aquel ato feito cun manto da raíña no
que gardaba as toallas...; pero tamén iría axeitado chamarlle, Engracia,
suposto que, nela, todo era simpatía e graza; graza e simpatía, fifty-fifty.
Falaba os sete falares, e falaba de todo porque era lista coma a fame. ¡Máis
preguntona cá miña muller! Servidora sabía pouquiño de cada cousa, pero
era máis enciclopedia que aquelas das escolas da posguerra, pois ata sabía a
Salve do revés, ¡que nin o diaño sabe para que serve ese trabucamento
supersticioso!
A presentación seguinte foi a dun matrimonio en lúa de mel, que tal
parecían polo agarimosos que se lles vía. ¡Meus pobres, a súa lúa real, a
íntima, a dramática, era de fel, pero comportábanse coma se tal cousa! Terían
trinta e cinco anos. Ao home pareceume oportuno chamarlle Cow-boy, polo
seguinte: Eran da parte de Boimorto, e el traballaba nunha canteira. O boi
daquel asunto non estaba morto; se cadra, non, pero a vaca si que estaba
enferma, criminalmente enferma, aínda que non se sabía por culpa de qué ou de
quén. A vaca era dun veciño que lles vendía o leite, o leite e mailos queixos,
co cal o Cow-boy pillouse unha brucelose que o tiña baldado. Desafiuzado
dos médicos, que non conseguiran levantalo das catro patas, púxoo a andar en
tres un albeite de aló da parte de Vilalba, tan sonado o curandeiro aquel que
nin a berenguela, ¡que ata o coñecían en Boimorto! Entre a ciencia, a suxestión
que lles infundiu o albeite, e mailos ánimos, coidados e agarimos da súa
parenta, e por suposto, coa complicidade dos chorros de Lugo, o de Boimorto
empezaba a revivir. ¡E logo din que non hai milagres!
Voltos ao salón, alguén pediu:
-Amadora, ¡bótanos o responso do Santo Antonio...; do dereito!
Botar, botóunolo, e tan á présa, que ninguén foi capaz de memorizalo; eu só
me lembro non sei qué de, "Se buscas milagres..." ¿Milagres? Pois
iso: Desde aquel día todo foi socorro e milagre, milagre e diversión, que ata
os vellos deron en reverdecer a xulgar polos contos que nos referiron, que non
é cousa de repetilos aquí, á parte de que non terían a mesma graza que ditos en
persoa pola santa Xenoveva. Talmente, talmente, como se estivésemos por tras da
lareira naquelas ruadas ancestrais das nosas aldeíñas. Pola virtude da
milagrosa Xenoveva, penso eu, os faladoiros de sobremesa reagrupáronse
nos tres salóns: O tradicional - rural, que abofé que foi a que tivo máis
divertimento. O da elite social, que eses latricaban de política e doutros
grandes temas socioculturais, ou da actualidade; por suposto que en castelán,
sempre respectuosos coa lingua dos forasteiros. E logo un terceiro, que sempre
hai terceiro, variopinto, que ía desde a brisca ao xadrez.
Quen non volveu de día foi a nosa anfitrioa, aquela Lurdes...; ¡pobriña!
Andaría de posta de sol polos Ancares...; se cadra ensinando as ancas, as
súas..., á luz tenue do ocaso crepuscular! ¡Así de poético, que a poesía non
ten idades! A verdade é que tampouco a botamos en falta, pois naquel
formigueiro de viúvas, unha solteirona non desfacía casa.
Xoán
Montes Capón
Cerrou a velada un paisano da Fonsagrada, ben enxebre por certo, que esa
xente é de altura, ademais de altos, obsequiándonos cun recital de gaita do
fol, pero cando quixo interpreta-la Negra Sombra coa música de Xoán Montes, o
pateo foi tremendo. ¡Que Negra Sombra nin qué narices onde todo era ledicia,
troula, esperanza...! Aquilo foi un fallo imperdoable do fonsagradino, que se
pasou de enxebre cun auditorio que máis ben quería pezas eróticas, tipo
lambada. A verdura é propia de Lugo, a terra do verde perenne, non me canso de
referilo; ¡e como se van divertir, todo por aquí, eses turistas ilustrados,
desde que collan confianza connosco, e se afagan á herba!
Deixei á miña Verónica falando de trapos, que niso decaeu aquel
comadreo, e adianteime en ir á cama; mellor dito, quen se adiantou foi o
Centurias, que xa estaba nela, sentado na relleira, feito un pensatore
rodiniano.
-Pero, Tulio, ¿que fas no meu dormitorio, a estas horas? ¡Logo pareces un
xastre, ou un marica..., sempre metido nos cuartos!
-¿Marica, eu, un prócer, un romano, un violador de nativas? ¡Iso, esas
taras, viñeron máis tarde, coa dexeneración do Imperio! Esperaba por ti...
Mira, como os espíritos non durmimos, calquera lugar nos serve. Acostumo a
quedarme aí abaixo, nese apodyterium (no gardarroupa dos baños) das
termas, pero tamén me pirra o leñeiro da calefacción, que ese tufo das estelas
de carballo éche un incenso para os espíritos nobres..., ¡nobres coma min!
-¡Iso, iso, leña; que neste país sempre abundou..., e nunca sobrou! Pero
eu, no teu caso, andaría por aí, de rolda, de dormitorio en dormitorio,
observando qué xestos, qué manobras, fan esas mulleres, tal que para poñerse o
camisón; cómo suspiran as viúvas, a qué santo rezan as solteiras... ¡Todo iso
debe ser unha gozada! Cando me leva a parenta aos desfiles desas modelos non me
informo de cousa algunha, que sempre saen vestidas dos seus camerinos; e do
demais, cando hai homes de por medio, son discretas na súa temática.
O Centurias fíxome unha precisión importante; por demais, obvia:
-Para unha fantasma de corpo aparente, séxase, virtual, os goces sonche
outros, que eu só podo conversar; e para iso xa che dixen que todos refugan
acepta-la miña presenza, que nin que estivese apestado. ¡Este Lugo, socialmente
falando, é tan selectivo, tan..., perfecto!
-Centurias, é unha pena que teñas esas limitacións porque na cea
presentáronme unha monxa de bo ver, que enxergo dará gloria falar con ela, e
coándote no seu apousento, daquela ías poñerte..., ¡coma un emperador!
-¡Xa sei quen é! Por certo, que Deus casa sempre coas guapas, pois as feas,
nos conventos, coido que en vez de votos deben ter vetos. Pero a min non me
vale, que onte oínlle comentar aí a unha Mestra, que naceran as dúas en
Ourense, así que, para os meus efectos, é pouco probable que sexa descendente
daquela oestrimnia, da que sachaba nese horto da calzada imperial... Non sei se
che dixen que a min só me vale que remate o meu bautizo unha descendente da de
marras, daquela xamona dos hortos... ¿Enténdelo, Oestrimnio?
Eu referinme á monxa, en presente, que ben merecía un comentario:
-Pois, o que é esa relixiosa, de xamóns, nada, que está vimbial; ¡coma unha
donicela! O que si foi pena que a doutora non me receitase, a min, si, a min,
sinapismos de monxa. Cámbiollos por unha ducha circular, desas de meu tío-avó,
das de cen pirolas...; ¡xa sabes, a que che fai tanta graza!
-¿Pero, qué dis, que che receiten monxas...? Estouche medio salvo e medio
condenado, ¡pero ti, con esas tentacións...! Vas ir ao inferno, ¡de cabeza, e
sen redención! Ao inferno, pasando polo divorcio, que se chega a sabelo a túa
muller...; ¡iso, que te frechou unha monxa! ¡Xa vin, aquí mesmo, no hotel,
trafulcas de alcoba por menos motivo! Por certo, ¿como é que non fixeches
sobremesa coa túa, na vosa panda, que eles están agora no salón azul?
Por fantasma que fose, e por de chacota que estivese, no meu hábito, de
sempre, mal que me estea dicilo, no entran as trolas:
-Deixeina aí, no azul, farfallando cun grupo de mediana idade, porque as
historias vulgares non me interesa escoitalas; e das que valen a pena, xa me
fará ela, hoxe ou mañá, unha síntese. Se non é agora, por exceso de ocupacións
sociais, despois, cando volvamos á Coruña. Vouche ser franco: Preferín virme ao
dormitorio..., por se andabas por aquí, por se me satisfacías algunha
curiosidade desas que teño por saber a fondo cómo foi o da vosa conquista de
Galicia: O paso do río Limia, as batallas do Azúmara, aquilo do Medullius, o Mons
Ciro, o Montefurado, as guerras cántabras...; ¡cousas así!
-¡Oi, todo iso é conto vello! Primeiro fálame do Xeneral Franco, que acabas
de dicir que ías ser franco, ¡e nunca tal oín en Galicia! ¿Ti, outro, outro
Franco? ¡Non me cadra, que tes a voz demasiado viril, augardentosa! Por aquí
falouse dese caudillo; tanto, que xa estaba farto do tema, pero agora, de
súpeto, ninguén nomea aquel persoeiro..., ¡nin para ben, nin para mal! Esa
caída de popularidade postmorte tenme algo intrigado, ¡de veras
que si!
-Franco tamén era oestrimnio; da parte do Ferrol, para máis referencias,
pero coido que estaba recastado de galo; se cadra, con algún cromosoma suevo...
-De suevo, non sei, pero de suave, ¡nadiña! Iso a xulgar polas opinións que
disparaba Enriqueta Otero, daquela, daquela que estivo aquí, neste balneario.
Eu coñecín persoalmente á "Pasionaria" galega, unha prócer do meu
Castroverde, así que lle tirei da lingua ao Centurias. É un dicir, pois as
fantasmas téñena etérea, coma o resto do corpo.
-Con Enriqueta si que o pasarías ben; ¡unha guerrilleira ao lado dun
Centurión! Miúdos parrafeos, miúda parella, ¡que Deu-los cría...!
-Veño observando, querido Oestrimnio, que ás veces non dás coas verbas
axeitadas: O intríngulis da vosa Enriqueta estivo precisamente nese concepto de
guerrilleira, que a xente de por aquí tomábaa máis ben no senso pexorativo,
cando, de feito, a xulgar polas miñas deducións, merecía unha coroa, ¡de
loureiro! Mira se é parva, a xente, digo, que despois de que estivo aquí, no
Balneario, por espazo de varios meses, aínda se pasaban as referencias, uns aos
outros, dicíndose que era a propia "Pasionaria", e que fixera moitas
toleadas daquela da guerra. ¡Pero qué baixos caestes os oestrimnios, que nin
recoñecedes valores coma os de Enriqueta, ou coma os da Dolores, que ata as
confundides! ¿Ti sabes iso de que os pobos que esquecen a súa historia...?
-¡Fantasmón! Estou de volta diso, tamén diso, pero esta éche outra
historia; vouche por outro lado: ¡é que en Lugo segue habendo moitos
fraguistas! ¿Enténde-la cousa, ti, que es un tradicionalista?
¡Tradicionalista, si, pero estaba ben ao día nas Crónicas lucenses, proba
evidente de que lles prestaba atención; a pena era que non puidese escribir,
pois unhas Memorias de vinte séculos, consecutivos,
non habería best-seller que lles competise! Pensei, incluso, en saír a
comprar unha gravadora, para plaxiarlle canto puidese, pero..., ¡as súas verbas
non eran orgánicas, aéreas, asubiadas, senón telepáticas!
-¿Sabes qué che digo? Que iso que dis é ser máis papista có Papa, pois a bo
seguro que ese don Manuel, no seu foro interno, admiraba aquelas heroínas,
ámbalas dúas, pois os rancores e mailas descualificacións son propias de xente
miúda, e non dos homes de prol! En Roma, na Roma augusta, a don Manuel,
daquela, coroaríano, ipso facto, Imperator da Terra Cha, cum
laurus nobilis (loureiro común), nunha apoteose de cen gaiteiros..., ¡ou
máis aínda!
-Oes, Tulio, ti, que tes unha certa perspectiva histórica, e que oirías
falar a don Xulián Bésteiro, que non Besteiro, aquí mesmo, neste balneario,
daquela que acostumaba visita-los seus parentes do Corgo, de paso que tomaba
destas augas, nos veráns, ¿que opinas do PSOE actual?
-Querido Oestrimnio, non mestúre-los allos coas cebolas. -Escorréuseme.
-¡Salvando as distancias…; as distancias e mailas circunstancias, quixen
dicir!
-Só che vou contestar unha cousa: A don Xulián Bésteiro e mais ao Coronel
Segismundo Casado, enganounos Franco, a comezos do Trinta e nove, naquela
embaixada aérea de Burgos, concretamente no Gamonal, facéndolles concibir
esperanzas de que lles aceptaría unha rendición honrosa. Ora ben, ¿un Franco
sería capaz de enganar ao Felipe, ou ao Guerra, ou ao Pepiño de Palas,
poño por caso? ¡Agora, rapaz, tira a conclusión que queiras, que os romanos
fomos fautores, e non filósofos, que filósofos, o que se di filósofos, foron
nosos avós, aqueles gregos...!
Tiven que darlle a razón, que sen darlle a razón, de cando en vez, ao partenaire,
quen queira que este sexa, as conversas decaen...; ¡caen en rifa! O meu era un
filón, ¡un filón histórico! ¡Vinte séculos de pretérito, abertos, nidios,
transparentes, mostrándome aquela sucesión de vivencias...! O malo do caso era
que os meus problemas eran dous: Memorizar esa morea de información
transmitida, procesala no meu cerebro, tan modestiño el; e logo atinar coa
redacción, coa exposición da mesma, para facerme crible, que non é tarefa
doada, nin curta, saturar de feitos cotiáns, normais, vivenciais, eses tomos,
tan gordos pero tan sucintos, da nosa Historia, da Gran Historia da Gran
Gallaecia, tan deformada e tan escorrida, tan esquelética como está. ¡En fin,
que fixen os posibles, entre o que memoricei e mailo que anotei! Pero sigamos,
que canto máis explico, menos aprendo eu.
-Camarada, ti tes máis filosofía da que parece, -recoñecín con humildade-,
que por algo levas aquí tantos anos espreitando nestes vellos de Lugo, ¡dos que
tanto se aprende! E logo que a construción lóxica, polo que noto, funciónache
bastante ben... ¡O cerebro fóiseche, pero de cranio andas ben! Daquela
deixémonos de lerios, meu querido dominus, Servio Tulio Apicus, que
estou rabiando por preguntarche mil cousas sobre temas históricos, pero tes un
rival, que anda por aquí, un tal Morfeo (Fillo predilecto do Sono e da
Noite), roldándome... ¡Agora, xa ves, ríndome, que mañá será outro día!
-¡Daquela esfumareime..., dun xeito parecido a como fai o Mago Antón, ese
paisano teu tan gracioso! ¿Por certo, queres que vaia para ver cómo durme esa
monxiña..., e mañá cóntocho? ¿Doulle un bico, da túa parte?
-¡Non podes, porque os teus beizos son espirituais!
Pero el sempre tiña argumentos:
-¡Entón poden ser bicos platónicos, de mera intención, así que, non te
celes!
-Non lle fagas iso, ¡pobriña!, que igual a espertas..., por transmisión de
pensamento, e daquela asústase. ¡Miña xoia, tan anxelical é, que se chego a
quedar viúvo..., vouna tentar!
-As monxas non se asustan das fantasmas, que de seguida nos fan o sinal da
cruz, e con iso quedamos axeadas. –Puntualizou aquel Centurias, sempre pirrado
polas matizacións concretas, tal que un iurisconsultus romano. Eu,
enfexo, discutinlle aquilo, pero foi para disuadilo:
-¡Aínda así, por se acaso falla o esconxuro...! Prefiro que vaias quenta-lo
teu espírito ás termas, a ver se te purificas, que cheiras a mollado, a balor,
e menos mal que a miña dona abusa do seu Chanel, que por iso non sospeita da
túa rolda etérea..., ¡ou máis ben, sulfúrica!
O Centurias quedouse un tanto dubitativo, pero sempre reaccionaba con
bizarría, con valentía:
-Ese é un xeito bastante diplomático, galaico, de mandarme á porra, ¿non
si, Oestrimnio? ¡Está ben, non engúrre-lo fociño, que xa me vou! Mañá falaremos
do Goberno, ou de mitoloxía, ou da muralla..., ¡segundo prefiras!
Debinme durmir instantaneamente, naquel intre, pois nin o vin esvaecerse. O
que si podo afirmar é que canto me pasou en Lugo pasoume esperto, in albis,
e graveino, como moito ao día seguinte, para respecta-la literalidade das
conversas...; ¡por lealdade, en testemuña para cos lectores incrédulos, que os
outros non precisan actas!
.../...
Pasa a
AQUEL VERÁN EN LUGO
-II-
Xosé María Gómez Vilabella
Pasa a
AQUEL VERÁN EN LUGO
-II-
Xosé María Gómez Vilabella
No hay comentarios:
Publicar un comentario