martes, 27 de enero de 2009

CRÓNICA DUN ITINERARIO E DUNHA ÉPOCA -II-

.../...



Levo unha racha de aburrimento, que ata pouco caso lles fago aos pasaxeiros; entre a chuvia, as néboas, a xeada, e incluso, por veces, a neve, este recorrido desde as montañas esíxeme concentrar na estrada e nos mandos do coche toda a miña atención, pero cando asome a primavera conto con volver ao meu... ¿Diario? ¡Está visto que non; en todo caso, crónica..., unha crónica atípica!

Estas son as miñas vacacións: pasar traballos para que os demais descansen do seu traballo. Algunhas parellas incluso se permiten o luxo de pasa-la lúa de mel en Lugo, co ben que estarían quentando as camas das súas aldeíñas!

Falando de parellas: Hoxe apeáronse no Cádavo dous xastres, que ían de Lugo, a onde foran, con toda seguridade, en busca de material, fío, entretelas, ombreiras, e todo iso. A min pasaríanme desapercibidos se non fose polo que me comentou o Revisor:

-¡Aí os tes: os médicos sábese que o son pola súa maletiña redonda, e os xastres polo ben que visten, gravata a xogo e todo iso! Estes son o Constante de Cepomundín e mailo Pepín do Fogueteiro, que é o seu aprendiz; con cinco mozas agardando por eles, que nin que fosen mouros!

-¡Mal pensado! ¿Non ves que os esperan con eguas…, e que viñeron varias para quitarse o medo unhas ás outras, polas corredoiras, agora que logo vén a noite?

-Como son cinco, tres para o mestre, e dúas para o aprendiz. Irán coser aí por Barcias, ou máis aló aínda, pois unha desas rapazas fáiseme coñecida, que a teño por filla do Fiero… Van eles mesmos a Lugo polo material porque se van os das casas nin llelo venden nin saberían escoller, que ata as agullas escasean!

-Para ser xastres fáltalles a Singer, a máquina; eu sempre vin ás costureiras coas máquinas na cabeza, nunha rodeliña de trapos…

-Iso son as costureiras cando van ás casas pobres, que os xastres nin se molestan en ir a onde non llela teñan dispoñible. De non habela na casa, pídena aos veciños. A ese Constante acábano de licenciar, que aínda hai pouco que se apeou en Castroverde, de uniforme. Ten sona de ser un bo xastre, que aprendeu en Lugo cun tal Luna… Tamén oín que só cose nas casas ricas, nas de avoengo..., polo que cobra! Hoxe andaba por Lugo, que o vin na Reina de ganchete cunha filla do Naviego da Muíña, pero ela iríase pola outra estrada, na Liña de Trigo. Se lle quere ser fiel á súa, que mellores non as atopa, pasaralle esas cinco ao aprendiz, ao Pepín.

A curiosidade puido comigo ante aquel “harén” de rapazas que agardaban polos      xastres:

    -¡O Pepín, que? ¡É un crío, que aínda lle está saíndo o bigote!

-De casta lle vén ao galgo. Din que é fillo do Fogueteiro, de aquí do Cádavo, un home que non se apelida Tenorio, que se chega a selo…! Velos, que xa se van; son sete pero apañáronse coas cinco eguas, pois os xastres levan ás mellores na dianteira, ¡que non só os autos teñen dianteira!

Para que non me tomase por preguntón aquí parei, e dinlle ao starter, pero quedoume a intriga do que irían coser para tantas mulleres. ¿Sería para os pais, ou para os irmáns, que estaban volvendo da guerra, licenciados, e terían que adaptarlles os traxes, co delgadiños que volvían os máis deles?
-.-
¡Caso coma o de hoxe…! Un vello que subiu no Cádavo, apeouse en Castroverde a toda présa e, apartándose tan só uns metros, arrimouse a unha casa; coa cabeza apoiada nas canterías e as mans aló abaixo estivo…, ¡nin sei canto, que non volveu ao coche ata que soltei tres ou catro pitadas! En Romeán exactamente outro tanto…; e de chegados a Lugo, como estaba ocupado o servizo dos homes entrou no das mulleres, tamén á présa, tardando en saír. ¿Que fai este tío, mexa ou reza?

     A miña curiosidade non me deixou sen resposta:

-Perdoe, pero é que non resisto máis de media hora! Casei cunha muller que é de Fonteo, e debeume contaxiar o mal das fontes…

-¿Que ten que ver o seu cano cos mananciais de Fonteo?

-¡Pois, que eu, agora, tamén son de chorro continuo! ¿Parécelle pouco? A diferenza está en que vou gota a gota…, ¡e iso co mesmo cano, con aquel que cirichaba a cinco metros, fai tan só medio século!

Decateime de que sería algo da próstata, e que viña ao médico, pero quixen asegurarme.

-¿E logo, que lle van facer?

-Díxome un veciño que aquí, nese Hospital de Santa María, hai un médico que os corta ao rente, así que prefiro que me faga muller antes que este calvario, que nin durmir podo. Agora voume ás carreiras, que se teño que pararme por aí adiante, por xunto da muralla, igual me levan preso!

O caso presentábase dramático, así que lles dixen na Administración que ía acompaña-lo enfermo, para metelo nun bar caso de que… ¡o dito!

Aos dous días, hoxe mesmo, acordeime do mexón, e funo ver ao hospital. Alí estaba, ¡meu pobre!, revolvéndose nunha cama igual, igualiño, que un xabaril ferido. Custoulle falar, pero algo me dixo:

-A monxa di que só foi un corte para limparme o cano, pero que sigo sendo home… ¡Igual mo di así porque lle dea vergoña falar de cousas diso…, diso…, diso das  mulleres!

-¿Pregúntolle eu?

-Non, que xa llo direi eu mesmo cando me quiten estes trapos de entre as pernas, e ata daquela só serei un “paciente”, un sufridor, quere dicirse, nin home nin muller!


Pasou unha semana ata que volveu ao coche, de cedo, e quitou billete para o Cádavo.

-¿Que, como lle teño que dicir, señor ou señora?

-Agarde un pouco, que me estou acordando de que non podo marchar sen facer un recado… ¿Onde venden habanos, por aquí cerca?

-¿Habanos? ¡Se os compra por min, eu non fumo!

-¡Son para o cirurxián! Voullos levar, pero, se non volvo a tempo, marchen sen min, aínda que perda o billete…

O billete non o perdeu, que chegou dous minutos antes da saída.

-¡Coido que lle debo unha explicación! Ese cirurxián merece os habanos que lle levei, unha caixa, deses que chaman “De Vuelta Abajo”, para que…, para que lle entre o cancro dos fumadores, polo que me fixo sufrir!

-Iso é vinganza! –Bramei.

-Non, señor, iso é caridade, pois, desde que o leve o diabro, virá outro, outro que opere con máis sabenza, e que trate os canos con máis delicadeza, pois este, maldito se ten en conta que se trata das partes íntimas dos homes!

-Pero…, deixoullo enteiro? ¡Daquela segue sendo home, un home de pelo no peito!

-Un home esfuracado, pero…, home!
      

Moito me fixo matinar este caso; e moito aprendín co vello da Pradeda. ¡Agora sei de onde vén ese costume de regalar cigarros aos caciques de Lugo: son vinganzas! Canto máis sufre o paisano cos abusos caciquís, máis se auto destrúe o potente. A este paso temos caciques para pouco: Os fumadores collerán o cancro; e os xamoneiros, a triquinose! A única dúbida que me queda é esta: ¿Que será máis efectivo, un xamón da mortalla, ou unha caixa de puros impuros?

A todo isto, ¿por que fuman os suicidas sabendo que fumar é un suicidio evidente? ¡Será por iso, porque teñen vocación de suicidas! O tabaco bo está vindo de Cuba, e xa que tales efectos produce, ¿non será unha vinganza por non terlles dado a independencia ata o ano 1898? En canto ao vicio de fumar tabaco, aquí no rural houbo un eclipse, nada máis acabarse a guerra, pois o Goberno, co país saturado de mortos, optou pola misericordia de racionar o tabaco, encomendándolles esa misión aos curas, entre eles, nesta zona, ao da parroquia de Azúmara, que fixo ricos aos sobriños a base de compracer aos suicidas. Listos que son os meus paisanos, deron en secar un sucedáneo, as follas dos estalotes, tamén chamados dixital, ben fornecidas de dixitalina, un principio activo que lles facía saltar o corazón de gozo, ¡aínda que estivesen viúvos! ¿Cantos se foron ao Ceo neses éxtases? Pregunteillo ao cura de Castroverde, que me remitiu á farmacéutica, pero dona Sara Santiso sempre ten cerrado ás horas en que paramos diante da súa botica.

O Revisor, este sabio que sabe de todo menos conducir, deume as explicacións máis rotundas:

-O home é, de propia natureza, un fuxitivo. Cando quixo separarse da súa muller, de Eva, o diabro, que era o avogado dela, aconsellou envelenalo cunha mazá das coloradas, e menos mal que se lle atragoou, que diso vén o da noz de Adán, pero non era noz! A continuación, para fuxir dela, fuxiu do paraíso, pero Eva seguiulle o rastro! Cando os de Colón viron o afumados que eran, ou que estaban, aqueles amerindios, os nosos deron en traga-lo fume…, ¡para fuxir da súa covardía! De aí que a xente da aldea fume menos cós da capital, pois estes compiten afumándose…, para igualarse coa nobreza! En definitiva, trátase dun subterfuxio en contra do complexo de inferioridade…

-Oes, daquela, se tes razón, chegará un día en que as mulleres fumen máis cos homes!

-¡Chegará, ho, chegará, pero iso non pasará ata que comecen a levar pantalón…!
-.-

Do tabaco pasei a matinar nos xogos tabernarios. ¿Onde máis se fuma? ¡Nas tabernas! ¿Onde máis se xoga? ¡Nas tabernas! Daquela ten que existir unha relación, unha simbiose, un paralelo. A taberna é un ascenso con respecto á lareira; aburridos da lareira, -reunións íntimas, familiares ou veciñais-, buscamos ampliar o círculo de oíntes, pois, se máis son, máis importancia nos darán; discutirlle ao próximo, rebaterlle, e de paso impoñer o noso criterio sobre todo tipo de cuestións, documentados ou non, farfallando o que nos pete e cando nos pete. O alcohol é simplemente un aplauso, a satisfacción íntima, secreta, de ternos por caudillos, así bebamos na única compañía da xerra, ou da botella. Os demais aplaudirán ou non, pero san Baco farao sempre, a pouco que lle rendamos culto.

Daquela a taberna é unha tribuna para os que ansían darse importancia polo camiño fácil, polo das auto compracencias. Co vapor do alcohol o fume do tabaco sabe mellor, afúmanos mellor: son dúas caxatas en lugar dunha, e anímannos a dar estaca, sexa verbal ou da outra, se non se humilla a audiencia, pero como iso é unha valentía de covardes, canto máis bebemos, canto máis fumamos, máis difícil nos resulta controlar as nosas forzas: canto máis peso lles damos, máis tendencia a aneboarnos; en definitiva, a debilitarnos!

O vaso e mailo cigarro espertan no noso subconsciente unha febre de riquezas, de riquezas doadas, de cómoda pero febril apetencia, que se engala se temos á man unha mesa de levante, ou unha bilbaína, ou a tapa dun bocoi, que tamén serve. Xogar ten moito de diabólico: “Todo isto che darei se prostrado me adoras!” ¡É unha forma sutil pero directa de abaixarlle ao próximo o seu poder económico, adorando aquel diñeiro que non somos capaces de obter coa suor da nosa fronte! ¿Que é xogar, así sexa sen diñeiro apostado? ¡Xogar é mellorar, subir, coa suor do de enfronte, ou, polo menos, coa humillación do de enfronte!

Que anda o diabro por medio queda demostrado coa de diabruras de que é capaz un ludópata para cubrir os seus quebrantos, os seus desfalcos.

Pero aínda teño outra dúbida: ¿Onde máis, na aldea ou na cidade? Na aldea hai menos diñeiro, e por ende, menos oferta; iso á parte e ademais de que os veciños están cerca, e as disensións que teñamos con eles inspírannos máis directamente a emulalos coa prosperidade do traballo, coa directa. Na cidade aínda estamos máis cerca uns dos outros, que xa é demasiado, e por tanto máis rabia nos collemos, máis nos cheiran, máis nos apetece deixalos atrás, baixalos ao soto.

Nota: Xa que me puxen a tirarlles pedras aos pecadores, entendo que deberei probar a miña limpeza de sangue, como antes se dicía.

No de fumar, a miña abstención débolla á exemplaridade de meu pai, un mestre daqueles que chamaban de “a ferrado”, que para min foino de “fanega” polo moito que me serviu como referente. Aos fumadores nunca lles chamou así, senón, “afumados”, ¡e que razón tiña! En canto ao xogo, entre que nunca lle vin un naipe nas mans, que dicía que o principal herexe deste mundo foi don Heraclio Fournier, e a propia observación, miña, persoal, de que nas ruadas da Casa Grande, tanto os homes coma as mulleres deixaban de falar ben, entrando nunha vomitoa de palabras mal soantes e airadas ao colle-las cartas, deducín que aquel divertimento tiña moito de martirio xa que tanto se queixaban no seu exercicio. Por veces ríanse, pero facíano tan só cando fodían aos contrarios. Unha cousa que se dirixe con secreteos e por señas…, ¡lagarto, lagarto!

O alcohol require máis explicación: Meu avó paterno, e xa non digamos meu pai, opinaban, e cumprían, que o viño só ten tres ocasións ao ano: Martes de Carnaval, para complemento dos disfraces, ou por mellor dicir, para desenmascararnos, xa que o neno e mailo borracho soltan o que teñen no papo. O día da malla, polo bríos que dá para mazar nas espigas da vida, pois o cereal é a única cousa que se fai boa á forza de maltratala. De terceiro, no día da festa patronal, para que os invitados non noten o pobre que é a comida dos pobres.

Polo que fai ao avó materno, chegará con dicir que pechou a súa taberna porque á forza de beber para darlles exemplo aos parroquianos, estábase quedando sen os aforros que fixera en Madrid amasando pan. Daquela comprendeu que o único viño que debía acompaña-lo pan era…, o da Misa!

O meu “bautismo” de viño foi na malla dun veciño da parroquia, que puxera as súas xestas, ¡gordas coma as pernas!, ao servizo da nosa lareira. Aquelas máquinas antigas eran máis lentas cós ourizos cachos, así que, para dar rematado antes de que rompese a treboada, animaron á xente pasando porróns de viño, de man en man. Entre a sede, o po da malla, o barro do porrón, que non son transparentes, e mailo estómago baleiro, cando deron o xantar no sitio da cea a min entroume o sono, e funme para debaixo dun castiro. Espertei na soidade máis absoluta, así que me fun para a casa, apalpando nas corredoiras. Meu avó, que durmía pouco, oíume entrar, e tiven que confesarlle o meu pecado:

-En vez de perdoarche, felicítote, pois ese pecado é dos que non levan ao purgatorio. ¡Servirache de vacina…, para que non volvas a caer nesa tentación de darlle velenos ao estómago, que é teu!

-Padriño, foi coa fame…

-¿E logo, que é mellor, envelenarse ou pasar fame?

Fames teño pasado, pero no de envelenarme non recaín, e mira ti que hai velenos neste mundo, uns do corpo e outros da alma!
-.-


Volvo a escribir despois desta paréntese de xa nin sei cantos meses. Este inverno pasou de todo, pero con dicir que foi un inverno de posguerra, quedará explicado. Para min, o máis importante, o que xustifica o meu silencio, o silencio nestes papeis, pois noutras cousas, doutras cousas, nunca tanto lle din á tarabela: ¡Casei! Debe ser a primeira cousa na que non obedecín á miña avoa, que dicía: Caseime e apedreime, pois, de solteira roupa nova, e de casada, remendada! No meu caso, nunca mellor vestín, e nunca tanto me rin; co rin da risa, e non co rin de ruín.

Deuse o caso de que aló atrás tiven unha avaría, e non houbo forma de atopar a peza necesaria, así que, en última instancia, apelei á competencia, e fun falar co chofer de Trigo, co señor Avelino. Cheguei cando estaba atendendo a unha rapaciña de gafas, algo miúda pero xeitosa, desas que aínda teñen, que aínda conservan, o sorriso da inocencia, cousa que un home sempre nota á primeira ollada, sen que precise certificado médico, e logo que iso escasea actualmente. Pedín desculpas por se era inoportuna a miña irrupción, e de paso a miña interrupción, pero a resposta do señor Avelino foi:

-Xa saberás que agora que depuraron aos mestres, a tódolos que non fosen camisas vellas, a Normal está enxameando, e saen profesoras da categoría desta. Mellor dito, esta é das máis listas que coñezo. Eu tráiolles a cántara do leite, aquí para a Quiroguesa, e á volta esta moza mete nela o que lles queira mandar a seus pais. É de Rois, pola estrada de Mosteiro...


A fonte de Rois

Polas ganas, houbéselle bicado a man, pero igual lle resultaba ridículo, así que lle din un apertón de mans suaviño, para non esfarelarlle as súas coas miñas, que están de acariciar volantes de auto, brutos coma a chavella dun carro. Naquela ocasión non puiden entreterme, que tiña que arranxar o coche para saír o antes posible, que xa se facía tarde, e máxime en días curtos, pero pedinlle permiso para vela outro día, que tiña a curiosidade de preguntarlle por uns parentes meus, tamén de Pol, dos que non tivera novas desde a guerra. Aceptoume, e..., comezou o noso noivado! ¡Para que digan os esculcadores, eses intermediarios do amor, que non hai namoramentos á primeira vista!

¡Deus, que guapo é casarse cando se fai coa plena decisión de aguantarse mutuamente por días de vida! ¡Non hai sociedade máis perfecta!

O primeiro que me dixo ao saír da igrexa foi:

-Nesta cerimonia debíamos cambia-lo nome…

-¿Que dis? ¡Iso sería se profesases de monxa, pero ti o único que profesaches foi Maxisterio!

-Debíannos chamar Adán e Eva, pois, se non resultamos estériles, imos ser a orixe dunha familia, ¡outra! O que nos faltará é ter un paraíso…

A miña contestación, e consígnoa aquí para que nunca se me esqueza, saíume do peito, máis que da cabeza, polo improbable que me será cumprir a promesa que lle fixen:

-¡Teralo, meu amor, pois aínda que teña que emigrar para conseguila, compraremos unha finca, na miña aldea ou na túa, plantarei árbores, teremos fillos, e construiremos unha casiña, da que serás dona e señora….!

De momento, a casiña que temos é alugada, na propia Fonsagrada; como ela naceu cerca dunha fonte, da súa, da de Rois, buscamos a vivenda nas inmediacións da Sacra..., e aquí vivimos, e non en Lugo, para non ter que durmir xebrados. ¿A lúa de mel? ¡Que mellor lúa, e que mellor mel que estes da Fonsagrada!
-.-

Despois do permiso nupcial, de novo, a guiar! A nova situación ten as súas novidades: Ata aquí, a miña preocupación era non deixar viúvas ás mulleres dos viaxeiros, pero agora son máis, pois hai que sumarlles a miña, así que, como lles din aos toureiros, sorte, vista, e ao touro! Logo está que polas mañás, e iso que son bos eses colchóns do Alameda, non me daba pereza, ningunha, levantarme. ¿Hoxe? Hoxe segredo de estado, de estado civil!

Non é que estea descontento con este oficio, pero a verdade é que..., que sinto que a miña dona non poda seguir en Lugo, que xa estaba afeita. Claro que non hai mal que por ben non veña, pois a Fonsagrada está máis alta, máis cerca do Ceo, así que, de momento, no Ceo nos sentimos, e vivimos!

O que non me gustou do casamento, e iso que oficiou un parente dela, foi que a ameazase na Epístola: “Las casadas vivan sujetas a sus maridos como al Señor!”. ¡Ese rito hai que cambialo! Nada máis acabarse a Misa, cando se nos achegaban os invitados para darnos os parabéns, fíxenlles un alto coa man, para dicirlles: Un momento, que me vou recasar..., porque non lle permito a esta muller esa submisión que lle impuxo este Cura. ¡Por ante Deus, e diante de todos vosoutros, renuncio a esa subxección, por días de vida, que imos de gananciais, ou..., ou non hai trato! Ríronse todos; todos, menos o Crego.

Póñoo por escrito para que ela me castigue se de aquí en diante deixo de portarme en réxime igualitario. O único que lle esixo é que, feo ou guapo, novo ou vello, só mire para min con iso que chaman paixón, comprometéndome a aparta-la vista cando suban ao coche outras mozas. Comprométome a miralas só platonicamente, coma quen contempla ás virxes da Igrexa!

A todo isto seica hai un gran problema: Que me casei cunha Mestra, e como lle dea por educarme, con palmeta ou cousa así, voulle dicir que farei coma o home desa Mestra de Córneas, que seica pon el a escola, no sitio dela..., porque a Mestra prefire arar coas vacas! Iso contan, pero igual é chiste, pois a xente, por falar, o que non sabe, invéntao!

-.-

O carnaval chegou de sorpresa, pois agora, ao estar prohibidas as caretas e demais festexos, o que se anuncia é o Mércores da Cinsa. A única carnavalada, a única picardía, que se escoita é iso do Tiroliro, que seica o trouxeron de Portugal,

Lá em cima está o tiro-liro-lito
Cá embaixo está o tiro-liro-ló
Juntaram-se os dois na esquina
Tocar a concertina, dançar do solidó.
Comadre, ai minha comadre!
Eu gosto da sua pequena!
É bonita, apresenta-se bem
Parece que tem a face morena!
Comadre, ai minha comadre!
Eu gosto da sua afilhada!
É bonita, apresenta-se bem
Parece que tem a face rosada!

A miña rapaza, para facerme rir, púxose na cara unha media de seda, que llas mandou de Cuba seu tío, un que é farmacéutico, a Farmacia Castiñeira, e de paso, alcalde, en Sagua La Grande. ¡Que galego non ten un tío en Cuba! Coa media posta, preparou unha chicoria para quentarme o corpo antes de subir ao autobús. ¡Agora si que almorzo con xeito! Aínda non ten escola, que está con iso das oposicións, e anímame moito que se levante comigo, como ela di, para axudarme a levar a cruz polo calvario da nosa estrada. Cando quere ir á súa casa, vén comigo a Lugo, e despois de pasa-lo día xuntos, ela vaise nos coches de Trigo. ¡Ten graza: dúas estradas que se xuntan en Lugo, como nos pasou a nós!

O Revisor, que segue sendo un coñón, hoxe gastoulles a broma de facer que lles cobraba dobre, dicíndolles que a outra parte era obrigatoria, ¡para casa-las viúvas da guerra! A xente, ¡submisa, que en España xa non quedan protestantes!, pagou relixiosamente, sen rosmar, pero á altura de Castroverde foilles devolvendo o excedente, un por un. Como lles explicou que fora unha carnavalada, a ninguén lle pareceu mal, e se lles pareceu, disimularon. Algún incluso se riu co feito, comentando que lle prestou a chanza, porque levaba anos sen desfrunci-lo cello. Isto, esta experiencia, esta observación, levoume á conclusión de que está sendo tan forte a anestesia do franquismo que nin nos decatamos de que, coa guerra, enterramos as liberdades, unha delas a de divertirnos. Esta reflexión, este ollar polo retrovisor, faime lembrar ao sacamoas Landriz, que de cativo deume unha ben forte, ¡sen consagrar, claro!, tan eficaz que, coa dor da cara, nada me doeu arrinca-la moa, ¡e menos mal que non foi a do xuízo!

Meu avó tenme falado daquelas bromas, daquelas carnavaladas de antes da guerra; lémbrome de varias, pero unha das que máis me impresionaron foi a de cando el, con media ducia de veciños, anticipándose ao Día da Cinsa, concretamente no amencer do martes de Carnaval, saltaron a parede do cemiterio e acenderon unhas velas daquelas de cera, que se facían nas casas ao esmelgar, chantadas na propia terra dos últimos enterros. Un dos cómplices, que era ferreiro e entendía de chaves, conseguiu abrir a porta do campanario, e deu en toca-las campás, ¡como se houbese defunto!

O avó, desde a currada do convento, petoulle ao párroco co cadeliño de ferro da porta da reitoral. O crego, entre o chamador e mailo repique das campás, asomou por unha ventá, refregando os ollos:

-¿Quen é, quen chama, quen morreu!

-Señor Cura, baixe pronto, así sexa en cirolas, para que os vexa antes de que se vaian, que están saíndo das súas covas!

O Cura, incrédulo:

-¿Morreu Brais?

-¡Non señor; todo o contrario, que están resucitando!

O Cura baixou a toda présa, cos calzón de baeta colorada á vista, e nada máis abrir a porta, como meu avó deixara aberto o portalón que dá ao adro, divisou aquelas ánimas, acarapuchados coa correspondente saba de liño, correndo polo campo. Sen dicir nin pío foise á sancristía, saíndo co caldeiro da auga bendita na esquerda e co hisopo na dereita.

-Señor Cura, onde vai, que esas non precisan responsos? ¿Non ve que están resucitando? Veña comigo á porta do cemiterio, por se continúan saíndo…

Como aínda era de noite, o Cura viu as luces a ras da terra, pero non se decatou das velas que as producían. Daquela tirou de hisopo, e deu en esconxurar.

Contaba meu avó que tardou bastante en reaccionar, en decatarse de que todo aquilo era un bromazo:

-¿Como estás aquí, a estas horas?

-Madruguei para ir a Librán, axudarlles a bota-las patacas…, a meus cuñados!

-¡Para aí, non te largues, que tes que darme o nome destes sacrílegos, que así se burlan do seu Párroco!

-¡Non podo, que non o sei! Eu vin e oín o mesmo cá vostede: As campás tocando a defunto…, e sen campaneiro! Despois diso, esas ánimas, que non teñen nome… ¿Non ve que son anxos, ánimas resucitadas, e están dando voltas porque aínda non lles deron o emprego, que veñen aparvadas, do Purgatorio, máis ou menos como fixo vostede agora mesmo, ao espertar!

¡Aqueles eran carnavais, e aquelas eran chanzas, unhas carnavaladas que facían resucita-los mortos!

Aquí en Lugo todos tan serios ou máis que nas aldeas, pois no rural, polo menos os cativos, algo celebran, algo xogan e algo inventan, desde cirichóns a tirabalas de estopa. Cadora estou máis convencido de que as capitais son unha especie de gaiola onde estamos sos, onde nos sentimos máis sos que nunca, por rodeados que nos vexan e nos vexamos.
-.-

Este mércores de cinsa amenceu cinsento, brumoso, máis ou menos como de costume por aquí arriba, nestes montes da fonte sagrada. Despois de aguantarlle á muller a súa reconvención de que abrise ben os ollos na estrada, e que fósemos amodo, pois a ninguén lle importa chegar tarde se todo vai ben, acendín a carraca, e aínda a estaba quentando cando se me apareceron dúas bruxas, ou meigas, ou algo parecido. Tratábase de dúas mulleres enloitadas dos pés á cabeza, que me dixeron que chegaran á Fonsagrada no turismo dun amigo, e que pasaran aquí unha semana preguntando polos arredores onde sería que enterraran aos seus homes, fusilados daquela da guerra simplemente porque viñan das Asturias, do Batallón non sei cantos, etcétera. ¡Un largo e triste, dramático, etcétera!

-¿E que, queren trasladar os restos; xa falaron co señor Cura?

-Este Cura deixounos sen cura, peor do que estabamos, pois para aquí aínda traiamos algunha esperanza de dar co punto onde os enterraron..., pois na cuneta non os deixarían, aínda que, tratándose daqueles lobos, todo é posible!

A outra corrixiuna:

-¡Non digas que os enterraron: tiráronos por aí, que nin resucitarán porque nin Deus saberá deles! –Explotou- ¡Se cadra nunha pedreira! O crego, ou non sabe, ou non pode, ou non quere falar. En vista do noso fracaso, estamos matinando en irnos para Arxentina, tan pronto nos dean pasaporte, reclamadas polos parentes respectivos, pois aló non atarán os cans con longaínzas, pero poderemos falar; ¡non será un país de mudos coma o noso, coma este!

A verdade é que algo oíra de que na mesma cuneta, con catro terróns e dúas pedras..., pero, ¿que lles podía dicir sen coñece-lo sitio exacto? O único que se me ocorreu foi intentar darlles algún ánimo:

-Miren, se os que naceron aquí non saben, ou non queren, informalas, menos saberei eu, que nacín por aló abaixo, da parte de Castroverde... Pero unha cousa sei, e téñoa por certa: Deus, que todo o pode, e todo o ve, como eses homes xa tiñan cumprido o seu purgatorio, ¿estiveran na guerra, non si?, arestora xa os ten tomando chocolate no Ceo, ¡xunto cos curas! O que teñen que facer, vostedes, é quitarse esas tebras de encima, eses vestidos mouros..., e ensinar o escote, pois do contrario, nin aquí nin na Arxentina van atopar outros que as coiden!

Non debín estar desacertado pois incluso as fixen rir, cousa que me afirmaron ter esquecida, que outro tanto non fixeran no último quinquenio. Daquela, ¡laus tibi, Christe!

O Revisor, que de rapazolo estivo no Seminario, ata non sei que curso, que el di que o mandaron saír porque cantaba mellor as corenta có gregoriano, dálle ao latín e á cousa da romanización, que sempre está con iso, oínte da escena das viúvas, comentoume:

-¡E logo din que a nosa foi unha Cruzada fronte a eses infieis da República!

-¿Que dis, falanxista?

-Ao de hoxe, máis que falanxista xa merecerei o título de renegado… Se estas viúvas non sentisen un respecto relixioso polos cadáveres dos seus maridos, ou irmáns, ou o que fosen, importaríalles un carajo que estean soterrados en sagrado ou abandonados nunha estrada. Aquí demostrouse cos feitos que nin os “rojos” eran tan ateos como se dicía, nin os sublevados foron verdadeiros cruzados de Terra Santa. Os “rojos” resistiron case tres anos porque tiñan fe na xustiza da súa causa. Mira, xa que vén ao caso: O profundo das crenzas dos romanos, que por iso, ou tamén por iso, perseguiron aos católicos, porque lles reducían os deuses limitándose ás tres persoas distintas e un só Deus verdadeiro, deulles forza para aquelas conquistas, para o seu heroísmo extremado, que deixaron viúvas a granel, en practicamente todo o mundo entón coñecido.

-Conquistaban para enriquecerse… -Apostilei.

-Si, certo, pero comezaron as loitas para defenderse do cerco púnico, que aquí os mouros o que querían era a paga de Franco, e de paso irse pola vía rápida coas hurís do Sétimo Ceo. Ben o captou o seu poeta Propercio cando dixo, “¡Oh, Roma, terra máis apta para a guerra que fácil para o dano porque somos poderosos, tanto pola espada como pola piedade!”. ¿Tiveron piedade os que abandonaron eses cadáveres dos fusilados, ou estes de agora, cegos, xordos e mudos, que ninguén informa a estas mulleres sendo imposible que todos ignoren o que pasou nesta contorna? Os romanos, precisamente neste mes, no de marzo, despois das ofrendas e demais cultos a Marte, saían de campaña, regresando ás bases, aos campamentos, en outubro, e daquela dábanlle as grazas ao mesmo Marte pola súa protección.

-Aquí tamén o fan, pois o noso Hermenegildo seica entra nas catedrais baixo palio, para iso, para da-las grazas!

-¿Non será máis certo, como din os xuíces, que se acolle a sagrado como facían antes os ladróns e mailos matóns, para que o acubille a Igrexa, un tanto cómplice…, polo que din!

Nada lle contestei, nin daquela nin máis tarde, que non quixen falar de máis.

Cando lle contei á miña dona o episodio daquelas mulleres que buscaban na contorna da Fonsagrada, se non os cadáveres dos seus homes, si polo menos algunha referencia de onde os terían soterrados, ¡mal soterrados!, no suposto de que aqueles..., ¿lobos? Non lles tivesen ofrecido aos seus parentes, aos canis lupus, rompeu a chorar, que nin que lle fosen da familia, e díxome:

-Sei, e coido que de boa tinta, que cando don Hermegildo aceptou poñer á matanza, encabezala, permitila, antes de nada, xa desde as Palmas, mandou a muller e maila filla para Londres, con un feixe de divisas propiedade dun dos instigadores do Alzamento..., para que, se deixaba viúva e orfa, tivesen un loito confortable! Xa que estes fusilados viñan de Asturias, alí era onde debía estar a Asturiana, aínda que só fose para impedir que o seu “Comandantín” devolvese Covadonga aos mouros, que así levoulle a contraria a Don Pelayo!

¿Quen escribirá a Historia desta guerra? Se eu fose rico, e non tivese que traballar, desde agora mesmo, que aínda está fresco o sangue vertido, ¡a caldeiros, que nin a matanza dos porcos no San Martiño! Desde agora mesmo, digo, comezaría a preguntar aquí na Fonsagrada, tantos que hai que viron pasar pola nosa estrada aqueles Regulares de Ceuta, aqueles que comezaron a disparar aí abaixo, en Grandas de Salime, pois estes da Fonsagrada..., estes non saíron da lareira, nin para ir á fonte, pero ollaron polas ventás! Non os censuro, pois, en casos así, toda prudencia é pouca, e se non, ¿que lles pasou aos atufados de Montecubeiro, quince fosas, nada menos!
-.-

Nota: O meu amigo, aquel chofer da Liña Lugo-Fonsagrada, tiña razón no antedito, pois, de presente, agora que estou reproducindo a súa Crónica, e casualmente, vin nun diario esta fotografía, tomada polo periodista David Pérez, con uns rapaces diso da Recuperación da Memoria Histórica, escavando unha fosa común, para exhumar restos, precisamente entre Fonsagrada e as Grandas de Salime. Seica buscaban fusilados do Batallón Galicia, do que foi Comandante o coruñés Moreno Torres:


Exhumando
-.-

¡Se de min dependese, a ese Tío aplicáballe iso que teño visto nalgún establecemento, “Se reserva el derecho de admisión”! Non vou escribir o seu nome porque só teño sospeitas, e non probas das admisibles nun xuízo; aínda que as tivese, ¡tal e como están as inxustizas…! ¡Si, si, está ben o que puxen: as inxustizas!

Oín, ¡oín, que non espreitei!, que o Secretario dun Axuntamento de por aquí cerca denunciou ao seu Alcalde por estraperlista, por quedarse con parte dos “cupos forzosos” que entregaban os labregos, e non sei que máis virtudes desas que están de moda, froito da última guerra. A virtude seica se volveu pecado, e o pecado virtude, pois, ¡dá risa, igual que pasa coas traxicomedias! Expulsaron ao Secretario, e non ao Alcalde; ¡expulsaron ao inquisidor, en lugar do pecador! Da noite para a mañá, e agora, ese puritano, ese Ex-Secretario-Interventor, dedícase a fabricar non sei que produtos para o pelo. ¡Esta si que foi unha tomadura de pelo, unha máis!

Ao que ía: Dous sacos, dous, sempre dous, en cada viaxe que fai, e o Revisor, cando llos sobe á baca, sempre recibe a mesma orde:

-¡Tápame eses sacos coa lona!

Por unha vez fun incrédulo, que non lle crin que cada saco contiña dous xamóns, así que, ao disimulo, baixeime do coche e palpeinos: ¡Dúas patas, ben duriñas por certo, cheirando a…; non o sei, unha mestura de fume e carne salgada!

Por se me quedaba algunha dúbida, quitoumas o Revisor:

-¡Non, non é xamoneiro, senón morcego! Desenterra de noite…! Dixéronme que ten un can que o afixo á calaza, e lévao por toda esta contorna aos sitios onde enterran os cochos que morren diso do “mal rojo”, ou do que sexa. Desenterra, recorta, salga e afuma, ¡todo en secreto, pola súa propia man! Como ves, é un patriota, pois axuda a matar os que quedaron vivos da guerra… O que me falta por saber é se el tamén come desas…, viandas!

-¿Daquela, que facemos, que podemos facer?

 Contestoume en castelán:

-¡Agua que no has de beber, déjala correr!

Unha vez máis estivemos de acordo en que nos rodean problemas insolubles; insolubles, si, pero é un tormento, enorme, vivir con esta impotencia. Esta visto que aquí o único que se pode facer de viva voz é cantar o Cara al Sol.
-.-

¡Un, dous, tres…, baúis “Mundo”! Que así lles chaman, que mo dixo o Revisor, este sabeotodo co que non se pode discutir, pois, o dito…, ¡sabe latín! Para meterme con el, ás veces dígolle: Se en vez de cobra-los billetes do coche cobrases polo que nos ensinas, serías rico!

A súa contestación máis frecuente é:

-Botáronme do seminario porque tiveron medo de que lle pasase diante ao Bispo… ¿Imaxínasme de bispo ordenándolles aos curas que prediquen en galego cos galegos, en castelán cos casteláns, etcétera?

-¿E a Franco, a don Hermenegildo, en que lle falarías?

-¿A ese? ¡A ese, en francés, xa que é franco, que non galego!

A cousa dos baúis se esta Olivetti que teño agora escribise coa velocidade que falo, daríame para facer unha novela relatando o que aprendín nun par de días. Alí un veciño de onde vivo ten unha taberniña desas de bocois facendo de mesas, pero é tan chulo que non perde ocasión de falar do seu “restaurante”. El chámase Evaristo, pero a clientela di, “O bar do Pisto”. ¿Polos pistos que serve, ou polo pisto que se dá? ¡Non o sei! Presentouse antonte, que foi sábado, vestido de gala; quere dicirse, cunha gravata que ten barras e estrelas, que di que lla regalou un “americano”, ¡como se só fosen “americanos” eses de Norteamérica! Para máis luxo, con un sombreiro grande e teso, ao que non lle chama sombreiro senón “panamá”.

-¿Don Evaristo, -que agradece moito o “Don”-, seica vai de voda, e iso que non leva consigo á compañeira? ¿Non fará vostede coma aquel xudeu que viaxaba só na súa lúa de mel, e cando lle preguntaron pola noiva dixo, ¡Por quendas, amigo, que hai que atenderlle á clientela!

-Pois…, ¡eu tamén! Pero a miña lúa, máis que de mel, é de prata, que vou esperar a meu irmán Francisco, que veu de Cuba, e non o vexo desde antes da guerra, daquela que tamén vin eu, e xa non puiden volver. Francisco é máis que un irmán, pois era socio meu, que tiñamos un hotel na Habana, e agora xa ten dez ou doce. Escribiume dicindo que vendeu a metade deles, e que vén cos cartos da miña metade, que seguiu considerándome socio!

Dixen para min: ¡Outro que ten hoteis! Debe ser que nos Estados Unidos non os teñen, ou non teñen quen llelos quente, e para iso baixan á illa das “gineteras”!

-Daquela séntese aquí, comigo, na dianteira, pois outro tan importante coma vostede non vai subir en todo o traxecto. –Isto xa o dixen en voz alta.

-Agradézolle a invitación, e vou corresponder con vostedes, que mañá, domingo, teremos no meu restaurante unha cea de gala, con cabritos asados e demais cousas, que as vou traer de Lugo, así que…, non me falten!

-Pero eu teño muller…! ¡Caseime!

-¡Que festa sería se non houbese mulleres! Ten que levala, que non será a única. ¡Xa verá que festa preparo; mesmo vai ser o congreso dos ricos desta bisbarra!

Seu irmán volveu con el, na viaxe de retorno, desde Lugo, onde xa tiña, na nosa administración…, ¡tres “Mundos”! Por ter, teñen razón os que lles chaman así a eses baúis grandes porque é certo que cabe un “mundo” en cadanseu, para canto máis nos tres deste don Paco. Pero non foi cousa de tres “mundos” pois seu irmán debeu baleirar as tendas de Lugo: ¡Entre sacos e paquetes, contei trece, e iso que os máis grandes xa os subiran á baca, para xunto dos baúis, valéndose de dous mozos deses que chaman “Mozos da corda”, que ata non sei o por que. O cubano deulles de propina non sei cantos billetes de 1 dólar, que nin se molestou en ir ao Banco para facerse con pesetas. ¡En vez de “Don Paco” haberá que chamarlle “Tío Sam”!

Da cea non vou apuntar nada, que me faría falta unha resma de papel, e tamén anda escaso, pero si anotarei os comentarios que nos fixo ao saír dela un veciño noso, outro ex cubano, que non se cansara de darlles apertas aos anfitrións. ¿Quen é o teu inimigo? ¡O do meu oficio! Notábase que tiña apetencia, borracho de licores, pero tamén de envexa, por difamar, por espir ao seu entrañable colega. Faría falta outra resma de papel, pero resumirei nunha frase: “Así calquera fai cartos en Cuba, montando tumbaeros para que os americanos gocen das súas vacacións caribeñas…”. Nada lle contestamos, nin a miña dona nin eu, porque nos pareceu que nin el nin o tema merecían o menor comentario. ¡Deu-los ampare; a eles, pero tamén a elas, miñas pobres, pois tamén é pobreza iso de metérselles debaixo aos americanos!
-.-


Díxenlle ao Revisor:

-¿Ti, que tanto sabes, sabías que en Lugo atan os cans con longaínzas?

-¿Segues matinando niso dos xamóns da calaza?

-Non ten remedio, pero tampouco o ten a circunstancia de que cadora viaxa máis xente cara a Lugo… ¿Que terá Lugo para que tanto tire da xente?

Quedouse matinando un pouco, pois, como bo galego, poucas veces contesta de inmediato:

-Se baixas á estación do tren verás que boa parte dos que traemos para Lugo despois quitan billete na RENFE, así que…, o das longaínzas debe abundar en todas partes, que poucos volven!

-¿Non será que se quedan por aló pola vergoña de volver pobres? ¡Non todos son cubanos, nin cubanos nin puteiros!

Non falamos máis do tema, aínda que barrenei todo o día, e coido que atopei a causa, pero non din co remedio: ¡Somos unha raza inzoa, que nos vén maiormente dos norteños, dos bretóns e dos suevos! Os fillos bravos nacen coas flores de maio, quere dicirse, nove meses despois das festas do verán. E os de matrimonio veñen ao mundo despois das mallas, o que nos leva a calcular que, polo menos a maior parte deles, non veñen de París senón das xeadas invernais. Algún día volverán a venderse aquelas mantas de Palencia…

A emigración, despois de educados, despois de mantidos nos seus anos de improdutividade, ocupábase dos excedentes; agora, sen apenas emigración externa, ben deitamos da interna; o único que  non cambia é o mercado dos panos das bágoas, que se me fai que seguen usándose, calquera que sexa a distancia dos ausentes. Os que están incómodos son os morgados, pois aqueles irmáns que se ían para América, polo menos unha boa parte deles, en vez de levar, traían. Os que se quedan agora na Península, Madrid, Barcelona, Bilbao…,  piden anticipos, acotío, pois incluso teñen que pagar traspaso por unha simple vivenda en aluguer. Ou moito me engano, ou tan pronto se xeneralice o método Ogino-Knaus, amén dos preservativos, estas aldeíñas, tal e como se presentan as cousas, deixarán de ter problemas de lexítimas. Máis é, que estudarán para avogados os fillos únicos, sexan varóns ou femias, así que iso de preitear vaise poñer a prezo de saldo. Como di Amaro nas feiras: “¡Amaro no vende; Amaro regala!”. Pois, igual: “¡Avogados en prácticas: déanos o seu preito, e será gratificado, tanto se gaña coma se perde!”. Ora ben, se a poboación vai a menos, e os turismos a máis, ¿que será dos meus fillos, a que se dedicarán se non quedan viaxeiros de autobús…? Teño que dicirlle á muller que, segundo nazan, en vez de Silabario que lles ensine o Código Civil. Así: Capítulo I.- Fuentes del derecho.- Artículo 1º. 1. Las fuentes del ordenamiento jurídico español son la ley, la costumbre y los principios generales del derecho…” ¡E desde que morra Franco, pois ese Hermegildo non vai ser eterno, tódolos avogados á política, que niso haberá prazas, vacantes!
-.-

Iso que ao principio me facía auto definirme como un ser desprezable, un paria, “o mudo do volante”, mentres estes dous asentos da dianteira corresponden e son gozados pola nobreza do país, fala que te falarás entre si, e poucas veces comigo, agora, á forza de oír, ver e calar, decateime de que son un privilexiado, pois sei o deles, mentres eses señoritos ignoran a opinión que me vou formando. Pero aínda chego máis lonxe, que me estou especializando en matinar que será o que realmente pensan cando din o que din.

Un día escoiteille a un Mestre de escola, que tamén estudan na Normal, pero pola tarde, na dos varóns, séxase, menos normal cá das súas colegas, pois as rapazas son moitas, e eles os rara avis, que, “os periódicos de hoxe en día hai que lelos entre liñas”. Desa observación tirei a conclusión de que aos persoeiros tamén hai que “oílos” entre liñas, descubrirlles o carácter e mailas intencións. Non é a cara o espello da alma; non ao completo: a voz, a modulación da voz, iso si que retrata á xente. Os cegos son uns psicólogos fabulosos, case adiviños. ¿Por que? ¡Simplemente porque, ao faltarlles a vista, aguzan o seu oído, e así captan tanto ou máis cós curas no confesionario!
-.-

Houbo poucos viaxeiros nestas primeiras semanas de Coresma, ¡que igual están de penitencia!, e os que viaxaron fixérono con recollemento; quere dicirse, con poucas falas, cousa que atribuín, máis que ao xaxún, a que nas casas hai pouco humor, pouco pan, e touciño, menos. O que si me chamou a atención foi aquel manco que quitou o diñeiro para o billete coa man esquerda; na dereita levaba un guante, ou luva, de coiro.

-¿E logo, señor, vén á berlina por ilustre, ou por manco?

O tipo era fachendoso:

-Son mutilado de guerra, pola miña deshonra!

-Entón, e perdoe a confianza, igual foi por mete-la man onde non debía..., tal que a unha asturiana!

-¡Metralla, amigo, neste brazo, e precisamente por te-la man dereita no peto, para deshonra miña, igual que agora, pois, se eu lanzase antes có rojo, como era o meu deber, arestora o manco sería outro!

-Desculpe, non quixen ofender; ¡falei por falar! Como non fumo, non dou queimado a saliva!

-As desculpas tiña que pedirmas o Goberno da República..., por deixarse vencer! ¡Outros que estaban coas mans no peto! Se no primeiro daqueles momentos decisivos non se agachase ese coruñés, o tal Casares Quiroga, ¡señorito da Coruña tiña que ser!, Franco seguiría en Tenerife, ou no Hotel Madrid, de Las Palmas, ou na avioneta que lle pagaron os Luca de Tena...; e aos outros, sen ese ferrolán, toda a pólvora se lles iría en salvas. Os do Goberno acolloáronse, e a min puxéronme de Cabo, cabo dos asturianos; aí mesmo, aí adiante, pola estrada de Tineo...

-Daquela, foron os asturianos...? ¡Xa mo parecía!



Niño de metralladoras en Asturias

-¡Diso, nada! Foron galegos, aqueles da dinamita; ¡traidores, que nos chamaban "mariscos" desde as trincheiras, esquecéndose de que eles, todos ou case todos, fóranse deste país, da costa, pero tamén do interior, para traballar nas minas, que daquela estaban no máximo apoxeo, co tirón industrial que se palpaba... Como eran máis arrevesados cós asturianos, e máis sacrificados, encomendáronlles a dinamita, os cartuchos das galerías... ¿Entende?

-¡Pouco, que é a primeira noticia que teño diso!

-Pois non será a última, que as verdades acaban saíndo, incluso das trincheiras! Esta guerra foi de galegos contra galegos, mandados, os nosos, por un galego descastado, que por algo lle chaman Franco, e por engado, casado cunha asturiana...; ía dicir, de Lugo, pero non, que era de Lugones, que agora me lembro. Dígollo a vostede porque me parece discreto, que disto non convén falar só perigo de que me deixen sen a outra, os nosos, os desta parte! Por aí adiante, de Grandas para aló, os asturianos dábanlle á sidrina, ¡canto máis medo tiñan, máis bebían!, así que, quen aguantaba de nós, do avance dos outros galegos, eran eses especialistas da trilita, séxase, os nosos irmáns, os propios, os galegos das minas, daquela agochados nos niños de formigón, ¡outras minas! ¡Acórdese que llo dixo este mutilado da Parada Nova!

Nisto a néboa fíxose cadora máis espesa, ¡que nin que estivésemos baixando á mina!, así que calamos co conto dos mineiros pois unha distracción miña podía levarnos ao fondo dun barranco, se cadra máis fondo cá galería daquelas minas de carbón que tanto influíran nas desigualdades da guerra.
-.-

Vencendo un certo pudor, pois aínda quedamos homes reservados, e mulleres non digamos, confeseime coa miña dona, ¡seguimos en coresma!, e mostreille o cartapacio das miñas..., ¡chamareilles crónicas, por máis que iso resulte pedante! Leunas e releunas engorde, como lles ensinan a facer na Normal para que corrixan en conciencia os exames dos rapaces, chegando a esta conclusión:

-Menos mal que non tes lido as Crónicas dos Reis de Asturias, que así non aprendiches a mentir por comenencia, pero tes unha carencia, se non te molesta que o diga: Os feitos non din nada, ou pouco, se non van explicados coas cores de causalidade e da coetaneidade; co sentir xeral, e coa estimulación ou exemplaridade!

Botei as mans á cabeza, desesperado polas dificultades imprevistas, para min imprevisibles, e ata non sei se insuperables, que aquel reto supoñía. ¡Tivera pouca escola, e logo que non fun á Guerra, á da fronte, á de maiúsculas, que din que é onde máis picardías se aprenden! O da guerra podo explicalo: De entrada, librei por fillo de viúva; pero, en vista de que nesta España chamada Nacional..., ¿nacional, de que, posto que case todos os que por aquí andamos e bramamos, nados somos, ca non traídos do estranxeiro!, moitos perdémo-lo pai en idade temperá, con algún que nin del sabe, afeitos que estamos aos namoros inmaturos, fixeron outra purga, outra criba, deixando como causa eximente a da saúde. ¡Os podres non serven para carne de canón! Aleguei, e teño, os pés planos, así que entenderon que non lles valía para correr nas avanzadas da Lexión; con todo, mandáronme volver aos tres meses, para mellor revisión. Nesta oportunidade, por consello dun primo de miña nai, un médico moi pícaro e moi sabido, metín debaixo dos brazos unhas follas que me deu, e non sei se polo que cheiraban ou polo que pinchaban, o caso foi que cantas veces me poñían o termómetro, outras tantas lles daba febres altísimas; isto unido a que estaba delgado, e ía algo acatarrado, déronme por tuberculoso perdido. ¡Que te enterre túa nai xunto de teu pai, pois nos campos de batalla non queda terra folgada! Non mo dixeron pero pensárono!

O caso foi que me librei da vangarda pero pasei á retagarda, pois, conducindo un deses "Ferias y Mercados", da Empresa Montaña, entrei en Barcelona mesmo detrás da Intendencia..., levándolles intendencia! Aquela pobre xente, co papel moeda da República invalidado, anulado, só tiña algunha que outra xoia para merca-los produtos galegos, así que volvemos para Galicia con un saco delas; en todo caso, bastantes menos das que se lle entregaran ás sobriñas dos curas na súa colecta..., ¿patriótica? ¡Non, patrioteira!

Ao de hoxe, fareille caso á miña dona, que para algo é a miña mestra.

Xa dixen que estamos na Coresma, e teño que engadir que: Coido que este ano ninguén comprou a bula, que non e precisa porque a pouca carne das nosas matanzas ben se derreteu cos fríos dun inverno longo, interminable. A xente, ademais de murcha, vese fraca, aterecida. ¿Será por iso que nunca tanto se repolou nas árbores que vexo acotío a ambos lados da estrada? Estamos acabando coa madeira, pero..., o primeiro é quenta-las canelas! E menos mal que os mozos aínda están en filas, case todos, que seica os están adestrando por se Alemaña lle declara a guerra á veciña, a Francia, pois daquela, ao seu amparo, ¡como de costume!, nós axudariámoslles aos teutóns, en lembranza de Carlos V, ocupando cos nosos Regulares o Marrocos francés. ¿Non estamos cantando iso de que, "... en España vuelve a amanecer"? Pois iso, que a única forma de facer Emperador a Franco, ¡este émulo de Carlos V!, é volvendo a ter imperios, terras alleas onde nunca se poña o sol. ¡Que o sol non saia por Antequera, senón polos montes do Atlas!

De non estar os mozos ausentes, con este frío, así fose debaixo das trapeiras, que a lá ten bo prezo, ¡a de bautizos que terían os nosos curas! Fálase de que lles nacen sobriños, moitos..., agora que seus irmáns están mobilizados! ¡Misterios da natureza! Deus fíxonos perfectos de máis, tanto, que lle damos que facer, comezando polos seus ministros!

En todo canto me abarca a vista en cada viaxe, e iso que pouco podo levantala da estrada por culpa das fochas, agrandadas pola invernía e sen peóns camiñeiros que as reparen, as mulleres déronlle ao pano para atrás, e véxoas tan dispostas manexando arados e grades, que se achega a hora de bota-las patacas; o malo vai ser se están podres, pois as sans colleron o costume de irse ao pote, xunto coas verzas e con algo de unto. O que desapareceu foi aquela moda das patacas fritas, pois o aceite está racionado, e con auga non se rustre! Tamén empeza a verse mulleres coa aixada ao lombo, decruando nos vedros. ¡Miñas pobres, coa forza que iso require!


Mulleres arando

Pásaseme pola cabeza que se algún día deciden licenciar quintas, os homes, desafeitos que están, e as mulleres, afeitas que se fan, vanse trocar os papeis: O home porá aos nenos a mexar, e atizará; as mulleres, no ínterim, estarán na Misa, misando; ou na feira, na labranza... ¡Deus nos aparte de tal, e máxime agora que os franquistas fusilan aos maricas, aos maricas pero tamén aos masóns, a tódolos que son "doutra masa"!

¿Que, miña rapaza, señora Mestra, váleche así; vai ben explicado? Se mo aceptas, seguirei dándolle á máquina, coma as pitas no trigo; do que non, chegado a Lugo, e con tempo libre, igual boto nun duplicado, nunha viúva, sexa de mortos ou de ausentes, que me invite, que así aforro os cartos do xantar!
-.-



No Cádavo. Escudo vello, lembrando a batalla
de D. Silo, no Campo da Matanza.

Hoxe, que é feira no Cádavo, viñemos recollendo máis cestas que mulleres, que se foron achegando ao coche con cadansúa debaixo de cada brazo. Como xa non lles quedan cousas importantes para vender, botáronlles man ás pitas, así que, cada cesta un poleiro! O malo vai ser que, se as venden, ¿con que ovos farán as tortillas de Pascua? Rapaces da contorna, coidado cos vosos! A explicación deuma o Revisor, que está en todo, en todo menos en conducir, ¡a Deus grazas, pois, se conduce el, báixome eu!

-Fartas de levar as toucas de lá do tear, agora que vén o bo tempo, e que se fala de que logo volverán tódolos homes que foron, ¡que os levaron!, á guerra, queren mercar blusas da tenda, desas escotadas...

-¿Dixéroncho, ou intúelo? ¡Que eu saiba, ti, de telepatía, de telepatía e de mecánica, cero! –Freei nel, un pouco.

-Déixase ver; e logo que seguen respondéndolle ao Cura: ¡Miserere domine! ¡Miseria de homes! ¿Ou é que ti non vas á Misa?

-¡Vou, vou, que ata me confeso por duplicado; na igrexa, co Cura; e na casa, coa miña muller!

-¿Cal, cal deles che dá máis penitencia? –Sempre inquirindo. Este home, máis que Revisor, é un Fiscal, pero a min non me tourea.

-¡Cal vai ser, a muller, que non quere ter fillos ata que volva a normalidade! ¿Coidas que volverá algún día?

-Atende á estrada, pois é o único que podes solucionar, que este país..., ¡este país, como dixo o outro, é un país rico de xente pobre, cousa que ten menos solución cás nosas rodas, que estou farto de axudarche a reparar pinchazos destas cámaras podres!
 
Oín, e calei, ¡á forza!, que nin que fose unha maldición pois daquela mesmo estoupou a esquerda da dianteira, e menos mal que a roda de reposto resistiu ata Lugo!
-.-

¡Vaia casualidade! Estes días falei, ou por mellor dicir, escribín, acerca dos papeis trucados, pero o que non se me veu á imaxinación, ata hoxe que o vin e oín, é que puidesen darse papeis trucados..., voluntarios! Resulta que na parada a onde saen ao coche os de Córneas, Córneas da Valeira para entendernos, agardaba por nós esa Mestra que naceu porta con porta coa miña muller. Tiñan a besta, e nela marchouse o seu home despois de axudarlle a subir unha bolsaza de man. A señora non se fixou en min, pero eu si, mesmo polo espello retrovisor. De asentada á miña dereita, e co motor ruxindo:

-Celebro moito vela, e cando lle diga á súa colega e veciña o ben que se conserva, vaino gozar, que me ten dito que son boas amigas.

-¡Ah, ola! Si por certo, que tamén a teño en alta estima, que xa de neniña era simpática. ¿Así que nos leva vostede? ¡Pois vaia con xeito, que teño que volver para cria-los fillos, e para relevar ao meu marido, que entre a labranza, os nenos, e mais a escola..., nin sei de onde saca o tempo!

Falaba alto e claro, pero eu debo ser moi torpe xa que non a din entendido:

-¡Non me vaia dicir que a limpeza da escola faina o seu marido!

-A limpeza, si, que tamén a fai, pero estoume referindo a que me substitúe a miúdo, e non só hoxe, que vou a Lugo para cobrar...; e de paso, á costureira!

-Non sabía, nunca mo dixo a miña, que o seu home tamén é mestre; ¡debe ser dos poucos profesores que deixaron seguir en activo!

-Non, que é labrego, ademais de terratenente. Como se di no Catecismo dese frei Marcos da Portela, ¿Ti es labrego? ¡Si, pola miña desgraza! Pero non tiña razón, pois, ser galego, é unha carreira; e se por engado es labrego, daquela suman dúas. Ninguén sabe tanto de tantas cousas, nin tan a fondo, do seu traballo, coma un paisano destes nosos. ¡Por algo lle dedico tanto tempo…, iso, ao traballo!

Eu seguía abraiado, desconcertado:

-¡Será á escola! ¿É que tamén dá clases nocturnas para os máis atrasados, ou..., máis grandiños?

-Iso faino o meu home, que eu teño abondo con ocuparme do gando e da labranza!

-¿Non me diga que tamén sabe arar? ¡Estas mulleres de Pol…!

-Arar, gradar, muxi-lo gando, baixa-los toxos e coce-lo pan. Mal que me estea dicilo, pero non hai traballo de home que non se me acaia, e logo que, en forza, cando loitamos na cama sempre remato encima!

Con unha man no volante, coa outra retirei a miña viseira, pois ante unha muller deste calibre o que menos pode facer un home é descubrirse. ¡Descubrinme ante a mestra de Córneas, e que non o saiba o Cura da Fonsagrada, pois é capaz de esixirme a mesma deferencia!
-.-




A cruz de pedra, na Vacariza.

Estas benditas rodas tiñan que acabar como acabaron, pois subindo á Vacariza pasamos á de reserva, e entrando en Castroverde tamén esta fallou, casual e afortunadamente cerca da casa de Bonifacio. Preguntei por el, e acompañoume á Telefónica, da que está encargada a irmá de Xerardo de Cepomundín, unha muller moi culta, ademais de agradable. Díxolles aos da "Fonsa" que parasen de comunicar e que lle deixasen liña pois o seu auto da Liña tivera unha avaría, e cumpría remediala. Falamos co meu Administrador, pero, de gomas, das novas, nin a primeira, ¡en todo Lugo! Entón Bonifacio, Bonifacio Pereira, que acumula de todo, amigos e inimigos, chamou aos Brañanova de Mosteiro, que lle prometeron traernos, en préstamo, unha das que tiñan en reserva para o seu camión "ruso"; xa ían vir á feira, aos xamóns, e de paso...

-¿Bonifacio, que facemos con esta xente empantanada, que no teu turismo non caben?

-¿Non tedes en Lugo o bus pequeno, o vello? Daquela proponlles dúas solucións: A tres ou catro dos que teñan máis présa, lévoos eu á capital. Os outros que esperen polo coche vello... E se alguén non quere ou non pode agardar quedo, que se dea unha volta pola feira, que hoxe toca aquí e non en Meira, e igual atopa o mesmo que ía buscar a Lugo, ¡máis barato!

Así o fixemos, acompañándoos eu á Veiga do Olmo, que é onde celebran a feira, pois os de Lugo en menos de dúas horas non ían aparecer. O que segue téñoo que detallar, pois a miña dona non me vai crer cando lle compare a feira de Castroverde coa do seu Mosteiro.

Nada máis entrar, polo Camiño Ancho, que lle chaman así porque era o camiño, a estrada, para ir a Madrid, están os mendigos, que aquí hai máis, moitos máis, que diante da propia catedral de Lugo. ¿Que significa isto? ¡É doado de adiviñar: que os de Castroverde son máis caritativos cós de Lugo, con todo ser aquí catro gatos! Pero aínda aprendín algo máis, pois a continuación da pena dos mendigos, ¡dúas, a de granito e maila súa, a persoal!, están os asentamentos das piteiras. ¡Nin os raposos tratan peor ás pitas, pois os golpes limítanse a tronzarlles o pescozo, pero estas mulleres despluman ás pitas e ás vendedoras, asemade! Asústanas, engánanas, e o que é peor, rinse delas! Só vin un cabaleiro nese oficio, e vouno mencionar, con toda a miña admiración: ¡o señor Mendaña, don Policarpo! É o pai do Director do Instituto de Lugo, don Delio. Seica hai moitos "Mendaña" pola parte de Astorga, así que igual proceden da maragatería; ¡comerciantes correctos, si señor, que aínda hai pouco que recorrían esta bisbarra con recuas de oito ou dez cargas!

Agora me explico que os pasaxeiros vaian camiño de Lugo con cara de esperanza, e retornen con sinais de amargura. Entendo que isto, a súa forma de ser e de actuar, debe causar moito dano aos meus paisaniños pois na súa maioría queren ser de Lugo, vivir en Lugo, para ter, ¡tamén eles!, ocasión de rirse dos seus veciños, dos que sigan na aldea. Non sei se isto virá de atrás, e confío que Deus o remediará unha vez que os paisaniños acaden certa cultura e certa liberdade, borrándose a fronteira actual. Ao de hoxe tal parece que os da muralla fosen romanos recentemente chegados, conquistadores, e o resto da provincia, celtiñas derrotados, conquistados. ¿Virá de tan lonxe?


Feira das vacas

Da feira das pitas, ¡das piteiras!, dos ovos, dos coellos, dos queixos, dos lacóns..., ¡de todo o mellor que por aquí temos e producimos, sen mencionar os xamóns pois os xamoneiros prefiren cortalos eles para que o paisaniño ignore o peso verdadeiro!, pasei á do gando. Xa non veñen aqueles requisadores que mercaban e marcaban para o Exército, pero algo deles quedou, algo arraigou. Estiven pouco tempo, pero ben me decatei que un dos clientes habituais da Liña, como non lle paren..., ía dicir os pés, que é o que se soe dicir, pero trátase da súa man; como non lle paren a man, digo, ben que se apresura a marca-la res, aínda que o trato non estea concertado, rematado. ¿Antes da guerra era así, había estes abusos? Cando o comentei no coche co Revisor díxome que, no seu criterio, esta guerra foi un retorno ao feudalismo, que era o que querían os caciques, os que a fomentaron e pagaron; amparados no palio da Igrexa, por suposto, máis ou menos como fixo Constantino o Grande. Sempre esaxera algo, pero ten moita cultura, e polas trazas coido que leva razón.

Tamén me referiu, falando das feiras e das súas picardías, que lle dixo o mancebo da farmacia do Cádavo, gran amigo seu, que lles entrou unha moza de alí mesmo, de Librán, pedíndolles..., ¡un preservativo! ¿Muller, para que queres iso, pois é unha cousa dos homes? A rapaza, segura do que pedía, contestoulle que lle recomendara un veciño, alí mesmo, na feira, que pedise ese remedio para o seu catarro, e que se deixase de tanto pano das mans. Cando saíu, ben informada, e mellor armada, quitou unha zoca e deulle con ela nos fociños ao seu amigo e veciño: ¡Para limparche os mocos! Estes mozos, que están volvendo desa escola da guerra, canta malicia aprenderon!

Pregunteille dúas cousas máis: Unha delas, que se iso da Baleira se debe escribir con b ou con v, ao que me contestou que para el era a terra do Val, dos Vales, e que non estaba baleira, nin moito menos! Que tiña un petouto no medio onde seica houbo un toxo queimado, que debeu ser ben grande para que de aí saíse o topónimo de Cádavo, aínda que a parroquial estea na Esperela. O outro inquérito tamén foi de alumno a mestre: se debía dicirse Vaqueriza ou Vacariza. Nisto soltoume unha bufonada, ¡Ti si que es vaqueiro, e non precisamente dos de alzada! ¿Onde viches as vacas desa vaquería; mantéñenas con toxos? O de Vacariza, para os que saben latín, e se non o sabes pregúntame a min, vén de que aí arriba vacaban, descansaban, aqueles romanos, ¡vacuus, desocupados!, cando ían de camiño para Asturias, que xa non era pouca tirada vir dacabalo desde o seu Lucus. Aí repoñían víveres, cabalos e carros, máis ou menos como estamos facendo nós, pois a principal diferenza está en que as súas rodas eran de madeira.

Sexa ou non sexa certo, como di ese italiano do aeródromo de Rozas, ¡Se non è vero è ben trovato!
-.-

Por fin conseguimos un par de rodas, outro, se non novas si en bo estado, así que podemos circular con unha relativa seguridade. O Xefe foi por elas a Monforte, de paso que nos mercaba unhas boas botas, de coiro ben curtido e ben traballado, que volve a habelas. Sempre me preguntei por que escasea tanto este material, coa de vacún que temos todo por aquí; a explicación igual é que nós criamos as vacas, pero onde as matan, e de paso gozan cos seus filetes, adoita ser alén da Pedrafita. Díxonos que o fixera para que non andemos cos pés mollados, pero o Revisor, que as ve vir ata por debaixo da auga, manifestou o seu parecer de que pretende a seguridade na condución, que non se nos queden os pés fríos cando teñamos que darlle aos pedais dos coches; de paso, para disimular, tamén llelas trouxo aos revisores.

Estas rodas, a criterio do outro chofer, o do coche vello, proceden dalgún camión do Exército, onde seica se ten dado o caso de estraperlar pneumáticos novos, ou semi, que llelos quitan aos camións substituíndoos, outra vez, polos vellos, co cal deseguida terán que pedir o subministre doutros. Este é o descontrol desta España imaxinativa, ¡que por algo temos un cuarterón de sangue mouro!, na que o Exército sempre foi en vangarda, como o demostra a existencia das contas "B", desde tempos inmemoriais, en absolutamente tódolos rexementos.

Xa pasou a Pascua, que a pasei coa miña dona, pois ese día leveina a Lugo, onde comemos unha tortilla de ovos que nos soubo a gloria. ¡É o que ten comer en boa compañía, que todo sabe mellor! Non lle fixen caso ao dito de que, O Carnaval coas túas mulleres, e a Pascua por onde puideres. ¡Nin llo fixen, nin llo farei mentres Deus me conserve os tóteles, (os tótems), que por algo lle dixo Deus a Adán que non era bo que o home estivese só! Hoxe, martes, tampouco fun só, que me rodearon..., ¡nada máis e nada menos que tres mandamáis, os tres alcaldes do recorrido! Pero isto, por insólito, merece unha explicación.

O costume que ten o da Fonsagrada é mandarme o seu alguacil para que non arranque ata que el chegue, aínda que non faría falta pois a virtude da puntualidade, esa, tena, e algunha máis coido que tamén, pero xa se sabe que quen mande a gusto de todos..., nin aquí, nin en Sebastopol! Xa estaba na porta do garaxe:

-¡Señor Alcalde, a chea de onte debeu ser boa, que non lle deixou durmir!

Igual son o único que se atreve a gastarlle bromas destas, que o teño afeito, e non se me enfada.

-Querido amigo, -que sempre me di así-, onde hai patrón, os mariñeiros non mandan!

Nada máis dixo, pero eu, que vou collendo algunha experiencia das picardías deste pícaro mundo, decateime de que o chamara o Gobernador. ¿Para relevalo? ¡Non, iso non, pois agora os relevos fanse por telegrama postal, que así lle chaman, aínda que os leve en man un garda, a imitación, supoño, de como fai Franco cos seus ministros! Pero no Cádavo subiu o da Valeira..., ese señor que baleirou o Val escribíndoo con b, pero a min non me dá a gana de obedecelo nisto das letras. ¡Tate! ¡Reunión de pastores, ovellas mortas! ¡Deus nos libre de tal, que xa estivo ben! Pero os meus temores disolvéronse coas primeiras palabras que lles escoitei:

-Brutus, tú también, hijo mío? Pero alédome de que foses chamado, que así, entre os dous, se nos recibe xuntos, o interrogatorio será máis livián!

-Sei polo de Meira que nos irá chamando a todos, un por un, para coñecer en primeira persoa que tal vai o estado de opinión, agora que a guerra e mailas sacas masivas quedan lonxe... ¡Relativamente lonxe, diría eu!

-¡Éche bastante dilema! Se lle dicimos ao Xefe que aínda rosman, e non poucos, mandaranos dez parellas de gardas para taparlles a boca cunha presada de verde, ¡e será peor o remedio cá enfermidade, pois daquela darán en rosmar dentro das súas casas, nas lareiras, e menos saberemos o que pasa polas súas mentes! Se o damos todo por tranquilo, é unha contradición á vista dos atracos que andan facendo os fuxidos, particularmente cando os paisanos volven das feiras, co peto cheo...

-Por min, a verdade: Que hai de todo, pero a peor non imos. No meu caso concreto lévome ben con catro medrosos, que me invitan a comer nas súas casas, de cando en vez, a cambio dalgún favorciño que lles fago, ou consigo, e tras da lareira, a carón do lume, cunha copa de país..., que é como mellor se arranxa este país!

En Castroverde subiu o deles, que por certo non está da fame, que ese debe comer en dúas casas á vez, e como os asentos do público son máis ben estreitos e incómodos, o Revisor tivo que deixarlle o seu, dicíndome baixiño: ¡Faite á idea de que estás no Calvario...!
-.-

Falando outra vez das feiras: Hoxe, primeiro sábado do mes, quedaban na Fonsagrada facendo os preparativos, ¡da deles, que a nosa tivémola onte! E mais non sei por que comecei a escribir isto, que non me facía falta, pois, mentres viva, de seguro que non se me borra do libro interior, dese que chaman memoria. ¡Nunca en tal apuro me vin!

Daquela, en poucas palabras: Onte, venres, ía eu ben agarrado ao volante, ¡e menos mal que ía así, pois, co sobresalto, se chego a dar un bandazo…, naquela curva…! Entrando en Montouto, o Brigada da Garda Civil, no seu cabalo, medio a medio da estrada, parado e apuntándolle ao coche coa fusila. Eu non protestei, pero os freos rechiaron ben rechiados, que ata non sei como aguantaron os ferodos sen queimarse.

De inmediato, o Revisor, que me di:



-Estamos rodeados da Garda Civil…, unha parella de cada lado!

O Brigada, que ben o oíamos aínda que estaba lonxe, deu un berro atroz, que nin que estivese ardendo o coche:

-¡Quiten esa lona; inmediatamente!

Baixouse o Revisor e, subindo pola escada traseira, púxose a desatar nas cordas para ir apartando a lona; eu subín detrás del, para axudarlle, en vista daquelas presas, daquelas ordes tronantes. Con isto feito, quedaron á vista os dez ou doce sacos das zocas do Pintor, do Pintor de Luaces. O Brigada, que seguía no cabalo, apuntándonos, igual que facían os seus gardas, pegou outro berro:

-¡Abrir eses sacos, inmediatamente!

Tan á presa o fixemos, e con tales nervios, que ata se saíu algunha das zocas, rebotando abaixo, na estrada.

Desde que os gardas se foron achegando, visiblemente satisfeitos de ver aquel montón de zocas, e xa calmos, ordenáronnos ensacalas. Entretidos niso, nin os vimos desaparecer, que se deberon largar por algún daqueles camiños de carro, pois na estrada non os vimos, nin diante nin detrás.

Agora levantarei a outra lona, a do segredo:

Eses zoqueiros de Luaces, que lles chaman do Pintor, aínda que sego sen saber se é alcume ou apelido, adoitan levar zocas á feira de Castroverde, e as que lles sobran, feira tras feira, déixanas gardadas alí nunha taberna, para levalas, mes a mes, á Fonsagrada, onde parece ser que teñen mellor venta as que desprezan en Castroverde. Fanas algo brutas, que lles deixan madeira abundante, e na Fonsagrada prefírenas así porque aguantan mellor das puntiñas que lles poñen para cravarlles as empeñas de goma, que llelas fixan de xeito parecido ao coiro dos zocos, con unha vira de lata ou de badana. O clima da Fonsagrada é algo máis forte có de Castroverde, e esa debe ser a razón das preferencias. Ao cargalas en Castroverde, que sempre está con elas un deses Pintor, tanto se fai calor coma se hai tormenta, pídenos que lle cubramos os sacos coa lona da baca, etcétera, etcétera. De chegados á Fonsagrada deixámosllelas gardar no propio garaxe, e así, o sábado, ao saír nós, eles acoden para retiralas.

Este conto, que de conto non ten nada, por incrible que pareza, aclaróunolo esta mañá un Falanxista que veu a Lugo, ¡como lle corresponde: na dianteira! Ocorréuseme dicirlle:

-Non se incline tanto para diante…, por se teño que dar unha freada coma a de onte!

-Non terás, non, como non sexa en Castroverde…

-¿E logo, que pasa en Castroverde?

-Pois que o noso Xefe telefonou ao cuartel de Castroverde para que deteñan ao chistoso que lles denunciou que viña o coche dos Veigas cargado de fuxidos, debaixo dunha lona, para apearse ao chegar á Fonsagrada, que mañá, por hoxe, asaltarían aos que saísen da feira con cartos…

Non me persignei para no retirar a dereita do volante, pero fágoo agora…, que non é para menos!  
-.-

De casado, e segundo para que cousas, teño tres confesores, tres confidentes: O de ámbito xeral, que é a miña dona; o das exteriorizacións, que é o Revisor; quedándome a espiritualidade, que lla encomendo ao Cura da Fonsagrada, que por algo é o da Fonte Limpa, o da Fonte Sacra! Pero hoxe non me confesei na igrexa, senón no coche:

-Señor Cura, isto de levarme sempre á súa esquerda, igual o fai pensar mal de min, mais, de serlle sincero, coido que estamos ben así: vostede sempre foi das dereitas, e eu estou á súa esquerda, pero á dereita deste Revisor, que mo revisa todo, todo menos os meus pecados, que sempre llos regalo a vostede! ¿Que fai con eles? ¿Almacénaos no confesionario, ou escribe un libro..., como fai algún que me sei?

-Mira, ho, vouche dar un consello, en latín, que é o meu: ¡Cave ne cadas! Pero como ti fas abondo con saber conducir, que non todos os meus fregueses saben levar o auto das súas vidas, ten coidado de non caer na tentación de facerlle caso ao teu compañeiro, ese da estrema esquerda. Teño que preguntar en Lugo se vai á Misa…; desde que chegades co coche, se entende!

Este Revisor, que ten bo oído, aínda que vai na "estrema" algo tamén percibe, pero o Cura seguiu de parola comigo, sabedor de que non lle ía replicar:

-Se che falo pouco, non mo tomes a mal, pois, ademais do Breviario, vou meditando no que teño que facer...

-Algo oín, que seica se dedica a sacar almas do purgatorio, tanto aquí coma en Lugo!

-¡Non te facía tan pillo! Pois si, algo diso hai, que xa quitei do cárcere uns cantos, pero, cantos máis quito, ou me deixan quitar, máis entran, que os traen doutros lugares.

Quedei calado uns cantos quilómetros, pero acabei dicíndolle, atrevéndome:

-Din as malas linguas que en Lugo vostede utiliza de bula un par de xamóns..., por cada porco que se lle resiste!

Calou, así que insistín:

-Tamén engaden que presume doutros apoios, pero que o grande dos seus é ese Capelán do cárcere, un colega que naceu aí abaixo, doutro municipio, pero preto da Fonsagrada... ¡Claro que non mo vai dicir, pois eu confeso da parte de fóra do seu confesionario!

-¡Aínda es máis pillo do que eu pensaba! Con tal de que nos lave, ti deixa corre-la auga!

Non me atrevín a seguir, que igual sería rompe-la nosa entente cordiale, que é como lle chama o Revisor á miña amizade co noso crego. No que si estou de acordo co "corvo", que é como lles chamaban os anarquistas, é niso de que hai Deus. De non habelo, que xardineiro se podía ocupar deste verxel que me, que nós, regala os ollos, acotío, desde Asturias a Lugo? ¡Pero mira que o fai ben este Deus, que non só crea, senón que incluso lles bota perfume ás flores!
-.-

Veño observando que esa paisaxe cambia tódolos días, e cando se cansa de ir a mellor, cambia para peor, aínda que o inverno tamén é gracioso. A miña muller di que cando neva na Fonsagrada estamos máis cerca do Ceo, que todo se volve limpo e branco.

Outra cousa: Tiven ofertas para cambiar de empresa, que din que aínda non tiven ningún accidente; e de multas, tampouco, salvo as que nos poñen á entrada de Lugo, de cando en vez, por levar exceso de carga. A eses contratempos, propios destes tempos, nin caso lles fago: unha, porque paga a Empresa, que sempre é menos do que gana por exceso; e outra, porque, se non queren aglomeracións, que deixen importar coches, que agora, licenciados uns cantos choferes dos que conducían aqueles camións da tropa, fosen musulmáns ou cristiáns, teríamos especialistas dabondo para duplicar as liñas; todas, e non só a nosa!

Cando lle comentei isto das multas, díxome o Revisor:

-Non esperes coche novo nunha temporada, que seica temos grandes débedas, tanto con Alemaña como con Italia, que incluso se di que se van enfrontar con Abisinia e con Inglaterra...; que nos cobrarán os xuros da nosa, que lles teremos que axudar, devolver os favores con volframio, e con carne de vaca..., e xa non sexa con carne de canón! ¡Se volve a haber recrutamento, desta iremos os que sobramos da outra, tortos, fillos de viúva, etcétera!

-Mira, ho, non me poñas nervioso, que estas fochas da estrada a menos non foron; e agora que vou ser páter familias...

-¿Non cho dixo o noso, tan amigos que sodes, ou vos facedes? Isto das fochas vai ter arranxo, que preparan un bando, ¡os tres alcaldes, de consuno!, polo que establecen unha cousa que se vai chamar "Prestación persoal", e consiste en que, todo aquel que use a estrada, sexa a pé, dacabalo ou en coche, terá que acudir, segundo os vaian chamando os pedáneos do recorrido, co pico e coa pala traídos da súa casa, para botarlles terra ás fochas, e limpa-las beiravías. ¿Sabíalo?

-¿Terra, ás fochas...? Iso non vale, pois cando chova será contraproducente. ¡O que cómpre é escachar pedra!

-Tamén o farán, tamén; pero nós, ti e mais eu, imos ter sorte, que non se pode estar na Misa e repica-las campás; se nos apean, quen fará andar este mal chamado vehículo? ¿O Alcalde de Lugo? ¡Ese só sabe dicir, cando remata as súas arengas: "¡He dicho!".
-.-

Estoutro episodio dun Cura, outro, con outro Cura, ou por mellor dicir, ao lado dun, que ata non sei de que parroquia é pois sempre nos espera na estrada, para acó da Fonsagrada, terei que escribilo con letras minúsculas, que non estou seguro de ter oído ben o que viñeron dicindo, de tan insólito que me pareceu este caso, e segue parecéndomo, aínda que xa pasaron unhas horas. A que ía ao meu lado era a súa criada, que ma puxo no medio; diso é do único que estou seguro.

-Ben sabe que me levo do mellor con súa irmá, e logo que está tan rica... –Dixo ela.

-A que está riquísima es ti, ¡sabereino eu! ¡Auténtico bombón! –Contestoulle o crego.

Ela seguiu coa confidencia:

-Estáballe dicindo que, como está tan rica, menos cá vostede non me vai pagar... O peor vai ser cando veña o neno, se vén, pois, daquela, ¿a quen lle boto as culpas...? ¡Que diga eu que pequei con seu cuñado non lles vai gustar!

-Cala, muller, ou fala baixiño... ¡Foi unha desgraza que acabásemos con esas gomas que trouxen da guerra, daquela que fun Capelán...!

-Xa me dixo que as ía recollendo do macuto dos mortos, que llelas deran por se tiñan que verse coas mulleres dos roxos, podres dos seus vicios!

¡Mira quen vai falar!, díxenlle á miña camisa, que máis aló non podía, nin debía, pero aos poucos din en meditar: Iso de que os Cardeais sexan vellos é un atraso da Igrexa Católica, pois, mentres non os renoven, os Papas, elixidos deles, entre eles, non van deixar casa-los curas...! San Pedro, e mais foi o primeiro dos Papas, tivo sogra, ¿non si? ¡Pobriños eles, e pobriños nós, pois mentres sigan así, mal poden entender o problema dos casados!
...

Segundo estou dándolle á máquina, vexo que se achegan á ventá do despacho o Crego e maila súa moza, digo, a súa criada, e quitan billete de regreso, para os dous! Iso significa, penso que significa, xa que non a deixa en Lugo con súa irmá, ¡grazas a Deus!, que a rapaza está menopáusica, que todo foi un susto, un mal entendido, e que o médico lle adiviñou a doenza, ¡para tranquilidade deses pecadores! Volvo a repetir o que xa puxen, e se estou equivocado, que Deus me perdoe; a min tamén! ¡Se non queren curas alzados, que os capen no Seminario! ¿Ou é que non son de carne, fillos da carne, irmáns de seus irmáns?

Isto de hoxe non podo dicirllo a ninguén, e menos á miña dona, que vén desa Normal de Lugo onde só a beatería é normal. Como segue preparando as oposicións, e non lle queda tempo para aburrirse neste aburrimento da Fonsagrada, deixou de ler estes folios; do contrario, o presente tería que rompelo, ou escondelo aquí en Lugo.
-.-




De velos a diario, nin me decatei de que xa maduraron os trigos. Pasa coa natureza coma cos nenos, pois, véndoos acotío, un non se decata de que medran, e chegan a ter uso de razón, que é igual que dicir, propensión ao pecado. Falando do pecado: estes días tratei de evita-lo noso Crego, por se me nota algunha picardía, co psicólogos que son! O meu problema, agora, é que terei que confesar en Lugo para que o meu non saiba que sei o que non debera saber dun colega seu, rexente no seu propio arciprestado, tanto na viaxe de ida como na de volta. Tan insólito me parece aquel episodio que por veces penso se non o soñaría, pois é imposible que pasase algo entre aqueles dous da miña dereita..., xa que os dous teñen, e levaban, saia!

Nas agras do traxecto todo é mulleres; mulleres, vellos e nenos; está visto que aínda volveron poucos mozos dos das quintas, e algún debe estar, seguro que está, ¡moitos!, sobre dos luceiros, facendo a garda. ¡Seguro que si, que xa o di ese himno! Ben me gustaría para-lo coche, meterlle o freo de man, e axudarlles a botar un rego, pero..., ¿quen leva o volante, pois o Revisor, por máis que llo digo, non se atreve máis que a darlle ao veo cando non acende? Sempre alega que el, ás vellas, non lles quere meter man; referíndose á maquinaria vella, á dos coches, por suposto, que non hai que ser mal pensados!
-.-

¡Deus, como me apetece nestes días darlle o volante ao Revisor, para que leve o coche a Lugo, e o traia de regreso, quedándome nunha desas leiras, axudándolles a segar! Non o faría por caridade, penso que non, senón por egoísmo, polo moito que me apetece cambiar de oficio, apearme, andar, agacharme, darlle ao fouciño, e de paso, conversar con esa xente, que estou farto de levar curas, falanxistas, e caciques, na berlina, ao meu lado, que só falan de grandes temas, pero, do trigo, en absoluto, que xa llelo dan cocido!

Díxonos o Patrón, prometeunos que, cando mellore algo a situación, consiga modernizar os coches e todo iso, que el mesmo está desexando darnos vacacións, que está seguro de que a xente traballa mellor, con máis ánimo, cando goza de descansos, que despexan a mente.

¿Mellorar a situación? Non podo dicilo en público, que me tomarán por rojo, e, daquela, ao cárcere! Entre os que non volveron, unha porque xa hai tantos facendo esa garda sobre dos luceiros, ¡os de aquí, pois aos outros danos por condenados, no inferno!, e outra porque non dan soltado as quintas; iso amén dos presos, exiliados, quintas que van licenciando a contagotas, Castela sen mulas, iso que chaman Regiones Devastadas…, este é o pais dos vellos e das viúvas, unhas de vivos e outras de mortos… Seica está vindo algún diñeiro para os que teñen parentes en América, pero todo é pouco. E logo está ese invento maldito do estraperlo… De fóra non vén nada, ou case nada, que incluso escasea o de aquí, aceite e azucre da remolacha, pois o de cana, ¡quen o viu!, etc., canto máis as cousas importadas, o que antes se chamaba ultramarinos. Aquí en Lugo ben se deita, ¡para os que poden pagarlles!, deses que traen cousas de Portugal, pasando polos montes pois as estradas están tomadas polos Gardas, que para iso seguimos en guerra; guerra económica, lle chamou o outro día o noso Xefe.

Eu mesmo, se non fose porque me botou o lazo esa Mestra…, iríame para América tan pronto conseguise papeis, que parentes por aló teño, e xa hai algún que nin o coñezo nin me coñece, pero conservan e conservo os apelidos…, coma a metade dos galegos!
-.-

Está todo corrido por Lugo que ese tal Hitler, ese amigo de don Hermenegildo, vainos conceder a venia para que lle axudemos a matar comunistas, que seguen vivos os de Rusia, e nós, adestrados que estamos, imos botar en falta ese deporte. ¡O que vale ter amigos...! E logo que os españois, afeitos a darnos de paus, se non temos pistola, ¡algúns teñen de máis!, botamos man dun fungueiro. Coma sempre, cambiei impresións co meu Revisor, que o teño a todas horas preto de min, que nin que fose o meu anxo da garda:

-Polas referencias que teño, Rusia é un país frío; daquela, os mouros, que xa agarraban unhas bronquites do nabo por aí adiante, en Asturias, ¿pensas que van resistir as xeadas de Siberia?

-¿Mouros? Os que quedaron vivos, están derreados ou escarmentados. Ese Francolas vai levar galegos, que se non os ten voluntarios, volverá ás levas, que é moita a súa débeda..., e non hai alemán que non saiba aperta-las roscas!

-Se requisan este auto, igual temos que ir, ti e mais eu!

-¡Xa! E levas á túa cociñeira...; o malo é que está afeita a cociñar con leña, e por aló seica o fan con carbón do Ruhr!

De broma falamos, pero as pernas tremían; unha, por se tal ocorría; e outra, polo frío, con todo xa estar afeitos ao clima da Fonsagrada! É ben certo iso que din de que cando o río soa, auga leva, pois corren os meses e as quintas apenas se licencian porque..., ¡porque o tal Hitler "autorizou" a nosa amigable colaboración, e aos amigos non se lles pode faltar! ¿Que estamos na sega...? ¡Que a fagan os mouros, xa que lle teñen medo ao frío!
-.-

Tanto levo escrito, que teño anoxada esta máquina. E logo que nin sei para que, nin para quen o fago, pois a muller ten abondo cos seus apuntes, e os demais...? Aquí o único afeccionado a ler é o noso Cura, pero ese ten bastante co seu misal, que é moi grande. E menos mal que se lle foi a criada, ¡din que para Venezuela, reclamada por un irmán! Agora ten unha muller á que chama tía, e serao, porque llo di con minúsculas. Coido que faría ese cambio, ese truque, para evitar o que dirán..., agora que a xente vai empezando a saír da súa mudez. Este vicio de opinar, de levantar falso testemuño, preferentemente dos cregos, chega a todas partes, por sacra que sexa a súa fonte!

Estou matinando en deixar pasar unha tempada, ata que se vaia renovando a clientela, pois dos actuais xa sei o que pensan... ¡Minto, pois debo poñer que só sei o que din, que pode ser distinto!
-.-




En réplica: “U.R.S.S.”, ¡Único Responsable Serrano Suñer!

Nestes tres ou catro últimos anos, con isto do neno, durmo pouco, así que estiven chegando a Lugo sen ganas de poñerme á máquina, pero non resisto a tentación de dar por escrito o que me pasou hoxe, diante da nosa Administración, mentres esperabamos que se xuntase a xente para face-lo retorno: ¡Aquel rapaciño da Boucella..., que volveu cunha Cruz de Ferro ao lombo!

-¡Ai, ho, paréceche que tivo pouca cruz túa nai criándote, señorito da Casa Grande?

-Iso da Casa Grande...; pois, xa que o di, non me veu mal semellante paternidade, que non sei se saberá que meu pai obsequiou á miña nai con un dos seus mellores prados, mesmo na porta da casa! ¡Iso si que foi paternidade responsable!

Por se non me entendera:

-Quixen referirme a esa cruz, a esa condecoración, que Deus, ¿ou sería o demo...?

Non me deixou concluír a broma:

-¡O demo, non; Hitler, que é un home agradecido! Déronma polo que aguantei enfrontándome a dous rusos que estaban violando unha muller, a nosa cantineira, que saíra comprar leite para o café..., aló, en Smolensko!

-Así que a vosa cantineira prefería unha compañía de españois, á de dous rusos?

-A aqueles, como non llelas dean no Ceo...! Despois de matalos, carguei con eles, un debaixo de cada brazo, e leveinos a onde tiñamos a nosa posición. O Capelán, que por certo é de aquí cerca, de Arxemil, felicitoume por defender o honor dunha muller!

-Entón, con iso, o teu Capitán fixo a correspondente proposta...!

-¡Naturalmente! Agora son o orgullo da Baleira; pero vou volver, despois deste permiso, que queda moita Rusia sen tomar... ¡É tan grande, que non a damos esmagado!

Estiven a dicirlle, ¿Por que non tomas Montecubeiro, que é máis pequeno, e tamén segue sen tomar?, pero, ¿quen son eu para amargarlle a vida a un heroe, tan satisfeito de selo?
-.-
Volvín a pasar, ¡anos!, xa non sei cantos, que perdín a conta, sen redactar, "memorias", pero non por iso perdín a miña. Moito deu de si esta tempada, moitas cousas pasaron, algunha difícil de entender, e por tanto, de explicar: ¡Téñoas na cabeza, pero tamén na "ialma", como dicía aquel Sidro, pois houbo de todo, luces e sombras. Neste tempo, no que escribín pouco ou nada, ademais de conducir, ademais de estrear coches, ¡que por fin asignáronme un do trinque!, fixen fillos, -de segundo veu unha nena-, e plantei árbores nunhas finquiñas que merquei, ¡que mercamos!, agora que libro un día á semana. ¿Que máis se me pode pedir?



Para pasa-lo rato, como agora se di, para romper esta monotonía do volante, veño de comprar unha máquina de escribir; case diría que llela pedín aos Reis se non fose porque este Franco opina que, para Rei, el; "por la gracia de Dios", nada menos! (Non ma comprou Franco senón a miña muller, que igual pensa que dándolle á máquina teño menos tempo para fixarme nas mozas, agora que volve a moda dos escotes). De paso direi que lle deron escola en propiedade; ¡prestáronlla! Disto infírese que agora escribirei de noite, cando volva de Lugo, así que os meus relatos serán inversos, quero dicir, con episodios máis ben da viaxe de retorno. Pero non serán cotiáns xa que, co tempo, houbo melloras laborais, e teño días libres, amén dunha quincena de vacacións anuais, que me serven para pasalos noutras estradas, coa miña xente, recorrendo esta península mal chamada Iberia, ¡terra de coellos! Así nos vai, que fuximos coma coellos pois deuse en abrir, algo, a emigración, e os poucos mozos que quedaban no país, desde que os criamos, os educamos, os vestimos, os vacinamos, etcétera, vanse para América; ¡vanlle traballar ao veciño!

Esta máquina, a miña, funciona mellor cá que tiñamos na Administración; o que non sei é se escribe ben, se escribo ben, pois este dactilógrafo, que é como agora nos chaman os pedantes, ten os dedos medio agarrotados de tanto apreixar nos volantes dos coches, ¡e menos mal que o do novo xa non é de madeira de freixo! En todo caso seguirei redactando as miñas observacións, se me permitides chamarlles así. ¡Eu non escoito, simplemente oio; así que ninguén ouse chamarme espía! O único que non cambiou foi o meu Revisor, que segue sendo o mesmo, aínda que máis cascarrabias, e iso que xa non se senta á miña esquerda. O coche novo ten o meu asento adiantado, separado dos outros, así que, de aquí en diante, mal poderei oír, pero si podo falar, de cando en vez, cos pasaxeiros, nas paradas, nas terminais, ou no café. Como son bastante falador, ¡que falangueiro é outra cousa!, algo de zume lles sacarei, por máis que os galegos sexamos coma o retrovisor, que só informa do pasado, gardándose as expectativas de futuro.
-.-

¡Tantas cousas pasaron, e están pasando, que nin sei por onde empezar! Fareino pola paisaxe, que non é do que menos cambiou: Case non quedan carballeiras pois a RENFE, entre que non se repuxeron as travesas, sabotaxes, bombardeos, e todo iso, estaba feita unha braga; por parte, o labreguiño precisaba cartos: dota-las mozas, mercar roupa, que empeza a habela nas tendas, pagarlles a pasaxe aos fillos emigrantes... Por aquí presentouse unha praga de portugueses, coa serra de ídem, que fixo desaparecer a nosa, a monstruosa, aquela de aire, e tiran travesas pola tega vella. Meus pobres, que ata deberon vir de Matamala a Matapeor, pois hai quen di que os viu comer landras e asar lagartos nas carballeiras.




Volveuse ás corridas do Galo, por carnavais; e ás sentenzas da Pascua, en tal día. Está prohibido o galego en público, salvo naquelas publicacións que veñan dos clásicos, quere dicirse, as antigas, pero estes fistores das Sentenzas teñen a coraxe suficiente para redactar na lingua de seus pais. Como se trata de literatos afeccionados, os gardas, que adoitan estar mandados, como de costume, por casteláns, rinse deles, e cualifícanos de parvos, de infantís; déixanos en paz por..., subnormais!
 
Nunca na Historia de España houbo, -polo que di a miña muller, que esa disciplina tívoa na súa Normal-, un amencer máis lento que este da posguerra, e iso que ben levan cantado o de que, "... en España vuelve a amanecer!". ¡Dez anos, entre lusco e fusco; máis que un amencer, parece un eclipse interminable! O único que funciona, polo que oio dicir na Praza de Abastos, é a venta de laranxas para conseguir divisas; ¡ou é certo, ou un invento das praceiras para subi-los prezos!

Vólvese a falar do país, aínda que segue a censura. Isto seino por un rapaz de Montecubeiro que escribiu un libro titulado "Castroverde. Bosquejo histórico-geográfico", e díxome, cando llo merquei, que lle fora censurado na Subsecretaría de Educación Popular. Como se demoraban en devolverlle o orixinal autorizado, preguntou quen llo tiña que autorizar ou revisar, e dixéronlle que lle correspondía a un tal Camilo José Cela. Entendo que a Historia poida, ou conveña, censurala, pero, ¿a xeografía? ¡Que coño lle van censurar á xeografía!

Volven a ser os emigrantes os que dan cartos para escolas, para bibliotecas, para anovar o cemiterio, para a festa do lugar... E cando o morgado lles nega o herdo, que tamén hai casos, tiran de testamento e venden a intermediarios especializados, que á súa vez revenden aos morgados. ¡Se eu fixen esta Galicia dos meus pecados, que o demo me leve!, diría Curros Enríquez se tal contradición vise.

Aínda quedan gardas neste país, pero, ao de hoxe, dedícanse máis ben, en colaboración cos Curas, a apaga-las luces do campo da festa, con día, para que as mozas non estraguen os zapatiños de charón no seu regreso ao casal. ¡Mirade que paternal, que administrador, é o novo Estado! Chámanlle Nacional Sindicalista porque ten / temos un sindicato único, para toda a nación, e ademais, para mellor perfección, ¡vertical, que non se torce! Un só, no que gozan, xuntos, as melopeas, empresarios e traballadores. Explicareino: ¡Todos bailamos ao son dos Gobernadores, que seguen sendo uns músicos moi aseñorados, que demostraron fidelidade aos Principios deste Movemento Inmóbil! ¿Quen inventou ese Movemento sen movemento? Seica foi o propio don Francisco, ao que un de aí de Montecubeiro, ¡de Montecubeiro tiña que ser!, seica lle chama dona Francisca, porque na súa humildade galaica atribúelle os méritos a un tal José Antonio... ¡Pobre Primo, que fixo o ídem, pois nin o liberaron coa Lexión, ou coa Mariña, do seu cárcere de Alacante; nin o trocaron polo fillo de Largo Caballero, nin deixaron que a súa Falange fose independente, fusionándoa, a golpe de decreto, coas JONS. E logo que aos seus non lles deron arte nin parte no mando efectivo, directo, estatal, salvo o de utilizalos como máscara ou pano escénico dos mandos militares.

En canto aos curas, agora que non teñen “rojos” para subilos á excomuñón, dedícanse á caza; arremangan de sotana, collen a escopeta, pois a eles non lles negan o permiso de armas, e bótanse ao monte. ¡Pim, plam, plum; coellos, lebres, perdices..., ao pote! De sobremesa, como de costume, chocolate. Quedáronse sen inimigos, que xa ninguén lles fai coplas, nin se contan contos deles, e menos dos verdes. Incluso hai vinte e cinco eclesiásticos nas Cortes Españolas. Nas de Madrid, nas de maiúsculas; non pensedes mal. ¡Que falta temos dun Concilio, aínda que só sexa para que paren de misar poñéndose de cu para os fregueses!

As alcaldías, ¡ai frei Marcos da Portela, se resucitases!, por culpa de que empezamos a ter lexislación, e os vellos caciques, diso, nada, pois, ou non estudaron, ou o teñen esquecido, están sendo controlados, dominados, polos Secretarios. Ao Alcalde pouco máis lle queda que a vara, e para iso converteuse nun símbolo axeitado para as tomas de posesión. Logo é coma ese letreiro que vin nunha fronteira de Portugal, gravado nun canonciño, que di: "¡Ai de ti España, se te moves!”.

Tamén terei que falar da xuventude, do noso relevo: Nunca tan mimada foi, pois os pais, con iso do autoodio, coa ignorancia herdada, estanse desfondando para darlles estudos, para subilos enriba deles, e iso, que parece tan xusto, tan bo, tan xeneroso, á larga..., Deus dirá!

Ben, fareilles caso aos pedagogos, que din: Lo bueno, si es breve, dos veces bueno. ¡Falan en castelán, por suposto, que por algo é a lingua do Imperio! Pero estoume enrolando... Esta é unha expresión que non sei se será académica, pero empeza a oírse. Estas última parrafeadas escribinas nunhas vacacións, mais agora, volto ao traballo, terei que dicir, terei que volver a relatar, o que vaia descubrindo polo parabrisas deste auto da Liña.
-.-


Teño que admitir, ¡a verdade por diante, aínda que manque!, que na pasada década, na dos Corenta, fíxose bastante por mellora-las estradas, pero seguen sendo de pedra, de croios, case todas. Os turismos van en aumento, nunha progresión tal, que de seguir isto algún día os choferes dos autocares teremos que limitarnos ás excursións, e a recoller nenos polas aldeíñas para levalos á escola da súa demarcación. Os turismos, en xeral, son dos ricos, dos chulos, dos estraperlistas, dos pretensiosos, dos prepotentes, así que dá pánico cruzarse con eles na estrada; non caen na conta de que, caso dun accidente, o auto pequeno adoita levar a peor parte, pero estes señoritos son..., ¡iso, señoritos!

Quitáronme o Revisor, que, ¡por fin!, ten carné. Como dixo Gandoi cando lle preguntaron se a vaca, co repocho dunha semana para levala á feira con boa presenza, era de leite, ¡Se cho digo non mo cres! Vouno escribir, dado que estas "memorias" van para largo, e iso se chegan a publicarse! O Xefe, sen outra explicación, mandoulle facer unhas fotos de carné, ¡con gafas escuras! E aos poucos días entregoulle un carné, con aquela foto, ¡firmado pola autoridade competente! O incompetente é el, pero díxolle o propio Xefe: ¡Agora, aprende a conducir, que a conducirte xa sabes! Pasado o mes, e revisada a conduta do Revisor, ¡ascendeu a condutor doutro coche, un novo, outro, coa dirección suaviña, que para min o quixese! ¿Méritos? ¡De vello, casou coa filla do Administrador, a moza máis fea de todo Lugo!

Agora son un deus: ¡Dez oficios nunha soa persoa: chofer, revisor, acomodador, sube maletas e apea señoritas, que se puxo de moda ofrecerlles o brazo! "Los tiempos adelantan que es una barbaridad", dixeron nunha zarzuela que escoitei pola radio; algo así como, "La verbena de la Paloma". Están empezando a poñer radios nos autocares de luxo, nos novos. ¡Que adiantos! Para adiantos, adiantar un turismo, cousa que non me ocorre desde que desapareceron aqueles Ford T. Con estes adiantos, con estes adiantamentos, ¿non será un atraso escribir Memorias? As cousas, os sucesos, a xente, pasan correndo diante miña; máis ou menos coma as árbores vistas pola ventá dun coche, que aínda ben non as ves, e xa quedan a tres leguas. Había un dito que era, ¡Ese vai a cen! Había, pero foi en tempo pasado; cos novos motores, só os buses vellos irán a cen. ¡Deus, a de atropelos que nos esperan; vai morrer máis xente que na guerra!
-.-


Ou non pasan cousas extraordinarias, das que me caen en graza e me fan pensar, ou é que xa estou curado de espantos, e con iso o extraordinario fáiseme ordinario, cotián, intranscendente. O caso dos dous rapaces...; ¡ese, si! Volvían ledos de Lugo, cousa que xa non é ordinaria. E como agora, neste coche, non teño asentos ao meu lado, mentres esperaba na porta, que sempre deixo subir á xente tan pronto mostran o billete, pois non lle quero frieiras nin ao peor inimigo, rompín a falar con eles:

-¿E logo, vides de cobrar a lotería, que seica baixou de Madrid ao Cádavo?

O que parecía máis solto:

-¡A nosa lotería espéranos en Venezuela, pois alí, segundo nos dixo por carta un parente deste, o que nos reclama, atan os cans con longaínzas, e de mantidos que os teñen, nin bozo lles poñen!

-Nese caso as miñas congratulations, que é como di o Veterinario da Fonsagrada cando quita as crías difíciles. Aínda que, pensándoo ben, eses parabéns debérasmos dar, ti, a min!

-¿Eu?

-Ti, polas molestias que me evitas, que estou farto de axudarche a subir cestas de talas a este coche.

O rapaz, que non é menos pillo cá min, quedóuseme mirando, como en dúbida de seguirme a corrente, ou non; por fin, soltouma:

-Os parabéns haberá que dárllelos a cincuenta veciños do Val, que xa daban por inevitable que lles seguise roubando carballiños á media noite, para face-las miñas cestas.

-Se queres confesar, o Cura da Fonsagrada debe estar a chegar, que me dixo que non marchásemos sen el.

O rapaz deulle á cabeza, con un aceno negativo, rotundo:

-Mellor me confeso en Venezuela, que alí seica hai protestantes, e eses estarán cansos de protestar!

-A ti coñézote ben, pero, este compañeiro?

-Este é un segundo de casa rica, así que lle dá vergoña que se saiba que ten que emigrar. Xa morreu seu pai, pero antes de irse, para que a casa seguise sendo rica e de sona, deixoulle dous terzos ao morgado. Este non ten oficio nin beneficio, pero eu díxenlle que Venezuela é un país quente, e que por aló igual gaña a vida vendendo xeados, que así, de paso, tamén os papa el!

Como era cedo, e aínda non se arrimara xente, seguín co lerio, pois dos mozos apréndese máis que dos vellos; falan con máis soltura, con máis franqueza.

-Se entendín ben, ídesvos para América..., pero quitades billete de volta para a aldea!

-¡De momento, si! Billetes de volta son os que vimos de deixar no Banco de España, aí na calle do General Franco, que nos obrigaron a depositar o importe dos billetes de volta no barco, por se nos botan de Venezuela; repatriación, lle chamaron...

Nisto si que empezou a chegar xente, así que me quedei coa curiosidade, insatisfeita, de preguntarlles como era que os deixaban marchar antes de cumprir o servizo militar. Igual é que aínda non entraron en quintas... Ao deixalos en solitario pasaron a mellor compañía, que se lles achegaron tres rapazas, tamén da Valeira, desas que van a Lugo para comprar roupa. O da roupa non fai falta preguntalo, que xa o di a súa paquetería. Aquelas mozas deron en cimbrarse ao seu redor, que nin que estivesen nunha pasarela de modas. Tate, díxenlle ao meu chaleco, estas son boas pero non están melloradas; ¡van ao mel, en espera de que volvan por elas, ou as reclamen para a súa colmea..., tan pronto sexan ricos!
-.-

Na parada de Romeán acordeime de que tiña que baixar un velliño engurrado, que mal se tiña en dúas caiadas, así que me apeei para axudarlle por se non o esperaban; non facía falta, pois viñeron na súa busca, así que pronto retornei ao meu asento. Segundo subía pillei de sorpresa unha rapaza das de diante, que abrira un paquetiño, ansiosa, supuxen, de ver o contido da súa compra: Era un libro de tapas brancas, con un letreiro ben grande, que o vin a dous metros, onde poñía "Vida sexual sana", e non sei que de Ogino - Knaus. Ela decatouse da súa indiscreción, ¡súa, que non miña, pois non ía moverme con ollos cerrados!, e tapou o libro coa palma da man, máis ou menos con esa présa que utilizan as mulleres para estira-la saia cando se esgazan demasiado.

Deducín varias cousas: Que a relativa baratura do papel, ¡xa non se ven pizarras de lousa!, fai que abunden os libros. Eu mesmo escribín pouco estes últimos anos; en parte porque gastaba tanto en papel coma os fumadores en tabaco. Que, como dixo aquel Cura, esgotáranse as gomas que trouxeron da guerra. ¿E non sería tamén que os morgados confiasen máis nas vantaxes dos fillos únicos que nas picardías tradicionais dos notarios? Se o fan polos unixénitos, ¡ai deles se lles sae torcido, ou se llelo leva consigo unha unixénita! Eu parei no segundo, cazurro que son, pero a miña Mestra estaba disposta a parir media ducia, os mesmos que foran na súa casa. ¿Por que? Segundo ela, porque é boa cousa aprender a compartir o pouco desde a caneta; ¡o moito compárteo, incluso, o máis tacañán!

Estiven tentado a dicirlle algo, pero esta vez fun prudente; non o fun con un Mestre que cobra de mestre, e tamén traballa en Lugo, niso que chaman Sindicatos, asemade, simultaneamente; ¡ten o don da ubicuidade!

-Señor Maestro, véndoo a vostede, que é tan bo cliente desta Empresa, éntrame a dúbida de se non estará errado o Evanxeo cando di que non se pode servir a dous señores...

Amoscado, pero sen saírlle as cores:

-¡Eu non sirvo a dous señores, pois o meu lema, ao igual que meus cuñados, é servi-la causa do Glorioso Movimiento Nacional! E logo que, cando falto, os nenos xúntanse coas nenas da Maestra, que ten poucas, e sería un luxo esparexelos. En definitiva, dentro de nada vanse xuntar no casoiro, así que, por min, que empecen a coñecerse, a vivir xuntos!

Se chega a ser noutros tempos, aínda próximos, aquel facha houbéseme fusilado. Aos efectos, eu tiña o respaldo de que a miña muller tamén é Mestra, co agravio comparativo de que a miña nunca unha hora de escola perdeu, nin sequera para limpárlle-los mocos aos fillos, que tivemos connosco unha irmá súa... O da irmá, en conciencia, nin foi fraterno nin foi laboral, senón unha “operación cuñada”, pois ía entrando en anos, e a todos nos pareceu ben cambiala de aires…, para que cambiase de oportunidades! Non lle foi mal, que rematou a súa estadía casando con un policía, da secreta, en vacacións.

Calei, pero tragándome as ganas de rebaterlle, pois aquela "maestra" era cómplice polo medo que lle tiña ás influencias do Mestre, que era filla dun roxo perseguido, amén doutros pecados ocultos ou ocultables que puidesen existir.
-.-



Mestres e Mestras, a tutiplén.

Vai a racha de Mestras, pois hoxe, vacacións na Normal, a riada dos estudantes obrigounos a poñer dous coches. Máis ben rapazas. Os estudantes aprenderon a falar en castelán, evidenciando que odian as aldeíñas respectivas, das que naceron e das que comen, pero, ¡maldita sexa!, tan pronto lles abren as portas da Corte volven correndo ao cortello, á corte nutricia, á de seus pais. Aínda non llo comentei á miña, pero estiven matinando se non errarán de carreira, pois, entre os que se van, e logo eses libros do tal Ogino, ¡unha Mestra en cada casa, e cada casa, un fillo! No demográfico non volverá a rir a primavera; niso, non, así que a Valeira, ¡por fin!, chegará a merecer o nome de Baleira..., por despoboamento! En Castroverde tamén baixa o censo, pero aumentan as silvas; despois de todo é unha sorte, co ricas que están as amoras...! En canto á Fonsagrada, comezan a verse turismos coa B de Barcelona...; aquí non pasan do galego ao castelán, senón que o fan directamente ao..., ao catalán!
-.-

Veño observando bastante animación nas festas das parroquias por onde descorre a estrada desta Liña, que incluso as levantan algo máis tarde, entrada a noite. En todo caso, se me fixesen trazar nun papel unha liña ascendente, que arranque do ano en que rematou a nosa guerra, 1939, para sinalar o progreso, tanto do campo como da súa xente, tería que facela, marcala, con tan pouca costa que se podería subir por ela de xeonllos. O que si noto é unha certa desviación do modo de traballar, na que incide a diminución de brazos..., e xa non sexa un cansazo, unha crise, á que se lle pon un espellismo ao fondo, en lontananza, vulgo, emigración!

Vense menos portugueses nas carballeiras, pois agora, que aumentaron os camións, tanto en número como en potencia, sacan a madeira aos cargadeiros, e sérrana nalgún punto de maquinaria pesada, fixa.

Ou se me figura, ou tamén está indo a menos a semente dos cereais, compensada coas terras que se deixan a prado; incluso se decruaron algunhas bouzas, nas que agora se gadaña feo. ¿Que pasa; é que lle deixamos a Castela, agora que empezan a ter maquinaria no lugar das mulas, a exclusiva da función cerealista? As hortas a máis tampouco foron; e o liño desapareceu, descantiá. A este paso, como un día se invente unha desalgadora da auga do mar, será cousa de ver camións no transbordador de Ceuta, traendo para Galicia, desde laranxas a cebolas..., do propio deserto!

Confesei estes temores, que igual non son tales senón que imos mellorando niso que deron en chamar status, con un paisano de Castroverde, e díxome que agora vaise polo bo camiño, libres daquela escravitude dos vellos da aixada, torpes eles, e que deixe de chamarlle labrego..., ¡porque tamén el se pasou a gandeiro! Algo lle tiña que dicir: E logo, ¿resúltache máis cómodo muxir que segar? ¡Pois en ambas tes que agacharte! ¿Ti sabes que o aumento das vacas, que iso me dixeron, leva consigo, nelas, nos seus gases e nos seus excrementos, no seu xurro, unha pila de gases, metano e outros, que te van abourar, máis ou menos coma se volvésemos ás minas de Asturias, nas que seica traballou teu pai, e tornou para a súa casa, para a vosa, cunha silicose do diabro? Iso lle teño oído, que xa sabes que somos vellos amigos..., de cando o traía e levaba para Grandas, que por aló collía os coches de Oviedo... O paisano respondeu ás miñas observacións dicíndome que hai que abrir os ollos, pois agora dáse a comodidade suma, que non teñen que face-lo queixo, nin retirar a nata..., que lles recollen o leite na porta da casa; que os arrieiros actuais, en vez de traer viño recollen o leite para levalo aos camións que pasan pola estrada... A verdade é que nas proximidades de Lugo xa poucas mulleres se ven coa leiteira na cabeza; e para distribuírllelo aos establecementos da hostalería andan uns mozos veloces, coas cántaras nunhas carretas de bicicleta. O que máis me gusta é que deixasen de vender chourizos nas feiras, porque os comen nas casas; iso, os da aldea, pois os de Lugo mércanllos a unha tal Abella, que non sei se é home ou muller. Que os fagan en Lugo non me parece mal, e mellor aínda se teñen un veterinario que llelos revise, pois, para embutidos da morralla, chegou cos daquel Lavandeira de Suegos. En todo caso, para min e para os meus, ¡botelo da Fonsagrada!




Feira do botelo

Falando de Lugo: Coñezo uns cantos habituais desta Liña que mercaron casiñas, algún deles por pisos soltos, propiedade horizontal, que niso trabállase bastante, e dixéronme que non o fan para alugalos senón para ter aos seus fillos neles, xeralmente cos avós, que deste xeito non lles pagan fonda, e de paso ¿descansan? os vellos. Isto faleino coa muller e riuse da miña inocencia: -Non che é así; os vellos, en xeral, opóñense a que estuden os rapaces porque as casas quedan sen temón, e apágase a potencia das casarías importantes. Logo, ¿que fan? ¡Picardías, que estes pais que foron á guerra saben latín, e iso que moitos non pasaron do silabario! A pretexto de que os mandan á capital para coidar dos nenos, ¡xunto cos seus netiños ben queridos!, a xeración do medio asume o mando, mecanízase, entrámpanse, cambian de sistema produtivo, e coidan irse cos fillos, para o piso da capital, nun adiante máis ou menos próximo, abandonando a labranza. Na Normal faláronos dun dito dos romanos, que é, Do ut des, douche para que me deas. Fan que lles dan esa comodidade e ese agarimo aos vellos, ese luxo de pasalos á capital, co cal os avoíños, máis felices que unhas pascuas, ¡aceptan e costean a compra do piso!

Entendina, pero non estou conforme coas, supostas, vantaxes. Respondinlle: ¿Sabes que che digo, e dio quen vive acotío a cabalo do campo, pero tamén da cidade? ¡Eses vellos van de cu, que agora coidarán dos seus nenos, pero cando se vexan derreados, os nenos serán mozos, e casaranse, colocaranse, ou emigrarán, e os vellos, de abandonados entre catro paredes empapeladas, acabarán índose ao Asilo! Ela, por esta vez, deume a razón, pero teño que ter coidado coas miñas opinións, que non é doado discutirlle a unha Mestra destas, das de título, das Normalizadas.
-.-

Pasa a
CRONICA DUN ITINERARIO E DUNHA ÉPOCA
-III-
Xosé María Gómez Vilabella

No hay comentarios: