.../...
Déronse dúas coincidencias: a muller pasou a dezmilista, e déronlle escola na propia capital; en canto á miña Empresa, que agora trabállase pouco o de "Ferias y Mercados", pero está atendendo ás viaxes de excursións, coches aos enterros, ás vodas, e todo iso, así que a flota do patrón xa ten varias unidades, e non é cousa de levalas ao taller doutras empresas. Entre que non tiven accidentes, a Deus grazas, que xa é milagre nestas estradas de Galicia, e logo que veño arranxando, en por min, e con poucos medios, un gran número das avarías destes cacharros, fanme xefe do taller; quere dicirse, eu de Mestre, e dous aprendices, un deles fillo dun que foi Revisor.
Traballarei tantas horas ou máis, pois haberá que saír de reparacións a onde cadre que se produzan as avarías, pero o normal será pasar máis horas cos meus, así que isto de apuntar o que ocorra, comigo ou ao redor de min, non quedará no tinteiro; quero dicir, fóra do papel.
Poden dicirme que aquí en Lugo hai un parque, o de Rosalía... ¡Ai, xa; de Rosalía era aquel campo da casa de súa nai; aqueles ríos, aquelas fontes, aqueles regatos pequenos...! Isto de aquí quere ser un retrato do seu paraíso, e niso para, niso se queda: ¡un retrato artificioso, amaneirado!
Nestas reflexións, pregúntome: Xa que están abandonando as fábricas do caldo, ¿por que alguén non monta industrias que elaboren e perfeccionen, para engadir valor aos nosos produtos, sexan animais, vexetais ou minerais? Daquela que estudei algo por correspondencia, na famosa Academia CCC, lémbrome que había unha lección referida aos sectores produtivos, e maldicía as políticas que promovían, que lanzaban, ao individuo desde o sector primario ao terciario sen pasar polo secundario; poñía como exemplo o insostible que sería pasar da escola primaria á universidade. ¡Perde-lo tempo! Individualmente pode haber casos, e de feito hainos, pero, en xeral, no colectivo, téñense cartos para comprar, para investir, e tamén para divertirse, se previamente houbo un mercado satisfactorio, compensatorio, para a nosa produción, para a nosa exportación. ¿Veñen cartos de América, da emigración? ¡Por suposto, pero iso ocorre porque previamente criamos rapaces, exportamos o único produto que non debera saír do país!
Non sei se o fan por presumir de ricos ou para que a ánima do defunto estea máis amparada no seu transo, o caso é que adoitan poñer, nas necrolóxicas, que haberá coche, saíndo de tal sitio e pasando por aquí, por alí, e por acolá. Teño comprobado que este turismo gratuíto funciona, ¡coma ningún, praias incluídas! ¿Por que? Porque a metade deles quédanse no adro dándolle á palleta e fumando cigarros, que agora hai tabaco a esgalla, a escoller; seica é rin, pero haino, que xa non vexo vellos fumando follas secas de tróqueles, saturadas de dixitalina. ¡Deus, que taquicardias aquelas! Estes de agora firman, e incluso poñen o alcume da súa casa, por feo que sexa! Debe ser o único documento que firma un galego sen lelo tres veces, en por si! O autocar saíu de Lugo, e baixou a Fonteo, de onde era a defunta; paramos diante de tódalas casas, desde Fonteo ao Cádavo; despois a Lugo, dun tirón, onde me situei detrás do Pompas Fúnebres, todo o treito, ata as Areeiras, e aparquei diante da mesmísima porta do cemiterio. Algún nin se baixou, e iso que alí había outra mesa de firmas; sería por se lles quitaban o sitio para retornar a Fonteo? Por último, de noite e baleiro, recorremos a Valeira, que agora si que está baleira, para volver á capital, ao garaxe.
Un dos que se quedou no coche pasou todo o tempo contando chistes e anécdotas. Os verdes esquecinos, pero dos outros, unha mostra:
A vella era do Burón, e púxose á morte; os fillos ían na feira. O netiño, que pouco pasaba do uso de razón, atendeuna: -Madriña, por que estás laiando; dóeche a barriga? ¡Non me estraña, tantos fillos que pariches...! -Meu neno, láiome polo que deixo sen facer, que de ter nove en vez de oito, o máis novo aínda estaría comigo, e tamén polo que che van encambar a ti, que teus pais prefiren subir á feira antes que producir. ¡Sen produtos, mala feira! -¿Que queres dicir, avoíña? -Meniño, ¿non viches ao señor Cura untándome os pés? ¡Lémbrate disto: untura de zapatos, sinal de viaxe! Pero antes de irme colle a túa pizarra e escribe: "A madriña deixou dito que se morre aquí abaixo, no Burón, que a enterren arriba, na Fonsagrada; e se morre na Fonsagrada, tal que cando volva ao médico, que a enterremos no Burón". -Madriña, xa o escribín, pero aínda non me dixeches os teus motivos. -¡Direicho agora, pero non o escribas: É para fode-la xente, para que gasten as zocas, que abondas gastei eu, de tantos enterros que fun!
Outro, e con este paro, para non amola-la xente. O narrador dixo que fora verdade, que había un xateiro que se dedicaba a mercar vacas en Portugal, das que tivesen para as libras, que el se encargaba de lavalas e cepillalas; de paso, como os xateiros teñen, e lles dan, licenza de arma curta, traía pistolas, de contrabando, que as ía vender aos enterros nestes coches gratuítos. De socato deixamos de velo, porque veu morrer a este asilo de Lugo. Pero a gorda pasou despois de morto... Neste punto alguén lle preguntou ao chistoso: ¿E logo, tanto rezaron por el as monxas que resucitou? ¡Que va! O que fixeron as monxas foi chamar á Policía, pois cando abriron o seu armario para recolle-los cartos, para recoller o herdo, só atoparon..., pistolas! ¿E logo, o diñeiro? O diñeiro deixárao na casa da querida..., ¡para gastos do seu enterro, supoño! ¡Entre escudos e pesetas, arriba dun millón! ¿Como sabes iso? Eu, daquela, era cobrador dun Banco, e chamoume a Fulana para que a fose buscar, para ir ao Banco con ela, por se os billetes lle cheiraban ao taxista, de tanto que os levara, ela, no peito, cando saía da casa, que nunca os abandonaba..., por se lle entraban ladróns!
Foi tanta a miña emoción que rompín a aplaudir coas mans, grandes e fortes, calosas que as teño de tanto usa-la ferramenta. A miña dona estalaba:
-¿Deches en tolo? ¿A quen aplaudes, que non estamos en ningún espectáculo? O único espectáculo es ti, que vas de pallaso!
-¡Si que o hai; e de ser Alcalde, chamaríao para darlle un premio!
Ela, cadora máis desconcertada:
-O que estás é chamando a atención... ¡Fala dunha vez, ou ímonos!
-Aplaudín un ladrón, ¡un ladrón merecente dun premio! ¿Ves eses rapaces, esa moza que volve a subir cunha rosa na man, que lle vai dando voltas coma se fose un rodicio? Pois ese mozo que a acompaña, ¡outro neno!, foi o que a deixou soa, un intre, para meterse por xunto das roseiras, e volveu a saír delas ofrecéndolle esa, a que leva na man. ¡Para que digan que coa guerra morreu todo, incluso o romanticismo!
Deume a razón, e quedámonos coas ganas de chamalos para xunto de nós, para invitalos a café con churros, pero non volveron a pasar; o máis seguro é que se foron para a rúa da Raíña Isabel II, que é onde se declaran os mociños de Lugo, facendo que ollan nos escaparates. Non escollen mala madriña, non, pois a esa tal Sabela seica lle valían todos, ¡trinta amantes, sucesivos, consecutivos, lle calculaban!, aínda que preferise aos capitáns da súa garda, particularmente aquel valenciano que din que se chamaba…, ¡iso, Enrique Puig i Moltó!
-¡Es un inventeiro, -apostrofoume a miña-, que eu quitei matrícula en Historia, e nunca tal oín, nin lin!
-Nena, tiven un avó que se criou cabe da lareira, escoitando ao seu avó, e sabían por algún madrileño dos seus parentes que esa raíña, na noite de vodas, díxolle á súa “Paquita”: -¡Tus calzoncillos tienen máis puntillas que mis bragas! ¿No serás maricón...? En canto ao de hoxe, iso si que é ser macho, iso é amor: roubar rosas para ofrendárllelas ás outras, ás outras rosas!
A miña volveu ao tema:
-¡Outro tanto non fixeches ti, nunca, e ben que presumes de macho, e de quererme, que mo xuras a todas horas!
-¡Estás ferrada! No campo non é preciso rouba-las rosas, que aló non teñen mérito, que as pisamos por tódolos recunchos, de tantas que nos brinda a natureza. ¿Sabes que che digo? ¡Dígoche o que tamén dicía meu avó, que, Comparando los bienes con los males, todos los pueblos son iguales! O que lle sobra á aldea, fáltalle a Lugo, e á viceversa. Se estivese na miña man, faría un cóctel, metade aldea, e a outra, capital. ¡Sería volver ao paraíso!
-Que non te oian os nosos fillos dicir iso, que se van avergoñar dun pai tan paleto; como din aquí en Lugo..., das silveiras!
-¿E ti non estabas en África, que hai anos que non te vexo?
-¡Estaba, e volvo! Pero fun vítima dun atentado, vindo para acó; aló en Safí, no que foi Marrocos francés; non o poderás ler nos xornais porque estas noticias están vedadas, e nin a min me deixan dicir a verdade; ¡xa me entendes! Como non quero entreterte no teu traballo, un día invito a comer..., e cóntoche catro secretos dos do Estado! O urxente, de momento, é se me podes auxiliar, pois o volante deste coche tira un pouco para a dereita, ¡como todo en España!, e calquera día lévame ao barranco. Reparáronmo no mesmo Safí; despois do atentado. A chapa, como ves, bastante ben, pero quedou vencida a dirección...
Viña de vacacións desde Sidi Ifni, que traballa por aló, no Banco Exterior de España, Director, ou algo así, e as autoridades españolas, ¡sempre quif quif cos mouros!, non o advertiron de que era perigoso cruzar o novo Marrocos, o que foi Marrocos francés, en coche. De telo sabido, se fosen lealmente advertidos, virían en avión. O auto, un De Soto de 20 HP, ¡e menos mal que se parece a un tanque do Exército!, foi visto e recoñecido de lonxe, por un camión dos do Istiqlal, ese partido da Independencia de Marrocos, nunha recta, entre Agadir e Safí. Os do camión, que o coñeceron, e que sabían do seu cargo, arremeteron contra eles, de camión a turismo! O coche do meu amigo capotou, deu dúas ou tres voltas, co resultado de que o neno apareceu a dez metros, e á súa muller tivo que retirala de debaixo dunha das rodas, con non sei cantas feridas. Providencialmente pasou un matrimonio de franceses, que seica están de recollida, de repatriación, e leváronos ao hospital dos independentes, ¡médicos improvisados! Menos mal que el acudiu ao convento dos franciscanos, onde o Padre Pais, Pedro Pais, chamou a un médico holandés, amigo seu; e xa na súa clínica, ese médico, un médico de verdade, recoseu nela coma un albardeiro, por todas partes. Salváronse de milagre, aínda que lles roubaron canto traían no coche. Pero aqueles mecánicos, á diferencia do médico holandés, fixéronlle ao auto unha reparación chapuceira, máis ben de chapa, coa que, de milagre, deron chegado a Lugo.
Iso foi o dramático, pero o divertido pasoulles aquí: Resulta que aparcou o seu "heroe de guerra", que é como lle chama ao De Soto, ¡vinte cabalos, que os tombaron eses mouros, pero volveron a levantarse!, diante do novo edificio do Goberno Civil. Traían tantas ganas de subirse á muralla para retratar o Lugo actual, que nin se decatou de que se lle aproximaba un Municipal: "Haga el favor de retirar su turismo, y por esta vez no le voy multar ya que viene de las Islas Filipinas..., que nos tiene dicho el señor Alcalde que miremos por el turismo, y ya que viene de tan lejos...!" A que meteu a pata foi a súa dona, que lle deu as grazas ao Municipal..., ¡en galego! O ifneño non paraba de rirse contándome o episodio: “Estes lugueses, perdón, estes lucenses, -digo o que me dixo, tal cal, -sempre se queixaron do seu servizo militar en África, pero moito me temo que nin saben onde estiveron, ¡que mira ti que interpretar unha matrícula de Ifni, a do meu IF-240, por Illas Filipinas...!”
Participeille o meu abraio á señora mestra, miña dona de por vida, ¿e sabedes que me dixo? Pois que este Lugo é moi cuco, e non só os de Gondel; que no Seminario estudan practicamente de balde, para..., para que? ¡Para aproveitarse! Rematou preguntándome, pero como tamén son de Lugo, agora máis que nunca, que vivo aquí, apreixado polas murallas...; por certo, ¿quen fixo estas murallas? A miña mestra di que foron os romanos, pero eu contradígolle, ¡e digo a verdade!, que as fixeron os lugueses, os do circundo, baixo látego! O único romano foi o látego. ¿Para que?, volveu a preguntarme. Como non lle souben contestar, fíxoo ela: -¡Infeliz! Menos mal que es mecánico, e non fiscal! Pasan uns aniños no Seminario, para saír sabendo latín. ¡Cando se lles empeza a alzar, en vez do alzacolos, álzanse eles! Tanto latín aprenden que, despois, ou validan no Instituto, ou se colocan do mellor, que os prefiren en tódalas oficinas, entre o que saben e maila moral que lles inculcaron. A eses empresarios que lles dan traballo había que recordarlles que non hai xente máis pilla cós sancristáns... ¿Sabes o conto do Xan da Cazurra? Xan era sancristán, e cando veu a escaseza do aceite, a maiores deu en escasear o da lámpada da súa igrexa. Xan confesouse polo Precepto, ocasión que aproveitou o Párroco para inquirir: Xan, por un casual, ti non saberás quen é ese pecador que molla o seu pan no aceite da lámpada do Santísimo? Xan, ¡que por algo era sancristán!, propúxolle ao confesor: Señor Cura, faga o favor de saír para fóra, e métome eu no confesionario..., para ver se así oio mellor! O Cura, que non quería deixar sen absolución ao colaborador, saíu para fóra, e Xan entrou, comezando as repreguntas: Señor Cura, agora que nos oímos ben, ¿quen anda coa muller do Xan da Cazurra? O Crego, collido en renuncio, díxolle: É certo que desde fóra non se oe, así que, Ergo absolvo pecatis tuis...
-¡Non o facía de ti...; terás que confesarte, ti tamén!
-¿Por...?
-¡Por difama-lo teu Cura!
-¡E ti...; ti o que debes facer e poñerte a estudar latín..., en competencia con eses do Seminario, que será a única maneira de librarte dos coches, xa que tan farto estás deles!
-¿E vivir soamente coa túa paga? ¿Non se dixo sempre, por algún desgraciado..., Ese pasa máis fame que un mestre de escola?
-A horas libres, se te metes a autodidacta, e con algo que che axude, vas preparando os cursos do Bacharelato..., por libre!
-¿Para que me chamen de don? ¡O don xa mo pon Hacienda no noso recibo de Urbana, no do piso! Aquí en Lugo os bachareis, ¡tantos que hai!, seguen tendo don, pero o importante é ter din..., diñeiro! Como pouco, para botarlle pan ao caldo hai que ser Avogado, e non precisamente deses das silveiras!
-Iso virá despois, que podes ir a Santiago para examinarte por libre. Pero eu, no teu caso, e co ben que se che dá a economía, que es un aforrallón, que nin fumas..., estudaría no intermedio Ciencias Sociais, Económicas e Empresariais, con algo de idiomas, que xa ves que empezan a visitarnos os turistas, maiormente eses das Illas Filipinas... -Riuse- O Dereito vén despois, cando che medre esa chepa que che saíu de tanto agacharte por culpa dos coches...
Dinlle unha aperta polo consello:
-¡Ai, muller, Mestra tiñas que ser, Mestra do “m” grande, que ata fas por enderezarme! Facéndoche caso, direiche, logo, o meu plan, para que vexas o obediente que saín, e non aquel Adán, que só lle aceptou unha dentada na mazá: Primeiro estudio todo iso, e despois, co meu latín, experto en cousas da Economía, e tamén en Dereito, ¡un as!, faranme Cardeal, que seica os hai incluso sendo leigos, e por ser de Lugo, que é outra carreira acumulada, acabarei de Papa!
-Meu amor, para iso, para saír Papa, tiñas que estar viúvo!
-¡Estareino, que ti, co mal que che sentan estas néboas do Miño, pouco me vas estorbar!
-Non te quero mal, querido esposo, pero ti, con isto de ser papá, papá de dous fillos encantadores, vas servido!
-Recoméndame desde o Ceo, -insistín-, que por algo vas de Lugo, e levarás sabido como se fai, como se ascende a conseguidor, vulgo cacique. Coa túa recomendación, co santiña que es, eu, ¡outro San Pedro, que tamén tivo sogra! Pensa o anchos que se van poñer comigo estes da muralla cando saiban que pasan a ser romanos, que pasan a ser lategueiros, que teñen un Papa en Roma, un Papa de Lugo!
Tomámolo en serio, que aquí estou, dándolle ao punto e á parte, disposto a pospoñer esta máquina de escribir relatos, ¡relatos, non, crónicas!, para darlle ao latín. Pero volverei ás andadas, Deus mediante. ¡Contade comigo, que non deixo aos meus netos sen un libro de aventuras! No ínterim, Dóminus vobíscum, amigos!
A min colleume ben, que xa son grandiño, e os nenos aínda están de "cole", como agora se di; en todo caso, para guerras, neste século, tivemos de sobra, e non só en España.
-Antón, ¿vas apagar un lume?
-¡Ah; oh! ¿Es ti? ¿Estades outra vez de colonial; ou pasouvos algo...?
-Saín evacuada, co neno, nun avión militar; e Xosé María quedouse aló, atrincheirados no Banco, con metralladoras, bombas de man, fusís e todo iso, que o defenden os propios empregados, formando un Somatén, porque a tropa fai falta, e non chega, para intenta-la liberación dos poboados do interior. E logo está que os americanos non lle permiten a Franco utiliza-los avións das súas Bases porque Marrocos alega que son bandas incontroladas... ¡Si, si, incontroladas, pero víuselles armamento do mesmo que lle regalamos a Mohamed V cando lle demos a independencia do noso Protectorado, séxase, da Zona Norte do Magreb!
-¡Déixasme abraiado! ¿Apetéceche un café, aquí mesmo, na esquina, no Metropol?
-Non, grazas; e ademais ías a toda présa, que tamén eu a teño. ¡Mañá, se podo, que agora vou falar con Madrid, co propio Xefe de Persoal do Banco, que me deu o teléfono da súa casa; se sei algo de novo, pasarei polo taller, e daquela infórmote, que xa sei que es amigo do meu home, e vexo que te interesas por el!
Sentinme torpe ante aquela muller heroe de guerra, que tamén se precisa valor para fuxir de onde só podía estorbar, e para iso, nun cacharro da nosa aviación. Ía de pantalón... Moi feminina, pero con pantalóns, que é das primeiras que teño visto así. ¡De Lugo tiña que ser; outra María Castaña! Só se me ocorreu dicirlle:
-¡Tranquila, muller, que non vai pasar nada, que Deus está con nós!
-¡Xa! Pero eles teñen a Alá, que é o mesmo de acá, só que con outro nome. No noso caso xa sabes que nos teñen fichado; aquela arremetida daquel maldito camión do Istiqlal, etcétera.
Non a vin nestes días, e tampouco tivemos outras noticias, agás que dixeron uns asturianos que están levando para Ifni o seu Batallón de Simancas. ¿En que, xa que non nos deixan usar eses avións de Préstamo e Arriendo? ¡Claro, o Tío Sam ten Bases no Marrocos, e xoga con dúas barallas! O asturiano di que a tropa está indo nos nosos, nos vellos, e que levan unhas latas de bencina, ¡coma Cascorro!, para engadir aos depósitos en ruta, para non caer no Atlántico.
Neste Nadal de 1957 viñeron falar co Administrador, que lles deu non sei que, "... para aguinaldo dos soldados". Seica lles queren mandar algo de cada provincia. O Administrador díxome que lles deu máis ben por política, pois pensa que a metade se vai perder polo camiño, ¡unha viaxe tan longa! Algo así ocorreu co trigo e coas sabas de algodón da Arxentina, cando nos visitou Eva Perón... Hoxe, pasados os Reis deste ano 1958, apareceu Xosefina polo taller, e nada máis entrar amosoume unha foto que traía no bolso:
-¡Mira, Antón, mira que ben o pasan en Ifni! Mandoume Xosé María esta fotografía, que volve a funcionar o correo aéreo…, agora que se cansaron de levar tropas e bombas, e de evacuar mulleres e nenos. É Carmen Sevilla, rodeada de soldados, que llela levaron de aguinaldo, xunto coa Elder Barber. Está gordiña, pero como son moitos, pouco lles vai tocar. ¡Ah, e tamén lles foi Gila, o fillo daquel carpinteiro que lle amañou a Ramón Franco o seu Plus Ultra...! Gila non se fartou de contarlles chistes de guerra... ¿Chistes de guerra, aos lexionarios, aos paracaidistas, aos Tiradores de Ifni...? ¡É un drama, pero cheira a comedia!
-¡Muller, que razón ten ese slogan de que España é diferente! Antes, na de aquí, seica lle daban á Lexión coñac do ruín, hachis e..., ¡vouno dicir! ¡Fulanas requisadas nos bordeis; máis ou menos como facían cos xatos nas feiras!
-Espera, espera, que non rematei. Di Xosé María que pasou no Casino Militar a cea do Ano Vello, con outro civil e catro militares, un deles ese tal Rosaleny, o que estivo preso en Rusia... Como non tiñan uvas, Carmen Sevilla compensounos con dous bicos; así que, dous por seis, ¡doce uvas!
Aínda que a situación é dramática, permitinme unha chanza para destensar un pouco, pero me parece que logrei o efecto contrario:
-Iso dos bicos...; sería verdade, que teño por sincero ao teu home, pero non cho debera dicir... ¡Se cho dixo foi por meterche celos, para que volvas pronto!
-¡Mentres os bicos non sexan tête a tête, non hai perigo!
Por culpa dunha nevada, o coche da Fonsagrada, o de onte, volveuse desde Castroverde, e ben que o fixo pois esta é das que duran unha semana, entre neve e xeo. Algún día haberá máquinas para quita-la neve das estradas, como as teñen noutros países, pero aquí, neste illamento internacional cultivado, da autosuficiencia, que así lle chaman eses intelixentes da nosa Intelixencia, a única máquina efectiva é esa pala de man que venden nas ferraxerías, e non en todas! Co autobús dispoñible, hoxe decidimos cambiarlle o tubo de escape, que xa soa máis có roncón da gaita.
-¿Onde te acolles, estes días que tes que durmir en Lugo? -Pregunteille ao chofer, un rapaz aínda novo, que fixo prácticas conducindo unha tanqueta do Exército, daquela da guerra. Sempre di que a estrada da Fonsagrada fixérona para o Exército, para conducir facendo eses, ¡así que está na súa prebe!
-Aí abaixo, na pensión Villa de Meira. As camas teñen de todo, pero esa Asunción é única facendo de comer. Non son pratos de luxo, senón máis ben caseiros, pero todo a punto, calidade e cantidade, que é o que se pide hoxe en día. Por certo, que tamén para aí esa muller que ten un neno, a que che contou aquilo de África...
-¿A muller de Xosé María? ¿E logo, aínda non se foi, non lle deixan volver? ¡Cómame nunca o diabro, iso quere dicir que ten malas novas desa guerra, e nós, aquí, coma sempre, escoitando música na radio! Cando vaias xantar, teslle que preguntar, de parte miña, como vai a cousa!
-Tamén o podes facer ti, por teléfono, pois ela é a primeira que o colle, chame quen chame, que ata debe ser pola súa febre en saber algo. Di que o fai porque está pendente do que lle van dicindo desde Madrid... Apunta o teléfono, que o sei de memoria: 2351
-Xa sabes, as circunstancias... ¡Sempre aforcan á forza!
-¡De circunstancias, nada, que o misterio desa guerra vaino ter que definir o Papa, pois Franco..., Franco xa sabemos que non é franco!
Estouno escribindo con todo detalle, tal cal mo dixo, para que este país, este imperio, xa que ten que morrer, como lle pasou ao gardián da polvoreira de Ifni, que morra das feridas pero non da sede de noticias. ¡A Historia, como as mentiras, só se poden enterrar por un certo tempo, pois, máis tarde ou máis cedo, acaban saíndo á luz!
O que máis pracer me dá, auténtico clímax, son as matemáticas, que nin que as inventasen os alemáns: Cada peza no seu sitio, e logo que non se pode pasar ao parafuso seguinte sen ter apertados os anteriores.
O debuxo, con todo estar ben, é unha cousa elemental pois aínda non coñecín pintor algún que fose capaz de imitar correctamente esas carballeiras de Castroverde.
¡Deus, que feliz son co meu estudo! Se chego con carreira ao século XXI igual sirvo de ponte para que os que veñan detrás non se avergoñen de terse criado na ignorancia, para que avancen río arriba, polo río da vida.
Non podo deixar sen unha mención especial ao meu compañeiro máis veterano da academia, que ese si que é un venerable: ¡Pasa dos sesenta, e segue de "Alcalde" de Lugo! É varredor de profesión, pero aquí na academia chámanlle "Señor Alcalde" porque pasa o día na rúa, que as coñece todas, conversa con tódolos veciños, acompaña aos extraviados, e cando ve unha cousa mal feita fala diso con quen teña que falar... ¡Que o sexa por moitos anos, señor “Alcalde”!
Teño os nervios feitos escarpas, así que, para temperarmos un pouco, presentouse a miña dona cuns libros moi curiosos, que os atopou en Fusalba, na calle da Reina, aló atrás de todo, onde poñen os que menos se venden. Un deles, en dous tomos, é a Historia Secreta de la II República, de Comín Colomer, un periodista-policía que se fixo con milleiros de documentos daqueles días escuros, ¡que a saber onde os localizou, nin como fixo para copialos! Os outros son máis miúdos, máis manexables, pero monumentais en canto ao seu contido en vea de humor, magnificamente redactados: Historia de una mosca, (o de "mosca" non está escrito senón fotografado, un díptero máis intelixente que moitas persoas; con lente de aumento, que xa é ocorrencia!). E con este, Tres pesetas de humorismo, prologado por W. Fernández Flórez, ese señor que a xente confunde con Darío, e á viceversa, e iso que só son irmáns polo sangue. É incrible que o autor dos mesmos, J. M. Vilabella Gómez, coas que pasou aquí en Lugo para salva-la pel, conservase esa tonelada de sal que verte nas súas obras. ¡O tantas veces dito: os lucenses son iguais a si mesmos! Agradezo moitísimo un agasallo tan ben elixido, pero teño que facer compatible a súa lectura coa dos malditos / benditos libros de texto aos que me estou entregando..., ¡mentres o corpo aguante, que é como din eses da xolda perpetua!
Por se tivese poucos compromisos, saíume outra noiva. Non pensedes mal, pois esta ten barba! Namorouse, non de min senón da miña obra, o propio Patrón, que agora descubrín que me viña lendo os folios que deixaba nunha carpeta, co meu nome, na mesa da Administración. E metéuselle na cabeza que,
-En vez de escribir chorradas, que a ninguén lle van interesar, nunca, agora que es Bacharel, ¿por que non te metes cunha historia do transporte público nesta provincia das vías radiais? Ti, escribes, e eu pago a edición, destinando os libros como obsequio para os clientes V.I.P. desta Empresa. Faste famoso, e eu contento aos tradicionais da Liña..., á vez que lles dou envexa aos meus competidores!
A proposta non me desgustou, pois afaga o meu ego, pero dinlle largas, ao estilo galego, pedíndolle que me vaia buscando fotos e datos para que ese traballo de investigación sexa o que debe ser, ¡científico! Se vou estudar Comercio terei que aprender a ser pícaro, polo menos tanto, se non máis, cós maragatos daquelas recuas!
-Hoxe é día de descanso, que estamos no Quince de Agosto, ¿ou non estiveches atento á homilía do Cóengo que nos misou na capela da Virxe dos Ollos Grandes?
Non adoita enfadarse, pero en materia relixiosa é máis intolerante cás beatas de Lugo, e iso que teñen sona. Argumenteille:
-¡Non estou arando coas vacas, senón cos dedos! E se un Crego fala, outros escribimos. ¿Sabes acaso se non vou soltar aquí, neste papel inmaculado, un panexírico da Nosa Señora?
-Sei, sei; para empezar, que ten os ollos así de grandes porque os precisa para abarcar este Lugo das contradicións: aquí por xunto da catedral, cóengos e beatas; e a dous pasos, a Rinconada do Miño. ¿Á que lle pediches que caian esas casas vellas sobre a María dos Quintos e mailas súas alumnas, máis ou menos como foi arrasada Sodoma e Gomorra?
-Iso non llo pedín, nin llo pido, que nin o propio Xesús apartou a Xudas da Santa Cea. O que lle pedín é que Ela, que foi tan boa nai, ampare aos orfos de tantísimas guerras que nos trouxo este maldito século.
-A de Ifni, desde que a declararon provincia, seica se apagou.
-¿Apagou? ¡Claro, desde que lle deixaron a Marrocos a case totalidade do noso territorio, e blindaron a cidade de Sidi Ifni con campos de minas e trincheiras..., pero iso é unha cura en falso! Falando de curas, lémbrate que nos dixo o de hoxe que, polo menos unha xaculatoria, debe rezarse a cada traballo que empecemos, como ofrenda do mesmo polos nosos pecados.
-¡Xa o fago!
-¿Ti? ¡Nunca chas oio!
-Porque o fago ao terminar, ofertando, como Abel, os mellores froitos do que levo feito. Así, cando termino no taller, e me lavo as mans, sempre digo: Señor, ao igual que estas mans pecadoras, lava a miña alma co xabón do teu perdón. ¡Amén!
-Tamén te debías encomendar ao meu parente, ao Sanjurjo, que era primo de meu avó, un José Rielo Sanjurjo, que xa sabes que o queren pasar de beato a santo, mártir que foi aló no Extremo Oriente.
-Ese é o teu santo, pois o meu, que foi tan santo coma calquera pero xamais dos xamais o subirán aos altares, e menos en Lugo, onde o recibiron de malas aqueles colegas, aqueles profesores das silveiras, é San Nicolás Salmerón y Alonso. Xa sabes, aquel presidente da primeira república, que a deixou por negarse a firmar sentenzas de morte... A don Hermenegildo, este patrón dos matóns, méteno nas igrexas baixo palio, e a Salmerón, o abolicionista da pena de morte, nin lle deron unha rúa en Lugo..., co ruantes que son!
Démonos un bico, e quedamos en táboas. O casado, ou a casada, que o trague todo, é o peor dos mocosos.
Onte mesmo, que estivo de visita un matrimonio da veciñanza, ela mestra, e el taxista, fillo dun chofer de non sei que empresa, que comparte o coche con un cuñado, e así ámbolos dous teñen tempo libre, ao ser preguntados polos seus plans para hoxe, domingo, contestou ela que, se facía malo, quedaríanse cerca, "por aí, pasando el rato, y si hace bueno, como siempre, a la playa de Miño, a la de Coruña!". Eu, que teño máis lingua que vista, medio a remendei: Pois nós, faga bo ou malo, adoitamos pasa-lo río Rato..., para respirar aires de montaña, que non estou disposto a bañarme onde mexan os coruñeses! A miña botoume unha ollada de correccional de menores, e non se cortou en dicirme: -Compañeiro de fatigas, que non de afeccións, ten coidado coa anfiboloxía, que vas en contra do libre albedrío! Os outros non deben saber o que é anfiboloxía, nin iso do libre albedrío, xa que non se enfadaron, e seguiron dándolle á torta que tiñan diante. ¡Pasteleiros!
Ata aquí nunca me parei a buscar libros de Socioloxía, nin en Fusalba nin na Balmes, que son as miñas ¿tabernas? habituais, mais será cousa de facelo para que me axuden a entende-lo país, e dentro do país, esta cidade. De momento, como non estou sobrado de nada, e de tempo e diñeiro, menos, voume deter para espia-lo meu circundo.
Para empezar, ¿a que se debe que todo aldeán incorporado á cidade nos conteste en castelán cando algún destes retrógrados, tal que eu e maila miña mestra, lles falamos en galego? ¿Será que nos queren demostrar que, trepando e trepando, subiron por encima de nós, e que xa chegaron aos chans de Castela, tanto en cartos como en consideración social? A miña rapaza, que é máis benévola, dime que o fan en ben noso, para axudarnos a saír da nosa ruralidade. Vou buscar no dicionario, no castelán, que o outro queimouno meu pai, previsoramente, daquela que o perseguían, o termo "cursi", por se me serve para entender a miña empanada mental.
De metido nesta espionaxe sociolóxica, que lle vou chamar así, provisionalmente, ata que atope mellores definicións, lévame a atención dun xeito especial o fráxiles que debemos ser de memoria, e non só os galegos, que xa esquecemos as penurias e mailas bágoas que nos custou esta ditadura que aínda padecemos; ¡a dura, pois ditabranda, comparativamente, foi a de Primo de Rivera! ¡E sen trazas de evolucionar! O de que, padecemos, dígoo eu, así, en confianza, nestas crónicas íntimas e intimistas, pois o noventa e nove por cen dos meus amigos xa están felices co presente, e opinan que a democracia, ¡Deus nos aparte de tal!, é un invento dos gregos. Do Peloponeso tiñan que ser, uns incultos illados de toda civilización!
Abundando nestes temas, como agora se di, ¡isto do vocabulario é tremendo, que nunca remata un de poñerse ao día!, en vez de brincar deunos por meditar, por reflexionar, por analizar, ¡e iso que lemos nalgures: "Home, se queres ser feliz non analices"! Ámbolos dous aportamos as nosas apreciacións, das que, nunha síntese apertada, ¡teño pouco tempo para escribir, pois os libros de Comercio, primeiro os de Peritaxe, e agora os do Profesorado, cadora son máis gordos, en particular esta Economía do Samuelson, da que tiramos estas conclusións:
Que moito desprezamos aos nosos predecesores cando tan prestos estamos a arramplar cos seus mobles macizos e tallados; e tamén cos cruceiros, coas casas de pedra...; coas mámoas, cos castros, cos castelos..., e incluso co idioma herdado! Que a xente deu en facer radiografías e análises, incluso dos ouriños, pero despreocúpanos o estado anímico de cada quen, aquelas virtudes que lles deron forza aos nosos entregos para soportar foros e demais infortunios, chegando ao punto de que están aumentando os suicidios, as desavinzas, os preitos, as caras engurradas... Copiamos dos veciños, igual que monos, sen deternos a cavilar o por que eles se comportan así; e repetimos as súas verbas recortadas ou deformadas, abreviadas, castrapeiras, tal que un loro. No vestir, non digamos. ¡Adeus xastres, adeus costureiras...; xa podedes emigrar, como pouco, ao Magreb, pois os vestidos veñen feitos, Prêt-à-porter, que diría ese profesor de idiomas!
Por hoxe coido que vai ben, que non son quen para critica-lo próximo. Se o fago sería unha usurpación de funcións, de funcións que lles incumben a esas comadres que nutren os ingresos, ¡honorables ingresos, por outra parte!, deses cafés con terraza nos Cantóns, na propia Praza de España. ¡Iso, de España, unha gloriosa aldea de 504.000 quilómetros cadrados..., sen conta-las novas provincias, pois a Ifni, agora que está reducida á mera capitalidade, déronlle o número 51, e ao Sáhara, o 52! Roma diría: LI e LII, pero eles eran máis lacónicos cós da Laconia! ¡Tu eres, España, en las desdichas, grande!, que di o himno.
-Este rapaz é fillo dun gran amigo meu, que volvín a conducir grazas a el...
-¡Xa sei de quen me falas: O Cacharulo de Bendia...! ¡Moito gusto! ¿E seu pai?
-Ben; a Deus grazas, ben.
-Tes razón, que o estará grazas a Deus, pois, se lle cae a espinilla enderezando a dos que a teñan caída, ¿quen o vai compoñer? ¡Calquera día danlle o Premio Nobel, que a outros llelo deron por menos!
Falamos e falamos, tanto, que acabou referíndonos a súa participación na guerra de Ifni:
-Daquela vin con permiso indefinido, pero xa definitivo, que me admitiron a entrega do uniforme..., e incluso din con un bancario que me facilitou o billete de Iberia, para librarme dos barcos, dos cargueiros do Exército, onde nos amontoaban, coma se fósemos leña.
-¿Un bancario...? ¿Non sería un tal Xosé María?
-¡O mesmo!
-¡Ai, ho, pois estás falando con un amigo seu! ¡Conta, conta! ¿Librou con ben daquel Istiqlal, que seica llas tiña xuradas?
-A uns dos poucos prisioneiros que fixemos nós, pois calquera os atopa, con esas xilabas de pelo de camelo, do color da terra, e para máis, agochados detrás dos argáns, collémoslles unha lista, en árabe, que nola traduciu un dos poucos leais, un dos poucos agradecidos, que lle quedaron a España... ¡Ese Xosé María estaba nela!
Agora xa sei, de primeira man, a historia daquela guerra, pero como tivemos tantas, ¿a quen lle pode interesar a última delas, que só houbo tres centos, de mortos, pero outros tantos déronos por desaparecidos…, dos nosos!
Estiveron en Fátima o ano pasado, con un coche dos nosos, mais ficaron descontentas, por varios motivos, entre eles porque o chofer tiña sono e cansazo cando elas máis espelidas estaban. Nesta ocasión queren o desquite, ¡con dous choferes! Alguén lles dixo que sei algo de portugués, e iso foi a gota que colmou o vaso: ¡Quérenme!
-¿Por que non levan ao Padre Espiña, xa que foi el quen me ensinou o pouco portugués que sei?
-¡Tes cada cousa: poñer o raposo a garda-las pitas! Os curas non poden casar, que llelo negou o Concilio, e con monxas, menos..., pois os dous levan saias longas, sotanas! -Amoestoume o Patrón, que cando quere tamén sabe chancearse.
Acabei aceptando. O seu plan era unha excursión coas cativas máis adiantadas; dous días de ida, e outros dous ou tres de volta; despois de axeonlladas en Fátima, por suposto.
-Madre Superiora, ¿a onde queren ir, a Fátima ou a Fatima? ¡Fátima é ese lugar dobremente sacro de Portugal, e Fatima é, ou era, unha filla do Profeta Muhammad, precisamente a que deu o nome orixinal ao lugar dese santuario...!
-¡Xa nos dixo o teu patrón que es un pillabán, pero, en compensación, que nunca mellor chofer tivo, así que ti, ao volante, pero amodo, sen voar, que para voador chegounos co do ano último, que moito nos fixo rezar..., co medo que pasamos!
-¿Non se trataba diso, de rezar?
-¡Cala, pillabán! -E calei, pois, onde hai patrón non mandamos os mariñeiros, digo, os choferes.
-¿Que fas...? ¡Vou traballar, e o coche xa ten asentos...!
-Un deles para esa monxa..., que terá as cachas brandiñas e mórbidas de tanto andar coas saias longas; e outro para ti..., que estás desafeito das durezas dos asentos...; pero lévalos con unha condición...
-¡Xa; a de non esquecelos á volta!
-¡Mira que es celosa! No Ceo son amores platónicos...
-As monxas non poden casar; non se casan, pero tampouco misan...
-¡De presente, non!
Despois desta filípica deume unha boa aperta..., ¡por se non volvía, que as estradas, tanto as nosas coma as de Portugal, con tantas curvas e tantos desniveis, adoitan levar ao Ceo de cando en vez!
A Pepa, digo, a Superiora, agradeceume o coxín, e sentámonos xuntos, na dianteira, pero apenas cruzamos a ponte romana, ¡que haberá en Lugo que non sexa romano, incluso esa tendencia ao mangoneo!, ela foise para o centro, onde lle fixeron sitio, e..., ¡púxose a rezar o rosario!
Por Guntín volveu para xunto de min.
-¡Madre, fixo ben en volver ao coxín..., que estamos en Guntín, cabe dos palleiros..., o que se di, xuntos, xuntiños!
-Déixate de ripios, e encoméndate a Deus, que levades, entre ambos choferes, a responsabilidade de trinta anxos.
-¡Con vostede, trinta e un! Pero a miña responsabilidade comezará en Tui, que ata aló conducirá este Manuel. O seu plan, se mal non lembro, é almorzar en Chantada, e xantar en Ourense, ¿non si?
-En Ourense temos que facer moitas cousas: Visitarlles o Santo Cristo da catedral, mete-los dedos na auga quente…
Eu, que son o pícaro de costume:
-¡Vaia sorpresa, e vaia luxo, poñer auga quente na pía da catedral...!
-¡Non, ho, na fonte das Burgas, na das burbullas, malicioso! Repara nas coincidencias desta viaxe: Termas en Lugo, e termas en Ourense. Ouro aquí en Lugo, tal que polo Azúmara arriba, e logo en Ourense, que xa o di o nome. Agora imos ao Ourém pasando por Ourense... Esta viaxe, ademais do seu aspecto relixioso, debe ser aproveitada como un curso de Xeografía e de Historia... ¡Conto contigo para corresponsabilizarte disto, que por algo lle insistín ao teu patrón que foses o chofer suplente nesta viaxe!
-Xa que vai de ripios: Pénseo ben, que igual é contraproducente; ¡mire que se me dá por explicarlles ás nenas que o nome de Fátima vén de que os mouros, os musulmáns, cando estiveron en Portugal dedicáronlle ese lugar á súa Fatima, filla predilecta do profeta Muhammad...!
Destas picardías non vou escribir máis, que xa as teño confesadas. Consignarei tan só unhas pinceladas de tan insólita viaxe:
En Tui abraiáronme dous pensamentos, ou case diría, dúas maldicións, que se resumen nunha: Que ese Miño, de grandullón, contribuíse a separar Galicia de Portugal, escontramiñando aquela grandiosa Gallaecia...; coa consecuencia dun maldito consulado onde nos tolearon cos requisitos da fronteira, tanto da xente coma do coche. Algún día, se chego a mandar..., son capaz de concederlle a Portugal a man de España, para que logren un connubio definitivo!
En Caminha non comemos, que xa o fixéramos en Ourense, pero ensineilles O Barâo, ¡o mellor restaurante do mundo en bacallau! Seguidamente desviámonos para mostrarlles a feira de Barcelos, ¡a mellor do mundo!, que xa estaba desfeita. E para durmir, Braga..., onde lle dixen á monxa, en voz baixa:
-¿Sabe por que lle chaman así a esta cidade? ¡Son tan careiros que, se nos pasamos en comprarlles, non chega coa camisa, que nos deixan sen braga! E logo está que ten que avisar ás cativas que non se lles ocorra dicir que somos galegos, pois aquí, desde que o noso Xelmírez lles arroubou aquelas reliquias, entre elas as de Santa Susana, que as levou para Santiago..., vanlles quitar algo máis cá braga, todo o que teñamos debaixo!
-¡Pecador!
Oporto foi outra tentación, e iso que non as levei ás bodegas de Sandomán. ¡As nenas non se cansaban de ollar escaparates! Tamén aquí me metín coa monxa:
-¡Cedo empezan..., iso, as nenas, futuras administradoras dos bens económicos, que son os escasos!
-Non hai perigo, pois van vivir en Lugo, no país da austeridade!
De chegados á Mealhada, como ía conducindo, tiven a enésima picardía de desviar para o bosque de Buçaco... Non lles dixen que o mellor porquiño asado deste mundo, o seu leitâo, cómese en calquera dos dez restaurantes especializados da Mealhada, pero si as levei ao hotel, antigo convento e residencia real, de Buçaco, para afuma-las nenas:
-¡Fixádevos ben no que ides ver agora, pois non hai termo medio para entrar no Ceo: ou meterse monxa, ou casar, pasando a lúa de mel neste paço!
A Superiora urxiume que désemos media volta, así que lles quedou o bosque de Buçaco, ¡o mellor xardín botánico deste mundo!, para outra ocasión, acaso para a súa lúa de mel..., se non entran de monxas!
Nada máis chegar a Fátima, e aínda ben non aparcáramos, a monxa colleume da man. ¡Por algo se empeza, dixen para os meus adentros, lembrándome daquelas advertencias da miña dona! Pero non foi así:
-¡Véñase comigo, pero non traia o coxín, que aquí debemos axeonllarnos no chan, que estamos en terra sacra!
-¡Dunha terra sacra xa vimos, que ata temos Biblia...!
-¿Biblia, en Galicia? Non desbarre, que nos oen estas menores!
-Antes do rosario, que xa entendo para onde me leva, voulle apuntar os nosos libros santos..., por se logo se me esquece! Agora llos digo: O Catecismo do Labrego, escrito por Frei Marcos da Portela, ¡que o fixo santo o pobo raso! O Segredo do Humor, de Celestino Fernández de la Vega, que lle convén lelo para que non confunda humor con picardías... (chisqueille o ollo). Por último, o noso Apocalipse, Sempre en Galiza, de Castelao, que aínda está prohibido pola cuarta persoa da Santísima Trindade, San Hermenegildo...; o mártir, non, o martirizador..., pero en Fusalba hanllo vender..., sempre e cando non se presente vestida de monxa!
Agora tirou máis forte de min, máis aínda.
-Diga comigo: ¡No nos dejes caer en la tentación...!
Libroume dunha e caín noutra, na de matinar que Deus sempre casa coas mellores, pois para casar hai moitas que son válidas, pero, para monxas..., esta, e poucas máis!
Os sucedidos da volta foron tantos, e tan interesantes, que se me paro a detallalos, ¡adeus estudos!, e xa perdín unha semana con esta ditosa, ¡iso, ditosa!, viaxe. O que queira saber, que vaia a Roma; e do que non, a Portugal!
Non, non é unha desculpa para xustificar que leve, ¡anos!, sen escribir unha liña nestas crónicas. Esta paréntese abriuna a miña dona regalándome canto libro de poesía se publicou nesta Galicia dos meus pecados. ¿Por que, e para que? Metéuselle na chola que me estaba deformando, que me volvía prosaico a saturación de matemáticas, estatística, economía, socioloxía, e demais afíns. -¡Precisas reconverterte, humanizarte! -Pero, muller, ¿cabe máis humanismo que esta ciencia de engadir valor ás cousas, ou é que non te decatas do mal camiño que leva España, gastando moito e producindo pouco? -Marido, volve á Biblia, dálle un repaso, agora que xa non se considera protestantismo iso de que a lean os segrares: ¡Non só de pan vive o home! Díxome toda esta filípica; e eu repúxenlle, pero, inutilmente: -¡Muller, xa hai anos que non comemos pan só, que nesta casa, grazas a Deus e ao noso traballo, o teu e mailo meu, sumados, incluso facemos sobremesa! Non serviu de nada, repito, que me lanzou un dos seus exabruptos:
Aínda hoxe non sei se levaba razón, pois, tanta poesía, tanta poesía..., ¡e xa fose boa, que hai de todo! Saturado dela, púxenme a meditar, e reaccionei así:
-Querida, xa está ben destes libriños de só cen páxinas, ¡e menos mal que son curtos! Tesme saturado de lirismo, e logo que, ¿para que quero tanta poesía se a mellor de todas está en ti, en ti mesma, no teu sorriso anxelical..., e xa non digamos no vertical!
Deume unha aperta, ademais dun bicazo, que o interpreto como liquidación ou peche da súa disciplina en letras. ¡Que burros eses tarugos que maltratan á súa muller! Hai que ensinarlles, hai que dicirlles que, "... a un panal de rica miel cien mil moscas acudieron...!". ¡É máis práctico ser melifluo, queridos brutos! ¿Vedes o meu exemplo? ¡Polas malas non houbese conseguido volver ás crónicas!
Nesta liberdade, póñome a reflexionar:
¿Como se explica que proliferasen tanto, nestes anos de axustes económicos, eses escribáns que só escriben catro verbas, e para iso estragando papel, en columna, polo medio das cuartillas abaixo? ¿A que veñen eses berros exaltados, unhas veces en plan dramático, e outras co lirismo dun cativo? ¡Todo o resolven salteando verbas que pouco ou nada teñen que ver coa idea que parece suscitar o título das súas composicións! E logo que a lóxica do seu pensamento esvara, a saltos, sen concordancia, coma un balón de fútbol por unha escaleira de caracol. Antes, na poesía vella, había asonantes e consonantes, forzábase a rima metendo verbas a calzador, que pouco o nada tiñan que ver co antedito, pero o seu recitado resultaba melódico, musical. ¡Polo menos iso tiña de bo! ¿Non se di que a música amansa nas feras...? O verso libre, de tan libre que é, resulta libertario.
¿Os poetas, sexan machos ou femias, son seres normais, equilibrados, ou renxen así porque..., porque lles falte algún parafuso? Por outra parte, nunha ocasión que fomos a Conxo, para ver un antigo empregado da Empresa, que toleou porque lle puxo os cornos a súa muller, ¡unha materialista, unha prosaica, que tamén as hai, pero máis burro foi el toleando en vez de esquecela!, pregunteille ao Director se tiñan poetas internados, que me gustaría cambiar impresións con algún deles, e díxome que, en absoluto, nunca, xamais, pois en tantos anos que leva nese Centro, primeiro como simple psiquiatra, e actualmente como director, "... los buenos deben escasear, pues nunca nos entró un poeta por esa puerta!", ¡Que alivio!, dixen para min, teimando que pillase algún contaxio, con tanta poesía que lin ultimamente.
A conclusión que tiro destas reflexións é que non só no económico existen, e se dan, as crises, eses vaivéns da vida humana, que non todo debe ser prosa, pragmatismo, pero a poesía tampouco é inocua, pois ten efectos illantes, e por tanto, limitativos, no progreso e no benestar humano. ¡Non só de pan vive o home..., certo é, pero tampouco de poesía! Polo si ou polo non, vou facer unha cura de desintoxicación; e agora mesmo subo ao rocho medio cento destes libriños..., non sexa o diaño que me pase coma a Don Quijote cos seus, cos da cabalería! Deixarei na mesiña, de cabeceira...; ¡xa o teño!, as Rimas de Bécquer e mailos Cantares de Rosalía. ¡E non só por compracer á miña dona, que conste!
¡Pobriña, que morreu ben nova, pois, do 34 ao 69, só van..., 35 anos!
Telefonoume desde Xixón, onde está destinado, o meu vello e gran amigo Xosé María, cousa que lle agradezo porque eu non vira esta necrolóxica nos periódicos.
-¿E logo, ese deceso, como foi?
-Onte, onte mesmo; ¡era previsible! Morreu dun golpe de siroco, consecuencia directa dos múltiples erros do seu Médico de cabeceira, e iso que ninguén coma el se leva xactado da súa amizade coa Parca... ¡Si, ho, coa Parca de Marrocos! Non soubo, ou non quixo, defende-la pobre criatura... ¡Xa sabes: veu tardía, serodia, e morreu de moza! Puxérona no rexistro das provincias cando xa estaba enteca...
-¿Tardía...?
-Desde logo, xa que a adoptamos por filla en Abril do ano 1934, e foi apadriñada por un tal Capaz... Naceu dun erro, dun fallo, dun escape..., digamos, conceptual!
-¡Conta, conta, que hoxe pagas ti!
-Resulta que na Conferencia de París, daquela dos Protectorados, o noso Plenipotenciario, León y Castillo..., ¡non levaba mapas! Os galos, que para daquela xa estaban de patas no poleiro, convenceron ao noso negociador de que a costa de Ifni, onde está enterrado o Santón, o Sidi Ifni, non era rectilínea, senón que formaba un entrante, unha mar; pequena, si, pero mar! En definitiva, ¡que nos deron unha cambadela pois a auténtica Torre de la Mar Pequeña está, ¡estaba!, estaba aló abaixo, máis abaixo!
-Algo así nos pasou en Benavente cos portugueses, daquela do reparto de América...
-¡Si, xa o sei! Seino eu, e tamén o sabía Ben-Cho-Shei, aquel da sobriña guapa..., que moito temos falado diso, el e mais eu, no Centro Galego de Madrid, alí na calle de San Quintín…! Pero vindo, ou volvendo, ao presente: Esa provincia viña agoniando desde aquel fatídico, previsible pero imprevisto, 23-N, do ano 57, no que se quedou sen carnes, digo, sen poboados, co seu interior baleiro, cousa que se divulgou agora, con algo mais liberdade de prensa. Á defunta quitáronlle as roupas interiores, as roxi-gualda, ás que xa estaba afeita, para amortallala con un sudario roxo, que ten no medio unha estrela de cinco puntas, parecida a dos xudeus...
-¿Un sudario roxo...? –Non o entendera.
-¡Roxo, si; unicolor!
-¡Pobre don Hermenexildo, co que odiaba a cor roxa, que só a permitía nos capotes das corridas de touros! ¿E ti que pensas que van facer cos seus criados, tantos que tiña, e tan ben pagados, pluses do cento cincuenta por cen, etcétera?
-¡O de sempre; igual que se fixo cos defensores de Cuba, despois de perdela: buscarlles choios axeitados, que lles fagan esquecer as glorias imperiais!
-¿E os outros, os indefensos, aqueles que, por defendela, morreron?
-Xa os levaron para Canarias, como se facía coas reliquias dos santos, que por algo lles chaman, Islas Afortunadas!
O primeiro que se me vén á pluma, digo, aos dedos, é que a última das estradas acollidas ao Plan Redia foi precisamente a N-VI no seu tramo Betanzos-Ferrol. Xa sei, xa, que se pode aducir que iso foi un indicativo da obxectividade de don Hermenexildo, que nin lle perdoou ao pai que o fixo... ¡Vale, vale; daquela deixémolo así, pero o que nunca poderei esquecer é que, se non fose por ese matón, polo seu encabezamento daquela rebelión militar, meu pai viviría vinte anos máis, e con saúde, que a perdeu agochado, durmindo na pedreira do que é hoxe a miña carballeira! ¡Díes illa, díes irae, calamitátis et misériae, díes magna et amára valde! ¿Resucitará, ou resucitarano? ¿Quen; a quen? ¡Quen vai ser, o Cid do Ferrol! ¡Se cadra, pois os Cid, os Sidi, adoitan gañar batallas despois de mortos, que xa o ensaiaron daquela, en Valencia!
Para min, acabouse o franquismo, no que vivín corenta anos, ¡que xa son anos para a vida dun home! Pero, ¿acabaríanseme as ditaduras? Díxome o Médico, na súa última revisión de empresa, que estou como para chegar ao século XXI, e que son duro de dúas cousas: de oído e de molleira, pero que iso non é malo pois aínda me queda moito que aguantar..., ¡se quero facer méritos para o Ceo!
A xente parece estar desatando a lingua, e os escritores, esoutra clase de xente, tamén; están saíndo artigos que teñen tódalas trazas de estar escritos de vello, pero gardados no secreter. Outros din que con Franco morreu a Codorniz, que xa non ten razón de ser, que non veñen a conto os seus partes meteorolóxicos, tal que poñer, "Reina un fresco general procedente del Noroeste de España". Pero hai calma, acaso máis da que se esperaba. ¡Deus, que favor nos fixo ese Caudillo desoíndo aquelas recomendacións de Salvador de Madariaga, en novembro do ano 44, cando lle dicía: "General, márchese usted"! Se chega a irse daquela, se o levas, Señor, unha II Guerra Civil, a das vendettas, ía ser inevitable, pois aínda agora, tanto anos despois, a calma destes días ten moito de calma chicha; máis que prudente, calculada.
Hoxe contáronme un conto vello, que tamén o tiñan hibernado: Que Franco, cando se viu esmorecido, mandoulle un motorista ao xeneral Tella co recado de que, se quería perdón, séxase, reposición, que se pasase por Meirás, ao que lle contestou don Helí, que aprendeu moita física desde que non leva uniforme, “…teña por certo que hai a mesma distancia desde o seu pazo de Meirás ao de Adai, que desde Adai a Meirás”. ¡Un urro por don Helí, que os debía ter meirandes có cabalo de Santiago! Se era monárquico, tiña de que selo xa que foron os Reis seus padriños de voda, cunha filla Cristina, etcétera; e se estraperlou, ¿que?; non foi o único; ¡a súa fariña era mellor có pan da cartilla do racionamento!
Pero non me vou parar en filosofías pois agora, con isto da UNED, estou, outra vez, coma unha locomotora. ¿Para que me serve a estas alturas? Se me vale para non ter que quita-la pucha diante das eminencias, xa é algo; e logo que para os que vimos do arado romano estudar Dereito Romano é unha gozada: ¡Sentímonos Pretores!
Faltoume dicirlle ao Cura Guizán, pero as ocorrencias veñen cando veñen que non somos deuses, que só lle falta cambia-lo nome da localidade, actualizalo, pasar de BE-G-ONTE a BE-G-HOXE, acrónimos de BElén Galego de ONTE e BElén Galego de HOXE, respectivamente!
-¡E non vas poder; de ti depende!
-É que..., ¡como estamos na rúa dos parrafeos..., xa sabe!
-Despois do Concilio, sexamos monxas ou curas, estamos abertos á secularización; ¡digamos que, ao precipicio!
-¿Cando volvemos a Portugal?
-¡Uih! As rapazas de hoxe en día prefiren ir soas; en grupos, pero soas. ¡Sóbranlles, estórbanlles, incluso os pais, para canto máis as monxas! ¿E ti, que é da túa vida; segues estudando?
-¡Por suposto; agora máis que nunca, que teño que estudar a Pepa...!
-¿Estudar, con nós...? ¡Como non sexa relixión, pouco podemos ensinarche!
-¡Frío, frío! Estoume referindo á primeira Constitución, a de Cádiz, aquela que se promulgou, ou publicitou, precisamente o día de San José... Anacrónicas as Leis Fundamentais do franquismo, será cousa de constituírse, de parir outra, unha que sexa democrática...
Falamos polos cóbados, que hai que ver o que saben as monxas cando falan con xente da súa confianza, pero, aínda así, seguen sen darlles Ordes Maiores!
Pero esta vez, en lugar de pedirlles, déronlles; ademais dos pasteis: visita á catedral, paseo pola muralla, inauguración na Porta de San Fernando, xantar opíparo, aterraxe de sobremesa no Arneiro, e..., ¡Alcaldía Perpetua! Seguro que nin botaron en falta os seus, sempiternos, camelos; e paxes tiñan abondo por aquí! Os nenos, que só están afeitos a ve-los outros, os Magos, preguntaron polos seus xoguetes.
¿Como é Lugo, fascista, monárquico, republicano, anárquico...? Vou morrer sen sabelo, pois, por máis que o pregunte, todos se engurran dos ombros. ¡Estes lucenses son tan lucidos que ninguén os pilla nun renuncio: os de onte, de gravata; os de hoxe, a peito descuberto, coma lexionarios; e logo que a metade deles xa usan a man esquerda, ambidextros! No único que non hai variantes é na condución, que seguimos sentándonos na esquerda, para circular pola dereita.
¿Que podería facer para meterlles na chola aos meus paisanos que, Consumos, é o contrario de Insumos? Agora que deixan falar en público...; ¡pero non, que me tomarían por tolo, e igual me levan ao Castro das Ribeiras do Lea! Auga que non vas beber, déixaa correr, que dicía meu avó.
Falando de meu avó: Gustaríame mandarlle a El Progreso unha colección de contos da nosa lareira, daqueles que contaba meu avó, pero, iso, tampouco, que tampouco o entenderían estes de agora. Por veces desexo vivir pouco, xa que tan rara avis son, que o segue dicindo a miña dona, aínda que noutras..., ¿como vou facer de ponte entre dous séculos, entre dúas xeracións, se non entro, se non lle enceto o virgo ao século XXI?
Para contos, de presente, os trileiros (¿Onde está a moeda?), eses do toco-mocho subnormal, eses testamenteiros do tío de América... ¡Canto esforzo e canto discorrer para poder vivir coa suor dos de enfronte!
Estaba sentado no sofá, coa miña dona, collidiños da man e vendo a votación... ¡Se sienten, coño! Sen dubidalo un segundo díxenlle á compañeira:
-¡Aí tes a Pavía; resucitou, pero esta vez faino a pé! ¿Onde deixaría o cabalo...?
Ela, soltándose de min, persignouse:
-¡Deus nos ampare! Violárona de nena, recén nada...; ¡a Constitución, digo!
-¡Pois a ver onde me escondo, pois na canteira de meu pai xa construímos o noso refuxio...; e tamén está que este Levantamento píllanos na Coruña!
-¡Como non durmas arriba, no rocho, envolto nos teus libros..., que igual che serven para algo!
Porta de San
Pedro.
O Rei tiña
que pasala a pé e descuberto;
¡pois eu
tamén me descubro, e iso que son, ou me teño, por republicano!
Por fin vou cambiar de aires, quero
dicir, a medias, que de aquí en diante, -xa estamos a mediados dos Cincuenta-,
viviremos en Lugo; ¡todos, os catro, que no noso caso, e pola nosa desgraza, xa
non temos avoíños que coiden dos nosos nenos, como parece que se vai poñendo de
moda!
Déronse dúas coincidencias: a muller pasou a dezmilista, e déronlle escola na propia capital; en canto á miña Empresa, que agora trabállase pouco o de "Ferias y Mercados", pero está atendendo ás viaxes de excursións, coches aos enterros, ás vodas, e todo iso, así que a flota do patrón xa ten varias unidades, e non é cousa de levalas ao taller doutras empresas. Entre que non tiven accidentes, a Deus grazas, que xa é milagre nestas estradas de Galicia, e logo que veño arranxando, en por min, e con poucos medios, un gran número das avarías destes cacharros, fanme xefe do taller; quere dicirse, eu de Mestre, e dous aprendices, un deles fillo dun que foi Revisor.
Traballarei tantas horas ou máis, pois haberá que saír de reparacións a onde cadre que se produzan as avarías, pero o normal será pasar máis horas cos meus, así que isto de apuntar o que ocorra, comigo ou ao redor de min, non quedará no tinteiro; quero dicir, fóra do papel.
Tanto que suspira a xente por virse
para Lugo, pero, desde que estamos aquí, que? Claro que non é o mesmo para min,
que ía e volvía acotío, e estaba familiarizado coas rúas e coa xente; non
obstante, e repito, que? Non hai peor soidade que estar rodeado dunha
multitude, pois, cantos máis teño ao redor meu, a menos coñezo, a menos trato,
e menos amigos me quedan..., que están esparexidos! As cidades teñen moito de
bo, comodidades, ¿hixiene?, pero máis do malo, do ruín; incluso iso que deron
en chamar contaminación, desde que abundan os autos. O mellor das cidades son
as casas, e con todo, ¡onde haxa unha carballeira...! As casas facémolas os
homes, e por tanto, son obras limitadas; as árbores fainas e sostenas nada
menos que Deus. ¡Son divinas!
Poden dicirme que aquí en Lugo hai un parque, o de Rosalía... ¡Ai, xa; de Rosalía era aquel campo da casa de súa nai; aqueles ríos, aquelas fontes, aqueles regatos pequenos...! Isto de aquí quere ser un retrato do seu paraíso, e niso para, niso se queda: ¡un retrato artificioso, amaneirado!
Moita xente se veu para Lugo nestes
últimos anos, que moitos coñecidos vexo polas rúas, e non precisamente á hora
de chegada das Liñas. ¿Que fan, a que se dedican? Pois hai de todo, desde
empregados de Banca a varredores, de gardas a taberneiros, de tendeiros a mozos
do cordel; ¡nin que os baleirasen dun saco! Estoume acordando da Efixenia das
Cavozas, que a trouxeron ao San Froilán para espelila un pouco, e á volta
alguén preguntoulle: ¿Que, Figenia, gustouche a capital? Ela respondeu: ¡Boh;
tanto Lugo, tanto Lugo, e non teñen un palleiro que abrigue un can!
Nestas reflexións, pregúntome: Xa que están abandonando as fábricas do caldo, ¿por que alguén non monta industrias que elaboren e perfeccionen, para engadir valor aos nosos produtos, sexan animais, vexetais ou minerais? Daquela que estudei algo por correspondencia, na famosa Academia CCC, lémbrome que había unha lección referida aos sectores produtivos, e maldicía as políticas que promovían, que lanzaban, ao individuo desde o sector primario ao terciario sen pasar polo secundario; poñía como exemplo o insostible que sería pasar da escola primaria á universidade. ¡Perde-lo tempo! Individualmente pode haber casos, e de feito hainos, pero, en xeral, no colectivo, téñense cartos para comprar, para investir, e tamén para divertirse, se previamente houbo un mercado satisfactorio, compensatorio, para a nosa produción, para a nosa exportación. ¿Veñen cartos de América, da emigración? ¡Por suposto, pero iso ocorre porque previamente criamos rapaces, exportamos o único produto que non debera saír do país!
-.-
Se digo que moito me divertín hoxe,
que fun a un enterro, vanme excomungar os curas. Deuse o casual de que o chofer
que leva o coche dos enterros, excursións, etcétera, ten permiso para ir de
padriño dunha voda, e o suplente, o milmañas, case sempre é o xefe do taller,
eu, servidor, que nacín co sino de servir..., de servir para todo!
Non sei se o fan por presumir de ricos ou para que a ánima do defunto estea máis amparada no seu transo, o caso é que adoitan poñer, nas necrolóxicas, que haberá coche, saíndo de tal sitio e pasando por aquí, por alí, e por acolá. Teño comprobado que este turismo gratuíto funciona, ¡coma ningún, praias incluídas! ¿Por que? Porque a metade deles quédanse no adro dándolle á palleta e fumando cigarros, que agora hai tabaco a esgalla, a escoller; seica é rin, pero haino, que xa non vexo vellos fumando follas secas de tróqueles, saturadas de dixitalina. ¡Deus, que taquicardias aquelas! Estes de agora firman, e incluso poñen o alcume da súa casa, por feo que sexa! Debe ser o único documento que firma un galego sen lelo tres veces, en por si! O autocar saíu de Lugo, e baixou a Fonteo, de onde era a defunta; paramos diante de tódalas casas, desde Fonteo ao Cádavo; despois a Lugo, dun tirón, onde me situei detrás do Pompas Fúnebres, todo o treito, ata as Areeiras, e aparquei diante da mesmísima porta do cemiterio. Algún nin se baixou, e iso que alí había outra mesa de firmas; sería por se lles quitaban o sitio para retornar a Fonteo? Por último, de noite e baleiro, recorremos a Valeira, que agora si que está baleira, para volver á capital, ao garaxe.
Un dos que se quedou no coche pasou todo o tempo contando chistes e anécdotas. Os verdes esquecinos, pero dos outros, unha mostra:
Torre de
Burón
A vella era do Burón, e púxose á morte; os fillos ían na feira. O netiño, que pouco pasaba do uso de razón, atendeuna: -Madriña, por que estás laiando; dóeche a barriga? ¡Non me estraña, tantos fillos que pariches...! -Meu neno, láiome polo que deixo sen facer, que de ter nove en vez de oito, o máis novo aínda estaría comigo, e tamén polo que che van encambar a ti, que teus pais prefiren subir á feira antes que producir. ¡Sen produtos, mala feira! -¿Que queres dicir, avoíña? -Meniño, ¿non viches ao señor Cura untándome os pés? ¡Lémbrate disto: untura de zapatos, sinal de viaxe! Pero antes de irme colle a túa pizarra e escribe: "A madriña deixou dito que se morre aquí abaixo, no Burón, que a enterren arriba, na Fonsagrada; e se morre na Fonsagrada, tal que cando volva ao médico, que a enterremos no Burón". -Madriña, xa o escribín, pero aínda non me dixeches os teus motivos. -¡Direicho agora, pero non o escribas: É para fode-la xente, para que gasten as zocas, que abondas gastei eu, de tantos enterros que fun!
Outro, e con este paro, para non amola-la xente. O narrador dixo que fora verdade, que había un xateiro que se dedicaba a mercar vacas en Portugal, das que tivesen para as libras, que el se encargaba de lavalas e cepillalas; de paso, como os xateiros teñen, e lles dan, licenza de arma curta, traía pistolas, de contrabando, que as ía vender aos enterros nestes coches gratuítos. De socato deixamos de velo, porque veu morrer a este asilo de Lugo. Pero a gorda pasou despois de morto... Neste punto alguén lle preguntou ao chistoso: ¿E logo, tanto rezaron por el as monxas que resucitou? ¡Que va! O que fixeron as monxas foi chamar á Policía, pois cando abriron o seu armario para recolle-los cartos, para recoller o herdo, só atoparon..., pistolas! ¿E logo, o diñeiro? O diñeiro deixárao na casa da querida..., ¡para gastos do seu enterro, supoño! ¡Entre escudos e pesetas, arriba dun millón! ¿Como sabes iso? Eu, daquela, era cobrador dun Banco, e chamoume a Fulana para que a fose buscar, para ir ao Banco con ela, por se os billetes lle cheiraban ao taxista, de tanto que os levara, ela, no peito, cando saía da casa, que nunca os abandonaba..., por se lle entraban ladróns!
-.-
Sego falando de ladróns. Hoxe, un
sábado á noite, concedémonos o luxo de tomar un café, pois volve a haber café,
auténtico, que o pasan de contrabando, principalmente polos montes de Verín,
nun dos ídem dos Soportais. Eu, sempre morriñoso do campo, máis que os ilustres
paseantes, ¡unha nobre afección neste Lugo da nobreza é ollalos!, atendía ao
xardín de enfronte cando..., ¡un mozo, aínda con pouca barba, rouboulle ao
Concello a mellor das rosas!
Foi tanta a miña emoción que rompín a aplaudir coas mans, grandes e fortes, calosas que as teño de tanto usa-la ferramenta. A miña dona estalaba:
-¿Deches en tolo? ¿A quen aplaudes, que non estamos en ningún espectáculo? O único espectáculo es ti, que vas de pallaso!
-¡Si que o hai; e de ser Alcalde, chamaríao para darlle un premio!
Ela, cadora máis desconcertada:
-O que estás é chamando a atención... ¡Fala dunha vez, ou ímonos!
-Aplaudín un ladrón, ¡un ladrón merecente dun premio! ¿Ves eses rapaces, esa moza que volve a subir cunha rosa na man, que lle vai dando voltas coma se fose un rodicio? Pois ese mozo que a acompaña, ¡outro neno!, foi o que a deixou soa, un intre, para meterse por xunto das roseiras, e volveu a saír delas ofrecéndolle esa, a que leva na man. ¡Para que digan que coa guerra morreu todo, incluso o romanticismo!
Deume a razón, e quedámonos coas ganas de chamalos para xunto de nós, para invitalos a café con churros, pero non volveron a pasar; o máis seguro é que se foron para a rúa da Raíña Isabel II, que é onde se declaran os mociños de Lugo, facendo que ollan nos escaparates. Non escollen mala madriña, non, pois a esa tal Sabela seica lle valían todos, ¡trinta amantes, sucesivos, consecutivos, lle calculaban!, aínda que preferise aos capitáns da súa garda, particularmente aquel valenciano que din que se chamaba…, ¡iso, Enrique Puig i Moltó!
-¡Es un inventeiro, -apostrofoume a miña-, que eu quitei matrícula en Historia, e nunca tal oín, nin lin!
-Nena, tiven un avó que se criou cabe da lareira, escoitando ao seu avó, e sabían por algún madrileño dos seus parentes que esa raíña, na noite de vodas, díxolle á súa “Paquita”: -¡Tus calzoncillos tienen máis puntillas que mis bragas! ¿No serás maricón...? En canto ao de hoxe, iso si que é ser macho, iso é amor: roubar rosas para ofrendárllelas ás outras, ás outras rosas!
A miña volveu ao tema:
-¡Outro tanto non fixeches ti, nunca, e ben que presumes de macho, e de quererme, que mo xuras a todas horas!
-¡Estás ferrada! No campo non é preciso rouba-las rosas, que aló non teñen mérito, que as pisamos por tódolos recunchos, de tantas que nos brinda a natureza. ¿Sabes que che digo? ¡Dígoche o que tamén dicía meu avó, que, Comparando los bienes con los males, todos los pueblos son iguales! O que lle sobra á aldea, fáltalle a Lugo, e á viceversa. Se estivese na miña man, faría un cóctel, metade aldea, e a outra, capital. ¡Sería volver ao paraíso!
-Que non te oian os nosos fillos dicir iso, que se van avergoñar dun pai tan paleto; como din aquí en Lugo..., das silveiras!
-.-
Volvo a escribir porque hoxe teño
algo que considero importante para comentar: Este día veu preguntando por min
aquel rapaz co que tan ben me entendía, aquel Xosé María, de Montecubeiro, que
é neto dun albeite moi coñecido desde Lugo á Fonsagrada; poño de testemuña un
artigo encomiástico sobre seu avó, do que xa teño falado, recollido no número
1, do "Tío Pepe", periódico da Fonsagrada, ¡que ademais de fonte,
teñen literatura propia! Ao que vou: Seica lle dixeron no garaxe Villares que,
¡para mecánico, eu!
-¿E ti non estabas en África, que hai anos que non te vexo?
-¡Estaba, e volvo! Pero fun vítima dun atentado, vindo para acó; aló en Safí, no que foi Marrocos francés; non o poderás ler nos xornais porque estas noticias están vedadas, e nin a min me deixan dicir a verdade; ¡xa me entendes! Como non quero entreterte no teu traballo, un día invito a comer..., e cóntoche catro secretos dos do Estado! O urxente, de momento, é se me podes auxiliar, pois o volante deste coche tira un pouco para a dereita, ¡como todo en España!, e calquera día lévame ao barranco. Reparáronmo no mesmo Safí; despois do atentado. A chapa, como ves, bastante ben, pero quedou vencida a dirección...
O meu amigo
co seu De Soto, en África, aínda con matrícula do Marrocos francés.
¡Deus, a de cousas que pasan polo
mundo! Primeiro deixarei dito que lle resolvín o enderezo da dirección, nun
plis plas, así que, se amigo era, agora subiríame aos altares se estivese na
súa man.
Viña de vacacións desde Sidi Ifni, que traballa por aló, no Banco Exterior de España, Director, ou algo así, e as autoridades españolas, ¡sempre quif quif cos mouros!, non o advertiron de que era perigoso cruzar o novo Marrocos, o que foi Marrocos francés, en coche. De telo sabido, se fosen lealmente advertidos, virían en avión. O auto, un De Soto de 20 HP, ¡e menos mal que se parece a un tanque do Exército!, foi visto e recoñecido de lonxe, por un camión dos do Istiqlal, ese partido da Independencia de Marrocos, nunha recta, entre Agadir e Safí. Os do camión, que o coñeceron, e que sabían do seu cargo, arremeteron contra eles, de camión a turismo! O coche do meu amigo capotou, deu dúas ou tres voltas, co resultado de que o neno apareceu a dez metros, e á súa muller tivo que retirala de debaixo dunha das rodas, con non sei cantas feridas. Providencialmente pasou un matrimonio de franceses, que seica están de recollida, de repatriación, e leváronos ao hospital dos independentes, ¡médicos improvisados! Menos mal que el acudiu ao convento dos franciscanos, onde o Padre Pais, Pedro Pais, chamou a un médico holandés, amigo seu; e xa na súa clínica, ese médico, un médico de verdade, recoseu nela coma un albardeiro, por todas partes. Salváronse de milagre, aínda que lles roubaron canto traían no coche. Pero aqueles mecánicos, á diferencia do médico holandés, fixéronlle ao auto unha reparación chapuceira, máis ben de chapa, coa que, de milagre, deron chegado a Lugo.
Iso foi o dramático, pero o divertido pasoulles aquí: Resulta que aparcou o seu "heroe de guerra", que é como lle chama ao De Soto, ¡vinte cabalos, que os tombaron eses mouros, pero volveron a levantarse!, diante do novo edificio do Goberno Civil. Traían tantas ganas de subirse á muralla para retratar o Lugo actual, que nin se decatou de que se lle aproximaba un Municipal: "Haga el favor de retirar su turismo, y por esta vez no le voy multar ya que viene de las Islas Filipinas..., que nos tiene dicho el señor Alcalde que miremos por el turismo, y ya que viene de tan lejos...!" A que meteu a pata foi a súa dona, que lle deu as grazas ao Municipal..., ¡en galego! O ifneño non paraba de rirse contándome o episodio: “Estes lugueses, perdón, estes lucenses, -digo o que me dixo, tal cal, -sempre se queixaron do seu servizo militar en África, pero moito me temo que nin saben onde estiveron, ¡que mira ti que interpretar unha matrícula de Ifni, a do meu IF-240, por Illas Filipinas...!”
-.-
Veño escandalizado da Ronda, pois
pasaron por diante de min, de regreso dunha excursión supoño, uns mil
"codeleiros". ¡Un rexemento! Primeiro, a guerra; despois, a
emigración; e agora, media provincia con sotana; pobres rapazas, pobres
celibatas...! ¡Pobres rapazas, "que non teñen vergoña nin quen llela
meta", como dicía o Sidro de Millares referíndose ás da mini faldra, que
se puxeron así despois da guerra..., en vista da escaseza masculina!
Participeille o meu abraio á señora mestra, miña dona de por vida, ¿e sabedes que me dixo? Pois que este Lugo é moi cuco, e non só os de Gondel; que no Seminario estudan practicamente de balde, para..., para que? ¡Para aproveitarse! Rematou preguntándome, pero como tamén son de Lugo, agora máis que nunca, que vivo aquí, apreixado polas murallas...; por certo, ¿quen fixo estas murallas? A miña mestra di que foron os romanos, pero eu contradígolle, ¡e digo a verdade!, que as fixeron os lugueses, os do circundo, baixo látego! O único romano foi o látego. ¿Para que?, volveu a preguntarme. Como non lle souben contestar, fíxoo ela: -¡Infeliz! Menos mal que es mecánico, e non fiscal! Pasan uns aniños no Seminario, para saír sabendo latín. ¡Cando se lles empeza a alzar, en vez do alzacolos, álzanse eles! Tanto latín aprenden que, despois, ou validan no Instituto, ou se colocan do mellor, que os prefiren en tódalas oficinas, entre o que saben e maila moral que lles inculcaron. A eses empresarios que lles dan traballo había que recordarlles que non hai xente máis pilla cós sancristáns... ¿Sabes o conto do Xan da Cazurra? Xan era sancristán, e cando veu a escaseza do aceite, a maiores deu en escasear o da lámpada da súa igrexa. Xan confesouse polo Precepto, ocasión que aproveitou o Párroco para inquirir: Xan, por un casual, ti non saberás quen é ese pecador que molla o seu pan no aceite da lámpada do Santísimo? Xan, ¡que por algo era sancristán!, propúxolle ao confesor: Señor Cura, faga o favor de saír para fóra, e métome eu no confesionario..., para ver se así oio mellor! O Cura, que non quería deixar sen absolución ao colaborador, saíu para fóra, e Xan entrou, comezando as repreguntas: Señor Cura, agora que nos oímos ben, ¿quen anda coa muller do Xan da Cazurra? O Crego, collido en renuncio, díxolle: É certo que desde fóra non se oe, así que, Ergo absolvo pecatis tuis...
-¡Non o facía de ti...; terás que confesarte, ti tamén!
-¿Por...?
-¡Por difama-lo teu Cura!
-¡E ti...; ti o que debes facer e poñerte a estudar latín..., en competencia con eses do Seminario, que será a única maneira de librarte dos coches, xa que tan farto estás deles!
-¿E vivir soamente coa túa paga? ¿Non se dixo sempre, por algún desgraciado..., Ese pasa máis fame que un mestre de escola?
Pero ela, lista coma un raio, e máis
práctica que unha formiga, ¡é luguesa, estudada en Lugo!, deseguida tirou
consecuencias:
-A horas libres, se te metes a autodidacta, e con algo que che axude, vas preparando os cursos do Bacharelato..., por libre!
-¿Para que me chamen de don? ¡O don xa mo pon Hacienda no noso recibo de Urbana, no do piso! Aquí en Lugo os bachareis, ¡tantos que hai!, seguen tendo don, pero o importante é ter din..., diñeiro! Como pouco, para botarlle pan ao caldo hai que ser Avogado, e non precisamente deses das silveiras!
-Iso virá despois, que podes ir a Santiago para examinarte por libre. Pero eu, no teu caso, e co ben que se che dá a economía, que es un aforrallón, que nin fumas..., estudaría no intermedio Ciencias Sociais, Económicas e Empresariais, con algo de idiomas, que xa ves que empezan a visitarnos os turistas, maiormente eses das Illas Filipinas... -Riuse- O Dereito vén despois, cando che medre esa chepa que che saíu de tanto agacharte por culpa dos coches...
Dinlle unha aperta polo consello:
-¡Ai, muller, Mestra tiñas que ser, Mestra do “m” grande, que ata fas por enderezarme! Facéndoche caso, direiche, logo, o meu plan, para que vexas o obediente que saín, e non aquel Adán, que só lle aceptou unha dentada na mazá: Primeiro estudio todo iso, e despois, co meu latín, experto en cousas da Economía, e tamén en Dereito, ¡un as!, faranme Cardeal, que seica os hai incluso sendo leigos, e por ser de Lugo, que é outra carreira acumulada, acabarei de Papa!
-Meu amor, para iso, para saír Papa, tiñas que estar viúvo!
-¡Estareino, que ti, co mal que che sentan estas néboas do Miño, pouco me vas estorbar!
-Non te quero mal, querido esposo, pero ti, con isto de ser papá, papá de dous fillos encantadores, vas servido!
-Recoméndame desde o Ceo, -insistín-, que por algo vas de Lugo, e levarás sabido como se fai, como se ascende a conseguidor, vulgo cacique. Coa túa recomendación, co santiña que es, eu, ¡outro San Pedro, que tamén tivo sogra! Pensa o anchos que se van poñer comigo estes da muralla cando saiban que pasan a ser romanos, que pasan a ser lategueiros, que teñen un Papa en Roma, un Papa de Lugo!
Tomámolo en serio, que aquí estou, dándolle ao punto e á parte, disposto a pospoñer esta máquina de escribir relatos, ¡relatos, non, crónicas!, para darlle ao latín. Pero volverei ás andadas, Deus mediante. ¡Contade comigo, que non deixo aos meus netos sen un libro de aventuras! No ínterim, Dóminus vobíscum, amigos!
-.-
Non sei para que diantres queremos unha radio no taller, e catro periódicos no
Metropol, onde seguimos tomando café, posto e suposto que neste Lugo dos
romanos, igual que daquela, as novas, coma a auga, circulan pola rúa. Debeu ser
alguén que se baixou do tren de Madrid, ou por conferencia telefónica, pois
está todo corrido que..., ¡que volve a haber guerra en África! Din que Marrocos
atacou ao noso Ifni, Territorio de Soberanía, aquilo de "Santa Cruz de Mar
Pequeña", e non sei que máis; tamén se di que Franco, para evitar outro
Dous de Maio, desfíxose inmediatamente da Garda Mora, ¡colleulles medo!, e
cargounos en camións, ¡coma xatos!, que partiron para Barajas dando un rodeo,
pois non se atreveu a mandalos polas calles céntricas. Pouco máis, pero bulo
non debe ser xa que tantos o din.
A min colleume ben, que xa son grandiño, e os nenos aínda están de "cole", como agora se di; en todo caso, para guerras, neste século, tivemos de sobra, e non só en España.
-.-
¡Máis sobre o mesmo tema! Hoxe á noite, cando saía correndo do taller para
ir ás clases da academia onde estou preparando o Bacharelato... ¡Iso, correndo,
que por algo lles chaman carreiras aos estudos, aínda que non é exacto, pois o
que é carreiras, carreiras son as nosas, as de quen estuda á vez que traballa,
que nin vemos ás persoas que se cruzan na rúa, de concentrados que andamos! Foi
ela, quen me viu e me chamou:
-Antón, ¿vas apagar un lume?
-¡Ah; oh! ¿Es ti? ¿Estades outra vez de colonial; ou pasouvos algo...?
-Saín evacuada, co neno, nun avión militar; e Xosé María quedouse aló, atrincheirados no Banco, con metralladoras, bombas de man, fusís e todo iso, que o defenden os propios empregados, formando un Somatén, porque a tropa fai falta, e non chega, para intenta-la liberación dos poboados do interior. E logo está que os americanos non lle permiten a Franco utiliza-los avións das súas Bases porque Marrocos alega que son bandas incontroladas... ¡Si, si, incontroladas, pero víuselles armamento do mesmo que lle regalamos a Mohamed V cando lle demos a independencia do noso Protectorado, séxase, da Zona Norte do Magreb!
-¡Déixasme abraiado! ¿Apetéceche un café, aquí mesmo, na esquina, no Metropol?
-Non, grazas; e ademais ías a toda présa, que tamén eu a teño. ¡Mañá, se podo, que agora vou falar con Madrid, co propio Xefe de Persoal do Banco, que me deu o teléfono da súa casa; se sei algo de novo, pasarei polo taller, e daquela infórmote, que xa sei que es amigo do meu home, e vexo que te interesas por el!
Sentinme torpe ante aquela muller heroe de guerra, que tamén se precisa valor para fuxir de onde só podía estorbar, e para iso, nun cacharro da nosa aviación. Ía de pantalón... Moi feminina, pero con pantalóns, que é das primeiras que teño visto así. ¡De Lugo tiña que ser; outra María Castaña! Só se me ocorreu dicirlle:
-¡Tranquila, muller, que non vai pasar nada, que Deus está con nós!
-¡Xa! Pero eles teñen a Alá, que é o mesmo de acá, só que con outro nome. No noso caso xa sabes que nos teñen fichado; aquela arremetida daquel maldito camión do Istiqlal, etcétera.
Non a vin nestes días, e tampouco tivemos outras noticias, agás que dixeron uns asturianos que están levando para Ifni o seu Batallón de Simancas. ¿En que, xa que non nos deixan usar eses avións de Préstamo e Arriendo? ¡Claro, o Tío Sam ten Bases no Marrocos, e xoga con dúas barallas! O asturiano di que a tropa está indo nos nosos, nos vellos, e que levan unhas latas de bencina, ¡coma Cascorro!, para engadir aos depósitos en ruta, para non caer no Atlántico.
Estrella
Josefina, 50 anos despois, homenaxeada polo Ejército.
-.-
Neste Nadal de 1957 viñeron falar co Administrador, que lles deu non sei que, "... para aguinaldo dos soldados". Seica lles queren mandar algo de cada provincia. O Administrador díxome que lles deu máis ben por política, pois pensa que a metade se vai perder polo camiño, ¡unha viaxe tan longa! Algo así ocorreu co trigo e coas sabas de algodón da Arxentina, cando nos visitou Eva Perón... Hoxe, pasados os Reis deste ano 1958, apareceu Xosefina polo taller, e nada máis entrar amosoume unha foto que traía no bolso:
En Sidi Ifni, Nadal 1957.
Carmen Sevilla, “estimulando” aos combatentes:
¡se morren, que o fagan con felicidade, excitados,
machotes!
-¡Mira, Antón, mira que ben o pasan en Ifni! Mandoume Xosé María esta fotografía, que volve a funcionar o correo aéreo…, agora que se cansaron de levar tropas e bombas, e de evacuar mulleres e nenos. É Carmen Sevilla, rodeada de soldados, que llela levaron de aguinaldo, xunto coa Elder Barber. Está gordiña, pero como son moitos, pouco lles vai tocar. ¡Ah, e tamén lles foi Gila, o fillo daquel carpinteiro que lle amañou a Ramón Franco o seu Plus Ultra...! Gila non se fartou de contarlles chistes de guerra... ¿Chistes de guerra, aos lexionarios, aos paracaidistas, aos Tiradores de Ifni...? ¡É un drama, pero cheira a comedia!
-¡Muller, que razón ten ese slogan de que España é diferente! Antes, na de aquí, seica lle daban á Lexión coñac do ruín, hachis e..., ¡vouno dicir! ¡Fulanas requisadas nos bordeis; máis ou menos como facían cos xatos nas feiras!
-Espera, espera, que non rematei. Di Xosé María que pasou no Casino Militar a cea do Ano Vello, con outro civil e catro militares, un deles ese tal Rosaleny, o que estivo preso en Rusia... Como non tiñan uvas, Carmen Sevilla compensounos con dous bicos; así que, dous por seis, ¡doce uvas!
Aínda que a situación é dramática, permitinme unha chanza para destensar un pouco, pero me parece que logrei o efecto contrario:
-Iso dos bicos...; sería verdade, que teño por sincero ao teu home, pero non cho debera dicir... ¡Se cho dixo foi por meterche celos, para que volvas pronto!
-¡Mentres os bicos non sexan tête a tête, non hai perigo!
-.-
Casa Longarela – Castroverde.
Por culpa dunha nevada, o coche da Fonsagrada, o de onte, volveuse desde Castroverde, e ben que o fixo pois esta é das que duran unha semana, entre neve e xeo. Algún día haberá máquinas para quita-la neve das estradas, como as teñen noutros países, pero aquí, neste illamento internacional cultivado, da autosuficiencia, que así lle chaman eses intelixentes da nosa Intelixencia, a única máquina efectiva é esa pala de man que venden nas ferraxerías, e non en todas! Co autobús dispoñible, hoxe decidimos cambiarlle o tubo de escape, que xa soa máis có roncón da gaita.
-¿Onde te acolles, estes días que tes que durmir en Lugo? -Pregunteille ao chofer, un rapaz aínda novo, que fixo prácticas conducindo unha tanqueta do Exército, daquela da guerra. Sempre di que a estrada da Fonsagrada fixérona para o Exército, para conducir facendo eses, ¡así que está na súa prebe!
-Aí abaixo, na pensión Villa de Meira. As camas teñen de todo, pero esa Asunción é única facendo de comer. Non son pratos de luxo, senón máis ben caseiros, pero todo a punto, calidade e cantidade, que é o que se pide hoxe en día. Por certo, que tamén para aí esa muller que ten un neno, a que che contou aquilo de África...
-¿A muller de Xosé María? ¿E logo, aínda non se foi, non lle deixan volver? ¡Cómame nunca o diabro, iso quere dicir que ten malas novas desa guerra, e nós, aquí, coma sempre, escoitando música na radio! Cando vaias xantar, teslle que preguntar, de parte miña, como vai a cousa!
-Tamén o podes facer ti, por teléfono, pois ela é a primeira que o colle, chame quen chame, que ata debe ser pola súa febre en saber algo. Di que o fai porque está pendente do que lle van dicindo desde Madrid... Apunta o teléfono, que o sei de memoria: 2351
...
-Son Antón, o dos coches da Fonsagrada. ¿Que; seica te afás en Lugo? ¡Non me estraña, co ben que se come nesa fonda...!
-Son Antón, o dos coches da Fonsagrada. ¿Que; seica te afás en Lugo? ¡Non me estraña, co ben que se come nesa fonda...!
-Xa sabes, as circunstancias... ¡Sempre aforcan á forza!
-¡De circunstancias, nada, que o misterio desa guerra vaino ter que definir o Papa, pois Franco..., Franco xa sabemos que non é franco!
-As cartas estanme vindo sen trazas de censura, pero aínda que mas manda
por avión, tardan unha semana. Por certo, un sucedido, que igual coñeces esa
familia... -E deume os detalles: -O rapaz é, mellor dito, era, fillo duns
caseiros que están, ou estiveron, en Bolaño, pero proceden da Fonsagrada. Na
noite do ataque, o 23 de Novembro, ese soldadiño estaba de garda nunha
polvoreira que chamamos "Do Cruce", mesmo dentro da cidade, e logo
que ten un montículo enfronte, con uns cantos argáns... ¡Improvisacións,
confianzas españolas! Uns mouros, con metralletas Thomson, desde os argáns,
para tomar a polvoreira disparáronlle á sentinela, que lles devolveu o fogo,
aínda que cunha raxada nas tripas. Tan pronto se soubo, foino ver Xosé María ao
hospital, e dime que morreu pedíndolle auga, ¡polos seus defuntos!, pero que os
médicos lle prohibiron darlla. Está arrepentidísimo de non levarlle ás
escondidas unha botella de Firgas; xa que ía morrer, que non fose con sede.
-Pois, si que coñezo esa familia…, como a case tódalas que viven no
hínterland desa estrada da Fonsagrada, así
que dareilles o pésame…
Estouno escribindo con todo detalle, tal cal mo dixo, para que este país, este imperio, xa que ten que morrer, como lle pasou ao gardián da polvoreira de Ifni, que morra das feridas pero non da sede de noticias. ¡A Historia, como as mentiras, só se poden enterrar por un certo tempo, pois, máis tarde ou máis cedo, acaban saíndo á luz!
-.-
Falando de Historia... ¡Que contiños temos nestes libros do Bacharelato,
maiormente neses que chaman F.E.N., Formación del Espírito Nacional! Estou
tentado de escribir, “deformación”, pois hai contos que poden valer para os
rapaces, pero os que vimos dunha guerra ben sabemos que houbo menos heroes e
menos santos dos que poñen neses libros. ¿Nacional? ¡Pero se España ten tantas
nacións como casas! E para iso, en cada casa, xa son distintos, pensan
distinto, de pais a fillos. Os únicos que se van levando, ¡á forza!, son os
matrimonios, e iso porque Franco suprimiu o divorcio. Nestas circunstancias, se
Deus me dá larga vida, que para iso nin bebo nin fumo, desexo ser unha ponte
xeracional: Veño das escolas de a ferrado, e quixese chegar con carreira a
xunto de San Pedro. ¿Para que? ¡Para que me poña de anxo da garda dos estudantes,
pois, polo que vou vendo, son uns contistas e uns desagradecidos dos esforzos
de seus pais; moitos deles non dan aprobado un curso por ano, e eu, que onte
mesmo era un analfabeto integral, e que traballo para unha empresa, ata aquí
din aprobado, por libre, un curso en xuño e outro en setembro! O dito, failles
falta un anxo da garda experimentado que os leve da man, e que os faga
agradecidos con quen lles dá moito do pouco que teñen!
O que máis pracer me dá, auténtico clímax, son as matemáticas, que nin que as inventasen os alemáns: Cada peza no seu sitio, e logo que non se pode pasar ao parafuso seguinte sen ter apertados os anteriores.
O debuxo, con todo estar ben, é unha cousa elemental pois aínda non coñecín pintor algún que fose capaz de imitar correctamente esas carballeiras de Castroverde.
¡Deus, que feliz son co meu estudo! Se chego con carreira ao século XXI igual sirvo de ponte para que os que veñan detrás non se avergoñen de terse criado na ignorancia, para que avancen río arriba, polo río da vida.
Non podo deixar sen unha mención especial ao meu compañeiro máis veterano da academia, que ese si que é un venerable: ¡Pasa dos sesenta, e segue de "Alcalde" de Lugo! É varredor de profesión, pero aquí na academia chámanlle "Señor Alcalde" porque pasa o día na rúa, que as coñece todas, conversa con tódolos veciños, acompaña aos extraviados, e cando ve unha cousa mal feita fala diso con quen teña que falar... ¡Que o sexa por moitos anos, señor “Alcalde”!
-.-
Este Nadal de 1958 tiven un bo regalo, pois os de Lago y Lago regaláronme…,
¡a min, non, que a pagou a miña dona, ben pagada, con billetes novos, deses de
a 100 pesetas, tan guapiños, dos desta inflación galopante, que os tirou este
ano a Fábrica Nacional de Moneda y Timbre!, unha radio Philips, que, “mejores
no hay”…, de momento!
Con este aparello doméstico, doméstico que non domesticado, estou
aprendendo cousas importantísimas que non veñen nos libros. Sen ir máis lonxe,
a perorada de fin de ano de don Hermenegildo. ¡Vaia descubrimento: eu, que o
facía natural de Ferrol, e vai resultar que é de Camariñas, nada máis nin nada
menos que o inventor dos encaixes de bolillos! Xa me dixeran que, coa Ley de
Principios del Movimiento Nacional, Franco inventara iso do movemento inmóbil,
pero, isto do Sindicato absoluto…?
Apurando a miña taquigrafía, en vista da importancia de semellante
testamento, cheguei a tempo de apuntar un parágrafo do seu discurso anual, ¡do
discurso de quen fose, e grazas a Deus que só é anual!, que me ten abraiado.
¡Deus, que intelixencias temos en España! O malo é que só son listos os
escribáns, pois o que é os oíntes…! ¿A ver quen é capaz de desencaixar este
encaixe, máis complexo cós de bolillos?
“Apenas si será necesario un poco más para que alcance pleno reconocimiento
el error de ligar las instituciones del Estado representativo y de vida
política libre a una doctrina histórica y filosófica carente de los más
elementales títulos de respetabilidad. Nuestro Movimiento ha visto en la
pujanza y fuerza expansiva de las organizaciones sindicales en todos los
pueblos la prueba y la posibilidad práctica de fundar sobre estas entidades
naturales y de vida auténtica y propia un sistema representativo y de libertad
política. A medida que aquel error se reconozca en toda su entidad, cambiarán
las bases más generales de pensamiento político y se descubrirán las
posibilidades inmensas de las organizaciones naturales para un sistema
representativo con todas las ventajas, y sin ninguna de las gravísimas
deficiencias del viejo sistema”.
¿¿¿…???
¡Deus, que galimatías! Este home, con tales méritos, vai tardar en morrer,
que non o van querer, nin aló arriba, nin aló abaixo, que os vai tolear!
-.-
¡Que
grande é o pracer de estudar! Só ten unha contradición: que lles viñan dando o
“don” aos que estudaban, cando nós xa temos premio dabondo co goce de estudar.
O Don debía dárselles aos que doaron, a tódolos que, dun xeito ou doutro,
fixeron posible que os demais poidamos estudar. Estase premiando ao que recibe,
en lugar de facelo cos que fixeron posible tal recepción.
Vén isto a
conto de que en “Literatura” dixéronos que darán “matrícula” aos que escribamos
unha especie de ensaio brevísimo, sintetizado, sobre un tema que, ao parecer,
non está manido, quere dicirse, sobado: “O agradecemento na evolución social”.
Isto é o que puxen eu; que mereza ou non un aprobado non depende de min, senón
do criterio da Profesora. Escribín:
“O
agradecemento é unha virtude retrógrada, xeralmente inversa, xa que a goza máis
o que dá que o que recibe. Aquel que dá algo, aquel que obsequia, aquel que se
desprende dunha cousa valiosa, ese tal séntese feliz con só imaxinar a
felicidade que lle proporcionará ao receptor apropiarse do que non tivo que
suar, nin suar nin padecer ou molestarse para crealo, para telo, para darse a
conseguinte satisfacción. Deus, cando creou o mundo, bendiciu o sétimo día, e
consagrouno; gustoulle a súa creación, e en vista de que era cousa boa decidiu
crear un home, darlle unha compañeira, tal e como fixera cos animais,
ofrecéndolles nada menos que o goce do seu Edén. O Creador, o Dador, sentiuse
feliz coa dádiva, pero a Humanidade, con ou sen consello da serpe, quixo máis!
Presentouse soberbia, insatisfeita e desagradecida.
Pois ben,
se iso lle pasou ao propio Deus, ¿que non será entre nós, cos nosos iguais? Xa
o entreviron os romanos, tan pragmáticos eles, co seu, “Do ut des!”. ¡Douche,
si, pero…, para que me deas!
Esta sede,
esta secura, esta apetencia por recepcionar, por recibir, é universal; o
agradecemento, algo menos.
Cando unha
nai lle dá o peito á súa criatura, a pouco que nos fixemos nela resultaranos
contaxiosa a súa emoción co bebé; se lle fose posible non só lle daría a mamila
senón o corpo enteiro. Seguidamente upa ao neno para que expulse o aire, para
que se quede coa parte útil. Este sería o momento de decepcionarse pois os
nenos adoitan durmirse a continuación, de inmediato, sen formular un ricto de
agradecemento, pero a nai dáse por satisfeita coa propia, coa íntima
satisfacción da súa entrega, do deber cumprido.
Van Gogh
só vendeu un cadro en vida; de morto, só logran compralos os potentados. ¿Cabe
un desagradecemento meirande? Coa maior parte dos escritores pasa o mesmo, que
só lles agradecemos as ensinanzas a
posteriori, ás veces cando xa están desfasadas, ou en transo de tal, cando corresponden
a un contexto periclitado.
Os fillos
teñen, ou temos, o costume de preitear pola herdanza, pero en vida dos pais
coido que non son maioría aqueles que lles dan a satisfacción de dicirlles, de
recoñecerlles: “Meu pai/miña nai, moito vos sacrificastes por nós, moitas
privacións tivestes que pasar para chegar ao que chegastes partindo de tan
pouco!”.
Limitándonos
ou concretando os logros culturais, se fósemos agradecidos recoñeceríamos que
desde as cavernas para acó moito leva matinado e perfeccionado o homo sapiens, pois aínda se asombran os
avós cos estudos dos seus netos, para canto máis aqueles primitivos que se
emocionaron co descubrimento do lume e co da roda. De postos a contemplar os
avances obtidos desde a prehistoria teríannos por semideuses. ¿Agradecemos aos
antepasados semellante esforzo para chegar á situación actual? Sospeito que o
farán poucos, e se cadra celebrarano os menos favorecidos pois adoita ocorrer
que somos máis sensibles para o pouco que para o moito, como se o moito, o grande,
o importante, desbordase a nosa capacidade de coñecemento e de recoñecemento.
En
definitiva, que incluso somos racas na fórmula de dá-las grazas xa que se
comezou dicindo “Grazas a Deus”, para caer na abreviación dun “Grazas” a secas.
Igual pasou co, “A Deus te encomendo”, que o reducimos ao simple Adeus”.
¿Queda
demostrado que o agradecemento é de natureza inversa? ¡Para min, si! –Con isto
rematei o meu “rollo”.
-.-
Veño de saca-la Reválida, e..., ¡aprobei! Foime moi útil consumir a metade
das miñas vacacións anuais pois sen elas non houbese podido presentarme, así
que debo deixar constancia diso en agradecemento á Empresa, pero tamén á miña
familia, que me levou a este punto co seu sacrificio de quedarse na casa,
aturándome. Agora, o paso seguinte é preparar algunhas materias de Comercio,
para setembro. Xa que non cheguei a empresario, polo menos aprender a
entendelos!
Teño os nervios feitos escarpas, así que, para temperarmos un pouco, presentouse a miña dona cuns libros moi curiosos, que os atopou en Fusalba, na calle da Reina, aló atrás de todo, onde poñen os que menos se venden. Un deles, en dous tomos, é a Historia Secreta de la II República, de Comín Colomer, un periodista-policía que se fixo con milleiros de documentos daqueles días escuros, ¡que a saber onde os localizou, nin como fixo para copialos! Os outros son máis miúdos, máis manexables, pero monumentais en canto ao seu contido en vea de humor, magnificamente redactados: Historia de una mosca, (o de "mosca" non está escrito senón fotografado, un díptero máis intelixente que moitas persoas; con lente de aumento, que xa é ocorrencia!). E con este, Tres pesetas de humorismo, prologado por W. Fernández Flórez, ese señor que a xente confunde con Darío, e á viceversa, e iso que só son irmáns polo sangue. É incrible que o autor dos mesmos, J. M. Vilabella Gómez, coas que pasou aquí en Lugo para salva-la pel, conservase esa tonelada de sal que verte nas súas obras. ¡O tantas veces dito: os lucenses son iguais a si mesmos! Agradezo moitísimo un agasallo tan ben elixido, pero teño que facer compatible a súa lectura coa dos malditos / benditos libros de texto aos que me estou entregando..., ¡mentres o corpo aguante, que é como din eses da xolda perpetua!
Por se tivese poucos compromisos, saíume outra noiva. Non pensedes mal, pois esta ten barba! Namorouse, non de min senón da miña obra, o propio Patrón, que agora descubrín que me viña lendo os folios que deixaba nunha carpeta, co meu nome, na mesa da Administración. E metéuselle na cabeza que,
-En vez de escribir chorradas, que a ninguén lle van interesar, nunca, agora que es Bacharel, ¿por que non te metes cunha historia do transporte público nesta provincia das vías radiais? Ti, escribes, e eu pago a edición, destinando os libros como obsequio para os clientes V.I.P. desta Empresa. Faste famoso, e eu contento aos tradicionais da Liña..., á vez que lles dou envexa aos meus competidores!
A proposta non me desgustou, pois afaga o meu ego, pero dinlle largas, ao estilo galego, pedíndolle que me vaia buscando fotos e datos para que ese traballo de investigación sexa o que debe ser, ¡científico! Se vou estudar Comercio terei que aprender a ser pícaro, polo menos tanto, se non máis, cós maragatos daquelas recuas!
-.-
Farto de tanto estudo, cando me dispoñía a sentarme diante desta máquina de
tecer, ¡de tecer historias!, abafoume a muller:
-Hoxe é día de descanso, que estamos no Quince de Agosto, ¿ou non estiveches atento á homilía do Cóengo que nos misou na capela da Virxe dos Ollos Grandes?
Non adoita enfadarse, pero en materia relixiosa é máis intolerante cás beatas de Lugo, e iso que teñen sona. Argumenteille:
-¡Non estou arando coas vacas, senón cos dedos! E se un Crego fala, outros escribimos. ¿Sabes acaso se non vou soltar aquí, neste papel inmaculado, un panexírico da Nosa Señora?
-Non saberías facelo... –Pinchoume.
-Sei, sei; para empezar, que ten os ollos así de grandes porque os precisa para abarcar este Lugo das contradicións: aquí por xunto da catedral, cóengos e beatas; e a dous pasos, a Rinconada do Miño. ¿Á que lle pediches que caian esas casas vellas sobre a María dos Quintos e mailas súas alumnas, máis ou menos como foi arrasada Sodoma e Gomorra?
-Iso non llo pedín, nin llo pido, que nin o propio Xesús apartou a Xudas da Santa Cea. O que lle pedín é que Ela, que foi tan boa nai, ampare aos orfos de tantísimas guerras que nos trouxo este maldito século.
-A de Ifni, desde que a declararon provincia, seica se apagou.
-¿Apagou? ¡Claro, desde que lle deixaron a Marrocos a case totalidade do noso territorio, e blindaron a cidade de Sidi Ifni con campos de minas e trincheiras..., pero iso é unha cura en falso! Falando de curas, lémbrate que nos dixo o de hoxe que, polo menos unha xaculatoria, debe rezarse a cada traballo que empecemos, como ofrenda do mesmo polos nosos pecados.
-¡Xa o fago!
-¿Ti? ¡Nunca chas oio!
-Porque o fago ao terminar, ofertando, como Abel, os mellores froitos do que levo feito. Así, cando termino no taller, e me lavo as mans, sempre digo: Señor, ao igual que estas mans pecadoras, lava a miña alma co xabón do teu perdón. ¡Amén!
-Tamén te debías encomendar ao meu parente, ao Sanjurjo, que era primo de meu avó, un José Rielo Sanjurjo, que xa sabes que o queren pasar de beato a santo, mártir que foi aló no Extremo Oriente.
-Ese é o teu santo, pois o meu, que foi tan santo coma calquera pero xamais dos xamais o subirán aos altares, e menos en Lugo, onde o recibiron de malas aqueles colegas, aqueles profesores das silveiras, é San Nicolás Salmerón y Alonso. Xa sabes, aquel presidente da primeira república, que a deixou por negarse a firmar sentenzas de morte... A don Hermenegildo, este patrón dos matóns, méteno nas igrexas baixo palio, e a Salmerón, o abolicionista da pena de morte, nin lle deron unha rúa en Lugo..., co ruantes que son!
-Non era de aquí...
-Non, pero foi profesor, aquí mesmo, cando veu desterrado; castigado por
negarse a firmar sentenzas de morte; razón de máis para que as profesoras, as
educadoras, o teñades por santo patrón. ¡Desagradecidas! E déixame en paz,
pois, canto máis me roñes, máis vou poñer neste papel.
Démonos un bico, e quedamos en táboas. O casado, ou a casada, que o trague todo, é o peor dos mocosos.
-.-
Din que afrouxou a censura, pero a crítica construtiva morreu con ela, se
cadra afogada polo incenso das últimas décadas. ¡E logo din que os nenos da
Guerra xa chegaron á maioría de idade! ¿Onde están, que os quero coñecer? A
verdade é que paso media vida entre rapaces, con isto dos meus estudos, e ben
que os oio barafustar, pero sempre se refiren ás cousas liviáns, ás frívolas e
intranscendentes. Das outras, tal que da liberdade de expresión, nin a
mencionan; ¡será que non senten esa necesidade, de anestesiados que están,
tanto eles coma seus pais! En canto aos profesores, ídem de lenzo, e iso que a
miña picardía non se apaga, ¡nin cos anos! De cando en vez solto as miñas
indirectas, pero eles, ¡dáme pan e chámame Xan! Certo é que algún vén daqueles
exames patrióticos… O único que lles preocupa deste país das contradicións é o
sobre mensual, e iso que, con esta inflación especulativa, vailles a menos.
¡Como sigamos neste plan da autosuficiencia, incluso o noso ano vai quedar sen
traballo, salvo que fagamos inxestas das nosas xestas!
En clase de Relixión o profesor suxeriunos que merquemos a Biblia, que é
tanto como ir á fonte limpa. ¡Ía sendo hora, pois aquilo do Catecismo de que,
“… doctores tiene la Santa Madre Iglesia que os lo sabrán responder”, estábame
amolando. ¡Xa está ben de comer uns pola man dos outros, por doutores que sexan,
que non sempre! ¿E logo, cando nos deixarán pensar, expresar as nosas ideas, en
cabeza propia, ou é que os leigos non somos Igrexa? Sequera temos diante a
propia experiencia de que tódolos nenos aprenderon, aprendemos, a camiñar
soltándonos da nai, da titora, tarde ou cedo, con ou sen caídas! Aquilo de que,
“todo para el pueblo, pero sin el pueblo”, estame fartando, pero moi raro debo
ser xa que ninguén me segue por este camiño, que todos, ou case todos, copian
das ovellas, ¡sempre en rabaño!
-.-
¡Galegos, escapade de Cuba! Cando o dixen na Administración, á vista e ás
orellas de tódolos presentes, que non eran poucos, case me poñen unha camisa de
forza, desas “Made in Castro”. ¿E logo, por que; agora que rematou esa guerra
da Sierra Maestra, agora que fuxiu o Presidente Batista…? A miña resposta foi
inmediata; se foi, ou é, profética, dirao o tempo. ¿Que por que? ¡Téñoo claro:
Agora vai mandar un galego, outro, outro sublevado; con motivo ou sen el, pero,
sublevado! ¿Non temos a experiencia de Franco…? As únicas diferenzas que lles
vexo están en que un deles é de porto de mar, e o outro, de Láncara. Franco
fíase do mouro que o afeita, e Castro deixa as barbas…, por se acaso! Pero os
dous teñen voz meliflua, e poñen cara de formales… ¡Vade retro, satana, como di o Cura da Fonsagrada!
-.-
Tempo despois de dicir e de escribir os parágrafos que anteceden, medio me
arrepentín do dito, e foi cando me dixeron que os de Batista estaban en tratos
para mercar a empresa ALSA. ¿E se mercan as dúas; esta de Lugo tamén, para
empalmar, para conecta-las liñas, devolvendo Asturias á primitiva Gallaecia?
¡Para min, ademais dunha desgraza, sería unha vergoña quedarme na rúa e ter que
vivir do soldo da miña Mestra, que neste país aínda somos machistas, por máis
que as vexamos avanzar, de día en día!
-.-
Non sei se estarei nadando á contra corrente, que me di a muller que estou
feito un rara avis. Mentres os nosos veciños van á cafetería, eu de academia en
academia. Sego sen saber xogar, nin á brisca nin ao tute. Non bebo nin fumo.
Cando hai festas, eles bailan no Círculo das Artes, e nós rezamos na Catedral.
Os fillos desta barriada, que chaman das Casas Baratas pero eu pago un aluguer
do máis caro, andan de guateques, e os meus imítanme, coa nai de titora para
tomarlles a lección. Xa non queda en Lugo ningún xefe de taller que non montase
un propio, e fanse de prata axustando pezas enferruxadas que van buscar ás
chatarreiras. Non hai emigrante retornado, particularmente os que están vindo
de Venezuela, nin albanel ou carpinteiro de mediana idade, que non se dediquen
a mercar hortas na contorna de Lugo... ¿Para encarece-la verdura na Praza de
Abastos? ¡En certo modo, si! Uns, seméntanas de esperanzas especulativas, de
manga ancha, digo, de folla ancha, que é a verdura de máis porvir, segundo
eles, pero dino así, en metáforas, pois os amaños, coa censura franquista,
pasaron do dicionario á vida real, real pero secreta. Neste contexto,
argállanse licencias para edificar bodrios, bodrios ou brodios, que non estou
seguro de como debe escribirse con isto de que están desaparecendo as verbas
indíxenas, pero algún día frutificarán dando traballo aos parados...; entullo,
creo que lles chamaban ás demolicións. Estes enxendros... ¡Non dixo o poeta que o sono da razón xera monstros?
Estes enxendros cadora se cotizan
máis altos dada a teima que collemos, ¡que colleron!, en refusar os alugueiros
pagados, ca non os cobrados. Nós, en cambio, démoslle preferencia á compra duns
leiriños, particularmente unha carballeira, onde penso encargarlle ao meu fillo
varón, que soña con chegar a ser Arquitecto por Valladolid, ¡Val da Lid!, por
diante dos avogados, que de tantos que temos xa estorban nas terrazas dos
cafés, que me / que nos faga unha casiña ou refuxio de montaña, pois para min
será ter o Ceo anticipado.
Onte mesmo, que estivo de visita un matrimonio da veciñanza, ela mestra, e el taxista, fillo dun chofer de non sei que empresa, que comparte o coche con un cuñado, e así ámbolos dous teñen tempo libre, ao ser preguntados polos seus plans para hoxe, domingo, contestou ela que, se facía malo, quedaríanse cerca, "por aí, pasando el rato, y si hace bueno, como siempre, a la playa de Miño, a la de Coruña!". Eu, que teño máis lingua que vista, medio a remendei: Pois nós, faga bo ou malo, adoitamos pasa-lo río Rato..., para respirar aires de montaña, que non estou disposto a bañarme onde mexan os coruñeses! A miña botoume unha ollada de correccional de menores, e non se cortou en dicirme: -Compañeiro de fatigas, que non de afeccións, ten coidado coa anfiboloxía, que vas en contra do libre albedrío! Os outros non deben saber o que é anfiboloxía, nin iso do libre albedrío, xa que non se enfadaron, e seguiron dándolle á torta que tiñan diante. ¡Pasteleiros!
Ata aquí nunca me parei a buscar libros de Socioloxía, nin en Fusalba nin na Balmes, que son as miñas ¿tabernas? habituais, mais será cousa de facelo para que me axuden a entende-lo país, e dentro do país, esta cidade. De momento, como non estou sobrado de nada, e de tempo e diñeiro, menos, voume deter para espia-lo meu circundo.
Para empezar, ¿a que se debe que todo aldeán incorporado á cidade nos conteste en castelán cando algún destes retrógrados, tal que eu e maila miña mestra, lles falamos en galego? ¿Será que nos queren demostrar que, trepando e trepando, subiron por encima de nós, e que xa chegaron aos chans de Castela, tanto en cartos como en consideración social? A miña rapaza, que é máis benévola, dime que o fan en ben noso, para axudarnos a saír da nosa ruralidade. Vou buscar no dicionario, no castelán, que o outro queimouno meu pai, previsoramente, daquela que o perseguían, o termo "cursi", por se me serve para entender a miña empanada mental.
De metido nesta espionaxe sociolóxica, que lle vou chamar así, provisionalmente, ata que atope mellores definicións, lévame a atención dun xeito especial o fráxiles que debemos ser de memoria, e non só os galegos, que xa esquecemos as penurias e mailas bágoas que nos custou esta ditadura que aínda padecemos; ¡a dura, pois ditabranda, comparativamente, foi a de Primo de Rivera! ¡E sen trazas de evolucionar! O de que, padecemos, dígoo eu, así, en confianza, nestas crónicas íntimas e intimistas, pois o noventa e nove por cen dos meus amigos xa están felices co presente, e opinan que a democracia, ¡Deus nos aparte de tal!, é un invento dos gregos. Do Peloponeso tiñan que ser, uns incultos illados de toda civilización!
Tamén teño que buscar iso do complexo de Estocolmo, ao que o meu profesor
de idiomas, un Cura políglota, chama, "Complexo de Stockholm". Por
non tachar, vouno explicar: os cregos son políglotas pois saben, e falan, tanto
en latín coma en castelán, pero o deste caso é un caso porque, ademais dos anteditos,
dálle ao galego. ¡Vaia memoria a súa, que pasou media vida no seminario e non
esqueceu o galego! Non o exterioriza, pero tamén sabe portugués, francés,
inglés, alemán... Tanto catolicismo, tanta universidade, ¿il non será espía do
Vaticano? Para tentalo, un día díxenlle que vira un letreiro nunha igrexa que
poñía: "No seas animal; habla en cristiano". Non podería xurar se di
"en cristiano", ou se pon "en castellano", pois de tanto
estudar, as miñas neuronas por veces entrecrúzanse, pero, ao que ía: ¿Sabedes
que me contestou o moi..., o moi diplomático? Pois que ese letreiro quere
referirse a que os paisanos non blasfemen, aberración estúpida e bastante
arraigada nos baixos fondos do noso Imperio. ¡Xa non teño dúbidas de que é
Cura, pero dos de carreira longa, Comillas incluídas! Alertar aos blasfemos
está ben, que iso é de linguas sucias, ladren no idioma que ladren, pois tan
baixo nin os ateos caen, se é que os hai da lingua para dentro, cousa que
sempre dubidei.
Abundando nestes temas, como agora se di, ¡isto do vocabulario é tremendo, que nunca remata un de poñerse ao día!, en vez de brincar deunos por meditar, por reflexionar, por analizar, ¡e iso que lemos nalgures: "Home, se queres ser feliz non analices"! Ámbolos dous aportamos as nosas apreciacións, das que, nunha síntese apertada, ¡teño pouco tempo para escribir, pois os libros de Comercio, primeiro os de Peritaxe, e agora os do Profesorado, cadora son máis gordos, en particular esta Economía do Samuelson, da que tiramos estas conclusións:
Que moito desprezamos aos nosos predecesores cando tan prestos estamos a arramplar cos seus mobles macizos e tallados; e tamén cos cruceiros, coas casas de pedra...; coas mámoas, cos castros, cos castelos..., e incluso co idioma herdado! Que a xente deu en facer radiografías e análises, incluso dos ouriños, pero despreocúpanos o estado anímico de cada quen, aquelas virtudes que lles deron forza aos nosos entregos para soportar foros e demais infortunios, chegando ao punto de que están aumentando os suicidios, as desavinzas, os preitos, as caras engurradas... Copiamos dos veciños, igual que monos, sen deternos a cavilar o por que eles se comportan así; e repetimos as súas verbas recortadas ou deformadas, abreviadas, castrapeiras, tal que un loro. No vestir, non digamos. ¡Adeus xastres, adeus costureiras...; xa podedes emigrar, como pouco, ao Magreb, pois os vestidos veñen feitos, Prêt-à-porter, que diría ese profesor de idiomas!
Por hoxe coido que vai ben, que non son quen para critica-lo próximo. Se o fago sería unha usurpación de funcións, de funcións que lles incumben a esas comadres que nutren os ingresos, ¡honorables ingresos, por outra parte!, deses cafés con terraza nos Cantóns, na propia Praza de España. ¡Iso, de España, unha gloriosa aldea de 504.000 quilómetros cadrados..., sen conta-las novas provincias, pois a Ifni, agora que está reducida á mera capitalidade, déronlle o número 51, e ao Sáhara, o 52! Roma diría: LI e LII, pero eles eran máis lacónicos cós da Laconia! ¡Tu eres, España, en las desdichas, grande!, que di o himno.
-.-
¡Adeus, 1959! ¡E feliz Aninovo! Tranquilos, particularmente os ricos, que
ninguén vos quitará a vosa riqueza. ¿Daquela, quen nos defende? ¡Quen vai ser,
o de sempre, o propio Vixía do Occidente! “Por nuestra parte no hemos de bajar la guardia ni cejar en la vigilancia,
pues, entre otras cosas, sigue patente que la Península continúa estando bajo
el punto de mira del comunismo internacional y sus compañeros de viaje, si bien
sea este último rincón de Europa donde sus ataques se convierten desde hace un
cuarto de siglo en derrotas contundentes o en estériles campañas”.
¡Don Hermenegildo, por favor, vaia á escola, que vai sendo hora: Iso de
“Península” inclúe a Portugal, e eles fan a súa garda, por si mesmos! ¡Apéese
dos seus imperialismos; e de paso, deixe de menciona-lo lobo, pois ese
“comunismo internacional” vai de retirada, descantiá, que abondo lle custa
terse en pé nesa URSS que tanto lle leva servido a vostede de escudo e de
pretexto! Aínda que o vexo algo máis humilde, pois tolera que lle poñan “…este último
rincón de Europa”, no sitio do seu ¿imperio? español!
-.-
O mundo é un pano, pero non das bágoas, pois ten de todo. Foi no Metropol:
-Este rapaz é fillo dun gran amigo meu, que volvín a conducir grazas a el...
-¡Xa sei de quen me falas: O Cacharulo de Bendia...! ¡Moito gusto! ¿E seu pai?
-Ben; a Deus grazas, ben.
-Tes razón, que o estará grazas a Deus, pois, se lle cae a espinilla enderezando a dos que a teñan caída, ¿quen o vai compoñer? ¡Calquera día danlle o Premio Nobel, que a outros llelo deron por menos!
Falamos e falamos, tanto, que acabou referíndonos a súa participación na guerra de Ifni:
-Daquela vin con permiso indefinido, pero xa definitivo, que me admitiron a entrega do uniforme..., e incluso din con un bancario que me facilitou o billete de Iberia, para librarme dos barcos, dos cargueiros do Exército, onde nos amontoaban, coma se fósemos leña.
-¿Un bancario...? ¿Non sería un tal Xosé María?
-¡O mesmo!
-¡Ai, ho, pois estás falando con un amigo seu! ¡Conta, conta! ¿Librou con ben daquel Istiqlal, que seica llas tiña xuradas?
-A uns dos poucos prisioneiros que fixemos nós, pois calquera os atopa, con esas xilabas de pelo de camelo, do color da terra, e para máis, agochados detrás dos argáns, collémoslles unha lista, en árabe, que nola traduciu un dos poucos leais, un dos poucos agradecidos, que lle quedaron a España... ¡Ese Xosé María estaba nela!
-¡Obviamente, claro! É lóxico que quixesen eliminalo..., para que non fale
nin escriba sobre aquel atentado...
Agora xa sei, de primeira man, a historia daquela guerra, pero como tivemos tantas, ¿a quen lle pode interesar a última delas, que só houbo tres centos, de mortos, pero outros tantos déronos por desaparecidos…, dos nosos!
-.-
1961 ¡O que nos faltaba para que a nosa valuta se fose ao carajo: Morreu o gravador Manuel Castro
Gil! Os nosos billetes xa ían de capa caída, pero conservaban o aquel dos
debuxos dun artista ilustre. ¡Valían pouco, pero eran guapos!
Levo dous anos boicoteando o discurso do Xefe grande; para que non me volva
tolo, cando o anuncian na radio eu poño uns tapóns de algodón nas orellas. Non
o fago por desprezo senón por profilaxe. ¡Non quero ir a Castro, nin a Conxo,
pois o Estado ten parasitos abondo sen manterme a min!
-.-
Estes días,
que xa estamos no 1962, ¡como corre o tempo!, entre o meu antigo Revisor e mais
eu, démoslle unha volta a Lugo. Lugo cambiou nos últimos tempos, moito, pero
nós seguimos sendo bos amigos e compañeiros. Levabamos anos dicíndonos tan só,
Ola, que tal, pero nesta ocasión o seu coche precisou un repaso dunha semana no
taller, así que a Liña Lugo-Grandas encomendáronlla, provisionalmente, ao
chofer dun dos buses das excursións.
-¿Sabes
que che digo? ¡Que me tardaba por pasar unhas cantas horas contigo, así que,
mentres repasamos esta “tartana”, tamén podemos repasa-lo mundo, este mundo de
fóra das murallas…
-¿Repasa-lo
mundo…? ¡Pasas a vida dentro deste taller e creste capacitado para repasa-lo
mundo! ¡Nin que foses Deus! Lémbrate daquilo que dixo cando asomou por entr´as
nubes: ¡Se este é o mundo que eu fixen, que o demo me leve!
-Aquí teño
a radio posta…, e logo que algo tamén saio, e algo vexo, dentro e fóra destas
murallas.
-Pois eu
ando coma os curas antes do Vaticano II, de cu para os clientes! Por certo, que
isto das Liñas ben ves que vai a menos, que ata non sei en que rematará: Os
curas teñen coche, e os caciques, tamén; e logo están as mestras, apuntadas ao
Seiscentos… Por outra parte, a xente das aldeas nestes últimos vinte anos foi a
menos; en cantidade, quero dicir, que non en luxo pois visten tan ben, ás
cheas, coma os da capital.
-Agora que
o dis…, ata terás razón, que vexo máis gravatas cá nunca na xente de por aló, e
aquí en Lugo, polo menos aquí, comezan a solta-la camisa! A min paréceme un bo
signo, unha tendencia á igualación, que ía sendo hora de que os capitalistas,
coma os curas, se abaixasen dos seus púlpitos. ¿Oes, e non será que agora
comezan a ter menos fillos, os da aldea, digo, co cal poden permitirse certos
luxos, estudar á maioría deles, e todo iso?
-No de
estudar, iso das Agrupacións, iso dos colexios vilegos, fáiseme que acabará
coas feiras, que ben sabes que antes a metade dos rapaces ían a elas para
coñecer e relacionarse, cousa que fan agora, de cativos, nesas Agrupacións, e
de maiores aquí en Lugo, nos Institutos. O que vexo que está rendendo son as
excursións, comezando polas escolares: ¡A xente ten curiosidade por coñecer
alén da súa bisbarra!
-Home,
agora que o dis: ¡Iso tamén pasa coas vacas, que deron en traelas de Santander!
E logo esas cortes que lles están facendo…, ¡que ata virá ese nome das que tiña
o Rei para os cabalos!
-O que non
me entra na chola é iso das foxas do purín,
que se acaba o esterco, e daquela, só con purín, prados e máis prados! ¡Nin
pataqueiras quedan! Houbo quen me dixo que están emigrando a Francia, a Suíza,
Alemaña, e todo iso, por dous motivos fundamentais: Para estudar os fillos e
para construír esas cortes señoriais. ¡Ten graza: van pasar traballos para que
as súas vacas deixen de traballar, e eles se dediquen en exclusiva a fomentar
as cafeterías, o café con leite, agora que xa non é de estraperlo!
O resto
destas conversas non o apunto aquí porque foi acadullar os temas anteditos.
-.-
Porta da Estación
Xa me
referín varias veces ao Café Metropol, na Porta da Estación, como lugar de
encontros. Isto dos bares e dos cafés parlamentarios moito me leva as ansias,
pero non acabo de entendelos. O Metropol, se cadra pola súa situación nun lugar
de transo, de cruces, na “Porta do Sol” luguesa, e digo luguesa en vez de
lucense polo feito de que xa está fóra de murallas, aínda non é dos sitios más
parlamentares, pero hai outros que, ¡vaia por Deus!, logo parecen asilos de
vellos, esgotados de forzas pero coa lingua solta. Terei que explicarme:
Desaparecidas
as lareiras, emigrado o rural, pois quen non está no estranxeiro veuse para
Lugo, ¡que en certo modo é outro estranxeiro!, e sen oposición nos Concellos,
¿onde se fala, e de que? Antes tiña o meu posto de observación na dianteira dos
coches da Liña, máis agora, aceita que te aceitarás nos motores, nesta soidade
do taller só me queda a radio, esa radio insulsa, repetidora de consignas, que
por algo lle chaman “o loro”!
O de “onde
se fala” xa o dixen, nos bares e nos cafés, que este Lugo, para non ser menos
cás cidades que se teñen por civilizadas, dispón dun milleiro deles. ¿Un
milleiro? ¡Tería que contalos, que ata me parece que me quedei curto! ¿De que
se fala? Polo pouco que entro e que demoro neles, o meu testemuño igual non é
de fiar, pero unha apreciación téñoa: ¡Fálase do tempo, así que, como en Lugo
cando non se mete a néboa, esa néboa que non deixa ver alén dos catro pasos,
chove, ou xea…; outro loro!
Se fose
madrileño diría que neses establecementos fálase de “cosas triviales”, pero
como son galego, un galego indeformable e inmiscible, direi que non se fala de
nada, de nada que teña un interese transcendente. Algo de sucesos, que xa é
algo, pero, dos problemas desta sociedade que nos ten engulidos? ¡Diso, nada,
ou pouco! ¿E para que, se todo vai ben? Cando escasea o traballo, emígrase.
Cando a peseta encolle, emígrase. Cando a saúde fraquea, fregas de alcohol! E
logo que, como non temos democracia, que seica é “a gracia do demo”, estamos
ben dirixidos e administrados por Deus, polo deus Franco; por Deus ou polo
azar? O que ten padriño, bautízase, e o que non, emigra. ¿A onde? ¡A eses
infernos dos protestantes, que son doutro Deus, pero teñen democracia, e
protestan…, aínda que lles sirva de pouco! En definitiva, que como aquí dá
igual protestar ou non, eses adictos dos bares fan ben: ¡xogan ás cartas, que
iso é o único que non está prohibido en España!
-.-
Con isto non contaba, que se namorase de min a Superiora das Pepas, esas
monxas ás que chaman Josefinas estes finos de Lugo. ¡Co feo que son, isto non é
crible, pero, por se me queda algún leal, escribireino!
Estiveron en Fátima o ano pasado, con un coche dos nosos, mais ficaron descontentas, por varios motivos, entre eles porque o chofer tiña sono e cansazo cando elas máis espelidas estaban. Nesta ocasión queren o desquite, ¡con dous choferes! Alguén lles dixo que sei algo de portugués, e iso foi a gota que colmou o vaso: ¡Quérenme!
-¿Por que non levan ao Padre Espiña, xa que foi el quen me ensinou o pouco portugués que sei?
-¡Tes cada cousa: poñer o raposo a garda-las pitas! Os curas non poden casar, que llelo negou o Concilio, e con monxas, menos..., pois os dous levan saias longas, sotanas! -Amoestoume o Patrón, que cando quere tamén sabe chancearse.
Acabei aceptando. O seu plan era unha excursión coas cativas máis adiantadas; dous días de ida, e outros dous ou tres de volta; despois de axeonlladas en Fátima, por suposto.
-Madre Superiora, ¿a onde queren ir, a Fátima ou a Fatima? ¡Fátima é ese lugar dobremente sacro de Portugal, e Fatima é, ou era, unha filla do Profeta Muhammad, precisamente a que deu o nome orixinal ao lugar dese santuario...!
-¡Xa nos dixo o teu patrón que es un pillabán, pero, en compensación, que nunca mellor chofer tivo, así que ti, ao volante, pero amodo, sen voar, que para voador chegounos co do ano último, que moito nos fixo rezar..., co medo que pasamos!
-¿Non se trataba diso, de rezar?
-¡Cala, pillabán! -E calei, pois, onde hai patrón non mandamos os mariñeiros, digo, os choferes.
-.-
Cando me dispoñía a saír para o garaxe, que quedara coa Superiora en
situarme na Porta de Santiago, mesmo ao amencer, a miña dona interrompeu a
despedida para ir ao salón, volvendo con dous coxíns, que mos entregou sen
comentarios.
-¿Que fas...? ¡Vou traballar, e o coche xa ten asentos...!
-Un deles para esa monxa..., que terá as cachas brandiñas e mórbidas de tanto andar coas saias longas; e outro para ti..., que estás desafeito das durezas dos asentos...; pero lévalos con unha condición...
-¡Xa; a de non esquecelos á volta!
-¡Non é exactamente iso! Se vos atopades con San Pedro nesta viaxe, tes que
chamar por min, ao momento, non vaia ser o diabro, que sempre andou detrás da
cruz, que te emparelles aló arriba coa monxa, e eu, aquí abaixo..., ¡viúva!
-¡Mira que es celosa! No Ceo son amores platónicos...
-¡Non todos, que os mouros van ao sétimo, e alí danlles sete, sete
virxes...! Se a un musulmán lle dan sete, a ti, coa santidade que che contaxie
esa monxa, que menos que setenta virxes!
-As monxas non poden casar; non se casan, pero tampouco misan...
-¡De presente, non!
Despois desta filípica deume unha boa aperta..., ¡por se non volvía, que as estradas, tanto as nosas coma as de Portugal, con tantas curvas e tantos desniveis, adoitan levar ao Ceo de cando en vez!
A Pepa, digo, a Superiora, agradeceume o coxín, e sentámonos xuntos, na dianteira, pero apenas cruzamos a ponte romana, ¡que haberá en Lugo que non sexa romano, incluso esa tendencia ao mangoneo!, ela foise para o centro, onde lle fixeron sitio, e..., ¡púxose a rezar o rosario!
Por Guntín volveu para xunto de min.
-¡Madre, fixo ben en volver ao coxín..., que estamos en Guntín, cabe dos palleiros..., o que se di, xuntos, xuntiños!
-Déixate de ripios, e encoméndate a Deus, que levades, entre ambos choferes, a responsabilidade de trinta anxos.
-¡Con vostede, trinta e un! Pero a miña responsabilidade comezará en Tui, que ata aló conducirá este Manuel. O seu plan, se mal non lembro, é almorzar en Chantada, e xantar en Ourense, ¿non si?
-En Ourense temos que facer moitas cousas: Visitarlles o Santo Cristo da catedral, mete-los dedos na auga quente…
Eu, que son o pícaro de costume:
-¡Vaia sorpresa, e vaia luxo, poñer auga quente na pía da catedral...!
-¡Non, ho, na fonte das Burgas, na das burbullas, malicioso! Repara nas coincidencias desta viaxe: Termas en Lugo, e termas en Ourense. Ouro aquí en Lugo, tal que polo Azúmara arriba, e logo en Ourense, que xa o di o nome. Agora imos ao Ourém pasando por Ourense... Esta viaxe, ademais do seu aspecto relixioso, debe ser aproveitada como un curso de Xeografía e de Historia... ¡Conto contigo para corresponsabilizarte disto, que por algo lle insistín ao teu patrón que foses o chofer suplente nesta viaxe!
-Xa que vai de ripios: Pénseo ben, que igual é contraproducente; ¡mire que se me dá por explicarlles ás nenas que o nome de Fátima vén de que os mouros, os musulmáns, cando estiveron en Portugal dedicáronlle ese lugar á súa Fatima, filla predilecta do profeta Muhammad...!
Destas picardías non vou escribir máis, que xa as teño confesadas. Consignarei tan só unhas pinceladas de tan insólita viaxe:
En Tui abraiáronme dous pensamentos, ou case diría, dúas maldicións, que se resumen nunha: Que ese Miño, de grandullón, contribuíse a separar Galicia de Portugal, escontramiñando aquela grandiosa Gallaecia...; coa consecuencia dun maldito consulado onde nos tolearon cos requisitos da fronteira, tanto da xente coma do coche. Algún día, se chego a mandar..., son capaz de concederlle a Portugal a man de España, para que logren un connubio definitivo!
En Caminha non comemos, que xa o fixéramos en Ourense, pero ensineilles O Barâo, ¡o mellor restaurante do mundo en bacallau! Seguidamente desviámonos para mostrarlles a feira de Barcelos, ¡a mellor do mundo!, que xa estaba desfeita. E para durmir, Braga..., onde lle dixen á monxa, en voz baixa:
-¿Sabe por que lle chaman así a esta cidade? ¡Son tan careiros que, se nos pasamos en comprarlles, non chega coa camisa, que nos deixan sen braga! E logo está que ten que avisar ás cativas que non se lles ocorra dicir que somos galegos, pois aquí, desde que o noso Xelmírez lles arroubou aquelas reliquias, entre elas as de Santa Susana, que as levou para Santiago..., vanlles quitar algo máis cá braga, todo o que teñamos debaixo!
-¡Pecador!
Oporto foi outra tentación, e iso que non as levei ás bodegas de Sandomán. ¡As nenas non se cansaban de ollar escaparates! Tamén aquí me metín coa monxa:
-¡Cedo empezan..., iso, as nenas, futuras administradoras dos bens económicos, que son os escasos!
-Non hai perigo, pois van vivir en Lugo, no país da austeridade!
De chegados á Mealhada, como ía conducindo, tiven a enésima picardía de desviar para o bosque de Buçaco... Non lles dixen que o mellor porquiño asado deste mundo, o seu leitâo, cómese en calquera dos dez restaurantes especializados da Mealhada, pero si as levei ao hotel, antigo convento e residencia real, de Buçaco, para afuma-las nenas:
-¡Fixádevos ben no que ides ver agora, pois non hai termo medio para entrar no Ceo: ou meterse monxa, ou casar, pasando a lúa de mel neste paço!
A Superiora urxiume que désemos media volta, así que lles quedou o bosque de Buçaco, ¡o mellor xardín botánico deste mundo!, para outra ocasión, acaso para a súa lúa de mel..., se non entran de monxas!
En Fátima
Nada máis chegar a Fátima, e aínda ben non aparcáramos, a monxa colleume da man. ¡Por algo se empeza, dixen para os meus adentros, lembrándome daquelas advertencias da miña dona! Pero non foi así:
-¡Véñase comigo, pero non traia o coxín, que aquí debemos axeonllarnos no chan, que estamos en terra sacra!
-¡Dunha terra sacra xa vimos, que ata temos Biblia...!
-¿Biblia, en Galicia? Non desbarre, que nos oen estas menores!
-Antes do rosario, que xa entendo para onde me leva, voulle apuntar os nosos libros santos..., por se logo se me esquece! Agora llos digo: O Catecismo do Labrego, escrito por Frei Marcos da Portela, ¡que o fixo santo o pobo raso! O Segredo do Humor, de Celestino Fernández de la Vega, que lle convén lelo para que non confunda humor con picardías... (chisqueille o ollo). Por último, o noso Apocalipse, Sempre en Galiza, de Castelao, que aínda está prohibido pola cuarta persoa da Santísima Trindade, San Hermenegildo...; o mártir, non, o martirizador..., pero en Fusalba hanllo vender..., sempre e cando non se presente vestida de monxa!
Agora tirou máis forte de min, máis aínda.
-Diga comigo: ¡No nos dejes caer en la tentación...!
Libroume dunha e caín noutra, na de matinar que Deus sempre casa coas mellores, pois para casar hai moitas que son válidas, pero, para monxas..., esta, e poucas máis!
Os sucedidos da volta foron tantos, e tan interesantes, que se me paro a detallalos, ¡adeus estudos!, e xa perdín unha semana con esta ditosa, ¡iso, ditosa!, viaxe. O que queira saber, que vaia a Roma; e do que non, a Portugal!
-.-
¿Sabedes o que é vivir nun correccional, ou estar casado cunha mestra, que
en definitiva é a mesma cousa? Este matriarcado de Lugo foi a peor nas últimas
décadas, controlado e dirixido por esta pléiade de normais normalizadas na súa
Normal. ¡Tan boas nais, tan polifacéticas, tan estreitas e tan filosóficas, que
o controlan todo, empezando polo marido, seguindo polos fillos, e rematando
polos seus alumnos!
Non, non é unha desculpa para xustificar que leve, ¡anos!, sen escribir unha liña nestas crónicas. Esta paréntese abriuna a miña dona regalándome canto libro de poesía se publicou nesta Galicia dos meus pecados. ¿Por que, e para que? Metéuselle na chola que me estaba deformando, que me volvía prosaico a saturación de matemáticas, estatística, economía, socioloxía, e demais afíns. -¡Precisas reconverterte, humanizarte! -Pero, muller, ¿cabe máis humanismo que esta ciencia de engadir valor ás cousas, ou é que non te decatas do mal camiño que leva España, gastando moito e producindo pouco? -Marido, volve á Biblia, dálle un repaso, agora que xa non se considera protestantismo iso de que a lean os segrares: ¡Non só de pan vive o home! Díxome toda esta filípica; e eu repúxenlle, pero, inutilmente: -¡Muller, xa hai anos que non comemos pan só, que nesta casa, grazas a Deus e ao noso traballo, o teu e mailo meu, sumados, incluso facemos sobremesa! Non serviu de nada, repito, que me lanzou un dos seus exabruptos:
-¡A ti fáltache poesía...!
Aínda hoxe non sei se levaba razón, pois, tanta poesía, tanta poesía..., ¡e xa fose boa, que hai de todo! Saturado dela, púxenme a meditar, e reaccionei así:
-Querida, xa está ben destes libriños de só cen páxinas, ¡e menos mal que son curtos! Tesme saturado de lirismo, e logo que, ¿para que quero tanta poesía se a mellor de todas está en ti, en ti mesma, no teu sorriso anxelical..., e xa non digamos no vertical!
Deume unha aperta, ademais dun bicazo, que o interpreto como liquidación ou peche da súa disciplina en letras. ¡Que burros eses tarugos que maltratan á súa muller! Hai que ensinarlles, hai que dicirlles que, "... a un panal de rica miel cien mil moscas acudieron...!". ¡É máis práctico ser melifluo, queridos brutos! ¿Vedes o meu exemplo? ¡Polas malas non houbese conseguido volver ás crónicas!
Nesta liberdade, póñome a reflexionar:
¿Como se explica que proliferasen tanto, nestes anos de axustes económicos, eses escribáns que só escriben catro verbas, e para iso estragando papel, en columna, polo medio das cuartillas abaixo? ¿A que veñen eses berros exaltados, unhas veces en plan dramático, e outras co lirismo dun cativo? ¡Todo o resolven salteando verbas que pouco ou nada teñen que ver coa idea que parece suscitar o título das súas composicións! E logo que a lóxica do seu pensamento esvara, a saltos, sen concordancia, coma un balón de fútbol por unha escaleira de caracol. Antes, na poesía vella, había asonantes e consonantes, forzábase a rima metendo verbas a calzador, que pouco o nada tiñan que ver co antedito, pero o seu recitado resultaba melódico, musical. ¡Polo menos iso tiña de bo! ¿Non se di que a música amansa nas feras...? O verso libre, de tan libre que é, resulta libertario.
¿Os poetas, sexan machos ou femias, son seres normais, equilibrados, ou renxen así porque..., porque lles falte algún parafuso? Por outra parte, nunha ocasión que fomos a Conxo, para ver un antigo empregado da Empresa, que toleou porque lle puxo os cornos a súa muller, ¡unha materialista, unha prosaica, que tamén as hai, pero máis burro foi el toleando en vez de esquecela!, pregunteille ao Director se tiñan poetas internados, que me gustaría cambiar impresións con algún deles, e díxome que, en absoluto, nunca, xamais, pois en tantos anos que leva nese Centro, primeiro como simple psiquiatra, e actualmente como director, "... los buenos deben escasear, pues nunca nos entró un poeta por esa puerta!", ¡Que alivio!, dixen para min, teimando que pillase algún contaxio, con tanta poesía que lin ultimamente.
A conclusión que tiro destas reflexións é que non só no económico existen, e se dan, as crises, eses vaivéns da vida humana, que non todo debe ser prosa, pragmatismo, pero a poesía tampouco é inocua, pois ten efectos illantes, e por tanto, limitativos, no progreso e no benestar humano. ¡Non só de pan vive o home..., certo é, pero tampouco de poesía! Polo si ou polo non, vou facer unha cura de desintoxicación; e agora mesmo subo ao rocho medio cento destes libriños..., non sexa o diaño que me pase coma a Don Quijote cos seus, cos da cabalería! Deixarei na mesiña, de cabeceira...; ¡xa o teño!, as Rimas de Bécquer e mailos Cantares de Rosalía. ¡E non só por compracer á miña dona, que conste!
-.-
Hoxe voume vestir de verde esperanza, de esperanza e de agradecemento a
eses intelectuais tan valentes que foron capaces de mandarlle unha carta
fulminante, ¡pero tiña que ser de pólvora, para que collese medo!, ao ministro
de Agricultura. Un bo amigo deume unha copia, que circulan clandestinamente,
coma aquelas follas que imprimía Enriqueta Otero, pero como é longuísima,
¡menos que as nosas penalidades e atrasos!, aquí vou citar unicamente os seus
puntos álxidos:
1.- Repoboación forestal. (De caducifolias, pediría eu).
2.- Concentración forestal. (Que só será boa se a fan ben, ben e pronta,
antes de que pasen ao retiro os poucos campesiños que quedan neste país).
3.- Foros. (¿Queda algún sen redimir?).
4.- Créditos ao labrego. (Aínda hai usureiros, e non só en Lugo).
5.- Servizos do Ministerio. (¡Máis servizos e menos propaganda!).
6.- Comunicacións. (Cando estivemos en Portugal non se vían máis que
furgonetas, que tanto lles serven para ir de mozas como para leva-los ranchos á
feira, pero aquí seica nos dá vergoña ir de mozas coa furgo. ¡Fagamos pistas
para os vehículos, aínda que sexan de medio metro!).
7.- Catastro de rústica. (¡Que se acabe iso de que os ricos rexistren como
propios os montes comunais e mailas terras abandonadas ou imprecisas,
monumentos incluídos!).
8.- Cargas fiscais. (¡Que non todo sexa poñerlle albarda ao burro, que
tamén a leven os cabalos!).
9.- Acabar con esa escravitude humillante das prestacións persoais, nas que
veñen traballando vellos e nenos. (¡Todos, menos os Pedáneos, que eses fan
abondo con entoa-lo Cara al Sol!).
10.-Política de prezos remunerativos. (¡Abaixo os intermediarios, e arriba
co tiro-liro!).
11.-Por último, (que se poñen máis, caen na utopía), que as Hermandades de
Labradores e Gandeiros teñan, ¡por fin!, un carácter campesiño.
Meus queridos fillos, se isto se cumpre, o texto completo terédelo nas hemerotecas;
do que non, mellor será que saibades tan só que aínda queda algún galego
animoso. ¡Iso, uns, pois outros, algún deles ben coñecido meu, firmaron máis ou
menos como fan coas queridas, que acenden unha vela a Deus e outra ao diabro!
Isto é, ou pode ser, un amencer, pero non nos fagamos ilusións, que tamén o
parecía aquilo de que o mestre Anta, aló no 55, lle tocase a Franco, en Coruña,
o himno galego. ¿Para que? ¡Entroulle por unha orella e saíulle pola outra!
-.-
Seguimos criando fillos, coma quen cría xatos, para a feira! Querida
Mestra, querida esposa, na túa escola estás instruíndo emigrantes, cousa que
será boa para eles, pero é un dispendio para España, pois, canto máis saben,
máis ganas lles entran de voar, de fuxir dos nosos cortellos.
¡Parabéns Arxentina, e Venezuela, e …, dentro de nada, toda Europa! Van criados,
e ben educados; ¡a ver como nolos devolvedes!
Do 51 ao 55, só desta provincia, e iso segundo as estatísticas oficiais,
fóronse 15.267 almas; ¡almas con empuxe, as mellores! Do 56 para acó, ou non
quedan, ou se acovardaron, pois a cousa está baixando, aínda que tamén conta
que empeza a haber fillos únicos, e os morgados, xa se sabe, nunca precisaron
emigrar. En canto ás remesas da emigración en xeral, antiga e presente, prefiro
non consignar cifras…, ¡porque teño un acusón que me di que os Bancos teñen
instrucións confidenciais de declararlle ao IEME como “turismo” os cartos dos
emigrantes! ¡Viste máis!
-.-
Silos da Terra Cha.
¡Menos mal que xa morreu don Quijote, que os ía tomar
por malandríns, por xigantes!
¡Xa somos casteláns! Hoxe estiven visitando, con meu sogro, a Colonización
da Terra Cha, Arneiro, Matodoso, A Espiñeira…, onde me presentaron uns
arquitectos de Madrid que están “colonizando” a base de liñas, de construcións,
andaluzas: ¡Máis que casteláns, máis aínda! Faltoume preguntar se xa teñen a
tradución deses topónimos… ¿Como se dirá en castelán, O Arneiro, O Matodoso, A
Espiñeira…?
Meu sogro entende que os silos debían ser de trincheira e non verticais,
que logo parecen muíños de vento do Campo de Criptana. Eu non opino, pois máis
vale algo que nada. Os achaios e mailas pistas e conducións de auga fixéronas
os irmáns Nó Mantiñán, da Coruña. Non tiven ocasión de velos, pero se chego a
atopalos voulles propoñer que cambien o seu Nó de “nudo” por un Si, por se
alguén non os entende, e logo que merecen un ¡Si! rotundo, pola súa labor de
facer destes montes da Terra Chá, unhas terras de labor. ¡Afellas que si! O dos
silos e mailas casas, estilo exótico, é outro cantar.
-.-
¡Que sorte non ser bebedor, pois
está morrendo a xente por ducias, e máis que habería na lista dos metílicos se
os médicos non firmasen de rutina! Eu faríalle un monumento ao metílico, como
signo elocuente desta España elocuente!
Pero vou concederme un receso nestas escrituras porque estou farto, dáme
noxo tanta hipocrisía e tanta especulación. Non merecen nin ser reseñadas; ¡a
ver se morren nun eclipse de lúa, pois é do que viven, da lúa, da noite…, desta
longa noite de pedra, que dixo Celso Emilio! Por algo vou tanto ao Miradoiro,
1029 metros por riba do mar, na ruta da Fonsagrada, na Serra do Pradairo, tamén
chamada, da Ferradura, pois ata alí non chega o cheiro, a podremia, deste país
dexenerado. ¿Chegaremos a ter rexeneradores, volverá a democracia? Dubídoo,
pois os de antes da Guerra, aquel fermento, xa non se alza, non está en
condicións de xerar unha nova xeración!
-.-
1-7-1969 Veño omitindo as datas dos meus avatares porque eu non teño que
pasar á Historia; son pouca cousa para iso, e logo que nela hai dramas abondo,
pero, ¿o de onte...? ¡O de onte foi grave, esperpéntico! Acaba de morrerlle á
miña amiga España a súa penúltima filla, a que facía o número 51, Ifni, a
señorita Ifni, esa coqueta dos señoritos do seu Casino!
¡Pobriña, que morreu ben nova, pois, do 34 ao 69, só van..., 35 anos!
Telefonoume desde Xixón, onde está destinado, o meu vello e gran amigo Xosé María, cousa que lle agradezo porque eu non vira esta necrolóxica nos periódicos.
-¿E logo, ese deceso, como foi?
-Onte, onte mesmo; ¡era previsible! Morreu dun golpe de siroco, consecuencia directa dos múltiples erros do seu Médico de cabeceira, e iso que ninguén coma el se leva xactado da súa amizade coa Parca... ¡Si, ho, coa Parca de Marrocos! Non soubo, ou non quixo, defende-la pobre criatura... ¡Xa sabes: veu tardía, serodia, e morreu de moza! Puxérona no rexistro das provincias cando xa estaba enteca...
-¿Tardía...?
-Desde logo, xa que a adoptamos por filla en Abril do ano 1934, e foi apadriñada por un tal Capaz... Naceu dun erro, dun fallo, dun escape..., digamos, conceptual!
-¡Conta, conta, que hoxe pagas ti!
-Resulta que na Conferencia de París, daquela dos Protectorados, o noso Plenipotenciario, León y Castillo..., ¡non levaba mapas! Os galos, que para daquela xa estaban de patas no poleiro, convenceron ao noso negociador de que a costa de Ifni, onde está enterrado o Santón, o Sidi Ifni, non era rectilínea, senón que formaba un entrante, unha mar; pequena, si, pero mar! En definitiva, ¡que nos deron unha cambadela pois a auténtica Torre de la Mar Pequeña está, ¡estaba!, estaba aló abaixo, máis abaixo!
-Algo así nos pasou en Benavente cos portugueses, daquela do reparto de América...
-¡Si, xa o sei! Seino eu, e tamén o sabía Ben-Cho-Shei, aquel da sobriña guapa..., que moito temos falado diso, el e mais eu, no Centro Galego de Madrid, alí na calle de San Quintín…! Pero vindo, ou volvendo, ao presente: Esa provincia viña agoniando desde aquel fatídico, previsible pero imprevisto, 23-N, do ano 57, no que se quedou sen carnes, digo, sen poboados, co seu interior baleiro, cousa que se divulgou agora, con algo mais liberdade de prensa. Á defunta quitáronlle as roupas interiores, as roxi-gualda, ás que xa estaba afeita, para amortallala con un sudario roxo, que ten no medio unha estrela de cinco puntas, parecida a dos xudeus...
Retrocesión
de Ifni. Firmando nas páxinas mouras da Historia de España.
-¿Un sudario roxo...? –Non o entendera.
-¡Roxo, si; unicolor!
-¡Pobre don Hermenexildo, co que odiaba a cor roxa, que só a permitía nos capotes das corridas de touros! ¿E ti que pensas que van facer cos seus criados, tantos que tiña, e tan ben pagados, pluses do cento cincuenta por cen, etcétera?
-¡O de sempre; igual que se fixo cos defensores de Cuba, despois de perdela: buscarlles choios axeitados, que lles fagan esquecer as glorias imperiais!
-¿E os outros, os indefensos, aqueles que, por defendela, morreron?
-Xa os levaron para Canarias, como se facía coas reliquias dos santos, que por algo lles chaman, Islas Afortunadas!
...
Como isto cerra un capítulo da Historia de España, ¡e xa non pase outro tanto co benxamín, co Sáhara, que está sendo vítima da mesma febre imperialista, unha febre que vai por tempos e por países, así que agora tócalles fardar aos nosos veciños!, tamén vou cerrar esta historia, ¿ou non merezo un descanso? ¡Por Ifni, e demais defuntos desta Casa arruinada, ¿ou liberada?, Requiéscat in pace!
Como isto cerra un capítulo da Historia de España, ¡e xa non pase outro tanto co benxamín, co Sáhara, que está sendo vítima da mesma febre imperialista, unha febre que vai por tempos e por países, así que agora tócalles fardar aos nosos veciños!, tamén vou cerrar esta historia, ¿ou non merezo un descanso? ¡Por Ifni, e demais defuntos desta Casa arruinada, ¿ou liberada?, Requiéscat in pace!
-.-
Cansara de escribir, pero isto de hoxe non pode quedar no tinteiro: 1975.
Precisamente nun 20-11, nestoutro, caeu o causante dos Caídos. ¡Franco ha
muerto! Foi o que dixo Arias Navarro, coas bágoas do medo nos ollos. ¡Mal dito!
Se fose eu o Presi diría: ¡Ese Paco, ese dos pac-pac..., tamén morreu! ¿E logo;
non era Deus, a cuarta persoa da Santísima Trindade? ¿Non lle chegaba con ser
Caudillo “pola graza de Deus”, e entrar baixo palio nas catedrais, coma o
Santísimo Sacramento? O problema vai estar na súa resurrección, porque o
soterrarán debaixo dunha pedra de non sei cantas toneladas, coa visible
intención de demostrarlles aos demócratas que é capaz de rexurdir para acabar
con eles, por moito que pese a súa lauda!
O primeiro que se me vén á pluma, digo, aos dedos, é que a última das estradas acollidas ao Plan Redia foi precisamente a N-VI no seu tramo Betanzos-Ferrol. Xa sei, xa, que se pode aducir que iso foi un indicativo da obxectividade de don Hermenexildo, que nin lle perdoou ao pai que o fixo... ¡Vale, vale; daquela deixémolo así, pero o que nunca poderei esquecer é que, se non fose por ese matón, polo seu encabezamento daquela rebelión militar, meu pai viviría vinte anos máis, e con saúde, que a perdeu agochado, durmindo na pedreira do que é hoxe a miña carballeira! ¡Díes illa, díes irae, calamitátis et misériae, díes magna et amára valde! ¿Resucitará, ou resucitarano? ¿Quen; a quen? ¡Quen vai ser, o Cid do Ferrol! ¡Se cadra, pois os Cid, os Sidi, adoitan gañar batallas despois de mortos, que xa o ensaiaron daquela, en Valencia!
Para min, acabouse o franquismo, no que vivín corenta anos, ¡que xa son anos para a vida dun home! Pero, ¿acabaríanseme as ditaduras? Díxome o Médico, na súa última revisión de empresa, que estou como para chegar ao século XXI, e que son duro de dúas cousas: de oído e de molleira, pero que iso non é malo pois aínda me queda moito que aguantar..., ¡se quero facer méritos para o Ceo!
-.-
A xente parece estar desatando a lingua, e os escritores, esoutra clase de xente, tamén; están saíndo artigos que teñen tódalas trazas de estar escritos de vello, pero gardados no secreter. Outros din que con Franco morreu a Codorniz, que xa non ten razón de ser, que non veñen a conto os seus partes meteorolóxicos, tal que poñer, "Reina un fresco general procedente del Noroeste de España". Pero hai calma, acaso máis da que se esperaba. ¡Deus, que favor nos fixo ese Caudillo desoíndo aquelas recomendacións de Salvador de Madariaga, en novembro do ano 44, cando lle dicía: "General, márchese usted"! Se chega a irse daquela, se o levas, Señor, unha II Guerra Civil, a das vendettas, ía ser inevitable, pois aínda agora, tanto anos despois, a calma destes días ten moito de calma chicha; máis que prudente, calculada.
Hoxe contáronme un conto vello, que tamén o tiñan hibernado: Que Franco, cando se viu esmorecido, mandoulle un motorista ao xeneral Tella co recado de que, se quería perdón, séxase, reposición, que se pasase por Meirás, ao que lle contestou don Helí, que aprendeu moita física desde que non leva uniforme, “…teña por certo que hai a mesma distancia desde o seu pazo de Meirás ao de Adai, que desde Adai a Meirás”. ¡Un urro por don Helí, que os debía ter meirandes có cabalo de Santiago! Se era monárquico, tiña de que selo xa que foron os Reis seus padriños de voda, cunha filla Cristina, etcétera; e se estraperlou, ¿que?; non foi o único; ¡a súa fariña era mellor có pan da cartilla do racionamento!
Pero non me vou parar en filosofías pois agora, con isto da UNED, estou, outra vez, coma unha locomotora. ¿Para que me serve a estas alturas? Se me vale para non ter que quita-la pucha diante das eminencias, xa é algo; e logo que para os que vimos do arado romano estudar Dereito Romano é unha gozada: ¡Sentímonos Pretores!
-.-
Neste renacer de España non se me ocorreu nada mellor que leva-la familia a
ve-lo Nacemento de Begonte, e de paso, saudar ao belenista, P. Guizán, digno
sucesor da miña, inesquecible, Emilia de Brañas, de Millares, á que tantas
veces levei na Liña. Este cura é un científico, que non hai máis que verlle os
seus inventos mecánicos, ¡un Nacemento do século XXI, máis que do XX! Do XX era
o que poñía, con máis vontade que medios, dona Emilia, primeiro en Millares, e
despois en Lugo. ¡Que satisfeita debe estar esta precursora, agora, no Ceo,
contemplando a súa obra evolucionada, perfeccionada, actualizada!
Faltoume dicirlle ao Cura Guizán, pero as ocorrencias veñen cando veñen que non somos deuses, que só lle falta cambia-lo nome da localidade, actualizalo, pasar de BE-G-ONTE a BE-G-HOXE, acrónimos de BElén Galego de ONTE e BElén Galego de HOXE, respectivamente!
-.-
Por moito que proclamen Rei a Xoán Carlos, ¡con X, posto que tamén será Rei
da Gallaecia!, chéirame que esta transición vai ser lenta. Xa o dixo Benavente,
que hai, ¡que sobreviven!, os “intereses creados”. Para apaga-las lapas, ou se
espera a que remate a combustión, ou se tira ao lume un caldeiro de auga, de
auga ou de sangue, ¡cousa que Deus non permita! Por de pronto é perceptible un
certo arrefrío das adhesións inquebrantables, ¡que xa é algo! ¿Fano por
desengano, por medo ao que dirán, ou por simple precaución camaleonesa? Por de
pronto vou cambiar de gafas..., ¡para non perder detalle, e que non veñan
detrás contándolles trolas aos meus netos, como fixeron comigo, incluso desde o
púlpito, facéndome crer que volvían os tempos das cruzadas contra o infiel!
-.-
Atopeime coa Superiora das Josefinas en Santo Domingo, entrando na calle da
Reina:
-¿Madre, podo acompañala?
-¿Madre, podo acompañala?
-¡E non vas poder; de ti depende!
-É que..., ¡como estamos na rúa dos parrafeos..., xa sabe!
-Despois do Concilio, sexamos monxas ou curas, estamos abertos á secularización; ¡digamos que, ao precipicio!
-¿Cando volvemos a Portugal?
-¡Uih! As rapazas de hoxe en día prefiren ir soas; en grupos, pero soas. ¡Sóbranlles, estórbanlles, incluso os pais, para canto máis as monxas! ¿E ti, que é da túa vida; segues estudando?
-¡Por suposto; agora máis que nunca, que teño que estudar a Pepa...!
-¿Estudar, con nós...? ¡Como non sexa relixión, pouco podemos ensinarche!
-¡Frío, frío! Estoume referindo á primeira Constitución, a de Cádiz, aquela que se promulgou, ou publicitou, precisamente o día de San José... Anacrónicas as Leis Fundamentais do franquismo, será cousa de constituírse, de parir outra, unha que sexa democrática...
Falamos polos cóbados, que hai que ver o que saben as monxas cando falan con xente da súa confianza, pero, aínda así, seguen sen darlles Ordes Maiores!
-.-
Volvemos a estar de Reis en Lugo, ¡na propia rúa da raíña Isabel II, aquela
dos trinta ou corenta amantes…; sucesivos, non pensedes mal! Ensináronlla, a
rúa, ao seu tataraneto, pasteis da Madarro incluídos, hoxe, 28 de xullo do ano
1976; o que non sei é se lle dixeron que daquela había moitos carlistas nos
arredores, pois aos caciques desta provincia non lles coara, nin lles conviña,
aquilo da Pragmática Sanción.
Pero esta vez, en lugar de pedirlles, déronlles; ademais dos pasteis: visita á catedral, paseo pola muralla, inauguración na Porta de San Fernando, xantar opíparo, aterraxe de sobremesa no Arneiro, e..., ¡Alcaldía Perpetua! Seguro que nin botaron en falta os seus, sempiternos, camelos; e paxes tiñan abondo por aquí! Os nenos, que só están afeitos a ve-los outros, os Magos, preguntaron polos seus xoguetes.
¿Como é Lugo, fascista, monárquico, republicano, anárquico...? Vou morrer sen sabelo, pois, por máis que o pregunte, todos se engurran dos ombros. ¡Estes lucenses son tan lucidos que ninguén os pilla nun renuncio: os de onte, de gravata; os de hoxe, a peito descuberto, coma lexionarios; e logo que a metade deles xa usan a man esquerda, ambidextros! No único que non hai variantes é na condución, que seguimos sentándonos na esquerda, para circular pola dereita.
-.-
Mellor nome non puideron darlle, ¡que ben Ceao está! Veño de darme unha
volta por ese Polígono, e volvo derreado. Por fin chegou a industria, mais,
polas trazas, moito me temo que máis que industrias van ser almacéns,
importantes almacéns de produtos importados; aquí só exportamos emigrantes,
onte coma hoxe, e hoxe coma onte. ¡Oxalá me equivoque, que non quede defraudado
nos meus anhelos de contemplar como se lles engade valor ás nosas materias
primas, tantas que temos, e de tan boa calidade que son! ¡Exportemos, puñetas,
exportemos, e non só braceiros! (Retiro o de "puñetas", pois, con
tantos avogados, en Lugo nunca "puñetas" faltaron).
¿Que podería facer para meterlles na chola aos meus paisanos que, Consumos, é o contrario de Insumos? Agora que deixan falar en público...; ¡pero non, que me tomarían por tolo, e igual me levan ao Castro das Ribeiras do Lea! Auga que non vas beber, déixaa correr, que dicía meu avó.
Falando de meu avó: Gustaríame mandarlle a El Progreso unha colección de contos da nosa lareira, daqueles que contaba meu avó, pero, iso, tampouco, que tampouco o entenderían estes de agora. Por veces desexo vivir pouco, xa que tan rara avis son, que o segue dicindo a miña dona, aínda que noutras..., ¿como vou facer de ponte entre dous séculos, entre dúas xeracións, se non entro, se non lle enceto o virgo ao século XXI?
Para contos, de presente, os trileiros (¿Onde está a moeda?), eses do toco-mocho subnormal, eses testamenteiros do tío de América... ¡Canto esforzo e canto discorrer para poder vivir coa suor dos de enfronte!
-.-
23-F. Non fará falta dicir de que ano, pois coido que este aniversario,
para quen viviu o episodio, fose de cerca ou de lonxe, esquecerase menos có das
súas vodas.
Estaba sentado no sofá, coa miña dona, collidiños da man e vendo a votación... ¡Se sienten, coño! Sen dubidalo un segundo díxenlle á compañeira:
-¡Aí tes a Pavía; resucitou, pero esta vez faino a pé! ¿Onde deixaría o cabalo...?
Ela, soltándose de min, persignouse:
-¡Deus nos ampare! Violárona de nena, recén nada...; ¡a Constitución, digo!
-¡Pois a ver onde me escondo, pois na canteira de meu pai xa construímos o noso refuxio...; e tamén está que este Levantamento píllanos na Coruña!
-¡Como non durmas arriba, no rocho, envolto nos teus libros..., que igual che serven para algo!
Non fixo falta, grazas a Deus, que desta houbo quen abortase o novo
Alzamento, pero a min deixoume sen ganas de seguir escribindo. ¿Total, para que,
para facer de ponte cos demócratas? ¡Está visto que en España facemos e
desfacemos, como Penélope, así que vou parar de tecer, deixando algo que dicir,
algo que teclear, para os que veñan detrás! A miña ponte non quedou rematada,
pero tamén lles pasou a moitas dos romanos, ¡e ben que se nos enche a boca
cando llelas atribuímos!
-oOo-
Aquí parou o meu
Vello. (Q. e. p. d.). Ou se lle acabou o “rollo”, ou cansou, ou se decatou de
que non é doado facer de ponte entre
xeracións, por máis que ese alcume lle atribuísen: iso de “O Vello da Ponte”. Pola miña parte, ata llo agradezo, que
non hai cousa de máis peso, máis molesta, que aguanta-las verdades do próximo.
¡Daquela, ata o Ceo, meu Vello, e grazas polo teu legado, por iso tamén, que me
serviu para lembrar algunhas cousas, a lot of delas, e de paso, para coñecer outras!
Pola transcrición,
Xosé María Gómez Vilabella
Liña actual da Fonsagrada,
saíndo de Lugo.
No hay comentarios:
Publicar un comentario