PÓDESE PASAR -II-

.../...

¡Forzas vividoras, que non vivificantes!

            Sae en pantalla o Café Centro: veladores en mármore, coas patas de ferro, de ferro forxado; xateiros que barullan nas dúas mesas do fondo, que as utilizan para bota-las contas da última remesa, pagándolles aos gandeiros con mañuzos de papel-moeda que sacan dos petos interiores daqueles blusóns..., ¡máis que mouros, da cor da bosta! Os paisanos, en xeral, austeros, ao sumo pedían un grolo de augardente, ao que algúns, por contaxio habaneiro, denominan, buchito, que llela serven dun caneco de barro; un envase tamén cotroso, polo menos por fóra, que ten conta do que lle meten, sexa etílico ou metílico, pois o líquido non é visible ata vertelo naquelas copiñas, auténticas alfergas de cana alta. Primorosamente talladas, iso si; acaso traídas de Cuba, daquela Cuba da Lei Torricelli, que foi onde aprendeu Cosme a súa hostalería sui generis, marrá, séxase, de marráns ao espeto, de dobre moral, metade servilismo, metade soberbia, ¡segundo para quen! Por outra parte, naquela tertulia das Forzas Vivas, dominó, dominó e dominó; ¡tres dominios, tres poderes, simultáneos!

            A tal momento falaba o Litis, que se sentía, como pouco, director de orquestra; un domador de tigres diante daquelas ovellas:

            -Matasáns, voume meter contigo, que entre ti e mailos teus colegas estádesnos a crear dificultades; ¡considerables!

            -¿Problemas, eu; a quen, como, e cando? -Lucas, sorprendido por aquel tiro libre, engurrou o cello.

            -¡A quen vai ser, ao propio Manuel! Por ende, a este seguro servidor. Teriamos que falar diso, pero engorde, que a cousa é solemne.

            -¡A min non, non ho, cómame nunca o diaño, que teño unha saúde férrea, de cabalo!

            -Manuel, Alcalde, que vou por outro lado. -Puntualizou o Litis cunha finta dialéctica suave, falsamente agarimosa; mesmo coma quen corrixe nun cativo, só que con ironía.

            -¡Ah; é que contigo nin Deus sabe por onde tiras! ¿Que, a metá fóra, ou máis!

            -¡Dalgún modo, pero só en certo modo! Estiven revisando os padróns, ao trinta e un do último decembro, que me incumbe todo iso en virtude do Regulamento de 1.952, e resulta que a poboación de feito, ¡que é a que conta neste Churiz dos nosos pecados!, caeu por debaixo dos vinte mil. Outro descenso, como daquela da guerra, ¡pero este é inadmisible nun Distrito de xente tan nova…, e tan ben rexido!

            Manuel deu unha losqueada, forte, pero no mármore; tanto, que ata se mancou, e para aliviarse soprou no moratón, pero como lle seguía doendo optou por rega-la man, aquela manopla peluda, osuna ademais de ósuna, coa copa da augardente, coa súa; con outro soprido, que lle pareceu pouca anestesia, envorcou de segundas a do Aurelio, enteira que estaba.

            -¡Iso que dis é grave..., por culpa das subvencións! ¡Cómame nunca o diaño, Secretario, tes que casarte, pero pola Igrexa..., para ter fillos!

            Aurelio, que non perdía facilmente a súa flegma habitual:

            -Aquí o mal patriota, o sabotador, é este Lucas, noso contertulio, e sen embargo, amigo.

            O aludido, detendo a xogada:

            -¿Eu; mal patriota, eu, con dous fillos de cada muller, todos na escola, e outro de camiño? Iso sen conta-los que deixase en Santiago, que alí, como bo estudante de anatomía, observei e palpei, cantidade, practicando en vivo, ¡que é como mellor se aprende!

            Aurelio apuntoulle co furabolos, incisivo, acusador:

            -¡Ti, ti mesmo, Doutor; directa e indirectamente! E se cadra tamén os teus colegas, que andades receitando pílulas e métodos que vos converten en inimigos públicos. Estou falando en serio; tan en serio, que merecedes que elevemos unha queixa ao Gobernador...; ¡invalidada de antemán pola nosa camaradería, obviamente! -Coa de cal, unha de area: -A cousa está clarísima; e se non, decídeme: ¿cando caeu Roma?

            -¡Anda este por onde sae, e iso que lle verteu Manuel esa copa! ¿Pregúntasmo a min, ou ao Ilustrísimo?

            -¡A calquera, ao que máis saiba, que así douvos ocasión de lucimento, tal que nun concurso deses da radio!

            Aquel desafío do Médico era de obrigado cumprimento para o Manuel, que emboutado polos seus complexos nin o pensou:

            -¡Ai, ho, seino! Roma caeu...; caeu pouco despois do desembarco daqueles Aliados en Sicilia, que eu estaba daquela en Grodno, recuando, a cen, que non se me esquecerán aquelas heroicidades da Azul, da Gloriosa. Polas miñas contas, debeu ser na primavera do Corenta e catro, que aquel fantoches do Mussolini tiña moita verba e pouca fortaleza, ¡que se lle ían as enerxías pola Petaca! ¿Teño memoria, non si, Doutor?

            O Doutor, escachizándose de risa:

            -Pola Pettaci, dirás; pero non é por aí, Manuel, que o Secretario, ademais de cobiza-las mulleres do próximo, fondea; sempre fondea, e coido que se refire á caída do Imperio Romano. Ata me parece que sei por onde vai: As comodidades e mailas borracheiras daqueles romanos, o noso viño de Amandi, etcétera; amén de certos vicios inversos; e tamén enfermidades, das secretas: o gálico, que o pillaron nas Galias, e despois espallárono por todo o Imperio. Esa conxunción de circunstancias prodúzolles unha dexeneración hormonal, unha esterilidade xeneralizada, co que descendeu, incluso, a poboación dirixente. Para entón os bárbaros, que se estorbaban entre si, ascenderon de simples lexionarios a centurións de tres vitis, que así foron copando os postos decisivos, co cal, Roma, a Roma imperial, para dicilo nunha soa verba, ¡escarallouse!

            Manuel fixo ademán de aporrea-la mesa, por enésima vez, pero contívose, que aquelas mocadas so lle servían para agrava-la risa dos seus contertulios:

            -¡Ao carajo podédesvos ir vosoutros, que me acomplexades, cando un, cando outro, de mala maneira, sen piedade; e a ver cando vos decatades de que a miña carreira é agrícola! ¡Ai, ho, que nin poda abri-la boca con estas eminencias! Voulle propoñer ao Gobernador que vos dea un cargo; como pouco, no Goberno..., para que me deixedes en paz!

            Aurelio, naquelas tertulias, e sempre, adoitaba ir por onde quería, levando a voz cantante; e á vez congratulábase co Galeno, que tamén se gababa do seu polifacetismo, aínda que en ámbolos dous especialistas o que primaba era a sutileza dialéctica, o abuso psicolóxico.

            -Senador Craso, don Manuel, xa que non témo-la túa riqueza, ¡polo menos déixanos gozar da nosa cultura! ¿Pero, que fas? ¡Ti mesmo afogáche-lo seis dobre, que a ver por onde colocas despois diso!

            -¡Porras! É que entre dous sabedores...; ¡un Cristo! ¡E menos mal que hoxe non veu ese Crego! Matasáns, ¡xa está ben! Deixa de ollar por riba das gafas, que xa sei iso da tila, pero non serei eu quen lla acapare ao Cura, ¡que despois non lle queda un sostiendo, coa que gasta! Pero retornando a onde estabamos: ¿Que, que se fai con ese asunto dos habitantes; non será por culpa, pero algo tamén, supoño, desta emigración tan forte que nos está rareando a bisbarra?

            -Haberá que facer dúas cousas, dúas, simultáneas: Regalarlles aos médicos senllos exemplares desa encíclica, da Humanae Vitae; e segunda, desde xa, poñer a sumar no padrón dos habitantes ao teu compadre, ao Ramón, que se segue facendo as estatísticas esoutro chorras, ese comunistoide, coa meticulosidade que adoita, e con esa conciencia da ética internacional, ¡que é como lle chama!, sen atender aos beneficios comunitarios, aos municipais, ata teremos que mingua-la asignación per capita que percibe este Lucas, como Médico que é da Beneficencia Municipal. ¿Oíchelo, Doutor? ¡Por tanto, ti es parte directa, interesada!

            Ao Manuel iso da rigorosidade estatística importáballe bastante menos que repoñe-la súa copa. Pediu e pagou outra rolda, e despois faloulle ao Secretario:

            -¡Se só é iso, adiante cos farois, que xa firmarei, onde faga falta! ¿Cantos morreron este ano?

            Como vemos, a principal dilixencia do Manuel era firmar, ¡onde fixese falta!

            -¡Cento catro! -Informou Lucas. -Algún deses, agora que estamos en familia, pódese dicir que o foi por culpa miña, ¡que aquí non hai monos para ensaia-los tratamentos!

            -¡Xa mo parecía, xa! -Aclarouse Manuel, pero o Doc, con sorna, aínda llo matizou máis:

            -¡Cantos favores deses anónimos, no máis rigoroso anonimato, séxase, sen factura, lles fixen aos xenros, particularmente aos xenros!

            Aurelio, como case sempre, na súa cetrería, voando alto, para aló dos nubros, por riba do ben e do mal, fabricando Normas Municipais:

            -¡Iso é mentira, patrañas de Médico! Están vivos, todos eles, sen excepción; vivos no noso afán, así que non digades que caeron. Ímolos repoñer no padrón, inmediatamente; e ti, Doc, deixa de face-los Certificados do Rexistro; afórrate ese traballo, salvo que chos pidan para corroborar testamentos, que sen testamentarías, neste Churiz tan churrín..., ¡adeus preitos! ¿Que xurde algún incidente? Daquela, cun cigarro aceso, deses do Manuel, esquecido nalgún curro dese Rexistro tan empapelado..., ¡chis-pum-fogo, mesmo como na guerra!

            Aurelio baixou a voz para que o imitasen os seus contertulios ao percibir que aqueles xateiros do curro estremo remataran de paga-la entrega, e que a tal momento tiñan as orellas envaradas, ¡atentos aos cocementos das forzas vivas!

            -¡Chist! Queda outro choio: que tamén lle quería pedir ao Facultativo un traballo profesional, algo rariño e moi secreto. ¡Iso; secreto!

            -¡Vindo do Secretario, secreto terá que ser! -Exclamou o aludido, ao tun-tun, máis ben para seguirlle a corrente.

            -Nada diso, caro Doutor, que a encomenda, como todo, vén do Alcalde, que eu, aquí e agora, só son un executivo...; ¡obviamente en favor dos intereses locais, cos teus incluídos!

            -¡Ah, claro, executivo..., o que fai as execucións! Agora que os Salmonte non teñen verdugo; ¡nin verdugo, nin rolo, nin picota! Rectifico, que o que é por rolo..., ¡quéroche un conto!

            -Déixate de trabalinguas, Doc, que as receitas e mailos certificados das defuncións falos ti. O caso é, falando en serio, que precisamos un estudio da poboación enferma, enferma crónica, ou tarada, ou..., ¡con defectos, con eivas, que resulten certificables! Aquí, entre nós, hai que inxectar cartos neste Municipio, ¡como sexa! Transvasalos, succionalos, rapinalos para aquí, ¡que a Seguridade Social ao de hoxe ten abondo!

            O Médico riuse deles, cunha gargallada que moito chamou a atención daqueles xateiros que seguían dándolle á cunca, pero non se decataron de nada pois aqueles munícipes seguían conspirando tal e como se debe conspirar: ¡polo baixiño, a medio ton!

            -¡Gran idea a deste taumaturgo, vive Deus; con este Secretario entrou en Churiz..., non sei, o New Deal!

            -Vivamos todos, Doutor; ¡todos nós, claro, que a ti tocarache algo, unha febra, dende a cabeza á cauda, como dixo aquel Rei que repartía mercedes! Unha aclaración para o noso Manuel: non me estou referindo aos autos senón ás Mercedes. ¿Vale? En canto a ti, Médico, todo iso será se colaboras con xeito, ao son que che toque don Manuel..., ¡que hoxe por hoxe é o teu Alcaide!

            -Vexamos: -O Galeno, albiscando un choio, baixou a voz, outra vez, polo menos un semi. -Eu empezaría, nesta colaboración patriótica, por relaciona-las desviacións de columna xa que, como sabemos, as nosas xentes teñen unha xiba monumental, que lles vén de carrexar na cabeza, principalmente na cabeza, aquelas sellas da auga, e mailos feixes, desde a máis remota infancia. Esas radiografías están clasificadas, oficialmente, como grado de incapacidade para o traballo habitual dun labrego. Etcétera, moitísimos etcéteras, que cos certificados médicos fanse milagres, incluso ese tan socorrido de librar do Servizo aos fillos dos amigotes...

            -Querido Lucas, -suxeriulle Aurelio, -vai parando con esa disertación dos etcéteras, e deixa á parte eses milagres, polo menos ata que preparémo-lo peto do santo, que o tema principal, o que traemos ao tapete, ao noso, ao verde, é o tute. ¿Nos ves que hai odaliscas amosadas aos ajimeces da costa Fleming; esas que acaban de asaltar a fortaleza, o castelo salmontés...? ¡O noso asunto é de murallas a dentro; séxase, top secret!

            Manuel, escamado, sen entenderlles aquel ensarillamento de verbas incoherentes, pero celoso de que non o deixasen fóra do invento, calquera que fose, que sendo do Aurelio, rendible tiña que ser:

            -¿Doutor, que dixo este Aurelio nese trabalinguas; que ese asunto do Secretario non ten tope? Será porque quere, que mouras é certo que non hai, pero o que é morenas, diso, á esgalla, ¡coa regaña a punto! Quere dicirse, co traballo comezado, que esas dan menos que empurrar, e non se lle desgasta a verga...; ¡as que queira! -Resultaba evidente que o traizoou o subconsciente, calculando que lle iría mellor se desviaba ó Litis para outra cor, que ao fin e ao cabo Manuel era un galo do curral, insuficiente ao que del se esperaba, pero fachendoso, fatua e pertinazmente fachendoso.

            -Manoliño, -burlouse del o Galeno, -frea esa imaxinación, que se o Secretario non ten tope, ti tela longa de máis... Este tope alude, refírese, a outros buratos: estase a referir a unha receita inglesa, a propósito desas mozas que roldaban por aí, aquí mesmo, ao noso lado; ¡e ti, ao natural, sen precaucións, sen profilácticos na lingua!

            Manuel, sempre propenso a preocuparse pola excesiva listeza e pola excesiva preparación daquel Secretario, segundo os seus módulos, cousa contraditoria xa que lle agradaba e conviña, pero á vez empezaba a ser preocupante para un simple caciquiño territorial, dos da vella escola, dirixiuse ao Médico:

            -¡Este carallán...! Oes, menos fachenda e procura levarte co Aurelio, que é perigoso, moito, neses babeis que se trae; mira, de cada verba fai un documento, e de cada documento tira un preito..., ¡en menos do que eu esfarelo esta faria!

            Lucas asentiu, concordante, plenamente convencido:

            -Xa o teño fichado, xa; dos pés á cabeza; e iso que tiven un suspenso en Psicoloxía Aplicada. Pero volvendo á proposición deshonesta, á que nos suscita este home: Esas revisións previas, esas de chupa-la Incapacidade dos labregos, teñen os seus atrancos, principalmente por culpa dos Avogados e dos Médicos do Instituto de Previsión, tales que...

            Aurelio non cedía facilmente a vangarda daqueles plans mefistotélicos:

            -¡Para aí, Doutor, que da cuestión xurídica teño unha boa trama no meu tear! En canto á médica, á túa, niso terás que facer as conexións precisas. Encargareime, asemade, de move-los peóns, paso a paso, da dereita para a esquerda..., ¡que tal é como maman as lebres! ¿Víchelas mamar? ¿Non? ¡Pois eu, si, así que che gaño en observador!

            Manuel, perdéndose nos puntos daqueles danzantes; e sempre así:

            -¿Que é iso de move-los peóns? Secretario, déixate de metás fóra, que aquí xogamos ao subhastado; ¡todos, ou ningún!

            -¡Manueliño, que ben o dixeches: xogamos ao subhastado, ás poxas! Sen embargo, pídoche que non invadas o meu terreo, o meu propio; que haxa reciprocidade, que a Gramática é cousa miña. ¡Son palabras túas! O meu peón vai se-lo propio Auxiliar do Concello, que así tamén o pringo, que para algo se supón que é comunista.

            Ese Xaquín axudará aos proletarios pasándome ao despacho tódolos pseudo enfermos da bisbarra, tódolos inapetentes do traballo..., ¡con tal de que teñan apetencia dunha pensión desas, desas da Incapacidade! Iso, esa intermediación, ademais dunha sona merecida, proporcionaralle algún que outro xamón...; e de paso, máis vendas nos almacéns da noiva, que xa a vexo de alcaiota deses corruptos que pretenden cobrar do Estado; ¡unha lexión deles! Tódolos vellos e tódolos mozos, tódolos que xoguen a enfermos crónicos, absolutamente todos, pasarán a ser clientes de seu sogro. ¡Como vou gozar con esta prevaricación inducida, compartida, con ese teórico das utopías!

            Manuel, sempre coa teima de que non o fixesen de menos:

            -¿Eu, que; que pinto eu? ¿Quedo fóra? ¡Iso non está ben, que para algo son a primeira, a dignísima Autoridade, que así me chama o Crego!

            Pero Aurelio tiña ascendente de sobra como para achantalo, todo o preciso, en todo instante:

            -Manuel, ti, coa vara, xa tes abondo; e vaina conservando, que nos vén de marabilla, ¡a todos! O resto queda por conta do meu enxeño; o resto e mailo reparto, pero non se fale máis por hoxe, aquí, que este non é un sitio idóneo.

            -¡Secretario, amodiño, un respecto, que esta sesión, mentres sexa oficial, levántoa eu!

            Lucas botouse a rir, nunha fervenza irónica:

            -¿Manuel, levántala; seguro; xa non precisas daquel medicamento que che receitei..., o Erectilón? ¡A verdade, palabra de Esculapio, véxote débil! De momento, amosa esas pupilas...

            O Fidalgo cabreouse; moito:

            -¡Que che digo que si, Doutor! ¿Tan pouca autoridade me atribúes? E ti, Secretario, para de darlle ao tope, ao secreto, e aclárate dunha vez, ou..., ¡ou non empezaras con esa proposta!

            -Manuel, acouga, que tampouco é por aí, que para vosoutros non teño secretos, pero canto menos saibades da película máis graza vos fará; ¡sen riscos! Direilles aos paisanos, eu mesmo, que as cousas están difíciles, que terei que molestar xente importante; que para min non lles quero un can, seráfico que son, que o fago todo por servilos. ¡Ah, pero...; que o pero está na Capital, que aló só entenden de billetes, aínda que non deben apurarse por iso, que os cartos da recomenda adiántollelos eu; outro favor que me deben, que xa mos devolverán, daquela, cando cobren os atrasos!

            En definitiva, voulles cobrar pouco, unha maquía: de tres a catro mesadas, tódolos atrasos que lles veñan; que así será diñeiro frío, que non lles sae do peto, do deles; unha especie de Imposto de Sucesións, gravado por sobre dun caudal relicto, para entendernos. E polo que toca ao noso reparto, teredes que confiar en min, coa precisión de que, nalgún caso, traballaremos de balde, por pura imaxe, como fan tódolos médicos que se prezan; ¿non si, Lucas?

            Manuel, máis sereno e máis satisfeito con aquelas explicacións, xa se puido entregar ao seu vicio preferente, ao naipe:

            -¡As corenta!

            Lucas, vencido, deixou as cartas sobre da mesa, disposto á retirada:

            -¿Ves, Manuel, como se che calmaron eses nervios co cheiro das comisións, dos produtos, deses incapacitados? ¡Mellor dito, dos que incapacitaremos nós, coa miña inestimable colaboración! Agora, co novo Secretario, ti xogas con pulso, que nos últimos anos..., ¡parecía-lo Sancho, gobernando de balde unha Ínsula Barataria!

            O aludido sorriuse, picarón:

            -É que a min as receitas do Aurelio séntanme..., ¡mellor cás túas!

            Esgotada aquela estratexia, as "autoridades" non pasaron á seguinte polo milagre de que aparecese en escena, entrando pola porta do Café, aquel Párroco tan simplón, tan inefable, tan..., ¡bieito! Lucas volveuse á cadeira, estirando nas pernas canto lle deron de si, que era moito, para mellor repantigarse; e o Alcalde, que se levantou cortesmente, levouse os dedos á sen para facerlle ao Párroco unha especie de saúdo militar:

            -Señor Cura, sempre chega tarde á mesa do noso altar...; ¿como lle chama este Lucas, que non me lembro?

            -Chameille, lúdica; séxase, ara votiva dos ludópatas, ¡nós!

            -¡Ah; grazas! ¿Il será por aquilo de que os últimos...?

            O Bieito deixou cae-lo seu bonete, beatificamente, no velador contiguo e inclinóuselles, discretamente, que tampouco era cousa de irrita-lo poder temporal:

            -¡A vostede, don Manuel, pásalle igual coa Misa; igualiño! Sequera ben sabe aquel refrán que di: O que chega tarde nin oe Misa nin come carne. Salvando as distancias, niso de come-la carne..., ¡se cadra tiña que ser menos, que o vexo redondo, cada día máis! Pois, precisamente, con tanto saín, esas tarefas dun Concello tan pecadento...; ¡vaia, que se empeza nun infarto, e acábase de funeral!

            Aquel inefable tiña boa vontade, pero de tacto, algo menos. Duplicoulle o interfeuto:

            -De todo iso..., non se queixe, que a pesares dos meus bronquios, que lle teño bronquios, ¿sabe?, funo visitar case que tódolos domingos deste inverno. Comigo de Alcalde non lle vai mal, que ata persigo aos seus inimigos; ¡xa verá a somanta que lle van dar eses comunistas..., se os deixamos retornar! Lémbrese de que, por desunida, no 36 perdeu a Fronte Popular...

            -Que foi á igrexa de cando en vez iso é certo, pero algún dos santos evanxeos tronzouno pola metade; en canto aos seus bronquios, será máis ben por culpa deses xarutos... ¿Que di o Médico diso, que o ten cerca? Andan tan xuntos que logo parecen o César e mailo seu Bruto...; -aturullouse o Crego, novamente, así que tivo que facer un corte, un traspé, para dar saído daquela inconveniencia; -quero dicir, ao revés, que Brutus era o que ía para herdeiro do César... Pero non me miren desa maneira, que só foi unha divagación miña, ¡historias do meu latín!

            O Galeno preferiu entendelo á súa maneira:

            -Santidade, deixe as cousas como están, que en materia de enfermidades, nós, os médicos, témo-la nosa reserva, ¡profesional! Xuramentos hipocráticos, ¿entende?

            A santidade do Cura non lle impedía decatarse de que metera o remo, sotana incluída:

            -¡Deixémolo así que aquí non pasou nada..., de momento! E sigan con ese subhastado, que eu véñolles do Rosario, e non estaría nada ben pasar das devocións ás distraccións, así, de seguido.

            Lucas, que era un burlón nato, xa o coñecemos, non perdoaba aquelas ocasións para facturar ao grande, sen piedade; todo ao contrario do Presbítero:

            -Este don Bieito é un as, ¡palabra de Galeno! Por iso, de tanto achegalo a nos, vainos converter. Daquela, ¿que faría un Crego tan celoso do seu ministerio..., sen pecadores?

            O Bieitiño tampouco era manco cando se arremangaba, pero o malo era que o facía cargado de inocencia:

            -Pois..., ¡sería algo así como se vostede nos curase de antemán, a todos, tal que unha vacina!

            Salmonte, na súa xurisdición tradicional, familiar, aínda medieval, críase na obriga de mante-la convivencia pacífica, maiormente entre os burgueses, aqueles que consideraba asimilables á súa nobreza, sequera fose por elevación:

            -¡Ide parando, que xa está ben de filosofías; me cago nese dos infernos! Aquí viñemos para distraernos dos nosos traballiños neste val das bágoas. ¿Non si, Secretario? ¿É que xa non estás comigo, non me acatas, non me defendes?

            -¡Manuel, non digas iso, que se eu fose muller, daquela chamaríanme dona Lealdade...!

            Don Manuel Salmonte a penas lle fixo caso, que naquel intre tiña entre mans un problema adicional, de circunstancias; se chegase a estar na armadura dalgún dos seus entregos, seguro que ordenaba o aforcamento dun camareiro tan remiso, tanto, que non era capaz de tremer diante dun Alcaide:

            -¿A ver, ti, mocoso, que pasa con ese dominó? ¿Non ves que chegou o señor Cura, que é o que domina neste arciprestado? Non acabas de aprende-los costumes da xente de cuna; ¡nin coas dignísimas autoridades! Camareiro novo e leña verde..., ¡quítamos de diante dos ollos!

            -Manuel, deixa en paz ao mozo, ao teu vasalo; déixao vivir, ¡que primum vivere deinde philosofare! Xa filosofaremos co dominó, que a tarde aínda é virxe...; ¡unha das poucas! -Lucas, suavizando e provocando, todo asemade, naquela dicotomía da que tanto gozaba.

            O aludido revolveuse no asento, incómodo, cativeiro para aquelas nádegas de boi cebado, motivado por aquel aparente descontrol:

            -¿Pero que raios pasa neste Municipio, que lle deu ao Médico por falar en pentecoste?

            Mediou o Bieitiño, tentando exercer o seu perenne e infrutuoso apostolado:

            -Señor Alcalde, será que nos visitou o Espírito, e daquela desatou as linguas, que desde que lle gañei aquela partida aquí a don Aurelio esta Vila está como..., ¡santificada! Non llelo debera dicir para non provocar vaidades, pero é certo que a xente mudou de comportamento desde que mandan vostedes. Noto unha cousa...; non sei, un retraemento, máis prudencia, máis discreción, máis silencio... ¡En definitiva, un sometemento á vontade de Deus, unha santificación! Xa notei, tamén, tamén, digo, unha satisfacción xeral niso dos preitos..., ¡que corren menos para a Capital! Polo pouco que me din, moitos concordan en que lles sae máis barato consultarse aquí, na propia Secretaría do Concello, que de seguida vai vostede e arránxalle-las cousas, bastante equitativo, bastante ben. Do que se queixan é de que lles cobre aos dous, aos dous litigantes, quero dicir, por ámbalas partes. En todo caso, que Deus llo pague polo ben que lles fai ós meus fregueses, que no tempo que levo en Churiz a metade das melloras íanselles neses preitos das irmandades, ¡tan feos que son polo moito que escandalizan aos morgados!

            Notóuselle ao Secretario que deses temas prefería discreción:

            -Señor Cura, coidaba que os secretos da confesión coincidían, en paralelo, coa reserva profesional, da que tamén falou Lucas... Díganllo na confesión ou fóra dela, mentres non litigue polos seus estipendios, a min déixeme de lado coas minutas..., ¡que cada un vive de cadanseu altar!

            -Non se enfade, don Aurelio, por Deus non o faga, que as súas virtudes nin son nin deben ser secretas, que están na boca da xente..., ¡que este é un  pobo agradecido, si señor! Sequera ben sabe iso de que, Vox populi, vox Dei. ¡Dóbrome!

            O Alcalde, tratándose de xogo, sempre o vimos animado, unha eminencia:

            -¿Pero, que fai...? ¡Bieito, esas gafas...; nin se dobre nin faga xenuflexións, que puxo o cinco-seis polo seis dobre! ¡Apañados estabamos en Churiz se mandase vostede!

            O aludido azorouse de mala maneira e retirou aquela ficha improcedente:

            -Os cregos tamén erramos, señor Alcalde, de cando en vez, que xa se di que, errare humánum est.

            Resoprou don Manuel, satisfeito de pillalos nalgún renuncio:

            -Menos mal, que a min, entre estes sabios que as acertan todas, xa me entraba o complexo; ¡un complexo de mil diaños!

            Aquel tonsurado non tiña un hisopo á man, pero bendiciuno de palabra:

            -Non hai de que telo, que vostede é un dignísimo Alcalde, o mellor que coñecín; ¡sempre o direi!

            -¿Aínda que lle tronce os evanxeos, chegando tarde...?

            -¡Non; por favor, iso non; non o faga, que é un mal exemplo; nesta Vila tan piadosa non llo quero a ninguén, e menos a un Alcalde designado pola graza de Deus, en vertical, que é como baixou do Ceo a esqueira de Xacobo! ¡Neste caso, tal cal!

            Manuel fretouse as mans, sobranceiro de satisfacción:

            -¿As demais..., pásamas, todas?

            -¡Non vexo outras! E logo que, mentres ninguén lle tire a primeira pedra, Deus me libre...

            A satisfacción do Salmonte era tan grande que lle deu por facer chistes:

            -Señor Cura, agora que di iso, iso da primeira pedra, ¿sabe que me ensinaron, de neno, unha Tata que tiven? Voullo dicir: Que aínda que todos digan na mesa, Eu tampouco, hai que pensar para si, para que non nos torzan a vontade, ¡Pois eu, de pan-pouco! Polo que engorda, claro; e deixar que nos sirvan as talladas do compango..., ¡mentres queden! Eu tamén lle sei xogar ás guilindrainas...

            O Crego fixo que se escandalizaba, se cadra menos do que aparentou:

            -¡Don Manuel, acórdese do rico Epulón, e para que non me gañen sempre, propoño pasar ao tute...!

            Pero no tute seguiron con aquelas bromas tan significativas, tan reflectivas da mentalidade de cada quen:

            -Iso non vai comigo, que sempre lle poño billetes na bandexa, ¡que o que é mellor contribuínte, nesta parroquia...!

            Lucas, amosando aquela vea ateística da que se xactaba a miúdo:

            -¿Non o ten Deus, Deus ou o san Bieito, este Arcipreste que naceu así, tan inxenuo, que por iso o teñen de santo tódolos ídem?

            Manuel botoulle un capote; envelenado, por suposto:

            -¡Cala, matasáns; ou calas ou lle digo ao Cura iso das pílulas e dos profilácticos, que os andas receitando por todo o Distrito..., en contra do censo!

            Menos mal que aquel Bieito era realmente iso, un bieito: ¡na máis completa inocencia niso dos anticonceptivos!

            -¿Que é iso das pílulas; acaso outro invento da lonxevidade..., para retrasa-la toma de posesión dos santos?

            -Nada, señor Cura, -esquivou o Doc, -non lle faga caso ao Alcalde, que agora non falou ex cathedra; ¡cando estes munícipes redacten un Bando ad hoc, un que sei eu, daquela xa verá a que banda lle convén xogar!

            O Crego non se apeaba da burra, nin da burra nin da súa burremia; e seguía perdendo, ao tute tamén:

            -¡Estes condenados! Non lles entendo nada, nadiña, a ningún dos tres. ¿De que pílulas falan; xa se inventou esa vacina do cancro?

            -¡Non se preocupe, que vostede desa receita non precisa, pola graza de Deus, que lle abonda cun Ave María!

            -¿E logo, atópame ben? -¡O máis próximo é un mesmo!

            -¿Que se o atopo? ¡Coma un crego! Vostede siga rezando, maiormente polos defuntos, que este Concello non precisa dese Deus dos curas; ¡vai de lui même!

            Non as tiña todas consigo aquel eclesiástico, que algo crucificado sentíase; o que non discernía era cal deles sería o bo ladrón:

            -¡Non sei, non sei; non sei se estarán ríndose de min, o que sería un sacrilexio..., polos meus hábitos! En fin, como dixo o Médico, ¡resignación! ¿Vostede que opina, san Aurelio? ¿Sabe que significa o seu nome? ¡Case nada: Da cor do ouro! Pero vostede, de egoísmo, de avaricia, coido que nada, que vostede si que é un santo..., ¡se o comparamos co noso Galeno!

            -Don Bieito, eu non opino, nunca xamais, que para iso están as Alcaldías. ¡Eu, executo! Mire, este equilibrio noso, este das Forzas Vivas, vai ben: tenlle catro patas, ¡coma os bancos! Vostede, como din os comunistas, dea opio á xente; ¡séxase, resignación! O Doutor vai tras súa, co seu ácido acetilsalicílico, que se non cura o que non curou o Cura, polo menos calma na xente, no pobo, ¡cousa de seu interesante! Don Manuel, vostede con tal de vivir, de vivir ben por suposto, déixanos vivir aos demais; ¡outra virtude! E de último quedarei eu, que servidor, servindo ós tres poderes, ¡servido vai! Nada, o dito, o que se ve: ¡As corenta!

            Aquel Crego quedaba, xa estaba, convertido á seita do Aurelio; e quixo poñelo de relevo, inocentemente para máis INRI:

            -¡Que razón a deste Alcalde cando fala da sorte que tivemos co seu nomeamento! Señor Secretario, vostede é unha lumieira, un facho, que para min quixera a súa labia; se eu fose Papa, daquela, mesmo daquela, facíao Bispo, Bispo de Churiz...; ¡ou se cadra, Cardeal!

            Sorriuse o Aurelio, mefistofelicamente, para dentro e para fóra, con toda a picaresca imaxinable, que ben lla cacharon e apuntaron aqueles Inspectores da Fiscalía Celeste.

            -¡Pois eu, o que é a vostede, meu Reverendo, sen vacilar, facíao Secretario!

            Aos poucos, cansos do xogo e do parloteo, tanto do dominó coma do tute, dos dime e dos direiche, cousa habitual neste tipo de tertulias, ausentáronse aquelas eminencias. Manuel e mailo seu Aurelio, atarefados, a maiores, na montaxe daquela Promotora de Vivendas, que tiña por obxecto directo acapara-los solares, acaparar tódalas terras útiles do circundo da Vila, para transformalas, seguidamente, sen présa, ¡para non chama-la atención!, e sen pausas, tampouco, ¡para aproveitarse dos milagres da vara edílica!, en pseudovivendas, en esponxas zugadoras de tódalas divisas emigrantís, ¡e máis que houbese na bisbarra! O primeiro que lle dixo Aurelio ó consocio, de camiño para o Pazo Salmonte, foi:

            -Manoliño, é necesario que teñas máis sutileza co Médico. A ti pásache desapercibido e pouco che vai importar desde que eu te faga multimillonario nisto da construción, pero non está ben ensinarlle as cartas ao teu sucesor. ¡Se non foses tan burro...!

            -¿Sucesor, que, quen; sucesor meu? ¡Ese non ten fío co Xefe Provincial, nin directo nin indirecto, que o teñen polo que é, un esquerdoso de moita papilla e de pouca efectividade; e logo que non cree en Deus, principio e fin de tódalas cousas, alcaldías incluídas!

            -Manuel, atende ao consello: Ti espera sentado, na porta do teu pazo, ¡e daquela verás! Ese tío aínda ignora o seu gran poder de convocatoria para cando chegue a democracia; que chegará, algún día, que ese vello..., ¡xa me entendes, non hai outro coma el, que xa morreu o cabalo de Espartero, e supoño que tamén o de Santiago!

            Ti vai ponderando: A medicina estase socializando, de día en día, e haberá un momento en que os vellos, as receitas dos vellos, serán a mellor demagoxia, o mellor dos imáns: consultas gratis, receitas gratis, incluso para os nenos, de produtos modernos, nutritivos...; non sei como se chaman; e doutras cousas, das que xa hai nas farmacias, e das que veñan no sucesivo, gratis. Todo iso a nome dos xubilados, na documentación dos xubilados, etcétera. Logo está iso de que os mozos emigran. Aquí terán piso, pero residirán fóra, lonxe, nesa Europa das democracias. Daquela todo será vello: nas vilas, nos rueiros, nas cidades. ¡Vellos, vellos..., vellos a feixe! Votos do papanatismo, pero tamén do medo, votos de comenencia, votos do conservadurismo máis pragmático, indiscriminadamente de dereitas ou de esquerdas, ¡que iso é accesorio!  

O poder do voto desa lexión dos vellos, unha xeración de vellos a punto de entrar na última das quintas, ¡na dos pensionistas! Coa lonxevidade en incremento, a cousa será definitiva; e daquela todo irá en contra túa: ¡gastado, queimado, obsoleto coma unha picaña! Contra ti, por suposto, por lei de vida, polas leis do egoísmo humano; e indubidablemente a favor do Médico, un Médico populista, demagogo á vez que compracente; incapaz de reciclarse, de actualizarse medicamente, pero simpático na tona, no superficial, ¡como é o caso deste Lucas! ¿Espertas, Manuel, que tal parece que as miñas profecías estante durmindo, cando que debera ser todo o contrario?

            -¡Demontres, que se esperto; nunca se me ocorreu matinar niso, nesa posibilidade! A mais de Secretario, ti es o meu augur.

            -¡Manuel, posibilidade, non; probabilidade, ou máis exactamente, proxección, seguridade absoluta! A túa xogada, a grande, a definitiva, está na velocidade que lle imprimamos á promoción desas vivendas, que despois, de ricos, cando volvamos, por lei pendular, á democracia, ¡daquela mira como se me pon o dedo! A túa alcaldía e maila miña secretaría, para entón, que a metan por onde podan, ¡que as súas Américas serán residuais! Manolón, dáme esa man: ¿Quedamos xuramentados, de aquí e de agora, definitivamente, para facer un de muleta do outro, pase o que pase e digan de nós o que digan?

            -¡Ai, ho, por cento un anos; e que Deus che pague un consello de tal categoría! O que non quero é que te vexan coa Mabel, que a xente rise abondo de min..., ¡por outros motivos!

            Aurelio, ¡da cor do ouro!, fíxolle un aceno de asentimento, ou máis exactamente, de concesión, de simple concesión formal. Manuel, pola súa parte, tan simple e tan simplón, quedouse reconfortado e detívose na mesma beiravía, oito pasos antes do seu palacete. Daquela, encarado co Litis, mostroulle unha faciana de tantísimo agradecemento que a punto estivo de darlle unha aperta, pero estaban na rúa, á vista de medio Churiz, que se non, daquela..., ¡daquela mesmo o ía adorar, coas mans encrucilladas por sobre da empuñadura da súa vara milagreira, edilicia, máis luxada e máis prostituída que unha aguillada desas de estimula-los touros das vacas!

Na terra dos cegos o que ten un ollo...

            Aquela Revisión ía lenta porque a análise anímica do Litis, dado o seu polifacetismo, por outra parte tan arrevesado, mesturábase coas visitas, in situ, de tódolos lugares onde actuara ou repercutiran as súas componendas, as súas manipulacións, os seus chanchullos. Aínda que aqueles Inquisidores pasasen con celeridade por certas pasaxes, as outras eran de detención obrigada para ponderalas axeitadamente, con rectitude crítica á luz da verdade, pero buscando posibles atenuantes, piadosas atenuantes, comprensións e tolerancias paternalistas. Nun daqueles episodios:

            -¡Eh, rapaces; parade ese proxector e dádelle á reversa!

            -¿Que pasa, Tío Marcos; hai algo divertido, eses galaicos contaron algún chiste? ¡Diso non nos decatamos...!

            -¡Chiste o teu, querido Fisga, que non estamos para bromas! Pareceume enxergar que podemos ter, nestas secuencias, nas últimas, unha testemuña das de cargo, perfectamente válida; iso á parte e ademais de que se trata dun tipo simpático, un rara avis, que en Churiz, coa desfeita que teñen, tipos así xa non quedan. O que hai nesta Vila, ¡o que había, en pretérito!, é unha temerona de espanto; ¡cantidade! Para empezar, o Bieito, que lles promete o inferno, un inferno seguro, eterno, se non compren con rigor o xaxún da Coresma, ¡así estean cavando na bouza! E logo está ese Aurelio, que pasa nun tris, mutatis mutandis, dos seus camelos xurídicos ás ameazas máis onerosas, ¡e tan teso!

            -¿Ameazas onerosas, tipo cazo? ¡Nunca tal oín, pero tampouco me estraña, acostumados como estamos ás grazas celestiais, gratis datis! -Afirmou o Fisga Nove.

            -Onerosas, si, que eu entendo aos galegos, perfectamente, así falen en castelán; ¡mellor que vosoutros, por fisgas que sexades! Resulta que este Cubano, ese do Café, empezou a notar que lle deran instrucións, ¡verticais!, ao Cabo da Garda, ao Municipal, para multa-los autos que aparcasen alí abaixo, nas inmediacións do seu “Centro”. De entrada coidei que as "dignísimas autoridades" querían ter un vao, un reservado permanente, gratis, para os seus vehículos, pero como, daquela de Cuba, tamén se lle deran casos similares coa xente do Batista, nada, que ensaiou a perdoárlle-la minuta das consumicións; receita eficaz, pois a partires daquel día o Cabo tivo outras consignas: No sucesivo dedicáronse a molesta-la clientela das outras rúas, devolvéndolle os favores ao Cubano. ¡O que non se lle ocorra ao mangante, ao Litis...; nin que estivésemos en Chicago, daquela da Lei Seca!

            -Frei Marcos, ben sei que o encoraxan as estrapucias prevaricatorias, pero faga o favor de calar por un intre con iso do Cubano, que volve a saír en pantalla aquel rapaz do Pelo Pincho, o Simpático. Arestora pregunta polo señor Alcalde...

            -¡Atentos, que esta escena promete; promete e vai cumprir, coido que si!

            -...

            -¿Pódese...? ¡Oia, escoite; díxenlle que se podo entrar! É para falar co señor Alcalde, ¡en persoa!

            -¿De que lle quere falar? -Preguntou Ramonciño, medio levantando a vista duns papeis; un tanto avinagrado, feito un Ramonzón desde que seu compadre deu en mandarlle daqueles xamóns, dos sobrantes, dos rancios, á vez que lle retiraban o despacho directo das visitas paganas; ¡das pagadas en efectivo, séxase, clientais!

            -¿Pero que de que...; que pregunta? ¿Oia, é que vostede fai de San Pedro neste vilorrio de Churiz? Xa lle direi ao Xefe o que teña que dicirlle, pero eu mesmo, directamente, en persoa, que non preciso tradutores..., ¡por máis que veño da Alemaña, que alí élle outra xente, outra lingua, outra honradez, outra eficacia!

            Ramón refungou ante a coraxe daquel emigrante:

            -¿Ten hora, ten cita...; pediuna?

            O Simpático deixou de lado aquela simpatía habitual que o caracterizaba para poñerse ao nivel das circunstancias locais:

            -¡Non; nin a teño nin é preciso, que non estou na consulta do Médico!

            Ramón volveu a farfallar en vista de que o Emigrante, xa desafeito daqueles abusos caciquís, seguía sen mete-la man no peto das corruptelas, séxase, no das moedas, ¡máis ben en papel, en billetes do B.E.!

            -Daquela preguntareille ao señor Secretario se pode, ou se o quere, recibir..., ¡pero non se pase!

            O Simpático peiteábase para atrás; diso xa facía tempo:

            -¿Ti es funcionario, ti funcionas, páganche por funcionar?

            -¡Oia, un respecto, que eu son Oficial, Oficial Maior deste Axuntamento, o que se di unha Autoridade, así que non se pase, lle repito!

            -¿Axuntamento? ¡Agora falaches, que trazas diso hai: un axuntamento homoxéneo, ben axuntado e ben conxuntado, tan recadador coma a pala dun croupier! Mire, eu sonlle un cidadán honrado, que saín polo mundo, descantiá, e traio tódolos meus aforros para este país, tan rico e tan miserento, á vez, asemade; ¡polo mal administrado que o tedes! Daquela coido que non sobran as miñas remesas... ¿Vai entendendo, ou prefire que lle fale en alemán? Sprechen Sie Deutsch? ¡O que queira, mais, se tampouco entende o noso, o galego, daquela dáme igual, que lle podo parlar en italiano, nun italiano fresquísimo; ou nese franchute dos diplomáticos...! No que prefira, que eu, aquí onde me ve, antes de ir para Alemaña, estiven en Suíza, en varios Cantóns, e non precisamente para esconde-los cartos senón para gañalos, ¡honradamente, co meu esforzo! Nacinlle nunha parroquia deste Churiz..., ¡que non é gran cousa, pero algo máis sería se estes parasitos non mamasen dos lugareños!

            Outra cousa: ¡sígolle empadroado, aquí, aquí mesmo, e as miñas leiras pagan contribución! Con isto dito, tócalle falar a vostede; e deixe de ollarme con esas laparadas, que estou vacinado, ¡que a min non me hipnotizan vostedes!

            ¿Que; non chegan estes títulos de cidadanía, os meus, para que me reciba o propio Salmonte?

            Ramón achicouse ante a dignidade daquel Simpático; en consecuencia, reencarnouse no corpo do Ramonciño, no de costume, pero só a medias:

            -Mire, paisano, déixese de bravatas, que tan mal están nun súbdito. Don Manuel ten as súas funcións, e non está para recibir aos ninguéns. En canto ao Secretario, que don Aurelio se chama, ese recibirao con gusto, que recibe a tododeus, mais iso será tan pronto llo pida eu, ¡se é que llo pido! Mire, con insolencias, aquí en España, o único que vai conseguir, vostede, si, vostede, é un pasaporte..., ¡para ese Tribunal de Orden Público! ¿Sóalle?

            Aquel emigrante, tan batido en tantos países, volvérase correúdo:

            -¿Insolencias; que me insolento, eu? En calquera caso está ben, señorito folgazán, señorito funcionario. ¡Vale! Fareino doutra maneira, que por tres pesetas dunha póliza, desas que venden no estanco, non deixarei de dicirlle ao propio Alcalde a queixa que ten este cidadán; ¡e que conste que eu son honrado, que honra non é a que vostedes me dean, senón a propia, a que merezo! Vou facer unha instancia, xa mesmo, e daquela volvo, de seguida, con ela na man; unha instancia con copia, ¡na que precisarei un cuño e maila data!

            Ramón, ou Ramonciño, ou a mestura dos dous, volveuse TNT a punto de ignición, a punto de estourar:

            -¡Váiase..., a onde queira, e como queira, pero ao lonxe!, que mentres o fai, mentres fai de ventre, asegúrolle que avisarei aos Gardas; ¡de momento, aos Municipais! Cando regrese, e procure volver limpo, xa veremos se fala co Alcalde, ou se o Cabo fala con vostede, pero, ¡coa porra na man!

            Despois dun breve lapso de tempo, aló dentro, na Secretaría:

            -Don Aurelio, que ese home non me fai caso, que xa lle expliquei o incidente, de pé a pá. ¿Que fago, que fago eu, agora? Pondere que este emigrante quedou de volver, ¡cunha instancia na man! ¡Élle de malas pulgas!

            -¡Que volva, que xa se recibirá..., iso, a instancia! Outra cuestión é contestarlla. ¿Contestar unha instancia...? Para iso terá que esperar tres campañas, desas de dous anos...; ¡ata que o xubilen nas dúas Alemanias, nas dúas á vez; quere dicirse, ad calendas graecas!

            Ramonciño víase atrapado, coma nunha vagada, entre dous fogos e cos lobos fuxindo polo foxo, de par súa, que tal estivera no verán último, daquela que axudou a apaga-lo lume porque perigaba unha chousa propia, unha das herdadas de seu tío, que noutro caso..., ¡un Oficial é un Oficial!

            -Don Aurelio, teño que insistir: ¿que lle parece que pode pasar se non lle rexistro esa copia; coido que virá cun Notario? ¡Se vise en que plan se me puxo...!¡Lapeaba!

            -¿Ramonciño, ti es un home ou un coello? Por selar que non quede; e se non se larga á présa, daquela poslle un cuño..., ¡dous, pero no traseiro, con esas botas, coas túas, rexas, de Monforte, ! ¡Emigrantes, a min..., plin!

            Momentos despois:

            -...

            -¿Que; non veu ese Alcalde? -Preguntou, outra volta, aquel Simpático, de pé diante do mostrador e coa flegma dun home de mundo.

            O Oficial, cun aceno significativo, engurrando o cello:

            -Vir, veu, pero coma se non, que está reunido co Secretario.

            -Entón esperarei, aquí mesmo, xa que non me manda pasar! Pero déixeme unha cadeira desas, que todas están dese lado do seu valado.

            -Como non o faga no chan..., que estas cadeiras sonlle da Oficina; mais aforra de sentarse, que perde o tempo, que xa lle dixen que sen cita previa aquí non reciben aos ninguéns; ¡ningún dos dous!

            -Pois, neste caso..., pon aquí eses cuños do teu Rexistro. No teu, non; aquí, na copia, na miña, que xa me contestarán, ¡pola conta que lles ten! E que me dean as grazas por non facérlle-la instancia en alemán, que con este pasaporte resgárdame o país que mo fixo. ¡Auf wiedersehen!

            Na Secretaría: Aurelio, sentado, e o Salmonte, en pé. Daquela entra o Oficial mostrándolles a instancia do Simpático:

            -...

            -Ramonciño, ¿que di ese tunante, nesta petición?

            -Pois..., reclama a reposición ao estado primitivo da finca invadida. Trátase dese camiño público que lle deixaron incorporar ao Lucas do Barreiro, ese amigo do meu compadre...

            O señor da vara, algo nervioso por aquela instancia insólita:

            -Aurelio, ¿lémbraste de como trangallamos iso, esa reparcelación do Barreiro? ¡Van tantas, que me confundo!

            Tranquilizouno Aurelio. Aquel deus, aquel Xúpiter, manexaba os raios perfectamente, con boa memoria, que é a principal arma dos mentireiros; tanto para fulminar como para disolve-las chispas no seu puño ensortellado:

            -¿Manuel, ti,  outra vez acolloado? Este caso é un chisco de borralla, unha pabea, que todo se fixo, absolutamente todo, en boa xustiza municipal, conforme ao noso dereito, ao noso! Lémbrate de que entre a Extensión Agraria e mailo Concello argallamos aquela pista, en boa pragmática, dándolle carácter de camiño agrícola..., ¡que o é porque permite chegar cos cadáveres dos labregos, directamente ao cemiterio parroquial! E para que iso quedase axeitado, de paso borrámo-la corredoira, rechea coa pedra das paredes contiguas. ¿Lémbraste agora? ¡Aquí, nos, ordenamos e mandamos, e das leis facemos regulamentos, que para iso estamos..., ámbolos dous!

            Salmonte, algo cohibido, ou menos satanizado, ¡aínda!

            -¿Pero, chacho, ese camiño, o de mete-los mortos no cemiterio, é ou non é agrícola?

            -¡Manolón, naturalmente que é agrícola, ao cento por cen! ¿Ou é que os mortos desa parroquia non son labregos? Ese camiño está feito, ben feito, para cento un anos, pero fíxose con ese rapaciño ausente, que estaba na Alemaña, ¡do que ninguén lle tivo culpa! Certo é que houbo que meterse, aínda ben, no seu horto, para que non levase curvas, que o Párroco quixo que se puidese chegar ao cemiterio en liña recta, desde a propia igrexa, ¡para que non se lle esparexese antes de tempo esa xente, eses que adoitan afrouxa-los responsos! Como ves, todo é unha cuestión económica, ¡de economía pura!

            -¡Sendo así...! -Manuel, ás veces, remiso á lóxica do Secretario, pero acababa entregándoselle, sempre, indefectiblemente. -¿A que vén iso de que reclame? Se eu estivese aquí, daquela resolvíallo, de seguida: ¡Mira, ho, o que vai a Castela..., que se foda! ¡Quéreno todo: queren emigrar, forrarse coas divisas, chegar a ter un Mercedes, así sexa de segunda..., e mentres, que lles coide eu, Perito e Alcalde, todo á vez, das súas leiras; que lles mire polos propios intereses...! ¡Queren a lúa!

            -A cuestión de fondo, querido Manuel, é que reclama o por que lle consentiches ao Lucas desempareda-lo camiño, o vello, o que non se utiliza desde que se alcatreou esa pista. Nisto, que veu o tal Lucas, oportunamente, aproveitándose da ausencia do alemán, e daquela meteu na horta, na súa, o terreo resultante; o antigo e mailas folganzas do vial, ¡que todo se lle facía pouco!

            Manuel, alterado polo incidente, bravo cos débiles e manteigoso cos audaces, pedía papas; ¡de árnica que fosen!

            -Aurelio, ti estiveches conforme con todo iso, que incluso me falaras da súa legalidade; lémbrome agora, perfectamente, así que, ¡esa mosca átala ti!

            -Non é fácil, que este non saíu tarugo coma os outros, que puxo na instancia que dispón dunha fotografía aérea, que lla deixaron reproducir no Catastro, pola que demostra que a súa finca foi a única prexudicada, a única diminuída, a que soportou enteiramente ese camiño, esa pista. Alega que houbo unha prevaricación, unha ocupación sen previa expropiación, e que encima diso non o foi por causa de utilidade pública. Reclama que se lle compensen esas superficies, amén dun longo etcétera. Non hai dúbidas de que ese tío é valente, coma un lobo da Serra. Ou é que está aconsellado por un bo asesor; ou bo asesor, ou da parte de arriba, se cadra de moi arriba..., ¡que igual ten parentes en Madrid!

            -¡Cómame nunca o diaño! ¿Secretario, daquela, que facemos?

            -Esíxenos unha certificación do Concello na que se concrete se lle demos ese camiño, o vello, definitivamente, ao Lucas; ou se, do contrario, ese Lucas se apropiou de bens municipais...; ¡todo iso para enfoca-la súa defensa! Non te vou enganar, que o dilema non é cativo. Para que o entendas: Se lle contestamos que si, que se lle deron ao Lucas esas folganzas, graciosamente, ¿que defensa fixemos, nos, do patrimonio municipal? Daquela, contencioso ao Concello por..., por alleación indebida, malversación de caudais públicos...; ¡cousas así! Pola contra, se lle certificamos que foi un asunto privativo do Lucas, de propicia iniciativa, co leite tan agre que se gasta ese Lucas, ¿como o defendo, eu, ou como nos libramos da súa caxata, da do Lucas, co bruto que é, e co que lle mangamos daquela, de extranxis, para consentirlle que ampliase a súa horta á conta dese veciño? Por parte, ti non queres líos cos emigrantes, ¡que son os mellores clientes da nosa urbanización...!

            Salmonte quedouse reflexivo, retendo o aire nos pulmóns e brandindo os puños, coma enfrontado a un sparring só para el visible. Desde que se serenou un tanto:

            -Vai ser cousa de que me achegue ao Barreiro, eu e mailo Cabo, a ver se consigo poñe-lo Lucas en razón propoñéndolle que reparta co alemán esas adicións de terra, ¡en boa veciñanza! Do que non, se temos que devolverlle aquel donativo, aquelas pesetas..., ¡máis se perdeu en Cuba!

            Aurelio animouno, que se había caxatas, Manuel tiña o lombo de albarda, ancho e seboso:

            -¡Debes ir, en efecto, que ti, mio caro Salmonte, cando queres sabes face-las cousas! Pero vai prevido; e mellor aínda se te fas anunciar coa parella dos Municipais..., para amolenta-lo Emigrante, que esta xentiña segue teméndolle ao que dirán!

            Manolón, a pesares daqueles alentos, co Aurelio si, pero na súa retagarda; vacilou:

            -Non che quero leva-la contraria, pero..., ¡igual se encirra! Ese alemán, se é de tantas pelotas, igual nos espera coa de retratar..., ¡e llelo conta, despois, á volta, cando pase por Francia, aos da Radio Pirenaica! Lémbrate que falaron de min en certa ocasión, que me chamaron cacique, cacique cornudo...; ¡e cousas inda peores!

            -Daquela leva contigo ao Cabo, que o tes de man. E que teñas sorte, meu Alcalde, que che fará boa falla; pero ti, impávido, sempre, pois os caudillos fórxanse nas batallas, ¡pisando cadáveres! Corta e racha, por onde vexas, por onde podas, así haxa que soltarlle cartos ao Lucas, que na túa caixa, na B, ¡aínda que lle restes unha propina...!

            Os da Fiscalía estaban atónitos con aquel Alcalde, tan gordo e tan lixeiro, un auténtico monicreque nas poutas do Aurelio, pero desta vez puido máis o medo que lle pillara ao Emigrante, que se fixo anunciar polos Gardas, segundo lle suxerira o seu Litis.

            -...

            -¿Que, que facedes, aquí, ao Barreiro; vídesme prender, ou queredes restaura-las lindes do meu horto? ¿Ides repoñe-las estremas? ¡Nese caso, mellor có fusil, unha legoña!

            -¡Antón, que nos coñezamos desde nenos, iso non che permite faltarnos ao respecto! -    Defendeuse un daqueles Gardas.

            -¿Respecto? O respecto perdínvolo eu, ¡desde que estades de criados, de mandados, de esbirros desa xentiña! Veña, rapaces, a emigrar, que tal fixen eu, que iso é de homes. De servir a alguén, mellor aos alemáns, que alí traballan todos; os caciques máis que ninguén, para por exemplo!

            Aquel Garda, mancado na súa dignidade, revirouse:

            -¡Eu non son un criado; e aquí o Aduardo, tampouco! Somos dous Municipais, ¡a moita honra!

            O Simpático, Antón para os Gardas, non lles resultou tan simpático, a eles, como lles parecera aos da Fiscalía de Don Pedro. Plantado, escarranchado, retador, coas mans nas illargas:

            -Rapaces, honra sería se estivésedes no papel correcto, no propio dos Gardas, pero iso non é cubrírlle-las costas a catro mangantes; a dous, neste caso; sabendo como sabedes que lles mangan aos veciños canto poden... ¡Menos a pernada, que xa non se estila; ou se cadra, si, tamén, tamén iso!

            Eduardo, Aduardo para o outro Garda, rompeu a falar nun ton algo máis suave, pero que non deixaba de ser autoritario:

            -Mira, Antón, déixate de lerios e date por citado para esta tarde, ¡ás cinco!, que vai vir unha Vista do Axuntamento para arranxar isto do camiño, esta pista de aquí por xunto do cemiterio...

            Co Simpático daban en ferro; puntualizoulles:

            -Este camiño arránxase desfacendo a parede que puxeron polo medio da horta, ¡da miña! E para vistas do Concello, chega coas da muller do Alcalde, esa tal Mabel..., ¡que ten máis ubre cá teixa do Lucas! ¡Vaca de moita ubre..., malo! Ademais, nin na terra dos cafres se cita á xente da mañá para a tarde, pero, se queren vir, aló eles, que veñan, que eu estarei aquí, na miña casa...; ou mellor aínda, aquí fóra, nesta pista, na arroubada, pero mañá, ¿eh? Ás cinco da tarde, ¡nin un segundo antes! ¿Anotádelo?

            -Polo teu ben procura estar razoable, que che dou un consello de amigo, -matizoulle o chamado Eduardo, -que daquela volveremos co Xefe Local. ¡Eh; outro aviso! ¡Por un se acaso, traerémo-las esposas!

            Antón riuse con ganas; seguía completamente tranquilo, relaxado:

            -Mentres non traiades á propia muller dese Alcalde, dese barrigudo, que así se explica que non se lle poda achegar, e que ela busque outros, outros máis delgados, máis flexibles, e con outros empalmes... As outras, esoutras esposas, non me interesan, pero esa fulana, esa roiba do tinteiro, nin para vosoutros olla, que seguro que vos poñedes de cu cando parrafea co Secretario, que nestes lugares sábese todo, e non precisamente pola radio!

            Eduardo, aquel Garda, non estaba acostumado ás insubmisións:

            -¡Antonciño, non te propases! Se nos provocas, a Vista va-la ter ti..., ¡pero no calabozo! Daquela xa verémo-lo teu riso! Quedas avisado; ¡en tempo e forma!

            O Emigrante fixo un estraño, como espantando nas moscas:

            -¡Boh; ídevos por aí adiante..., á bragueta dos burros, que é o voso sitio, pois aínda quedan máis de catro, sen ir máis lonxe, na propia bisbarra!

            Ao outro día, encabezando a vista, presentouse Litis, que non o Alcalde, no lugar previsto, no mesmo daquel avasalamento expropiatorio. Sacou do seu almario o mellor dos sorrisos; quere dicirse, o máis cínico:

            -¿Así que vostede é ese Antón do que me teñen falado, un home que está moito polo progreso, polas infraestruturas? Seica veu de vacacións, nun Mercedes...; ¡pois iso é posible grazas a que en España témo-las pistas asfaltadas, algunhas, tal que neste rueiro, por obra e por graza de don Manuel, que é un benfeitor do Municipio! ¡A miña noraboa! ¡Vostede seica é un fillo ilustre do Concello, outro, un home comprensivo, culto...!

            Antón tomoulle as medidas, todiñas, de arriba-abaixo e de abaixo-arriba, caixa toráxica incluída, e por fin detivo os ollos cravándollos ao Aurelio directamente, nas pupilas, sosténdolle a mirada, cousa que desconcertou ao Secretario que non estaba afeito a esas dignidades tratándose dun campesiño, ¡por emigrante que fose! Daquela espetoulle, coma un escopetazo:

            -¡Noramala, señor Secretario, que a vostede nada se lle perde neste asunto! ¿Ou si; houbo reparto? ¿Onde está o Alcalde; escóndese tras súa, como fan os nenos mecosos con súa nai...?

            Talmente parecían dous galos tentándose ás portas dun galiñeiro. Aurelio soltoulle unha finta de boa dialéctica, da súa, da habitual:

            -O señor Alcalde, don Manuel, polas súas ocupacións delegou en min; ¡que por iso vin, e aquí estou, ao seu dispor!

            -¿Tampouco veu..., ningún representante; digamos, un Concelleiro?

            -¿Para que? Viñeron ese Cabo e mailos Gardas..., ¡por si se producen desacatos á Autoridade!

            Antón, irredutible, saturado de dignidade persoal, a mais de ben asesorado:

            -¿Vostede..., autoridade? ¡Non me faga rir! Tardei anos, moitos, mais agora seille distingui-las funcións dun Secretario, dun funcionario, por distinguido que sexa, das que corresponden á Corporación, á Corporación ou a cada un dos seus membros, directamente ou por delegación. Esas funcións coñézoas ben, así que o tomo por un recadeiro do Salmonte, que é a única representación que lle admito. Vaia soltando ese recado, se tal quere, que as miñas vacacións sonlle curtas, e non coma as súas, que xa sei que ás horas de oficina tanto pode estar na Consistorial coma no Café do Centro, ou nesas obras salmonteñas, ou na casa de ben sei quen... Mais, ¿para que vou referi-los seus pecados, se os coñece perfectamente, xa que os vive; ou é que non os vive?

            Aurelio, a pesares de que traía a súa estratexia ben perfilada e ben matinada, premeditada, de propia marca, investido daquela sona obtida coa complicidade, coa reciprocidade, do propio Alcalde-Xefe Local do Movemento, atopouse nunha batalla complexa, imprevista, de táctica inédita:

            -Tíveno a vostede por máis listo do que está demostrando, así que, polo seu ben, suxírolle que cambie de ton. Por certo, ¿que fan eses señores que están aí, aí atrás, nese auto? ¡Non os coñezo...; nin vostede mos presentou!

            -Non é preciso; son tres amigos, da Capital, que esperan por min, por se quero ir con eles..., ¡a unha cea!

            -¡Ah, ben; aquí, se vostede razoa, terminamos pronto, de seguida! Como lle ía dicindo, falemos en paz e concordia, que así cómpre entre amigos...

            -¿Eu; falar, eu? ¡Fale vostede…, se é que trae ese recado de falar comigo!

            -Ben, vale; que isto arránxase de contado: o señor Alcalde, sempre conciliador, servidor dos seus súbditos...

            -¡Perdón, Secretario; non sei se lle oiría ben! Quixo dicir, cidadáns; ¿non si?

            Aurelio tragou aquel sapo, e sen inmutarse:

            -¡É unha simple cuestión semántica, pola que non imos discutir! Sigamos: Aquí o Lucas... Don Lucas, por favor, achéguese... -Aquel veciño estivera atusmando, de lonxe, entre os couceiros, pero ao verse cachado quitouse a pucha e aproximouse, con tódalas precaucións do caso, con timidez cazurra. Daquela proseguiu o Secretario: -Aquí don Lucas pediu unha concesión gracial das folganzas deste camiño, do vello, e desde a Consistorial non percibimos, na distancia, que puidese resultar lesivo para terceiros...; ¡son folganzas, e por ende, municipais, ab origine!

            Lucas entendeu por onde lle doía, ao seu xeito, sen distingos conceptuais:

            -¡De glacial, nada, meu señor; quentiña de todo, que llela paguei eu, eu mesmo, a vostedes, ben pagada! ¿Xa non se lembra daqueles billetes, ben noviños por certo, do trinque, que así mos deran no Banco? ¡Ben mo dixo Manuel, que de cheque, nada, nin falar; que fose eu, eu mesmo, por aquela cantidade da idenización, en billetes!

            Aurelio, polas ganas, houbéseo fulminado cos seus ollos felinos, chispeantes; pero no seu cálculo, calculadamente conciliador, optou por facerlle un guicho:

            -¡Lucas, que te confundes; o que pagaches ti, daquela..., foron..., arbitrios! Uns arbitrios atrasados; por certo que sen recargo, que nos debes ese favor, esa tolerancia. ¡Está visto que facer ben sen mirar a quen...! Xa o di ese refrán: ¡Non lles fagas dano aos labregos, que non cho merecen; nin lles fagas ben..., que non cho agradecen!

            Antón, que se espelira polo mundo adiante, ademais da súa intelixencia natural, non estaba para sofismas caciquís:

            -¡Un momento, Secretario; que ben se ve que vostedes ao que xogan é ao tute, ao subhastado, que iso de chisca-lo ollo dáselles mal! Non lle fai falta darlle o sinal do tres ao Lucas para que se esqueza de certos amaños, que resulta que este home, este matón, é soamente un bocazas. Testemuñas hai, ¡varias!, do que dixo, en certo lugar, sobre certo pago, ou comisión, por xe pesetas, en efectivo; ¡que quede claro! Ora ben, se teñen interese en discuti-lo tema, advírtolles que eses do coche son o meu Avogado e mais un Notario, da propia Capital, co seu Escribente, que os puxen aí, á espera, para que levanten acta, ¡do que sexa preciso! Pero como son máis honrado do que todos vostedes xuntos, daquela non lle chisco o ollo a ninguén, que lle ensino a vostede, señor Secretario, ¡de antemán!, as miñas cartas...; ¡algunha!

            Aurelio baixou a voz, que os do auto apeáranse e xa paseaban polas inmediacións, atentos ao terceto:

            -Mire, Antón, aquí viñemos como amigos, buscando unha solución satisfactoria; e vostede pasouse traendo esta xente da Notaría a onde non facía falta..., ¡que estamos entre iguais!

            Antón, sen inmutarse:

            -¡Máis se pasou vostede traendo aos Gardas, cos seus ferrollos, cando o ladrón é outro, que diso tamén se levantará acta..., se é preciso! E ti, Lucas, mira o que dis, ¡que non te enxurren estes caciquiños de terceira, da terceira rural, iso, cos pecados alleos!

            Pero aquel Lucas estaba superado por tantos imprevistos; só marmexou:

            -Pois..., o que é pola miña parte, este camiño non o devolvo; nin cos Gardas nin co Notario! Se non mo podiades dar, daquela é asunto voso esa idenización..., aquí ao veciño..., que tampouco teño por que preitear con este home, ¡dúas casas que sempre se levaron! ¿Non si, Antón?

            Mefistófeles seguía de parte do Secretario:

            -Queridos amigos, e bos veciños, ámbolos dous, non se alporicen, que todo ten arranxo. Teño atribucións para propoñerlle, aquí ao Antón...

            O aludido cortouno, en seco:

            -¿Atribucións? ¡O que se di atribucións, non; nada, en absoluto! Vostede quererá dicir, recado; recado da Súa Ilustrísima, dese Salmonte, unha familia que se abaixou do castelo porque entre as xoldas e mailas obras non o daban sostido; agora mangonean un Concello, este, o noso, o mesmísimo feudo de entón, pero cunha deferencia, ¡que teñen unha pata no Pazo e outra na Consistorial, escarrancados, que é a mellor forma de mexar polos cidadáns, desde arriba, ao cirichón!

            Naquelas tesituras, ante aquel arriscamento do Simpático, Aurelio flexionou, mesmo coma se fose de vimbio:

            -¡Querido Antón, recado sexa; o que mande, o que vostede queira, que non imos discutir por cuestións semánticas, que aquí o que se ventila é un tego de terra; como moito, dous; ¡simplemente iso! Para tan pouco, ¡que máis dá! A miña proposta é que o Concello lle urbanice, a vostede, ese camiño que pasa por diante da casa, da súa, poñéndolle un farol, o que sexa, canto precise, ¡do alumado público! Con iso, de ben calculado, vostede aínda sae ganancioso...; ¡polo menos con respecto ao Lucas!

            -¿Señor Secretario, pódolle preguntar unha cousa? -Antón, de falsete, flegmático.

            -¡Adiante!

            -¿Cando foi o último Pleno; cando acordaron...; iso, iso que me propón?

            -Pois..., ¡o mes pasado! ¿Pero iso, a que vén?

            -Non, nada, axustes meus, que por algo son axustador, ¡na Alemaña! Só quero relacionar datas, actuacións, ¡con respecto á miña instancia!

            O Secretario pasou por alto aquela puntualización; tiña présa por cerra-la súa proposta:

            -A ver, Antón, e vostede tamén, señor Lucas, démonos a man, os tres, coma se fose na feira, que este trato está feito, rematado, e saen con ben desta operación...; ámbolos dous, que o perdedor neste caso é o Axuntamento, tan escasos que andamos...; ¡diso, de Presuposto! O meu estilo é facer paces...; ¡xa me viron, aquí, neste asuntiño!

            Antón tiña en mente certos prolegómenos:

            -Secretario, espere un momento, que falta enroscar unha peza. E ti, Lucas, atende; deixa de mirar para os señores dese auto. Non che viría mal que che sacasen ese trollo que tes aí fóra, no camiño do curral; ¿non é?

            O interesado aluspiouse con aquela suxestión:

            -¡Ai, ho, casual; estaba matinando no mesmo, que ti, neste lío, saes  mellorado!

            -Lucas, mira ti por onde, como tamén te aprecio, e como vives neste vilar, acotío, é mellor que che fagan, por conta do Concello, de paso, unhas boas beiravías, que todo isto, alcatrearche o curral, empedra-los pasos, repoñe-las paredes dese horto..., con cartos públicos. ¿Tres obras da maneira sería moito pedir; ou non, señor Secretario?

            Aurelio foise ao anzol, ¡que onde haxa un cazurro listo...!

            -¿Tres obras en beneficio exclusivamente privado? ¡Por suposto que non; non hai capítulo...!

            Antón chegara, por fin, á súa meta:

            -Daquela, amigo Lucas, ti, que sempre fuches un bo canteiro, que paredas ben, volve a mura-lo meu horto, de propia man, por onde sempre estivo, que así o camiño vello quedará no meu, compensándome un chisco do que me quitou ese Párroco para face-la súa Avenida dos Reponsos. Deste xeito, a ti, en vez de currada, vaiche quedar unha praciña elegante, que cando as túas nenas sexan mozas daquela servirá para que os rapaces chas veñan ver, ¡en auto! Con estes pactos, coas augas devoltas ao río, o que é por min, señor Secretario, podemos dárno-la man.

            Aurelio respirou; fondo, aliviado:

            -¡Farase todo, absolutamente todo, segundo propón! Voume, ¡e a mandar!, que alí me teñen, no Consistorio, ¡ao seu dispor!

            Antón retívolle a man:

            -¡Un momento, Funcionario, que aquí falta unha función; ¡cousa de nada! -Dirixíndose ao seu Avogado: -Don Luís, ¿pode achegarse co señor Notario, que imos deixar constancia, fehaciente ou como se diga, de que este veciño, Lucas, vaime facer, nova, a parede do meu horto, metendo coa mesma, ou sexa, para dentro, o camiño que desapareceu daquela, daquela cando a pista do cemiterio?

            Aurelio tentou de largarse, sibilinamente:

            -Está ben así, en efecto, pero eu voume, que isto é cousa súa, dos dous; e logo que teño présa, que me esperan no Concello...; ¡unha xuntanza oficial!

            Antón reforzou a voz, imperativo:

            -¡Señor Secretario, que de Actas entende, e aquí estivemos falando, ou negociando, tres partes interesadas; tres! Non me fará ese desprezo, que teño encargada unha merenda, boísima, para todos nos, para os seis, aí na taberna, no reservado. O que si, se vostede non ten medo para volver á Vila, -engadiulle, burleiro-, os que se poden ir, agora mesmo, ¡a cen!, son estes Gardas, que para eles...; ¡voullo dicir: eu non contaba con xente armada, e por iso non lles encarguei viático!

            O Aurelio viuse nun compromiso, ineludible en boa diplomacia:

            -¿É certo que encargou unha merenda, con antelación? ¿Vostede é adiviño, ou que?

            Antón riuse, con ganas, a fondo:

            -Non; nada diso: son galego, simplemente galego; ¡a moita honra, que se di!

            No Ceo, naquela revisión anímica do Secretario, non daban creto ao que estiveran oíndo: ¡unha derrota do Litis! A primeira reacción foi de Don Valentín, que coñecía as artes, as artes e mailas artimañas dos seus paisanos:

            -¡A ver, Fisgas, un receso! Cortade aí, nese proxector, que a escena principal rematou. ¿Que vos parece? ¡Se nos meus tempos fosen así, así de desenvoltos, aqueles emigrantes non terían que irse ás Américas!

            -Certo é, que ese rapaz, o Antón, non se deixou envolver polo Litis. -Comentou Fisga Seis.

            Fisga Nove, asentindo:

            -Ese parece máis esperto cós outros... Coido que nos pode servir para testemuña de cargo; ¡máis que esoutros, máis que eses que saíron nos outros vídeos, nos anteriores!

            -¡É un esperto, a mais de experto; que os durmidos foron aqueles portugueses, aqueles que...!

            -¿De que falas, Fisga Seis? -Preguntou Frei Marcos, un tanto fóra de contexto.

            -Logo..., ¿non sabe o que pasou?

            -¡Afellas que non; será que fisgo pouco...; mortal, en definitiva!

            Fisga Seis referiulle aquel contratempo:

            -Cando volvía para Alemaña, recuperada a súa horta, enteira, resultou que entre Valladolid e Palencia aquel Antón cruzouse cunha furgoneta de portugueses, que os pobres durmíranse circulando, ¡coas ansias de volver pronto ao seu país! Daquela, ¡case nada, todo, definitivo!, que se deron unha chucha, un achuchado fraterno, ¡co Antón.

            Frei Marcos persignouse:

            -Para min, como me trouxeron ao Ceo daquela, que aínda estabamos na era bestial, na das bestas quero dicir, todo o que pase dun cabalo de potencia xa me parece cousa do diaño. Oes, agora que me fixo nesa circunstancia: ¡neste caso, felices, que xa o temos aquí, dispoñible, na propia Eternidade!

            -Si que o temos, Tío Marcos, pero hai que pasarlle unha citación, que está soterrado no Campo Santo dos portugueses. Por certo, que o teñen a corpo de rei, en desagravio. ¡Para xustos, eses portugueses; con poucas excepcións!

            Frei Marcos asentiu:

            -¡Desde logo, desde logo; eses irmáns, eses galaicos sureños, hai que ver como son, sempre tan cumpridos! Daquela, ti mesmo, Fisga Nove, que ve-las cousas de arriba-abaixo, pásalle razón, con tempo, de que igual ten que depoñer en contra do Litis. Dille, de paso, en broma por suposto, que vaia buscando outro Notario, como fixo daquela; ¡faralle graza recorda-lo episodio!

            Fisga nove, con satisfacción:

            -Seguro que lle presta, que xa recuperou medio horto, e agora vai recibir, aquí na Gloria, o cento por un, ¡que merece todo iso, e aínda máis!

            Frei Marcos corroborou:

            -¡Para máis chiste, sen pólizas na instancia..., que na Eternidade non as precisamos!

            Como estaban en tempo de entoa-lo Angelus Dómini, que en Churiz a tal intre xa repicaban as doce solares, apagaron o proxector para seguir coa Vista despois da Hora Santa. Sentíanse fatigados, fatigados e anoxados, que as malicias, de sempre e para sempre, ¡ata no Ceo causan violencia!

           

De proxecto en proxecto, ¿cal é o de máis proveito?

            Nunha daquelas cintas anímicas atopáronse coa escena que se reproduce neste capítulo por ser unha das seleccionadas polos Fisgas da Fiscalía Celeste:

            -...

            -Querido Manuel, temos que afina-los métodos, que estes paisanos están aburríndose do franquismo; do franquismo e das nosas maneiras tan..., ¡paternalistas, que non paternais! Nesta conxuntura histórica, de vésperas, deterse é perde-lo tren, así que hai que mete-los pelotazos antes de que remate o xogo, a nosa partida, e para iso cómpre dedicarse con preferencia aos proxectos de máis rédito, aos máis rendibles. ¿Séguesme?

            Manuel tiña outras razóns, sen decatarse de que tamén converxía no mesmo espectro, no aureliano:

            -¡Que se aguanten, que non lles vai mal connosco, co noso goberno, que desde que ti asesoras, co brandengue que es, non mandei a ninguén ao cárcere, que aquí todo se arranxa en cartos! O que non estea a gusto, poño por caso coa contribución aos gastos, digamos, municipais, daquela que se largue para Alemaña, que aló hai Mercedes, a esgalla, coma o meu, que tódolos plebeos desta bisbarra volven con eles, ¡e fardando, coma próceres!

            Aurelio, no seu papel de moderador daquel fidalgo vido a menos; ou a máis, que iso sería discutible:

            -É certo, pero, ultimamente, baixámo-la categoría municipal, que nos exceden outras Vilas do entorno; lémbrate canto traballo nos deu poñe-lo padrón en vinte e un mil catrocentas trece almas; ¡iso, entre almas e ánimas!

            -¡Si, ho, foi unha obra de enxeñeiros, que ata tivemos que resucitar algún que outro, algún deses que di o propio Arcipreste que de seguro está no inferno! Eses milagres que fas coa Estatística..., ¡cousa seria! ¡Aínda máis có noso Cura cos seus responsos, pois o que é a el, desa parte do mundo non lle volven..., que eu saiba!

            O Secretario esbozoulle un secreto, outro máis, que aquel monstro tan enxeñoso, aquel monstro dos enxeños, concibía os plans en serie, tanto os oficiais coma os particulares, a milleiros, enleados coma as ovas das troitas:

            -Estes días acariñei un proxecto..., ¡coido que agarimoso!

            Aló dentro bulíanlle os celos ao Salmonte, por tragadeiras que tivese e por moito que subordinase a súa dignidade aos cartos:

            -¡Mentres acariñes proxectos, e nada máis que proxectos, vainos ben!

            Pero o cínico non se deu por aludido:

            -Un proxecto que che dará imaxe...; iso, como Alcalde, pero facíanos falta un padriño, concretamente en Madrid, con categoría de Director Xeral, ou aproximada.

            Manuel, presuntuoso, sen vacilar, co pasado esquecido:

            -¡Témolo: meu padriño de pías, o Xeneral Valcarce!

            Aurelio denegou coa cabeza:

            -Non; non serve, que se trata do Ministerio de Educación y Ciencia, que é onde temos que face-la xestión.

            O Alcalde, carraspeando aquelas queimuras, entre nicotínicas e alcohólicas:

            -¡Vale, ho, vale; o mesmo, que cho digo eu, que en Madrid mandan todos, e todos se deben favores, enchufes de toda clase, como daquela da Masonería, que niso recuamos! Con isto sabido, ¿cal é ese proxecto tan agarimoso?

            -Pasa que nesta Vila, se a comparamos con outras, precísase unha obra monumental; eu diría que faraónica. Aínda que non sexa práctica, que iso, en política, sempre é o de menos: ¡Hai que facela por unha cuestión de imaxe, para que a veciñanza opine que temos un Alcalde que os ten coma o cabalo de Santiago, ou coma ese da Coruña, aquel Molina...!

            -Aurelio, deixando fóra as túas metades; ¿que coño queres dicir?

            -Pois, que o señor Alcalde, ti, don Manuel, fas milagres, que es un gran conseguidor. Consegues máis, moito máis, do que teñen as Vilas do teu redor...; ¡menos, se acaso, na cousa antedita, niso da multiplicación demográfica! Poño por caso, un Grupo, un Grupo Escolar, de vinte ou de trinta unidades, que teña as mellores instalacións deportivas que se coñezan en cinco leguas á redonda. ¡Tería que ser tan grande e tan bo, monumental de todo, coma calquera dos mellores de Galicia! ¿Víche-la Laboral de Gijón? ¡Algo así!

            O Salmonte, aceso, blasfemou, coa xactancia habitual, coa euforia soprada, inferida:

            -¡Iso está feito, Camarada! Ti redacta os Informes do caso, que eu consígoche as trinta unidades, en..., ¡en tres días, que seica foi o tempo que lle levou a Cristo resucitar!

            Nin hai que dicir que tanto Frei Marcos coma os Fisgas estaban, seguían, escandalizados, ¡pese a súa experiencia! Aurelio, un bo domador, esporas e freo, a doses, por veces, segundo conviña:

            -Querido Manuel, tampouco é así que eses días precisounos Cristo..., ¡porque era Deus! Neste caso, para que se vexa, para que se palpe o difícil que foi conseguir unha obra desa magnitude, ningún Alcalde estaría en Madrid..., ¡menos de quince! ¡Cos gastos pagados, por suposto! Mentres, xa coidarei da túa imaxe; e de inmediato, sen dicir ao que vas, lanzarei a nova de que o señor Alcalde vainos sorprender co froito dunhas xestións que os teus predecesores nesta Alcaldía nunca se atreveron a soñar, ¡e menos a pedir!

            Atende, para que non haxa contradicións entre nós: Lévate ao Concelleiro máis golfo deste Concello...; si, de veras, que así, amén de testemuña do teu éxito, teralo trincado, pola súa complicidade bordelesa. Mentres vos desafogades con esas damas de compañía, coa Cibeles e demais amigas, non se che ocorra chamar por teléfono aquí a Churiz, de ningunha maneira, que esa Telefonista ten as orellas grandes de máis. Xa comunicarei contigo, a ser posible desde a Capital, desde o meu bufete, cada dous ou tres días, de tarde en tarde, que ben sei o que son as noites de Caviria..., e ti precisas repoñe-lo teu repocho cunhas boas sestas..., ¡para non defrauda-las seguintes! ¿Vas informado? ¡Daquela obedéceme, en todo, que é polo teu ben!

            Manuel, apagados os celos con aquelas perspectivas da substitución, lambíase de gusto, que ata se lle secaron os beizos de tanto abri-la boca, e deu en tusir. De recuperado:

            -¡Aurelio, ti es o meu anxo, que agora entendo esa cousa, esa comparanza do cabalo! Daquela, se tes alguén diante, cerca do teléfono, non se che ocorra preguntarme polas bailarinas, que esa Mabel, da outra vez, soubo das miñas andainas nos Madriles, e sempre mo está repetindo, de chantaxe: que son un puteiro, que son un mouro, un egoísta, e que a ela non a deixo falar..., nin cos mellores amigos!

            -Manolete, mentres andes de seareiro, por Castela adiante, á túa Mabel sóbranlle leas cos desafiuzamentos desas casas que herdou na Capital, así que non lle quedará tempo para botarte en falta; a maiores, tamén precisa olla-las obras da nosa barriada, que xa ves o adiantadas que as temos. Se o ollo do amo engorda ao cabalo, ¡que non engordarán os da ama! Ás obras, me refiro, que como ti es un Muza, ¡daquela igual entendes ao revés!

            -Chacho, agora que o mencionas, esa obra, esa urbanización, tamén é faraónica. ¡Hame facer inmortal; e eu que tiña para min que esas leiras de xunta ao río non servían nin para botárlle-lo toxo!

            -Manuel, non te emociones antes tempo; ti goza en Madrid, canto podas, para ti só, con disimulo, para que esta veciñanza pense que estás ao tanto das obras públicas, ¡e non só das túas! ¿Péscalas?

            -¡As nosas ben públicas son, que vendémo-los pisos sobre do plano, ao primeiro que chega, sen miramentos nin reservas para as amizades, que por algo son de prezo fixo, séxase, públicas! ¿É, ou non é?

            Aurelio pasáballe por alto algunha que outra animalada, pero todas, non; ¡espora e freo, alternativamente, para mantelo desnortado, despersonalizado, sen control de si mesmo! O seu sistema ante o Rexedor era coma aquel do pescantín coa nai das troitas: ¡canto máis tires, máis sedela che dou..., de momento! No seu credo, adoutrinar tamén era ridiculizar, meterlle complexo:

            -Manuel, iso chámase, popular; o de "público" é outra cousa. En canto ao prezo fixo...; ¡fixo é, pero levan un recargo do cincuenta por sobre do que nos autorizaron no Ministerio! Por certo, que hai que recordarlle á Mabel, de cando en vez para que non o esqueza, para que non faga excepcións, que non cobre esas primas con cheques nominativos, que nos pode saír algún listete que os retrate; ou que consiga unha certificación do seu Banco. ¿Estamos?

            -¿Que, que é iso das primas? ¿Volves ás metás fóra?

            -¡Manuel, que pouco te fixas! Primas, sobretaxas, son eses cartos, ese cincuenta por cen que lles poñemos aos pisos por riba da cantidade que lles marcou Vivienda nas Cédulas respectivas, nas Provisionais; ¡que por algo se chaman Protexidas!

            A cousa ía ben, e Salmonte celebrouno pegándolle lume ao enésino vegueiro:

            -¡Este Secretario, unha marabilla! Chacho, estás en todo, e non o vello, o anterior, que o único que sabía don Ramiro ao respecto das primas era aquilo tan salvaxe de que, ¡Canto máis prima..., máis se lle arrima! Meu pobre: cunhas primas que dicía ter aló na Capital, colleu un sifilazo do demo. ¡Foi providencial, que en seis meses, vacante: a túa! Pero ti sabes escollelas, do mellor, que consérva-la saúde.

            -Algún defecto tiña que ter, ¿non si, Manuel? -E volveu a soltarlle sedela.

            -...

            Rematou aquel episodio co asentimento compracido do Alcalde. Fisga Nove manipulou outra cinta, para a secuencia seguinte, e deulle ao "intro" daquel Relembro Anímico da Fiscalía. De primeiras apareceu en pantalla aquel suntuoso despacho da Secretaría, na Consistorial de Churiz, tres veces máis grande e de mellor moblaxe có do propio Rexedor, nota explícita, elocuente, de quen viña mandando, realmente, no Concello; quen mandaba en realidade de verdade.

            -...

            -¡Oh; que grata sorpresa; non te esperaba, polo menos tan de mañá! ¡Vou pechar por dentro, que está aí o Xaquín, na oficina!

            -Manuel marchouse de cedo, no seu Mercedes, polo Camiño Ancho adiante, el e mais un Concelleiro, que nin sei como se chama; ese solteirón, ese barrigudo, ¿sabes?, o das canteiras. Non me quixo dicir a que van a Madrid; tan só que é un secreto de Estado, unha cousa boísima para Churiz. Con tanto misterio, que se me fai que ese Concelleiro nin sabe a onde o levan, pero tampouco lle importa, seguro que non, que ese trangalleiro, con tal de pasear...! ¿Oes, non será que os chamasen de Gobernación, por estas conspiracións dos nosos solares, por iso de que non respectámo-las leis?

            -Muller, en absoluto; ti tranquila, que iso da urbanización é unha das cousas que nos van de perlas, miña socia tan querida; ¡tan querida e tan admirada! O teu Manuel non volverá en dúas semanas, que leva varios asuntos na carteira, moitos; ¡ademais dun galano para o seu primo; á conta, previo! ¿Ti tes que ir á Capital, non si? -Chiscoulle un ollo. -Daquela dille á criada, a esa de máis confianza, que se ocupe dos nenos, e que non te espere en dous ou en tres días, que debes arranxar cousas, aló, na cidade... ¡Para disimular, dille que é diso das casas! Despois agardas por min, xa sabes onde, que esta noite, miña rula, durmimos e soñamos, ámbolos dous, nese Parador tan..., axeitado!

            Mabel deu en danzar, castañolando cos dedos:

            -¡Xa fun, xa fun, a Portomarín, / que fun, que fun, / requenta-lo meu amorín!

            Aurelio colleuna polo van e seguiulle aquela danza tola, improvisada, marcando os puntos:

            -¡Xa fun, xa fun, a Portomarín, / e co meu amor entre as pernas / durmín!

            Mabel, soltándose daquelas apertas interminables, sedentas, fogosas, con retorzóns de cadela enlazada:

            -¡Estamos tolos, Aurelio; mira que se chega a saberse..., agora que témo-los negocios en sociedade!

            Aurelio tranquilizouna sentándoa nos seus xeonllos, ás carranchas, encarados, e prodigoulle todo tipo de caricias:

            -¡Tolos de amor, Mabeliña; meu sol; ninfa do Miño! ¿Ti, acotío, nesas manazas que non te merecen, que de seguro nin saben acariciar esta pel de pexego suave, máis apetitosa cás mazás do Paraíso?

            Mabel, despois da febre, do éxtase, daquela vacilación, recuperou algo de apromo, colgándoselle do colo ao seu amantísimo Secretario:

            -¿Sabes que che digo con respecto ao meu panzudo? ¡Por min, que lle dean bailarinas, a pasto, onde diaños estea, onde queira que vaia, que eu voume contigo, agora mesmo, ao inferno que sexa...! ¡Ao noso Portomarín, que Mallorca pilla lonxe, que se non...! ¡Tra-la-ri-ro...! ¡Imos maza-lo leite co teu mazaroco, que é noviño, e tan desaproveitado que o tes, que o  está necesitando a miña chocolateira, moitísimo! ¿Sabes unha cousa? ¡A do Manuel, nestas ocasións, nunca pasa do nove! ¿De canto me dixeches que é a túa, do vinte? ¡Daquela verás que festa che dou, que xa me sae a humidade..., a callón!

...

            Os Fisgas, nin que dicir ten que estaban abraiados, escandalizados de tanta impudicia nunha xente que encabezaba a vida oficial daquel Municipio. Un deles estivera repasando as etiquetas dos vídeos anímicos e deu cunha biografía relacionada, paralela, daquelas de Churiz, que tiña que ver co Litis. ¡Co Litis, non, co seu diaño! Rebobinou ata poñela coincidente, sincrónica; e con ese axuste viuse unha baiuca daquelas da estrema de Churiz, escurísima, na que conspiraba un fato de rapaces:

            -...

            -¿Entón,  hoxe, ás oito, no sitio de costume? -Preguntou un dos mozos, tan rapado, tanto, que ben se lle notaba que estivera, ou que seguía estando, no Exército, na mili.

            -¡Non, ho! Penso que é mellor cambialo, que como non están na praza, nin Manuel nin o seu alter ego, eses Gardas andan soltos, de cuncas chupadas, e daquela poden nota-lo noso remexo.

            -¿Por que non na túa, Xaquín? ¡De ti, por agora, non desconfían, que ben que te arrimas aos oligarcas! -Apuntou un deles, cun de traxe de pana, labrego ao cento por cen a xulgar pola anchura e polos calos das súas mans.

            -¡É perigoso, que me están afagando moito; iso evidencia que xa me teñen por inimigo! Pero hoxe temos outra oportunidade: Como coincide ese enterro, o do pai do Veterinario... Daquela coido que é mellor ir por aló, e así quedármonos a cear polo camiño, lonxe de Churiz; ¡tal que en Sarria!

            Contestoulle un rapaz que era roibo coma unha mazaroca, celta puro:

            -Non é mala idea, que este Xaquín coñece os bois cos que ara, pero, ¿e se alguén avisa á Garda Civil?

            Resultaba evidente, no ámbito local, aquel dirixismo do Xaquín:

            -Para estes riscos xa sabéde-la consigna: Non precipitarse en pasa-lo recado, para non dar tempo a que ninguén dos iniciados se vaia do pico, e que cada quen, desde ese intre, vixíe os pasos do seu contactado, do seguinte, de un en un. ¿Advertidos?

            Como eran moitos, moitas foron as opinións tácticas daqueles subversivos de barrelo. Un dos que estaban aló atrás levantou a man para que lle atendesen:

            -Na miña opinión os máis perigosos son eses do Tercio, séxase, do Sindical e do Familiar, que eses, ¡nin que fosen xudeus conversos! Deses non me fío, nin un pelo, e menos aínda desde que don Manuel se meteu a empresario..., que os pode comprar de mil maneiras!

            Xaquín era doutra:

            -Eu do Familiar menos que de ningún, que eses fedellóns adoitan ter moitos fillos, ¡e cantos máis fillos, menos ideais!

            O máis animoso deles, unha especie de alter-ego do Xaquín que non se lle apartaba un centímetro, corifeou:

            -Como di o noso Xaquín, hai que corre-lo risco, que ese Mataquintos do Pardo está a caer..., ¡e precisamente por culpa destes levantamentos dos universitarios! Daquela temos que estar organizados, ipso facto; para iso, para aproveitar ese baleiro do poder constituído, e haberá que facelo sen vacilación, que para entón farémonos cos Axuntamentos, ¡sexa á forza, ou presentándonos ás eleccións, segundo se terce, que hai que ser pragmáticos, e iso dependerá de moitos factores!

            O omnipresente Xaquín, centro de tódalas miradas alí onde fose, que de cando en vez amosaba á porta da taberna, seguramente para espreitar se había xente ao redor, intrigounos de mala maneira co que lles estaba insinuando:

            -Teño novas, fresquiñas, do trinque, ao respecto de todo iso, que volas darei no seu momento.

            Despois daquel funeral de tapadeira, de cobertura, de facerse ver, asinar e marcharse, nunha abacería da estrada. A xulgar pola vexetación, no Val de Sarria:

            -...

            -A ver, Xaquín, ¿cal é o motivo desta xuntanza, desta plataforma con xente de tan diversas opinións?

            O aludido, nin curto nin preguiceiro; sempre sobranceiro:

            -Imos deixar sentado, de primeiras, que somos demócratas, e que nos responsabilizamos dos nosos actos. Por conseguinte, se algún dos presentes non é demócrata, daquela non poderá sentirse a gusto cos demais, así que lle pregamos que se decida a irse, ¡xa! Que pague o escote da cea, e que se largue, ¡así sexa ao Cuartel dos Civileiros!

            -...

            -¿Que, ninguén se vai? Daquela, se pasa algo, xa sabemos que houbo traidores postreiros. Dependerá dos outros desenmascaralos e purgalos, tal e como se merezan. ¡Lei do Talión, que se di!

            Adiantouse o roibo e dixo:

            -¡Xaquín, non sei que vas dicir pero debe quedar claro que ser demócrata non significa ser comunista, como seica es ti; ¡ou viceversa! ¿Estamos? Entendo que aquí, nesta convocatoria, o denominador común é a cousa de ser demócrata, que de momento vai ser no único que conformemos. ¡Farruco dixi!

            Un dos que aínda non falara:

            -Opino coma este das J.O.C., que así sómo-los sindicalistas, que sempre dámo-la cara, acotío, enfrontándonos aos burgueses, aos empresarios, mentres que outros, tal que estes labregos, moito queixarse do Réxime, de que lles muxen na teixa, pero seguen dándolle ao dente, aproveitándose desas becas tan demagóxicas, ¡co aquel de que teñen a propiedade a nome dos vellos!, e de paso aprovéitanse de cantas subvencións pillan. Nese, Si, señor, escravista, tan seu e tan crónico, por suposto.

            O do traxe de pana, picándose, alzou a voz:

            -¡Tamén hai sindicalistas do si señor, deses que dobran os gonzos por aí adiante, en tódalas Empresas, que o Vertical, de tal, só ten o nome!

            Algo lle musitou daquela Xaquín, pero saíu inaudible no estéreo; a quen se lle oíu perfectamente foi ao seu incondicional:

            -Rapaz, non te metas co Xaquín, nin cos obreiros, e déixate de bromas que ben sabes, sábelo perfectamente, que no Vertical, moitos de nós, estamos asentando os canteiros; ¡si, os canteiros, os do pórtico grande, os da liberación! Iso aínda que sexa amodiño, dous pasos adiante e un para atrás, que dixo Lenin. ¿Ou logo, como é aquilo de que, chi va piano va lontano? ¡Nos, paseniño, ou correndo, segundo as oportunidades, xa conseguimos certas cousas, certas liberdades, de interese xeral; e ti sábelo perfectamente!

            Aquel campesiño medrouse, temperou, ante a agresividade do verticalista:

            -¡Seino; pero aquí, a tal momento, nin piano nin gaitas do fol, que só hai bordes! E se non, mirade as horas que vos fan traballar eses centurións da Urbanizadora, que nin que vos tivesen nas obras da muralla de Lugo. Moito de Limitada, pero o que é no traballo, e no risco das estadas, maldito cousa; e mentres, os descendentes daqueles Condes do Monte Salvo, veña fumar Montecristos, ¡que ese foi outro, outro Conde!

            Xaquín aplaudiuno, con calor:

            -¡Así se fala, rapaz, que iso dos Montecristos é un signo externo das ditaduras; ou máis propiamente, dos ditadores. Para máis inri, evocando o nome daquel martelo dos tiranos! Este oligarca, este gomo panzudo dos Salmontes, mentres fuma nos habanos ben que se embolsa as plusvalías, ¡as vosas, as do voso traballo! Por certo, ¿de quen son as plusvalías; sabédelo? ¡Outra que esquecedes, a miúdo!

            Interveu aquel mozo do pelo ao cerapio:

            -A ver, Xaquín, déixate de Cristos e de Montecristos que aquí estamos para falar das accións, das resistencias; con accións e con resistencias foi como ese Fidel acabou cos oligarcas, cos de Vuelta Abajo, e tamén cos de Vuelta Arriba, todos eles lacaios do seu Tío, do Sam. Aquí suponse que es o moderador desta Xuntanza pero non se oe nadiña que sexa verdadeiramente revolucionario; nada que haxa que moderar, que ninguén se define. Provoquémolos, un pouquiño: ¿Cae ou non cae don Paco? Se cae, ¿que plans tedes para o día seguinte; ou é que non tedes previsto un Día D, coa Hora H? Se non hai trazas diso, nos, entrementres, ¡mexar e á cama!

            O Auxiliar do Concello, Xaquín, quixo aglutinar, eclecticamente por suposto, naqueles aguiachos, naqueles revolucionarios de vía estreita, de rueiro; dos de, por un patacón, cen:

            -Tampouco se trata de definirse senón de sentar unha entente, o máis cordial posible. Si, iso, unha entente, nosa, con miras ós acontecementos, que desta vez poden ser inminentes. ¡Síntomas hai, en presenza! E como di o Bieito, ese Cura sábelotodo, ¡achaia-los camiños do Señor! Pero aquí trátase dos camiños plebícolas, dos da plebs, que as avenidas dos señores, ben que as achaian eles, eles mesmos..., aínda que só sexa para lucir eses bloques das súas pseudovivendas, esas que nos están vendendo de estraperlo, e sen ascensor!

            O roibo era dos máis escudriñadores:

            -Daquela, ¿ti sabes algo, algo máis, algo transcendente? ¿Que vos din eses infiltrados do KGB, esas amas de cría con botas de cosaco, eses que vos levan da man coa man..., coa man chea de ouro moscovita, daquel que depositou Negrín?

            Picouse o aludido, reaccionando en consecuencia:

            -¡Sen bromas, eh rapaz, que volo vou dicir en boa camaradería! Deses conflitos estudantís, deses que remaneceron na Central, respaldados por varios profesores ben coñecidos, espérase que podan conducir á folga xeral, provocando unha crise definitiva do Réxime, que traerá consigo, probablemente, a caída do franquismo, e con Franco irase esa pantomima, ese franquismo sociolóxico, que algúns empresarios xa amosan a súa intención de cambiar algo, unha parte, un case que nada, para que non se lles cambie o todo, para non chegar a verse desbordados cunha ruptura violenta.

            ¡A burguesía, é sabido, sempre saca o paraugas antes da tormenta! ¡Enxérganas de lonxe, de tanto canta-lo Cara al Sol! Se isto se produce, o esencial é que esa ruptura non nos leve polo río abaixo, nunha das fervenzas que se producirán por culpa da vendetta que se vén incubando, ¡desde o 34! Que nos leve a unha guerra intestina entre as forzas políticas, acaso entre veciños, como pasou daquela, daquela no 36. ¿Estamos? Pois isto, que parece tan simple, hai que cimentalo, á conciencia, con bos alicerces, con reunións heteroxéneas coma esta, que para xuramentarnos, maiormente para iso, aquí estamos. ¡Daquela hai que chegar a un equilibrio liberal, transixente, e nós tamén, tomando a verba liberal no senso filosófico, no da tolerancia intelixente! ¿Vale?

            Estouvos invitando a uns acordos de mutuo respecto, pois sería absurdo que despois de ter padecido unha ditadura ominosa, longa, eterna, interminable, do máis feroz caciquismo, no máis lucrativo dos amiguismos, corrompida con ese du ut des que restaurou o franquismo, despois diso, insisto, estes demócratas de toda a vida, a flor e maila nata de Churiz, e da súa bisbarra, estes que destacamos polo noso patriotismo e pola nosa intelixencia, non esteamos da mesma avinza, nin sequera para asenta-la convivencia, ¡politicamente falando! ¿Si ou non si, queridos amigos?

            Aquel labreguiño do traxe de pana, ecléctico e prudente, coa moderación acugulada por tantas ducias de xeracións labregas reiteradamente asoballadas:

            -¿E ti, na túa ideoloxía, nese rolo verbal, cres, sinceramente, que en España volveremos a te-lo partido comunista, esa ideoloxía que pretende repartir tódalas vacas que pasen de dez? Querido Xaquín, coido que podes ir buscando acomodo noutra forza política, en calquera das que dimanen desta nova situación, ¡tal que aí polo medio da vagada, que é onde máis abrigado se está, se está e se estará!

            -¡Mirade este carreta-xamóns, -bramou o aludido, -que non hai tanto que o cachei petando nas portas do Pazo Salmonte! Eu non dixen que o marxismo sexa unha exclusiva dos comunistas, mais terémo-lo marxismo sociolóxico, ideolóxico, outra vez, ¡chámenlle o que lle chamen! O que dixen, o que seguirei dicindo, é que temos, ou teremos, que partir, todos, todos nós, tódolos españois de lei, dunha oposición ideolóxica conxuntada, temperada, aproximada, persoa a persoa, para mina-lo réxime ditatorial, para darlle, entre todos, unha unción extrema, coa untura posible, cunha untura que sexa compatible coa nosa dignidade, tanto persoal como colectiva, que agora está claro que eses oligarcas van pola rúa da amargura, ¡agónicos perdidos!

            -...

            Tanto os Fisgas como Frei Marcos estaban abraiados de tanta verborrea oca, lamentándose que a ditadura baleirase de contido ideolóxico, efectivo, dunha maneira ramplona, á xeración do esperado relevo democrático. Seguiron atentos para poder contextualiza-las actuacións daqueles oligarcas, omnipotentes e omnipresentes, de Churiz, particularmente do inevitable, do imnombrable.

            Nisto preguntou, outra volta, aquel rapaz do traxe de veludo:

            -¿Como se estrutura, como se pode estruturar todo iso, esa estratexia social, na nosa bisbarra, no rural? Vosoutros falades con terminoloxía da industria, ou da minería, para o caso, que ao visto son os vosos mestres, pero as folgas, as sabotaxes, todo iso..., ¡aquí non teñen aplicación, non levan xeito entre os autónomos, entre os artesáns do rural, e xa non digamos para nos, para os simples labregos, ou máis exactamente, para os labregos simples!

            Contestoulle Xaquín:

            -Imos por partes, que na nosa bisbarra hai que empezar polo Concello; hai que producir unha unión, un estilo, unha oposición, fronte á oligarquía, para acabar co voso lacaísmo fronte a un stablishment que vos acolloa..., ¡tanto ou máis do que estiveron nosos pais!

            Tomou a palabra outro dos asembleístas, un Concelleiro novato, metido de estranxis na última Corporación do Salmonte, se cadra para simular unha apertura progresiva que, de feito, na realidade dos muñimentos locais, non pintaba cousa; simplemente porque, de facto, non existía:

            -¡Mira, Xaquín, vaite ao carajo con eses predicotes tan..., prematuros! ¿Como podemos facer oposición, nin sequera nos, os propios Concelleiros, os disidentes, se nin aos Plenos nos convocan?

            -¿Ah, si; esas temos? Xa sei que non ides ás xuntanzas, pero, despois, cando vos chama don Aurelio, persoal e directamente, daquela ben que lle firmades as Actas, poña o que poña nelas, que niso de redactar, ¡niso tamén!, ese Secretario é un artista. Por algo podedes comezar, ¡digo eu! Non lle firmedes as dos Plenos que non se celebraron; nin as daqueles aos que algún Concelleiro non fose invitado en tempo e forma, que xa sei que adoita mandárvo-las citacións ao día seguinte, pero con data retrotraída, que así quen leva as culpas é o pobre Carteiro!

            Cabreouse aquel Edil ao verse cachado, ridiculizado:

            -¡Mirade quen foi falar, este Auxilias do nabo! ¡E ti, a ver cando deixas de abrirlle a porta ao Secretario, que iso de ser lacaio e comunista, todo á vez, de consún, dá noxo!

            Seguidamente falou aquel mozo rapado, parte interesada xa que, segundo comentou o Fisga Nove, fora rexeitado pola filla do Paco, do Almacenista:

            -¿Pero, ti, que dis? Este Xaquín, este cantamañás, non pode deixar de facelo, polo menos ata que seu sogro non inaugure esa gasolineira, a estación nova, a do Campo da Feira, que lle poden anular o permiso..., ¡tan pronto como alce os ollos do chan!

            Xaquín, de zarabandeado, defendeuse como puido:

            -Compañeiros, amodiño, suai-suai, que di o mouro, que non estamos para bromas. Eu son, hoxe por hoxe, un asalariado, coma calquera de vosoutros, e teño que conserva-lo meu pan. Por certo, ben que vos pinta, ¡a moitos!, que eu estea dentro, coma os chourizos no pote das fabas, que así sabedes máis cousas por min que polo propio Alcalde; ¡e xa non digamos polos edís! Por exemplo, ¿a ver se este Concelleiro nos pode dicir onde están, arestora, os nosos xefes, eses chouriceiros do chourizo alzado?

            -¿Iso, onde están? -Pediron varios, ao unísono.

            Informounos o propio Xaquín ante o mutismo do aludido:

            -¡Pois, o Alcalde na propia capital, en Madrid; e o Secretario, na da Provincia. ¡Sendas reunións! ¿Véde-lo que vos dicía? Se poñemos estas ausencias, secretísimas, en relación coas circunstancias que coñecemos, das que xa falamos, con ese levantamento dos estudantes, daquela resultan indicios de que non soamente conspiramos nós senón de que tamén o fan os pseudofranquistas, ou máis ben, os tardofranquistas, que me dá igual. Seguro que se están armando, preparándose contra nós, ¡en vista da que lles vén encima.

            Un universitario, que se atopaba de fin de semana:

            -Tamén habería que falar doutro tema..., ¡se as cousas están maduras!

            Nisto, o Xaquín, moderando aos outros, aos que deran en barullar, para atende-lo universitario:

            -A ver, chist, calade, que aquí o Xurxo, este aprendiz de leguleio, seguramente nos queira falar da súa teima daquel Estatuto, aquilo do 36, iso da primordialidade da súa recuperación. ¡Veña, home, atúfate!

            -¡Pois, si! Sigo, e seguirei, que o temos aprobado, e ben aprobado, elevado a rango parlamentar polo noso Castelao, aló en Montserrat, nas postrimerías da República, pero dentro dunha Constitución que nunca foi derogada senón vilmente rachada polas baionetas dun Exército levantisco e infiel; ¡africano, en definitiva! Comigo non contedes para outras xuntanzas se a dialéctica, chegado o caso, vai ser o universalismo críptico destes comunistoides fronte aos valores da propia identidade, da nosa, da galega. Por iso quero que se defina este Xaquín, por extenso. ¡Dixen!

            O aludido, un tanto coñón:

            -¡Este Xurxo vai ter que cambiar de gafas! ¿Ti non ves que iso da U.R.S.S. quere dicir, Unión de Repúblicas? Os comunistas aceptamos as nacionalidades, incluso o federalismo; claro que si; ¡pero tan só as históricas, tal que a Galicia dos teus soños, querido Breogán!

            Pero a especulación universitaria, insatisfeita, seguiu inquirindo:

            -O caso é como as aceptades, pois, se é ao son de Moscú, nese caso as liberdades ao nabo de Lugo; ¡turulú chispúm!

            O alter-ego xaquiniano, sempre fiel, de gardacostas permanente:

            -¡Tranquilo, Xurxo, que daquela poñémo-los compases da muiñeira! ¿Cal queres, a de Mosteiro, que ademais de pícara é melosiña?

            Xurxo retirouse cun,

            -¡Vaite ao carallo, que ti es máis sopragaitas có teu Xefe, que non o é pouco!

            Pero sentenciou Xaquín, cortante, poñéndose en xerras:

            -¡Ao carajo irémonos todos, sen tardanza, se non avanzamos nisto, nestes mínimos, nos prolegómenos, en senta-las bases da convivencia democrática; da nosa, en definitiva! ¡Esa tronada...; mentira parece nun universitario! ¿Sábe-lo que vos pasa? ¡Que con iso de estudar por apuntes, todo o reducides a simples fórmulas, H₂O, auga; a política é a arte do posible, pero partindo do imposible, do que parecía imposible, séxase, un complexo, un complexo lóxico, pero alén, fóra de toda síntese!

            O universitario impacientouse e buscou a porta, resolto a irse, mais detívose ao ver que ía falar un compañeiro seu, un que non abrira a boca en toda a xuntanza:

            -Pola miña parte entendo que a onde temos que ir, agora mesmo, é ás nosas casas, que quen nos vexa chegar tan tarde, tan tarde e todos xuntos, tódolos autos á vez, ¡Deus sabe o que pensará!

            Xaquín, levantando a sesión:

            -Veña, fóra de aquí, ímonos, que xa falou o Caladiño, ¡e foi bastante elocuente, que co seu broche fixo un retrato do voso medo e da vosa desunión! En vista diso, o que é por min, ¡viva a Pepa!

            Un labreguiño, que non lle entendeu aquela alusión á Constitución de Cádiz, proclamada precisamente o día de San Xosé do ano 1.812:

            -¡Que é iso de que viva a Pepa; que viva Mabel, esa tía tan tía, esa fulana tan estupenda e tan patriota que mentres fornica non estraperla nos pisos! ¡Deu-la bendiga!

            Aplaudírono, particularmente aquel universitario, que se puxo a explicarlle ao labrego o significado daquilo da "Pepa". Xurxo, pola súa parte, repetiu o, ¡Ei Carballeira, viva Mabel! E Xaquín sinalouno co furabolos, para que todos se fixasen nel:

            -¿E ti, Xurxiño, como é que dás vivas á señora Mabel; é que tes parte nas súas magras, admítete...?

            -¿Eu? ¡Nin nas magras nin no magreo, sexa individual ou colectivo, pero algo dela gozo, que cando vén á nosa tenda deixa un recendo a Chanel, do bo, que mesmo marea; por iso me toca, algo..., aínda que só sexa o aroma! Pásame coma ao Xaquín, que lle toca sen tocarlle, ¡cando pasa por diante súa!

            -¿A min? ¡A min o que me toca ese triángulo, que xa lle chaman dos equiláteros, son os..., os mesmísimos! -Lamentouse Xaquín, entre cabreado e divertido

            -...

Aos poucos saíron daquela taberna tódolos conspiradores, xuntos, caladiños, levándose ben, pois por encima da política sentíanse amigos e veciños; ¡amigos a pesar de ser veciños! Daquela repartíronse, apertáronse de novo, en boa camaradería, naqueles catro coches, tan desvencellados que xa parecían de segunda man.

            A cinta seguinte resultou curta, así que a viron de seguida, dun tirón, sen recesos. O seu enfoque comprendía un cafeíño existente á saída do mesmo Churiz pola estrada do Campo da Feira. No mostrador, en solitario, que era cedo para a clientela habitual, Xaquín, acobado no mostrador e ollando cara á porta, ata que lle chegou a visita agardada:

            -¡Boas! ¿Ti es o Xaquín?

            -¿E ti, forasteiro? ¡Preséntase o que chega; é o costume!

            -Espero por un amigo..., por un amigo da infancia.

            -¡Camarada, quedas identificado; e a ver se cambiades esa contrasinal, iso do amigo, que de tanto repetilo, igual lles cheira aos Civís! ¿Quen te mandou?

            -Eu son das Comisións, de aí Lugo; mais, xa que tanto te preocupa a seguridade, coido que non deberiamos falar aquí, nesta adega, que ten unhas ventás demasiado limpas, excesivamente claras...

            -Vivo no primeiro andar do número once, aí mesmo, nesa Praza do Rolo, así que vou diante. Deixarei a porta entreaberta, para que non se decaten os veciños. Daquela espérote..., ¡para non saír xuntos!

            Reunidos de novo, reencontrados na casa do Xaquín:

            -¡Camarada, hai que dispoñerse, que nesta bisbarra sodes uns lambecús!

            -¡Home, un respecto!

            -¡Aos feitos me remito, que aquí non dades un paso sen pedirlle permiso ao outro, ao outro pé!

            Xaquín era menos veloz:

            -É que...; pouca labor se pode facer, que neste Distrito, cousa que comprendo, todos che son mancos; ¡a eito! Tiveron a guerra, moitos e deles con presidio, e con algún que outro morto na familia, así que todo por aquí quedamos, ou mutilados, ou mudos, ou castrados. Aínda que volvamos a ter eleccións libres, vai ser un problema, que esta xente non sairá das casas..., nin para votar!

            -Xa cambiarán..., ao día seguinte da folga!

            -¿E se non se logra; e se Franco non abre a man, nin con esas?

            -Xaquín, es un derrotista. Daquela..., ¡a seguir moendo; moendo e danzando, mentres a pedra aguante, que algún día se lles acabará ese trigo bobo aos franquistas, tan doado, que incluso llelo metemos nas propias tullas!

            -Ben dis, pero cumpríronse trinta, ¡ao ditado!, cun Ditador que non o mata nin a súa flebite.

            -¡Transitorio! Iso pásanos porque non se logrou afianza-la plataforma reivindicativa das distintas forzas, tanto das políticas como das sindicais, nesta oposición ao Réxime tan..., descafeinada!

            -¡Será así, será! Pois, pola miña parte, farei canto poida con respecto desas consignas, pero ao de hoxe non che estou libre de movementos, que o diabro nos trouxo un Secretario tan espreitón que ata coido que ten ollos na caluga. ¡Un cabrón!

            -¿Ollos? ¡O que ten ese Secretario é unha femia de carallo, desas que fan ferve-lo leite, desde lonxe; que non será de cerca!

            -¡Confúndeste; este tío está solteiro!

            O foráneo estrañouse:

            -¿Solteiro, de verdade? ¿E logo, quen é a tipa que o acompaña?

            -¿Que tipa? ¡Aclárate, que sempre falas coma se un estivese ao tanto de todo o que pasa neste país!

            -Tivemos unha Xuntanza aló en Portomarín; e para disimula-la nosa presenza démonos unha voltiña polo Parador, en plan turista, ¿sabes? Alí, nun curro, estábanse sobando, a altas horas da noite, ¡ben sobados!, coma dous rolos en celo; ¡talmente en celo! Un dos nosos, que coñece ben a provincia porque é Viaxante, díxonos que se trataba do Secretario de Churiz, así que, polas trazas, a todos nos pareceron recén casados. ¡Igual pasa que non vola quere traer para aquí, para este vilorrio de poucas trazas!

            Xaquín cheirouse de seguida a explicación lóxica:

            -¿Non será unha roiba, desas do tinteiro, algo entrada en carnes e cunha espeteira que logo parecen dous medeiros emborcados; de máis idade có Secretario, e que adoita levar uns zarcillos axitanados, deses de fantasía?

            -Os aros non llos vin, que non estiven tan cerca deles; no resto, si, tal cal, aínda que iso da idade, tratándose de mulleres..., non é doado! O que che podo dicir é que unha femia coma esa non pasa desapercibida, nin no Parador! ¡Miúdo lote o que se deron naquel curro; estounos vendo; pornografía pura; ou máis ben, dura, que iso é contaxioso!

            Naquela conspiración de vía estreita, o Xaquín púxose a tramar:

            -¿Temos alguén de confianza...; aló, en Portomarín?

            -Si que o temos, que o noso enlace é precisamente un camareiro do Parador, que por certo dispón dun dos mellores postos de espreita. ¡Un dos mellores deste país polo que se expraian tódolos xerifaltes do franquismo, os de Galicia e parte do estranxeiro, nesas enchedelas, unha verdadeira corte deste maldito stablisment!

            Xaquín seguía barrenando, buscándolle o quinto pé ao gato:

            -¿Ese camarada...; ese camarada poderase facer cunha copia; ou polo menos, cun apunte desa factura, da que lles pagou o meu Xefe?

            O forasteiro asentiu, pero con reservas, con notables reservas:

            -Coido que si; pero a ver que uso fas desa información, que podemos perder un enlace boísimo, un observador de altura; ¡ata me poden sancionar!

            -Descoida, camarada, que non farei mal uso; o que quero é, simplemente, comprobarlle ao facha ese, ao Secretario, algunha das súas coartadas, ¡por se o collemos nun renuncio! É para neutralizarlle as accións que poda ter contra nós, ¿entendes?, por se nalgún momento chegamos a ter problemas con ese puteiro, ¡que de tanto manillar, polo que contas, ata lle manexa a muller ao Alcalde! Ela ten sona diso, de cobizosa, de que non lle chega cos cen quilos do Manuel, pero o que é co Secretario, co Aurelio, con ese esmirrado...; ¡o que nos faltaba!

            -¿Que dis do Alcalde; era a muller do teu alcalde, do propio Alcalde? Ai, logo, sendo así, facturas ao canto, que a estes chanchulleiros..., ¡só coas facturas dos seus pecados!

            Xaquín foi á cociña por unha botella, ¡para celebra-lo descubrimento, obviamente! Estaba radiante, moito:

            -¿Decátaste da vitoria que imos ter se logramos que se escornen o Secretario e mailo Alcalde, tête-a-tête, e nos, por aí adiante, ensinando eses papeis? ¡Chacho, iso..., nin a caída do Zar!

            Na despedida:

            -Xa que te emperras, falarei con ese Camareiro; un día destes, pero xa sabes, se pasa algo..., ¡eu, á marxe!

            Xaquín atusmou pola ventá para asegurarse de que non seguían ao seu amiguete; e desde que o perdeu de vista serviuse outro vaso, á vez que asubiaba o himno de Riego, aquel fillastro dunha enxebre muiñeira…, ¡por se chegaba o día grande, o de pasa-las facturas!

A cuestión principal é diversifica-los ovos

            Tantas cousas estaban ocorrendo naqueles vídeos que os da Fiscalía xa nin sabían cal seleccionar. Nun deles saíu, de fondo, unha muralla romana, cerca da que se detiveron aqueles ínclitos, entrando nun dos cafés inmediatos:

            -...

            -¿Que, que foi dese Concelleiro, do que foi contigo a Madrid?

            -Deixeino quedar, por uns días, que ten un cuñado taxista, e aínda non se cansara de acanealo polos arredores; viven nun daqueles arrabaldes... ¿E por aquí, que tal?

            -Estou esperándote porque vendeu Mabel, nestes días da túa ausencia, ¡oito pisos!, dos da nosa Promotora, mesmo sobre do plano, e non é prudente ingresar todo ese diñeiro nas contas do noso Churiz. Xa sabes o que din estes paisanos, que non convén poñe-los ovos xuntos, no mesmo cesto..., ¡por se hai tropezos! Daquela terás que firmar aperturas, aquí, na Capital, en dous Bancos, ou en tres...

            -Aurelio, o que ti queiras, que diso entendes ti, a barullo. Pero do que sabes pouco é das miñas influencias en Madrid…; por certo, fuches un burro niso de face-los Informes para vinte Unidades, que ese Grupo Escolar mesmo mo daban de trinta; ¡de trinta, ou do que fose!

            -¿E logo, sóbranlles os cartos?

            -Pois..., mira ti, maldito se o sei, pero díxome o parente que fun na mellor das épocas, por culpa deses estudantes levantiscos, ¿sabes?, que aló arriba apetécelles poñer nos periódicos que funciona o Ministerio. Tan só lles hai que facer unha cesión de terreos municipais, xunto coa Certificación da Acta onde o Pleno aprobe iso, iso da cesión. Mira, non sei se cho estou explicando ao dereito, pero metín nesta carteira tódolos papeis que terás que amañar, que iso é cousa túa. Seguidamente, ¡canteiros á obra, xa neste ano! Na cantidade fuches curto, e iso que falaramos das trinta, ¿lémbraste?, pero o que é na ocorrencia..., ¡niso, nin que cho soprase o diabro!

            Aurelio riuse, con aquela media risa súa, sardónica, de coello, sempre regañando o dente, entre anxelical e mefistotélica:

            -¡Soproumo, si, que ademais da miña mestría, innata se supón, para iso dos Informes teño certo pauto..., secreto!

            -¡Terás, ho, pero ándate con coidado, que che pode custa-la alma!

            Litis denegou coa cabeza, reafirmándose:

            -Manuel, iso do diabro era antes da guerra, que agora só temos, de inimigo malo, aos comunistas...; ¡e tamén aos Concelleiros do Tercio Familiar!

            -¿Como? ¿Torcéuseche algún, estes días...? ¡Debinche deixa-la vara!

            -¡Ata non sei se serían todos, que non quixeron firma-la última Acta; ningún! ¡Están hostís, e tan soliviantados que logo parecen mineiros!

            -¿Iso? ¡Boh, daquela firmo eu, eu só, e ben chega!

            A erudición do Litis, sempre a punto para as súas manipulacións:

            -Si que o podes facer, conforme á Lei de Réxime Local, texto refundido do 24 de xuño do ano 1.955, pero, precisamente nesta ocasión, convíñanos que firmase algún deles, que puxen que se che asignan cartos para a túa viaxe a Madrid, a razón de quince días; ¿e sabes que me dixo un deses compadritos teus, dos da túa amizade, dos da túa confianza?

            Manuel soltou unha buxatadas das súas:

            -¡Que vou saber; teño moitas cousas ao meu favor, pero o que é pauto co demo, coma ti..., non, iso non; aínda non!

            -Pois dixo que está conforme en que cóbre-los cartos..., ¡se presentas unha factura detallada, diso, dos bordeis e das bailarinas!

            -¡Xa sei quen foi: é compadre meu, en efecto! Oes, ímolo ter que botar á rúa, por reincidente, que daquela da outra viaxe, supoño que coa envexa, andou contando o que non debía, o que ningún home refire..., pola honra das súas mulleres!

            -Coido que desta vez a cousa saíu da parte de dentro. Ese Ramonciño é un lixeiro da lingua, pero destas as miñas sospeitas andan tras do Xaquín, que lle pillei certos indicios, e logo que se está arrimando excesivamente aos Concelleiros electivos. Non quero tirar desa manta ata collelo nunha das gordas, pero xa se me ocorrerá algunha maneira de trincalo; ¡conta con iso!

            Manuel dáballes aos beizos sen parar, coma se estivese remoendo papas, un tic característico nel nos momentos de ansiedade:

            -Non sei, non sei; algo teremos que facer, que en Madrid, a carne, a boa, subiu, que che hai por alí uns americanos que veñen ao filete das nosas bailarinas..., ¡agora que se lles fodeu a fodianga de Cuba! Chacho, ¡que cousas, que coxas; duras coma..., coma xamóns, de ben curados! Para a próxima lévote comigo, que hai para todos, ¡americanos incluídos, incluídos eses do Torrejón!

            Aurelio resumiu:

            -Manuel, deixa iso das dietas nas miñas mans, que son máis suaves cás túas..., para certos asuntos! Agora, mañá mesmo, vou convocar un Pleno, con tódalas da Lei! E ti, de momento, non digas que conseguíche-lo Grupo Escolar. Cando te presente, na próxima sesión, mesmo coma un Cid, e cando descorchemos unhas cantas botellas, daquela verás como che firman, ¡así sexa no sombreiro!

            A tal momento quitóuselle a preocupación, nun sopro, como sempre que Aurelio paría novas ideas, novas transgresións ou novas solucións.

            -¡É-lo demo; ti, con pauto ou sen pauto, es o mesmísimo diaño!

            Aurelio, que sempre adubaba aquelas ensaladas cunhas pingas de vinagre e moito azucre, ¡de pico!

            -¡Non o sabes ben, querido socio!

            Pero Manuel tomoullo a broma:

            -¡Chacho, sen propasarte, que no Concello non somos socios, que sigo a se-lo Alcalde..., mentres non me traballes ao Gobernador!

            -Manuel, entre nos: Alí tamén somos socios, e ben que che vai nesta sociedade!

            Veulle outro decaemento, unha depre desas que lle entreveraban a felicidade:

            -Secretario, o malo é se veñen eses comunistas, que daquela a ver para onde escapo. ¡Aló en Madrid teñen medo deles, moitísimo; máis medo que vergoña, que cho digo eu!

            -Peor será se che falto, querido Manuel, así que trátame segundo che convén, quere dicirse, do mellor, que a túa vara, a verdadeira, o teu apoio real, agora e despois, ben sabes que son eu: ¡amigo, socio e secretario, unha trindade perfecta!

            O Patrón atreveuse a regatearlle, ¡por esta vez!

            -Pois ti tampouco perdes comigo; ¿ou si?

            -Manuel, déixate das cousas miúdas e apura ese whisky, que temos traballo, a lot of!

            -Pero se aínda estou baixando do tren, despois de quince días dunhas xestións intensas...; ¡a tres diarios, que nin de mozo!

            -¡Intensas, non, pero cameiras supoño que si, que comigo non che valen os farois! ¿Que, que tal viaxaches?

            -¡De primeira, chacho, que ata trouxen comigo, no coche-cama, unha corista daquelas, unha que é de Ponferrada! Inviteina a vir de vacacións, así que, meu Aurelio, ¡todo che son gastos!

            -¿Igual coincides, con ela, outra vez, cando volvas a Madrid?

            -¿Como que cando volva; a que? ¡Non, ho, que xa estivo ben; deixarei descansar ao meu parente, ao Valcarce, unha tempada!

            -Manuel, iso non poderá ser, que terás que baila-la peza enteira. Traio aquí, neste portafolios, a escritura dun piso que puxemos a nome do teu conseguidor, do teu parente, e desde que celebremos ese Pleno, volverás a Madrid..., ¡para que che firme a aceptación dunha doazón!

            -¿Que dis? ¡Iso tamén se fai por Correos; por parte, está a miña Mabel, que igual se cela se fago tantas viaxes!

            -Mabel é comprensiva, e quere os teus triunfos; ¡os triunfos e mailos trunfos! Estoutra viaxe terá de pretexto levar a escritura desa doazón, que así ven os Concelleiros que pagas, do propio peto, os favores que lle fixeron ao teu Municipio! Do que realmente se trata é de que nese Ministerio nos adxudiquen tódalas obras; as obras e maila moblaxe dese Grupo Escolar; á Urbanizadora Churiz, á nosa, que desa maneira todo para, todo queda, na propia familia, ¡sen escorras! ¿Enténde-la manobra?

            -¡Na familia, si, ho, que é bo descorrer do diaño! ¿Pero, non será moito compango regalarlle un piso ao meu primo, ao Conseguidor, tan caros que llos poñemos ao público?

            -Modérate, Manuel, que iso é unha obriga tradicional, paga-los diezmos e mailas primicias á Igrexa de Deus; ¡neste caso, aos intercesores dos milagres!

            -¿Á Igrexa de Deus, coas nosas trapisondas, enganando, de paso, ao Párroco? ¡Máis parece que tratásemos coa capela do diabo!

            Deulle unha palmadiña no ombro, serenando nel, que xa ía pola enésima depre:

            -Tranquilo, Manolón, que se fixese falla ir ao inferno, daquela sacareite eu, en liberdade, inmediatamente, que para algo son Avogado!

            -Créocho, que es capaz diso; ¡diso, e de máis!

            Fóronse do café máis felices que dous lobos rodeados dun cento de ovellas; ¡dun cento de ovellas sen pastores, sen oposición, sen criterio...; absolutamente medievais!

            Na Fiscalía entresacaron un vídeo no que volvía a verse a muralla de Lugo, pero esta vez da parte dos cubos, da de fóra:

            -...

            -Quixera falar co Comisario Xefe, co da Social. ¡Son da familia..., Garda de Franco!

            -...

            -Pois si que temos a ficha dese Elemento. ¡Imos ver que pon! ... Hai constancia dun delito común; e xa está posta a indicación de falar comigo se cae nalgunha redada, que este é un tío dos da miña reserva; ¡reserva especial!

            -¿Que delito; é común, realmente común; está probado, de cando?

            O Comisario explicouse detidamente, que por algo estaba falando cun interlocutor afín, cun franquista acreditado:

            -Non, non se chegou a probar, que por algo está libre; libre pero vixiado; ¡de cerca! Segundo esta nota, tres individuos apropiáronse dun coche que estaba aparcado aí mesmo, na Praza de España. O denunciante declarou que lle fixeron ao seu vehículo un número tal de quilómetros que coincide coa distancia de ir a Chantada e volver; e como, casualmente, naquela data eran as festas locais, tradicionais, contactouse coa Garda Civil, e confirmaron que, efectivamente, viran ese coche, no día de autos, no que se foron de alí, da festa, tres individuos de mala catadura, ¡con aparencia etílica!            

            -¿Aínda non os detiveron; por que? ¡Son contaminantes...; moito!

            -Non se pode facer, Secretario, que se a Garda Civil detivese a tódolos borrachos, daquela había que pecha-la metade dos negocios deste país. Pero agarda, que vexo máis datos noutra ficha, nesta, que é a reservada, a miña, a confidencial. Aquí pon que... Confiando na túa discreción, por suposto, voucha ler, textualmente:

            Detido un Fulano, alias Tal, etcétera, con ocasión das protestas dun Convenio que houbo na Empresa Z. Habilmente interrogado, declarou que, efectivamente, el ía no vehículo arriba indicado, pero que quen se presentou conducindo para recollelo, e dicindo que o mercara por aqueles días, foi estoutro compañeiro, un que non puido ser habido, que cando se efectuaron as pescudas pertinentes xa se largara para Suíza. Así mesmo declarou que o Terceiro, niso do vehículo, foi o Auxiliar do Concello de Churiz, e que, efectivamente, cría que o Tal era un elemento comunista, xa que lle ten dado instrucións e consignas diversas, maiormente sobre como preparar e/ou provoca-los paros laborais...

            Non sigo, que isto de aquí abaixo son máis ben repreguntas, hábiles por suposto, pero de contraste físico, con elementos nobres, séxase, coiro ou madeira...  ¿Entendes?

            Aurelio atopárase cun filón enorme, mena pura; e sentíase feliz, así que lle deu unha aperta ao Comisario.

            -Non hai dúbidas: ese cretino é o meu revoltoso. Un imbécil capaz de sublevar todo un Municipio..., ¡e para máis gravidade, desde dentro da propia Consistorial!

            -Sendo así, ¿formulas acusacións concretas? -Mais que preguntarlle, o Comisario propúxollo.

            -De momento, non, pero pídoche que o fagas seguir; enténdese, cando veña por aquí, pola Capital. Acostuma subir nos coches da Liña, así que dáme un número destes, dos teus teléfonos, dos directos, dos confidenciais, para avisarvos cada vez que..., que se ausente! Desde logo, conta coa miña colaboración, que che axudarei a localiza-la súa camada, que este lobo non merodea só; ¡dígocho eu! ¡Ah, e procúrate unhas fotos con calquera deses sospeitosos, dos que se lle arriman..., para pilla-la banda enteira, ao completo!

            -Neste caso, espera, agarda un intre, que che vou ensina-los ficheiros comunistoides, por se tes visto algún merodeador destes..., no teu Churiz!

            Despois dunha minuciosa manipulación, mirando e remirando as fotos daqueles supostos sospeitosos:

            -Non estou seguro; sen embargo, case xuraría que este...; si, este, o mesmo, que o vin recentemente, na propia Vila. ¿Podo levar unha copia; deste, si, deste..., para que non se me esqueza a súa faciana?

            -Ben, si; podes; ¡pero quedamos no falado, que a nichela hai que arrincala pronto, na primavera, antes de que grane!

            -¡Naturalmente! Eu non sería o patriota que son se deixase medrar tales enxendros; e no meu Distrito..., ¡nunca, nunca dos xamais!

            Na mesma cinta, no mesmo vídeo, os Fisgas empataron coa escena seguinte. Reflectía un cruce de rúas, bastante céntrico, no mesmo Churiz. Don Litis achegouse confiado ao forasteiro que acababa de entrar no Bar Alegre:

            -Perdoe, pero non me lembro de se fomos presentados. Sonlle o Secretario deste Concello; e como levo pouco tempo, escasamente un ano, daquela aínda se me escapa algún que outro veciño. ¿Comprende?

            O Forasteiro tentou de esquivalo, cortés pero secamente:

            -¡Desculpe, pero non teño ese gusto!

            Aurelio insistiu, cargante:

            -¡Desde este intre xa o temos, amigo! ¿Vostede é de aquí, de aquí mesmo, desta Vila, ou dalgunha Parroquia do Concello?

            -Sonlle..., son..., ¡Viaxante de Comercio!

            -¡Ah, magnífico; pois, tanto gusto, igualmente! Mire, como non me gusta beber de pé, que iso é propio das vacas, ¿que lle parece se nos sentamos para conversar..., tal que nese curro? ¡Daquela invito eu!

            -Grazas, señor, pero..., ¡téñolle présa!

            O pero definitivo púxoo Aurelio, que o trabou dun brazo:

            -¡Eh, non se escorra, que aínda non falou con ninguén! ¿Como se vai marchar un Viaxante de Comercio sen contactar cos seus clientes de Churiz? ¡Un desprezo! Eu, precisamente eu, pódolle facer unha boa oferta. Por conseguinte, insisto: ¿sentamos para toma-lo grolo?

            Aquel Forasteiro non tiña escapatoria sen aparecer sospeitoso, así que lle seguiu a conversa ao Secretario, que por certo non paraba de falar, feito un fonógrafo. De enredado, preguntoulle, como por simple cortesía:

            -¿Logo, vostede, ten comercio? ¿Onde?

            -¡Eu, coma o director da orquestra: todos, todos e ningún! Téñome por servidor, un bo servidor dos intereses xerais, privados e públicos; ¡neste distrito, por suposto! Ademais, para ser explícito, é un honor colaborar con este Alcalde. ¡Se soubese que mecenas lle saíu ao Concello! Teremos que ir pensando en poñerlle unha estatua, poño por caso na Praza do Rollo, ou por xunto da Fonte. ¡Bronce puro, macizo! ¿Pero, é que non sabe a última? Acaban de premialo, en Madrid, nada menos que en Madrid, cun Grupo Escolar, de Vinte Unidades; un Centro que levará unhas instalacións deportivas anexas..., ¡que nin as teñen na Capital desta Provincia! ¡Tal e como llo digo! ¿Que, merece esa estatua? ¡Igual lla encargo ao Avalos, ese escultor do Val dos Caídos!

            Aquel Forasteiro miraba a todas partes, como buscando verbas no aire, que no seu miolo esgotáranse:

            -¿Ten..., que se ten, comercio..., ese Alcalde?

            -¡Que va! ¿Un bo Alcalde..., comerciante? ¡Este ten dedicación plena, absoluta! E precisamente desa dedicación lle quería falar; si, eu, a vostede...

            Acurralado, ¡nin verbas nin aire! Non atinaba a falar; nin a falar nin a rompe-la conversa. ¡Maldita arañeira!

            -¿A min? ¡Pero se estou aquí..., de paso!

            O Litis seguiu destilando, deitando pingo, case que babándose encima da cunca do outro:

            -Hoxe pode que si, mais, co progreso que lle estamos infundindo á nosa Vila, vostede podería triunfar, aquí, aquí mesmo, neste sitio tan agradable para vivir. Si, ao completo; ¡seguro! ¿Nunca pensou en tira-las maletas ao lixo para establecerse como Deus manda, aquí, alí, onde fose, nunha Vila alegre, próspera, ben rexida...?

            Aquel infeliz, aquel comunistiña de polas portas, naquela busca de argumentos evasivos, tan só se lle ocorreu este argumento:

            -Señor Secretario, non sei como agradecerllo, pero..., non intente venderme nada, nadiña, que lle son un proletario, un simple proletario.

            Pero o Litis, machacón, voando en círculo, sempre en círculo, coma un azor, para despois enlearse na vítima, tal que unha correola, enredándose no Forasteiro, toleándolle a súa alma candorosa:

            -¡Pois eu tamén, amigo; eu tamén; menos que vostede, aínda menos, que lle son un funcionario, un humilde funcionario, case un franciscano! Pero fálolle por consignas do Alcalde; para promover a nosa Vila, ¿sabe? Vostede..., ¿que artigos representa?

            Con isto logrou culmina-lo desespero daquel Viaxante metido nun bo labirinto, crispante, creóntico:

            -Eu..., eu...; ¡ferraxería!

            -¡Vaia casualidade: trátase do sector peor atendido...; si, aquí, aquí mesmo, en Churiz!

            -Pois, non sei, que polo que vin..., non me parece exacto. -Non se atreveu nin a sinalar co dedo, pero alí enfronte estaban aqueles almacéns do Paco, tan saturados de mercadorías, ferraxería tamén, que incluso invadira, como exposición, a metade da beirarrúa fronteira.

            -¡Si, si, é certo; o que eu lle diga, que fixemos estudios...! Aínda que sen coñecer outras referencias, que por outra parte non as preciso, co que me prezo de psicólogo, que só hai que verlle esa cara, súa, de persoa honrada; e voulle facer unha oferta, por demais excelente: Dáse o casual de que o señor Alcalde dispón dun local axeitado, céntrico, de primeira, onde vostede podería montar unha boa ferraxería. ¡Nesta vida, todo o que sexa montar...! ¿Entende?

            -¡Grazas, outra vez, mil veces, pero..., non teño cartos! -El a pecharse en si mesmo, coma un caracol asustado, e o Aurelio disposto a gaña-la súa vontade.

            -¿Non ten alguén de por aquí..., iso, que dea referencias, súas? Dígame a quen coñece, aquí, en Churiz, que se o avalan, moralmente se entende, eu encárgome de que o propio Alcalde lle avale un empréstito..., para o seu circulante, pois dos aprovisionamentos non haberá problema. Pode dá-lo meu nome, o nome e mailo cargo; ¡que me pregunten! Montar un negocio é unha simple cuestión de prestixio, pois o que é cartos..., o que é cartos, en España, sobran...; ¡tendo amigos da miña categoría, por suposto!

            Ante o carís daqueles ofrecementos tan xenerosos, ¡tan xenerosos e tan capciosos!, o Forasteiro acabou namorándose daquel Mefistófeles tan xeneroso, entrándolle un auténtico complexo de Estocolmo:

            -Mire, señor, nin sei como darlle as grazas por tantas atencións, pero iso da ferraxería...; ¡terei que pensalo!

            -¿Daquela dígolle ao Alcalde que lle reserve ese local, ese que ten dispoñible? -Nun bisbiseo, á orella: -O Alcalde, don Manuel, élle poderoso, moito; poderoso e magnánimo; o que é unha pena, aquí entre nós, é que sexa tan..., ¡tan falanxista! ¡Un Ataulfo! Mire, agora que ninguén nos oe, -seguiu pegado á orella do rapaz-, eu teño que moverme con discreción, debido a que, ¿sabe?, á miña ficha, na Social...; ¡un tropezón, un paso en falso, pode custarme a Secretaría! Vostede ten aspecto de home preocupado polas cuestións sociais... E tamén polo devir político, que desde que estamos falando véuseme ós ollos a súa cara, que nós témonos visto; non sei, por aí nalgunha reunión...; ¡seguro que si, pero non consigo lembrarme onde foi!

            O Forasteiro, a cada intre máis desconcertado, máis aínda:

            -¡Pois..., non; non teño idea!

            -Si, home, si, que xa faremos memoria. ¡Por algo me inspiraches confianza! Pero temos que ser prudentes, sobre todo cos de máis cerca, ¡para non cometer indiscrecións! Agora vou chama-lo Camareiro; ¿que; seguimos co mesmo?

            -Non, señor; grazas, que así estou ben; e coa mesma, voume, que se me fai tarde.

            O outro, outro xordo de comenencia:

            -Como che ía dicindo... ¿Atuámonos, non si?

            -¡Por min, encantado! -O Viaxante, tan reservado pero claudicou; ¡que remedio!

            -Os que temos un posto oficial, digamos, público, podemos ser utilísimos nestes momentos de, de..., ¡direino: preparación! Repito que coa debida prudencia. Eu mesmo, concretamente eu, teño o caso do Auxiliar...; si, do Xaquín, que nos entendemos perfectamente, pero non quero comprometelo..., por..., por si se descubre que veño operando con enlaces de alto nivel; así que, canto menos saiba dos meus pasos, mellor, mellor para el, que ese pobre rapaz está recén casado. Si, coa filla do Paco. Están arranxándolles un piso, aí mesmo, no terceiro andar deses Grandes Almacéns. A min, aínda que me pase..., ¡o que sexa, calquera cousa! ¡Nada, que estou solteiro! ¿Comprende o meu problema?

            Custou tempo, tempo e labia, pero aquel forasteiro, aquel inocentiño, acabou picando, tal que unha troita!

            -No teu caso eu non me preocuparía polo Xaquín, que é un tío san, un tío de fiar; ¡e mira que lle teñen zurrado na Comisaría, pero nunca lle quitaron unha verba das cousas do Partido!

            Caída a troita, había que asala; Aurelio atizoulle coa labia, sen respiro, ¡que non había mellor braseiro en toda a bisbarra!

            -¡Non, home, que eu quero dicir outra cousa! Xa sei, xa o sei, que é de fiar, mais é para que el, digo, el, non se vexa comprometido, ¡para que non o relacionen comigo! Por iso me vexo obrigado a terlle certas reservas, que ata me fan aparecer diante súa..., algo así como..., ¡reservado! ¡Case que un mal compañeiro!

            O Forasteiro ofreceuse, xa totalmente entregado naquel lavatorio tan prolixo, tan calculado, tan cerebral:

            -Se queres, daquela fálolle eu, eu mesmo; así, indirectamente, para que non se sinta violento contigo, para que teña unha referencia das túas circunstancias, da túa discreción.

            O Litis sempre arteiro, maligno, previsor e precavido, seguiu engaiolando naquel alevín:

            -Non, nada diso, que sería unha falta de confianza pola miña parte. Iso é responsabilidade miña: teño que dicirlle, algún día, que dependo de París, directamente de París, e que estou fondamente comprometido, pero que non pense mal de min se son discreto. ¡Discreto e distante! En canto a ti, ti non lle digas nada desta conversa; ¡nada, en absoluto, precisamente pola seguridade do propio Xaquín; diso, do que temos falado!

            -Sendo así, como queiras, camarada; pero, casualmente, quedei con el, aquí, aquí mesmo, neste bar... ¡Está tardando!

            -Daquela voume, que igual, se nos ve xuntos, non se acerca. ¡Ah, pero déixame un teléfono, un teléfono de contacto, o teu, que temos que seguir falando de negocios, que aquí en Churiz, nunha ferraxería, ou no que sexa, teño que proporcionarche algún choio, un choio digno de ti! ¡Xa verás que oportunidades, co acelerón do noso Plan, Urbano...! Pensa que sen cartos non poderemos levar á práctica esa idea revolucionaria..., ¡para competir con inimigos tan poderosos! Desde logo, conta comigo, ¡para calquera cousa! ¡Ah, con respecto ó Xaquín, e perdoa que insista, pero, disto, nada! ¡A el, nin media, que o facemos polo seu ben! Chamareite, claro que si..., ¡por teléfono!

            -Aquí tes o meu número, e mailo enderezo..., ¡por se nos vemos na Capital! Agradecido por todo, moitísimo. A propósito, si se presenta a ocasión, daquela informa de min, nas alturas, que nisto das conexións estoume movendo bastante; quérocho dicir para que mo teñan presente, para cando chegue o momento...; ¡xa sabes, a creba do Sistema, que daquela haberá moita xente atusmándolles aos cargos!

            Aurelio estaba radiante, triunfador:

            -¡A mandar, chico; con toda confianza! Xa notara-las miñas influencias...; ¡daquela, daquela cando chegue o Gran Día, na data dos axustes...!

            O Forasteiro, pola súa parte, co anzol ben chantado nas súas guerlas:

            -¡Igualmente, encantado! ¡Ah, outra cousa, por se queres ir á Xuntanza de Vegadeo, cos asturianos..., a contrasinal, para que che deixen entrar na Sancristía, é: Vengo al Cursillo de Cristiandad! ¡Vémonos!

            Fíxoo cisco co que lle arrebolou seguidamente, de resposta definitiva:

            -¿Que me dis? ¡Rapaz, comigo non presumas de informado, que esa contrasinal ordeneina eu; si, eu, eu mesmo, transmitindo consignas superiores, concretamente de París!

            Tras daquel bautizo, veu a confirmación, o summus para aquel Forasteiro:

            -¡Ah! ¿Logo é certo? ¡Saúde, Camarada; ás ordes, ás túas!

            -Espera un intre, agarda por un recadiño: dilles aos de Vegadeo que xa mandarei..., tres ou catro Delegados... -O Litis detívose un intre para que lle fixese efecto aquela anestesia, aquela suxestión, aquel impacto. -Ti ordena que lles abran as portas, sen receo, aínda que cheguen tarde, que irán nun camión..., para disimula-la súa viaxe! ¿Estamos? Dilles, tamén con discreción, por suposto, que son ordes directas; de min para ti, que eu recíboas, directamente, de don Santiago Carrillo..., ¡outro Iago, outro matamouros! ¿Sabíalo?

            Despedíronse engorde, con cerimonia; o Forasteiro aínda lle comentou, oufano:

            -¡O que é a vida: Non me van crer cando lles conte que levo ordes persoais dun Alto Comisario...!

            Litis deulle unha aperta. Cordial, o que se di cordial, non o era; ¡apertísima, si!

            -Querido amigo, caíchesme ben..., ¡do mellor! Comigo tera-lo teu porvir asegurado... ¡Seguro; encadeado ao Ministeiro que mellor che apeteza! ¡Palabra de Autoridade!

            Na Fiscalía, a pesares desa formalidade que rexe no Ceo, escacharráronse de risa coa inocencia daquel comunistiña tan incauto. Pasaron ao vídeo seguinte, e aos poucos:

            -Fisga, detén ese proxector e preme o pause, que coido ter aquí outra testemuña, das nosas, das de cargo. Rapaces, ide tomando nota destas contradicións. ¡Deus, que desfeita: catro policías, daqueles da Social, que entran nesa sancristía da Veiga...! Si, unha ducia de Civís que agardaban nese camión, baixo da lona, ¡coma raposos! ¿Infiltrados? ¡Si, si, iso, infiltrados! Isto... ¡Deus, nin daquela do Maquis!

            Despois de identifica-los intrusos, os Fisgas reactivaron no seu proxector para reflecti-las escenas interiores:

            -Aí está o Viaxante; ¡o mesmo! Aí, entre os detidos nesa encerroa; é o tipo aquel que foi a Churiz. ¡Miña xoia, tan pasmón e tan inocente que é, ¡que era!, e mais chegou ao Parlamento Galego, tempo adiante, nas primeiras fornadas democráticas; ¡e para colmo, nun partido de dereitas! Agora dedícase a criar zorros, ¡zorros prateados, nada menos!, nunha chousa do Riotorto. ¡Se cadra faino con subvencións da Xunta...! -Comentou o Seis, fisgándolle o futuro ao ex-ferraxeiro.

            -Querido Fisga, daquela sería por iso, que é máis fácil aperta-los botóns do marcador electrónico, no Hórreo, que venderlles cravos aos labregos de Churiz. ¡Pero que papón, que ollomol; morreu pola boca, e encima diso, deulle as grazas ao Secretario!

            Fisga Nove, que estivera caladiño, atento á pantalla:

            -¡Frei Marcos, ese tío non era ferraxeiro, que todo foi un disimulo, unha falsidade! Pero déixeme acelerar na proxección; ou démola por conclusa, que de aquí en diante son colateralidades.

            Desa testemuña, dese rapaz, non se preocupe, que cando chegue o momento das deposicións, daquela arrebatámo-lo Viaxante, en soños, que nesa Ferreira Vella aínda que os deixemos de corpo presente, en coma profundo ou toqueneando, uns minutiños, nin se decatan: ¡están afeitos a velo así, adurmiñado nas tabernas!

            -Entón dálle ao starter; non, ao outro, ao dese vídeo, ao persoal, ao aureliano, que teño curiosidade por ver actuar a ese maldito, polo divertido que é, e que Deus me perdoe! Un sofista divertido...; ¡que marabilla!

            Aberta a pantalla, naquel intre apareceu outra escena da propia Secretaría:

            -...

            -Xaquín, séntate, que imos falar seriamente; ¡ti e mais eu!

            O Auxiliar nin resollaba, de azorado. Custoulle un gran esforzo soster aquelas olladas do seu Superior:

            -¡Eu sempre falo en serio, que a Casa do Concello, esta Domus cívica, para min é, ou debera ser, un sitio sagrado!

            Nunca tal dixera, que o fulminou Aurelio, mal disimulada a carraxe que tiña encima; e daquela seguiulle falando, pero con voz baixa, case que inaudible, o que era, nel, un síntoma pésimo, máis perigoso canto máis musitaba:

            -Desta vez, ademais de falar, terás que escribir; ¡e despois diso, firmar!

            Xaquín percibiu que as furias andaban soltas, en tropel, aloucadas, virando ao seu redor:

            -Se é que o di porque entrei tarde, daquela outras fago, digamos extras, ¡que nunca se me pagaron! Isto é un Concello; e como antes dixen, un santuario das tolerancias: aquí nunca se firmou, que iso non é de cabaleiros. Nesta Vila non firman á entrada nin sequera os empregados de meu sogro, ¡co cutre que é!

            Se a mirada do Litis fose ácido sulfúrico, daquela, ¡adeus Xaquín! ¡Plomb!

            -¡Ben, xa sabía eu, xa o sabía, que ademais de traidor, es un tarugo, un..., inconsciente!

            O Auxiliar estaba nervioso, bastante; acovardado, non:

            -¿Traidor, eu? ¡Señor Secretario, mida esas verbas!

            Aurelio estirou o brazo por riba da mesa para colle-lo rapaz; fisicamente tamén, tamén fisicamente:

            -¡Volve a sentar, que non acabei, que as miñas palabras están medidas; medidas, sopesadas e..., comedidas! ¿Ves este teléfono? Só teño que marcar un número, sinxelo, que o sei de memoria; e daquela, en menos dunha hora, preséntase a Social, os de Lugo..., ¡a por ti, que a tal hora estarán de volta, de Vegadeo, que por algo che neguei, onte, ese permiso das vinte e catro horas, precisamente para salvarte do trullo!

            -¿Quéee; que dixo da Social, da Brigada? ¡Pasouse, dez lugares!

            -¡Si, a Brigada Social; unha verba ben medida, medida e comedida! A malleira virá despois. Máis tarde, o cárcere, co descrédito conseguinte. E se sigo medindo nas verbas, detrás de todo iso quedas sen a gasolineira. ¡Daquela, se após recurso, o teu sogro quedarase sen xenro! ¿Sigo medindo; sopeso, ou..., ou fírma-la túa dimisión, inmediata, irrevogable?

            Xaquín, encrespado, púxose de pé diante do Secretario, evaporada a maxia daquela presión. Intentouno:

            -¿Aurelio, podo pedir unha graza? Nas execucións que ordenaban aqueles Condes, aí mesmo, na Praza do Rolo, nesa picota, seica as concedían..., e iso co animais que sempre foron os desa raza!

            Aurelio, vitriólico, saíndolle a carraxe pola boca, case que nunha fervenza de escumas:

            -¡Si, podes: auga, auga da billa, precisamente para afogarte nela!

            Xaquín, que non perdera toda a serenidade, adoptou un acento provocativo, como para facer estourar ao dinamitas do Aurelio, que estivo a punto de deflagar. Soltou amarras:

            -¡Secretario, pero, home, iso non está ben; nada ben, en absoluto! ¡Aquí, en confianza, eu pensaba pedirche whisky, whisky do bo, tal que dese que teñen no Parador! En Portomarín, ¿sabes? O que non serven aos turistas, min sequera de sobremesa, son femias, e menos aínda desas maduriñas, das regordetas, manteiga pura. Se non se teñen propias, obtidas pola Igrexa, daquela hai que levar as dos outros, tal que as dos propios cómplices, en préstamo ou arroubadas, tal que aproveitando as ausencias do Gordo...!

            A tal momento, Aurelio nin pestanexaba; Xaquín tampouco, que lle tiña cravadas as pupilas:

            -Se son roibas e adoneiradas, con pendentes de fantasía, fartas de cargar lastres de cen quilos por sobre da barriga, daquela..., ¡daquela mellor que mellor! Un pracer exquisito, pero, ¡moi caro! ¡Carísimo polas súas consecuencias! ¡A que se vai armar cando lles conte ás beatas deste Churiz tan pacato...; iso, eses detalles pornográficos, que aquí, neste país dos pasotas, pasan por todas, salvo que se cabree o Cura, ou que se lle alboroten as sobriñas!

            Polo que respecta ao Xaquín aínda lle quedaba latixo en reserva, pero..., ¡Aurelio espertou, deflagrou, instantáneo, incapaz de resisti-la filípica!

            -¡Traidor, comunista, mazagatos, insolente! -Desde que se calmou un tanto, virou: -¡Pero non tes probas do que dis, así que te fodes, fódeste a ti mesmo, maricón; e de paso, lárgaste, co saco ao lombo, como que me chamo Aurelio! ¡Merdeiro!

            -¡Señor Secretario, amodo, e fale ben! Tan só me falta unha foto da cama, pero, do demais, todo: días, horas, facturas, conferencias con Madrid co propio Salmonte, no propio Parador, diante da propia señora do propio Alcalde; ¡etcétera, etcétera, etcétera! ¡Vaia fregado para un home público...; iso, público, felón co seu propio Alcalde! ¡Canto non se vai divertir o noso Bispo desde que corran as augas, que seica é parente da Mabel, e tena na máis alta das estimas! Era o que che faltaba, Aurelio, topar coa Igrexa; ¡nin Franco se permite eses luxos, que lle ten pánico ao Tarancón desde que sabe que é amigo do Papa! ¡Que vergoña, que escándalo! Eu tamén sento vergoña, ¡pero allea...!

            Aurelio transfigurouse: a tal momento ben que lle gustaría mutarse, de malvado en simple malvácea. Saíu de tras da mesa e púxolle unha man no ombro ao Xaquín, pero esta vez ao suave, conciliador, facendo, das súas tragadeiras, alma:

            -¡Xaquín, pero Xaquín, meu caro Xaquín, non te facía tan cruel! ¡As cousas, as desavinzas, entre homes, entre compañeiros..., o mellor é falalas!

            -Daquela, meu Aurelio, ¿facémo-las paces, definitivamente? ¡Considera este favor que che fago..., que non é cativo!

            Aurelio seguía palmeándolle no ombro e o Xaquín deixábase querer:

            -Home, Xaquín, que sempre te apreciei, pero iso de sublevarme aos concelleiros, toda a concellería; ¡todos, á vez...! Recoñece que iso foi unha putada..., ¡meirande cás miñas, moito máis! Fagámo-las paces, e atuémonos, ¡de por vida!

            Xaquín volveuse á cadeira, que tamén era de coiro, e asentou as  nádegas naquela especie de reconciliación pactada:

            -O que é por min, fagamos un trato: Eu quedo ben diante dos Concelleiros, que se van enterar, que o teñen que saber, para que me collan algo de respecto, de que lles conseguín permiso, irrevogable, para algo tan importante como é o de poder asistir aos Plenos; a todos, de aquí en diante; pero ti, carísimo Mandamais, ándate con coidado se non queres que dentro de pouco pregunte por ti a Brigada Social, pero a outra, a Nova, a que poñan os meus, eses aos que ti chamas Comunistas, que están a chegar. Como dixo aquel poeta, ¡os tempos son chegados! Pensa que aquí, en España, coa de vendettas que hai pendentes, unha transición pacífica é pouco probable, ¡tal e como sómo-los españois para iso do péndulo! De producirse unha ruptura, xeral, política, comigo enfrontado, e co que sei dos teus chanchullos, das túas pelotas e dos teus pelotazos..., ¡daquela mal te vexo, Secretario!

            Aurelio, maino coma unha gatiña, ¡pola forza das circunstancias!

            -Nesta ocasión, e xa que estamos negociando entre homes, entre homes de pelo no peito, tamén poderei dicir algo; algo que...

            -¡Adiante! -Animouno Xaquín, sentíndose forte, vencedor absoluto.

            -Pois..., pídoche que non interfiras na miña clientela, na extraoficial, ¿entendes? Teño que vivir: preciso do respecto público, ¡coma ninguén! Máxime nun Réxime periclitado, nunha Ditadura periclitada, que niso concordei contigo, ¡desde o primeiro día!

            -¿Na túa clientela? ¿En cal? ¡Tes tantas…! -Xaquín, facéndose o sueco.

            -¡Si, ho, como di o Alcalde; que me refiro a esas consultas..., ás que ti chamas pseudoxurídicas. As que me fagan aquí, neste despacho da Secretaría, que todo iso pouco pedir é, unhas simples esmolas!

            -¿Iso? ¡Adiante; por min, continúa, que me ten sen coidado, pois mentres haxa ovellas, neste distrito..., alguén terá que rapalas! Se non es ti, daquela irán á Capital. Como di o Párroco, Por moito que lles rape Aurelio, aínda aforran catro guedellas. O que é por min, rapa e fode, canto queiras; pero comigo, o que é comigo, persoalmente, no sucesivo acabáronse os teus abusos, ¡xerárquicos ou non! ¿Estamos ou non estamos, meu señor don Aurelio?

            Aurelio si que estaba, pero cos testículos e coa soberbia entripados, ¡literalmente castrado! O seu non era a contrición, pero, de atrición, naquel intre..., ¡todo!

            -...

            Frei Marcos non sabía se rir ou chorar repasando aquelas miserias da súa xente; dos galaicos en xeral, e particularmente daquelas miñaxoias de Churiz. Despois dun receso e dalgún comentario entre eles:

            -A ver, Fisgas, aceleremos, que aquí na Eternidade tamén avanzan os reloxos..., ¡e iso que son estrelados! ¿Traedes ao Inocencio? ¡Será cousa de incomunicalo, antes de que se picardée coa política democrática!

            -Frei Marcos, suia, suia, como din os mouros; agarde un intre, só un intre, que nos falta outra escena. Pero, se o prefire, como estamos pillados de tempo, daquela cóntolla, ¡en dúas palabras!

            -Nese caso será mellor que sintetices, canto poidas, que nos esperan no Tribunal de Don Pedro, ¡e aínda nos falta localiza-la terceira testemuña!

            -Vai de seguido: Ocorreu que despois daquela sesión tan violenta, na propia Secretaría, o Xaquín deu en cavilar, e tamén en preguntarlles aos enlaces, chegando a descubrir certo encontro do Litis co outro rapaz, con aquel ao que chamamos Inocencio, ou Ferraxeiro, que foi un torpón e non soubo negociar. Despois de tres meses no cárcere da Coruña, á proposta da Social, aquel ferraxeiro quixo cobrarse, en especie, a zancada dun Secretario tan lioso e tan liante.

            Reuniu cinco compadres, entrenados nos piquetes da minería asturiana, daqueles que traballaban arreo na Camocha. Así resultou que unha noite escura, axeitada, o auto do Secretario, coa candonga de par súa, -que para daquela xa non ían fornicar ao Portomarín senón a certo hostal de Lugo, máis cerca e máis discreto, -tivo que frear en seco, nunha curva, por mor dunha árbore caída ao momento; quere dicirse, que a serraron polo pé, ata deixala a punto, en equilibrio inestable, e despois diso, provistos dun trelo que ía desde as súas canas ao outro lado da curva..., ¡carrataplum! Caeu a árbore, de traveso, no momento preciso, ¡dez metros por diante do coche, co derrape conseguinte!

            Apeáronos, cortesmente pero sen sorrisos, que levaban unhas medias transparentes na cabeza; e despois de ladea-la árbore para deixa-la estrada expedita, co auto empuxado para a gabia, fixéronos pasar ao interior dunha carballeira próxima, ¡sen que ninguén chistase! Á roiba puxéronlle un esparadrapo, e ao Litis desarmárono; da do nove largo, pois o que é a outra...; ¡a outra fóraselle cos mexos, desintegrada! Acto seguido atárono a un cerqueiro do fondo daquela chousa, e baixáronlle os calzóns, os de fóra, mesmo diante da súa Alcaldesa. ¡Cunha ducia de cintazos deixáronlle os de dentro tan pegadiños ao coiro como se de esparadrapo fosen! ¿Que, Frei Marcos, vaise divertindo?

            O aludido, visiblemente impresionado:

            -¿En..., en que quedou a cousa? ¡Inconcibible; estou abraiado!

            -A cousa, o incidente, foi rápido; tanto, que remataron en cinco minutos. Os comunistas, de contado, quitáronlle o vetillo á señora, deixándoa libre para que desatase seguidamente ao seu amor. Despois da dellada, nun tris, saltaron á estrada, para largarse no auto, no deles, que o tiñan por alí cerca, na estrada, pero algo máis adiante. Fóronse do sitio, do lugar do crime, coa conciencia tan tranquila, asubiando, ¡como se acabasen de vencer en Waterloo! Máis nada; tan só que o señor Secretario, por aqueles días, recibiu ás visitas, tódalas visitas, en pé, e non precisamente por cortesía senón por culpa daquelas chagas das súas asentadeiras! Tardou en curar: tiña a cara dura, pero o que é o traseiro..., puro flan!

            Nisto, que alguén chamou á porta da Fiscalía; Frei Marcos:

            -¡Chist; pode ser o propio San Pedro, e se nos colle a contos, daquela...! Abride amodiño, que levamos moito tempo nesta cámara escura, e con iso vainos cegar ese resplandor tan purísimo do Ceo.

            Fisga Nove, apartando un cúmulo azuliño que facía de porta etérea, volveuse aos de dentro:

            -É o Secretario de Don Pedro; vén alarmado, tremendamente alarmado, que me está dicindo que Don Litis segue facendo das súas, a cal máis espectacular.

            Frei Marcos, con aquela amabilidade tan proverbial, inveterada:

            -¡Dille que pase; ata o mesmo proxector, que así participa do noso divertimento! ¡Ola, rapaz! ¿Que, como van eses incidentes...; aí fóra, digo, no Adro Santo?

            -¡Desesperados, Frei Marcos; desesperados! Tedes que abrevia-la súa Revisión, que ese tío, ese rei do ordeno e mando, imaxínase que está na propia Secretaría, na del, na de Churiz. ¡Está afumando o Ceo cos seus fumes! Calquera pode con ese saurio, ¡salvo que pidamos axuda do Altísimo! ¿Á que non sabedes en que nova estrapucia se meteu?

            Don Valentín, cos ollos coma pratos, intrigado:

            -¡Coido que non será doado de acertar..., co inventivo que é ese tío!

            -Non; non é fácil. Resulta que levamos unha racha de santificacións, das inxenuas...

            Don Valentín, bromeando ao fío daquela nova:

            -¡Así que si; e eu, aquí, confinado, sen gozar da gloria! A min sempre me tocaron as do cego, as negras, estas da Fiscalía; facer de Torquemada, ¡co distintos que somos! Pero, ao gran; ti conta, rapaz, que te interrompín sen querer; ¡sen querer e sen deber!

            -Direille: ¡dá Gloria ve-la procesión destes días! Entre os Xubileos Compostelán, e mailo fervorín que desatou ese Vaticano, o II, ¡case que tódolos galegos entran á primeira! E menos mal que aínda queda algún Crego daqueles remisos, deses que perdoan con fortes penitencias, que despois non se compren, que se non fose por iso, desta baleirábase o Purgatorio, maiormente o galaico! Pero, ao que ía: Como queira que, sobre todo ás mulleres, sóbranlles anos de perdón, aí fóra, ao don Litis, deulle por pedírllelos!

            Don Valentín, Frei Marcos, ía de asombro en asombro; case que tatexou:

            -¿Pero, como...? ¡Iso non pode ser: a Gloria é persoal, persoal e intransferible! ¡Está escrito nas Leis Fundamentais, nas propias da Creación!

            O Secretario de Don Pedro espraiouse algo máis:

            -¡Exactamente! Niso estabamos, toda a Corte Celestial, pero o Litis presentou unha alegatio onde di que en Nicea definiuse, non me lembro en que Acta, que a Comuñón dos Santos tamén rexe de portas a fóra do Ceo; que é..., ¿como dixo? ¡Multidireccional! En consecuencia, como ese Fulano sabe latín, daquela interpreta as Actas á súa maneira; ¡puro sofisma!

            Foi un dos Fisgas, que a tal intre máis que en caridade celestial ardía en curiosidade humana:

            -¿Que...; que fai agora, nese escritorio contrabandeado, nese facistol, nese aparello que se montou coas muletas dos eivados?

            -¡Meu Fisga, que coidas que vai facer semellante santiño! Púxose nun curro, ao discreto, tal que se fose un relicario de penitencia, e alzou unha cartela onde se le, Comunicantes. Mesmo coma esas petitorias que poñen as Damas da Cruz Vermella. Agora dedícase a impetra-las ánimas que desborden méritos, dicíndolles unha especie de sortilexio, con voz penosa, coma nun pranto: Credo no Espírito, na Igrexa Católica, na vosa Comuñón de tódolos Santos comigo, sempre comigo; e tamén, tamén, na vida Eterna da Democracia, no Sumatorio de tódalas súas virtudes... ¡Así sexa!

            Despois desa salmodia mitinesca, pídelles o voto, con esta fórmula: ¡Irmáns, por caridade, deixádeme algo; simples excedentes, algo do que vos sobre, para que non se malogren en min esas grazas divinas..., tan importantes que son!

            Como vedes, con este novo invento logo ten conmutada a metade da pena que lle foi imposta; e se non vos dades présa en atopa-las testemuñas para reiterarlle eses cargos con probas irrefutables, o que é ese tío non só se libra do Purgatorio senón que é capaz de conseguir unha Secretaría Primada, ¡destas do Ceo!

            Frei Marcos, xustificándose:

            -Nos, o que é aquí, non perdémo-lo tempo, que estes Fisgas fóronme preparando o cuestionario das preguntas, e mailo das respostas, para as testemuñas que fomos localizando, pero haberá que seguir coa revisión deses secretos do tal Litis, ¡para ver se damos coa terceira, coa definitiva!

            O Secretario de Don Pedro conformou:

            -Si, desde logo; é imprescindible que sexan tres, unha acusación trinitaria, que se non, tan certo como que hai Deus, que este litigante alegará defecto de forma, ¡e incluso infracción do Credo! ¡Fará canto se lle ocorra, que ocorrencias sóbranlle! Aquí, no Ceo, xa sabedes que todo é trino, empezando por Deus e rematando polas Teologais, así que teredes que dar con outra testemuña, ¡como sexa! Ben, non vos entreteño máis. Vosoutros seguide fisgándolle a vida íntima..., ¡ata o mesmísimo forro dos seus cataplíns, dado que tamén pecou con eles, moito, demasiado, todo canto lle manaron, canto lle deron de si, a cano libre!

            Os da Fiscalía, Frei Marcos e mailos Fisgas, reactivaron naqueles proxectores, tamén canto daban de si, ao máximo da súa impedancia, a cen grados, e de aí para arriba, que xa alampaban aqueles mecanismos, case que tanto coma se fosen artiluxios avérnicos!

A terceira das testemuñas

            Nesta filmación celestial, como tódalas demais, retrospectiva, aparece, de novo, o despacho da Secretaría de Churiz. Os dossiers multiplicáranse en tal volume que aquilo xa parecía o Archivo Histórico Nacional, evidencia de que seguía habendo moita actividade; mala, pero moita. Aquí amosa o noso Salmonte embutido nunha zamarra coas lapelas da pel dun raposo, así que, entre a súa humanidade, aquela zamarroa e maila carteira dos documentos, case atascou a porta da Secretaría.

            -¡Ah, ola Alcalde; logo pareces un Ministro! -Litis cada vez máis bromista, medrado cos seus éxitos, un torto malicioso no país dos cegos, xogando ao gato con aquel socio de cobertura, omnipresente: No Axuntamento, na Construtora, nas cacicadas...; ¡e por se isto fose pouco, naqueles amores compartidos!

            -¡Ola, Aurelio! ¿Lémbraste do que me dixeches nunha ocasión, que eu, con termar da vara, xa facía abondo? ¡Pois aquí me tes, termando da vara, pero tamén destes partacolos!

            -Xa o vexo, xa; e niso estou, que non mandei que che levasen esa firma á túa casa.

            -¿Este palleiro...? Non, que non é do Concello; isto son facturas; ¡facturas e non sei que máis! Cousas da Urbanizadora, que Mabel está encamada, inapetente, e cunhas décimas, así que me deu estes papeis para que os revises, ti mesmo, que seica corren présa, ¡que o dixo o noso Xerente!

            -¡Oh! ¿E de que está enferma? Eu tiven consultas, a mazo, onte e hoxe, ¡que por iso vos descoidei! -Disimulou.

            -Non che sei; ela non se queixa, pero..., ¡tampouco quere falar, e iso desde o outro día...! ¿Cando foi? Ese día no que subiu á Capital por culpa da venda desas casas, desas malditas casas que foron de seu tío... Coido que debeu papar algo que estivese en malas condicións... Non sei, se cadra unha cousa fría, ou requentada, ¡algo que lle sentou mal! Ela, miña pobre, tan delicadiña, tan tenra...; e logo aquel día tan desapracible, tan tarde que volveu..., ¡ás tantas da noite!

            En efecto, así fora: Aquel contratempo nas carballeiras da estrada, o chan mollado, o coche do Secretario, que lles patinou cen veces para sacalo daquelas pichocas do batoco, coa Mabeliña detrás das rodas, dándolle cheda, enzoufada co xabre que ciscaban ao patinar na gabia... Pero o zorro do Litis fíxose de novas co seu socio, co Salmonte; ¡alleo ao incidente, balóns fóra!

            -Si, será, se cadra. Todo pode ser, calquera cousa, que neses restaurantes, a for de caros, é onde máis comida sobra; e despois, como ben dis, recíclana... ¡Acaso unha gastroenterite...! ¿Non a visitou o Médico, ese Lucas? Máis que nada para tranquilizala; o que é ese Galeno..., ¡ese non cura nin as súas cogorzas, que as ten crónicas!

            -Pois, non, non; ela di que é cousa de mulleres, ansiedades súas, que se lle anticipou, pero que non precisa do Matasáns. Diso da comida, agora que o dis…; ¡pode, pode ser! Tivo pesadelos estas noites, arreo, que a martirizaron; esta mesma, hoxe, espertouse a berros, tremendo; e tanto me impresionou, que non esquecín palabra de canto dixo: ¡Non, a min non; por favor vos pido que me deixedes libre, que teño as cachas brandiñas, e mancádesme, moito!

            Eu pregunteille que lle pasaba, que alarma era aquela, iso das cachas, que estaba confundindo o cu coas témporas, que nin que tolease con aquel pesadelo!

            -¿Que, que máis che dixo? -Litis, malgré á súa perenne impasibilidade, algo se sobresaltou, polo menos unha migalla.

            -Nada, que maldito cousa me dixo; enfurruñouse de tal maneira que ata me deu un couce, fortísimo, nas miñas canelas. ¡Na vida lle volvo a preguntar pola saúde; nin pola saúde, nin polos pesadelos; que teña os que queira!

            Aurelio estimou que non debía continuar inquirindo e virou con astucia, cambiando de terzo, en redondo:

            -Manuel, disto dos papeis... Mellor déixamos quedar, así como están, nesa carteira, aquí mesmo, e ti volve coa Mabel, ¡por se precisa algo! Ocúpate de coidala, xa que non quere ir ao Médico... E de paso aleda ese cariz, que máis que un Alcalde paréce-lo Santo Cristo de Goián. Por parte, as molestas deses pisos de Lugo xa remataron, así que agora só tedes que ir ao Notario para firma-las escrituras; ¡iso do teu consentimento marital! ¿Entendes? Do demais, das outras cousas, destas de aquí..., ¡coma sempre!

            -¡Ai, ho, grazas; outro favor que che debo, e van mil, que se non fose por ti, que tanto mediaches, estes preitos das casas acaban coa miña muller! ¡Tantas viaxes á Capital! Moito vos quero, aos dous, que sen ti, e sen ela...; ¡o que me axudades, ámbolos dous, iso non se paga con cartos!

            -Querido Manuel, non lle deas importancia, que eu só fago o que podo; ¡o que podo, ou o que me deixan; e tamén o que me agrada; nin máis nin menos! Iso non ten mérito, en absoluto, que ti, nas miñas circunstancias, farías outro tanto polo teu Alcalde, ¡polo Alcalde e pola súa muller! Con respecto aos papeis desa carteira, ¿que dis, que están sen revisar, todos?

            -Si, ho, e corren présa, que non consigo quitarme de enriba ao Xerente da Construtora, que me preguntou por eles, fai cousa dunha hora. Eu maldito se os entendo, pero ela, Mabeliña, meu sol, ela si, ¡e menos mal! Todo o fai ben, e todo con graza, sen enfadarse, que ata lle gusta loitar cos homes; e con ese Xerente nada menos, que o volve tolo, con ordes e contraordes, que xa non é o primeiro dos tabiques que lle manda tirar, e como fai o que lle manda, coma un tusto..., ¡veña facer e desfacer! Coido que aí deberiamos ter un técnico, tal que un Aparellador...

            -¡Si, é certo que o marea, pero sempre con acerto, que ela é un sol! Con este ritmo das obras, ducias de obreiros, simultaneamente...; pero máis que un técnico, que as casas véndense igual, ben feitas ou mal feitas, o que vai ser cousa é de poñerlle outro Contable á Urbanizadora, un tipo idóneo, con preparación, ¡para que auxilie ao Xerente, e por ende, á Mabel!

            -Aurelio, atende unha razón, que ese traballo se cadra podía facelo o Auxiliar, o Xaquín, en horas libres, que así, como xa cobra no Concello, por catro cadelas matamos dous pombos, dun tiro, ¡e logo que lle quedaría pouquiño tempo para o seu, para conspirar! ¿Nesta ocasión non dirás que non apunto ben, ao medio da diana? ¿Si, ou non si?

            -Non, Manuel, ti apuntas ben, do mellor, sobre todo á entreperna das coristas, pero estoutro non vale, que para iso ao Xaquín sóbralle categoría. Ándolle xestionando un choio, unha cousa boa, axeitada e aséptica, que me prometeron facelo Director desa Sucursal Bancaria que se vai abrir aí adiante, mesmo enfronte do teu pazo. O malo é para min, que me custará moita bile axudarlle a facer clientes, pero xa sábe-lo dito: ¡a inimigo que foxe, ponte de prata! Non hai nada máis intelixente que ascende-los amigos que saen incordiantes, para...; ¿para que será, Manuel? ¡Demóstrame que vales o que pesas, que mereces ser Alcalde!

            -¡Ai, ho, nunca tal oín; se son incordiantes, pois..., daquela é que non son amigos!

            -¡Es un paifoco irredento! Sequera é unha cousa ben simple, totalmente inxel: ¡faise para esnafralos, pero desde arriba, coa suficiente altura! ¿Nin así o entendes, querido cateto?

            O outro, amoucado pero submiso, que as ganancias teñen un prezo:          

            -¡Se ti o dis...! ¡Pois miúdo favor que lle fas! Entre a gasolineira, a dirección dese Banco...; ¡de aquí en diante terache que bica-los pés!

            -Diso se trata, Manolón, de que mos bique; e cos pés, de paso, por elevación, esoutra parte cocha; ¡a anal, que din os limpos de corazón!

            Aquel Manuel non acadaba as uvas, nin con aquela vara de tan riquísima empuñadura, encargada ao mellor ourive de Santiago. A tal momento o único que entendía, o único que quería saber do caso, do Xaquín, indirectamente, era a acumulación de traballo que se lle ocasionaría ao seu compadre:

            -¡Oes, pero, e despois, coa excedencia dese Xaquín, o Ramonciño non poderá co traballo da oficina, que ata quererá irse de vacacións, que agora todo o mundo as quere, e non vai poder!

            -Alcalde, non divagues, que todo está resolto, satisfactoriamente!

            -¿Xa? ¡Nunca consigo ir por diante túa!

            Sorriuse o Litis, máis pícaro cás cobras do paraíso, cen veces máis:

            -¿Que non, como que non vas? ¡Claro que si; poño por caso, nas procesións!

            -Nas procesións teño que ir, ¡á forza!, escoltado polos Civís, ¡coma un xitano! E todo por culpa desta vara, que para algo ten o puño de prata dourada, ¡con pedras e todo! Pero, volvendo ao asunto do persoal, ¿a quen metes no Concello, nesa función do Xaquín, que daquela haberá que convocar unhas oposicións?

            Aurelio, coa sorna habitual, facendo que rascaba a orella, como que o pensaba, que non o tiña decidido:

            -Xa que falas diso...; ¿lembras que me ensinaches que desde que foron aquelas disensións de Franco co Cardeal Segura, o máis seguro, en España, é levarse ben coa Igrexa­?

            -¡Ai, ho, que estamos coma sempre: non entendo nada, en absoluto, que ata terei que ir ao Médico; eu, si!

            -Éche fácil, pero hai que tende-la vista ao lonxe, tal que conducindo no teu Mercedes: Temos un Arcipreste, ese Bieito, que ten sobriñas; as sobriñas do Arcipreste non son, non poden ser, criticables, que aquí, nesta Vila, ninguén se atrevería.

            Por outra banda, ese Curiña, ademais de pisa-la sotana ao andar, tenos en gran estima, que nos bendice todas e cada unha das obras, ¡co cal non baixan de prezo, en absoluto, senón ao contrario! ¿Séguesme?

            Ponderando e ponderando, resulta que unha das sobriñas do Arcipreste sería a mellor testemuña para desmenti-las calumnias dos nosos inimigos, sexan políticos ou laicos, de calquera que tente desunirnos. No persoal, se lle dou esa praza á máis guapa, daquela igual se namora de min. ¡Dese xeito asegúrome a súa lealdade, amén das benaventuranzas, que para traidor chega e sobra co Xaquín! Manuel, neste repasiño das circunstancias, ¿a cantos enrestrei?

            -¿Que chega e que sobra, o que? Maldito cousa che entendo, nunca, pero ti, o que é por min, adiante, ¡que por algo es o meu Secretario!

            -Méritos, mé-ri-tos, desa sobriña tan..., ¡churrusqueira! ¿Cantos? ¡Como vas entender se non estás atento!

            -¿Cantos, cantos puntos? ¡O que ti digas! ¡Coido que dez sobre dez!

            -O outro día dixeches que conto mellor có Pintagorras, pero o que es ti non te quedas detrás do Pitágoras, que ese é o seu nome correcto. Iso, dez; dez sobre dez, que tal serán os puntos que lle darei no exame; un exame, simulado, por suposto, á sobriña do Arcipreste, ¡que se algo lle faltase, vai en auga bendita! Despois diso, vén o Alcalde, que é amigo meu, e rubrica, coa de ouro, coa que che regalou o Médico, tan agradecido que está polo que lle demos a ganar nese choio da incapacidade laboral dos paisanos. ¿Práceche?

            -¡Vale, ho, vale! Daquela fírmoche ese nomeamento da rapaza, xa que logo, coa de ouro, en letra gótica; ¡e ti fírmaslle no virgo, eh picarón! Ben pensado, tampouco é mala cousa que fagan Director dese Banco ao Comunista, que cousa igual..., ¡nin no país das bestas! ¡Será cousa de presebe!

            Aurelio rubricou aquela proposta deshonesta, pero dándolle coa palma no ombro:

            -Non sexas humilde, Manuel, que ti vés de señores, e para señor naciches; ¡nada menos que un Salmonte! Ben, ao que íamos; a ver logo esas facturas, que isto de promover as vivendas, a ducias, ¡tamén é facer Patria!

            Manuel, dubidoso, discorrendo coas tiras intactas da súa conciencia, ¡se é que algunha lle quedaba en tal estado!

            -Patria, o que é Patria, non será, que ese cemento é frouxo, do barateiro, que ata me dixeron que é aluminoso..., pero, o que é pan ao caldo..., ¡diso si que botamos, botamos e botaremos, nolos tres, ao terzo que estamos, salvo que veña un terremoto!

            -Manoliño, non sexas humilde, que ti, desde que te asesoro eu, ao caldo o que lle botas son pasteis, que así te-lo ventrullo..., de oito meses!

            -Claro, home, claro, pasteis, que para o pan e para os filetes pouca dentame conservo.

            -¿Añoras os filetes, eh picarón? Por certo, ¿cando volves a Madrid para..., para levarlles outra canada ás túas bailarinas?          

            Aquel Alcalde, sempre servizal e ben disposto para coa xente do seu Municipio:

            -¿A Madrid, de xestións? ¡Faltaría máis! Eu vou tan pronto como discorras un bo proxecto, unha cousa importante, outra...; ¡desas de imaxe!

            -Non sei cal escoller, que teño un feixe de ideas: Por de pronto, habería que ir matinando en facerlles outro Cuartel aos Civís, que din que Franco chochea..., ¡tanto, que seica lle entraron dúbidas de cal Rei xogar! Se perdémo-la partida, daquela será unha boa cousa ter contentos aos Gardas, polo menos aos Gardas, sequera sexa para levalos de escolta..., ¡na nosa derradeira viaxe, na de Suíza, como seica fixo aquel Marx, cando fuxiu non sei de que Penal!

            -Secretario, ¿un cuartel, enteiriño, coas vivendas dentro? ¡Chacho, iso serán millóns, moitos!

            Aurelio tiña as contrapartidas ben calculadas:

            -Certo, si señor, pero tamén o é que algo vale ese piso que lle doamos ao teu padriño, ao Valcarce. Por min podes engadirlle unha boa moblaxe, desas de Valencia. E vaille dicindo que iso corre da nosa conta; ou mellor dito, da túa, que eu tamén son, pero non estou, nestes papeis da Construtora, quero dicir, nos oficiais. ¿Entendu, Monsieur?

            Desta vez si, si que entendeu, que aquelas viaxes eran o seu principal devezo:

            -¿Iso do "diezmo", paga-las primicias...?

            -Si, Manuel, ¡máis ou menos! ¡Ti vai facendo as maletas, e acumulando repocho...!

            Días despois, segundo resultou da enésima filmación, das revisadas polos inquisidores celestes, Manuel fórase a Madrid, ¡a bailar! E de paso, para conseguir, como bo Conseguidor, como bo Intermediario, como bo Cacique, unha Casa Cuartel, ¡de quince prazas, incluída a do Comandante! Pero antes de darlle a saída, o seu alter ego aprobou á sobriña do Crego. E Manuel asinou; ¡coa de ouro! Con iso, aquela Sara, carne de Coresma,  tomou posesión, ¡ao día seguinte! Pola súa parte, Mabel, recuperada daquel susto das carballeiras, volvía a ter ocasión, ¡prefabricada!, de reunirse co seu apaño, pero, iso si, con maiores precaucións, cadora máis, saíndo en cadanseu coche, por estradas opostas, e con pretextos do máis rebuscado...

            Por outra banda, na propia Secretaría do Concello, aos poucos daquela posesión comenenciuda:

            -Sariña, muller, non chames á porta, nunca, que eu, para ti..., dispoñible!

            -Don Aurelio, grazas, pero é que...; ¡isto é un reservado, unha Secretaría!

            -Iso dá o mesmo, que para ti non vou ter secretos; ¡nunca!

            A novata, ruborosa, mesmo atordada:

            -O señor Secretario...; ¡o señor Secretario é o señor Secretario! Non estaría ben, que se hai xente, ou mesmo aí fóra, nese mostrador, e se me ven entrar sen pedi-lo seu permiso..., ¡daquela, adeus á miña honra!

            -Visto así, como queiras!

            -Don Aurelio, hai cortesías, cortesías e retesías, que mas ensinaron de nena, formándome tal e como son. ¡Vostede sabe, iso do exemplo!

            -¡Muller, sendo sobriña do Arcipreste...; unha nobreza, do berce! Saritiña, séntate, que aquí, coa porta pechada, que xa lle pasei o resgardo, as cortesías sobran. Que si, que ademais de cotexar este documento temos que falar..., das nosas cousas!

            -Don Aurelio, este...; o documento xa o repasei, detidamente, que por certo gústame pouco, pero eu, aquí, nas horas de oficina, estoulle para facer o que vostede mande, que tal me dixo don Manuel ao darme a credencia. Mire, se algún día se me crean problemas na conciencia, aquí, con vostedes, daquela, con despedirme, asunto arranxado!

            Pero Litis non agardaba por sutilezas, non contou con elas, así que optou polo seu xarope de pico, pero dosificado, con cautela:

            -Sara, tiñas que sentarte, que temos moito de que falar. ¡Senta-las nádegas é senta-las bases, que se di! Para empezar, de contado, aquí imponse un atúe..., recíproco!

            -O que é pola miña parte, non; non señor!

            Premeulle nos ombros, ao suave, agarimoso, para sentala cerca, en ángulo, naquel sofá que tan cómodo lle resultaba á Mabel...

            -¡Naturalmente! Temos, case, caaase, a mesma idade, que incluso podes chegar a simpatizar comigo; comezos que nos poden levar a..., ao altar do teu tío! Eu síntome só, moito, e teño o corazón dispoñible; por iso a miña imaxinación busca, busca que te buscarás, sempre buscando, ¡un anxo! ¡Que si, muller; de veras! E logo está a labor cotián, nesta oficina, que en si mesma esixe unha confianza; ¡recíproca por suposto! ¿Non o cres, ti, ti tamén, Saritiña, meu sol? ¡Os teus encantos fai tempo que me engaiolaron, mesmo ao coñecerte, pero faltábame unha ocasión coma esta, cálida e propicia, ¡o que se di de proximidade!

            -Don Aurelio, vostede pode chamarme como queira, sempre que sexa, iso, sen faltar, que para algo é o Xefe, pero eu prefírolle o meu prenome, isto de Sara, que se o oen chamarme Sariña, ou Saritiña, daquela pensarán...; ¡Deus, que pensarán! ¡Ata pensarán que non me porto con decencia!

            O ligón do Secretario, fracasado nas verbas, tentou de comela cos ollos, que llos acaramelou ollándoa con voracidade, de arriba abaixo e todo ó redor, nun galeo, nunha provocación nupcial:

            -¡Uih, que suspicaz, que difícil! A soas si que me permitirás chamarche Sariña, que mo pide o peito... -Pero a moza torceulle o fociño: -¿Muller, é que nin esa confianza, un chisco...?

            Percibiu unha ollada de desaprobación, outra, pero esta sostida, que o desarmou un tanto; el púxose de vítima, que era o seu comodín:

            -¡Que Deus che perdoe polo moito que me fas rabiar, que ata parece mentira...! Pero volvamos ao documento; a ver, vaime lendo, iso da minuta...

            -Agora mesmo, don Aurelio, pero déixeme un intre, que lle quero dicir unha cousa, de propósito..., por mor da miña conciencia! Aquí, neste papel, fálase de que o morgado da casa préstalle unhas pesetas ao seu irmán, ao que foi casar para fóra; e como os coñezo casualmente, pois..., por se o enganaron facéndolle unha consulta desas do fío dobre...

            Convenlle saber que este da casa, o que é de seu, de seu non ten un can, e moitísimo menos esa cantidade tan enorme que din, aquí, que lla empresta ao de fóra. ¿Non será que llas quitou ao seu pai? Nese caso igual o chaman a declarar..., cousa desagradable, á parte de que pode evitarlles un dano, de presente ou de futuro; por iso coido que, como bo cristián, quererá facelo así; ¿é ou non é?

            O Litigueiro desta vez dera cun anxo, cousa que o inquietou; adestrárase para polemizar cos seus afíns, cos diaños!

            -¡Oh, pero que encanto, que sensibilidade! Exquisita sensibilidade a túa, si por certo, que ben que me agrada, que moito te admiro, só que nisto pásanseche por alto unhas gorgas, un detalle cativeiro, minúsculo: ¡que non teñen por que coincidir a moral co dereito! Eu non son Arcipreste, ¡que son Avogado! Non obstante, vouche tranquiliza-los escrúpulos, que de paso, aprendes! A primeira das premisas é que o Avogado defende os intereses do seu cliente. ¿Coidas, sensu contrario, que os criminais non merecen defensa? Tivérona, en efecto, de sempre e para sempre, incluso coa Inquisición!

            -Tampouco é iso; entendo que podan ser inocentes, entendo que as aparencias...; ¡xa sabe! Meu tío di que coñece casos, pero que os cala, por culpa do seu sixilo de confesión!

            -¡Sariña, mon amour! ¿Que che dicía...? As aparencias poden enganar, tal e como che pasa neste asunto. Vouche explica-lo caso, dentro do noso secreto, coa porta pechada: Sempre me gustou ensinar aos subordinados, pero o que me viña pasando co Xaquín é que non puxo interese en asimila-las situacións. Neste suposto, verbo deste documento, ¡para que palpes, por ti mesma, o miraxe das aparencias!, quen me visitou, quen me solicitou, foi o pai dos rapaces. Quérelle dar a herdanza, xa en vida, ao fillo máis novo, cousa que é lexítima, moral e absolutamente lexítima; ¡unha lexítima lexitimada! ¿Entendes, capíscalo? ¡Coido que si, que o entendes!

            -Don Aurelio, iso que di, lexítimo será, mais non alcanzo a comprender por que ese fillo quere herdar en vida!

            -Non é que queira herdar en vida, senón que lle convén porque fixo unhas compras, coa muller a onde foi casar, e daquela, se demostra que aportou parafernais, a cousa cambia; ¡ante os cuñados, e tamén ante a propia muller, que ben certo é iso de si vis pacem, para bellum!

            -¿Que dixo antes; dixo parafernais? ¡Non, nada; é que nunca ese termo oíra, e non me soaba, pero, xa digo, nada, que o saco polo seu contexto!

            -¿Sariña, ve-las avantaxes de nacer nunha casa familiarizada co latín; canto axuda a etimoloxía? Como che ía dicindo, no dereito non hai fórmulas axeitadas para documentar esa..., ¡digamos, esa moral! Daquela, ¿que cabe facer? Pois, simplemente, un papeliño, ¡que vindo de avogado, sagrado é! Ao irmán faille, simúlalle, un empréstito; etcétera, etcétera.

            -¡Oh, que cousa; mais se vostede o di...! Daquela, unha cantidade que nin coa inflación de vinte anos...; e o caso é que ese velliño está para caer; digo, que nin en vinte anos chegará a coincidir co valor real da lexítima curta desoutro, dese das portas a fóra. ¡Inaudito, ao que se chega...!

            -¡Rapaza, nin que foses Economista! Mira, muller, os números non che son cousa dos Avogados; o noso son as figuracións elucubrantes; cousas malditas, pero ben ditas, ¿entendes? ¡Conceptos esgrevios! Ínflase a cantidade porque non convén poñer un empréstito oneroso, cousa que, por outra parte, tampouco sería certa por culpa das implicacións fiscais que tal solución levaría consigo.

            Ítem máis: ¿que o herdeiro curto asenta en darse por apartado de tódolos seus dereitos, presentes e futuros, na casa matriz? ¡Pois por iso, precisamente por iso, se pon unha cláusula destas, que responde do empréstito por ante o prestamista, con toda a súa herdanza, pero só coa herdanza..., caso de que non devolva eses cartos antes dos trinta da data na que faleza o seu pai; séxase, se os premorre! ¿Que, que che parece esta filigrana; unha puñeta ben bordada, non si?

            A rapaza estaba descubrindo outro mundo, ¡o das minas subterráneas dos leguleios!

            -¡Vaia enredo; non sabía eu que as leis fosen unha cousa tan..., tan torcida, que logo parece un trelo de sedas! ¡É o único chistoso do caso!

            -¿Por? -Estrañouse Aurelio, sinceramente; desta vez, si.

            -Pois, porque ese minorazo non vai ser tan lerdo que devolva unha cantidade que non recibiu; ¡nin vale outro tanto ese herdo!

            -Diso se trata, de que a garantía do préstamo, esas caucións, se convertan en recibo de apartación do minorazo. ¿Que, Sariña, aséntaste, quedas conforme? ¡Oh conciencia timorata, como dixo aquel Santo, aquel Agostiño!

            -Señor, a mala conciencia, timorata ou non, é a deses fautores dun enredo que nin eles mesmos saberán confesalo; e pobre do Cura ao que vaian..., para entendelos!

            -¿Ves? Todo consiste en explica-las cousas, que de explicadas, todas, absolutamente todas, son boas, boísimas, e non como di o Arcipreste, teu tío, que está obsesionado coa maldición do David, ¡Abyssus abyssum invocat! En absoluto, que tan só os parvos caen no abismo por..., por selección natural, que diría meu padriño, un tal Nietzsche!

            -¿Estranxeiro? ¡Seguro que si, con ese nome!

            -¡Por suposto; alemán, da sempiterna Alemaña!

            -Todo iso explícaseme ben doado, que non son letrada; o que non terá graza, ningunha, será a explicación que teña que dar ese morgado aos seus irmáns, aos outros irmáns..., cando lles chegue a hora das partillas!

            Litis sempre por encima, altísimo, máis arriba do ben e do mal, coa terra encollida, toda aos seus pés:

            -¡Ah, iso; problema seu, que se para entón non están conformes, que designen Avogados, e Procuradores, que para algo estamos os xuristas, para servirnos da xustiza!

            A Auxiliar, naquel pozo de contradicións e de tentacións absolutas:

            -¿Don Aurelio, podo preguntarlle outra cousa, xa que..., xa que se puxo a ensinarme?

            -Sariña, canto queiras; eu ensínoche todo, o que queiras, na máis estrita intimidade, pero ti terás que ensinarme, tamén, algún día, algo de ti mesma, con igual intimidade, que todos aprendemos de todos, máxime sendo diferentes: ¡homes, mulleres...!

            -É que..., ándame polo maxín o por que ese pai, se quere reforza-lo seu morgado, non volve ao testamento e lle fai, dentro da lei, os dous terzos que se lle poden arrimar ao guapo, ao fillo guapo.

            -¡Deliciosa...; deliciosa, ti e maila túa propia inxenuidade; un encanto! Non, Saritiña, non pode ser pola elemental razón de que xa lle aplicaron eses terzos, os dous! Voucho dicir, sen reservas, xa que es tan boa alumna: incluso se dá unha certa extralimitación porque o vello recoñeceulle á nora, por sobre do prado da Porta, unha dote inestimada, e nunca mellor dito, que ela, ao seu matrimonio, só aportou a virxindade; ¡ou se cadra, nin iso!

            -¿Sabe que lle digo, don Aurelio? Que aínda non distingo ben se estas cousas son boas, ou malas, pero o que aprecio é que eu, con vostede, moito vou aprender; ¡e encima, cobro! O malo será se me condeno, que daquela..., daquela dies ire, dies illa!

            -Aquí, nesta función, cobrarás os haberes do Concello, como Auxiliar que es, pero eu adoito ser xeneroso cos que ben me serven...; ¡cos que me serven axeitadamente! Iso á parte doutras circunstancias que podan dársenos, ¡que ti ben as entendes!

            Aquel coqueteo entreverado, insinuante, aquel galimatías técnico-xurídico, rematou por culpa dun repique de nocellos; alguén que se impacientaba por entrar:

            -Don Aurelio, oíu; me parece que petan.

            -...

            -¿Si, Ramonciño? ¿A que vén esa présa, non ve-la porta en situación de non admitance?

            -¡Descúlpeme, don Aurelio! É que viñeron eses señores, aqueles do documento.

            -Dilles que volvan mañá, que a miña Secretaria aínda non está práctica, e por iso equivocouse nun parágrafo; ben sabes como quero eu as cousas..., ¡inmaculadas, sen tacha! Revisando estabamos...

            -...

            -Don Aurelio, ¿por que lles soltou esa trola? E logo que eu non son Secretaria súa senón unha Auxiliar..., pero deste Concello.

            -Un contiño de nada, o que se di unha mentira piadosa. É para que se queden tranquilos de que este documento está ben feito, revisado en condicións, cos trasacordos incluídos. Un Avogado meticuloso vale por dous..., e cobra por catro; ¡excepcionalmente, por seis! ¡Matemáticas, amor; para que logo digan que os Letrados somos de letras!

            -¡Ah; daquela terei que conformar! Outra cousa que aprendín hoxe, ¡que vostede foi a por letras e saíu matemático!

            -Saritiña, o caso é que me admiras; nótaseche..., pero aínda non me queres!

            -Don Aurelio, non se equivoque, que tamén admiro ao Confucio, e a Mahoma que sexa; ¡non obstante, sonlle cristiá, per saecula saeculórum!

            Aqueles expertos da Fiscalía Celestial, incansables, que no Ceo sóñase pero non se dorme, polo menos acotío, agás os terrícolas, que estes temos licenza por mor dos nosos hábitos ancestrais, revisaron outra daquelas escenas nas que saían as Forzas Vivas, ¡as vividoras, digo!, de Churiz:

            -...

            -Señor Cura, curto foi ese Rosario, que veu máis cedo ao Café, máis que de costume. Daquela, como aínda está sen pagar esta rolda..., pois que faga unha obra de misericordia, con nós, co próximo, cos que estamos cerca!

            Aquel inefable da sotana raída, sempre orgulloso das súas Autoridades; orgulloso e agradecido:

            -¡Hai que ver como vixía vostede o movemento cidadán; coma aquí don Manuel, nin a Garda Civil!

            -¡Por algo son o Xefe Local do Glorioso Movimiento; e como din que o movemento se demostra andando...!

            Aquel Curiña, que xa nacera santificado, sempre falaba moi comedido, e completamente en serio:

            -¡Que Deu-lo conserve! Pois, desoutro asunto, élle que adiantei a hora do Rosario, que no último inverno terminabámo-los cultos con noite, e as señoras, ¡miñas pobres!, non deben correr riscos, ¿sabe?, que neste país hai pichas bravas; ¡máis que eguas, e perdón polo taco! Cando menos por esas rúas tan solitarias, ¡escurísimas! Aquí, que así mo confesasen, ¡pero só podo dicir o pecado, para que sirva de escarmento!, nunca se deron violacións, pois, de habelas, non se lles pode chamar así, que sempre foron consentidas, que elas estiveron conformes niso dos tocamentos, que iso din elas, elas mesmas, mais..., por un se acaso!

            O Médico, como sempre, á contra, que era o seu, ¡salvo que lle interesasen as complicidades!

            -Alcalde, ¿non será que flota, a tal momento, no aire, unha especie de..., de indirecta, con respecto ao seu alumado?

            O Párroco, de novo, á vaselina, sempre con vaselina:

            -Nada diso, querido Doutor, pois eu, canto teño que dicir, na Misa o digo, exhortando a todos en xeral ao cumprimento das súas obrigas, e grazas a Deus vanme obedecendo!

            -¿Por contrición, Pater? -Chinchou o Galeno.

            -Ben, o que é por contrición, stricto sensu, non, pero fano pola atrición, que xa é algo, pola conta que lles ten..., se queren salvarse!

            Lucas volveu aos seus alfinetes, auténtico bisturí:

            -¡Claro, claro, que alí ninguén lle replica, pois o privilexio da última palabra..., nin este Alcalde! Xa sei que na igrexa se din verdades, que eu non lle creo nos curas, pero o que é na Igrexa..., ¡totalmente! Mais agora, con isto do Concilio, sen púlpito, que seica non se oe a prédica... Cando vaia facerlle unha visita daquela levarei o fonendo, que sempre o teño á man..., por se hai urxencias!

            Aquel Anxo, aquel Curiña, xa en vida no Limbo dos Xustos:

            -Don Lucas, témoslle outra solución: veña canto antes, que llo pido eu, e vouno sentar neses bancos dianteiros, alí por xunto da cadeira do noso ilustrísimo señor Alcalde!

            -¡Ca; eu non farei iso ata que vostede deixe de pregoar que os últimos serán os primeiros! ¿Non lle parece que xa está ben de meterse comigo? Agora faino, pero é natural, intereses de clase, que os ten cos señores do Concello: sobriñas mozas, sobriñas funcionando, copulando, contribuíndo...; ¡intereses en alza!

            Bieitiño, xa o sabemos, nimbado de bondade, de bondade e de candidez:

            -Doutor, pídolle que non sexa mal pensado. Aquí, coas dignísimas Autoridades, o que teño son obrigas; ¡dereitos, nunca! Tamén o dixo Cristo, que non lle quitemos nada ao César. Eu xa lle digo á sobriña, á Sara, que sexa respectuosa; e cumprida, tamén, que estes mozos están saíndo un si é non é contestatarios, ¡pouco menos que protestantes! Doutor, disto déame unha consulta, pero das de balde, que é para o meu goberno pastoral: ¿Il será por culpa das vitaminas, que os de antes non as tivemos?

            Demasiada escoita para que o Litis permanecese silente:

            -¡Pido a palabra, con tódolos respectos..., por unha cuestión de orde!

            -Diga, don Aurelio, que se son queixas da miña Sara..., aquí estou para responder, por min e por ela! Daquela non se prive, que ao Xefe incúmbelle a responsabilidade de utiliza-los medios precisos para conduci-los seus subordinados…, dentro desta unidade de destino no universal, que nos incumbe a todos!

            Lucas, aos alfinetes, outra vez:

            -Don Bieito, faga apostas co Secretario, que ben sabe que lle resultan positivas..., ¡nalgunhas circunstancias!

            O Creguiño, molesto coas pullas daquel Doutor, que os outros, os demais médicos da bisbarra, eran independentes, e nunca alternaban coa elite:

            -Don Lucas, teña caridade, que se me fai que se volve a meter comigo, outra vez!

            -Diso nada, don Presbítero, que incluso lle vou pagar unhas prendas: ¡unha vaixela! ¿Aurelio, de propósito, onde poñéde-la lista?

            Pero o Bieito coma sempre, no bieiteiro, apañando flores brancas, tal que para facer placebos:

            -Deste xogo que se traen entre mans, disto das verbas…; ¡anfiboloxía pura, que non lles entendo cousa! O meu está visto que son as almas, maiormente as cándidas!

            Pero aquel Lucas, feito un xabaril, deulle outro pase, outra picardía:

            -Está claro, que eu ben sei do que lle quere falar este Secretario; ¡tendo unha sobriña da maneira, acotío, ao sopé da súa mesa, voda habemus, que xa o sabemus!

            O Crego non puxo mal carís; non, en absoluto, máis ben ao contrario:

            -¡Xesús, Xesús, que pillo! E mais...; ¡diso nunca se sabe, que xa coñecerá o dito, "o casamento e maila mortalla baixan do Ceo"!

            O aludido atallou, molesto coas indirectas do seu contertulio:

            -Don Bieito, non lle crea ao Matasáns, que se Deus me concedese esa graza tan marabillosa, vostede saberíao antes cá el; ¡por suposto! Do que lle quería falar, agora que temos aquí ao Lucas, agora que estamos reunidas estas Forzas Vivas…, ¡é precisamente dos mortos!

            Lucas non arredaba, atacando a todos en tódalas direccións posibles:

            -Secretario, non te pases de listo co Crego, non te pases de auctoritas, que esta parcela, esa da morte, nin sequera é miña, que eu experimento desde lonxe, de fóra, ao longo da fronteira vital!

            A finta que lles tiña preparada Litis sorprendeunos, a todos:

            -Ti, Doutor, Doutor dos vivos quero dicir, pois o que é das ánimas..., xa sabemos!, nesa especialidade túa, nesa fronteira, como Xefe que es da Sanidade Local, e por ende, responsable da mesma, ¿poderías ditaminar que non foi abondo con retira-lo cemiterio de xunto da igrexa parroquial, que segue habendo un problema de salubridade con iso de que, co novo Plan, cae dentro do casco urbano, densamente poboado? ¿Doc, vou por mal camiño..., nisto dos mortos? ¡Defínete, con responsabilidade e con sinceridade!

            Manuel sentiuse postergado, máis que nunca: ¡daquilo non lle falara o seu Secretario, non estaba previsto nos seus plans, non o precavera aquel alter ego seu, sempre tan diplomático ante terceiros! Estourou, coma unha castaña no forno:

            -¡Ai, ho, para saber iso non fai falla preguntarlle ao Médico, que eu, en Peritos, estudei a descomposición orgánica; tres ou catro leccións, e aprobeinas!

            O Médico non se decatara da traxectoria daquel tiro franco, pero o Secretario sempre facía diana, así que, por se acaso, deulle sedela ao peixe:

            -¡Este don Manuel é un facho; iso, un facho; sempre aluspado, sempre alumando! Pois si, en efecto, que iso do cemiterio é un caso, polo menos, discutible.

            Santiño que era o Bieito aquel pero con todo osmou unha invasión do seu limes xurisdicional:

            -¡Señor, Señor, que mal pensamento lles entrou! Estas Autoridades queren remexe-los ósos dos nosos defuntiños; ¡coma se o Campo Santo fose un almacén de entullo, un vertedoiro! ¡Pois, non, non señor, que no meu cemiterio vostedes non entran..., ata que o dispoña eu! ¡Quero dicir, ata que os chame Deus, que iso dos enterros é cousa da Igrexa!

            Pero o Litis volveu á carga, tentando o terreo antes de lanzarse á piscina:

            -¡Querido e moi respectado don Bieito, non me deixou remata-lo predicado da miña oración, que aínda lle estou no suxeito! Como mera hipótese, vexamos, acoutemos: ¿Se cada veciño dispuxese, idealmente, de nove metros en cadro, para solar do seu pazo, do definitivo, do eterno, nun mausoleo, digamos que ideal, ¿cantos veciños dirá vostede que estarían dispostos a facer un panteón deses, como Deus manda, en termo de..., de cinco anos?

            O Bieito picou, ¡como non!, índoselle o anzol ata o mesmísimo estómago:

            -Pois, non llo sei; seguro que moitísimos, que sempre se están enfurruñando por culpa do terreo, que se llelo dou escaso, que tal sitio non lles gusta, que é pouco sollío... Vaidade, todo vaidade, que ben sabemos que o importante é a alma pero..., os fregueses son así! En materia de enterros, case todos lle son bastante presumidos: ¡veña carga-lo morto con coroas, e debaixo delas, os mármores, dunha tonelada, ou máis! Os defuntiños, meus pobres, nesas covas, entre os seus pecados, mal purgados, e maila lousa de mármore, ou de granito..., ¿como van subir ao Ceo, como; e máxime sen as plumas dalgún responsiño?

            O Litis, a todo isto, veña sedela, a brazadas!

            -¿Parécelle que se eses mausoleos saísen baratiños, daquela dedicaríanlle máis cartos, a vostede, digamos que, para Misas?

            -¡Ai, si; sen dúbida! -Acabou ensartado. -E non só iso, que se o cemiterio fose meirande, como hai tanta xente desta Vila residindo por aló, por fóra, incluso no estranxeiro, nese momento traeríanos de volta, para enterralos cos entregos, ¡como está mandado! Oia, don Aurelio, -aquí tivo un medio trasacordo, -non vexo a que vén tal historia, pero vostede non me enlegue, de favor llo pido. Non remexa nos meus defuntos, que agora están pacíficos, silentes de todo, cousa da que ía sendo hora, que algún deles, e non direi nomes, moita fraterna me deu, ¡maiormente daquela que gañou a Fronte Popular...! Se eu lles contase íanse divertir, co pícaros que son; pero non, non pode ser, por..., por secreto de confesión!

            -Señor Cura, desculpe outra vez, -insistiu o Litis, tenaz coma un cobre, -que aínda non cheguei ao predicado, que incluso tería que pensar en min mesmo, nun panteón..., por se a súa sobriña chega a quererme! ¿Vostede calcula que dúas mil parcelas desas, nun cemiterio novo, hipotético, a razón dos nove metros por familia..., terían demanda?

            -¡Nun Xesús; a metade, nun mes, vendida! Ben, iso de vender é unha forma de falar, que certamente nos cemiterios da Igrexa o que se fai é aceptar unha esmola, máis ou menos importante; ¡para a fábrica, que se di!

            -Señor Cura, cada esmola..., ¿de vinte a trinta mil pesos?

            -Salvo que sexa un pobre de solemnidade, ninguén me dará menos por unha parcela desas, das boas, das de nove ao cadro.

            Aurelio, que ata aquel intre non lles fixera caso aos acenos negativos do Salmonte:

            -A ver, Alcalde, que che chegou a vez: Ti, que andas facendo números con iso da túa urbanización, e que es un técnico en obras, ¡tamén en obras!, se poñemos, se agregamos, algo de terreo para vías, recinto das autopsias, paseo central, ¡con alciprestes deses que creen en Deus…! Todo iso, ¿canta terra calculas que se precisaría para unha necrópole, a todo luxo, de..., de dúas ou tres mil parcelas?

            -Pois..., ¡é que non teño un bolígrafo, e de tanto cribar números de tantísimas obras, todas á vez, xa me bailan as cifras, aló dentro, no cerebelo!

            -Vexamos se o fago eu..., polos dedos: Dúas mil por nove, dezaoito mil. Con accesos e todo iso..., vinte; ¡vinte mil! Señor Perito, ¿vinte mil metros son, ou non son, dúas hectáreas?

            -¡Xa! ¿Pero, onde temos, nas proximidades, unha leira así, libre, dispoñible, de tal medida?

            -Manuel, o que é haber, haina; libre e ben axeitada: ¡Esa chousa túa, a que lles compraches aos herdeiros do Escribán! Por outra banda, coñecendo a túa compracencia en beneficiar ao teu Churiz, eu atreveríame a opinar que non tes inconveniente en doarlla aquí ao señor Cura para ese cemiterio, para o novo. Despois diso, trasladados os restos, paulatinamente, déixase de enterrar no outro, no vello, que vai sendo hora de poñelos cómodos...; ¡aos defuntos, digo!

            Manuel retorcíase naquela butaquiña de badana do Café Centro, coma un trapo nas mans dun xigante invisible. Fixo os posibles por serenarse e apelou ao Médico:

            -Doutor, prégolle que examine ao Aurelio, aquí mesmo, que este home, supoño que pola forza da súa listeza, deu en tolo.

            Volvéndose ao Secretario tratou de disuadilo, case que de suplicarlle:

            -Pero, home de Deus, volve en razón, que esa proposta non se pode debater a tal momento; ¡non estaba na orde do día! Nestes casos, o menos que se fai é falar cos...; ¡comigo, que son o primeiro dos interesados neste proxecto! ¡En privado, recoño; en privado!

            O Secretario tivo que temperarlle a gaita:

            -Manuel, por favor, déixame rematar cos complementos: ¿Non é certo que aínda fai pouco doaches unha leira, outra, na mellor das rúas do Ensanche, para unha piscina, felizmente a punto de ser inaugurada, para que mexen nela..., os vivos? Entón, consecuente e magnánimo que es, ¿vaslles negar aos mortos, aos mortos desta Vila, da túa; aos vasalos da familia Salmonte, un curruncho de terra santa, para xacer en paz e en graza de Deus? ¿Farías iso, ti, un crente, un mecenas deste gran Churiz, descendente da súa Casa Condal, daqueles Condes tan magnánimos que seica aboliron a escravitude oito ou dez días antes de que o fose en Cuba? Querido Párroco, axúdeme..., ¡que tamén lle estou axudando! ¡Si, a vostede! Lémbrese dos clásicos: ¡Du ut des!

            O aludido, teimando que se lle soltase a troita:

            -¡Ai, si, é verdade; don Manoliño, por favor non se obceque, que ben viu que me opuxen á idea de remexe-los defuntos, pero tal e como propón aquí o señor Secretario, a cousa cambia; para mellor, moitísimo! Vostede doou esa finca, esoutra, aí, no urbano, para que as mulleres se poñan..., vouno dicir, en coiros, nesa piscina pública, ¿e pola contra vainos denegar un cacho desoutra, da baldía, para os santos desta santa Vila, entre os que están seus propios pais?

            Manuel, coas verzas fervéndolle no pote, no pote e no peto:

            -¡Me cago en Tal...! Disimule, señor Cura, pero é que a chousa do Escribán merqueina..., para facer chalés, que ben o sabe este..., este carallán!

            Aurelio, impasible o ademán, sorrindo incluso, triunfador:

            -Por iso, precisamente porque o sei, valoro e aprecio, no que vale, o esforzo que representa esta doazón, ínclito Salmonte.

            O Crego, co medo de que se lle escachizase aquel negocio dos enterramentos, apelou á truculencia, para axudar ao contrapeso:

            -Mire, don Aurelio, falando de todo un pouco: ¿como habería que facer para poñerlle a don Manuel, ¡por fin!, esa estatua da que me falou vostede, aquel día...? ¿Sería bo sitio aí mesmo, diante da Consistorial, no adro da Parroquia? Eu pódoo recomendar nas miñas homilías, tal que abri-la subscrición simbolicamente, digamos que poño unha peseta, ¡para que non se malicia a xente, para que non podan falar de contubernio dos poderes fácticos!

            Aurelio, percibindo en plenitude aquela mensaxe, tan oportunamente provocada por el mesmo:

            -Señor Cura, empece con iso, este domingo que sexa, ¡inmediatamente!, que eu, pola miña parte, poño en marcha o Regulamento dos Honores; ¡xa!

            Manuel rendeuse, a discreción, coas armas e coas bagaxes, pinchado, furacado no propio talón, no que máis lle doía, nese dilema entre o orgullo e mailos seus intereses. Estourou, pero esta vez de ledo:

            -¡Puñeteiros! Ben; ¡eu, a perder, coma sempre! Se este donativo, se esa chousa ten un recoñecemento público, daquela...; ¡daquela será cousa de pensalo! O que lles prometo é falarllo á Mabel, ¡que ben saben que todo o meu é seu, e á viceversa!

            Romperon en aplausos. O Bieitiño deulle as máis expresivas grazas:

            -¡Deus o bendiga, señor Salmonte, señor Alcalde..., que ata non sei por que deixaron de apelarse Condes! E déalle as grazas, tamén, á súa dona, que esa non recúa, nunca, que a coñezo ben. ¡Mecenas desta categoría..., aquí non os merecemos!

            Aurelio prendeu a traca final:

            -Don Bieito, sendo así, eu proporía que..., ¡vouno dicir!, que esa parcela, a súa propia, a de don Manuel, sexa dobre, no medio de todo, á entrada, e sobresaíndo das outras, ¡que un alma así de grande, nun mausoleo cativo...!

            Manuel estaba tan emocionado con aqueles honores que non o entendeu:

            -¿Por que, Secretario; tanto avulto, cos meus..., cos cen?

            -¡Alma grande, nicho grande, que nos cativos non che colle, nin de fláccida; e logo que, a tal señor, tal honor! -Afagouno o Cura, de remache.

            Manuel quedouse matinando, contrapesando o valor daquela doazón, súa, súa pero forzada:

            -¡Este condenado, este Aurelio, que sempre me convence; ata nos prexuízos!

            -...

.../...

Pasa a

¡Pódese pasar?

-III-

Xosé María Gómez Vilabella