PÓDESE PASAR -I-

Xosé María Gómez Vilabella

Esta novela sociolóxica recolle/pretende recoller,

ou formular,

unha sátira retrospectiva do apoxeo que tivo o

caciquismo rural

nos séculos XIX / XX

¿PÓDESE PASAR?

Conto vello

       

 

A primeira edición publicouse en formato de libro clásico,

pola Editorial Berlán, no ano 1.991,

hoxe esgotada.

Non, non é un libro de Historia,

mais,

pola cuestión que lle serve de fondo,

¡igual puidera selo!

___

P.    Pois, como se obrou o misterio da conceución do Sacretario?

R.    Na mala idea do señor Alcalde meteu o cacique o mal pensamento de que para acabar co País era perciso un home de sangue moura, malas entranas e piores feitos; por un sopro do demo saíu un corpo como o cobizaban, uníronlle un alma atravesada, firmaron o nombramento,  i o que denantes era solasmentres home quedou feito Sacretario.

Frei Marcos da Portela

(Valentín Lamas Carvajal)

“Catecismo do Labrego”

A.D.G. de 1.889

Tivo razón D. Valentín ao afirmar que aquela figura, a dos Secretarios de Concello, (estámonos referindo ao século XIX, non se interprete mal!), foi diabolicamente concibida. Daquela foino para:

.           Prevalerse dos seus coñecementos técnico - xurídicos a cambio dun modesto salario, tal e como ocorreu cos escribáns dos Señoríos, desde a Idade Media.

.           ¡Quen manda, paga; e quen paga, azouta! Así lles botaron as culpas, as referencias, de tódalas falcatrúas, de tódolos chanchullos emerxentes, fosen converxentes ou diverxentes, visibles ou invisibles ao exterior. O señor Alcalde e mailo/s Cacique/s eran veciños e amigos, xeralmente da propia Vila, mentres que o seu Secretario, de ordinario, non; por ende, como foráneo que adoitaba ser, un tipo desgregable e indefenso, dos de usar e tirar, ¡se tal se terzaba!, xa que, para máis inri, para máis indefensión, fóra do de chupóptero, outro oficio ou dedicación xeralmente non tiñan, que nin se lles acomodaba, pois aquela función era das que imprimen carácter.

            Este maquiavelismo, este fabricar, ad hoc, cabezas de turco, estaba ao alcance de calquera dos caciques; ¡de todos! Formaba parte do sistema: Os Secretarios preparaban e daban apoiatura legal aos manexos, ás chafalladas caciquís. A cobertura moral, paralelamente, prestábanllela, de grado, os Curas do rural, ¡outros conseguidores!, en mil maneiras beneficiados por aquel triángulo, por aquelas ententes municipais. Nas vilas onde houbese Médicos e/ou Boticarios, este elenco ampliábase, pero con frecuencia os Facultativos complicaban aquel equilibrio local, máis ben polas súas desavinzas filosófico - científicas, ou pseudocientíficas, leándose a miúdo cos homes da Igrexa, en xeral bastante curtos de preparación, integristas a máis non poder, a dar cun martelo; catacaldos, rutineiros, indolentes e intolerantes, todo xunto e todo por tras do seu sorriso beatífico, e da súa voz murmuriosa, cun pietismo de ensaio. Iso á parte dos pecados, propios e/ou xerados, de quen andase pringado, pringado e pingado, dos que participasen naqueles pasteis crematísticos, enfornados, avivados, naquelas tertulias, naqueles conciliábulos, das chamadas “forzas vivas”. ¡Ou máis que vivas, vividoras!

            En definitiva, que se alguén debe estar agradecido á democracia son os señores Secretarios; por suposto que xunto cos demais Técnicos e Administrativos da Función Local, pois, ao delimitarse os seus cometidos, as súas atribucións, coa mesma quedaron exonerados, de jure et de facto, de culpas alleas;  por engado, bastante asépticos daquelas trapisondas nas que se viron involucrados, acotío, ás veces inexorablemente, no réxime franquista, naquel de, ¡as franquías para os amiguetes, para os da “adhesión inquebrantable”!

            O retrato que aquí se pergeña, un tanto caricaturesco, por suposto, só pretende conservar para a Historia, pasar á Historia, á Memoria Histórica, algunhas, só algunhas, daquelas compoñendas, clásicas, preconstitucionais, daqueles homes…, ¡públicos!, do franquismo, verdadeiro aluvión endogámico de certas familias, que se constituíron nunha masonería apaixonada, efectiva, precisamente, contraditoriamente, no senso da corrupción amiguista que se lles atribuía aos do triángulo aquel, aos do ¿triunvirato? Esta nova ¿irmandade?, precisamente coa Lei de Represión da Masonería na man, xerou a máis correúda das masonerías, un entramado, monolítico e monopolizador, excluínte en tódalas áreas do poder e da influencia. Pero, centrándonos no tema: O XX deixa/deixou tras si un bo rosario de experiencias municipalistas, de nin se sabe cantos misterios, pero con poucas glorias:

            O primeiro dos intentos rigorosos para reforma-lo Réxime Local propúxoo Maura, tomando corpo naquel proxecto de 1.907, pero acabou, despois dunha morea de emendas, ¡como tantas outras reformas socio - políticas!, na papeleira oficial, ou sexa, ¡empantanado nas Cortes!

            Primo de Rivera, no seu peculiar estilo, a golpe de espolas, permutou o sistema de Concelleiros polo de Forzas Vivas de cada localidade. Tras súa, Calvo Sotelo, sendo Director Xeral de Administración Local, pretendeu evolucionar aquel coup de fouet elaborando uns novos Estatutos, Municipal e Provincial, pero non houbo vontade política para levalos a efecto, a pesar de que se trataba, obxectivamente, de aplica-los principios, os principios e mailas técnicas, dun goberno municipal máis avanzado. ¡Iso recoñecéuselle, incluso por xuristas marcadamente esquerdosos!

            A obra de efectiva adaptación democrática dos Axuntamentos iniciouse co Decreto do 16.6.1931, que restableceu a Lei Municipal do ano 1.877, se ben deixando en vigor unha parte do Estatuto Municipal de Primo de Rivera. O art. 9º da Constitución do 31 establecía que, "Todos los Municipios de la República serán autónomos en las materias de su competencia y elegirán sus ayuntamientos por sufragio universal, igual, directo y secreto, salvo cuando funcionen en régimen de Concejo Abierto. Los alcaldes serán designados, siempre, por elección directa del pueblo, o por el Ayuntamiento".

            No 1.934 a dereita española, motivada polo movemento revolucionario e aplicando criterios altamente autoritarios, disolveu as Corporacións locais, auspiciando a Lei Municipal de 1.935; democrática, si, relativamente, pero con notables concesións ao tradicionalismo municipalista. Seguidamente veu o triunfo da Fronte Popular, que restituíu nos cargos respectivos aos alcaldes e aos concelleiros que foran destituídos no 34.

            Nos primeiros tempos do franquismo reformouse a Lei Municipal do 35, pero, de facto, a norma aplicable foi a resultante destes ¿principios?:

.           Desarticulación de toda fórmula de participación democrática.

.           Substitución do réxime xurídico organizado, pasando á relación vertical, séxase, de confianza, entre tódolos axentes da Administración (Ministro-Gobernador Civil-Alcaldes).

Todo iso compatible cunha relación cooperativa, incluso de osmose, cos intereses das oligarquías locais. En definitiva, a explicitación, e mailas concomitancias, dunha ideoloxía municipalista que dimanou da cocteleira dun fascismo entreverado de corporativismo tradicionalista. No 1.941 emerxeu un proxecto de Código de Administración Local, pero neste río revolto, co Alcalde en funcións de Xefe Local do Partido, sentábanse na mesma mesa, ¡case que redonda!, os caciques locais, os tradicionais e mailos emerxentes, cos  representantes do Partido Único; ao socairo, tamén, dos antigos combatentes, abondosos en gran número de municipios, que colgaban a guerreira caqui nunha percha, e a branca na noutra, ¡segundo as ocasións e/ou as conmemoracións!

            Co Punto VI de F.E.T. e das J.O.N.S. ante os ollos, ben puido definir Fernando Albi, en 1.942, que, "es municipio quien puede serlo, quien posee vitalidad propia para cumplir sus obligaciones mínimas". (¿¿!!) ¡No comment!

            Aquel aparello administrativo tan grotesco consolidouse, pero desprendéndose un chisco da fraseoloxía fascista, da imperatora, a partir da Ley de Bases de Régimen Local do 17.7.45, que tivo un longo proceso de sedimentación xa que non foi desenrolada ata que o fixo a Lei do 18.12.1950. Para o municipalista Morillo-Valverde, aquela Ley de Bases do 45, xunto cos desenrolos posteriores da mesma, o que estableceu non foi unha figura de Alcalde senón outra ben distinta, pero igual de retrógrada, ¡a dos “Corregidores”! Con todo iso, a centralización e maila uniformidade quedaron redondeadas, e toda a xestión municipal subordinouse ao Alcalde como delegado de plena, de máxima, confianza do Goberno. Este mecanismo completouse co empobrecemento das entidades locais e co establecemento dun sistema pseudo-democrático mediante o cal podían acceder aos Axuntamentos, case que en exclusiva, a Notabilidade Local e mailo Partido Único.

            Pero a partir do 1.967 as institucións municipais entraron nunha prolongada crise, ¡outra!, que determinou a formulación de varios intentos de reforma normativa; mais que nada por culpa do elevado abstencionismo que se rexistrou nas municipais do 70, aquel Goberno opusdeista tecnocrático decidiuse a intentar outra reforma, esta vez máis positiva, da cuestión local; ¡a enésima, que non a derradeira! Formulárona naquel Proyecto de Ley de Bases de Régimen Local do 17.12.1971. Este proxecto xa é digno de consideración: Ía ao retorno da figura do Alcalde como Presidente da Corporación, minorándose aquela fasquía de representante do Goberno; propugnaba a designación de Alcaldes partindo dos Concelleiros, ou á proposta destes, e impartía un sistema electoral por terzos, sen outra variación que a de establece-lo voto obrigatorio. En definitiva, que tentaba romper coa uniformidade tradicional concibindo réximes municipais notorios, tal que o de núcleos diseminados, municipios turísticos, municipios en expansión, municipios - comarca, municipalidades urbanas, municipios de valor histórico - artístico, municipalidades metropolitanas, etcétera.

            Así, a trompicóns, coa trompa por diante, ensaio tras ensaio, segundo lle conviña en cada momento á Ditadura vertical, centralista, e como tal, coactiva, fomos chegando á transición democrática, en definitiva á Constitución do 78, que por ser de onte mesmo, e vixente, está fresca no ánimo e na memoria do lector, circunstancia que me/que nos aforra, endilgamentos prolixos e/ou superfluos.

Xosé María

PRÓLOGO DA PRIMEIRA EDICIÓN

            “XOSÉ MARÍA GÓMEZ VILABELLA, provinciano lugués das terras de Castroverde, naceu á nosa amizade nos lonxanos días da nosa xuventude. Xa van aló ben anos. Daquela remataba de publicar “Castroverde”, un breve e delicioso estudio da súa terra natal e andaba facéndolle as beiras á que é a súa compañeira, entón estudante de Maxisterio.

            Gómez Vilabella fixo de todo ou de case todo. Comezou sendo zoqueiro. Máis tarde realizou estudios mercantís e idiomas, estivo empregado na banca, pasou dez anos en África, e non sei que máis; aínda así tivo tempo para escribir algúns libros. Trátase dun autodidacta polifacético que soubo tirarlle á vida o meirande proveito. En galego a un home así chámaselle un milmañas. O seu lema é: “Primum vívere, deinde philosophari”.

            Despois do seu relato en galego Cacería de ciclóstomos en Ifni, terra que el coñece moi ben, danos agora ¿Pódese pasar?, que chama “conto vello”, mais que a nós non nos semella tan vello, senón novo e actual.

            Estamos, ao noso xuízo, diante dun escritor popular no sentido máis nobre da palabra. Gómez Vilabella escrebe unha literatura clara, directa, latexante, viva, que vén de O Tío Marcos da Portela, pasa por Lesta Meis e chega a Neira Vilas. Un xeito de contar como se fala, coa imprescindible carga literaria, que prende ao leente -como dicía Otero Pedrayo- dende a primeira deica á derradeira liña. En definitiva: literatura para a xente do común, en afortunada frase de Blanco Amor.

            ¿Pódese pasar? Conta, con graza e con eficacia, as avesorías e godalladas dun alcalde e dun secretario de concello na época franquista. Un retrato verdadeiro e obxectivo, feito con retranca e fina ironía, do noso caciquismo e das súas tristezas e miserias, que a xente -estamos seguros- recoñecerá e que a súa lectura lle será proveitosa. Desexamos e agardamos que, despois da lectura deste libro, os dormentes abran os ollos, contemplen a realidade e obren en consecuencia”.

Manuel María

(Trátase do noso eximio poeta Manuel María Fernández Teijeiro)

-.-

            ¿Quen dixo que dos de Aló, dos do Alén, nada se sabe, que ninguén dá a volta, nin sequera para contalo? ¡Volven, volven, que despois de purgados van ascendendo de grado, e todos teñen que face-la milicia celestial, homes e mulleres, que consiste en pasar un tempiño de anxos da garda dos viventes! ¿Que como o sei? Nesta vida todo é pactable, pero hai que poñerse en forma, receptivos. Eu fixen a coresma, ben feita, sen acollerme á bula, nin tampouco ao desuso, así que, nunha ocasión na que me tentou o diaño, incitándome para que entrase no balbordo da política, tan asustado me vin que din en pregar, en invoca-lo meu anxo, asegurándolle que, por encima de todo, o que eu quería era salvarme.

            O anxo viume sincero, e deu en contarme cousas, particularmente sobre os esvaróns e maila delicuescencia, esperemos que ancestral, e por tanto periclitada, da política. Daquela, nun abuso de confianza, deume por preguntarlle acerca dunha xente da que eu tiña malas referencias por oírllelas aos meus entregos, e, inesperadamente, soltoume unha película, con tódolos seus claroscuros: ¡canto pasou cun daqueles interfeutos, a súa temeridade, o rebumbio que ocasionou Aló Arriba nas Alturas Celestiais, etcétera!

            Como os anxos sempre van que voan, largoume ese disco sen apenas pararse en comentarios, así que só me deu tempo para apunta-los correspondentes diálogos. Aquí os tedes, por se aínda valen de escarmento para alguén, a estas alturas da democracia, que o conto é vello, pero..., ¡nunca se sabe abondo das cousas do diaño, que seica teñen raiceiras, alicerces rastreiros, e multiplícanse co lume, nos incendios, nas delladas, tal e como lles pasa aos eucaliptos!

            …

            -¡Ave María Purísima! ¿Quen é, quen vai, quen dramatiza dese xeito, quen se desespera  estando xa nas Portas do Ceo? ¡Aquí nunca tal pasou…!

            -¡Abran, descorran esta nube, que estou en coiros; aquí fora, no espazo, á intemperie…! ¿Ou que sofisma é ese de que somos iguais despois da morte! ¿Onde está Deus; quen é aquí o Xefe, o Responsable, desta retención? ¿É que piden avales no Ceo; tamén no Ceo?¡Isto é unha afronta comparativa, unha falta de equidade, un escamoteo das oportunidades! ¿Saben con quen tratan? ¡Míreno ben, que aí abaixo, na Terra, fun Avogado, en exercicio, e vou apelar a Santiago, ad quem!

            -¡Querido postulante, teña paciencia, que estamos na Eternidade! -Díxolle o Gardián da Porticus Coelum, tentando acougalo.

            -¡Abra presto, que se isto é a Eternidade, aquí non hai horas de Oficina! ¿Ou hainas…?

            En canto os de dentro asomaron polo postigo, e lle viron as pintas, dixéronlle:

            -¡Que juppie, que maneiras...; chamando así, ao desaforado, nas mesmas Portas de Don Pedro…, que a pouco arrinca o petador! ¿É que non había Educadores, non había Mestres, no seu país, en España? ¡Tal parece!

            -Alguacil, déixate de andrómenas, que teño présa, moita; ¡sempre a tiven por chegar ao Altísimo! Tamén pasa que van esmorecidas as Democracias, e eu, aquí, neste Adro Celeste, á intemperie, de papón, papando auras, auras esgrevias, e sen zugar da Gloria Nectárea!

            Ao Anxo Torneiro todo se lle volvía persignarse, que nunca noutra tal se vira, ¡nin a coñecía!

            -¿Vostede, que tan politicamente se expresa, e con esa máquina de escribir ao lombo, quen é? ¿Acaso un luciferino? Así, tan citrino, e con ese carácter...; ¡claro, quen outro ser podería ser!

            -¿Eu…? ¡Agora que o menciona, ninguén; só un ánima en pena, recén indultada! ¿E vostede, que non se doe de min…? ¿Onde está a bondade dos anxos? Veño recomendado, que me recomendou a ánima o propio Cura de Churiz…; iso si, sub conditione!

            -¡Nese caso...! ¿Mais, quen lle deixou pasar, nesoutra, na Cancela do Tránsito? ¡Ten que haber un erro! ¿A quen se encomendou; si, vostede..., mortis causa? ¡Da Corte Celestial, quero dicir! ¿Pasou pola Coresma?

            -¡Non, que me coei na Porta Coeli!  Escapei do Purgatorio e vin directo para aquí, de corpo presente, que o trouxen comigo, o meu corpo, digo, por se era certo aquilo do Alcorán! ¿Teñen hurís, téñenas; desas, das duriñas, co virgo intacto? Pois, de paso que paso, quero presentar un Recurso; ¡de Casación! ¡Xa sabe, por infracción de Lei!

            -¿De cal, da súa ou da nosa? -Nun aparte, dirixíndose ás estrelas: -¡Este tío é un petulante, un soberbio...! ¡Se mo permitise o Xefe, como hai Deus que lle esnafraba o nariz, e daquela volvía ao xofre, reenganchado, coma no Tercio!

            A todo isto, a estas alturas da porfía, aquel postulante seguía impávido, sen inmutarse, desafiante. ¡Non se cortaba nin tanto así! Insistiu:

            -¿De que lei pode ser? ¡Da nosa, da dos Secretarios do Franquismo, que daquela tiñamos bula, a da Santa Cruzada, que así lle chamou a propia Igrexa ao noso Alzamento, ao Glorioso, ao Invicto! Pero fágase a un lado, que me queiman os efluvios do seu espadín; ¿entende?

            -Nese caso..., ¡céese para atrás! ¡Vostede; si, vostede! E agarde un intre, ata ver que se pode facer..., ¡en atención aos responsos do seu Cura, do de Churiz por suposto, aquel Inocente...! De momento vou consultar co noso Oficial de Scanner, aquí ao lado, no Corpo dos Lábaros...

            -¡Xa que logo, paso, pero a min os Gardas..., cádranseme, de sempre!

            Non había forma de conterlle aquela agresividade, así que o Anxo tivo que poñerse fero:

            -Dentro, non, que isto élle Purísimo. Tabernáculo, ¿sabe? Espere aí, aí mesmo, aí fóra, nese Adro das Esperanzas... -Noutro á parte e volvéndose ás Estrelas, que chispeaban coa picardía do caso: -¡Que cara, que bigote; parécese ao Hitler...! ¿Non lle ardera a ánima, daquela, en Berlín, no seu búnker...?

            Nisto, que pasou polos Pórticos Celestes, de casualidade ou de rolda, o Canteiro da Primeira Pedra, aquel Kefás de Galilea, barbado e chepudo, ¡como todo pescador que se prece! Tan circunspecto, que nin no Ceo se puido esquecer daquelas debilidades súas, aquelas negativas que lle deu ao seu Mestre; sempre taciturno, sumido nun arrepentimento exemplar:

            -¿Que che pasa, meu Anxo? ¡Sequera ti, espírito puro, sen mácula, non tés cousa da que arrepentirte, que a ti non te botaron do Paradisus terrenal! O Mestre ben que me perdoo, xa daquela, pero eu..., ¡o que sabes: penitencia, sempre penitencia; penitencia voluntaria, ad perpétum rei memóriam!

            Nin con esas, que a tal momento o Anxo Alguacil tremía coma unha vara verde:

            -Don Pedro, ¡as circunstancias! É que..., volveu, ¿sabe? Está aí fóra ese Secretario, o correas aquel, aquel que estivo destinado no Concello de Churiz nas últimas do Franquismo. Dinlle o vade retro,  pero repúxoseme, cunha insolencia luciferina!

            -¿Rapaz, é que temes caer nun renuncio? ¡Non, non o queira Deus! -Animouno Don Pedro, sempre paternal.

            -¡A verdade é que si, que estou en perigo, que ese argalleiro pode enlearme, ao menor descoido! Trae un recurso, ¡outro! Unha Reforma, ou Casación; ¡algo así! Xa sabe, cousas do diaño, influencias, que ese camarada non acouga..., ¡nin por sobre dos luceiros nin no inferno, que de alí escapuliuse antes de cumpri-la purga, e iso que só lla deran de rícino, estilo joseantoniano!

            Don Pedro, para animar no seu Anxo, chiscoulle un ollo, en complicidade fraterna:

            -¡Rapaz,  tranquilo, impasible o ademán; que se aguante, que espere, pero en todo caso, aí fóra, de pé, polo menos outro tanto como adoitaba facerlles, el mesmo, na súa Galicia, aos paisaniños da pucha, almas cándidas, todos eles, a eito! Pola conta que lle ten, que non se queixe; e logo que aquí, no Ceo, con estas nubes secas non se molla! Mentres purga, ti, que es o meu Recadeiro, avisa a Frei Marcos, ao Señor da Portela, para que se revista de Fiscal, que vai ter outro día de Gloria coa revisión destes chanchullos..., tan arrevesados! No ínterim, gárdoche eu esta Porta, eu mesmo, que me serve de humilladoiro!

            En vista daquelas ordes fulminantes, case que tronantes, do propio Kefás, non tivo outro remedio que quedarse fóra, naquel adro, paseando en círculo e dando tropezóns, aquel que fora, en vida, Excelentísimo Señor Secretario do Excelentísimo Concello de Churiz.

            Daba a impresión de que o molestasen as faíscas da súa ánima en pena pois cofábase e cuarteábase en tódalas direccións, rascando sen parar, principalmente pola entreperna, ¡casualmente por onde máis pecara! Víase tan atormentado, que mesmo alampaba polos seus ollos pitoños; e de cando en vez ollaba cara á Porta Sublime de Don Pedro, por onde discorría, a tal momento, unha Santa Compaña de almas redimidas, co Xubileu lucrado. ¡De onde, se non! A todo isto, o Fulano aquel seguía peripatético, esperando polo Salvoconduto, nada impasible aquel ademán seu, de notable falanxista, alerta, sempre alerta, ¡subido aos candeeiros celestes! Mentres, aló por dentro, nun recuncho chatolado de estrelas, ¡brancas coma seixos!, conversaba o señor Marcos da Portela co Alguacil susodito:

            -Chacho, a mandar, que aquí me tes, co espírito presto, aínda que algo canso; ¡como que acabo de chegar!

            -¡Daquela faga coma eses emigrantes do seu país, sempre de viaxe, baleirando e transvasando o contido dos Continentes! ¿Entón, vostede, vén da Galilea, de Galitzia ou da Gallaecia? Dixéronme que baixara á Terra, á súa, para darse unha voltiña, desas de inspección, e de paso para facerlle compaña ao señor Santiago, que seica o teñen aburado con tantas apertas!

            -¡É certo; aquí na Gloria sempre o é, todo, e bo traballo temos en impedi-la contaminación dos mentireiros! De paso dinlle unhas advertencias á miña Galicia, que ese Iago non acaba de emancipala, de purificala! O pretexto da miña peregrinaxe foi botarlle unha ollada ao Día das Letras... ¡Chacho, que letras, que invasión de Procesadores, que xa ninguén se lembra daquelas plumas de coroa! Melloraron; algo si, maiormente desde que teñen autonomía... E logo que o teñen todo normativizado; tan ordenado e tan regulamentado, que ata fixeron unhas Normas exhaustivas: ¡Ortográficas e Morfolóxicas! Tempos traen tempos, así que eses galaicos do Finisterrae merecen tres ou catro Nobels, ¡anuais! Sobre todo polo ben e polo moito que falan, maiormente os Xunteiros; ¡uns Horacios! ¿Sabes que "Horacio" significa, "Servo de Deus"? ¡Pois iso!

            O Anxo Torneiro, pola súa parte, cría e non cría, desconfiando un si é non é daquel chauvinista da Portela, que igual exercía de galego no Ceo que na Terra:

            -¿Frei Marcos, que me di, tanto xabón..., perfumado? Igual llelo dan eses suecos a cambio do da Toxa...; ¡agora que o controlan as multinacionais!

            -¡Alguacil, non sexas mal pensado, que estás na Gloria! Daranlles eses Nobels aos meus paisanos grazas a Deus. ¡A Deus, sobre todo, pero tamén ao Fillo do Trono, que moito espeliu neles, nestes vinte séculos de Cristianismo!

            -Neste caso tamén o será grazas a vostede, Frei Marcos; polo menos en parte, que desde os seus días ben que lles abalou nas conciencias..., despois de tantos séculos de escravitude e de anonadamento, de autoodio, maiormente eses labregos da teixa!

            -Coa vista que teño hoxe…; quero dicir, coa que acadei no meu Transo, ¡máis escribiría, e máis forte abalaría! Pero deixémonos de lerios e dime, ¿para que son requirido, nesta Porta Pretoriana, na Coeli?

            -É que volve a estar aquí, aí fóra, con outro Recurso, aquel don Litis, aquel que foi Secretario do Concello de Churiz nos tempos do franquismo. ¿Xa o coñece de vello, non si? ¡Se non a ese, si aos da súa ralea!

            Don Valentín Lamas Carvajal, lembrado máis ben polo seu curioso e premonitorio pseudónimo de Frei Marcos da Portela, que a maiores de Santo, era Subgobernador da outra Portela, da Celeste, non saía do seu abraio:

            -¿Como; pero, que dis; non lle saíran, ¡e iso por especial benevolencia de Don Pedro!, cen anos; ou cento e un día, que para o caso...? ¡Cousa coma esa...; un Atila! O seu nome de pías é Aurelio, que ben sabes que significa brillante,  pero este, estoutro Aurelio, pasouse, que tan pronto como estudou catro leis, mal sabidas e peor dixeridas, entroulle esa soberbia luciferina. ¡Tanto lle entrou, que se chega a vivir máis tempo, igual supera ao Arcanxo Felón!

            -Saíron, si, en efecto; pero este Chanchullas non se esqueceu dos preitos..., ¡nin sequera no Purgatorio!

            Frei Marcos, a tal momento develutrido, estouraba de carraxe:

            -¡Ai, ho, que cousa; a nai que o pariu! ¡Outra tal...!

            -¿A nai? ¿É que non foi xerado polo propio Alcalde, en presenza do Cacique Maior, co visto bo do Gobernador, e obrando de alcaiote o propio Lucifer; contra natura, e todo iso?

            -Tal cal, -asentiu don Valentín, -que xa o teño explicado no meu Catecismo do Labrego; mais daquela, para que a godallada fose perfecta, de cheos, fóiselles un peido, que nesa madre o criaron, que así saíu el, delgado pero robusto, coa cara de formigón armado!

            O Alguacil non puido conterse e chuspiu disimuladamente por tras dun cúmulo, incapaz de domina-la súa repugnancia:

            -¡Uf, que noxo de placenta..., con perdón! ¿Daquela, nese caso, aínda cheirará...; iso, ás flatulencias?

            Frei Marcos estivo da mesma idea e asentiu:

            -Si, supoño que si; e tamén ao xofre dos infernos. Mais, a todo isto, ¿que opina Don Pedro na súa calidade de Craveiro Maior dos Recintos Sacros?

            -Pois..., ¡seica quere convocar un Pleno especial! É para resolver, dunha vez por todas, esta Revisión dos seus Autos, por se houbo algún erro procesual, por máis que xa está farto das instancias dese..., dese Litigante! ¡Aínda máis farto do que quedou de atusmarlles aos peixes, daquela, no Tiberiades! Cando foi do tránsito deste don Aurelio, seu padriño, Lucifer, que debía estar en paro, tentou á súa Pasante para que lle puxese unha máquina, desas de escribir, das que usaban aí abaixo, na Terra, antes de xeneralizarse iso das impresoras, enriba do cadaleito; así que esa condenada meteulla no panteón, envolta nun feixe de crisantemos, facéndolle de tripas, de armazón, á propia coroa, ¡tal que unha lima dentro dun bolo! ¿Entende? ¡Contrabando coma ese nunca outro se nos coou!

            -¡Chacho! ¿Oes, como é que lle fixo iso; levábanse mal, ou que?

            O Alguacil denegou coa cabeza ao tempo que elaboraba a súa tese:

            -¡Que va! Foi por culpa de que quedou mal ensinada, ¡vingativa!, que os secretos sumariais leváraos consigo ese Litis. O caso do caso é que aquela máquina, aquel artefacto das trapalladas, non lle servía de gran cousa á secretaria do Secretario, xa que se ía dedicar, no sucesivo, aos seus labores...

            Frei Marcos, que seguía sendo algo inocente, e iso a pesares do seu cargo de Fiscal:

            -¡Claro, si; supoño que si: ama de casa! ¡Labores meritorios..., que por certo están caendo en desuso!

            -¡Marquiños, frío, frío! Ela dedicouse aos labores propios do sexo, pero do seu..., ¡que iso tamén llo ensinara don Litis, que por ser, tamén era un experto en kamasutra! Fose o que fose, e fose como fose o aquel do transbordo desa máquina de escribir, ese contrabando do finito ao infinito, do temporal á inmortalidade, o caso é que agora...; ¡iso, xa o ve, que para el non hai papel dabondo, nin nos almacéns do propio Iscariote!

            Frei Marcos, que fora periodista na Terra, que precisamente por aqueles tempos, na súa xeración, iniciouse o chamado periodismo de investigación, sabíaas todas, maiormente as do caciquismo rural, ¡pero o que é neste caso...! Matizoulle o Alguacil:   

            -Iso da máquina ten unha agravante: ¡que non era a del, que sempre utilizou as do Concello! Facendo nesa máquina, na oficial, aquelas receitas, as súas, as privadas, disolutas e disolventes, todas elas, dáballe ao seu clientelismo, ao local, a seguranza de que os seus ditames eran..., ¡iso, oficiais, ou séxase, do propio Concello! Así aforraba un tempo libre para...; non o debera dicir, e menos aquí, neste Real Sitio: ¡para irse de...; vaia, xa entendes, esoutra afección tan pracenteira, e tan arraigada, do susodito, que lles daba a todas, e chegaba para todas, fose en seco ou en mollado, que nin que fose un contrario daqueles das paradas!

            O Anxo sentíase entre abraiado e divertido, por momentos, con aquelas novidades abracadabrantes:

            -¿Así que tiña un bufete na propia Casa do Concello, en Churiz, compatibilizando o incompatible? ¡Vaia, vaia! Sendo así, aqueles xamóns, aquelas propinas dos seus chanchullos..., ¿tamén llos levaban á Secretaría, á vista de tododeus? ¡Moito me parece!

            Frei Marcos estaba ao día, bastante ben informado, que por algo era o Fiscal das Falcatruadas Galaicas, un posto de oposición restrinxida, así que lle deu tódolos detalles do caso:

            -¡Non, home, que non é así! Ti, en tanto que Alguacil Celeste, estás atrasado, obsoleto que din os españois, que de sempre fómo-los adiantados da picaresca, e ata che conviña facer ese Máster da Reciclaxe Xudicial! Certo é que despois da guerra, da de España, coa fame e coa corrupción daquelas forzas vivas, viñeron aqueles agradecementos graxos, untuosos, xamonís; pero dos graxos pasouse aos crasos; e destes, ás porcentaxes, que xa fai tempo que lles furrula o negro... "Rubio", ou de don Mariano, lle chaman, para disimular. ¡Negras son esas maletas nas que se acomoda e nas que circula! Os billetes do Banco de España sonche de curso forzoso en materia de mordidas, tráfico de influencias, adxudicacións dixitais, etcétera; séxase, nos chanchullos de moda; ¡por desgraza, en todos! ¿Que, que che parece esta corrupción, é ou non é, fénica?

            -¿Fénica, de fentos? ¿Esta verba, ese neoloxismo, é do galego actual, do normativizado?

            Frei Marcos riuse da inxenuidade daquel Anxo, que por aí se ía coa súa:

            -É fénica porque vén de fénix, aquela ave mitolóxica que rexurdía da propia cinsa... Neste caso concreto, procede das cinsas daquela ditadura inefable…

            O Alguacil retorcíase coa sorpresa, feito unha espira:

            -¡Que cousas, en catro fanegas de terra! ¡Nin desde aquí, nestas alturas, o vemos todo, Frei Marcos!

            -¡Pois, o que é neste asunto, inda menos, que ese Tío, este Fulano das Fulanas, adoitaba cerra-las contras!

            -¡Ve aí ten! Parvo eu que coidaba que o facía para que non lle vísemos os sorrisos que dedicaba á muller do Alcalde...; que dona “Triunvira” lle puxeron aqueles de Churiz, pero iso foi desde que se espeliron..., ¡polo mundo adiante!

            -¡Máis cousas, e xeralmente non sanctas; moitísimas máis! Por certo, que aínda non falamos do importante: ¿Don Pedro puxo data para que vexamos a Apelación deste…, deste Chanchulleiro?

            -Por de pronto díxome que o tivese esperando, aí fóra, no adro. ¡Ben sabe, aquilo dos xudeus, a Lei do Talión, ollo por ollo, dente por dente...! E que poña ao seu dispor, Frei Marcos, dous Gardiáns, destes da Xudicial, para que fagámo-las verificacións precisas. Teña presente que este Litigueiro era un experto, un experto en facelas etéreas, ao vapor, sen deixar rastro, así que agora que está de volta, ¡de volta de todo, ou de case todo!, e que xa ve coa luz eterna, ¡vai ser temible! Vostede abra eses ollos, os seus, os actuais, os transfigurados, que eu, mentres, pasareime pola Escola de Periodismo, para un reciclado de urxencia de cara aos tempos futuros, pois estes terráqueos, canto máis se lles aproxima a fin do mundo, máis rebeldes se fan!

            Frei Marcos quedouse meditando:

            -¡Ata nos fará falla..., a todos, por tempos! Oes, de paso que lle píde-la venia a Don Pedro, pregunta aí na Sala dos Lábaros por se están dispoñibles eses xemelgos tan aristarcos, e tan arriscados, o Fisga Seis e mailo Fisga Nove. Se os atopas, ao que estean dispoñibles, mándalles que se reúnan comigo no Laboratorio Primordial, no da Administración Única, que imos darlle un repasiño á reportaxe deste Fulano, deste Elemento, máis que predemocrático, cavernícola, dos poucos que deben quedar sen depurar. ¡Tan inxel e tan purísimo é ese tío, na súa propia impureza, que nos vai facer suar!

            -Frei Marcos, fareino, de seguida, pero non se faga ilusións nisto de arrinca-la nichela, que don Litis igual deixou fillos naturais, incorporados ou enchufados, na presente democracia da súa Gallaecia.

            -¡Confiemos que non! ¡Laus tibi, Criste, irmán Alguacil! E deica logo. Que che aproveite esa reciclaxe que vas facer..., para mellor cubri-los obxectivos do teu cargo, que tal e como andan as pescudas, ser Periodista hoxe en día é unha carreira emocionante, das de porvir, ¡incluso no Ceo!

            …

           

            Un momento despois, que na Eternidade, como as cousas se fan primorosamente ben, e por tanto levan o seu tempo, visitaron ao Fiscal, a Frei Marcos, aqueles Fisgas, aqueles xemelgos, asignados ao caso, tan cativos eles, comparativamente cos Tronos, e xa non digamos coas Dominacións, que no Ceo chámanlles, afectuosamente, "Microchips". Viñan alasando, polo peso pero tamén polas présas:

            -¿Que traedes aí, nesas angarellas, para que teña que axudarvos unha parella de Querubíns? -Inquiriu Frei Marcos resistíndose a crer o que vía.

            -¡É o expediente terreal do seu amigo; estes son os vídeos sincrónicos da súa ánima, dos seus actos e das súas teimas!

            Pero o Fiscal seguía incrédulo:

            -¿Estades certos? ¿E non serán os do Aceite de Redondela, aquel asuntiño de marras?

            -¿Por que o di, Frei Marcos; ou é que dubida da nosa aptitude, ademáis da nosa actitude?

            -¡Polo volume e polo peso, semellante rolo..., para un só Elemento! ¡Rapaces, isto é desbordante, inusitado!

            Contestoulle o Fisga Seis, mais era igual quen o fixese dada a afinidade que tiñan ámbolos dous:

            -Querido amigo, as evidencias sonlle estas, que aquí non hai erro posible; e se non o cre, vexa este rótulo: PROCESO DE DON LITIS, SECRETARIO QUE FOI DO CONCELLO DE CHURIZ, FALECIDO POR CAUSA DIRECTA DUNHA CHEA DE PERCEBES EN MAL ESTADO, QUE LLOS REGALARA UN PICAPREITOS DA CORUÑA QUE RESULTOU SER AMIGO DA PARTE CONTRARIA. SENTENCIA RECAÍDA: CEN ANOS E UN DÍA DE PURGATORIO, CON ILLAMENTO TOTAL, SEN RECIBIR DÁDIVAS NIN VISITAS FEMININAS, ASÍ COMO INHABILITACIÓN PARA EXERCER CARGOS PÚBLICOS PER SAECULA SAECULORUM. AMÉN.

            -Ti, o que falaches, ¿es Fisga Seis, non si?

            -¡Servidor! Aquí ao meu irmán chámanlle, tamén en clave, Fisga Nove; pero coido que vostede xa nos coñece, doutras...

            -Si, pero custoume distinguirvos: os dous sodes tan puros, tan puros e tan brancos, ¡inocencia absoluta!

            Quen lle contestou foi o Nove:

            -¡Élle fácil! Eu, Fisga Nove, sempre miro para arriba; e aquí meu irmán fita para abaixo; desta maneira a imaxe sae conxuntada, en oito micras, bastante completa e máis ben compacta, con moitísima definición.

            Frei Marcos invitounos a sentarse cabo del, naquel curruncho da Fiscalía, nuns escanos cirróticos, deses de cirros compactos, que no Ceo todo é sólido, pero transparente, ¡máis có diamante!

            -Rapaces, esa técnica ímola precisar na Apelación deste Fulano, que xa sabedes que pide...; non pide, esixe, Casación, por Infracción de Lei! Tratándose dun Elemento, teremos que mirarlle os feitos, as feitas e mailas desfeitas, do dereito e do revés, por arriba e por abaixo..., ¡escroto incluído!

            -¡Pois para iso estamos, Xefe Marcos; ao seu dispor, así que empezámo-la nosa tarefa cando guste, agora mesmo que sexa!

            -¡Grazas, amigos! Pero antes fareivos unha advertencia: Se temos que preguntarlle algo, algunha puntualización, ao Litis, poño por caso para esclarece-las súas contradicións dialécticas, tede por seguro que alegará ignora-lo galego; por conseguinte, non lle fagades caso: vosoutros seguide nesa lingua, que ben expresiva é, que tamén lle falaban desa maneira aqueles paisanos da pucha, e ben que se entendía con eles, ¡máis que á viceversa! Agora as pégas, os encordios, poñémolos nós, ¡que el xa pasou de mangante a mangado! ¿Conformes? Entón poñámonos a visar as películas deste Peliculeiro;  pero ollo aos renuncios, e tamén ao tráfico das influencias…, por se mete recomendación, que no Ceo sempre nos pasamos de inocentes!

            O señor Marcos, Tío Marcos, Marcos da Portela, Frei Marcos, que tódolos nomes e tódolos tratamentos tiña, tiña e merecía, acomodouse na súa cadeira de Auditor do Tribunal de Depuración do Caciquismo Galaico, gañada a pulso naqueles tempos do seu estudio das miserias labregas. De par súa acomodáronse o Fisga Seis e mailo Fisga Nove, dispostos, todos eles, a facer xustiza, ¡da boa, da xenuína, da celestial!

            As pasaxes da vida impúdica daquel Litis, das que alí se tomou nota, foron as seguintes, deixando para a Defensa aqueles cadros nos que se vía ao Secretario referíndolle pecados miúdos ao Arcipreste de Churiz. Nas súas confesións, nas parciais, naquelas que os da Fiscalía lle cederon á Defensa, non todo era virtude pois o Secretario, en vida, só confesara os veniais, e para iso mesturados con algún que outro que era do próximo. Fixérao así, a estilo fariseo, para que o Arcipreste non formase mal concepto, para que o admitise de grado na súa intimidade, e maiormente para comparti-las timbas de dominó do Café Central. A propósito daquel Café pouco haberá que dicir que sexa puro, pois, á parte de acubilla-las forzas vivas de Churiz, naquel mentideiro acostumaban parar eses cazadores de altura, tan afeccionados á pita do monte dos Ancares, amén dos pescantíns da cana libre, xentes dun creto valorativo moi escaso, e ás veces, inapreciable.

            Aqueles Analistas, aqueles Inquisidores, aqueles Fiscais que vimos de coñecer, pecharon as portas do seu Laboratorio Analítico e tiraron dos cortinóns para que o resplandor do Ceo non lles impedise aprecia-las tebras da ánima de don Litis, que así, por ese alcume, era coñecido nos Libros de Admisión Celeste aquel prototipo dunha caste de mangantes que tanto abundou na nosa Galicia, polo menos ata a época da transición política na que empezou a estar mal vista a cacicada ordinaria, tradicional e crasa. De entón para acá os Operadores Locais saen das urnas despois dunha incubación de catro anos; quere dicirse que teñen outro enxendro e, sobre todo, cultivan outro enxeño, que aínda é un secreto de Estado por tratarse de técnicas sofisticadas, de imaxe, elitistas; tanto, que coido non se vulgarizarán ata que avance o XXI e se impoñan as listas abertas, séxase, desbloqueadas, que desas artes fálase pouco mentres viven os interfeutos; por respecto humano, supoño, ou acaso porque se espera, deles, deses Conseguidores, previsoramente, certas cuñas axeitadas ás necesidades de cada quen. Isto que segue foi o que apuntaron aqueles Investigadores da Auditoría Celestial, traducidas ao galego tódalas intervencións castrapas, que por certo foron abundantes:

            -...

            -¡Arriba España! Don Manuel, meu querido Alcalde, aquí lle amoso estas credenciais: Carné da Falanxe. Unha fotografía vestido de Alférez das Milicias. Estou marcial, ¿non si? Certificado de alumno distinguido, séxase, ¡cum laudem!, da Escola de Administración. Unha carta do Gobernador onde lle di, a vostede, si, a vostede, que a adhesión da miña parentela, maiormente miña tía, -fabricante en Noreña duns chourizos magníficos, homologados polo Soivre-, ao Glorioso Movemento, sempre foi..., iso, ¡inquebrantable, estática! E igualmente meu tío, un Camisa Vella, ¡daqueles de Vilagarcía! ¿Sigo? ¡Teño máis, pois teño méritos dabondo como para que me fagan Gobernador!

            Con iso, con semellante alocución, o Alcalde de Churiz quedou impactado, ¡e sobroulle!, feliz e admirado con aquela adquisición, con aquel complemento, excepcionalmente titulado:

            -¡Canta nobreza! ¡Ai, ho, coa metade deses títalos, e coas miñas influencias, xa sería eu, lo menos, Alcalde do Sáhara, que seica é o Concello máis grande de cantos temos, que por algo nos din os ideólogos do Partido que España é Unha cousa Grande, e tamén Libre, libérrima! ¿Non ve-lo meu caso? Fago canto quero, e só coa palabra, coa verba..., sen usa-la vara, que nunca precisei ameazar, a ninguén!

            Don Litis, ou Litixios, a escoller, tentou aquel terreo para asegurarse de se o Xefe Local era efectivamente un as de bastos, que esas referencias lle dera un amiguete seu, un carca daqueles da Xefatura Provincial. Proseguiu, só que cun mínimo de cautela:

            -Como ve, sonlle de fiar, así que fiarei ben fiado, do fino; quero dicir, coa clientela súa, que do seu nada preciso; ¡en absoluto! Neste distrito de vinte mil almas podemos vivir os dous, a pleno pulmón, ¡sen suar pouco nin moito! ¿Que, que  me di? ¿Acoplámonos?

            Don Manuel, que xa o iremos coñecendo, ademais de terratenente era un bo veciño, amigo do que máis..., ¡do que máis lle daba!

            -Pola miña parte non haberá problemas, ¡sempre que respectes o meu couto! Así que empezaremos pola derrega: En público ti e mais eu tratarémonos de don, ¡como nos corresponde! Este é o primeiro dos Mandamentos da Autoridade, que mos ensinou o propio Gobernador, daquela..., ¡daquela que me escolleu, pola graza de Deus! O segundo é semellante ao primeiro: ¡Tratar aos Cregos mesmo, mesmo, coma a ti mesmo! Tamén mo dixo aquel Gobernador; e para máis consello engadiu que desde as liortas de Franco co Cardeal Segura, "en España non hai mellor seguranza".  A partires diso, nós redactamos tódolos Mandamentos; ti e mais eu. Mellor dito, eu douche as ideas, e ti repárte-las comas, as comas e mailos tiles, que naqueles exames patrióticos..., iso, que non había tempo para chanta-las vírgulas, e logo que para algo están as Secretarías Letradas, ¡digo eu!

            Aquel Técnico tan técnico era que nunca esquecía unha peza:

            -Manuel, fáltanos un resorte, unha precaución: ¡que aínda non falamos dos Concelleiros...!

            O Alcalde riuse, a pracer, co seu riso aberto, bonachón, que por tal o tiña o seu Párroco - Arcipreste. ¿Quen mellor para opinar do seu Gran Edil, do seu Commendatore, que o psicanalizaba anualmente, polo Precepto?

            -¡Ese problema é meu! Aquí son o Alcalde, por obra e por graza de Deus…; de Deus, e tamén do señor Gobernador, por suposto, que non serei eu que o faga de menos! Ti es o meu Secretario, ¡por obra e por graza deses estudios, deses certificados, desas recomendas...! E logo están os Concelleiros…; en efecto, eses Concelleiros do nabo engurrado..., ¡pero están ao remate da corda, do cinto, chegando á fibela! ¿Concelleiros? ¡Boh, eses son os meus lexionarios; coma quen di, o Tercio, as lexítimas curtas...!          

            Litis aproveitou para darlle unha enxaboadura:

            -Certo é, e razoado está; ¡propio dun Alcalde competente, dun home excelso, unxido pola graza de Deus! Pero, ese Terzo, o familiar, maiormente nalgún Concello desta bisbarra, seica deron murga, co bombo e cos pratos...; ¡en plural, que nada de prato único!

            -¿Os do Terzo? ¡Boh, eses tamén os presido eu, eu mesmo, que che son cabeza de Familia, Numerosa e con título!

            Aquí mesmo, neste punto, cortouse a primeira daquelas cintas, daqueles vídeos biográficos, anímicos, que na presentación non se falara máis nada; ¡nada importante, que para toma de posesión foi abondo! Pola familia do Manuel, á diferenza dos anteriores, aquel Secretario nin preguntou, que non é boa dialéctica mesturar as churras coas meiriñas. ¡Non lle preguntou ao Manuel porque xa lle preguntara ao Comandante do Posto da Garda Civil, para o que tamén trouxera un mazo de credenciais!

            No arquivo persoal, no confidencial, no daquel Sarxento mostachudo, ¡tan eficiente coas caxatas de refillo!, había constancia, confidencial, de que dona Mabel, Mabeliña para os íntimos, era amiga dos amigos, ¡á súa maneira! Amiga de facer favores con tal de que o don Juan da quenda levase gravata, e a invitase a café, polo menos a café, de cando en vez, tal que no Parador de Portomarín, ou no de Ribadeo, canto máis lonxe, mellor, nas ocasións, frecuentes, nas que o ínclito don Manuel se ía a Madrid, dicíase que ás xestións propias do seu cargo, ou sexa, a bailar, alternando con certas bailarinas, correspondentes, gueixas, de boa parte da alcaldada española, ¡por tempos!

            "Alternancia" para o Alcalde de Churiz era sinónimo de vacacións pagadas, claro está; principalmente do capítulo da conta "B", aquela dos Gastos de Representación, que se nutría dos, "Teña, mil pesetas, para un café..., e mil grazas. ¡Desculpe polo pouco, pero é que este ano..." De sobremesa, extratipos; en metálico, sen retención fiscal. Extratipos das contas bancarias nas que se adurmiñaban, ¡ou extraviaban, definitivamente!, os Presupostos descarreirados, os desafectos, os conseguidos oralmente; ¡daquel xeito ou doutro, pero sen papeis!

            Pola súa parte, aqueles Fisgas, técnicos en gardar e en escudriña-las ánimas, instalaron as cintas do Caso para estudalas coidadosamente, pero con certa indulxencia, deténdose con particular atención nas que aquí se refiren, de seguido.

            O enigma está na localización dese Churiz, e mirade que presumo de coñecer todo Galicia, e parte do estranxeiro, desde o Navia á Fisterra, e de Tui ao Bierzo, pero, nada! Fracasado na miña xeografía, consultei con sete sociólogos, ¡hainos por milleiros, case tantos como avogados!, pero todos me dixeron que para iso, para esa localización, non hai compás; que casos semellantes déronse, moitos, lo menos, lo menos, en 303 Municipios deste país, desde aquela Guerra Incivil ata que foi amencendo esta Democraciña, tan tenra e tan inxenua a pobre que arestora aínda está no seu barrelo, na súa caneta. Ítem máis: dixéronme, pero neste intre non me lembro quen foi, que as gorgas abrollan, a menos que se traten estas terras tan débiles e tan proclives, de natureza caciquil, unhas por comenencia e outras por pura necesidade, co herbicida "ombudsman"! Engadíronme, a título de bo consello, que, polo si ou polo non, se quero ser feliz, que vote, que pague os trabucos relixiosamente, e que cale, que a Democracia Inorgánica, esta rapaciña coa que casamos, xa de segundas, tampouco sae de tanta honra como dela se esperaba, que por algo, ¡por moito!, a Igrexa non a acepta de boa gana, non a goza, ¡polo menos na Curia Romana!

           

¡Cámaras, acción!

            A tal momento na Auditoría Celestial xa non sopra nin a máis leve aura. Aquel Sector entrou nun paroxismo revisionista, nunha retroacción rotunda, acelerada: Tanto o Fiscal, Frei Marcos, coma os Fisgas, están atentos aos vídeos da ánima do tal Litis, concentrados, absortos, sopesando tódalas súas actuacións, as directas e mailas indirectas. Como escena visible, aparece en pantalla un interior da Consistorial de Churiz; bastante cocho por certo suposto que as mulleres da limpeza, coa paga do Concello como única retribución e sen outro estímulo, reparten o seu tempo entre a Consistorial e mailo pazo do señor Alcalde, así que é doado deducir en cal dos dous sitios prestan máis atención.

            -...

            -¡Señor Secretario, con permiso! ¿Pódese; pódese pasar?

            -¡Pase, Oficial; pase! Casualmente ía chamalo eu porque é propio que nos coñezamos a fondo; ¡cómpre que sexamos bos amigos!

            -O que é por min non queda, señor Secretario. Xa sabe que me chamo Ramón, pero como me criei aquí, na propia Vila, e todos me coñecen, daquela dinme, así, nun abuso de confianza, Ramonciño, nada máis que Ramonciño, que a xente élle macanuda: das un dedo e trábanche a man..., toda, enteira!

            O Secretario, á vez que lle apertaba aquela manopla, os cinco; tanto, que case lla arrinca; ¡afectuosamente, por suposto!

            -Iso será porque lle ven un carís honrado. Ou moito me equivoco, cousa que só me ocorre de Pascuas en Ramos, ou teno; ¡iso, carís; carís e carisma, todo xunto, asemade!

            Ramón, que de afagado medrou un palmo, transixiu, humilde:

            -¡Tanto coma iso...! O que lle podo asegurar é que cando se presenta a ocasión de facer algún que outro beneficio, digamos, municipal, ¡por min non queda! Considere, señor Secretario, que teño cinco fillos; e como os haberes dan pouco de si para tantos deberes, que o señor abade manxa do que canta..., ¡xa sabe, cada un á súa manxadoira, á que teña máis preto de si!

            -¿Como? Non se escorra, non se vaia polas pallas, que Don Manuel faloume de que vostede xa herdou, precisamente do Alcalde anterior; ¡moito, montes e mourelas, leiras e penelas!

            -Tiña que herdar, señor Secretario, ¡á forza, por imperio legal que se di! Era sobriño seu, concretamente o da casa, ¡que é como se pon nas notas necrolóxicas! ¡Por parte, afillado! Pero non vaia pensar que xuntou tanto como pregoan eses envexosos do alleo, que naqueles tempos os Presupostos éranlle..., ¡frugais! Por parte, tivo que facer aportacións, cum quíbus, para contribuír ao esplendor de moitos actos, fosen públicos ou secretos, que onde non, daquela..., ¡daquela non houbese chegado a vello, dacabalo desta poltrona, da municipal, tan falsa que é!

            Aquel home, ¡ou o que fose!, aquel Litigueiro, polo que se ía vendo nos vídeos da súa conciencia, talmente parecía que o educaran nun Colexio da Santa Inquisición: enxoito do corpo e frío do ánimo; as paixóns íanlle por dentro. ¡Escasas, non; controladas, si!

            -¡Querido Ramón, xa me decato de que vostede é humilde; xa! Por exemplo, estase esquecendo de que ten dous lugares, dous casaríos, ¡con caseiros! Aquí, neste municipio, poucos o igualarán...; ¿si ou non si, señor Oficial?

            Ramón, bastante intuitivo, a tal intre deu en rever, que motivos tiña, pois, á parte daquel sonsaque inmisericorde, estaba cara ao sol, cara a ventá, que boa precaución tivera o Secretario poñéndose el mesmo de cu para a luz, para o sol, que así lle ensinaran na Escola da Administración Local: "A luz, por cortesía, toda aos ollos do súbdito..., ¡para desintegrarlle a personalidade, que de paso esfarélaselle a dialéctica!".

            -¡Boh, iso pouco é! -Explicouse. -¡Total, o de meu pai e mailo dese tío! Entre os dous caseiros, se non fose o que eu angazo aquí, no Axuntamento, daquela pouco xuntaría; ¡nin para mante-las sete bocas! Sómoslle sete, sete patriotas, señor Secretario-Interventor; téñamo en conta no seu comedeiro…; quero dicir, nas contas desta Casa, desta Casa que só debe ser pública para os de fóra, ¡cousa que sempre se fixo!

            -Ben; pois, daquela, xa o sabe: a facer méritos, e a portarse, que un dos meus deberes como Xefe do Persoal é o de velar pola súa moralidade, pola pública; en recta Administración, que se di; por ende, os gavilleiros das gavelas, das outras, das que non sexan gabelas estritas, teñen que ser prudentes..., ¡só perigo dun cese fulminante! ¿Entende este consello tan..., amigable? Nese caso, escriba no seu entendemento, cen veces: ¡Deus débit, Deus ábstulit!

            O Oficial seguía revendo, minguando, ninguneándose a si mesmo diante dun Secretario tan excelso, e á vez, tan perverso e tan protervo:

            -Iso non irá por min, señor Secretario, que eu, xa ve, cinco fillos; ¡e todos meus, que por aí, noutros casos, pode haber dúbidas!

            A todo isto, Aurelio deulle unha finta dialéctica, ¡para que os cravos afondasen nas mans do crucificado, para que as cousas quedasen claras! De paso, aproveitándose daquel intre de debilidade provocada, de confidencia do seu Oficial, deulle outra volta á parafusa do seu sometemento:

            -¡Ramonciño, comigo non xogue, non xogue ao galego, que eu, aínda que veño de fóra, estou dentro, que nacín nas Españas! Por certo, falando dos de dentro que aos de fóra xa os irei coñecendo, cos anos..., ¿que tipo de persoal temos aquí, na Consistorial? A súa obriga, tanto a moral como a material, é informarme, minuciosamente, rigorosamente, ¡sen reserva mental!

            Ao Ramón presentábaselle unha oportunidade de serlle simbiótico, útil en definitiva; aproveitouna, feito un cándido:

            -Á parte do Chofer, dos tres Gardas e desas mulleres da limpeza..., esas que cociñan na casa do Alcalde, ¿sabe?, estalle o Auxiliar, pero ese..., ¡ese maldito cousa auxilia, salvo na casa da súa chorba!

            -¿Como é iso do Auxiliar? -Aquel Secretario, cando interrogaba, máis que preguntas facía imprecacións inquisitoriais, cesáreas.

            -Un erro de meu tío, ¿sabe?, que cando morreu aquel Oficial, o Segundo, un home excelente, que ademais era xordo, e por ende, de poucas palabras, pero todas ben medidas e ben comedidas, ordenou convocar oposicións; desas, das libres..., ¡para que entrase o fillo da Porteira! Que non, tío, lle dixen daquela, que o Segundo ten que ser da miña confianza, ¡da miña! Pero el convenceume, ¡de momento!, que me dixo que podía caer Franco, e que viría unha democracia subseguinte, das podres; que había que ir lavando a cara...

            ¿Caer Franco? Quen caeu, de alí a pouco, foi meu tío, cunhas febres do diaño, que igual foi unha sífilis que lle pegou esa Porteira, a nai dese Xaquín, ¿entende? Xaquín é fillo da Porteira, así chamada porque casou co Porteiro, do Xulgado e mais do Axuntamento; ¡asemade, dous cargos á vez, unha inmoralidade! Neste Churiz, xa ve, a intercomunicación é das catro familias, que o acaparamos todo por..., ¡por dereitos de tradición! ¿Vaime seguindo, don Aurelio? O caso é que esa Porteira, de casada primeiro, e despois de viúva, e meu tío, o último Alcalde, ben sabe, fixéronse favores, ¡recíprocos! Esa maldita pagoulle cun sifilazo mortal, que o estará purgando, ela tamén, terzás e purgacións, no inferno, a base de xofre, ¡que por aló igual non coñecen o permanganato!

            O Secretario algo diso tamén sabía; ou máis exactamente, moito: das concomitancias e das endogamias locais, pero seguiu espremendo no seu limón:

            -¡Tomo nota! En vista diso, ao Auxiliar recibireino..., ¡mañá mesmo! Ou se cadra, pasado; ¡para que queden marcadas as distancias! ¿Así que ese tío, mellor dito, ese fillo de..., desa Porteira, desa transmisora..., que ata pode ser seu curmán, seu parente, é Auxiliar? ¿Estudou Dereito? 

            -¡Dereito estudeino eu, pero saín torcido! A miña perdición foi que viñese, co punto, dende Santiago, aquel verán, na época de voltea-la herba..., cando ía en terceiro. Daquela, unha tarde, deume por axudarlle á filla do caseiro a empalla-lo feo, que ameazaba o trono; pois ben, digo, pois mal, que estando niso do feo, alí, no mesmo prado, tronou..., ¡e de impresionados, puxémonos a facer unha porcallada, desas de penetración...!

            -Ramón, siga, que eu, entre outras disciplinas que non son do caso, tamén estudei, ¡e precisamente Dereito! Comprendo tódolos siloxismos, á perfección, coas premisas respectivas; tódalas conclusións ab hoc et ab hac; ¡ás dereitas, que meu avó tamén o era, iso, Avogado!

            -¿De dereitas, non si? -Aventurouse Ramonciño a preguntar..., ¡non fose o diaño, pois na Facultade tamén os había esquerdosos!

            -¿Eu? ¡Xa o ve: ambidextro! -E mostroulle ámbalas mans, algo abertas, formando un cazo. Fodeuno ben, que con aquela "premisa", absoluta, cortante, ao Ramón éralle imposible seguir inquirindo.

            A camaradería do Litis, aparente por suposto, con aquela afinidade, relativa, dos estudios respectivos, fixo o resto; e Ramón, captado, cativo e captivo, espapallouse, foise da lingua, ao completo:

            -Mire, con franqueza..., o caso é que se estaba tan ben, alí, naquelas brañas, tombados na herba, nun bo xacer, con ese tufo tan..., acalorante..., que niso, neses praceres pecadentos, co brinquete acelerado, ao máximo..., aquela xeira levounos ao sono, caendo nunha especie de modorra. Daquela..., ¡daquela mesmo comezou a conta atrás, esa dos nove meses! Entre meu pai e mailo tío, seriamente advertidos, ameazados pola familia da rapaza, ¡que tiñan un curmán no monte!, convencéronme para casar. ¡Xa ve! Aquela enfermidade, aquel regadío extemporáneo, fertilizante, da miña propia semente...; ¡a verdade é que outro arranxo non tiña! Meu tío, ante aquelas circunstancias, e como regalo de voda, fíxome Oficial; así, de entrada, ao directo, pola vía decretal. ¿Que máis lle podo dicir? A vida é como é, ¡unha consecuencia!, pois iso que empeza por efe de traducido ao galego..., ¡outra compostura non lle ten!

            Como era atendido, ¡que máis quería o Secretario que penetrar nos segredos dos seus ínfimos subordinados para captárlle-los puntos vulnerables!, aquel Ramón, ademais de arar, acadullou:

            -Mire, outro caso, antagónico creo que se di, élle o dese perillán, o tal Xaquín, pero ese é un experto, ¡ou está esperto, que nunca se esquece de mete-la marcha atrás! Ándalle martelado coa filla do señor Paco, ese xudeu que din que foi masón e que lle perdoaron, daquela da Lei de Represión, por..., ¡por acusón dos outros! É o dono dos Grandes Almacéns, aí, nese cruce da Ponte. Uns almacéns que teñen de todo, ¡de todo menos vergoña! O susodito, o Xaquín, ademais de chulo, élle Perito, ¡Mercantil! E para máis chulería, ¡dáse de comunista! Un vaidoso, que presume de saberse, ao completo, as obras completas dun tal Marx. ¡Si, si, o que oe: comunista, pero acompaña unha herdeira, das do número un!

            Aurelio mostrouse conforme pero á súa maneira; ¡outro estilo, outra categoría, outra preparación!

            -¡Vaia, vaia; pois, con eses antecedentes, haberá que vixialo de cerca! En proba desta confianza encárgolle a vostede, Ramonciño, esa labor, que agora, ao vir eu, vostede queda aliviado de certas responsabilidades; por exemplo, das relacións públicas. Por de pronto, páseme as Normas do Planeamento; todo o que se refira ás Licencias de Obra, que xa vin que teñen tódolos expedientes nese armario, aí, detrás da mesa do Auxiliar. ¡Iso é unha neglixencia, grave! E concorre, así mesmo, que aquí o experto en Urbanismo son eu; ¡o único experto, a mais de esperto, que veño casualmente de face-la especialidade! Xa verá vostede, xa verá, que urbanidade imos ter, de aquí en diante, neste Churiz tan..., ¡tan churro, tan churro e tan desmadrado, á vez que desmedrado!

Por hoxe máis nada, rapaz. ¡Ah, si! Que cando alguén lle pida un favor, destes, dos municipais, vostede fale comigo, sempre comigo, sen receo, ¡que por algo son o Asesor deste Concello! De hoxe en diante, eu, que son Avogado, teño a responsabilidade de que esta Santísima Casa, ademais de Consistorial, sexa un templo, ¡un Templo da Xustiza! ¿Moncho, está claro? ¡Aténdame, que non adoito repeti-las miñas consignas! -Engadiulle, petulante e ameazante.

            Ramón a todo isto tivo o presaxio, a intuición de que, co novo Secretario, ían cara ao inverno, que se lle caían as follas do seu mangoneo caciquil, tantos anos compartido, se ben en segundo plano, co seu compadre, co Salmonte, así que primeiro falou para dentro e despois para fóra:

            -(¡Non sei, non sei…!) ... Entón fareino ao seu gusto, señor Secretario; vostede dispoña de min, como lle pete, que xa lle dixen cal é a miña disposición; a miña disposición e tamén, ¡tamén!, a miña situación..., familiar..., un tanto precaria..., ¡niso da liquidez! ¿Entende? ¿Que si? Daquela..., ¡daquela xa sabe o dito: vive e deixa vivir!

            -¿Queee...? -Escapóuselle un cometón violento, reaccionario, que foi parar á mesa de castaño, naquela tampa rebordante de tallas, pero non se mancou, nin el nin a mesa, duros, ámbolos dous, a cal máis.

            -Non, nada; é un refrán...! -Disimulou Ramonciño, e caro lle custou, de asustado, de claudicante, feito unha eiruga, sen terra mol na que achantarse!

            O tirano, pola súa parte, non tiña escrúpulos, pois aquel tipo só sentía as molestias e mailos gozos físicos, segundos os casos, así que distendeu as súas falanxes, soprándolles, ao disimulo, que algo lle doían. Polo demais, críptico, coma sempre:

            -¡Si, claro; comprendo a súa disposición; e tamén está iso da súa situación familiar…; ¿como dixo?, angustiosa! Toda a lealdade que se teña comigo, toda a submisión, libremente aceptada por suposto, terá a súa recompensa, ¡que nunca lle vai faltar trigo ao que semente na miña chousa! ¿Sabe iso de que a Deus rogando...?

            - ... e co mazo dando, ¿non si, don Aurelio?

            -Naturalmente; co mazo e co pau, que as letras..., ¡co sangue entran! ¿Como era o outro...? ¡Ah, si: Quen en boa árbore se abeira, ten sombra e cabeceira! Pero o que é niso das gavelas municipais..., niso non sexa seareiro, non se pase na cobiza, Ramoncete, pois a muller do César, a mais de honrada..., ten que parecelo! Así que, a bos entendedores..., ¡gaitas do fol! ¿Estamos? Daquela..., ¡achantado, e que sexa por cen anos!

            -¡Servidor..., eu, ás ordes; sereino, todo iso, e máis que fose, que teño cinco fillos, a cal máis voraz!

            -Ramón, non pérda-los bos costumes, nin que trone, que as arroutadas, ben o sabes, traen malas consecuencias, que este Movemento, o noso, por glorioso que sexa, demóstrase andando, pero con prudencia, con pés de chumbo, sempre á miña beira; ¡sempre á miña beira! -Subliñoulle. -¿Estamos, rapaz; conformas?

            Despois daquela carda faltoulle tempo ao Ramón para achegarse á fonte pública, a por un grolo, feito unha esponxa, ¡tanto, que case a seca!

            …

            En canto ao Auxiliar, en efecto, non foi recibido a despachar ata o terceiro día naquel protocolo acordado co Oficial. O que nunca chegou a saber Ramonciño, achantado na súa mesa, cravado nela, foi que don Litis, contra todo prognóstico, recibiu ao Auxiliar, ao Xaquín, cunha aperta entrañable, coma si se coñecesen de toda a vida:

            -¡Home, Xaquinciño! ¡Canto o sinto, que non o puiden recibir antes! Xa sabe, unha Secretaría, ben levada, desborda ao Secretario! Ademais, alédome de telo en nómina, que ía sendo hora de que houbese nestes Concellos, máis ben rurais, xente de carreira, ¡que non é igual que dicir xente con estudios! Cando isto evolucione, xa me encargarei de promocionalo. ¿Que, está satisfeito, aquí, nesta función de tanto relevo socio – político…, e cultural tamén?

            Colleuno fóra de xogo, así que saíu de esguello, desconcertado:

            -Pois..., verá..., mentres non amainen os ventos desta oligarquía felizmente reinante, "do Noroeste" que dixeron eses da Codorniz, mal se pode loitar á contra dos..., ¡dos elementos! ¿Don Aurelio, péscaas coa man; entende por onde vou?

            O Litis, máis listo que todos eles xuntos, que lle cabía Churiz no favo máis cativo do seu cerebelo, de seguida colleu onda, pero ondulouna aínda máis, moito máis, ¡Deus sabe para que peite cravarlle!

            -Si, claro; eu son da mesma opinión. É certo que vai a modo, ¡pero xa estamos no outono! Só hai que mirar para os carballos desa chousa, esa do Alcalde, aí enfronte: as follas retórcense, están curtidas, amarelean…; ¡caerán de contado! Por certo, este Gran Edil...; ¡que pena de home, que abandono, tantísimas hectáreas, no mellor de Churiz, solares en potencia; os mellores!

            Vostede e mais eu, ¡que os tempos son chegados!, con altos ideais e coa nosa preparación de índole técnica, estamos chamados a reforma-la Administración Local. Local ou non, que teño boas relacións, gromos perfectos, máis arriba, na Capital; ¡e despois de Pedrafita, tamén! Así que, entre vostede e mais eu, de consún, imos xestar…; primeiro, xestar, para despois xestionar, mudar para non cambiar, grandes empresas… ¡Do ut des, que iso é un mandamento sacro! Por exemplo, de seguro que eu lle podería conseguir, ¡a nome da súa prometida, claro!, unha Estación de Servizo, desas que proporciona CAMPSA aos enchufados do Réxime, que este Churiz, ao que acabo de chegar pero xa me sinto fillo adoptivo, é moita Vila para un só gasolineiro. ¿Que, amigo; que lle parece a proposta deste conseguidor nato, insubstituíble? ¡E de paso, teña presente que, de gústibus et colóribus non disputándum!

            Pero nun á parte, para os seus adentros:

            -¡Se desta non trága-lo anzol, mal te vexo, cagallón!

            Aquel Auxiliar, ¡meu pobre!, o que é capiscar non capiscou, ¡nadiña!, pero caeu, coma unha pataca, no saco dos agradecementos previos, previa e sibilinamente suxeridos:

            -¡Pois, si; certamente que llo agradecería! O pai da moza, don Paco, xa tentou consegui-la estación, a gasolineira, pero..., ¡eses oligarcas déronlle no nariz cos porlóns da porta!

            O Litigueiro baixou de ton, misteriosamente, enigmaticamente, abaixándose tamén ao específico daquelas confidencias tan importantes; e de paso deulle unha palmada de complicidade na ombreira a aquel Auxiliar tan auxiliado:

            -¡Iso pasa, si, ás veces, e débese, case sempre, por non chamar na porta axeitada! Todo se andará, aínda que hoxe esas cousas están algo máis controladas. Foi unha pena que don Manuel non se molestase en facerlle ese favor…, se quixese e soubese facer un Informe, daquela que...; ¡pero, non, nada, en absoluto; deixémo-lo tema, que teño por norma non criticar aos ausentes!

            O que é polas ganas, poríase de xeonllos, pero estaba a cousa dos principios que se abandeiran, así que o Xoaquín bastante fixo con estremecerse de pracer; ¡de gusto, de agradecemento e de esperanza!

            -Agradeceríallo, afellas que si, moitísimo; e don Paco, tamén, que é un home de comercio; ¡quere dicirse, un home de recompensas! Terémosllo presente..., ¡no noso afán!

            Maquiavelo Bis, ou sexa, Litis, para remata-lo conto deulle á súa proposta unha boa lazada, desas de viorto:

            -¡De nada, rapaz, que entre nós, as contas son recíprocas, interese recíproco, e non ese dos Bancos...! Isto será, tan só, un comezo do corno, deste corno da abundancia, se esta simbiose, confidencial, nosa, esta especie de masonería branca, funciona ás dereitas! ¿Enténdelo? ¡É importante que o entendas, que dereito non é sinónimo de dereitas, aínda que se aproxime...!

            Os homes eficaces, coma os xastres, non dan puntada sen fío, así que Aurelio, despois dun respiro, enfiou de novo na súa agulla para darlle un bo pespunte ao crédulo/listete, ¡ao Auxiliar auxiliado!

            -¡Ah, outra cousa, querido Xaquín! Que estiven vendo estes libros, ¡na miña función de Secretario-Interventor, claro, que nestes Concellos cativeiros tense que dá-la acumulación das tarefas!, e coido que non abonda con utiliza-los principios de Contabilidade xeralmente admitidos. ¿Non sabes aquilo da muller do César? Aquí, neste Concello, pode ser de aplicación, pero con reservas, que non me gustan, xuntos, os réptiles coas pombas. Non casan, é antinatural; ¡contra natura, que se di! ¿Decátaste? -¡Aquel imperio, aquelas flexións da súa voz, ora autoritaria e apacochante, ora melosa, sibilina, suxestiva e persuasiva, pero sempre, sempre, enfeitizante!

            -Os réptiles, como vostede lles chama, levámolos así de clariños porque o propio don Manuel mo esixe, -explicouse o Auxiliar, subliñando a súa inocencia, -que di que non lle chegan nin para gastos ordinarios da súa alta representación, e que non se poden trascadear de columna…, ¡nin un céntimo! Logo está iso que cobramos a maiores, aí, na venták: Licencias de Obra, xestións, ou pseudo; consellos, opinións...; ¡cousas similares! O malo é que se nos vai todo, ou case todo, niso das relacións...; ¡nas públicas, nesas do Xefe Local!

            Xaquín, exhausto, calou, pero non o fixo así o seu adaíl, pois, un bo Xefe, un Xefe con mando en praza que se queira lucir, puntualiza e remacha as instrucións. Esa era a Cartilla do Aurelio, e leulla ao Auxiliar do Concello; ¡por suposto que cunha de cal e outra de area!

            -Caro Xaquín, rapaz, que vou por outro lado: Ti debes leva-la Contabilidade, en efecto, pero a Oficial, que para algo es un experto, un titulado. Pola contra, os réptiles deben ser extracontables..., ¡para que non nos mordan, nin a ti nin a min! ¿Eses bechos son cousa do señor Alcalde, non si? Daquela que llos controle Ramón..., ¡xa que son compadres! ¿Non lle bautizou un fillo ao Oficial, a un Oficial de Primeira? ¡Aí o tes: o compadreo é deles, privativo deles! Pero ti, disto, chitón; non digas nada, que prefiro quedar mal, eu..., ¡que estou aquí de novato! ¿Enténdesme? Acto seguido dille que pase; pero non lle digas..., ¡non lle digas que o vou poñer a pelar un gato! ¡Gragrr!

            -¡Grazas por todo, don Aurelio, e xa falarei co Paco para que o agasalle con xeito, que ben o merece; quere dicirse, moito!

            O Auxiliar despediuse a toda présa, azorado, desnortado, descontrolado e desconcertado, que o puxeran nervioso aquelas posibilidades, pouco menos que se o Secretario lle ofertase participar nunha mina de ouro, que tal era por entón un surtidor de gasolina ben situado e cun bo hinterland, pero ao don Aurelio faltáballe unha puntada, outra, a enésima:

            -¡Ah, unha cousa, que me quedaba na..., na recámara! Tendo, nolos dous, o Don, ¡é mellor que me digas, Señor Secretario! ¡Máis funcional! ¿Entendes?

            Aquilo foi un esperpento, un barullo, unha puñalada trapeira, unha traca final, totalmente inesperada; un desconcerto mortal, unha diarrea para as neuronas do pobre Xaquín:

            -¡Comprendo, don Aurelio; digo, don Secretario; digo, señor Secretario!

            …

            Aos poucos, lograda aquela división dos seus axudantes, exacta, final, sen decimais, don Aurelio escoitaba, en aberta, en nova confesión, ao Ramonciño:

            -Díxome ese radical, ese comunistoide, o tal Xaquín, que pasase, agora mesmo, de parte súa; pero díxomo con pouca cortesía, case que tratándome de igual, ¡coma se eu non fose o Oficial deste Axuntamento! Para outra, cáscolle; ¡como hai Deus que o fago!

            -Flegma, Ramonciño, que os gatos con botas non destripan nos ratos; ¡para iso precisan das uñas, telas axeitadas, retráctiles! Xa lle ensinarei a maneira, como din os mouros. Vostede déixelle subirse ás nubes, e mentres, anote as que faga; ¡todiñas! Despois diso, cando teña abondas..., ¡un dossier, que se di! Das graves, por suposto. E daquela páseme o atestado, que xa farei que se dobre ese aprendiz de comunista; ¡que se dobre tanto, tantísimo, que acabará dando coa testa no cu, no propio traseiro!

            Aurelio no mesmo ton de advertencia, pero con modulacións, con reberetes de afago, como se estivese aloumiñando, amansando, unha fera:

            -Pois precisamente chameino para irlle recortando as ás ao tal Xaquín, que é outra neglixencia telo aquí, apuntando nesas partidas extrapresupuestarias, atípicas, furtadas aos paganos deste Churiz tan..., ¡tan pazguato! Ollo ao porvir, que calquera día invádenos esoutra democracia, a inorgánica; ¡esa merda dos inútiles e dos pobres! ¡Hai que abri-los ollos, estar previdos! ¿Non lle dixeron como foi aquilo da República, que se meteu neste país, no 31, da noite para a mañá? ¡Iso da democracia pode amosar da mesma maneira, ao furtivo, coma os ladróns, e tamén da noite para a mañá! Daquela, ¿un comunista, de portas a dentro do Concello, e con eses bechos na man...? ¡Parece mentira en don Manuel tanta inxenuidade! Mire, falando do noso Alcalde: Prepárelle un recibo polo saldo actual, polo deses fondos; e poña, de concepto, tal que..., Donativos Campaña do Nadal. Desa maneira quedarán cerrados, saldados, prescritos e proscritos, tódolos apuntes deses libros, de mal nome, oficiais; eses que está levando o Xaquín, ou, por mellor dicir, ¡traendo!

            O Oficial, que seguía oco, desconcertado, trasladado a un país distinto:

            -Iso pode facerse, pero..., ¿que pasará coas entradas sucesivas; quen lle pon esas cancelas ao monte do señor Salmonte? Lémbrolle que témo-la xente afeita a pagar por todo, ¡ata por saudarnos! Sen recibo nin protesta, que aquí nunca se lles ensinou a distingui-las taxas das propinas; ¡coma quen di, as churras das meiriñas!

            Aurelio, visiblemente contrariado polas pexas daquel subordinado tan estúpido, redundou no seu intervencionismo:

            -Para as sucesivas..., digamos, aportacións..., vostede, vostede mesmo, levará outros libros, ad hoc, que lles chamaremos..., ¡xa o teño, Extracontables! Levados por vostede, sine qua non, de propia man. ¿Entende? Vostede é aquí o meu brazo executor, o dereito, así que ten que pecha-los libros cada vez que se ausente, na propia caixa, na forte, nesa da Oficialía, onde teremos, vostede e mais eu, os documentos confidenciais. O noso lema, para que haxa afinidade, ten que ser: ¡Meu dito, teu feito! ¿Vaino absorbendo? Isto noso, a partir de agora mesmo, funcionará tal que un Ministerio; ¡si, iso, o Ministerio dos Chourizos, tal cal!

            Pero o outro, ausente, ¡como se lle misasen en latín!

            -¿E logo, ese Xaquín..., non seguirá coa B? -En vista do seu desconcerto quixo que llo puntualizase aquel Mandamáis tan..., ¡organizativo!

            -A “B”, si, que esa recadación, digamos que atípica, segue sendo necesaria para o financiamento dos gastos heteróclitos; eses, os de tipo B; ¡quere dicirse, extrapresupuestarios, para simplificar! Ao final de cada día que lle entregue, a vostede...; si, a vostede, o borrador desa Caixa; ¡o borrador e mailos diñeiros borrados da circulación! ¿Estamos, meu querido Oficial; vaise lustrando?

            Ramonciño sentíase acaneado con aqueles dimes e dites tan incongruentes, tan exóticos e inesperados, desconcertantes ao máximo; ¡coma quen abala un olmo, agardando polas peras!

            -¡Eu, ás ordes; sempre; pero..., esa é moita responsabilidade..., para min, para min só! ¿Daquela, firmarame, vostede, digo, eses verificados da Caixa Negra, da B, ou como lle chamen? ¡Eu pídollo polas boas formas...!

            -A “B”, si, que iso de negra é un adxectivo, ¡simplemente pola cor do envase! Mais, diso de firmar, ¡que lle hei firmar, santo de Deus! ¿Aínda non se decatou de que goza da miña confianza? Vostede, Ramonciño, aquí é o meu brazo, o meu brazo en alto, cara ao sol posto, ¡que nin o de Santa Teresa! Séxase, ao dereito. ¿Non llo dixen? ¡Pois si, iso, con tódalas súas connotacións! A única firma que se precisa é a das saídas, para xustificante seu…, fronte ao Alcalde, que por algo lle estou recomendando que lle firme persoalmente eses recibos segundo retire fondos…

            Aquel tío, aquel Litis, tamén era un mestre niso da efectividade do trasacordo, virtude ou defecto que seica é común a tódolos pobos de orixe celta, que os suevos eran máis bárbaros, máis directos. Remachou no cravo:

            -¡Ah, outra cousa: Aquí o Asesor Legal sono eu; así que..., o dito! Conte con este servidor nas dúbidas, ¡en tódalas dúbidas, en tódalas súas insuficiencias! Ítem mais: Discreción absoluta con ese Auxiliar, con ese comunistoide, que non sospeite que vostede e mais eu...; ¡vaia, que o temos en corentena! Como dicía meu avó, que tamén era Letrado, moi letrado, moitísimo: ¡Ad augusta per angusta!

            Aquela catequización do diaño, do diabólico Aurelio, comezara a dá-los seus froitos: ¡Auxiliar e Oficial, máis enfrontados entre si do que nunca o estiveran! Por outra banda, aquel Ramonciño, receoso das irregularidades do seu compadre Salmonte, e todos eles arelantes e cobizosos co novo sistema das engulidas municipais. Aurelio feito un Xúpiter, tronante e mandante; un Capitán de barco naquel mar proceloso dun Concello tan…, toxeiro; ¡tan indefenso e apixotado! Nesa alarma, ante esas aldrabas do Aurelio, Ramonciño pronunciou un "Amén" fervoroso, un "Así sexa" de catequizado fiel, definitivamente submiso:

            -¡Por min, xa sabe, asunto periclitado, tumba pechada! ¿Manda algo, algunha cousiña? Só ten que ordenar por esa boca, que eu..., ¡xa sabe, outro Aladino!

            -¡Non, grazas; e non perdámo-lo tempo con divagacións, que vostede, de Aladino, un carajo! A funcionar, rápido e ben, que por algo somos funcionarios, ¿non si, carísimo Moncho? Cousas verdes veredes, precisamente neste Concello, querido amigo, que servirán de pauta aos reitores territoriais...; ¡presentes e futuros, galegos ou non!

            Co Aurelio non chegou ningún escándalo: ¡fabricábaos el, el mesmo, que á vista estaban as súas habelencias! Non obstante, en Churiz, aloulados, preñados do seu propio autoodio, entrara a Revolución Tecnocrática, pero máis ben ad intra, co Secretario de receptor funicular. Simplemente con dúas entrevistas, aparentemente protocolarias, ¡á que alí se montou! Aurelio, aquel eximio Secretario, subiu, afianzouse; e Ramonciño baixou, apeouse da súa propia peaña. De par deles, Xaquín quedou preso nun anzol invisible. A Caixa B seguiu reptando, reptando; rastreira, sempre rastreira..., pero mellor levada, con máis técnica, cunha astucia maxistral, definitivamente aureliana!

A Casa Grande de Churiz e mailo seu circundo

            Para cúmulo de circunstancias, sobre aqueles fumes, feudais, herdados, atávicos, estaban os propios do cargo, naquela conxuntura histórica, do Salmonte, don Manuel desde o berce; e por se isto fose pouco, sobre esta acumulación, un amencer fortuíto, prometedor:

            -Querida Mabel, moi ledo che estou co novo Secretario: ¡Vaia tipo levando os asuntos legais! Mesmo se me anticipa aos desexos; e logo que é tan discreto, tan humilde, que tódolos méritos mos apunta; a min, ¿sabes? ¡Mandáronmo que nin feito de encarga! Parece nado aquí mesmo, aquí en Churiz, ¡tal que fillo dun caseiro!

            -Manuel, xa coñeciches outros Secretarios, e todos te levaron ao horto; lémbrate que tiveches que buscarlles recomenda para que os ascendesen, que desa maneira sacáchelos de encima, ¡o que se di de encima! ¿Non será máis certo que esconde o rabo, que o esconde por telo máis longo cós outros?

            Pero o Alcalde, fidalgo do berce, Señor da Casa Grande, de remontado non se apeaba facilmente:

            -¡Ca, muller; este é un cabaleiro! Mira como é, que incluso me dixo que non ten inconveniente en atende-las consultas dos meus compromisos, e que, para non facérlle-lo feo de cobrarlles na Capital, no seu bufete, que llos pase á propia Secretaría, que os despachará de contado, como unha atención cara a min; ¡de balde nos casos miúdos, ou nos de forte compromiso! ¿Que máis queres? ¡É o que se di, un alter ego!

            -¡Sendo así; pero...! ¿Manuel, daquela poderíalle consultar esas liortas que teño cos irmáns, iso da miña herdanza do tío Clodio?

            -¡Muller, entendo que si! Pero vai cedo, antes de que o mareen eses cazurros do arado, para que anote con tranquilidade esa empanada do casamento de teu tío, aló en México, que seica non é válido aos efectos sucesorios... ¿Non che dixeron iso? ¡Oes, que non o saiba teu irmán!

            Salmonte aforrou de recomendarlle á súa dona que fose cedo á Secretaría, que xa ela, co seu acreditado instinto, ventara aquel sex-appeal do tal Aurelio; en consecuencia, pracíalle unha entrevista vis-à-vis, ¡o que se di, de aproximación animal!

            -...

            -¡Ditosos os ollos...! ¡Pero se está aquí, por ante min, toda a donosura deste Churiz tan churrío! Se eu fose Manuel, daquela poñíache, de escolta, abrindo paso, ao Cabo ese, ese que ten para resgardar o cobro dos Arbitrios, e para acompañalo nas súas cazadas. ¡Estou encantado de verte, afellas que si! -Bicoulle a man efusivamente, máis teatreiro que un mono acariciando unha noz para proceder á súa subseguinte e indefectible apertura.

            Mabel pavonouse, ¡como é natural nunha pava en celo!

            -Non che notei, daquela que nos presentou o meu Manuel, que foses tan galante; ¡nin tan xentil, nin tan romántico! ¡Chacho, vai ser un pracer alternar contigo!

            -¡Pois si, muller; é que así, en privado, o Secretario non ten secretos! Pero vouche dicir outro: Se non atopo unha real femia, unha femia da túa categoría, ou que se che aproxime, xúroche que chegarei solteiro ao meu retiro. Solteiro e desesperado..., ¡coa envexa que lle teño ao teu Manuel!

            A pava seguía de pavón:

            -Non será preciso que te sacrifiques, que xa che farei presentacións..., ¡axeitadas! Boas amigas teño, boas, de familias olé, desas que seguen esperando para casar con altura, ao seu igual... ¿Enténde-la cousa, querido Secretario?

            -¡Muller, graciñas pola túa vontade, pero, de momento, non! Por agora permíteme que me quede un intre contemplando esta Caetana, esta maja, unha maja vestida, que aínda que o cadro non é meu, vale a pena admiralo. ¡Que se vale; espléndido! Si, si, teño que sincerarme contigo: Se é certo que hai amores platónicos, eu estou nesa situación. -Bicoulle a man, outra vez, cun cerimonial anacrónico, pegañento, ¡de lagarto ao sol!

            Aquela prima dona dos termos de Churiz é que mesmo se derreteu, a tal intre, con tales afagos:

            -¿Sabes que che digo, Secretario? ¡Que ese Manuel nunca me gabou desta maneira tan..., engaiolante! -Mabel, talmente acelerada, seguía chorreando saín polas súas gorduras: un batido de saín con desodorizante; e de colonia, un cuartillo, con media caixa de “Maderas de Oriente”. De todo, e todo con desmesura, que lle sentou perfectamente á pituitaria do Aurelio, acostumado como estaba aos cheiros dos bordeis.

            Aquel galo soltou, disparou outra pluma, outra seta, para asegura-la súa conquista, ao enésimo asalto:

            -O teu Manuel se cadra é algo miope; ¡igual tes que levalo ao oculista!

            Mabel, Mabeliña, Mabelona, ¡segundo quen e segundo cando a nomeasen!, a tal momento coas hormonas aceleradas, chiscoulle un ollo, de guiño cómplice:

            -Tampouco fará falla que o vexa todo, que tampouco eu lle vexo a punta a certas viaxes súas..., ¡e somos socios! ¿Si ou non si? ¡Digo eu!

            A mensaxe daquela chamada, animal por suposto, selvática, foi ben captada, obviamente, a xulgar polo acuse de recibo:

            -¡Por suposto, por suposto, que en cuestión de lealdades, ou todos, ou ninguén! ¿E logo, miña Alcaldesa, a que debo este honor, este pracer inesquecible?

            -Queríache falar dunha cuestión persoal, legal, pois o Manuel, fóra das partillas comúns e correntes, pouco abarca.

            Aquel Cupido, tan lascivo e tan materialista, largou outra seta; barroca, retorcida, con mala intención; ¡ou con boa, segundo se mire!

            -Non tan pouco, e ademais, miúdo feixe, ¡de alta calidade! ¡Ti es unha muller de bandeira, boa e xenerosa, capaz de ofrecerlle unha esmola de amor a un mendigo solitario, tal que eu! -Mabel, a torpe de Mabel, non soubo que contestarlle, así que Aurelio, de seguido, fixo unha mutación dialéctica, un baile temático:

            -El é Perito Agrícola, ¿non é?

            -¿Perito? ¡Ah, si; é Périto..., para estes pailáns de Churiz, pero, o que é de perito pouco ten, ou nada! Cunha carreira tan longa coma unha restra de chourizos, e para máis almofada, durmiuse naquelas recomendacións dos Valcarce, que mo ten contado o propio Manuel que, iso si, cando se pon de sincero, dá noxo, un xan! Pero indo ao que me importa: O meu litixio abrangue moito, bastante: catro casas de cinco andares, aí na Capital; e outras en México... Por malas que sexan, son talladas, ¡boas! Trátase de que meu tío, ese Clodio, vivíndolle a muller lexítima aquí en España, foise a México, volveu para aló, para vende-las súas propiedades; mais, daquela, ben sabes, ¡lonxe da vista...! Saíulle ao paso unha crioula, unha mulata, ou como lles chamen; séxase, unha buscona, e casou con ela, polo civil!

            -Con eses datos…, ¡típico! Un caso de bigamia, que non transmite sucesión nas leis actuais, nas nosas. ¡Así está conceptuado no artigo 252 do Regulamento do Rexistro Civil! ¿Boa memoria, a miña, non é? Pois, con esta memoria, unha memoria tan boa que me permite facer malabarismos coas leis, avogando coas que conveñan en cada momento, ¡segundo facían aqueles sofistas...! Mira, falando da memoria: nunca esquecerei este sorriso teu...; ¡precioso, hipnótico! ¡Es un sol..., dos que derreten!

            É sabido que nada cega máis aos ignorantes que a verborrea, as incoherencias dos petulantes. En canto á Mabel, pícara sen deixar de ser chosca, chosca e bastante ignara, sentíndose máis libre que unha Isabel II, estaba no bote, frechada por activa e por pasiva con aquelas prosmadas, de seu repelentes, do fantoches, do bardalleiro, tal e como cabía esperar dada a súa debilidade lasciva, cun fondo de gran astucia raposeira. Ela non quixo comprometerse demasiado, ou demasiado pronto, naqueles coqueteos bilaterais, que o Aurelio alí seguiría, captado e dispoñible, así que volveu á prosa, ao asunto mediato, ¡aos cartos! Carne e cartos, dúas eróticas para ela complementarias; ¡dúas debilidades conxénitas!

            -Aureliño, máis que de bigamia, eu diría que o de meu tío foi de burremia, que para o que precisase en México, coa golfada que aló teñen, non había que facerlle ese nó á súa gravata; e de paso fodeunos aos demais; ¡pero iso xa foi! Pasaron cinco anos desde que morreu Clodio, pero, coas relacións políticas que se teñen con México, coido que este Manuel, un camisa vella, e por parte, tan coñecido, non debe arriscarse nesa viaxe, ¡coa de rojos e de fuxidos que se foron de por aquí daquela da guerra, incluso caseiros do propio Manuel! O desa viaxe díxeno nunha hora mala, que agora quen quere ir é meu irmán, o Veterinario.

            Para aquel Secretario non había epidemias xa que dispoñía dun amplo receitario, e onde non sabía, sabía improvisar:

            -Muller, o propio é que vaia teu irmán, e que leve poderes; como é un esquerdoso, que non faltou quen mo dixese, daquela entenderase á perfección con aqueles teixugos, cos seus cuates, ¡tan compadritos como son do noso roxerío!

            -¿Que dis? ¡Non sei se serás ti ese Avogado que tanto chufa Manuel! ¿E se meu irmán atopa outra pelella? Mentres, miña cuñada, aquí en España, soa, e eu cargándolle cos fillos; á parte de que se non volve, como lle pasou ao tío, ata precisarán axuda, ¡nosa! Cartiños, ¿sabes?, que Manuel, ¡por veces, só por veces, segundo lle peta!, é tan espléndido que mesmo parece que lle caen do peto. ¡Eu teño catro, meus; catro, por culpa dese pastrán, que por non saber, nin sabe ir á farmacia, e iso que hai tres nesta Vila! Un godallo, que de repocho o que ten son as intencións, pero, de potencia..., ¡menos có galo! Chin-chin, e, ¡zas! Mira se foi cabrón comigo que ata que din en ir á farmacia, eu, eu mesma, de cada gran achantábame un salgueiro, que se chega a penetrar algo máis..., ¡daquela, xemelgos!

            Aurelio triangulou os seus plans, a toda velocidade: El tiña o saco das picardías e mailo cargo axeitado, propicio; Manuel, as oportunidades, a influencia caciquil e mailos cartos, ou, polo menos, as propiedades; e aquela Mabel buscaba xogos ardentes, apaixonados, ofrecéndose de segunda cateta, con tal de que aqueles divertimentos non lle trouxesen consecuencias..., ¡que para iso estaban os profilácticos! Sentíndose hipotenuso, achegouse  á Mabeliña; tanto, que lles sobraba medio sofá, ou algo máis:

            -Tranquila, muller, e non te alporices, que non acabou a consulta. ¡É que me pos nervioso e non me deixas rematar! Primeira cuestión: ¿Herdeiros forzosos, quen e cantos?

            -Pois, non; ata non, que meu tío morreu sen deixar fillos aquí en España, e os que tivese por aló, nese México lindo, ese dos mariachis, son froito da súa bigamia... Por outra banda, como a viúva, a de aquí, tamén se foi para o outro barrio, daquela quedamos os sobriños; ¡en definitiva, tres, e só tres!

            -¿Ti, o Veterinario, e maila Mestra? ¡Tócavos unha boa tallada!

            -De nacemento, catro, que teño unha irmá monxa, pero non o é a estes efectos, xa que daquela, cando se lle deu a dote conventual, que niso foi precavido o meu Manuel, fíxolle firmar unha apartación xeral renunciando a tódalas accesións que puidesen recaer na súa irmandade. ¿Enténde-la cousa?

            -Así que, mentres non se demostre o contrario, ti tes, en expectativa, un terzo dese herdo, dese patrimonio xacente...

            -Si, que en terzos estamos repartindo os alugueiros dos pisos; amén do produto das tendas, e incluso os traspasos...

            -¿Nada, nada reclamou, ultimamente, esa viúva, a de México? -Aquel leguleio a verdade é que experiencia non tiña pero sachaba nos couceiros, ¡todo ao redor!

            -¿Reclamar? ¡Pero, como, se esa Fulana estase quedando co produto de canto tiña por aló; do que non é seu! Mandounos unha carta dicíndonos que fagamos unha comparecencia notarial na que aceptemos quedarnos coas propiedades de España, renunciando no demais, explicitamente, en favor seu. ¡Sen preito, dicía! Quere para si tódolos dereitos que pretendemos sobre esas propiedades, ¡propiedades e pertenzas!, que puidera ter o Clodio en calquera punto de México. ¡Será lercha...! ¡Naturalmente que nin lle contestamos, que a palabras necias, oídos xordos!

            O Asesor si que puxo oídos, que lle importaba gañarse a confianza daquela próxima que tan próxima e accesible lle resultaba, que para entón xa se colleran das mans nun solemne, ¡viva a usucapión!

            -Ceíño, ¿tedes un inventario; desas propiedades, digo?

            -¡Non, exactamente! Miña tía dixéranos que o de México era do Clodio, gañado por el, só por el, e que valía o triplo das casas de España, que estas adquiríronas de casados; ¡tamén cos cartos de meu tío, por suposto!

            -¡Vale, vale! Outro dato: ¿Herdeiros desa tía; quen e cantos?

            -Tamén nolos tres, que cando ese golfo se foi ao de México trouxémola nós, para aquí, para Churiz, e daquela testounos; ¡naturalmente, que nós non a repudiamos; iso, nunca!

            -¡Natural, si, polo que contas! Solución inxel, que este caso é perfectamente soluble no terreo pragmático: Posto que ese capital, o de México, é tan importante, e suposto que o Veterinario prefire entenderse cos mariachis, daquela ponlle unha ponte de prata, e de paso faille cesión desa gran potencialidade, da americana, quedando libres as casas de España…; ¡dúas para ti, e as outras para esa Mestra! Lémbrate de que, ¡paxariño na man…!

            Á Mabel satisfíxoa aquela solución:

            -¡Sabes que dese xeito estaría ben! ¿Como non se lle ocorrería ao meu Manuel, todo un Alcalde; por mellor dicir, un Conde-Alcalde..., coma aquel dos Olivares, que o lin non sei onde!

            Aurelio aproveitouse daquela superioridade circunstancial:

            -Muller, non sei, será que valora en pouco o que ten cerca; ¡tan cerca e tan valioso! Mabeliña, canto máis te miro, máis te admiro: ¡es preciosa, unha Venus! –Bicoulle outra vez a man, con galanura apaixonada, con vehemencia, case que mordéndolla.

            -Iso da Venus...; ¡ah, si, xa sei, a Venus dese Monte que témo-las mulleres! ¿Non si? ¡Ai, ho, canto sabes, que iso tamén o di Manuel! ¡Que Deus cho pague, que hoxe mesmo llelo propoño aos irmáns!

            -Prefiro que mo pagues ti, pero con fórmulas cariñosas, doces…; ¿entendes, miña prenda? Iso satisfaríame moito, meu ceíño; afellas que si! 

            Tan confianzudos e tan melosos estaban, ámbolos dous, naquel sofá da Secretaría, xuntiños, collidos da man, que mesmo daba a impresión de que se coñecesen e se amasen desde a máis tenra infancia. Aquela paxara arrolouse a pracer, que iso dábaselle do mellor, de seu natural; ¡metade, promesa, e a outra, coqueteo!

            -¡Diso..., diso xa veremos, que ti es un picarón; e logo que, de momento, é un perigo alternar contigo, que a xente fíxase en ti, e ségueche os pasos, maiormente mentres sexas un anovado para os carcas deste lugar tan..., nocturno, que todo o fan de noite! ¿Como se di? ¡Iso, con nocturnidade, con aleivosía, coma aquel Chopin, que tamén facía as tocatas de noite, aló en Mallorca, que mo contaron alí mesmo, cando fun de lúa...!

            Aurelio sentíase feliz con aquela presa tan ben apresada, ¡definitiva! Estivo tentado de dicirlle á pazguata que un “nocturno” daqueles de Chopin era unha cousa diferente, pero, fiel ao seu lema de aproveitarse da ignorancia allea, preferiu deixala a monte, así fose de Venus, ¡que por algo era a muller, a muller oficial, do Alcalde Salmonte! En vez de ilustrala, acariñouna, rizándolle un rizo de paso que a beixaba nas fazulas, aparentemente de despedida, pois pasarse a maiores, a tales horas, no propio despacho, pareceulle prematuro, e incluso perigoso! Deulle as grazas, iso si, por aquelas promesas, por aquelas esperanzas; á súa maneira, manteigoso:

            -¡Muller, eu serei un picarón, e malo se non o fose, pero ti, encanto, es un sol; un sol que me derrete..., incluso na distancia! Si, muller, de veras; déixasme a punto de caramelo, que xa ves que para vence-la miña soidade estou abrindo as ventás, antes de franquearche a porta. ¡Ah, un detalle: eu serei novato, aquí, en Churiz, pero coñezo o camiño da farmacia; mellor dito, das tres, para o que faga falta, en tranquilidade túa, absoluta; sen chantar salgueiros...! ¿Enténde-las seguridades que che prometo? ¡Teño poucos anos, pero son un home, un home de pelo no peito, capaz de facerte feliz, e todo iso sen a menor complicación! ¡Garántocho!

            -¡Chato, de ti non esperaba menos! Daquela ten esperanzas…, por si se presenta unha ocasión axeitada, sexa de día ou de noite, pero aquí, neste Churiz, ao de hoxe, é perigoso pasarse; e logo que ti mesmo andas dicindo non sei que da muller do César, que di Ramón, o noso compadre, que tes ese costume. ¡Mira que non sexa unha indirecta...!

            A semántica non era discutible coa Mabel, así que aquel Don Juan - Aurelio deu por conclusa aquela reunión tan..., ¡iniciática! Envolveulle as mans coas súas, nunha auténtica toma de posesión:

            -Mabeliña, quedo á espera deses goces, desas oportunidades; rendida e platonicamente namorado, que se di…, se antes non me derreto cara ao sol deste Churiz: ¡ti mesma, mon amour!

            …

            Naquela montaxe dos perfís biográficos que os Fisgas seleccionaron como probas, se non definitivas si definidoras, das actuacións do inefable Litis e dos seus coadxuvantes, pasaron sen máis á seguinte secuencia. A retentiva daquelas cámaras enfocou a tal momento para o Café Central, un centro típico de faladoiros, tamén coñecido por "A Xestoría", de tantos asuntos como alí se cocían e/ou ventilaban, segundo os casos. Isto é o que se percibiu:

            -...

            -¡Boa noite, don Bieito! ¿Que, que tal? ¿Non se achega aos pecadores…, nin sequera para saudarnos? ¡Pois aquí non lle está a muller adúltera, aquela dos Evanxeos, así que connosco non peca! -Con estas verbas disparatadas, provocativas, o Alcalde convidouno á súa Alcaldía-bis, á segunda mesa, aquela do fondo do Café, ¡de poder a poder!

            O Crego, feito un Capelán do señor Conde:

            -¡Deus nolas dea boas, que falla fará; iso sempre! Pois si que me achego, si, que cara a vostedes viña; ¡en son de paz, por suposto, que non é para menos! Pero ese cualificativo non lles corresponde en exclusiva, pois na fraga do pecado todos temos parte: ¡Coido que é o terzo de libre disposición, xa que somos libres de caer no pecado, absolutamente! Ben o dicía un profesor que tiven eu, daquela, en Mondoñedo. Aquel santo preceptor, ademais de sabio era humilde, e tan santiño que el mesmo sachaba os repolos da horta..., ¡e iso que nos temos ofrecido para retiralo daquel labor!         

            -E logo, señor Cura, ¿que se lle ofrece? ¡Igual nos acompaña neste dominó…, agora que somos catro! ¿Ou é que non lle gusta dominar?

            -¡Ai don Manuel, don Manuel, vostede sempre con ese carácter, con ese humor; e que Deus llo conserve por moitos anos, que máis vale o coñecido...! ¿Así que trouxeron ao Técnico, ao señor Secretario...? ¡De seguro que foi para inicialo nestes pecados do café!

            O aludido, que xa levaba tempo en pé, coa man disposta, pero máis ben de lonxe, que era dos que acostuman dar a punta dos dedos:

            -Aurelio; Aurelio é o meu nome; para servilo! Como se dicía daquela da miña crianza, para servir a Dios y a usted. ¿Mais, pódese saber como é que me recoñeceu..., así, de súpeto, sen ser presentados?

            -Iso élle fácil, que o dixo o propio Xesús: ¡Polo seus froitos…! Aquí, ben acompañado como está do señor Médico, e do propio Alcalde, as forzas vivas máis vivas desta bisbarra... ¡Que digo de vivas, vivificantes!, só podía estar o señor Secretario, pois,  para ser outro deses amiguetes que veñen á troula, hoxe non é día troiteiro!

            -¡Moi perspicaz, si señor! Pero séntese, aquí, connosco, don Bieito, que eu achégome ao Xefe, ao señor Alcalde. ¡De cuius son a sombra, que por algo lle oficio de Secretario!

            -Sentarei, si; pero aquí, nestoutra cadeira, cabe do Médico, que casualmente...; ¡vaia, vouno dicir, que eu viña de consulta!

            -E logo, señor Abade, ¿vai confesa-lo noso Matasáns? Non me estrañaría, que levamos unha tempada con poucos enterros nesta bisbarra. Se non fose polos que emigran para esa Europa, co que aquí se fornica non habería pisos abondo; non chegaban; ¡polo menos aquí, na Vila!

            Aquel Cura, ademais de pacífico e de pacificador, algo pailán si que era. Pobriño, un pailán naquel ambiente de lagartos...; ¡lagarto, lagarto!

            -¡Cando eu digo que o humor de don Manuel é cousa seria...! Mais, xa que imos pola beiravía, vou ser franco...

            -¡Anda este! ¿Don Bieito, e non será un milagre, moito, ser todo iso sen deixar de ser quen é? ¡Un Arcipreste coa capa pluvial, pase, que ata lle senta ben, pero, un bieito baixo palio, tal que Franco...!

            Aquel Crego, de latíns, si, algo, pero de anfiboloxías, pouco:

            -¡De franqueza, señor Alcalde; quero dicir, e dixen, de franqueza, que quen me dera te-la santa ira que lle entrou ao Noso Señor, daquela, daquela que fustrigou aos chaláns do templo!

            Manuel seguía teimudo, de poder a poder:

            -¿Que dixo de que non ten ira…? ¡Ai logo non sei quen é ese que toca os sinos, daquela que demoramos un minuto, aí no adro, nada máis que para saudar aos veciños, ás mesmísimas portas da igrexa! Pero non acabou de contarnos: ¿Que precisa do Médico? ¡Señor Cura, se ten algunha enfermidade desas, das secretas, daquela, nós, á barra…, para deixalos en confesión recíproca, e que lles preste!

            -¡Don Manuel, temo que si, pero non lles é secreto, que ultimamente ando frouxo da memoria!

            Salmonte aproveitou aquela suposta "frouxidade" para meterse co Crego, outra volta, co mesmo pracer de sempre:

            -¡Mentres non sexa do ventre...! Que lle fraquee a memoria ao Abade é unha cousa boa, que así esquécese do que sabe de nós...; ¡toda esa porcallada do confesionario! Por certo, xa sei que os microbios bulen, pero nunca lles preguntei aos Curas se os pecados morren instantáneos, no mesmo confesionario, ou se permanecen vivos por algún tempo, tal que infestando os arredores. ¡Ja, jaa, ja! -Riuse Manuel, el só, da súa propia, suposta, broma; e menos mal que o Párroco non llo tomou en consideración.

            -Por aí vai ben, señor Alcalde, que o meu fallo de memoria, neste intre, consiste en que perdín a conta das semanas que levo sen poder dicir aquilo, por outra banda tan grato, de "Dignísimas autoridades, queridos fieles..."

            O "dignísimo alcalde" pregouse, débil aos afagos, e á vez tolerante cos outros poderes:

            -Sendo así, tereille que ir á Misa, mañá mesmo, que é domingo. Fareino por dúas motivacións: por caridade, e tamén por unha cuestión de orde pública, que non é cousa de deixalo só, cun cento de beatas ao seu redor, adorándolle nas saias. ¡Iso é moito perfume para un par de narices! ¿Ten voto de castidade, non si?

            -Esas beatiñas, -subliñou o Párroco, por excepción bastante agre, -sonlle unhas señoras honorables; ¡á carta cabal, do mellorciño de Churiz! Compren cos seus deberes, cos públicos e cos domésticos. Mire como é a cousa, que indo á Vespertina, non por iso deixan de volver, ao día seguinte, á Maior. Fano por piedade, desde logo, pero tamén para luci-la igrexa, para darlles exemplo aos..., ¡digamos que, aos desleigados! ¡Que Deus llelo pague, miñas santas!

            O Médico, o Lucas, atento a mante-lo seu rol de forza viva actuante, se ben nunha posición laxa, discreta, de franco tirador, non perdía ocasión de facer luvas co Salmonte:

            -¡Manoliño, Manolón, vaia trebón que che caeu enriba..., pola túa incontinencia! Á verbal me refiro, que da outra, como di o Párroco, ¡polos seus froitos...! ¡Que si, home, que si, que aos Curas non se lles pode falar de mulleres; materia tabú, polo pouco, para un século, ou para século e medio, que iso calculo que tardarán en deixalos casar..., pola Igrexa! ¡Ja, jaa, ja! Coas túas, puxeches nervioso ao San Bieito, e arestora, coas farmacias pechadas... ¿Que, que opinas dos dramas eróticos destes eunucos, querido Secretario; faste o ídem, ou que?

            O aludido, novato era, pero nalgunha parte aprendera, xa, aquilo de bañarse e garda-la roupa, todo á vez:

            -Aínda non coñezo os costumes, que acabo de incorporarme ao Concello…; non obstante, suxírolles que hoxe busquémo-la paz, e mañá a gloria, con ou sen célibes, que iso de eunucos..., ¡non o creo! ¿Non me preguntan o como? Pois, por exemplo, xogándolle ao Párroco algo que sexa...; ¡algo importante!

            -¿Máis importante, máis aínda, que esa tila que lle receito eu, precisamente para calmalo polo que sufre este mártir por culpa dos pecados alleos? -Provocounos o Médico, que por ser o máis vello, e á vez o máis antigo dos do Municipio, actuaba con ínfulas de decano.

            -¡Máis! Pola miña parte xógolle aos puntos a promesa de quedarme aquí, sen ir á Capital, tódolos domingos que coincida feira. Así ireille á Misa, como desagravio...; digamos que polos pecados alleos, polos desa chusma que pasa por aí, a miúdo, por diante da súa igrexa, e nin para ela miran; sequera é bastante monumental, demasiado, que noutras circunstancias, se eu mandase...; ¡velaí un bo espazo para amplia-la Praza de España, que hoxe non ten, entalada como está, a grandeza que corresponde a tal denominación!

            Aquel Médico non acougaba; tomoulle as pulsacións ao Aurelio:

            -¿Non será máis certo, señor Secretario, que nestes domingos de feira estes paisanos da pucha, estes labregos da bisbarra, adoitan cobra-lo seu xato, e daquela...; daquela, de paso, páganche eses asesoramentos que lles quitan o sono; eses do, "¡Descoide, amigo, que ese asunto está en boas mans, nas miñas!"? ¡Ah, pillín, que te coñezo; pero a nosa diferenza está en que eu veño das cociñas, pásolles polas cociñas, ademais de frade, e xa vos anticipo a miña pretensión de acaba-los meus días de Alcalde...; calquera día, tal vez polo próximo San Martiño, ou ao outro día!

            Aquela indirecta, máis ben grotesca, improvisada, pero acaso profética, pasoulle desapercibida ao Salmonte, que só lles temía aos relevos ordenados desde o Goberno Civil. Pola súa parte, o beato, o Bieito, debía mediar e mediou, que en definitiva aquel rife-rafe ás tres bandas algo tiña que ver co seu ministerio:

            -Doutor, prégolle que non semente microbios, que aquí don Aurelio non esta vacinado para estas bromas  tan...; ¡déixeme chamarlles, heterodoxas! Ese xesto agradéceselle, no que vale, pero, se perdo eu, ¿cal será a miña prenda, que aínda que non fixen voto de pobreza, rico non son?

            -Sairalle barato: ¡toma-la tila do Galeno; canta lle receite!

            O Párroco conformou, encantado, que non lle conviña que os fregueses notasen ningún tipo de desavinzas co resto das Forzas Vivas, suposta flor e nata daquel catolicismo, mandante, que non reinante, pese ás aparencias, aos fastos e ás fasquías:

            -¡Por min, acepto, pero mellor xoguémo-los catro! ¿Imos a individuais ou por parellas? Pola miña parte propoño que decida este Doutor, xa que é o máis xefe de todos, ¡suposto que témo-las nosas vidas nas súas mans!

            Tornou o Médico a polos seus foros, cachondeos á parte:

            -Facelas cos Curas non me parece ben, que iso das "parellas" é cousa da Garda Civil. Por outra banda, aquí nada se dixo da aposta, da definitiva, pero, o que é por min, señor Alcalde, conformo co ditame do Secretario: ¡eu serei o bruxo desta tribo, pero o supostamente legal é don Aurelio, por máis que, Salus pópuli suprema lex est!

            Aquel Alcalde-Presidente quería dici-la última palabra; de sempre e para sempre:

            -Iso do Secretario...; pero por min acéptolle-la proposta, que aínda que leva poucos días connosco xa puiden contestar que é un home; si, si, un home de ben; o que se di, un home!

            -Don Manuel, non sei se caería nun lapsus linguae... -Besbellou o señor Cura, timidamente, beatificamente.

            O aludido, cunha ollada de rinoceronte, listo para turrar:

            -¡Hai que ver como nos envolven estes Cregos coa broma do seu latín! ¿Onde pequei, ou en que, se pode saberse?

            -Don Manuel, vostede dixo "contestar", e se cadra quería dicir "constatar". Pero iso non é importante, que foi tan só unha broma das miñas…, para imitar en algo o seu bo carácter, ese humor seu, habitual, cotián; e que Deus llo conserve!

            -Daquela..., ¿daquela sabe que lle digo, señor Cura? ¡O mesmo que a don Aurelio! Que a miña función, amais dese humor que di, é poñe-las ideas por sobre da mesa, que para poñe-las andrómenas, tal que as gramaticais, xa teño un bo Secretario, ¡destes do Corpo Nacional!

            Percibíase, a xulgar por aquelas escenas, que Aurelio nadaba a pracer naquelas augas chocas, chocas e choscas, do seu Distrito de Churiz:

            -Desde logo, don Manuel, desde logo; tan compracido que estou de atoparme ás súas ordes neste Gran Churiz, nesta Vila de tanto señorío, tan rica en criadas, encoifadas e manteladas, con tanta caza, de tan bo pelaxe...; ¡tanto, que aquí, con tantos animais, coido que a virtude está na cinexética!

            O Alcalde, que xa o coñecemos, tiña un coeficiente ínfimo, así que, fóra das rutinas coloquiais, ¡cero!

            -¡Ai, ho, o que é por min, caza e pesca, ás dúas mans, canto poidas, que por bechos, aquí, á esgalla!

            -¿Daquela, podo...; incluso nos coutos, no seu vedado? ¡Olle, Xefe, que hai testemuñas, e adoito prevalerme delas!

            Tal obxección pareceulle ociosa ao Salmonte:

            -¿Ti pensas que ese chifre, ese Gardarríos, ousa atreverse co señor Alcalde, comigo? ¡Tes a miña licenza, con testemuñas ou sen elas!

            Cada un ía ao seu; e o Médico tamén, pero ese tiña os ollares máis utópicos:

            -Pois eu, como Doutor, e como futuro Alcalde..., para cando veña a Democracia quero dicir, ditamino que nin o noso señorío, nin as riquezas naturais deste Churiz, abondan como para reanima-la xente. Toda a forza se nos vai en cartuchos de salva, ¡de salva sexa esa parte! A verdade, falando en serio, é que precisariamos algunha industria, desas de choque, para remedia-lo noso paro, que o temos atroz, pero encóbreo isto da emigración..., ¡se non forzada, si fomentada!

            O Secretario, tamén ao seu; insinuando, que non dicindo:

            -¿Doutor, queres industrias? ¡Pois por iso non te preocupes, que xa lle axudarei, eu, ao señor Alcalde, a crealas, que esas intencións traio, e nelas ando..., dacabalo delas!

            O señor Cura, que oíra falar dos Polos do Desenrolo, viu cae-lo maná para os seus fregueses:

            -¡Dá gloria falar con estas autoridades, mesmo providenciais; tanta iniciativa que teñen, tan doídos do próximo, tan ocorrentes...!

            Salmonte, feito o que realmente era, un pavo real:

            -¿Ve como é a cousa, señor Cura? ¡E despois di que non lle vou á Misa! Pois, mentres vostede reza, eu doulle ao mazo...; ¡ao da industria, por suposto!

            Escapábaselle pola tanxente con aquel argumento, así que lle botou un lazo dialéctico:

            -¡Home, tampouco é así, que aínda que Deus ande polo Consistorio facendo extras, ou mesmo aquí, neste Café, o sitio propio para rezar é a nosa igrexa, particularmente a Parroquial! Por outra banda, que dea gloria falar con vostedes tampouco lles outorga, ou preconiza, unha certa santidade; ¡digo eu!

            …

            Ao outro día houbo milagres, en efecto, que esa impresión tivo o Párroco desde o altar, así que centrou a súa prédica nun discurso Nacional-Católico do máis clásico por aqueles tempos:

            -¡Dignísimas autoridades e queridos fregueses! Hoxe, nesta homilía, observarán que vou empregar, por vez primeira, a lingua do pobo raso, séxase, o galego. Non se trata de que chochee, ¡aínda non, grazas a Deus!, nin de que volva aos falares dos nenos, iso que chaman lingua materna... Non, non é por aí, meus irmáns ben queridos. Trátase dun ensaio de pastoral que, segundo as miñas novas, ¡que non instrucións!, acaba de recomendar ese Vaticano II na súa Acta número...; coido que é na sesenta e tres, onde di que se utilicen liturxicamente, paulatinamente, as linguas vernáculas. Ben; pois non me deteño en explica-las vernáculas, nin tampouco os Comunicantes, pois para estes casos xa os ten a Santa Igrexa... Isto é para que non se lles faga tarde aos que queiran darse unha volta pola feira para defende-los seus intereses, naturalmente, ¡cousa que sempre é lícita!

            Empecei como de costume, con este saúdiño de "dignísimas autoridades e queridos fregueses", pero tamén sería verdade se lle dese a volta, pois, entre esas queridas autoridades hoxe témo-la satisfacción de vernos honrados coa exemplar presenza do señor Secretario. Dámoslle, pois, a nosa benvida máis cordial a esta asemblea de veciños. Tamén percibimos, e celebramos, que don Aurelio tivese a amabilidade de sentarse no banco dianteiro, aquí mesmo, por xunto do altar, cousa que moito di da súa intelixencia, que así evítalles aos fregueses que teñan que volve-la cabeza a ceacú, para atrás, por esa natural curiosidade de fixarse nunha autoridade tan nova, tanto, que aínda non tivo tempo de perverterse nas tabernas desta Vila tan...; ¡terei que dicilo, por moito que me doa: tan pecadenta!

            Xa saben que non adoito falar desde este púlpito das cousas profanas, que para iso está o adro, mais pareceume que non é profano darlle unha calorosa benvida a quen tanto lucirá, a quen tanto nos honrará coa súa presenza, maiormente nos actos litúrxicos.

            Ben, ¡iso xa está! Agora, falando deste púlpito, do púlpito mesmo, teño que dicirlles, para ser sincero, que neste arrasamento do Concilio, ese Vaticano II, ¡que mais que vaticar, batuca!, propuxéronse abaixarnos aos Presbíteros para subliña-la humildade do Pastor, que iso din! A min dáme igual, que por moito que me abaixen, de presbítero non me abaixan, pero vosoutros algo perderedes; ¡moito! Desde aquí arriba, como témo-lo púlpito no medio da igrexa, óenme mellor eses dos bancos fondeiros, pero con este anovamento gañarán os distraídos, que así poderán falar máis comodamente cos veciños do seu asento, ¡e menos mal que as veciñas reclínanse do outro lado!, sen que eu lles poda botar unha ollada…; ¡iso, de advertencia e de reflexión! ¡Neste mundo, a sorte, a astucia, sempre é dos pillastres!

            Con estas novidades non me vai quedar tempo para explicárvo-lo Evanxeo en condicións, ¡segundo está mandado! ¡Vaia por Deus! Este Concilio, en vez de conciliar, revólveo todo, ¡vaia por Deus!, que polo visto tamén quere recomendar que a  Santa Biblia se lea, ¡nas casas! ¡Que vos parece, nas casas, coma os protestantes, que nunca tal cousa esperei! A Biblia Católica, por suposto, ¡faltaría máis! Así que terei que recomendar que a vaiades mercando, sequera os Evanxeos, que despois, aquí na igrexa, teremos que facervos como nas escolas: ¡toma-la lección!       

            De interpretacións, nas vosas casas, ¡nada, en absoluto, que non sabedes facelo! Iso sempre vai de conta nosa: Doutores ten a Igrexa, como di o Astete, que volo sabemos explicar; ¡perfectamente, por suposto!

            Observade, queridos irmáns no Noso Señor, que xa chegamos ao primeiro domingo de Novembro. Pasámo-los Santos, e detrás quedan os Defuntos, así que estamos de camiño para o Advento. Tempo de reflexión, meus irmáns; de preparación e de arrepentimento. Esta é a ocasión de facer algo polas ánimas dos defuntiños; axudarlles a pasa-la ponte do seu Purgatorio, coma quen lles axuda aos cegos para chegar á feira, onde reciben a caridade dun refresco longamente esperado; ¡quere dicirse, un socorro salvífico!

            Pois precisamente por culpa destes socorros, para facilitárvolos, estarei  aquí, ao pé deste altar, despois da Santa Misa, sacrificando a miña pulpada para axudarvos a libera-las vosas ánimas; ¡cantas máis, mellor! Baratiños os responsos; os meus, coma sempre, incluso os repenicados, que volos estipendio ao prezo deste último ano, para que non vos queixedes do voso Párroco, ¡inda que suban os becerros!

            Credo in unum Deum...

            …

            Aquelas feiras, coas festas e mailas romarías, foron, ao longo de case que todo o franquismo, particularmente nas décadas corenta e cincuenta, o principal escenario daquelas inefables xestas: aquelas  fazañas da Garda Civil intervindo con frecuencia en cacheos soprados, pois eles, ¡meus pobres!, andaluces na súa maioría, xubiláronse sen chegar a coñece-la súa veciñanza; ¡nin a coñecela, nin a entendela! Principalmente á busca daquelas navalliñas de corta-lo pan e mailo touciño, despois de benditos, por suposto, ou mesmo para alivia-las loras, caso de mosca-las vacas, con tal de que pasasen dos dez centímetros, as navallas, que outras armas xa nin á feira ían! Galicia só foi navalleira no senso, e no uso, agrícola, pero eles, e con eles os seus mandos, ignorábano. A Benemérita, non por culpa intrínseca senón pola deficiente dirección que tivo no rural, a verdade é que se cubriu de ridículos, tantos que sería prolixo enuncialos, e por outra banda, mellor os silenciamos nun esquecemento histórico, gracial. En paralelo, para o servizo exclusivo das Alcaldías, estaban aqueles Gardiñas locais, os do Municipio, ¡os do couceiro, lles chamaban!, tal que este que sae na secuencia seguinte, nun paralelo semellante aos Civís, tanto en dirección como en preparación profesional:

            -Á orde, e sen novidade na feira, don Manuel.

            -¡Ben, pois, nese caso, descanse; descanse, pero conte todo o que pasou, liña por liña, a feito!

            -Nada; xa lle digo, que sen novidade digna de mención, que o único incidente ocorreu cun emigrante. ¡Si, tal cal! Foille co dese haiga, que se emperra en deixalo aí, mal aparcado, en mal sitio; e xa ve vostede, señor Alcalde, que entorpece a manobra dos tractores que pasan para a feira dos cochos... Ameazou con denunciarme ao Xuíz de Paz..., ¡por abuso de autoridade! ¿Que lle parece? ¡Claro, el vén en coche e aos porcos que os leve Xuncras!

            -¿En que, en que se basea ese Interfeuto? ¡Hai que comezar por aí, que ben o di don Aurelio, que aquí o temos en corpo presente, que non hai verbo sen...! ¿Sen que, don Aurelio, que se me esqueceu?

            -¡Quere dicirse que a construción racional é a inglesa: suxeito, verbo e predicado! ¡Suxéitanse, fáiselles falar, fáiselles denunciar; e por último, predicáselles; sanciónaos, en consecuencia, a Autoridade competente!

            O Garda, perfectamente instruído, ou que por tal se tiña:

            -¡Ai, si; primeiro suxeitalos, prendelos...! Eu, mentres os teño interferidos, dígolles, Interfectos, que o de suxeitar vén despois…, ¡cando se pode! O caso é que este Interfecto, quero dicir, este suxeito, alega...; xa non sei que dixo de “indefensión”, e que todo por aquí non temos sinais de prohibido. Tamén dixo... ¡Deus, como dixo! Ai, si, que por aló adiante, na Suíza, todo é libre se non hai..., se non hai non sei que de fregoteo (vergoten). ¡Ese fresco ata dixo que en España só hai liberdades para os chanchullos...! ¿Que lle parece? ¡Vaia frescura: calamidade, mentireiro...! Non sei o que significa esa palabrota, pero igual me dá que me dá igual, que en todo caso xa o ía casar con estas esposas, coas de chavín, para entregárllelo aos Civileiros. ¡Iso faría se non fose porque vin que se achegaban vostedes, e daquela quixen darlle a novidade, como está mandado, que o primeiriño é vostede, Don Salmonte!

            -¡Mal feito, Cabo, que ata parece mentira no seu caso! En Churiz temos que ser exemplares, que mentres eu mande, nesta Praza primeiro detense, e despois interrógase; por encima de todo, de min mesmo que sexa, a lei e maila orde, ¡a Orde Pública! ¿Parécelle ben, señor Secretario? ¿Non dixo vostede que o suxeito vai denantes do verbo?

            O aludido, sempre pisaverde, limpouse con parsimonia unha mouta dunha libra de po, entre po e bosta, que lla ciscara un daqueles tractoristas que estaban entrando na feira dos porcos, upado no seu trono de enésima man e de pésima carburación, matrícula de Zamora por máis datos, tan marcial, aquel mozo, coma se pilotase un tanque do Exército. Despois ditaminou, sosegadamente, con aquela auctoritas súa tan prosma e que tanto engaiolaba aos paisaniños de Churiz:

            -¡Imos ver como se concilian estas cousas, as dúas! Primeira premisa: ¿Vostede, Cabo, díxolle ao liberto que os sinais de tráfico están subordinados, ¡de sempre!, ás instrucións directas e persoais dun Axente, de tódolos Axentes? ¿Que non, que non llo dixo? ¡Daquela terá que repasa-lo Código! Foi un fallo seu, que non deberá repetirse. ¡Nunca! Segunda: ¿Pediulle a  documentación?

            O Garda, ante unha sabenza tan preclara..., ¡nin cos seus galóns de Cabo! Engurrouse, de súpeto, como fan as teas ris á primeira lavadura:

            -¡Non, señor, que eu coñezo ao rapaz, xa de antes de irse ao estranxeiro, de cando el viña, a pé, ¿sabe?, ás feiras, que ese besta, o que é daquela, nin besta tiña! Foille por iso que...

            Canto máis se encollía o Cabo, máis enfatizaba aquel Aurelio; ¡de comedia..., se non fose un drama! Ao son de que non, e recén chegado, de facto xa mandaba máis co propio Salmonte. Proseguiu, ex cathedra:

            -Os Axentes non teñen por que coñecer a ninguén que non sexa Autoridade... ¡Nunca! ¿Entende quen é ninguén? ¡Ninguén é..., o que non é! O primeiro que se fai con estes da pucha é pedírlle-la documentación; ¡a deles e maila do coche! ¿Non ve que estes desertores do arado tamén poden selo do Servizo Militar, simultaneamente, asemade, que moitos e deles fóronse ao estranxeiro para non entrar en quintas? ¡Mesmo puido traer ese vehículo sen os documentos aduaneiros pertinentes! ¡Iso e mil cousas máis! Non se esqueza, Cabo: Para un Municipal, celoso dos seus deberes, todo o mundo é sospeitoso..., ¡mentres o presunto non lle demostre o contrario, que niso consiste a orde pública; quere dicirse, a nosa! Despois aplícase a forza, o imperio represivo, ¡se o requiren as circunstancias concomitantes!

            O Garda aquel ingresara sen exames, simplemente coa bula nepótica, circunstancial, de ser fillo dun caseiro de don Manuel; e ascendeu a Cabo Municipal en premio da súa adhesión, inquebrantable por suposto…, ¡ao propio don Manuel, claro, que era o seu único Movemento, o único que entendía! Estaba lonxe de coñecer, e nin sequera de intuír, que un mal estudante, metido a pillo entre aqueles labregos de entón, con tal de que zumegase unha soberbia apandante, apachocante, era quen de anonadalos, a todos eles, xuntos ou por separado, un milleiro de cada vez, con catro verbas grandilocuentes, por inconexas e mal urdidas que estivesen. Captivo e desarmado, aquel Cabo pediu protocolos, ucases, normas ad hoc:

            -En vista do visto, ¿que Lei debo cumprir, eu, agora, de presente, dadas as consecuencias da miña ignorancia?

            Aurelio, combinando a cismada coa adulación:

            -¡Ah; iso, todo iso, é facultativo do propio Alcalde, aquí presente! Don Manuel ordena e manda, que eu son, unicamente, e aos efectos, un Asesor, un mero Asesor; ¡iso si, eu son o Legal!

            Aquel Alcalde, tan voluminoso e tan pachorras, prefería envolve-los seus propios novelos. As estridencias públicas irritábanlle a pel, de fina que a tiña, por estirada; ¡cen quilos de carne nunha funda humana non se envolven sen tundila!

            -Cabo, por esta vez dígalle ao Fulano, ao dono dese auto, que falou comigo, e que lle vou permitir, na miña benevolencia, que o deixe, así, ¡por esta vez!, pero coa petición de que o achegue ao castiñeiro, para que non estorbe a circulación deses tractores… ¡Xa que fala de liberdades, os outros tamén as queren! ¿Decátase?

            Aurelio botou man do incenso, daquel incenso seu, que era, sempre ou case sempre, pezoñento:

            -¡Cabo, tome nota de que este Alcalde, aquí don Manuel, é un verdadeiro Salomón!

            O Municipal a tan abaixo, tan ao fondo, aínda non chegara na súa pobre erudición, na súa Biblia de catequese parroquial:

            -¡Vaia por Deus, outro erro, que eu sempre lle poño, nos papeis, DON MANUEL SALMONTE, todas con maiúscula, de imprenta, para darlle máis categoría, que ese é o meu costume. Desculpe, señor Alcalde, que tampouco volverá a pasar...; ¡iso do seu apelido, que agora xa sei que é Salomón!

            Manuel, que sentiu pena polo abatemento do seu Cabo, deulle unha palmadiña no ombro:

            -¡Non, ho, tranquilo, que está ben así! Iso de "Salomón" é unha metá fóra deste Secretario, que é un experto niso de..., ¡niso de evita-las consecuencias…, coa marcha atrás! ¿Entendíchelo?

            Aurelio, con aquelas quisicousas, conseguira outro admirador; así o recoñeceu aquel Cabo, con toda sinceridade:

            -¡Ah; daquela, que listo, canto sabe! Algo parecido, diso da metá, lle dixo don Lucas á miña señora, no último parto, para que mo explicase, que con tres íamos servidos... ¿Don Manuel, se outra non ordena, podo retirarme..., iso, para segui-la rolda?

            Condescendeulle a máxima autoridade:

            -Si, Cabo, ¡de momento!; e poña coidado de que non se porpasen eses emigrantes, que xa ve o insolentes que se presentan. ¡É natural, -entenreceuse o Alcalde, -están torcidos polos comunistas deses mundos do diaño, que por aló adiante non teñen ao noso Caudillo para que lles cante as corenta!

            Aquel Garda, coa lección apresa, foi en busca do "emigrante" para lerlle a cartilla, a nova, a segunda. Don Manuel, no ínterim, celebrou aquela obediencia absoluta, indiscutida e indiscutible:

            -¿Eh, Aurelio? ¡Para que vexas o respectado que son! Cadeliño ese Cabo, ¿non si?

            -¡Sen dúbida, sen dúbida, que de hoxe en diante non se lle desmarcarán...; polo pronto, sen mostra-la documentación!

            -¡Chacho, o que é con estas leccións...!

            -Diso se trata, carísimo Manuel. Pois, precisamente, que cómpre aplica-la medicina preventiva para que non volvamos ao 31, que daquela, concretamente aquí en Galicia, ben que nos foderon catro desertores da aixada, aqueles indianos dun peso no peto, que se meteron a intelectuais, liberalizados que non cultivados, nesa maldita América das liberdades, de sempre tan viciosa, vizosa e viciosa, con aquelas prédicas e con aqueles consellos que lles daban nos mitins aos colegas, aos outros cavadores destes rueiros. Por iso houbo que purgalos nas propias cunetas das mesmas estradas polas que retornaran ao seu país..., ¡por falta dunhas picotas para colgalos!

            …

            As feiras sempre constituíron un foro colector, amplo e aberto, para o clientelismo caciquil. Aquela non ía ser unha excepción xa que naquel intre achegouse a eles, aos nosos mandamáis, un paisano, outro, que tiña a especialidade de manexa-la pucha no mellor estilo circense, pasándoa de man en man, apertando ou alisando nela, ¡quítoa, póñoa!, cegado, ofuscado, ante a maxestade daqueles persoeiros: do Gordo e do Fraco, en linguaxe cinéfilo; Manuel e mailo Aurelio, en cristián.

            -Don Manuel, faga o favor, un momentiño de nada; ¿podería falar con vostede…, unha palabriña?

            -¡Si, ho, con todo gusto; e de paso preséntoche a don Aurelio, que é o meu Secretario, recén vido..., que non nado!

            O aludido, estirando aquela man ensortellada, de señorito de cidade; a pedra igual era un anaco de seixo, pero..., ¡escintilaba!

            -¡Tanto gusto, cabaleiro! -Para que Aurelio dixese "cabaleiro" é que estaba a matinar nun cabalo. -Como lle dixo aquí don Manuel, acabo de posesionarme da Secretaría deste Concello; ¡así que aquí me ten, ao seu dispor!

            -¡Xa o sabía, xa! -Un labreguiño daqueles, boina en man, o que é doutra cousa non se decataría, pero da presenza, do cheiro a colonia barata, daquel señorito... -Eu sonlle da familia: ¡Concelleiro efectivo, a base de votos ben contados, que os contou o propio don Manuel; ¡un Périto! Por mellor dicir, fixémolo de consún; e despois diso, como éramos dous a competir polo cargo, don Manuel fixo a Acta multiplicando por tres, os meus, para poñerme dacabalo do outro, do outro veciño..., ¡pero non houbo inxustiza no aprobado, que esoutro  aínda é máis besta cá min! ¿Que lle parece o listo que é este home? ¡Moito me divirten as súas ocorrencias!

            O Alcalde, sen poñerse roibo, sen ruborizarse, nin pola confidencia nin pola indiscreción daquel marulo que se depreciaba a si mesmo, antes ao contrario, divertíndose coa lembranza daquel chanchullo, daquela manipulación, aproveitou a ocasión para demostrarlle ao Secretario que tiña certa habilidade niso de manexa-los monicreques:

            -Como ves, este Alvaredo é do Terzo Familiar...; ¡o que se di, un tordo! Por inseminación artificial, por simple e por pura partenoxénese dunha urna de madeira, que como non se lle vía o fondo, resultou que o tiña forrado de papeletas, ¡metidas á man, e de antemán! Artesanía de concurso, tan só co nome do Alvaredo, para que esa mestura, despois, coas do outro candidato, resultase saturada. ¡Polo demais, non hai caso! Para saber que é dese Terzo só hai que observalo, e ver como tordea...; ¡desde que baixa á cociña, cada mañá, grolo vai e grolo vén!

            Alvaredo, tímido e pícaro, coa idiosincrasia dos vellos cazurros:

            -Don Manuel, non lle é da taberna, afellas que non; ímoslle entrando na idade das sopas, e daquela..., ¡as pernas fraquean, por gordas que estean! ¿As súas, non?

            -¡Este lilainas...; iso será no teu caso! -Repúxose Manuel, un tanto ofendido. -¿E logo, qué, o asunto ese...; é un secreto?

            -Ata non, que se di en poucas palabras. ¡Con permiso!

            Litis, molesto polo abesullamento de media feira, que non lle quitaban o ollo de encima:

            -Estou percibindo que hai confianza entre vostede e don Manuel, así que, daquela, invito ao polbo, que é casualmente a onde iamos agora, que aí falan vostedes, ámbolos dous, discreta e comodamente.

            -Tamén se acepta, pero hoxe pago eu, ¡palabra do Alvaredo!, que vostede aínda non fixo aforros..., ¡nin tivo regalos!

            Na estratexia do Litis era cedo para esquilma-lo labrego, por moi de pucheiro que fose: había que darlle unha boa impresión, polo menos iniciática; utilizalo como propagandista da fe, ¡da fe pública, da fe no Secretario!

            -Non, grazas; hoxe non, que algo traerei de onde veño, e algo terei da herdanza do meu pai..., ¡a pesares dese Fidel!

            Tampouco se lle aceptou, que aquel terciario, Familiar, estaba disposto a deixa-la lá nas silveiras do seu camiño:

            -Dá igual, don Aurelio, que aquí, neste pendello do Bigotes, o que é a vostede..., ¡nin unha peseta! ¡Faltaría menos!

            Aurelio resignouse, que os efectos daquela adhesión, adhesivos, adherentes, adheridos quedaban; ¡logrados e consolidados!

            -Sendo así, acéptolle, e con gusto, que eu, como servidor local, non quero se-la mazá da discordia.

            (-¡Mira quen foi falar! -Comentou don Valentín neste punto, naquela Revisión Celeste, abraiado por tanta estulticia).

            Despois daquela pratada, regada con tres netos do Ribeiro, puxéronse á audiencia. Salmonte declarou aberta a sesión:

            -E logo, Alvaredo, ¿de que vai a cousa? ¡A ver, ho, larga, que pareces un cohibas..., de cohibido que andas!

            -Pois..., é que...; mire, don Manuel, trátase de que se acabaron aqueles cartiños da traída, alí desde a Fonte do Lodeiro...

            O polbo á feira, coa súa dose, subida, de sal e de pemento, sempre propiciou a broma; e tratándose do Salmonte...

            -Daquela, ti, un forzudo da maneira, ¿como consentiches...?

            -¡Que lle son tres casas, tres e maila Reitoral, e daquela non hai entubado que chegue!

            -Xa me dixeras que son tres, todo ese barrio da Igrexa. Pois, nese caso, que paguen os teus veciños, o que falte e maila robra, ¡que invitaredes á inauguración, supoño!

            -¡A cousa non é doada, pois o Cura entra nos escotes...!

            -¿Desde cando? ¿Entra nos escotes, de verdade; cábelle a man? ¡Que atrevido...! ¿En cal entra, ho, no da Ama, no da Xulia? ¡Ai que ver; con iso do Concilio largan de sotana..., que así non lles estorba para as súas manipulacións! Non se pode un fiar de ninguén, ¡nin dos Curas!

            Alí precisábase un asesoramento legal, bromas á parte, legal ou pseudo, así que o tiveron:

            -Perdoen que me entremeta; ¿o Contratista desa obra, da que falan, non lles deu un presuposto previo? ¿Ou é que non houbo contrato…?

            Aquel Edil, que máis que do Terzo Familiar era do Terciario, do Terciario ou, como moito, de principios do Cuaternario, confesouse, pero o que non sabía el era o tipo de Cura ao que se achegaba:

            -¿Iso para que se o Contratista sono eu, eu mesmo?

            Como aquela lóxica do Edil resultaba un tanto ilóxica, Salmonte tivo que explicarse:

            -Si, ho, ben o sei, que niso quedamos, pero hai que explicarllo aquí a don Aurelio, que este señor sabe moito, pero, ¡doutras cousas! Aquí, este, este cacho amigo, quería leva-la auga dunha fonte pública para a súa casa, pero cheirounos que aqueles veciños, eses dos predios inferiores, os desecados para entendernos, íanlle protestar, así que daquela ordenamos pasárllela tamén aos outros, aos do barrio da Igrexa, e tamén á Reitoral, ¡por conta do Concello, que así, meténdollela na boca cunha billa de cobre, calaban! Como este Alvaredo é algo mañoso, ¡cando quere, que coa Ama, coa Xulia, cero mata cero!, púxose á obra, el mesmo, coa factura ao terzo; ¡séxase, Caixa B, materiais e contratista!

            -¿Iso, compadreado desa maneira, nos libros do Concello...? ¡Non, non pode ser; resulta un tanto groseiro, ordinario!

            Salmonte argumentou, molesto pola interferencia do seu Secretario:

            -Aureliño, quieto parado, non o movas, que está bastante ben amañado, que este compadre tróuxome unha factura verdadeira, dun Contratista verdadeiro, matriculado. ¡Así que, habendo boa vontade...! –E proseguiu, volvéndose ao Alvaredo: -O que aínda non me dixeches é canto che falta para remata-las acometidas, que xa sei que estás poñendo aseos na casa, na túa, eh, pillín, cos nosos cartos, co terzo industrial. ¡Teño orellas en tódalas parroquias!

            Volvéndose ao Asesor:

            -Aurelio, que xa se me esqueceu, ¿como dixeches que se lles chama aos meus espreitadores, eses que teño nas parroquias?

            -¡Manuel, iso é un secreto municipal, pero, xa que te lanzas...! Chameilles sátrapas, que é un sistema que foi ensaiado por un Alcalde fenómeno, un tal Darío, que tivo de preceptor a certo sabio...; ¡digamos que foi un caso parecido ao teu, salvando as idades!

            -¡Este condenado...! Xa cho dixen, Alvaredo, que este Secretario sabe máis latixos que tódolos curas desta bisbarra; ¡máis que todos eles xuntos! ¡Só lle falta misar, mais agora, con iso do Concilio, igual lle dan licencias!

            A pesares de verse cachado, todo aquilo pareceulle tan natural ao Concelleiro que non se achicou:

            -Diso dos cartos, máis ou menos..., ¡outro tanto, para que a cousa quede de xeito!

            Era a proba do lume para o novo Interventor. Manuel atufouse:

            -Sendo así haberá que rascar no peto das ánimas, pero o caso é que con esas contas que axustou aquí don Aurelio tan ben axustadas..., ¡maldito se sei onde apunta-los cadullos! Por outra parte, meu Secretario, a lealdade deste home algo merece, ¡que nunca un Acta deixou sen asinar, por mal redactada que estivese! ¿Enténde-la cousa? Obras son amores, que para razóns..., ¡abonda coas prédicas do noso Bieito!

            Aquela Secretaría funcionaba á perfección, así fose ambulante, mesmo na ruxideira dunha tasca:

            -Imos ver, que Deus labra dereito pero coas liñas torcidas. Aquí, concretamente para o expediente desa auga, farían falta uns planos…; ¡iso, para xustificar certas partidas adicionais, reformadas, pero como este Concello non ten un Aparellador que o aparelle, daquela...!

            -Oes, Aurelio, que tamén se me pasou pola cabeza, que hai cousas nas que nos podía axudar un deses. O caso é que, para nomealo, ¿quen o examina, que eu, diso de planos, maldito cousa?

            O Edil quixo face-la graza e ameceuse ao proxecto:

            -¡Diso dou fe, que aquí ao Alcalde dánselle mellor, moitísimo mellor, os plans cós planos!

            O aludido fulminouno:

            -¡De que vas falar, marica! Para unha vez que te levei a Madrid, naquela Comisión de pedirlle cartos ao Crédito Local, durmícheste..., ¡mentres se acaneaban aquelas bailarinas, aquelas da danza ventral! ¡Vaia un home, que por iso non te volvín a levar!

            Don Aurelio, xa un veterano ás catro semanas da súa posesión, toureaba ás dúas mans naqueles churiceiros:

            -Don Manuel, non abuses deste home que ben que se lle nota que é de natureza virxe. E niso dos exames do Aparellador Municipal conta comigo, que eu, por se aínda non o sabes, sonche un especialista nesas cuestións do urbanismo; ¡tamén niso! Fixen cursos, ben aproveitados...

            Aquel ¿enciclopédico?, tan sabedor e tan providencial, tiña encantado, literalmente encantado, ao Salmonte:

            -¡Ai, ho, Deus cho pague, que me quitas un peso de encima, que afellas que este Concello, niso do Aparellador, íase quedando detrás dos outros! ¿Daquela, encárgaste dese Concurso?

            -¡Diso, e de canto se precise! Ti firmas o nomeamento, o que eu che propoña, que do resto...; ¡o resto vai da miña responsabilidade!

            ¡Que máis quería aquel señorote, aquel Manuelón, Señor da Casa Salmonte e do seu circundo, Señor do Concello, Señor do Municipio, Señor dun Secretario tan adicto, en submisa, en intelixente vasalaxe, ou máis exactamente, en pura simbiose!

            -¿Decátaste, Alvaredo, da sorte que tivemos con este home? Vai poñe-lo Concello en pé, en pé de guerra; ¡que cho digo eu!

            -En efecto; vosoutros levantade as vosas cousas, que diso de levanta-lo Concello..., ¡asunto meu! Pero volvendo ao problema desas conducións: Teremos que discorrer que fan falta uns depósitos reguladores...

            -¡Están feitos, descantiá! -Farfallou Alvaredo, créndose na oportunidade.

            -Cala, farfallán, que o Asesor é don Aurelio, e ademais estaba no uso da palabra.

            -Como ía dicindo, -proseguiu o "asesor", -farán falta uns depósitos reguladores, que a orde dos factores non altera o produto; así que, eu mesmo redactarei esa instancia, cara ao Axuntamento, pedindo unha subvención para..., ¡por complementos! Que a firmen o Cura da Parroquia e dous veciños, que xa poñerei na Acta correspondente iso de que se aproba ese gasto con cargo ao Presuposto do ano vindeiro. ¡Todo isto se aquí o señor Alcalde non ten inconveniente! -Adulouno para engrandecelo, por lei de reciprocidade, pola indefectible da interacción caciquil, diante daquel lambecús edílico.

            Don Manuel, no seu estilo, todo facilidades:

            -¡Ai, ho, por min está feito! Pero, ¿por que non firma o Cura desa Parroquia e mailo Alvaredo...? ¡Digo, para que haxa menos firmas!

            -Non, que coido que é máis aséptico que uns firmen e que outro execute. Neste caso, como non está o Alvaredo na solicitude, o Presuposto desas obras pode firmalo el, el mesmo, poñéndose como que é un Contratista; e daquela todo arranxado, sen trampas..., ¡na tona!

            A inocencia do interesado non ía tan aló:

            -¡Eu non son Contratista, nin quero selo, que iso é arriscado!

            -¡Alvaredo, que estás desobedecendo ao Secretario, e por ende, ao Alcalde!

            Con iso, aquel edil, tan habilmente pucheirado, recolleu velas:

            -¡Deus llelo pague, que así meto a auga na casa, de balde, e aínda gaño con iso de poñerme de Contratista..., para axuda das viaxes á Consistorial! ¡Ai, ho, que este polbo saíume barato grazas aos amigos; que Deus lles conserve a vida, moitos anos, para o ben da Patria, para o ben de España, que por algo é Unha, Grande.., e Libre!

            Aurelio púxolle a guinda ao pastel:

            -Oia, Alvaredo, este polbo quen o debe pagar é o Cura da Parroquia, que vostede xa tivo o traballo de axudarnos a descorrer a forma de arranxa-las augas. Eu, no seu caso, antes de cantarlle a gloria ao Crego, faríalle canta-la palinodia; a el, ¿sabe? Diríalle, abertamente, que un bo Concelleiro, un Concelleiro tan útil para a freguesía, hai que repetilo nas próximas eleccións, tal que se lle promete axudalo coas súas influencias, e non coma da outra vez... Que tamén vostede...; iso, que nos predicará, en xusta reciprocidade, na Casa do Concello; e que nun mes, ou en dous, igual nos convence para que lle demos cartos, outros poucos, para mellora-la acometida, ou para rega-la horta do igrexario, ¡sen que lle custe un simple responso!

            O aludido quedouse matinando naquela proposta tan intelixente; ¡como tódalas do Secretario, segundo se ía demostrando!

            -¡Iso leva xeito, si señor! E de visto así, ata me parece pouco prezo, que tamén lle vou dicir ao Cura que unha cortesía, un galano, unha cousa boa, sería ensinarlle, a vostede, digo, a despensa das festas; de paso, que lle dea a papar, que reparta, algo do saboroso, que ten unha criada, esa Xulia, que cociña do mellor; ¡e daquela pode reparti-las tortillas cos invitados!

            Semellante proposta gustoulle ao picarón do Litis:

            -¿Que, que tal peneira..., esa criada? Mais, por ben que o faga, ir de segundas, tras dun Crego...; ¡igual a ten branda, iso, da auga bendita...!

            -¡Señor Secretario, que cousas ten; os pasteis sempre van despois das talladas; e logo que, de tecedoras sen ensaios..., nin sacos! En canto ao seu peneirar, a verdade é que non sei como peneira, que iso faise de noite, pero supoño que o fará ben, que abanar nese Cura, co gordo que está, xa require forzas, xa; ou forza, ou mañas, que ata non sei como pode chegar..., ¡iso, ao seu sitio! Eu vina enfornar...; iso vino, e xúrolles que non lle treme á boca do forno, ¡por roxo que estea! Esa muller, esa minifaldeira, aló abaixo, no fondo do pozo, no Purgatorio..., ¡seguro que se queixa do frío!

            A Frei Marcos deulle noxo seguir aturando aquela sarta de impudicias daqueles godalleiros, que por cobizar, ata lle cobizaban a criada ao Cura, así que, a tal momento, pulsou o stop da cinta, deixando o resto dela para despois da sesta.

Un Nadal atarefado

            A película espiritual do Litis seguía debandándose naquel proxector da Auditoría, e polo visto con tanta abstracción por parte de Frei Marcos que se levou un bo sobresalto daquela que apareceu na pantalla o rótulo de: TREGUA.

            -¡Eh! ¿Que, que pasa, que foi, quen manipulou este aparello? ¿Manipulacións no Ceo? ¡Imposible; renego fo! ¿Serían eses leguleios da Defensa, eses Avogados do Diabo? ¡Daquela, Deo iuvante, que se vaian ás silveiras, que aquí perden o tempo!

            -¡Tío Marcos, tranquilo! ¡Pero, home, non sexa suspicaz, e lémbrese que xa estamos en Nadal! ¡A quen se lle ocorre: manipulacións no Ceo!

            -¡Escúsame, Fisga Seis! A diferenza estriba en que vosoutros, os Anxos, nacestes e vivistes aquí, de sempre, nesta Gloria Perpetua, Inmarcescible, pero nós, os terrícolas, chegamos de recén; ¡viñemos á vida polo túnel da morte! De simples emigrantes, ¿sabes?, que por iso non acabamos de afacernos ao Protocolo Celeste. Mais agora que o mencionas, si que me decato de que neste tempus allegro vivace das películas vitais prodúcense estas treguas porque Xesús, ¡o Bo Xesús!, ao dá-la paz na Terra aos homes da boa vontade, tanto a salpica que se velan as falcatruadas dos máis próximos. Tamén sei, por suposto, e non o debo esquecer, que nesta época deixan de funcionar eses memorizadores tan fráxiles das conciencias lasas. Pois ben, daquela teremos que acata-lo noso receso, por iso, por preceptivo. ¿Por certo, onde vai o Nove, ou é que tamén recesou? ¡Descúlpame polo vocábulo! Iso do receso é unha palabriña recesa; para min, repugnante; tanto, que lle vou pedir a Don Paulo que a poña no seu ÍNDICE, que ese tránsfuga, en todo, pero maiormente na semántica... ¡É un profundo, un grego!

            -Saíu, ¿sabe? Saíu nun suspiro, nun santiamén, daquela que se sobresaltou vostede. ¿Lémbrase? Vaille arriba, no trono do Altísimo, para canta-las panxoliñas. Eu quedei aquí, de retén, ¡de retén e de refén!, porque este ano tócame toca-la arpa en Reis; ¡así libro por Nadal, que no Ceo, como sabe, este é un tempus de moito trasfego!

            -Oes, Fisga, e digo eu que, xa que estamos folgados, de tregua, poderiamos poñe-la película Cromática, esa do Orbe, a Panorámica, que estou acordándome daquelas vilas da miña terra, ¡e iso que acabo de chegar! Tamén será cousa de olla-lo noso Churiz, o actual, nestes días de paz..., ¡para facelo sen contrastes disonantes!

            -Iso é doado, Frei Marcos, que só hai que darlle a unha tecla... É esta que di, "Cor", conxuntamente con estoutra que pon, "Gallaecia"; despois diso dialízase co punteiro, por conceptos, coma no Windows. ¿Ve que doado é? Daquela voulle poñer unhas tomas dese Churiz galaico, que se está facendo famoso pola súa herdanza, pola corrupción mortis causa do noso Litigueiro. Vexamos, pois, este escenario das xestas, ¡das xestas e dos toxos!, dese ínclito Aurelio; ¡en tridimensional, ao vivo, que tamén se di!

            Cando deu en saír imaxe nítida, Frei Marcos volveuse á súa cadeira, á de patriarca; estomballouse nela, a gusto, e tan só dixo:

            -¡Deus, que beleza! ¡Terra a nosa; o malo é que a están fozando eses porcos, eses especuladores, eses aurelianos...; malditos sexan, todos, todos eles!

            A cámara celeste, naquel intre, percorreu en zigzag, paseniño, acariciando lentamente, docemente, as abas redondas e mórbidas daquelas chousas da Panda, alboradas polas falopas que caeran de noite. Os carballos, a tal momento sen folla, pouco conservaban daquel sudario, que se lles ía a retallos, tal que as alburas dun espantallo despois de loitar cos ventos bercíos.

            O obxectivo deulle, mandoulle, un flash, despois dunha pasada rápida, ao castelo dos Condes do Monte Salvo, mal encarado e sinistro, coma sempre, ou peor aínda dada a súa avanzada destrución, unha destrución comezada daquela cando o avó Salmonte lle quitou á muralla exterior as pedras de dous lenzos, ¡para construí-lo seu pazo! A tal momento asomaron entre as hedras daquelas ruínas tres ou catro choias preguizosas, que se cadra aínda chegaban, naquel intre, da rúa meiguenta, do seu balbordo.

            Desde o propio castro, asentamento da fortaleza, o obxectivo virou en redondo para recoller, paseniñamente tamén, os bafos, indecisos e febles, daquela batería de chemineas lousadas. Naquela madrugada percibíase un recendo ao caldo de leite, entreverado de café portugués, que daquela aínda era de contrabando, nas cociñas máis podentes do contorno.

            Seguiu a cámara no seu percorrido vagaroso, panorámico, e de pronto parouse, estática, en plano fixo, gozoso, na fachada da igrexa; non na da propia da Vila senón na que fora conventual, un tanto apartada do núcleo urbano, que daquela dáballe na escalinata, un tanto de perfil, unha raiola de sol, amareliño, ictérico, que invitaba a subila máis que a baixala.

            A igrexa do centro, a oficialmente parroquial, quedárase raquítica, como vilá que era, que viláns a fixeron, de propio pulso, devoción daqueles que refugaban subir á capela condal, hoxe derruída. Este templo, o vilego, derregaba o camiño que descendía do castelo cara á feira; e quedárase sen o seu, antiquísimo, cemiterio, anos atrás, circunstancia que foi aproveitada para converter o adro en sala de espera, abertal, da nova Casa do Concello. Outra mutilación, esta vez definitiva e próxima, cabía temela xa que, de presente, aquel monumento estaba corroéndose co retumbe e coa fumareda, co monóxido, dos tractores, no seu avance impío pola Estrada da Feira, aquela vía bautizada, precisamente por suxestións de don Litis, coa rimbombante denominación de, Avenida del Alcalde Don Manuel Salmonte. Anularíanlle aquel bautizo ao vi-la democracia, concretamente para retornar ao seu, simple e tradicional, indicativo de, Camiño Ancho, ou da Feira.

            A cámara detívose na igrexa grande, na de máis devoción. Naquel intre tremelaban as campás nun gozoso redobre de Nadal, cousa que fixo estremecerse de gozo ao Frei Marcos. Por un tempo quedáronse así, trémulas, vibrantes, por culpa daqueles badaleos que lles arreou un rapaz musculoso, encapuchado cun anorak de fabricación chinesa, cousa anovada para Don Valentín que por iso lle chamaron a atención, moitísimo, aqueles petos, aquelas cremalleiras, aqueles cortes tan estrafalarios. Pola raia que riscaba a tal momento no cuadrante do seu reloxo solar, aínda debía se-lo primeiro, ou acaso o segundo dos toques, dos avisos, para a Misa abrental.

            Frei Marcos, nostálxico da súa mocidade, ¡que no Ceo tamén hai saudade, pese á tan manida intemporalidade da Gloria!, reparou atentamente naquel campaneiro: Calzaba unhas botas de fol, monfortinas, co piso de goma, absolutamente silenciosas, que aquel mozote asentou, decidido e con fortaleza, nas lastras graníticas, esvaradías polo verdín dos séculos; e coa mesma decisión asoballou, sen piedade, aquela alfombra sollía, dun sol racheado que se detivera por un intre, acaso para lustra-la rampla, entre nube e nube.

            O rapaz pisaba forte e seguro, marcando os movementos cun pantalón de veludo, raiado, ocre, un tanto ríxido por culpa da cotra lameira que fora recibindo ao longo de a saber cantas  invernías. Dirixiuse desde o adro a unha das casas próximas, que había que supoñer súa pois premeu o picaporte sen chamadas nin vacilacións. A tal hora, e máxime na frescura da mañá inverneira, cumpría quenta-las mans para de alí a un cuarto volver a sufri-la cadea campanil. Visiblemente cansado, seguramente pola ruada da véspera, entreabriu aquela porta, pola que asomou, ao momento, un canciño de palleiro, rabilongo e pinto, que fitou vivaz, á dereita e á esquerda, pero non lle gustaron os exteriores xa que se volveu, en redondo, ao tempo que refregaba os belfos contra da perneira do rapaz, ¡e iso a pesares da súa cotra! Tan confiado e tan quedo se situou aquel cadeliño, ao carón do seu amo, que por pouco non se trabou a cauda contra a marcación da porta, pois o campaneiro dérase boa présa en fuxir daquela xeada.

            Diante da igrexa parroquial, da outra, percibíanse unhas gastrosidades noxentas, expelidas por algún humanoide noctívago, ¡pese ao carazo, ou precisamente por culpa diso! Deus sabe quye traballos tivera aquel gastroso, aquel butilleiro, para dar saído daquelas baiucas cheirentas ao tinto, que tanto proliferaban preto da Consistorial, ¡á falta doutras industrias! Don Bieito chamáballes, atinadamente, Dependencias Culturais do Concello, xeneralizando pero con piedade. Aquel trousante debeuse achegar á igrexa, naquela noite fría e pecadenta, acolléndose ao sagrado do pórtico, pero fíxoo con retraso. Se cadra estivera alí por diante, mal abeirado, contemplando con ollos de alcohólico aquela Consistorial tan deforme que logo parecía unha bruxa anicada, vertendo augas polas súas uretras de cinc. De peitos, un envetillado de formigón, unha balconada saínte, circundada por uns ventanos tan miserentos que logo parecían lunares. Era sentir común que o Salmonte, ¡señor!, propuxera aquela aberración, aquela construción, civil pero incivil, tan informe e tan modesta, sen significado algún, sen arte nin estilo, para que o seu pazo de galerías sobresaíse, para que continuase a ser o edificio máis notable da Vila, sen competencia posible, ¡nin da propia Consistorial!

            Con isto visto, naquela desertización, naquel baleiro humanoide, incluídos os animais de toda especie, ¡os outros, tamén!, que seguían refugando daquel fermoso amencer invernío, dunha beleza áspera, esgrevia, que non sabían apreciar, Frei Marcos andou nos mandos do teleobxectivo para centra-la imaxe da pantalla naquela arquitectura desordenada das rúas vilegas, e tamén nos empedrados da parte vella daquel Churiz medieval. O que viu evidenciáballe que aquel tándem Aurelio-Manuel, Manuel-Aurelio, ¡Deu-los cría e eles xúntanse, primeiro aquí e despois no inferno, polas propias leis da simbiose egotista!, fixera unha desfeita, outra máis, no feitizo dunha Vila que, nacendo pobre, criouse honrada:

            Casas nobres, feitas ben feitas, -as menos, as antigas-, calquera que fose o seu estilo, ¡pero poucas!, nas que se percibía un evidente desexo de convivir, de agradarlle ao veciño, e tamén ao transeúnte; ou, polo menos, de non chafarlles a paisaxe, de non ferilos con formas aberrantes, pretensiosas pero decadentes. Aquelas edificacións, as nobres e notables, arrincáronlle ao Frei un sorriso de satisfacción aprobatoria.

            Despois diso tentou inventaria-las construcións feitas á présa, as do Ensanche, para vendelas de contado, piso a piso, cunha Cédula de Habitabilidade incrible, ¡milleiros delas!, que mostraban ao exterior a fatuidade e maila frescura dos seus fautores. Nun esquinal, algo borroso, pero líase: "Promotora Churiz, Limitada". Frei Marcos comezou a enumeralas pero só chegou ás cen, e aí parou, incapaz de aturar a fasquía noxenta daqueles..., ¿espurios?

            Seguidamente pasou a cataloga-las obras maldicentes, aquelas que o eran per se, feitas coa evidente intención de aborrece-lo entorno e de avogar por formas e por reformas estranxeirizantes, que nin ben copiadas foran. Moitas e delas con nome feminino, que non de muller; por exemplo, "Villa Pepucha", "Villa Loly", "Cuquita", “Mi Carmen”...  As náuseas fóronlle a máis, e daquela o señor Fiscal díxose a si mesmo:

            -¡Este inventario déixollo ao Demo Maior, que nós estamos en Nadal, e non é cousa de dárlle-la paz aos porcos, aos suíños!

            Das que si se compadeceu foi das ruinosas, desas que sempre, ou case sempre, predican o infortunio, e ás veces, tamén a incuria, das familias vidas a menos...; que non sempre o foron para desgraza da veciñanza, que uns serían por iso pero aos outros caeríalles  a casa enriba despois de gasta-los cartiños naquelas esmorgas pecadentas que tanto se prodigaban no Churiz Salmonteño, ¡e menos mal que por entón aínda descoñecían a droga!

            Neste percorrido quedáronlle sen ollar as fontes e mailas árbores, que sempre son unha heráldica que predica a calidade cultural da veciñanza…, ¡porque non as deu atopado! A explicación era sinxela, lexible naqueles ordenadores: O Alcalde, ¡inefable Salmonte!, no intre desta revisión anímica atopábase residindo en Madrid, en pleno goce da Democracia; ¡da súa, non, da dos outros! Concretamente nun chalé suntuoso de Puerta de Hierro, que foi precisamente onde se apoltronou a Mabeliña, ¡con dez baños marmóreos, e catro mulatas para acicalala! De paso, para que lle sorrisen ao seu Manolón, pero nada máis que sorrirlle, que iso tamén entraba no cutre salario daquelas rapazas, daquelas fámulas.

            Salmonte, nos tempos do seu extenso mandato, quere dicirse, antes da elección daquel Médico da UCD, do Lucas, ao que xa coñecemos, que foi o primeiro dos votados, ¡grazas máis ben á súa liberalidade demagóxica, estirando as receitas dos vellos!, tivera máis afección polas tubeiras particulares que polas públicas, opinando que para fontes comunais xa tiñan, ¡ben próximos!, aqueles manantíos da Serra dos Pradairos. Polo que respecta ao axardinamento, ás árbores..., diso mellor non falar, que don Manuel e mailo seu Alter-Ego sempre opinaron que as árbores onde mellor estaban era na serra, pero na outra, na de serrar..., para vendérlle-las táboas aos carpinteiros - encofradores daquelas torres, daqueles…, bodrios!

            Con estas imaxes en pantalla, tan xeométricas e contraditorias, déronse en cruza-las raias, que sabido é que as aberracións humanoides, as desfeitas do homo enredante, que non sapiens, as súas monstruosidades, repugnan, contradín, os  cánones, curvos e harmónicos, da natureza divina, escacharrándose con iso tódolos mecanismos creativos. Frei Marcos, que aínda conservaba a súa capacidade terrícola, de pasmo e de intolerancia, refregouse os ollos para borra-los efectos daquel cutrerismo churiceiro. Tan cabreado se puxo, que se lle escapou unha queixa desgarrada, abraiante, ¡a pesar de que estaban naquelas treguas do Nadal!   

            -¡Meu Deus, que desgraza; isto de aquí…, nin na terra dos cafres! ¡Santo Ceo! ¡Señor, Señor, que estrago de solares lle consentiches ao teu Xudas, ao teu Mordomo infiel! ¿Quen sería ese fillo de...? ¡Que digo de fillo..., fillos! En plural, que esa desfeita é obra de moitos, un fato de especuladores que, estimulados, envexosos, por ese Litis do diaño, deron en construír brodios nos solares que lles vendeu o Trío da Bencina, pero á deshora, tarde e mal, agora que as familias foron a menos, agora que só teñen algún interese comercial os pisos de calidade. ¡Cabróns: vendéronlles aos veciños os solares sobreiros..., agora que só serven para acumular formigón!

            Non dixo máis nada pero persignouse, ¡e iso que no Ceo non fai falla!, arrepiado de que nesa viaxe cósmica á súa Galicia houbese estado tan cerca dun pecado anacrónico, contrario á caridade que se lles debe aos humanos por precepto divino. Os pecados no Ceo non teñen atenuantes, que iso é o que lle pasou, daquela, ao Lucifer. Don Valentín, na súa reacción, levantouse coma unha chispa, e apagou o proxector terráqueo, de inmediato, que o tentaba á blasfemia. De seguida, en penitencia por aquela frouxidade súa, púxose a pasa-las contas do seu rosario, un rosariño coas doas de asteroides, de cen quilates, que llo regalara a propia Virxe como premio da súa rectitude e da súa pureza.

            Momentos despois, cando volveu Fisga Seis de toca-la arpa na Adoración dos Magos, atopouse con que Frei Marcos seguía na súa meditación transcendente, dálle que dálle aos asteroides, tal que se estivese xogando cunhas estrelas fuxidías. Deulle pena sacalo do seu arroubamento, así que tomou asento de par súa, nun silencio seráfico, pero nisto díxolle o Nove, que casualmente acababa de chegar:

            -Colega, temos que espertar ao Frei Marcos que este vagar seu, este punto, dúralle demasiado; e logo está a cousa de que esa Apelación corre présa; ¡dada a súa gravidade, moitísima! Mentres estabas no Sétimo, nesa Conmemoración sacra dos Magos, eu dinme unha volta polo adro de San Pedro, ¿e sabes que descubrín? ¡Non o adiviñas, seguro que non, nin en toda a Eternidade!

            -Irmán, Fisga Nove, aclárate, que me estás a falar dunha maneira tan enigmática..., ¡que nin que Lucifer volvese aos votos!

            -Querido Seis, esta situación éche pouco menos grave cá de entón; tamén se trata dun recrutamento..., pero, neste caso, do propio Litis!

            -Chacho, así e todo o que é igual, igual non pode ser, que ese pecador, aquí, na Eternidade, non ten influencias; nin de chegados a unha situación dubidosa, pois aquí non lle votará ninguén, que os eclécticos están todos no inferno, ¡per saecula saeculorum!

            -¿Que non? Irmán, agarda e verás: estivo pedíndolles as muletas a tódolos coxos que chegaron con elas á Portería de Don Pedro. ¡Isto..., isto é coma aquilo do Virxilio: de stércore ennii!

            -¡Ai, Colega, Colega, meu Fisga Fisgón, que desta fisgaches mal! Os escollidos adoitan tiralas no lume do Purgatorio, que ben sabes que ao pasar polo Dosel da Transfiguración recobran os membros perdidos, perdidos ou transplantados, ipso facto; ¡e a partires diso, ingrávidos!

            -¡Ai, xa; pero que inocente es! O tal Aurelio bérralles do outro lado do abismo, segundo van achegándose á fronteira da Vida Eterna, para que llas arrebolen, que as precisa el, mentres espera. Para iso móstraselles aos novatos, aos recén transitados, con grandes acenos, retorcendo o corpo, facendo como que se cae; en definitiva, faise o coxipelas, e daquela, convencidos de que no Ceo non pode haber malicia, crenlle, todos, absolutamente todos, a feito. ¡Cousa tal...!

            -¿Que dis? Esas próteses, o que é aquí, nos espazos celestes, non teñen función, e só lle servirán ao Litis para argallar con elas; se acaso para distraerse mentres agarda nestes Adros Pétreos. ¿É así, ou non? Remata dunha vez, que conseguiches intrigarme.

            -Ese lioso, ¡máis ocorrente có propio Xudas!, foi escondendo, por detrás dese cirro que lle fai de peaña a Don Pedro, as caxatas e mailas muletas que lle lanzaron; e cando reuniu un feixe delas, daquela achegouse ao Santo Andrés pedíndolle permiso para facer cruces de ídem; ¿entendes? Cruces en aspa, de San Andrés, que llelo dixo en castelán. Ese Apóstolo, que o tomou por devoto, non só lle deu permiso senón que incluso lle pediu a un Cóengo de Santiago, a un colega que viña de capa pluvial, que lla deixase definitivamente, para que o tal Aurelio tapase as súas vergoñas, que tamén lle pareceu notar que rilaba nos dentes, ¡acaso cos calafríos dun suposto arrepentimento!

            Fisga Seis non saía do seu pasmo; nunca tal vira desde que Deus depurou aqueles anxos que se lle obnubilaran coas predicanzainas de Lucifer:

            -¡Que pícaro é, incluso no Ceo! Artimañas desas, tan sofisticadas, ¡nin se lle ocorrían ao "J.R.", aquel das películas...!

            -Colega, non saques conclusións precipitadas, que aínda non rematei, que non quedou a cousa en tan pouco. A segunda parte é que ensamblou, non sei de que maneira, esas cruces do Santo Andrés; e daquela logrou formar unha especie de mesa ou reclinatorio, máis ben un facistol. Despois diso, por sobre da tarima, puxo a capa pluvial dese Cóengo, a xeito de tapete. Por último, aló encima, derriba de todo iso, plantou a súa máquina de escribir, ¡tal que un copón no altar! ¿Valo entendendo?

            -Pois..., ¡a verdade é que non! Lémbrome que na vida mundana ese Tal tivo capa para todo, ¡para todo!, pero, ¿esa do Cóengo, aquí arriba, de que lle serve?

            -Sérvelle de moito, colega, que como esa capa é un ornamento sacro, bendita que está, agora ninguén, o que se di ninguén, nin Tronos, nin Potestades, nin Dominacións, poden usa-la violencia para retirarlla de encima das muletas; nin separarlle as muletas, ¡iso tampouco!

            Fisga Seis foi saíndo daquel pasmo con verdadeira dificultade:

            -¡Fantástico! ¡Pero que intelixencia, que homo politicus; se chega a ser constitucionalista, daquela..., nin se sabe!

            Fisga Nove endelgoulle ao Colega estas conclusións:

            -Xa que o entendes, entenderás que mentres o Litis estea así, de xeonllos nesa capa curial, nin sequera os mártires o poden desafiuzar do seu asentamento celeste, ¡per se! Nesas estamos, que este contencioso, con tales incidencias, fíxose internacional; ¡máis cós de Xenebra!

            -¿Xenebrino, eh? A min paréceme orbital, que ese Litigante,  neste plan, resulta máis sistemático, máis frío e máis organizado, aínda, que Calvino; ¡xa sabes, aquel protestón que tanto nos deu que facer para homologarlle a súa doutrina!

            -Querido irmán, estimado colega, quedácheste curto, que aínda estou na primeira parte da película: A consecuencia subseguinte está en que o tal Aurelio, Litis, ou como diaño se diga, a tal momento, con ese salvoconduto, con esa bricolage que se montou, estase dedicando a dar consultas xurídicas, ¡no propio Ceo! Daquela failles recursos a tódolos que teñen dificultades para pasa-lo Exame Selectivo; ¡aquí, nas mesmísimas Portas de Don Pedro!

            -¿Non lle chaman a atención, que para disciplina, o que é Cefas...? ¡Que che vou dicir que non saibas!

            -¡En absoluto; non serve de nada! Ese tío alega que nin busca nin compromete a ninguén; que esa cousa, ese invento, é inxel, inocente de todo; e que funciona así porque eses pecadores elixírono ombudsman, ¡democraticamente! Incluso alega que no Ceo non rezan aqueles Sindicatos do franquismo, aqueles Verticais..., e que, por tanto, sen el, sen os seus servizos, produciríase indefensión dos chamados, ¡deses que son chamados para opositar a Escolleitos de Don Pedro!

            -¡Uih, a que se lle foi ocorrer! O dito: estamos apañados con este encordio, con este infiltrado de Satanás.

            -¡Exactamente, iso, encordio, que tal busca ese Sindicalista: encordar! Ou o fan Ministro do Señor, ou, do contrario, atravésaselle a San Pedro bendito. Cefas, con eses nervios, con ese carácter seu, que aínda o conserva, perdeu as claves celestes, e daquela tiven que axudarlle a buscalas polo Firmamento adiante. En consecuencia de todo iso, témo-la orde de facer unha revisión sumarísima, urxente, sen preocuparnos dos miúdos, que hai que aforrar tempo, como sexa, ou, do contrario, aquí vaise reproducir aquela revolución dos Anxos!

            -¡Nese caso, meu irmán, nin Pascuas nin Treguas, que se prevalecen eses chanchullos, vaise apaga-la Fe! ¡Que digo a Fe; o lume do Inferno..., por innecesario! ¡A ver, Frei Marcos, esperte, que se durmiu nos loureiros da súa Gloria, e vostede é un galego exemplar! Hai que darlle marcha, de novo, ao televexo..., para rastrexar esa ánima tan atravesada, se tal se lle pode chamar á negrura dese fillo de...; ¡quero dicir, dese fillo dun peido!

            Frei Marcos, que estaba preguizoso, coa inercia, despois daquel receso tan prolongado:

            -¿Que, que boureades; que pasou neste Nadal, caeu aquel Muro de Berlín, converteuse Rusia, xa se ordenan as monxas...?

            Ámbolos Fisgas preguntáronlle ao unísono, como xemelgos que eran:

            -¿Don Valentín, pasouno ben; si, vostede, nestes soños do Nadal, coa felicidade sosegada, recuperada?

            -¡Rapaces, comme si, comme ça; se non fose aí por un pesadelo que tiven...! Representóuseme a Vila de Churiz feita unha braga; un farrapo noxento, sucio, reconstruída e ampliada cun modernismo atroz; e logo que a notei cheirenta, monóxida, e tan dexenerada que incluso ollei, por alí, nun curro, naqueles foxos do castelo... ¡Nada, o dito, un noxo: plásticos, xiringas, gomas profilácticas...! ¡Terrible, unha dexeneración decepcionante!

            O Nove reanimouno, paulatinamente:

            -Si, Frei Marcos, todo iso será certo, pero xa pasou o Nadal; e os Reis, tamén; e máis cousas, moitas máis, sobre todo un pesadelo espurio..., que llo iremos contando engorde, de vagar, mentres visionamos a película dese Infiltrado, que como vostede di, ¡nin no Ceo podemos despreocuparnos do caciquismo galaico, pois a pouco que descoidemos aos nosos gardados, aos nosos protexidos, volven ao nacionalcatolicismo, ás aberracións! Hai que poñe-la cámara rápida, esa de gran revolución, aínda que perdamos sensibilidade, que xa lle diremos o por que da cuestión. Estea atento ás secuencias, as secuencias e tamén ás consecuencias, que xa se perfila o retrato corporal, retrospectivo, do seu amigo e paisano, dese inefable Litis,  que é como lle chama vostede habitualmente, ¡e súas razóns terá, para iso e para máis!

...

            Naquela secuencia, na seguinte, coa cámara posta a velocidade de cruceiro, centrando o obxectivo nos interiores da Consistorial, viuse entrar, coa escena translúcida, ao don Aurelio. Ramón, nada máis velo achegarse, tal que un Cabo cuarteleiro, upouse na súa cadeira e acudiu presto, feito un Axudante de cámara, ¡ou de campo!, para recollerlle aquel gabán peludo, de lá virxe; mellor dito, así era, así estaba, ata que cubriu aqueles ombros godallentos do tan repetido e nunca ben ponderado don Litis.

            -...

            -¡Bos días, Ramonciño! ¿Novidades?

            -Tan só que estivo aquí o Alcalde, por certo que preguntando por vostede; ¡acaba de irse!

            -Cando eu chegue tarde, é que andei por aí, de recorrido, en función patriótica, facendo paces e abortando preitos entre a veciñanza desta bisbarra; ¡eu, coma a ruda, resolvendo preñeces indesexables! Por conseguinte, sempre debes dicir que saín, pero nunca dos xamais digas que non entrei. En definitiva, ¿presentouse algún conflito?

            Despois dunha panorámica daqueles exteriores, o proxector coouse, centrouse, nos salóns do Pazo Salmonte.

            -...

            -¡Son preciosas! ¡Querido Aurelio, es un encanto, un ceo de sorpresas!

            -¡Agora si que son preciosas, de postas nas túas mans...; harmonizan!

            Mabel, raposeira, puxo voz de circunstancias:

            -Manolo, ven para aquí, un momento. Mira que rosas me trouxo o teu Secretario; ¡e de paso, aprende a comportarte cunha dama!

            O aludido nin esforzándose lograba controla-los celos:

            -¡Ben-sei-ora! Eu non cho puiden traer, que hoxe non fun á Capital. Por certo, estas deben ser das baratas, que pouco chas presentaron; ¡nin lles puxeron papel dese de prata! ¡Uih, se víse-lo ramo que lle mandei á señora do Gobernador, daquela, daquela que me dixo que de remocionarme, nada; nada de nada, que son o mellor Alcalde de Churiz! ¡Non vou se-lo mellor, se levo dez anos dándolle á vara! E diso das flores, Mabeliña, para outra xa lle direi ao Secretario onde as serven guapas, guapas e ben presentadas.

            Aurelio tronzouse a rir, coma unha vara podre, sen molestarse en disimula-la súa ironía:

            -¡Ai, si, Manuel! Pois, dáse o caso que para outra vez -arremedou- tamén lle direi, eu mesmo, ao Alcalde, como se conseguen gratis datis; baratas e fresquiñas, coma estas, que aínda cheiran á xeada. ¡Manoliño, non te esquezas de que estamos en Xaneiro!

            Manuel reaccionou despois daquela crise de celos:

            -¡Oes, pois é certo! ¿Como é que hai rosas na praza?

            -¡Terei que dicircho, que eu non teño segredos co Xefe, que para algo son o gardián dos teus! ¿Lémbraste desa señora, esa que é parente túa, unha que nos pediu Licenza de Obra para amplia-la casa pola parte do xardín? ¡Realmente é para facer outra, para duplicala, que a vexo vir! De aló veño, que lle dixen que quería recoñece-la finca antes de estudar o seu expediente; e como esa roseira, alí nun curro, cuberta cun invernadoiro de plástico, que algo se ve desde a rúa, é de rosas invernías, daquela dinllas en chufar. A boa da señora subliñoume canto precisan amplia-la casa, que do contrario non renunciaría a unha roseira tan exótica. Para que non quedasen dúbidas, deume este ramo, tal coma quen se arrinca un ollo, pero é que unha Licenza destas, de favor, máxime neste caso, que escaralla unha zona tradicionalmente verde, ben vale unha mada de rosas. Así que, caro amigo, as oportunidades hai que velas tal e como eu fago, de lonxe, con boa perspectiva; e cando non existen de seu..., ¡fabrícanse, á medida da nosa apetencia e da nosa comenencia!

            Mabel relambíase con aquelas mostras, efectivas pero tamén afectivas, daquel Secretario compartido; aproveitounas para darlle unha sacudida ao seu home, para metelo en celos, aínda máis, ¡por se non o estivese dabondo!

            -¡Aurelio, es un sol! -E deulle un bico lateral, de fazula.

            Manuel a tal momento tragaba chispas: aquela muller era súa, licitamente súa; pero o Secretario tamén era seu. Precisaba das dúas propiedades, cada quen na súa función, pero algo tiña que dicir, sequera fose por manter unha aparencia de dignidade.

            -¿E logo, eu...; que son eu, a lúa?

            A habilidade daquela provocadora habitual, chamásese Mabel ou Salomé, era sofisticada, bífida; quixo acender unha vela a Deus e outra ao diaño:

            -¡Manoliño, ti es..., outro sol! ¡Pero que digo, máis que un sol: ti es..., un solpor!

            O cornúpeta, coa sensación de que estaba sendo burlado na propia casa, en propia presenza, quedouse cos desexos de darlles un lapote, ás dúas mans, pero non lle conviña un escándalo, de momento, ¡mentres lle conservasen aquela vara...!, así que optou por afia-las verbas:

            -Serei, muller; serei iso que dis, pero aquí Aurelio é un Secretario, ¡posto por min, ou séxase, coa miña compracencia! ¿Non si, rapaz? Daquela deixémo-las adiviñas, que non se diga que hai desavinzas nas alturas deste Concello; ¡non lle conveñen á Patria, e como Xefe Local que son, non podo toleralas!

            Aurelio trenzou naquel fío, que se estaba tensando en exceso; as vehemencias da Mabel podían esperar, así que zanxou:

            -O que dis é certo, querido Alcalde, que por algo contas coa miña fidelidade, e tamén coa miña adhesión; ¡inquebrantables! Pero estamos esbardallando con estas bromas, con estas bobadas, e aínda non se me dixo que celebrades aquí, hoxe.

            Manuel, superadas aquelas provocacións da ¿súa? muller, franqueouse:

            -Si que celebramos; moitísimo; e algo vai contigo, que aquí a miña dona, se non te invita, rebenta. Resulta que ese irmán seu é tan parvo que lle aceptou esa proposta túa: ¡e por fin vaise ao México, tan pronto como firmémo-lo acordo! Así que, despois de xantar, redactas un documento; ¡pero que sexa ben repenicado, e tan forte coma a poxa dunha besta, con chaves clausais, das boas, desas de sete estalos!

            Aurelio, de temoneiro, pero sempre modesto; ¡só finxidamente modesto!

            -O que vos redacto é a minuta, pois ese documento hai que pasalo por ante Notario, que lle convén levalo así, legalizado polo Cónsul dese país; mellor dito, do país que represente en España, na actualidade, os intereses de México..., ¡xa que non lles admitimos Consulado propio!

            Manuel, afeito aos trámites curtos, ao ordeno e mando daqueles xerarcas franquistas:

            -¿Chacho, todo iso, para que, con que obxecto? ¡Non enlees as cousas!

            -¡Non quererás que retorne teu cuñado..., iso, cun guitarro na man, cabreado e co preito perdido!

            Manuel deulle unha calada ao veguero, unha máis, outra vez nervioso:

            -¿Oes, Aurelio, sabes que che digo? ¡Que vou deixar de presumir do meu Secretario!

            -¿Como; a que vén esa contradición, querido Alcalde; é que xa non me amas…; iso que dixeches onte, como a un fillo? -Chanzouse, metade en serio, e a outra provocativo, ferinte, enredando as cousas.

            -¿Ti es o intelixente? ¡Está claro que se che dou sona, daquela levarante para o Goberno Civil, ou á Deputación; e xa non te leven ao Pardo, tal que de Secretario nese Concello da Garda Imperial!

            -Perde coidado, Manoliño, que en Churiz estou no meu prebe; e non penso abandonarvos, ¡polo menos, mentres siga solteiro! ¿Non quedamos en que me deixas cazar, cazar e pescar, aquí, neste feudo dos Salmontes, cando e canto se me terce? Aprende unha cousa, querido Alcalde, que a coñecen tódolos labregos: ¡Non hai Municipio curto nin horto grande...! Isto vén ao caso porque aquí, ti e mais eu, aínda estamos na sementeira: recolectaremos despois, de seguida, en cuestión dun parto, nove meses. Douche a miña palabra, así que vai abrindo esa Grüber..., ¡e non chegará!

            Manuel non entendeu cousa; ¡malditas metáforas as daquel Secretario tan intelixente! Volveu ao asunto de México:

            -¡Ai, Aurelio, que Deus cho pague, que Mabel e mais eu tiñamos boa preocupación con esa herdanza; tan importante pero á vez tan leada! Esperaba que nos botases unha man, ¡pero o que é con tanto acerto, francamente...!

            -¿Que dis, que Deus mo pague? Diso das pagas..., eu teño outras teorías, que as prefiro en especie, ¡pero todo se andará!

            Á Mabeliña, como a toda ama que se prece, tardáballe por face-los honores gastronómicos:

            -Manuel, que es un pesado; non lle deas máis conversa, que se arrefrían eses filetes.

            Nun descoido do Alcalde, Aurelio chiscoulle un ollo á Alcaldesa:

            -¿Así que vai de filetes…? ¡Pois esa paga dos filetes é un principio ben suxestivo! Daquela pasaremos ao comedor… Non; así, non; eu après vous, como din os franceses; ¡ti primeiro, mon amour!

            Mabeliña, captada a mensaxe, estaba radiante; triunfal e trunfal: ¡trunfal de dous trunfos, de dous á vez!

            -¿Sabes francés? ¡Cando digo que ti es un sol!

            -Muller, si; sei francés, e latín, e artes amatorias..., que mas ensinaron en Dinamarca; ¡buf, tantas cousas, e de tantas maneiras, de tantas posturas, coa turca incluída..., que agora non son do caso!

            Noutro descoido do Manuel volveu a facerlle a sinal do tres, pero Salmonte, como de costume, no seu limbo:

            -¿Por que lle preguntas iso dos idiomas? Agora es ti a da conversa... Comamos caladiños, en graza de Deus, como fan os curas, que despois tomámo-lo café no salón da cheminea; alí falaremos, de vagar.  Considera que andan por aí esas criadas, que lle poden ir co conto, ao teu irmán, de que estamos celebrando, de antemán, o seu embarque; ¡iso de que vai de cu co preito de México! ¿Por que non falamos de bobadas, tal que da xeada que caeu esta noite...?

            Aurelio, co pouco que levaba en Churiz, pero xa coñecía a fondo as debilidades do seu anfitrión:

            -¡Ou da criada dese Cura do Alvaredo, esa que peneira tan peneirado...!

            -¡Chacho, Aurelio; que ese é un secreto, municipal! E como Secretario, ti..., ¡xa sabes!

            -¿Que dis? ¡Aquí Mabel tamén é adxunta; do noso Axuntamento, digo, e non a podes excluír!

            -¿Iso? ¿Ela...? ¡Tan só a título de consorte, e vai servida!

            De sobremesa, coas criadas fregando na cociña, a discrecionalidade xa era absoluta. Falaba o Litis, ou máis ben, tramaba:

            -Ben, pois, agora, agora que estamos en petit comité, atreveríame a preguntarvos, ¿que vos parecerei como socio? ¿Aceptádesme...; iso, por palabras de presente?

            Mabel sobresaltouse; non lle importaban as sociedades mixtas, as tripartitas; nunca lle importaron, pero á condición de que fosen secretas, que niso, todos aqueles caprichos anteriores..., auténticos cabaleiros; ¡discreción personificada, que nunca lle fallaron! Outra cousa foi que alguén notase certos indicios, que se propalasen certos rumores, máis ou menos fundados...

            -¡Aurelio...; socio, o que é socio, non, que van falar de nós; e a min xa me teñen envexa, maiormente tódalas damas do Círculo...; así, por cousas!

            -Non, Mabel, a miña proposta é correcta: un socio industrial é unha cousa lícita. ¡Xa me explicarei!

            Manuel, nos loureiros, como de costume:

            -¿Iso que ten que explicar? Socio industrial é...; ¡algo así coma o Paco e maila súa muller! Paco, niso do D.N.I., ten posto, "industrial", mentres que no da muller púxolle, sinxelamente, "sus labores". Os cartos aportounos a muller, e Paco a industria..., ¡que non é pouca industria ter que montar esa besta brava!

            Mabel saíu pola honra da súa veciña:

            -¡Si, si, labores moitas, moitas, pero se non fose polos cartos dela..., maldito se chegaban á casoa deses "Grandes Almacenes"; tan grandes son, que afogaron tódalas tendas desta veciñanza! Ten clientes a barullo, iso é certo, ¡pero o que é amigos...!

            -Explícate, Aurelio, que por algo es o meu Asesor:

            - Agora mesmo, que a cousa é sinxela: A miña pregunta é, ou quere dicir, que se, poño por caso, montásemos un negocio, entre nolos tres, ¿que vos parecerei como socio, como socio industrial, ou sexa, invisible, na retagarda, na sombra?

            -¡Raios! ¿Na sombra; na sombra, sen facer nada, co argalleiro que ti es?

            Aurelio denegou cun aceno, aclarándose, abaixándose ao coeficiente intelectual salmonteño:

            -Alcalde, non sexas tarugo: Na sombra quere dicir traballando moito, moitísimo, a eito, pero..., ¡coa cabeza!

            Para Mabeliña todo o que fose actividade cerca do seu Aurelio dáballe esperanzas de tempos mellores. Oportunidades, digamos..., ¡fricativas!

            -¡Sendo así, por min, encantada! ¿Socios, os tres; mesmo unha familia? ¡Que ledicia, que ben!

            Pero Manuel, dentro do alcance do seu foco, era cauto, excesivamente desconfiado; ¡como tódolos burros!

            -Amodo, muller, con discreción, que se chega a sabelo o señor Gobernador, daquela pódenlle entrar malas ideas…, ¡para o Axuntamento! Teremos que andar paseniño, con cautela, que lle quero moito á miña vara...; ¡despois de ti, por suposto!

            Maquiavelo tranquilizou no seu Príncipe, no seu alumno:

            -¡Por suposto que iremos paseniñamente! ¡Pero que ben nos entendemos, xa de entrada, ti e mais eu, caro Manuel! A isto chámaselle, simbiose, que quere dicir, sen..., ¡sen escándalo! Non teño dúbidas de que estamos perfectamente concatenados, nolos tres. ¡Pola miña parte, si!

            Pero aquel "Príncipe" de Churiz, cadora máis celoso, nin con esas garantías:

            -Aurelio, razoa nisto; e a ver como nos concatenas, ¡sen escándalo público! Sobre todo, sen riscos para o meu cargo, que esta vara, che repito, non a solto..., ¡nin por todo o ouro do mundo! ¿Sabes por que? ¡Coa vara na man, síntome Conde! Por se non o sabes, algún antepasado meu non pagou non sei que para herdar o título, a transmisión patrimonial, e daquela..., ¡daquela a nobreza fóisenos ao nabo de Lugo!

            -Tranquilo, Manuel, que nisto, coma en todo, eu razoo; de seguida, e ben…, concatenado! Pero aínda non me déste-lo voso placet para entrar de socio...

            -¿É francés? ¡Este Aurelio…; vaia forma de chamarlle ao pracer; e despois din que en Francia son entendidos...!

            -¿Dis iso pola cousa das presentacións, cando se resposta "¡O pracer é meu!"; non si, Manuel? Pois iso do placet ten a mesma orixe, pero neste caso non é francés senón que procede do latín, directamente, que xa dicían en Roma, plausum captare e plausum dare.  Aquí, entre outras acepcións, significa compracencia, conformidade nunha aceptación. ¡Como vedes, nada; un simple termo protocolario!

            A admiración do Manuel subía e subía:

            -¡Carajo; ti, en cuestión de latixos, gánaslles aos Cregos, que iso nunca llo oín ao noso Bieito, que por certo prefire que lle chamemos don Benito, co cerimonioso que é! Daquela, se queres ser socio meu, ¡no que sexa!, quedas aceptado, que contigo, ao de agora, todo nos está saíndo ben. Mabeliña, déixate de mirar ao fixo para Aurelio, coma unha boneca, e atende ao negocio: ¿estás conforme?

            -¡Ah, si; por min, encantada; no que propoñas! -Non tivo ocasión de devolverlle o chosco, pero, polo seu énfase, ben que lle transmitiu un latexo, unha palpitación, fortísima.

            -¡Daquela, imos aló; sen preámbulos! Ante todo, señores Salmonte, señor conde do Monte Salvo, quede en claro que se nalgún aspecto non casamos, ¡por min, tan amigos, que aquí non pasou nada!

            Manuel sentiuse nun formigueiro con aquela preparación psicolóxica tan machacona, tan correosa; na súa simplicidade non estaba afeito a andar con reviravoltas:

            -¡Que si, ho; que xa che démo-lo placet, ou como coño se diga! ¡Veña, explícate, que se nos vai o día e aínda non arranxamos cousa!

            …

            Aurelio entrou en materia, pero acaso por onde menos o esperaban:

            -O que me tedes que dar, tamén, é un empréstito..., para entrar con dignidade na vosa compañía, que eu, ao de hoxe, teño as ideas, que é o principal, por suposto, pero fáltame o secundario, o ferro; ¡séxase, metálico! As miñas terras están nas Américas, concretamente na Habana, que ese castrón de Fidel arramploulle ao meu pai..., ¡nin o sabemos, un fortunón! Noutras verbas: ¡Eu teño as artes e vosoutros poñéde-las partes! ¿Entendido?

            Manuel conformou; sempre conformaba con tal de que o seu interlocutor tivese algún ascendente:

            -¡O que queiras, Secretario; salvo que pída-la caixa do Concello...!

            -Non, por agora, non, que esa témo-la débil, e non resiste unha empresa, quero dicir, das miñas.

            Mabel, previsora de que non se lle escagallase aquel triángulo..., ¡financeiro!, adiantouse ao seu home, ¡ao oficial!

            -Eses cartos..., para que Aurelio se faga socio, connosco, no que sexa, adiántollos eu, da miña conta; e se non chegan, tanto me dá empeña-las casas como vendelas, que as rendas van curtas. Por min nunca se rompen as sociedades...; ¡o que pasa é que, cando fago amigos, vai este Manuel e célase!

            Aurelio, especialista en nós, tamén en nós, atou ben atado, sen pararse naquelas indirectas da súa Mabel:

            -Fíxate, Manuel, o que é a intuición feminina; que cousa tan marabillosa: aínda case non empecei a falar, a expoñe-lo negocio, e aquí, esta Mabeliña, ¡un encanto, que xa colleu onda! Pero vou ao miolo: agora que estudei, que coñezo a fondo, as posibilidades deste Concello, estiven matinando, precisamente con Voltaire, que, ¡il faut cultiver notre jardin! Para empezar, nesas leiras que bordean o Camiño do Rego das Abrairas, esa corredoira que empalma coa estrada principal, despois da Farmacia Nova...

            Con aquela saída, ao seu criterio de pata de banco, non contaba o Alcalde. Desconcertouse, e así o expresou:

            -¿Que dis, Aurelio; un xardín, un xardín público, nesas leiras? Se non as teño mercadas, todas, a eito, é porque non valen o esterco que lles botan; ¡non hai peor terra en todo o Distrito! Por se non te lembras, eu sonche Perito, ¡da Escola de Pamplona!

            O Secretario fíxolle acenos de calma segundo lle ía explicando a súa trama, mesmo en fase de urdido:

            -Manuel, nisto dáme un voto; de confianza, se entende, que estou empezando a explica-lo planeamento..., ¡do noso xardín!

            Que lle desen leccións noutras cousas, ben, ¡pero o que é en cuestión de leiras...! Salmonete inquietouse:

            -Noutro asunto, en calquera, tes o meu voto; o voto, a bota, e, se fai falla, un par de legues; ¡o Axuntamento en Pleno que sexa! Mais, o que é en terras, ¡cuate, estás a monte! Ademais de te-la carreira axeitada, herdei este apelido de Salmonte..., ¡que se cadra quere dicir, o sal do monte!

            Aurelio seguía debandando, urdindo, tramando:

            -Manuel, a confianza que che pido é para que escoites: De entrada podería pedirvos un préstamo en diñeiro. ¿Non quedamos niso? ¿Que si? Pois agora veñen as inversións: Como a un lado dese camiño, entre a estrada e mailo río, hai catro leiras; e da outra banda temos cinco ou seis, que xa lles levantei o plano, e téñoas medidas, a milímetro, discretamente, por pasos, facendo como que me distraía escoitando os paxaros, daquela, ti, Manuel, compras unha de cada man; ¡pero teñen que ser das do medio, precisamente das interiores de cada agro! ¿Entendíchelo?

            -¡Si, ho; merco esas leiras, dúas, das interiores; vale; e ti, que es o socio industrial, vas e seméntaslles toxos! ¿Toxo da mariña, supoño; do brando? Despois montas unha fábrica...; tal que de bencina, da sintética, coma os alemáns. ¡Hainos nese de Castro con menos tolemia; coa metade!

            Mabel tiña a experiencia persoal de que non era sensato discutir co seu señor, co Señor da Casa Grande, por máis que lle gañase en cartos, ¡pesos cheirentos ao permanganato, pero cartos en definitiva! Cartos procedentes daqueles tumbaeros da súa ascendencia, da cubana. Temperou nos seus homes; ¡de presente, dous!

            -¡Como es de enfexo! Deixa que Aurelio se explique; ¡co ben que o fai!

            Con esta venia, o tal Litis-Maquiavelo-Aurelio seguiu maquinando:

            -Esa compra, e tamén as sucesivas, fanse a nome de volos dous, señores de Salmonte, sal-do-monte, como lle gusta ao Manuel. Comigo facedes un documento, privado, pero elevable a público, de data posterior, onde vos merco a terceira parte de todas e de cada unha desas leiras; proindiviso, por suposto. ¡O que chaman un testaferro, que neste caso é de sentido inverso!

            Mabel, propensa ás golfadas, ás golfadas e ás golpadas, empezaba a entende-la matraca; como única obxección:

            -¡Estou conforme; si, ao completo, menos nunha cousa! Como eses cartos, os que temos dispoñibles, son meus, pois a caixa dos gananciais témola escorrida, daquela eses empréstitos fágoos eu: ao Manuel, para o seu terzo, con escrituras separadas, que este pirolas un día destes vaise por aí..., ¡a bailar!, e daquela, ¡nin cartos nin parella!

            Manuel, ás dúas velas:

            -¡Está celosa das miñas viaxes..., oficiais! ¿Muller, quen me vai querer, a min, un vello...; quen que non sexas ti? Pero non se discuta, que eu conformo niso do empréstito.

            -¿Véde-la miña concatenación? -Aurelio estrullábase as mans, e non precisamente de frío, que naquela cheminea da Casa Grande ardían a tal momento dúas cañotas de carballo; dúas, á vez, que dúas eran as grandezas: ¡Alcalde e Fidalgo! -Ti, Manuel, se che preguntan para que queres esas leiras, dilles que queres volver á egua, canso do teu Mercedes; que as precisas, esas leiras, para sementa-lo toxo. ¡Si, si, toxo verde, mol, do da Mariña, para que o teu caseiro llelo pique ás bestas! ¡Intuición que tes, Alcalde! Pero sigamos co plan: Fíxate ben, que iso é o que dirás; ¡a tododeus, nesas compras, nas primeiras! Unha leira de cada lado do camiño, no medio da agra, só se lle ocorre a un Perito Agrícola..., ¡pasado de osca! A ti que non che importe, que tamén os hai que se fan os loucos para librarse do Servizo; ¡tan só un listo facéndose pasar por burro é capaz de engana-los paisanos deste Churiz, que xa os tentei, ben tenteados!

            O Salmonte nin por comenencia quería aquel sambenito:

            -¿Burro, eu? ¡Ai, non, que por esas non paso; e menos aquí, no meu Churiz, onde os meus entregos foron Condes, un Señorío, que o noso era daqueles de forca e de coitelo, que ata tiñamos verdugo!

            Mabel, con máis luces; máis luces ou máis picardía:

            -¡Burro, que es máis burro que tódolos contrarios da parada, todos xuntos! Pero, cacho animal, se canto che di Aurelio é que fagas ese papel..., ¡para fode-la xente! Non entendes cousa; ¡e de negocios, menos!

            O aludido agachou as orellas, asnalmente, para que o seu Secretario montase aquela trama dunha industria tan estúpida; ¡iso é o que pensaba Manuel!

            -A segunda fase do plan consiste -seguiu expoñendo Aurelio- en que lle presentarás ao Concello, ao teu, a ti mesmo, unha solicitude para..., ¡para Actividades Molestas! Si, si, exactamente iso; ¡que vas poñer dun lado desa corredoira unha granxa de pitas; e no outro, a dos coellos! Para daquela cambiaches de opinión e xa non mercas ese cabalo. ¡Estratexias de divertimento do inimigo, que se di! ¿Enténde-la cousa, Manolón?

            -¡Cómame nunca o diaño, que daquela estes súbditos, estes veciños, vanme poñer unha albarda; e por riba, un saco de pedras!

            Aurelio nin se dignou escoitarlle tales evasivas:

            -Como es..., iso, Perito, ti queres facer experimentos modernos, cousa moderna; de enxeñería xenética, poño por caso. Experimentos á túa conta, para ensinarlles, despois, aos veciños, que con iso pretendes facerlle un favor á mocidade, evitándolles a emigración; ¡algo parecido ao que fai ese Mestre de Ourense, ese das Cooperativas, o Franqueira! Con este propósito, tan científico e tan laudable, nin os cernícalos deixarán de estarche agradecidos. A terceira parte, a guinda do pastel, será que os donos das outras fincas, das confinantes, por nada deste mundo quererán soporta-lo cheiro das túas granxas, nin das pitas nin dos coellos, que xa me encargarei de propagar que non me fas caso en cousas agrícolas, que te tes por sabido, pero que iso das reprodutoras hainas no meu país, e todas apestan; ¡lo menos, lo menos, en cen metros á redonda! Daquela, coa xente convencida, vas ti, que es un fidalgo, e para non prexudica-los veciños das outras, das lindantes, mércaslles, por unha insignificancia, ¡tódalas súas, todas! Coas lindantes, coas seguintes, por ámbolos lados dese camiño, que nos farán falta, todas, e máis que houbese, para logra-lo monopolio, ¡digamos, soarego! Mira, Manuel, tal e coma se os Salmonte volvesen á exclusividade do seu feudo medieval, ¡séxase, antes dos aforamentos! ¿Poste torvo, ou é que aínda non o tes claro?

            -¡Este argalleiro do nabo! Oes, de postos así, decididos a arramplar con todo, se alguén non nos vende ao barato, daquela vou eu, como Alcalde, e plántolles unha expropiación. ¿Por causa de utilidade pública? ¡Máis barato!

            Aurelio botouse as mans á cabeza; tíñao por burro, pero algo menos. Volveu a cargarse de paciencia e seguiu desenrolando naquel plan do seu propio desenrolo, ¡privado! Do seu, que o municipal importáballe ben pouco ao Trío da Bencina, ¡todo lume, pero escondendo o fume!

            -Manuel, a modo; todo iso con suavidade, coa suavidade dun Alcalde listete, que estes lugareños tan atrasados, xente coma esta de Churiz, son coma mulleres, todos eles: ¡cantas máis caricias, con tal de que sexan suaves, máis dan de si! Neste suposto, quere dicirse, se escornan, entón diraslles que non queres prexudicar a ningún veciño, ¡faltaría menos!, pero que en par desas granxas pode haber, incluso, infeccións do pasto, e que por iso, ti, de boa veciñanza, lles permúta-las fincas, todas, se non chas venden, polas que teñas ti nos arredores, pero na parte máis oposta da Vila, aló por contra dos barrancos, ¡inútiles para solares! Que planten castiros nelas, mentres ti plantas, nas súas, nas que foron deles..., ¡bloques de casas, consecutivos, moitas! ¿Manolón, percíbelo; veuche o siso, veuche o acme?

            Non o captaba; en absoluto:

            -¿En definitiva, que coño queres facer con esa cantidade de leiras: un campo de fútbol, dous, tres...? ¡Demasiada terra!

            Nada, que o ínclito Rexedor seguía sen rexer. Aurelio fíxoo rabiar, a pracer, pero o Manuel pasaba por todas con tal de entrever xuros, xuros doados..., para paga-los seus mecos, ¡a ser posible, francesas!

            -Díxenche en certa ocasión que eu son urbanista..., ¡e nin así asócia-las ideas!

            Pero Manuel, erre-que-erre, sen cheira-la fortuna que entrañaban aquelas perspectivas, aqueles confíns, grandiosos, aurelianos, desorbitados; ¡especulacións multimillonarias! O resto, ¡muxas!

            -Meu Secretario, como Asesor Legal tes comigo o que queiras, pero no tocante á agricultura..., ¡un parvo! ¿Meterme, eu, a vixiar esa porcallada das granxas? Daquela nin os casaldeiros quererán facerme ese traballo..., ¡que antes emigran! Chacho, terás que seguir matinando noutros negocios, ¡tal que nun serradoiro!

            -Alcalde, ¿que clase de político es ti? Voucho disparar, á mesmísima boca da xerra: Desde que sexan nosas tódalas leiras do circundo urbano, tódalas idóneas para construír, e desde que vexan por aquí un Enxeñeiro, que o traerás ti, de propósito, xunto con Axentes, con Técnicos deses da Extensión Agraria, etcétera, todo un tinglado, o preciso para segui-la ficción dun proxecto agrícola, daquela, ¡zas!, cambias de opinión, de socato, outra vez, ¡que para iso, vales! Escoita:

            a) Os veciños terán un camiño bo, expedito, para ir coas cubas a ese Rego das Abrairas, ¡que o Miño quédalles a trasmán!

            -¿A por auga; para que? -Preguntou Manuel, intrigado, somerxido naquela nebulosa cerebral inchable, expansiva. 

            -¡Para caso de incendio, so burro; para o que sexa; que máis che dá! O importante é que lles fas, cedendo unha propiedade, túa, túa, subliño, un acceso ao río. Pero ao que ía; atende:

            b) Ti, magnánimo Alcalde, aínda que te prexudica nos teus proxectos, niso das granxas, ante a pública e reiterada petición, ¡miña, por suposto!, accederás a ceder gratuitamente dúas franxas de terra, rectilíneas, cara ao río, de forma que ese camiño quede de once metros; ¡co afirmado e coas beiravías por conta do Concello!

            O inocentiño do Salmonte perdíase nos puntos:

            -¿De once metros? ¿Por que? ¿Imos face-la festa do patrón; ou unha corrida de galos, agora que non quedan bestas e que a Protectora dos Animais, tal e que sei eu...?

            -Manuel, faremos algo máis práctico. Escoita: Esa gran avenida é para os camións cisterna, para socorre-la Vila; para que podan cruzarse con comodidade, e rápido. ¿Entendes?

            -¡Ah, sendo así! Entenderte non é doado; ¡cómame o demo, que noutra tal nunca me vin!

            -Manoliño, e Mabel, non abrades aínda a boca, ¡que se vos vai facer auga co que vén despois! Cando teñamos todo a punto, que calculo que se fará en cuestión de noventa días, eu preparo o Concurso dese Aparellador, asunto no que estamos conformes. Co Aparellador posesionado, vas ti e decretas unha suspensión temporal das licencias de obra, ¡para modificación e ensanche do casco urbán! É un dicir, que todas, non, que as nosas xa as teremos aprobadas; ¡autoconcedidas, de antemán! Así englobamos tódalas parcelas desas granxas nonnatas, esas leiras que na semana anterior ían para granxas..., ¡cheironas! Dese xeito tódolos terreos da Vila de Churiz, tódolos construíbles, ¡nosos! ¡Nosos, nosos! ¿Comprendes a xogada; agora si? ¡Ai Manuel, Manuel, que fatigoso resulta explicarche un negocio, por elemental que sexa!

            Á Mabel medráronlle os ollos, que xa os tiña, de seu natural, amplos e raxados; pero o que é Manuel seguía desbordado, parándose nas minucias:

            -Secretario, amodiño, que te pillei nun renuncio: Gústame iso de acapara-los solares; todos, tódolos da Vila, sen excepción, ¡todos en por nós!, pero, ¿para que queremos un Aparellador se ao outro día empezamos a denegarlles aos veciños as Licencias das Obras, incluso nos arredores, que o Centro, a parte boa, a nivelada, para daquela témola nós, copada ao cento por cen nesa operación rotunda, envolvente, tal que aquelas do Caudillo?

            -Manolón, ¡que non é a Guerra de España; isto é unha guerra sucia, económica! Centrándonos en materia: Entre outras comenencias, querido socio, dignísimo e admirado Alcalde, ti e mais eu seguiremos en olor de santidade, ¡que para iso teremos un Aparellador, para loitar coa veciñanza! Nosoutros terémo-la función específica de revira-lo Plan Urbano cara a onde mellor se nos acomode, a onde máis rendible nos sexa, cara ao río, gañándote, de paso, o agradecemento dos teus veciños..., ¡en vista de que xa non lles fas esas granxas cheirentas! Manuel, un bo consello, un consello de sentido práctico: Móntalles aos vasalos, sempre, unha morea de complicacións, de molestias, de imposibles..., ¡e acto seguido fas que resolves ao seu favor, que ese é un full de ases, o mellor do mellor!

            Manuel resopraba ao verse en lardo vivo coas suores daquel éxito inxente, inesperado, incalculable, inminente...; ¡tódolos íes do dicionario! Case que chorou coa emoción, co sufoco daquela emoción: ¡El, un Salmonte, elevado, retornado ao feudalismo, encastelado no corno da abundancia, e precisamente por aquel Secretario, por aquel Aladino do que chegou a temer que lle pispase a muller, diante das súas propias nafres!

            -Mabel, chatiña, saca outra botella, desas de cava, que este ambiente afógame; non resisto tanta prosperidade, caída do Ceo. ¡Unha lotería! ¡Ai, ho, vaia Secretario providencial, que é bo descorrer; e menos mal que estás da miña parte, que terte na outra..., manda truco!

            -Alcalde, que ti non es capaz de sopesa-la prosperidade que che espera: ¡Miles de vivendas, un formigueiro, tal que unha esponxa para zuga-los aforros de tódolos emigrantes, de tódolos pasmóns desta bisbarra; milleiros de homes e de mulleres papando frío, molleiras incontables, pasando fame, mal durmindo en barracóns, pragados de frieiras e de influenzas, lonxe da súa xente, sen ter con quen falar ao seu xeito..., por Europa arriba..., e total para que nolos tres andemos de chea, de chea e de troula, máis quentes cós coellos!

            Manuel, que xa estaba obnubilado, máis cego que nunca, máis palimoco que nunca:

            -¡Seguro que non, meu Secretario; e seguro que me vas dicir que eses solares da granxa, dunha granxa que non será granxa en cousa dun ano..., casas de oito ou dez alturas! ¡Rañaceos, coma nesa illa da Nova York! ¡Cómame nunca o demo, que é bo descorrer; nin que foses Ministro!

            Aurelio seguía frío, sarcástico, comenenciudo, impasible, gozando co divertimento mefistofélico da malicia:

            -Os meus cálculos van por aí, pero con máis discreción. Desas leiras teñen que saír...; ¡teñen que saír dous centos de casas, das de catro alturas! Dous patios, con oito vivendas por planta; milleiros, en definitiva, tal que unha coelleira, para cando retornen eses coellos do monte, eses seareiros que están agora están na seara da emigración, morriñosos da súa Vila e traballando arreo para nolos tres, ¡sen decatarse diso! ¡Ten graza!

            Volvendo ao planeamento dos pisos: De catro, só de catro plantas, que os vellos enténdense mal co ascensor, e para cando o queiran poñer, nin cartos terán; en definitiva, que tampouco fai falla escandalizar na veciñanza. Con esas construcións, aínda nos sobra unha leira, a de xunta o río, a da parte de arriba, que para esa teño plans diferentes...

            -¿Esa, esa é a que queda para produci-lo toxo da miña besta; non é?

            -¡Salmonte, marraches! Esa parcela va-la regalar ti, ti mesmo, ¡ao propio Concello!

            -¿Eu? ¿Un regalo da maneira, despois de recalificada para solares...? -Escandalizouse o Manuel, túzaro, cobizoso, mesquiño.

            -¡Xefe, se iso che digo, iso farás! -Impositivo, autoritario, sen darlle treguas. -O que realmente vas doar son as nosas partes, tres, pero coma se fose túa, que eu sigo, e seguirei, na sombra..., ¡ao longo de toda esta industria! O triángulo éche escaleno: Eu, coa miña capacidade, penso; Mabel, anímanos, aos dous; e ti dá-la cara, que se non a tes dura, grandísima si que é..., ¡coma un boi! Manolón, non me mires con facha de asasino, que nesa parcela, na doada por ti, pola magnanimidade dun fidalgo, dun Alcalde excepcional, fillo preclaro e benfeitor desta Vila, farase, faremos, ¡a Piscina Municipal! Unha gran piscina, con tódolos complementos deportivos do caso, que revalorizará os bloques das casas, ¡as nosas! Figúrate, casas cunha piscina inmediata, nun parque, xunta ao río, ¡con cartos do Goberno, que ti pos a leira, e vai ben!

            Mabel púxose a bailar de gozo diante dos seus homes; ¡dous! Unha especie de danza ventral, das dos sete veos, facendo que os tiraba de enriba, imitando unha película de harén turco. Mellor prefería darlle un bico ao seu Aurelio pero decidiuse por agarimar no Manuel, con disimulo calculado, ¡para cela-lo outro!

            -Manuel, Manueliño, que pasaches da cotra á potra, que con estes plans do noso Aurelio, ¡xa ves! Retiro áureo: en París, en Niza, en Mallorca...; ¡onde nos pete! Para daquela déixoche trae-las bailarinas á casa, facendo como que son doncelas, miñas, ¡polo que dirán, que outra cousa...! Sexan roibas ou morenas, que incluso me valen as mulatas, polo estilo daquelas que tiña meu pai na súa mansión habaneira para darlle ao abano, que me dixeron que diso vén o nome da Habana, que por aló abanan ós homes unhas mozas ás que chaman jineteras..., ¡maiormente cando lles proe a entreperna!

            Manuel, meu pobre, tamén conformou niso:

            -¡Si, Mabel, un retiro precioso, con todo iso e algo máis, con moito de sobra, que ata me farei abana-los coxinetes! O malo, se volvemos ao comunismo, será ter que deixar este Churiz tan precioso, este paraíso que tanta ventura nos promete...

            -¿Sentirás iso, meu amor; e deixarme viúva, despois de aguantarte todos estes anos, iso non?

            -¿Viúva? ¡Que me importa o que fagas de viúva! Os teus verdores leveinos eu, por diante dos outros; así que, para os que veñan detrás, para os pobres, para eles, as pelellas, as sobras; ¿non si, Aurelio?

            Aquela indirecta era tan ordinaria que non lle pasou desapercibida ao seu Secretario. Saíu pola tanxente:

            -¡Por min, vale! Pero iso da pobreza, iso da Beneficencia Municipal, é outro tema, que hoxe, aquí, nesta sesión privada, son asuntos privados. Oficiais..., ¡os do Concello! ¿Enténde-la cousa? Por unha asociación de ideas...; ¡case se me esquece un pespunto, un detalliño insignificante! Este, Manuel: coido que estaría ben que deses xamóns, tan presentados e tan recortados, que os tes a sobrar e non é cousa de levalos á feira, que se che porán rancios..., mándalle algún, tres ou catro, ao teu compadre, ao Ramonciño. Xa sabes que ese Oficial está demasiado cerca de nós, e non é cousa de que, co antollo de catro miserables xamóns, lle entren sospeitas doutros bocados máis..., ¡apetitosos! Dárlle-las sobras aos cans famentos ás veces é prudente, ¡ademais de barato!

            -O que es ti, velas vir de lonxe, polo mesmo aire, meu Secretario, que nin que foses unha vella desas que botan as cartas; ¡maldito se non estás en todo..., unha xoia!

            Aurelio pavonouse. Manuel pillara un complexo determinante, definitivamente crónico. E Mabel fervía coas arelas de botarlle os brazos ao colo a un mozo tan audaz, tan pillo e tan listo, que prometía cubrila con aqueles diamantes especulativos; ¡toxeiras convertidas en solares!

            -¡Xefe, hai que irse cos tempos; e por outra banda, na terra dos cegos, tal que esta Galicia, é rei o que ten un ollo!

            Á Mabel saíalle aquela fervenza por tódolos poros da súa abundante encarnadura; escapóuselle un suspiro:

            -¡Niso de ir cos tempos..., sempre contigo, Aureliño; co corpo e coa alma!

            Manuel algo percibiu, que algo se escamou:

            -¿Que lle dis, muller...; que bromas son esas, estando eu diante, de par túa? ¡Non tes vergoña, nin quen cha meta; a vergoña, quero dicir!

            A súa muller, ¿compartida?, empezaba a albisca-lo ouro no seu tesouro:

            -¡O que oes, Manueliño; que concateno con este proxectazo do noso Aurelio...; co corpo e coa alma! Tamén che digo que desde hoxe o noso castelo, ese de aí arriba, volve a ter Señor: Ti, vello Salmonte, herdeiro daqueles condes do Monte Salvo, que é o que poñen eses pergameos que tes no despacho; aínda que es medio parvo, medio parvo e máis bruto cós arados... Si, si, que ben sabes que é certo. Tivéche-la sorte, a sorte ou o acerto, de acertar con este Secretario de perendengues, que non só é capaz de argallalas, senón, e tamén, de montalas, de monta-las burras de Churiz, unha por unha, que todo por aquí só hai Manueles; ¡Manueles de fachenda, sen ideas, que diso non saídes!

            Aurelio sentíase vencedor:

            -Mabel, esa palabra que me dedicas, iso dos perendengues, ¿é positiva ou negativa, que no meu dicionario...? ¡Nin nese das picardías do Cela!

            -Non lle fagas caso á miña muller, que esta golfa sen escrúpulos emborrachouse co cheiro das onzas..., ¡antes de fabricalas!

            Ela riuse, a pracer, facendo castañolas cos dedos e bailoteando diante dos homes:

            -¡Anda que ti, Manueliño dos Escrúpulos, Manolón da Calderilla...; quen te viu e quen te ve; ou por mellor dicir, quen te verá de hoxe en diante, apañando cunha pala nos pesos que che vai fabricar este Aurelio! E a min, ¡a min!, cos abrigos de visón, catro ou cinco, un de cada cor...

            No caso do Manuel a tal intre mesturábaselle a cobiza co temor; ¡demasiada dose!

            -¡Esta Mabel…! Que non te tente o demo poñerte a presumir antes da hora axeitada, que se pode celar a muller do noso Gobernador, e daquela...; ¡daquela dáme pasacalles, antes de cobra-las especulacións do noso Aurelio!

            Aquel Hipersecretario, sempre conciliador; á súa maneira, que tampouco lle interesaba doutro xeito:

            -Decátaste, Mabel, de que o señor Alcalde, teu marido, é máis listo do que opinabas ti, fai pouco.

            -¡Será, home, será; que xa din neste país que con boa escopeta e can prestado..., cazan os parvos!

            -¡Cazaremos, cazaremos; moito; ámbolos dous!

            -¿Ámbolos dous? ¿É que non somos tres? -Manuel volvía a celarse; con toda razón.

            -¡De aquí en diante, para certos negocios, seremos coma un, un só! ¿Tres deuses? ¡Que va; un só verdadeiro! ¿Enténdelo? ¡Convenche entendelo e deixarte de celos, caro Manoliño, que os homes celosos desfán os imperios! -Con esta andanada desarboroulle a pouca arboradura que lle quedase ao ¿capitán? Salmonte.

            -¡Centella! E ata terás razón, que isto xa se parece a Santísima Trindade, que o Párroco sempre a empeza a explicar, e despois atrapállase, que nunca dá rematado; ¡ennobélase!

            -Querido Manuel, querido socio, querido Alcalde, que ti tamén es un trinitario: Eu sonche mellor teólogo có teu Párroco, que fago milagres da túa propia terra, das súas toxeiras, ¡do que tiñas diante dos ollos, e ti sen apalpalo! Un ceo trinitario, co corno da abundancia derramando..., ¡froitos! ¡Xa o verás!

            Manuel asentiu. Se aqueles cornos, aquelas xenas, públicas e notorias, lle traían o nunca visto en riquezas, en categoría social, en mangoneo caciquil..., ¡que todo fose pola Patria, pola Patria e polos Patricios, co Salmonte incluído nos xuros, por suposto!

-.-

Pasa a

¡PÓDESE PASAR?

-II-

Xosé María Gómez Vilabella