TESTAMENTO ABERTO -II-

.../...

Noutra ocasión, na miña/vosa casa, pero espazando as preguntas, pois, máis ou menos, sempre se emocionaba cando lle afloraban as lembranzas:

-Xa me levas falado de moitas cousas, pero aínda non me referiches como che foi co Herr Glatt?

-¡De marabilla! Dese home cheguei a sabe-lo todo, ou case todo, menos as orixes da súa amizade co Von Papen da Lexión, que iso nunca me atrevín a preguntarllo.

-Non obstante, deixáchelo, ou te botou, para meterte na construción, niso dos lousados…

-Mira, ho, nesta vida nada é eterno, así que o mein Herr, cando deu en padecer da columna, e parou de viaxar, díxome que fose buscando outro emprego, que podía pasar sen Wachmann porque os seus inimigos, ao non serlles contrario, xa se comportaban como amigos. ¡É o que teñen os alemáns! Berna é medio alemana e medio francesa, así que van ao seu, pero tamén son nobres! Aquel señor tiña dúas fincas, procedentes de seus pais; unha, nun sitio que lle chaman Köniz, e a outra, á que máis ía, aló no Emmental, mesmo ao lado do castelo de Burgdorf; nesta última arranxeille o tellado, que llo deixei novo de todo, cousa que moito me agradeceu porque era difícil, arriscado, e non se lles atrevían os albaneis do país. ¡É o que ten a riqueza neses países que chegan a ricos, que os traballos incómodos déixanllelos aos de fora, aos inmigrantes!

-¿Daquela acreditácheste de louseiro?

-¡Exactamente! O Glatt comentouno con amigos e veciños, así que, co seu permiso, deron en encargarme obras desas. En Suíza, as obras, os traballos incómodos ou perigosos, e tamén os enterramentos, son para os Galegos. ¡Sempre, que nunca falla!

-¿De verdade? Pois non sei como tanto aguantan por aló; os nosos, quero dicir!

-Foron a menos, que xa hai retornados, tódolos días. En Suíza, polo menos alí onde eu coñecín, hai dous tipos de xubilacións, ben dándoche o importe dunha vez, tal que se te vés, ou con mensualidades. A queixa que había ultimamente aínda non era polo traballo en si senón porque os fillos dos emigrantes pretenden a nacionalidade, e dánllela con contagotas; pero diso pouco che podo explicar, que son problemas dos que teñen fillos! O Cantón de Berna é moi cativo, que non chega aos seis mil quilómetros cadrados, pero vale o seu peso en ouro, que alí non hai pobres. ¡Que digo pobres: o que non hai son folgazáns! Teñen de escudo un oso, pero eles, de facer o oso, cero!

Escudo de Berna

-Dixéchesme que non se soben aos lousados…, os do país!

-¡Xa, pero saben ganar para pagar, e aínda así sóbralles, e non nesta España dos faroleiros, pois aquí a metade da xente vive dos cartos que imos traendo os emigrantes!

-Anda, que a ti estache indo ben…!

-¡A ver o que dura, que xa me avisaches de que, en casas e coches, aquí chegaremos a ter con exceso!

-Daquela volves para Suíza…

-Igual si, aínda que só sexa para esconde-los cartos, como seica fan algúns caciques; sen ir máis lonxe, os meus socios...

Xosefina veu co café, e con iso pasamos a falar doutros temas, que aquí non veñen ao caso.

-.-

-¡Aínda estamos abrindo a caixa...; como é que madrugaches tanto?

-O madrugador es ti, que logo pareces un suízo.

-¿Madrugan?

-¡Non so madrugan, que tamén se deitan cedo, e logo que fan o que fas ti: O xefe é o primeiro en chegar!

Desde que abrín o despacho e me pasaron uns cantos telegramas, deses de operacións urxentes:

-Cando queiras; di a que vés!

-Hoxe tócache contar a ti, que non sempre vou ser eu o confesado, así que, empezo: Quería preguntarche se coñeces un Arquitecto que sexa de fiar, que algún terás de cliente.

-¿E logo, os que vos fan os proxectos para a vosa sociedade…? Os meus arquitectos, tanto o fillo coma o xenro, están na Xunta..., arrexuntando as desfeitas dos outros!

Non debeu captar a miña picardía, que seguiu falando moi en serio:

-Precisamente, porque son da sociedade, e eu quero poñer a miña casa, a que vou facer nese solar que me proporcionaches, con total independencia dos meus socios. Desde que me levaches á Meda, e vin aquelas ruínas, sinto como remorsos de non ter casa propia. Quero localizar un Arquitecto que me faga unha cousa discreta, pero orixinal e cómoda, que para abortos chegan os pisos que vendemos. Unha casa sen pretensións, pero de calidade, ben feita, a estilo suízo, que estou desexando o que che dixen, vivir en casa propia, e vai sendo hora. ¿Enténdesme?

Por suposto que o entendín; ¿quen non entende a unha persoa que, cansa de gradar mundo, e sempre dependendo doutros, quere abeirarse en algo útil, propio, agradable, ben feito?

-.-

-¿Ti, outra vez, a estas horas, que hoxe tampouco abrimos a caixa, de cedo que é; lémbrasme aquel tuareg, aquel que se foi satisfeito ao vela chea de billetes, e non precisamente seus!

-Pois a min non me botan da cama, como se cadra che pasa a ti, que eu non teño muller, pero..., o que din na nosa terra, aquel que ten ansias, non durme!

-Estou pensando que se de min dependera faríate alcalde…

-¿Alcalde, eu…, nin para Castroverde!

-Si, alcalde, porque inaugurarías as rúas antes de poñelas presentables!

-¡Estes de Montecubeiro, que cando non fan loras fan zocas; tedes saída para todo!

-Tamén ti es ocorrente, que ben o levas demostrado.

-¿Eu? ¿E se che digo que falei por teléfono co Cura da Meda…, que xa ten teléfono, sabes, e ata será para que lle dea ordes o bispo de Mondoñedo, que seica é un mandón, unha especie de Coronel, e menos mal que non ten bastón!

-Pero ten báculo.

-Niso non caera. Pero, ao que vou: Chameino para propoñerlle que venda as miñas propiedades, pero ben vendidas, que ninguén coñece a situación de cada familia mellor co crego, e sabe onde hai pecados, que sen pecados non hai diñeiro…

-Non sei se che pesará, que ese diñeiro vai ser pouca cousa ao lado do que tes aquí depositado, e non o precisas, por agora.

-Mira, ho, sempre chego tarde nas miñas ocorrencias. O que pretendía era facer unha escola moderna, precisamente alí, alí onde eu a tiven medio esfargallada, como se dicía que a fixera o Cura Reigosa, no teu Montecubeiro, pero o da Meda díxome, contestoume, que están construíndo, ou xa acabado, un Grupo Escolar grandísimo, na mesma vila de Castroverde, e que recollerán os nenos polas casas, en minibuses… ¡O dito: ou madrugo de máis, ou chego tarde! Pero non é isto ao que viña, senón a pedirche o teu parecer noutro asunto, outra contestación…, tamén para non chegar tarde!

-Dirás…

-Foime o Arquitecto, e estivemos vendo o solar. A miña idea é que me faga planos para o seguinte: De soto, nada, de quitado unha especie de pozo para poñer o ascensor coa maquinaria abaixo, estilo Suíza.

-Non coñezo ningún caso, aínda, pero, sigue:

-Aquí póñena no máis alto, que así sérvelles de pretexto e de tapadeira para engadir un piso de estranxis, digamos que, fóra de Ordenanzas. Arriba quero unha azotea despexada, para ver o Ceo; o das estrelas, non, o outro, o de maiúsculas, pero diso xa falarei. Na planta baixa, portal, escaleiras, o ascensor, e mailo garaxe.

-¡Non tes coche, que ata debes ser o único emigrante que se veu sen “haiga”! ¿Sabes por que lles chaman así?

-¡Oes, que son da Meda, así que, de pailán, nada! Iso vén de dicir, Quero ter o mellor coche que haiga no mercado, tal que un Mercedes. Mercedes tamén se chamaba unha rapaza de Vilafrío, pero…, o de todas, que me deixou frío! E non me interrompas, que logo che empezarán a vir clientes…

-Estou atendendo un, nada menos que un Promotor de Vivendas, que aquí en Coruña son, sodes..., unha institución!

-¡Vaite ao carajo! Penso comprar unha furgoneta, que tamén me serve para levar ferramentas, ou algún material. É o que fan en Suíza, maiormente a xente do campo; en Portugal seica tamén; pero aquí, ben viches o outro día no noso Castroverde, que en turismos pásanlle diante a Berna; ¡chulos que son, que somos! No piso primeiro vou poñer unha cheminea de leña, e deixalo moi aberto, espazoso, para reunións, recordando aquelas lareiras nas que se facían as ruadas, os xuntoiros. O segundo dedicareino a unha especie de oficina, algún libro, cousas así. O terceiro como vivenda, pero non para min senón pensando se algún día me convén ter unha familia de balde, sen alugar, a cambio de que se comprometan a coidarme caso de que teña achaques, ou me vexa baldado por caer dunha obra, que xa non é o primeiro.

-¿Sabes como dicían os mouros? ¡Vesaf la fantasía!

-De fantasía, nada, todo o contrario, pragmatismo. Agora subo ao cuarto, que o quero con galerías, igual que no terceiro, para ve-la rúa comodamente…, cando deixe de andar por ela! Por último, unha azotea, ben impermeabilizada, que lle vou poñer un paraugas de cemento, para que non o leve o vento… Un paraugas, non, un parasol, para toma-lo sol, que hai que aproveitalo pois aquí en Galicia faise de rogar, pouco menos que en Suíza! A todo isto, ¿que che parece, pois a iso veño, para confirmarlle as instrucións ao arquitecto, antes de que se poña a debuxar, que xa sabes como son, que se esquecen da carreira tan pronto lles peta á porta un promotor, pero isto é diferente: é o meu sono de ter unha casa habitable!

-As outras, as que facedes, non o son?

-Estou aquí a título privado, así que trátame como tal.

-A idea paréceme boa, pero non te apresures en aceptarlle os planos. O meu consello é que fagas coma os nosos paisanos cos avogados: De feitos os debuxos, ensínallos a outros tres, que se che din que non leva xeito, daquela é que son excelentes!

Riuse, non sei se de min ou do que lle dixen, pero coa mesma, sen outra palabra, levantouse do Chester, e desde a porta máis que dicirme berroume: -¡Como dixo Mac Arthur, xa volverei! Estes malditos bancarios, que sempre din, Amén, así que non hai forma de coñecer o seu pensar!

-.-

Na casa tivemos dez ou quince días sen interrupción as visitas do Xurxo, que ata me dixo a muller:

-Ese Xurxo parécese ao Xesusiño do Ferreiro, que cando o invitabamos ás festas na miña casa, xa se presentaba de vésperas… El dicía que se anticipaba para axudar a mata-lo carneiro, pero outro tanto non facía no tempo das mallas! Mais nesta ocasión, esqueceunos, así que será mellor non invitalo para que nos deixe uns días con outros temas, que sempre me estás falando del, del ou das súas cousas!

-Moito me temo que non vales para profeta; entra aí no despacho da Asesoría e verás o que puxo Felisa encima da miña mesa. Vai agora, antes de que volva.

-¿Outro cliente? ¿Máis documentos? Eu prefería que non che veñan máis, pois en particular no mes da Renda, non dades abasto, e por encima de todo tes que dedicarte ao Banco.

-¡Si, e non! ¡Os planos dunha casa de cinco ou seis andares, precisamente a do Xurxo! Debeu vir esta mañá, cando ti non estabas, e deixoullos á Secretaria.

Cando chegou Felisa para cumprir o seu horario de tarde:

-Estivo aquí don Xurxo…

-Seino, que xa vin os planos.

-Pero dixo que os chamará por teléfono, e que teñan pensado se terán libre o próximo 25…, que é Santiago!

Cruzamos unha ollada a miña dona e máis eu; dixo ela:

-¡Festa na Meda; tamén na Meda! Igual quere levarnos aló, de merenda…; pero esa non é festa de merendas!

Felisa:

-Non debera anticiparme, pero, xa que o di: O que quere é invitalos aquí, aquí na Coruña, ou nas aforas, que me preguntou se había algún restaurante por aquí ao redor, máis ben cerca, pero un sitio de campo, de finca, ao que tivesen o costume de ir.

En efecto, á noitiña soou o teléfono:

-Viches os planos? Pero nada de darme a razón como se fai cos nenos, ou cos vellos; quero críticas, que xa falaremos diso o día de Santiago. ¿Tedes libre?

Non quererás volver á Meda?

-Co pensamento, si; e como xa está ben de aproveitarme á vosa conta, nesta ocasión quero que me aceptedes un almorzo, pero cos vosos fillos, que aínda non os coñezo.

-Pois eles sábeno todo de ti, que lles comentamos a nosa amizade. Pero non tes compromiso, ningún. O mellor é que lle digas ao Cura da Meda, ao actual, que te invite, que na do patrón onde come un tamén comen dous!

-Bromas á parte; a túa secretaria díxome que tedes de costume ir ao Gallo de Oro, a Arteixo, que o puxo de moda o xenro..., o xenro de ben sabedes quen! ¿Podo acompañarvos, pero pagando eu! ¡Mira que se non, cambio de Banco!

-Home, con esa coacción, con esa chantaxe, e sen que sirva de precedente, por esta vez aceptamos.

Terminada a sobremesa, os rapaces marcháronse, e fixeron ben, pois os contos dos vellos só son cribles para os vellos.

A miña dona, da que xa teño referida a súa vocación, frustrada, de periodista, máis periodista do que moitos e moitas que exercen como tais, tiroulle da lingua ao Xurxo:

-¡Xa está ben de falar de obras e de pisos, deses trucos dos promotores, pero a min teríame máis graza que nos relatases algo daquelas aventuras da xuventude, que tantas veces as aludes, pero acabas gardándoas con recato!

-¡Buf, son tantas, foron tantas, que se comezo, non darei rematado! Unha que se me vén á cabeza neste intre:

Era a festa en Barredo, e eu acompañara unha rapaza de Vilafrío, que de fría non tiña nada, ou iso me parecía. Como a Garda Civil botaba o ferrollo antes tempo, ¡antes do tempo axeitado para achegarnos ás rapazas!, acompañeina á súa casa, e de chegados, observei que tiñan o palleiro ao fondo da eira. Daquela díxenlle: -Faime tanta graza falar contigo, e na festa, con iso do baile, nin case abrimos a boca, así que podemos sentarnos un pouco, aquí por tras do palleiro… Ela non foi melindrosa, que só alegou que alí non había onde sentarse… -Isto ten amaño, que arrinco un brazado de palla, e daquela… ¡Daquela o carajo, que pisei un can, o deles, que estaba tombado, preguiceiro, e coa escuridade da noite, coa primeira, que aínda non se me adaptaran os ollos, nada vin! O can levantouse e deu en ladrar a todo ladrar. Nisto, cando tal oíron, abriron a porta da casa, a da eira, e desde a porta a nai da rapaza púxose a berrar: -Auxilio, veciños, auxilio, que nos arde a casa! ¡Non había lume, fóra da lareira, non, que onde o había era por tras do palleiro, pero a pícara, que debía ter experiencia dos trucos dos homes, berrou desa maneira…, para que a filla, se estaba na eira, pasase para dentro, para axudarlles a apagar aquel lume..., o meu! ¡Estas galeguiñas, que todas parecen, ou parecían, unhas miñaxoias, e despois, nin María Castaña!

-¡Xurxo, que che dixo o Cura cando te confesaches? –Preguntoulle a “periodista”.

-Iso non o confesei, que só foi unha tentación, á parte de que os cregos non entenden de mulleres, e non ía ser capaz de comprender que a tentadora foi ela!

-Agora bícanse mesmo diante de seus pais…; ¡un relaxo! –A miña dona, unha Mestra escandalizada.

-Máis que aquel de cando acabou a guerra, imposible, que viñan os mozos, os poucos que volveron, máis famentos cós cas. Estoutra que vos vou referir non me pasou a min senón que a contaban como cousa certa, dun Brigada da Garda Civil, precisamente alí en Castroverde, que daquela, no Corpo, para o seu, poñíanlle un cabalo de alzada, aínda que o alzado era el, aquel Brigada. Estaba interesado por unha rapaza de Córneas, e a inocente, coidando que era a única, e que ía vivir de man branca no seu casoiro, deixouse levar, ámbolos dous a cabalo, ata a feira de Mosteiro. ¡Pero na feira houbo paus, cos de Valonga, que eran uns destemidos! Na feira estaba a parella de gardas de Castro do Rei, que era a da demarcación, pero o Brigada, aínda que de paisano, considerouse parte, e fíxose valer! Aquel valemento custoulle que un dos perseguidos tirase de navalla e lle cortase a cincha da sela… Con ese imprevisto, e como xa non quedaban gornicioneiros no campo da feira, non puideron volver dacabalo! A sela si que a conservou o cabalo, e volveu con ela, pero de subirse encima, nada, que esvaraba. Contouse alí na Meda que á volta debeu pasar de todo, pois, aos nove meses…, bautizo!

-¿E…, casaron? –Outra vez a periodista.

-¡Pola Igrexa, non, que ela escondeuse en Madrid, cun irmán que tiña aló! O Brigada foise para Asturias… De momento, para Asturias, que a tal hora se non está no inferno é que Deus se pasa de tolerante!

Conto vai, e conto vén, fíxose de noite, pero eu tiña vinte cabalos, ¡no auto!, e non un, coma o Brigada de marras. Á volta, cando fomos levar ao Xurxo á fonda onde paraba, díxenlle:

-Menos mal que a ti, na Lexión, non che puxeron cabalo, pois daquela, pobres mouriñas!

-Estes de Montecubeiro…, ¡por algo vos perseguiron, por maliciosos!

Perdoareille, que non o dixo de mala fe, ou iso creo.

-.-

O río Aare tanto lle quere a Berna,

que antes de despedirse dálle unha aperta!

Perdín de conta as veces que falamos de Berna, das cousas de Berna, pois para min os alemáns, -Berna pertence a Suíza, pero os seus habitantes teñen máis de alemáns que de franceses, aínda que falan nas dúas linguas-, con iso de que Gómez vén de Gomá, que era un nome moi utilizado polos suevos, tíranme moito. É certo que na última guerra foron uns cretinos, os alemáns, que non os suízos, que se deixaron manipular por un forasteiro, polo Hitler, pero pasoulles o que lles pasou por dúas razóns: a primeira, que foran excesivamente humillados polos vencedores da anterior; e logo que esa mansedume súa, da que somos herdeiros os galegos, ¡máis suevos do que pensamos, do que admitimos!, levounos ao sometemento daquel chalado, daquel visionario, que estaba máis tolo que unha cabra!

Xa observara, na única ocasión que estiven en Berna, e para iso un par de días, tres ou catro cousas ben definitorias: Que os camións das obras non saían á rúa ata despois de ser lavados a fondo cunhas mangueiras de alta presión. Que a cidade estaba invadida de asa-polos, moitos con galegos diante das grellas, chamuscándose doce ou quince horas ao día para que os traballadores comesen un bocado quente, e seguisen laborando, cada un no seu, fose traballo ou paseo. O de deitarse cedo, que tamén o repetía Xurxo a todas horas. ¡Ah, e algo moi especial: que non se podía saír dos lavabos públicos sen tirar da cadea…, que non abrían as portas!

O caso é que Berna cidade por aí se vai con Lugo, no de habitantes, e en certo modo algo se lle parece, aínda que só sexa porque a nosa está acariñada polo Miño, e en Bern, ou Berne, ou Berna, como queiramos chamarlle, están abrazados polo Aar, ou Aare, que non sabe saír da cidade sen darlle unha aperta tan grande que case a estrangula. Na súa beira, á imitación das costas do Parque lucense, as casas están abrigadas de árbores, e as árbores, de casas, de tal xeito que non se distingue se é urbe ou parque. Tamén están os lagos, que para si os quixesen no noso Teixeiro, e iso que así lles chaman ás nosas pociñas: O Bienne, o Thun, o Brienz…, sen desprezar o cachiño do compartido Neuchâtel. Segundo a Biblia, o Paraíso estivo en Messopotamia, pero tanto Xurxo coma eu opinamos que tamén puido estar en Berna, e que o castigo divino consistiu en levantarlles montañas, que por iso Adán e mais Eva se taparon cunhas follas; polo frío, que non pola vergoña, pois a vergoña inventouse despois, que daquela aínda non tiñan fillos.

En canto ao nome, Berna, ou vén do oso, bär en alemán, ou directamente do celta, berna, que ao parecer significaba greta, ou fenda. Xa que tanto se parece Lugo a Berna, debín aconsellar ao Xurxo que lles ofrecese as súas leiras aos suízos, pero…, non se me ocorreu! ¿Que digo as leiras, Castroverde enteiro, que logo sería mellor ser caseiros dos suízos que amos do propio!

-oOo-

Esta segunda parte do cóctel de aventuras (azucres) e desventuras (limóns) da biografía do meu amigo e paisano Xurxo da Meda, máis que das súas confidencias libeina dos papeis que foi traendo á miña asesoría. O dereito fiscal estúdase nos libros en canto ás bases do mesmo, pero logo está o BOE, ao que hai que estar subscrito, e lelo acotío, para que non se nos escape unha coma, ¡que miúdos son os Inspectores de Hacienda niso de detectar erros! As peripecias, as peripecias e mailas picardías, súas, dos socios, da súa actividade en xeral, detéctanse, cuantifícase, por indicios, máis ou menos como fai a Policía, que no meu caso tiña a categoría de doutorado pola miña experiencia bancaria, que non hai mellores sabuxos cós directivos dun Banco para saber, para detectar, o cheiro da calaza especulativa.

As burbullas, e a inmobiliaria non pode ser menos, caracterízanse pola cantidade de aire, ¡de conto!, que son capaces de inxerir, de reter. ¿Si, ou non si?

Neste conto atraparon ao bo do Xurxo, que de mandar nunha cabra pasou a obedecer ordes e consignas doutra, doutra cabra, aquela das amañadas do mercado inmobiliario, que o puxo firmes, despersonalizado, bastante máis que cando desfilaba á cabeza do seu Terzo. ¡De noivo da morte a escravo da especulación, que parece un ascenso, aínda que non o sexa! Pero el sentíase feliz, feliz e realizado, que iso é importante.

As manipulacións sempre teñen máis raiceiras, máis aínda, cós toxos: Aquel Axente da Propiedade Inmobiliaria que lle fixo o favor de integralo na súa…, ¿masonería?, non nacera por xeración espontánea, que o xerou seu avó nada menos que desde Cuba. Aquel rapaz, dunha casa rica, non precisaba emigrar, pero fíxoo desde que soubo iso das progresións xeométricas. Na casa podíanlle pagar cota, pero el optou por embarcarse na Marola, ¡a única vez que non regateou os costos! Ía facer o mesmo o fillo dun dos caseiros de seus pais… ¿Si; o caseiro, si, e eu, non? ¿Quere evadirse de traballar para nós? ¡Veremos se o consigue! Aló se foron, e aló buscaron traballo.

O fillo do amo díxolle ao fillo do caseiro:

-Como trouxen cartos, ti pos un ultramarinos, e eu o financiamento! ¡Repartimos as ganancias a partes iguais!

O fillo do caseiro nunca tal oíra, pero deixouse levar polo señorito, que tanto sabía que ata sabía termos por el nunca oídos. No sucesivo, o caseiro de gardapó; e o amo, de Amos anda, engravatado, cheirando a colonia e atusmándolles ás mulatas, que diso había o demo delas naquela Habana do azucre e do fornicio. O que nunca chegou a descubrir aquel caseiro foi o das facturas aportadas polo Amo, polo das maiúsculas, que nunca reflectiron o desconto acordado co almacenista, co provedor; percibido a metálico, sempre a metálico, polo Amo, ¡ben-sei-ora!, que por algo e para algo fora á escola, en Lugo capital, ¡de pago! Deste xeito o amo gañaba dúas veces: O desconto do almacenista, de entrada, e a continuación a metade dos incrementos percibidos polo Caseiro, que xa haberá que poñelo de maiúsculas polo importante que se sentía na súa abacería “El Gallego”. O nome do Amo, como menos importante, que da sombra non saía, ¿para que ía poñerse no rótulo da tenda?

Pero non parou aí a cousa pois aquel Amo estaba afeito a ter non un caseiro, senón varios, así que alugou locais, céntricos, estratéxicos, tomándose a molestia de acudir ao porto de La Habana cada vez que arribaba un barco de Galicia, ocasión na que apadriñaba a calquera con tal de que os vise espelidos, espelidos e descoñecidos, pois para coñecido chegáballe co Caseiro! Deste xeito, en dous anos, vinte tendas, e sempre no mesmo plan, favorecendo aos do gardapó, que xa lle bicaban os pés, cousa que nin se lles ocorría facer co seu anxo da garda; ¡e tiñan razón, tiñan a súa razón, pois o anxo nunca se lles mostrara!

A todo isto, por efectos da Lei Seca, aquela prohibition da Enmenda XVIII, os gringos colleron o hábito de ir ao ron á Habana. Ás mulatas á Habana os gringos sempre foran, xa antes da independencia cubana, que por iso había poucos tripulantes a bordo no momento da explosión do Marne, pero, ao ron? ¡Iso fomentouno precisa e oportunamente a propia Prohibition! ¿Onde o compraban, quen llelo vendía? O noso Amo, galego coma nós, pero máis áxil que moitos dos seus paisanos, que por algo era fillo de cacique, afeito que estaba ao porto da Habana, tomaba contacto, organizaba, mandaba, distribuía os cargamentos, pero sempre na sombra, que fai moita calor na Habana! Os caseiros tiraban da carreta, eles mesmos, e a catro pasos, a bordo! Non cobraban os caseiros, iso non, pois os pobres abondo facían con tirar das carretas; o Amo aliviábaos niso recollendo os dólares, e…, repartindo! Como tamén sabía dividir, os gaños repartíaos á súa maneira, sempre coa consideración de que os Caseiros non se volvesen Amos, que non lles cumpría xa que non estaban afeitos a selo!

Para o Amo as mulatas estaban ben, pero só ata certo punto, pois para nai dos seus fillos, dos lexítimos, escolleu a filla dun naviego, casado, casualmente, cunha rica-femia de Vilalba, localidade lucense onde seica tiñan un pazo… Medraron os fillos do Amo, criándose con dobre nacionalidade, pois en Galicia tiñan pazo, caseiros, casas alugadas…; ¡a intemerata! E ben que lles pintou pois cando foi o crac de Nova York, os fillos do Amo repregáronse, co velliño, para a súa terriña, tan súa que era, centos de hectáreas! Pero non parou aí a cousa pois o que se quedou en Vilalba, cando a guerra de España, con tantas miserias, fillos mortos ou perseguidos, cartillas do racionamento, escaseza de medicinas, e un longo etcétera, abundaron as familias que se acolleron aos seus préstamos caritativos, escriturados baixo a indulxencia de “Vendas con pacto de retro”. Como aquel amo tiña tanto a que atender, cando chegaba o vencemento e aqueles debedores acudían ao pazo do prestamista, aínda que o deberan facer máis ben a un Xulgado, e depositar o reintegro, coa desgraza de que o seu benfeitor, nesas ocasións, ¡ouh casualidade!, sempre estaba ausente, como pouco, no cuarto de baño, e de alí non saía! Con estas caridades os méritos desta familia foron tan grandes que colleron medo, e, deixando un administrador en Vilalba, distribuíronse, uns en Santiago, outros en Madrid, outros na Coruña…

Precisamente o neto da Coruña, fiel á tradición familiar, abriu unha Axencia da Propiedade Inmobiliaria, coa oportunidade da reconstrución, extensión urbanística, da posguerra. Claro está, el non podía atender a todo, así que, ben ensaiado que o tiñan, dedicáronse a patrocinar construtores que desen a cara, e fixesen os traballos sucios, e cos sucios os arriscados e mailos pesados…, rede salvadora na que acabou caendo, como tantos outros, o noso Xurxo!

-.-

-Pásolle unha chamada; di que é don Xurxo…

-Xurxo, pásache algo… para non vir! É a primeira vez que me chamas ao Banco.

-¡Deume un cólico, pero igual tes a menciña! Teño que verte á noite, sen falta, pero na túa casa…

-Se estás mal, vou eu, aí, a onde paras; ¿ou onde estás?

-Estou nunha obra, e fáloche polo teléfono provisional, polo que temos aquí, así que non podo ampliar. ¡Vémonos!

-Si, ho, que xa irei cedo para a casa.

Nin que dicir ten que o esperei intrigado, e incluso preocupado, pois o seu acento, a súa forma enigmática de falarme, non facía presaxiar cousa boa.

…

-O caso é que non sei como comezar…

-Polo tellado, non, e iso que é a túa especialidade!

-Os pisos sempre os vende o compañeiro, que el está máis práctico niso, pero aquel día presentouse un comprador, que se lle antollou o sexto…, nesa obra de Peruleiro, e díxome que o atendese, que tiña présa, que tiña que volver para Asturias, que andara buscando piso porque vén destinado para Coruña; que se deixaba rematado, mandaba directamente o camión das mudanzas. O socio non daba vido, e o señor acelerábaseme. O da A…, xa me entendes, o socio A, o da Axencia, tíñanos dito que había que vendelos en 600.000 pesetas, cobrándolles, a título de fianza ou anticipo, 60.000, que o resto, 540.000 era o que se ía poñer na Notaría, onde tamén tiñan que pagar ao contado. Eu, que son parvo, que ben o levo demostrado en tantas cousas, acepteille un talón bancario, ao meu nome, que me insistiu en que cartos non levaba encima…, posto que non vivía na Coruña, e os Bancos xa cerraran!

-Xurxo, un cheque? Nin case fai falta que me contes o resto, que xa o adiviño. Despois de escriturado denuncioute por cobrarlle esa prima encima do que pon a Cédula de Calificación Definitiva, non si?

-¡Estes de Montecubeiro…, e por engado, banqueiro!

-Banqueiro, non; bancario, e chégame!

-Para o caso… En resumidas contas, aquí me tes, de cólico, que había ben tempo que non tiña un desgusto dos gordos. O socio A, ademais de rifarme, como nunca me fixeran, nin na Lexión, ameazoume con botarme da sociedade se volvo a meter o cazo no seu pote do caldo; e non só iso, que teño que apeitar, a título persoal, coas consecuencias, gastos de avogado…, o que veña! El, pola súa parte, só me dixo que é amigo do Xuíz, pero sen darme esperanzas; que se o fallo é condenatorio, as 60.000 terei que devolvelas eu, a pesares de que a cobranza do cheque xa a embolsou el, o A. ¡Se nos descualifican a casa, adeus á miña, que nin sei se me quedará para pagala! ¿É, ou non é, cólico, un cólico terminal!

Véuseme unha luceciña á cabeza:

-Se che dixo que é amigo do Xuíz, algunha esperanza ten; a dificultade está na túa resposta xudicial, alegar que o cheque foi para outra cousa, pero…, ¿como demostralo? A todo isto, ¿ese asturiano xa está aquí, trouxo os mobles?

-Tenos na casa, e me parece que xa vive no piso que lle vendemos.

-Daquela, e conste que só o fago pola amizade que che teño, vou falar co asturiano, eu mesmo. Se vén a razóns, despois de defender a túa inocencia no caso, ¿autorízasme para compensarlle os quebrantos, pois de balde, o que se di de balde, aínda que el estivese conforme, a súa muller non llo vai consentir! ¿Que che parece se lle ofrezo cen mil pesetas, sumando as sesenta con outras corenta, en concepto de resarcimento, e que retire a demanda, ou alegue que foi un mal entendido, que aquelas sesenta non foran prima, senón á conta das 540.000? É unha solución algo trapalleira, pero non se me ocorre outra! No sucesivo, o estraperlo que o faga o socio A, que ti está visto que non vales para traballar neste teatro!

Deume unha aperta e foise ledo, ou polo menos, esperanzado, pero eu non o estiven menos o día que pactei con aquel asturiano. O pecado quedou perdoado, pero…, coas cen mil de penitencia!

-.-

Unha tarde presentouse na Asesoría cun brazado de papeis para que lle fixésemos a Declaración da Renda. Noteille que se facía o preguiceiro, que non tiña ganas de irse, como se me quixese contar algo, así que mandei á Secretaria a un recado á papelería para quedar a soas.

-Desembucha, que te coñezo!

-Mira, ho, -que era o seu remoquete, o seu derrame do motor-, o caso é que daquilo da prima, ¿que da prima, do primo, da primada que fixen!, quedei un tanto avisado con respecto ao porvir que me espera na compañía, e como fixemos bos gaños nesa torre de Peruleiro, ándame na cabeza poñerme, simultaneamente, á construción da miña, aínda que vai ser un esforzo grande, coma aqueles dos cento sesenta pasos, pero se a sociedade se vai ao carajo, ou temos perdas…, pois iso, que non quede o meu refuxio sen facer!

-Alá ti, pero eu queríache falar dunhas parcelas que se venden aí na Zapateira, na Chousa do Cura, e conservándoas algún tempo, ata que se vaia saturando ese barrio, podías ganar…

-¿Ganar; para que, ou para quen; para os fillos, ou para os netos? ¡Non os teño!

-Algún promotor coñezo, eu tamén, que non ten familia e ben que se afana; un deses case é veciño noso, de aló de Caraño…

-¡Xa o coñezo; ese Cortón, un forofo do Deportivo! Pero eu teño deporte abondo co que fixen naqueles tres anos de Gastador da Lexión. ¿Non din que, o que moito abarca aperta pouco? A min déixame co que teño… Pero aínda non cho dixen todo, que os meus socios andan detrás duns solares aí na Agra do Orzán, que nolos vende un señor que ten un matadoiro…

-Xa o coñezo!

-Nesa zona, se non pasamos, non sei se de catro ou cinco andares, non esixen ascensores, e iso, para min, tan afeito aos de Suíza, non me convence, que virán máis emigrantes, e virán de vellos, e molestaranos as escaleiras…

-Niso douche a razón. ¡A ver se os convences para que as fagades con elevador!

-Intentareino; pero, do meu, que aínda non me deches o teu consello?

-Creo que me coñeces dabondo para saber que non me gustan as cousas mal feitas; á túa, polo menos á túa, ponlle bos materiais, que se te ves escaso, algo poderemos aportar no Banco, un crédito...

Xurxo, como bo galego, sempre retorcendo...

-Mira, ho, contra os bancos teño unha cousa: que alí na Meda os homes sentábanse neles, e as mulleres fincábanse nas selas. ¡Daqueles xebramentos igual me veu o da miña mala sorte coas mulleres, pois, de tanto vivir separados, eu tiña a febre de achegarme a elas, co cal súas nais comezaron a desconfiar… ¡Pero isto xa cho teño contado!

-Tráeme os últimos planos, os do proxecto definitivo, pois, aínda que eu, de facer casiñas no monte, daquela, cando andaba coas ovellas, non pasei, igual se me ocorre algunha modificación; quero dicir, algunha suxestión! –Maticei.

Niso quedamos, e volveu a marcharse agradecido, que en definitiva era o que el quería, que falásemos dos seus planos, dos seus planos e dos seus plans, pero Xurxo aínda ten pegado aquilo da nosa terra de, Vou dicir ao que veño, e seguían falando doutras cousas, ata que daban vencido a súa timidez. ¡Pódese ser lexionario e ser tímido nos falares, ben o sei!

-.-

Por aqueles días falamos moito de planos, de planos e de plans, de lugares comúns, deses tópicos dos que se fala cando non se ten outra cousa, outra idea da que falar, e logo que ás veces hainas pero os contertulios non rompen augas, que sempre nos parece a destempo, que xa haberá ocasión; despois non sempre é así. Meu avó dicía que os seus únicos remorsos foran, eran, o de estar calado cando debera falar, e á viceversa. Abundando nisto, un día explorei no Xurxo acerca da súa, pero en xeral da nosa, emigración:

-Tesme falado, algo, pero non moito, da túa vida naqueles anos de Berna, pero eu sigo con sede. Vouche explicar: Escribín o relato dunha moza da miña parroquia, unha tal Herminia…; así se chamaba, de verdade, que non é novela, pois tiven ocasión de coñecer a súa vida e os seus milagres, tan ás cheas como agora coñezo os teus, pero iso foi de América, concretamente de Cuba, botando en falta literatura, relatos fidedignos da nosa xente por Europa arriba. Coido que se escribirán desde que sexa imaxinación pura, sen testemuñas para face-los contrastes... ¡A min non me gusta a literatura imaxinativa, que hai dramas dabondo cos relatos reais, cos personificados!

Quedouse mirando ao ceo, un bo cacho, que era o seu xesto na meditación. Cando rompeu a falar:

-¿Queres escribir acerca dos Bárbaros do Sur, non si? Ata terás razón, que non é o primeiro que así nos chamou aló en Suíza. Nos libros de España non se cansan de falar dos Bárbaros do Norte, cando eu penso que eran máis bárbaros os romanos. Moito dereito, iso si, pero, ladróns? Nunca pasei a Italia, pero téñenme dito que os monumentos de Roma declaran contra eles mesmos, pois non se poden facer esas obras ciclópeas sen escravos, sen escravos e sen ouro, ouro e prata, roubados dos países conquistados, por suposto.

-Non che facía falta ir a Italia… ¿Quen fixo as murallas de Lugo?

-Os romanos, que iso din.

-¡Que va; fixéronas os lugueses, aqueles do Lugh, e cando lles morría algún escravo, os romanos deixábano na propia parede, de recheo, que así se esbarriga de cando en vez, pois ata os ósos se esfarelan! Pero poñámonos serios e volvamos ao caso: ¿Tantos que ides e volvedes, e non acabo de ver un relato, por escrito se entende, que analice con profundidade e con sinceridade as causas e mailas consecuencias desta éxida dos últimos anos, que nin que fósemos xudeus perseguidos?

-Sómolo; eu, o primeiro: un Jacob, lémbraste? En canto ás miserias xa te podes imaxinar, e logo que ti tamén andaches por Suíza.

-É distinto, porque eu fun aos cartos, para organizar Axentes, ou intermediarios, que nos abrisen contas; parei en bos hoteis, e non neses pisos onde se albergaban tres ou catro familias, tan xuntos que ata non sei se se intercambiarían as parellas. Dígoo de broma, claro, pois dos dramas, ou calar, ou falar en broma. Daquela falei cos ricos, en grandes despachos, e aqueles non descendín ás fábricas, nin ás fábricas ni ao campo.

-Tampouco fai falta nadar nas miserias para saber que cheiran! Á América foron máis ben os minorazos, que xa o temos falado, pero a Europa sumáronse tamén os morgados, fillos únicos ou non. Dos que coñezo da miña, da nosa, bisbarra, algún malvendeu as vaquiñas, e incluso abandonou os seus vellos, deixándoos na casa da aldea, ou nun pisiño da capital, para que, de paso, lles coidasen os fillos, quere dicirse, os netos, coa intención rotunda de que tales netos chegasen a ser don, a ter título, e co título, o que tamén temos dito: ¡Un haiga! A todo isto, que lograron? Os máis deles, que seus fillos se lles alzasen, que non os respectasen, e que nin llelo agradecesen! Deses fillos, algún, upouse nun cargo, deixando a seus pais, aos retornados, tras dos tizóns; ¡dos tizóns, non, que agora todo son cociñas bilbaínas!

Aquel Xurxo, ¡que ben razoaba! ¡Da Meda tiña que ser! O que foi unha desgraza é que o Lugo-Lugo non seguise, non se desenrolase, onde empezou, na mesma Meda, que así teríamos un Lugo celta, e non romano!

-Estasme facendo un bo resume, un bo retrato, pero aínda me queda outra pregunta, que máis ben ma debera facer a min mesmo; ¡iso, ou queimar os meus libros de Economía! ¿A onde nos conducirá todo isto? Rapaces a medio estudar, criados sen consellos paternos, ignorantes do campo e mal adaptados á cidade, pois as adaptacións requiren un tempo; por veces, xeracións. Un diñeiro que se consume, na súa maioría, nos vosos ladrillos; un diñeiro que nos fai sentir ricos sen selo, pois a riqueza das nacións, como todos sabemos, ¡todos, menos, acaso, os políticos!, está nas exportacións, nos valores exportables, engadidos, e diso seguimos con déficit. Ao de agora estamos pagando o petróleo, amén doutros luxos, con esas divisas que trouxestes vosoutros, pero, o día de mañá, cando iso se esgote, cando os Bancos teñan que financiarse con diñeiro prestado, recibido, dos paraísos fiscais? Con algo de sorte, os meus fillos irán librando, pero, os netos?

-¡E ata terás razón! Oes, o caso é que ninguén me falou disto; ou é un tema prohibido, ou é que ves visións… ¿Como se di? ¡Xa o teño: apocalípticas!

Cambiei de disco, máis ben para non facerme pesado, aburrido, pero o tema quedou aberto, e eu insatisfeito, así que me fixen a promesa de volver co cántaro á fonte…, pero, máis adiante!   

-.-

-¿Xurxo, que ocorre, que che pasa para que chames tan cedo; outro cólico? Mira que acabamos de abrir, e aínda estou informando o correo para dárllelo na oficina… ¿Non podes chamar máis tarde, ou pasarte á noitiña pola miña casa, que ben sabes que tamén é túa!

-Desta vez non é cólico senón confesión, confesión previa.

-Déixate de adiviñanzas, e ao gran, que ben che digo que teño que atizar ao meu forno, que non é de cal, pero pouco lle falta. Por outra banda, as confesións telefónicas aínda non as autorizou Roma!

-Confésome de antemán, que así sei se son pecados ou virtudes. In nomine Patris… Resulta, Páter, que o meu xefe, o socio A, fíxome un par de propostas, onte, que tivemos reunión, e quedei de darlle a razón hoxe mesmo, de mañá. Unha delas é que me dixo que, mesmo segundo se sube á Zapateira, a ese sitio onde Franco xogaba ao golf, ten unhas parcelas á venda, de gran futuro, pois alí cerca o mesmo Louzao, ese da Mercedes, está facendo un auténtico pazo, que leva un refuxio atómico no soto, que pasa dos mil metros. É a ganga dunha xente que non sabe o que vende, e cando lle saen cousas así, que mellor as quere para nosoutros, que ao fin e ao cabo somos socios seus…

-El entraría, niso, nesas parcelas?

-Non, que me dixo que o fai, que mas ofrece, para levantarme un pouco, para compensarme da perda que tiven no caso do asturiano.

-¿E díxoche que esa zona é un tanto anárquica, que aínda non ten accesos, rúas planificadas, e que cando se cansen dela eses catro magnates, eses novos ricos que, a falta dun pazo dos tradicionais, fan esas monstruosidades, a xente do común non as quererá, nin regaladas, que aí tardará en haber tendas e farmacias, e logo que cada membro de cada familia precisará un auto, individual, para baixar ao centro, etcétera, etcétera? Pensa que esta poboación da Coruña está envellecendo, e os vellos queremos comodidades, ascensores, e toda clase de servizos nas inmediacións da vivenda...

-Ben, iso é como ti pensas, pero infalible só é o Papa.

-O Papa éo, en efecto, pero nas cousas de fe. Prosigue, salvo que non che guste a miña confesión.

-A outra é que uns da Xeca tamén venden parcelas de futuro, pero máis por atrás…

-Xa sei delas, e delas sei que están en termos de Culleredo, que o Alcalde da Coruña ten interese en que Culleredo retire o deslinde na parte do Este para subir aló arriba uns depósitos de auga; e por consecuencia, esa parte da Xeca é moi difícil que se integre na Coruña, porque aí habería unha compensación de terreos. Se a Xeca non pasa á Coruña, a súa planificación, o seu urbanismo, será problemático. ¿Vasme entendendo?

-¡Cómate nunca o demo, que para bombeiro, para apaga-lo lume, para apaga-las ilusións, non tes prezo! ¡Ai, ho, que a túa información lémbrame aquilo de Montecubeiro, en pleno monte e tan unidos, tan comunicados, que ata a Garda Civil tivo que asentarse no medio do Couto, poñendo un cuartel! ¡Pouco faltou para que vos tivese que ir a Lexión!

-Xurxo, escoita, que a cousa é máis seria do que pensas. E falando de pensar, ¿ti pensaches en que o teu socio, o A, coa experiencia de que lle fallaches aí nun punto importante, non estará tentando embarcarte nun paquete desas parcelas que ten el á venta, como Axente, para que te quedes sen cartos, con un inmobilizado de venta incerta, e para iso, a longo, co cal igual te ves apurado para construír a túa casiña da avenida de Finisterre, que ben sabe que é o teu sono dourado, o teu retiro, tanto como material, espiritual, e que, despois de poñerte en apuros, a súa ocorrencia sería ofrecerche cartos para botarte da Sociedade, máxime agora que estades metidos neses proxectos da Agra do Orzán? ¡O resto non cho digo, que ti es listo dabondo para dilucidalo!

-¡Cómate nunca o demo, que niso non caera; tes razón: o que quere é botarme da sociedade!

-¡Botarte, non; que te botes ti mesmo, cando te vexas metido no que os economistas chamamos un impasse!

-Non se fale máis, que vou cumprir esa penitencia, agora mesmo, que agora mesmo lle dou as grazas, que ben sei que non hai nada tan defensivo como mostrarse agradecido cos inimigos; ¡aprendino na Lexión!

E sen máis, colgou; colgou o teléfono, pero el, Xurxo, salvouse, salvouse daquela corda que lle ofrecían en forma de gravata.

-.-

Cando lle fomos ver as obras da súa casa, da propia, da persoal, aí na Avenida de Finisterre, ben comprobamos que a facía para si mesmo, que en nada ou en pouco se parecía ás que se facían por aqueles días para a venda ao público, tal que as da súa sociedade na Agra do Orzán. Gustounos, afellas que si, pero…; un pero pequeno, máis ben para facelo rabiar:

-Estas tubeiras de ferro que lle estás metendo, dentro de pouco collerán ferruxe por dentro, tupiranse, acabando en avarías. Agora hai outros materiais, tales que…

¡Fíxome caso e mandou parar, levantando toda a instalación! A muller, nun á parte chiscoume un ollo para advertirme: ¡Pásaste de paternalista, e hai que ser discreto nas correccións, que o profesional é el…! Pero como había confianza, confianza e amizade, non puiden disimular.

-Xurxo, o que che dixen non ía pasar en vida, na túa, salvo que resultes un Matusalén, pero tamén me gustaría que, cando subas ao Ceo, te sintas satisfeito do que deixas atrás.

-¿Do que deixo atrás? –Replicoume, con toda humildade. -¡Pouca cousa é pois o único que fixen foi plantar árbores, alí na Meda, de rapaz, e lousar cen casiñas, en Suíza, pero fáltame iso do libro, amén de facer un fillo!

-O que deixa boas obras, fillos son; en canto ao libro, ¿queres máis libro que unha vida exemplar como foi a túa, polo menos ata onde eu sei?

Ruborizouse coma un neno.

-¿Sabes que che digo? Que contigo pásame algo parecido que coas mozas de Castroverde, que se moito lles falaba, elas máis, e sempre para contradicirme.

Non me din por afectado, pois, canto máis sensibles son as amizades, máis coidado hai que ter para non ferir, ¡e quen se atreve a ferir un lexionario!

Desde a azotea da casa víase o Colexio Aspronaga.

-Xurxo, ¡que pena que non edificases aquí dez ou quince anos antes!

-¿Si; por que? Daquela poucas casas novas había no barrio.

-Pero había unha rapaza, que ademais de guapa era unha santa. Olla ao teu redor: ¿que ves que te chame a atención?

-¡Uf; tantas cousas; unha delas, aí arriba, esa torre da cor dos pasteis!

-¡Intuición, amigo Xurxo, que non che falta! –Aduleino- Pois mira ti por onde esa torre foi o miradoiro dunha paisana nosa, Rosalía (Lila) de Carballo, que estivo aí ata a súa xubilación, de Directora diso, de Aspronaga. Castroverde de verde ten o nome, o nome e mala vexetación, pero no de criar persoas..., o berce da madurez! A labor desa muller, cos diminuídos..., outra Teresa de Calcuta! Agora está xubilada...

Xurxo, asombrado:

-Mira que se me deixasen seguir en Mondoñedo, e despois de Cura, nese bispado ou no de Lugo, que pracer tería eu confesando esas mestras, esas mulleres preclaras, Enriqueta Otero, esa Lila, e tantas outras. ¡Con só confesalas, eu, feliz!

-Xurxo, considérate retirado, que os curas tamén se retiran!

-Ben retirado estou, pero as guapas, sexan heroínas ou santas, aínda me fan brillar os ollos.

Aquel Xurxo...; ¡da Meda tiña que ser!

-.-

Na seguinte visita, que nos chamou para que lle xulgásemos os adiantos das obras, explicounos unha serie de detalles da compra dos materiais:

-Todo isto vouno comprando, e pagando, de costas á Sociedade, que nin lles digo nin me din, pero estou aprendendo moito: ¡compro mellores materiais, e pago menos!

-¡Está ben; é unha satisfacción!

-¡O carajo! ¡É unha desgraza, que ben me cabrea, porque así vou descubrindo que tanto o A coma o B estanme dando por saco, que me enganan nas facturas da sociedade! Os descontos gárdanos eles, pois é imposible que non llelos fagan, en vista do visto!

-Mentres te conveña, mentres, con enganos ou sen eles, vaias ganando, ti, Cara al sol!

-¡Xa; pero eles andan de camisa nova, e a miña xa nin azul é, que aínda uso das que trouxen de Berna!

-¡O dito, Xurxo; o que che di Xosé María: Non axotes a caza! –Colaborou a miña dona.

-¿A caza? Vouvos dicir: Nunca me gustou iso da caza, e mais comprendo que hai animais de sobra, pero matar polo pracer de matar paréceme unha animalada, a máis grande de todas.

Volveu a intervir a rapaza:

-Se o di un noivo da morte, será certo!

Quedouse mirando para ambos, coma se nos estivese medindo coa vista:

-¡É ben certo que Deus os cría, e eles xúntanse!

Facíasenos tarde, así que nos fomos sen preguntarlle a intención daquel dito. ¡Non sempre preguntando se sabe a verdade, que por veces observando apréndese máis! Foi o comentario da miña dona cando xa estabamos na beirarrúa; ten vocación de periodista, ben o sei, pero os periodistas non sempre atinan preguntando.

Despois diso, xa na casa, non se nos quitaba da cabeza a picaresca dos socios do Xurxo: ¡Este país necesita cooperativas, pero máis aínda comezar polos principios, ensinar a ser cooperadores, unha sinatura, ao de hoxe, suspensa!

-.-

-¡Merquei un Land-Rover! –Xa mo dixo antes de cerrar a porta do despacho, de oufano que viña.

-¿Un Land-Rover, un explorador de terras; pasácheste aos ingleses? Sería un haiga, ou é que deixaches de ser promotor?

-De verdade: un todo terreo!

-E buscas chofer, claro está; ¿con, ou sen gorra?

-¡Que mellor chofer que un lexionario! Eu non ando a cen, senón a cento sesenta…, pasos, por minuto! Teño carné internacional, de primeira, que me ensinou o chofer de Herr Glatt, por mandato do mesmo, por se lle pasaba algo ao seu mecánico. E logo que tamén tiven unha furgoneta, para levar e traer ás obras que ía conseguindo. Por iso, precisamente por iso, veño invitarvos a estrealo, de paso que comemos o botelo na Fonsagrada, este domingo…

-Métesme nun dilema, que por unha parte non che quero faltar, e pola outra teremos que facernos un seguro de vida, Xosefina e mais eu, pois as curvas da Fonsagrada non son para novatos, nin para novatos nin para vehículos sen experimentar.

-Levo unha semana subindo e baixando á Zapateira, de prácticas, que non é nada mellor que ir á Fonsagrada.

-Daquela, vale, pero cunha condición: ti pos o gasóleo, e eu pago o botelo, que  ben sei onde o poñen de xeito.

-O meu plan é saír cedo, porque desde a Vacariza quero desviarme ao Miradoiro; polas mañás, que dá o sol de Este a Oeste, seica é un espectáculo ver Lugo, a casa de Sarry, e non sei cantas máis.

-Ben, vale; e á volta entramos na Meda?

-Iso si que non, que fixen promesa de ver a miña terra desde o Ceo. ¿Non che parece que sería de mal gusto volver a ollar aquelas vellas, pragadas de engurras; aquelas que foron mozas na miña crianza, e que tanto me ilusionaron? ¡Prefiro conservalas na imaxinación, tal e como eran cando tiñan o virgo!

Nada discutín, que as súas razóns eran tan boas coma as miñas.

Aló na Fonsagrada moito falamos, que moito lle gustou todo o que viu, que ata nos dixo:

-Por algo ten nome feminino…, curvas, suavidades, frescura…; e logo que é unha sorte que vivan lonxe das cidades, que así non teñen fume nin están afumados!

Á volta, xa entrando na Coruña:

-Esta terra merece unha xente instruída, así que me vou matricular para cuarto do Bacharelato, por nocturno, que agora podo asistir ás clases. ¡É un pecado ser galego e non ter estudos!

Xurxo era así, igual a si mesmo, que por algo me quedaron del estas lembranzas inesquecibles.

-.-

Teño que recoñecer que me sentín aliviado da carga do Xurxo con iso de que volvese ao Bacharelato pois eu tiña ocupacións de sobra, que incluso estaba desatendendo algunha das miñas obrigas familaires. Certo é que o merecía todo, pero…, as limitacións humanas!

A miña secretaria da Asesoría Fiscal xa estaba familiarizada cos seus papeis, así que deleguei nela o máis posible; algún movemento na súa conta e pouco máis, no que respecta ao Banco. Sempre se nos tivo certa envexa aos directivos dos Bancos, pero iso ocorre visto desde fóra, e peor aínda levando unha dobre vida, como era o meu caso: a Asesoría, a UNED, etcétera.

Achegábase o Nadal, e a miña dona, na que tiña delegadas as relacións persoais, familia e amigos, algunha cousa consultábama:

-Non che parece que quedamos mal co Xurxo se non o invitamos a compartir mesa e manteis nestes días tan sinalados?

-Muller, co que fala, e co canso que ando…

-Fálaslle con acenos, pero, se non vai cos socios, temos que poñerlle unha sela. ¡Os amigos vense nas ocasións!

-Muller, por ese camiño non chegas a santa, que a Igrexa predica sentar un pobre á mesa, pero, un rico…?

-A estes efectos, máis pobre có Xurxo, poucos, ou ningún. Pobres de Nadal son aqueles que non teñen familia, e máis solitarios có teu paisano poucos quedan, poucos hai.

Fixémolo feliz, pero el tamén nos fixo a nós, que non se cansou de ensinarlles panxoliñas aos nosos rapaces.

-¡Menos mal que non che deu por cantarnos aquilo dos noivos da morte…, pero sabes algunha que é inédita para  min!

-Iso pásache porque tamén fuches emigrante, un fuxido, outro. Estas panxoliñas aprendinas, todas ou case todas, dun crego-capelán, tamén da Meda, dos Paradela, que foi para Mondoñedo por aqueles tempos, e despois, de ordenado, ingresou na Mariña; hoxe é Coronel, seica, ou o seu equivalente, pois iso dos grados da Mariña nunca o entendín.

-Coñézoo…, de velo nalgunha feira de Castroverde.

-Xa facía versos de neno, na nosa crianza, e ás súas panxoliñas dáballes o ritmo das clásicas, copiando; ¿entendes? O que non sei é se as ten publicadas.

De entrados nesta temática démoslle un repaso, o enésimo, aos costumes e ás posibilidades daquel tempo da nosa crianza, tal que aquilo de xogar as noces ás guilindrainas, que daquela era un luxo:

-¡Ás guilindrainas; en que man teño as noces, ou cantas noces teño nesta man?

-¡Unha, dúas, tres…, e damas, ou che canto as guilindrainas!

Nin Xurxo, nin a Xosefina, pero eu tampouco, lembrabamos o significado desta verba, “guilindrainas”, pero si nos acordabamos do seu uso.

Ao día seguinte volveu, presentouse na casa…, ¡con medio saco de noces!

-Tróuxenas en desagravio por aquela ofensa que vos fixo o taberneiro da Meda, aquilo de darvos para cear uns figos comidos dos ratos! Coas noces traio estas botellas de sidra, que onte á cea abristes cava, e paréceme máis axeitada a sidra asturiana, pois, se non deixaron de facela así, que agora todo é química, dábanlle o punto coas mazás que levaban de Castroverde, que sempre, e de sempre, lles vendemos as mazás da sidra, as fabes da súa fabada, e mailos carballos, para pontóns das súas minas.

-Xurxo, ademais de agradecerche a atención, ¿sabes que che digo? ¡Que tes boa memoria! –Foi canto se lle ocorreu á miña dona para darlle as grazas.

-¡Pois é verdade, señora Mestra, que nin de vello se me esquecen as cousas: Aí no Instituto Salvador de Madariaga estou levando o curso tan ben coma os que fixeron terceiro aquí, o ano pasado!

Seguiu a miña rapaza:

-É memoria, que non o dubido, pero tamén vontade que lle botas, algo que escasea nos ricos pois os teus colegas dedícanse máis ben a medrar!

-¡Xa o sei, muller; e fano coa suor do de enfronte!

Ela, máis inocente cá nós:

-Será coa suor da súa fronte…

-Xosefina, tes un economista na casa e nin así as colles: ¡Neste país médrase, sempre, coa suor do de enfronte!

As outras anécdotas daquelas xuntanzas foron deste estilo, así que vos evito a molestia de lelas!

-.-

-A porta inferi. Erue, Dómine, ánimas eórum. – Entrou no despacho cantando este responso con voz grave, de Cura vello. Traía o brazo esquerdo en estribeira, pero sen xestos de dor, que máis ben puxo cara de broma, así que non me alarmei demasiado.

-Dándolles apertas ás vellas, ou eran mozas?

-¡Cómate nunca o demo! Veño directamente do Modelo, de facerme as curas.

-¿E logo…?

-Este venres chamei ás portas do inferno, e non me abriron! Debe ser que aínda non son rico dabondo…

-¡Segues sendo un lexionario, que te mofas da morte! ¡Anda, séntate, e infórmame, coma se lle deses a novidade ao teu Sarxento!

-Daquela, ¡sin novedad en la guardia: un moro muerto, y un legionario vivo!

-Non tes remedio… -Comentei, segundo tomaba asento no Chester, en ángulo co cliente.

-E menos mal que foi en venres, que hoxe, luns, xa irei ao nocturno. Neste país todos somos mestres, e ninguén vale para aprendiz. Tiña dous albaneis subíndolle un piso á estada… Eses parvos, que veñen de gardar ovellas, que nin por Maestría pasaron, non se daban entendido, así que saín de dentro para fóra, para facelo eu, con tanto brío que nin me agarrei aos tubos afianzados, e coa mesma…, ¡cataplum! ¡Desde a placa nova ao de abaixo! A miña sorte foi que caín encima dun contedor de area, do lado esquerdo…

-Se non podías ti, debiches encargar que me avisasen…

-Para que, que nin es Médico, nin o Banco unha Clínica Modelo… -Chanceouse. – Non teño nada roto, de milagre, así que vou disfrazado de manco de Lepanto, digo, de manco da Coruña…, pero hoxe miráronme, outra vez, e din que nas radiografías non se ven ósos rotos, senón mazaduras. ¡É a vantaxe que ten ser noivo da morte, que conservas a vida, por grandes que sexan os perigos!

-Despois do malo, como din en Mondoñedo, Laus tibi Christi!

-¿Eh? ¿Tamén estiveches no Seminario?

-¡Aínda non, pero fun sancristán, de cando en vez, na miña parroquia, en Montecubeiro!

-Daquela algo temos en común! Mira, podo escribir coa dereita, penso, pero mellor me fas un cheque, e eu firmo, para pagarlles no Sanatorio.

¡Sempre admirei aos lexionarios, pero desde que coñezo a fondo ao Xurxo, mais aínda!

-.-

Din os historiadores que aqueles primitivos puxéronlle a esta península dos nosos pecados, Hesperia, que significaba, Terra de coellos. Iso sería daquela, pois ao de hoxe cadráballe mellor, Terra de lebres, que corren máis! Aquí o que non corre, voa. ¡Terra de lebres, terra de especuladores, terra de galgos, que galgo tamén fun eu naquela ocasión! É o que ten vivir entre víboras, que nin as Evas resisten a tentación.

-¿Como te amañas para vir de mal xenio, co guapa que te puxeron aí abaixo, na perruquería? –Díxenllo así, o primeiro que se  me ocorreu, ao ver que cerraba a porta con visible mala uva.

-¡Eses malditos promotores…! ¿A quen se lle ocorre facer unha torre na que o ascensor non para no primeiro?

-Amodo, rapaza, que por pícaros os teño, pero neste caso tiveron as súas razóns: Nos primeiros, que en Madrid chaman entresuelos, que iso veñen a ser, póñense oficinas, academias, etcétera, establecementos con entradas e saídas de xente que non lle doe maltratar os elevadores, e logo que o consumo e mailo desgaste dos aparellos é moi grande, repercutindo nos gastos de Comunidade das vivendas. Para vender ben, con prima e todo iso, os compradores dos andares seguintes cohíbense un pouco, así que, solución: Non deixar portas nos comerciais!

-¡Xa! E daquela, por esa vantaxe mínima, eu quedo sen perruquería, que me dixeron que andan en busca dun baixo, nesta mesma barriada, porque lles vai a menos a clientela, que a xente vaise facendo maior, maior ou máis señoritinga, e non queren subir escaleiras. ¡Co ben que me trataban…!

-¿Que buscan un baixo…? ¡Ai que ben! –E dinlle un bico, pero non mo agradeceu.

-¡Iso, o que me faltaba, que me felicites! Estes homes, como non precisades ser guapos, nin andar guapos, para gustarnos ás bobas….!

-Muller, acouga, que din que a ocasión a pintan calva, pero a miña…, a nosa, pode estar precisamente niso, nos teus pelos! Ti sabes que empeza a preocuparme isto de ter a Asesoría aquí, na propia vivenda, e iso que os veciños nunca protestaron, pero vai sendo hora de ampliar o negocio. Felisa está facultada para auditar contas…, pero, como, nestes nove metros do meu despacho?

-¿Que planeas, vello planeador, que non te cansas de voar, pero, o que ti mesmo dis: Quen moito abarca, pouco aperta!

-Teño un cliente no Banco a punto de pasar a Morosos, deses que lles abarcan mais os ollos cá boca, cun local nesta beirarrúa, nesta nosa, un local cerrado, que de tanto pedir por el desacreditouno, e xa non ten ofertas… ¡Quítame unha gravata, de aí do armario, que o vou visitar, agora mesmo!

-¡Ti tamén voas; iso será mañá, desde o Banco, ou abren o Xulgado pola noite?

-Déixame facer, que á volta cho explicarei…

…

¡E tanto que lle expliquei á volta!

-Mira este papel. O señor accedeu a venderme ese baixo, escriturando a nome meu, quero dicir, noso, ou ao de quen eu designe, no prezo convido, que xa non é o que pedía inicialmente. Ese importe ingresámosllo nós, ti e mais eu, na súa conta do Banco, mañá mesmo, co cal desaparece a súa morosidade.

-¡Outro especulador, na propia casa, o meu propio marido, un home que non se cansaba de maldicir aos especuladores! ¡Deus nos ampare!

-Calma, muller, que o fixen por culpa dos teus pelos, pero tamén da miña Asesoría, que xa verás o cambiazo. Mañá mesmo falo coa perruqueira, que lle vou ofertar un troco: O noso local pola súa perruquería! ¡É o que se chama matar dous paxaros dun tiro!

-Vas ter que xubilarte, que estás perdendo facultades…

-¿Eu? ¡Xa verás, xa! Nese local do primeiro poñemos unha Asesoría contable-fiscal, que a vou denominar…, ¡xa o teño: Bona Fide! Á fronte da mesma, Felisa, Auditora de Contas, e todo iso; o local figurará como alugado… Eu paso á sombra, pero mantéñome de copropietario, de colaborador. ¡E Felisa, feliz, que así vai gañar máis, ela tamén!

-¡Deus nos valla: outro especulador!

-¿Que culpa teño de que esta terra das lebres produza especuladores en vez de produtores; que culpa teño, di? ¡Hai que navegar nas mesmas augas; ou navegar ou afogarse, pois o noso pan de cada día, o teu, o meu, o dos nosos fillos, xa non vén das agras de Rois, nin das de Bergland, senón deste páramo dos negocios!

-¡Xa que ti o dis! Arriscado paréceme, pero, doutras saímos!

…

Na primeira visita que nos fixo Xurxo baixeino ao primeiro e referinlle que o precisaba acondicionar, que lle encomendaba as obras se así lle conviña; mostreille o proxecto da reforma, o presuposto das obras, e todo iso. Para daquela xa ía sen estribeira, así que o felicitei efusivamente:

-Agora, o que dicían aqueles romanos, que co teu latín valo entender: ¡Cave ne cadas!

-A miña caída foi dobre, pois, en parte como consecuencia dela, dela e dese Madariaga, amén da miña casa, descoidei un tanto as obras da sociedade, e chéirame que están tratando de botarme, de substituírme por outro socio, pero disto xa falaremos, que ao de hoxe o único que teño é un cheiro a chamusco!

-.-

En cousa de dous meses: Fixemos os contratos, Xurxo rematou as obras de acondicionamento, amoblei, Felisa deuse de alta como única titular da Axencia “Bona Fide”, contratamos un Auxiliar, que rematara Económicas en Santiago, con boas notas na teoría pero virxe nas prácticas, etcétera, etcétera. Pero mentres, a tensión de Xurxo cos seus socios, e a destes co Medulliense, fora a máis. Ata que un día:

-Cansei de loitar, cansei de discutir, que eu son louseiro, pero, de preitos, cero! ¡Vou ter que retirarme, e para iso, estafado, pois o que me dan non é xusto, co que subiron os prezos das vivendas!

Foi a propia Felisa, sen que lle tivese dito nada ao respecto:

-Don Xurxo, nosoutros, que estamos ao tanto dos seus papeis, ¿quere que nos encarguemos desas negociacións?

-¿Vosoutros? Mal o vexo, pois o socio A, o Axente, supéralle ao italiano aquel, aquel das maquías…

-¿Refíreste a Maquivelo…? –Eu, nesta ocasión, petulante; polo menos, nesta! Pero Xurxo seguía expectante do que lle dicía Felisa:

-Mire como faremos: Vostede proponlles que pasará polo que eu diga, así que, sendo muller, o socio A, o Axente, rirase de vostede, e teño a esperanza de que me acepte como árbitro. ¿Que lle parece?

Xurxo:

-¿Onde firmo a orde, a encarga?

-¡Suai, suai, como din os mouros! E vostede, que estivo en Ceuta, entenderá diso. Meu pai andou por Melilla, en Regulares, e sempre di así, “Suai, suai; vísteme engorde que teño présa”. Lévelles esta tarxeta, que é a miña, a da nova Asesoría, e dígalles iso, que vostede confía en min, e que pasará pola miña arbitraxe.

A tarxeta levouna, e presentóullela aos socios A e B, pois o C seguía en Suíza, sen mando en praza. ¡Encantoulles a idea: unha muller, unha novata, revisándolles as contas! Aos poucos pasouse pola nosa oficina, pola nova, o socio B, encantándose máis aínda ao comprobar que era un local novo, unha rapaza nova, un auxiliar coa barba emerxente… ¡Firmou o que lle puxo Felisa, tan á présa que nin se parou na cláusula onde se dicía que facultaba á Felisa, ou a un Perito taxador designado por ela mesma, ou polo propio socio Xurxo, que, en dúo co que designase aquel socio, procederían a valorar os inmobles pendentes de venta!

…

-¡Al-handulilah, exclamou Xurxo cando subiu ao meu piso para darme conta daquel encontro, daquel pacto!

Pero o Handulilah non foi doado de alcanzar pois o Axente non pasaba polas taxacións, que el non firmara, así que non se aviña ao pactado. Felisa foi ver ao propio Axente, e díxolle:

-Nin vostede, nin o irmán do socio B, oficialmente, pintan nada nesta Promotora, así que fará ben en aceptar o razoable, que razoable é a nosa taxación. Por vía xudicial, por amizade que teña cos xuíces, mal o vexo, que se expón a verse descuberto nas súas ilegalidades; ¡e menos mal que dá co Xurxo, que é un franciscano, pois, con outros que vostede coñece, e eu tamén, liquidaban entre os dous, e a vostede correspondíalle cero, ou menos que cero, co cárcere de por vida!

O Axente apeouse da burra, e Xurxo percibiu, segundo el, pola liquidación da súa parte, practicamente o dobre do que levaba invertido na tal sociedade privada. ¡Non fora mal negocio, pero tampouco o de seus socios, que moito máis lles axudara, el, a ganar, ocupándose da construción das últimas casas, en particular aquelas da Agra do Orzán, que se vendían coma churros.

Felisa cobroulle honorarios normais, pero el insistía en obsequiarnos con parte das súas ganancias, cousa que non lle aceptamos, por suposto!

-.-

Agora que temos instalada a Asesoría nese comercial dos do piso primeiro, puiden permitirme o luxo de baixar do rocho a miña biblioteca; toda, non, aquela parte máis querida, máis…, abrigosa, que é como a denomina Xosefina! Con iso puidemos comezar a distinguir entre visitas das de recibir no salón, e visitas do meu despacho. Así que neste despacho recibín a enésima de Xurxo, xa independente dos seus socios. Nada máis entrar díxome:

-Pasei o Estreito, interneime en Europa, pero desprecei aos meus veciños…

-Claro, xa cho dicía: Non queres darte a coñecer, a recoñecer, na túa Meda, e nunca cho van perdoar.

-Iso, tamén, pero vou máis aló, que me refiro aos irmáns, aos veciños da porta de enfronte, aos portugueses, esa Galicia da que somos, non sei se irmáns ou medio irmáns.

-Pois miña non é a culpa, que ben che teño falado dos portugueses…

-Si que tes, en particular dese bosque do…, do Burato!

-Burato, non, Buçaco!

-¡Iso! Tesme dito que os Reis de Portugal ordenaban aos seus navegantes que lles trouxesen macetas con árbores para aclimatalas aí, nese sitio. Cavilando, cavilando, que é o que máis fai un solitario, arrepentinme de non traer árbores de Suíza, particularmente da Schwarzwald alemá, que quedaba cerca, pasando por Basel, Basilea…; debera traelos para as miñas leiras, que seguen a monte, e polo menos era unha achega, un contrapunto aos eucaliptos que vimos por todo Castroverde. Pero, ao que ía: deume en parecer unha incultura morrer sen coñecer eses veciños, así que vos quero propoñer que me levedes un fin de semana…, pero no voso auto, xa que sabedes o camiño!

-Se non pides máis cá iso, está feito! ¿Sabes que en Portugal hai outro Castro Verde, no Alentejo?

O meu fillo, en Castro Verde.

Pero deixariámolo para outra ocasión, para outra viaxe. Nesta, tal que este sábado, podemos entrar por Tui, baixar a Braga, e de alí a Buçaco, pero comendo previamente un leitâo á Bairrada, que o poñen delicioso en Mealhada, parecido a como o fan en Arévalo…

Despois de ver o bosque, onde só deixan parar uns minutos para que non fagamos dano, iremos durmir a Vidago, que ten un dos mellores hoteis de Portugal, e aí si que cada un paga o seu, porque é carísimo! De Vidago volvemos pola Ponte do Lima, para subir a Santo Adrâo, onde collemos uns tarros de mel, o mellor do mundo, de carpazas! ¿Que che parece?

-¿Eu? ¡Coma Cristo: nas túas mans encomendo o meu espírito, que moito levas feito de pai!

-¡Home, de pai…? ¡Pola idade, máis ben primos, primos de terceira, pois, como din de nós os asturianos, Gallegos y asturianos, primos hermanos, pero los primos son ellos, séxase, nós! Neste caso, de Portugal, veciños, veciños de crianza, que xa é un título!

Fomos, pasámolo ben e gastamos pouco; a maiores trouxemos postais, tal que esta de Buçaco, e mel para todo o ano. ¡Non hai nada como ter bos veciños!

-.-

As entrevistas coa xente da nosa terra tiveron de todo pois deuse moito iso de que tiña que saudar o de fóra, deformación que maldito se sei de onde nos vén ese complexo pois a algúns non lles entra na cabeza que o de fora, todo aquel que pasou gran parte da súa vida vagando por múltiples coordenadas xeográficas leva coñecido milleiros, ou acaso millóns de persoas, de formatos e de culturas diferenciadas, co cal, cando se atopa ou cruza con alguén deste país, por moito que os coñecese de antigo pódenlle pasar desapercibidos de presente. Non era o caso do Xurxo da Meda, dada a súa especial memoria fotográfica, pero si o de moitos emigrantes en visita fugaz á terriña.

¿Que por que? Mil circunstancias, entre elas: Que as caras evolucionan, e coas caras os corpos, as vestimentas. Que o forasteiro é noticia, mentres que nos lugares a evolución poboacional vívese día a día, chegando incluso a ser monótona: a feira de sempre, a Misa de sempre, as patronais de sempre, as caras de sempre… O pasaxeiro leva consigo ansias e lembranzas que o illan deste mundo cando máis se interna nos espazos pretéritos. Os do pais óllano estáticos, á expectativa, como se visen un aparecido, pois iso é, realmente iso. Isto e máis factores, máis aínda, que darían para un libro de psicoloxía, pero o estático espera ser recoñecido e saudado, sempre, ou case sempre. ¿Que non me saúda? ¡É un orgulloso…; despreza aos seus! ¡Maldito complexo! Decepciónanse, cando o decepcionado debera ser aquel que resulta coñecido, recoñecido, e non lle abren a porta do recibidor. ¿Quen é aquí o orgulloso? Se me obrigasen a poñer letreiros, definicións, a estas situacións chamaríalles complexo de morgados, que veñen afeitos a que os emigrantes peten á porta, e para iso cargados de obsequios, máis aló, máis, do que teñan recibido en concepto de pasaxe, de facturación para a súa expulsión. ¡Despois diso, que non se lles ocorra pedir, reclamar, herdanza, que sempre se considerou unha herexía!

Con estas experiencias, moito cavilei en se fixo ben, ou non, aquel Xurxo da Meda, pasando desapercibido cando fomos á feira de Castroverde. Por suposto que moitos chegarían a saber que estaba de volta, e que se afincara na Coruña, pero, polo que el mesmo me ten dito, maldito un veciño, e iso que non hai lugar do que alguén non teña vido á herculina, preguntou por el, e se preguntou non se molestou en localizalo, sequera fose para darlle unha aperta de benvida no seu retorno. ¿Non é sociable a xente da súa parroquia? ¡Si que o é, das máis civilizadas, pero está ese atavismo de que ten que saudar, de que ten que buscar, localizar, presentarse, o retornado!

Con iso e con todo, Xurxo non se deu por desarraigado, como o demostra este episodio, un de tantos dos seus, singulares a cal máis, pois nunca tivemos dúas entrevistas sobre o mesmo tema. O seu vivir viña a ser coma unha novela por entregas, por capítulos diferenciados, que se me veño ocupando del, destas lembranzas, tamén o é polas súas singularidades, máis ben impropias dun home solitario, pero non insolidario. Un día á tarde, desde que xa pasara dos zapatos ás zapatillas, soou o teléfono, que sempre o colle a miña dona, tanto por colaborar no posible como porque lle encanta falar coa xente; eu veño do Banco, e de mil cousas máis, así que estou saturado de comunicacións:

-Faga o favor de baixar, que temos aquí ao Xurxo con un encargo moi especial, inusual, e non sei como atendelo!

Con esa intriga volvín aos zapatos e baixei de inmediato:

-¡Que? Para que a cousa sexa tan especial como dixo Felisa, igual se trata dun contrato matrimonial, agora que está de moda o axuntamento dos vellos!

-¡Maldito burleiro; pero non cantes gloria, que os casados tamén podedes volver a solteiros, a viúvos, e daquela aprenderedes o que é soidade!

-Xurxiño, non mo tomes a mal, que o dixen tan só para facerte sorrir, que te vexo serio.

-Seria é a miña decisión: Como xa lle dixen aquí á Felisa, pero ela prefire que redactes ti, quero que me fagades a minuta dun poder irrevogable para o Párroco actual da Meda, con estas condicións: Que decida en por si, ou aconsellado por xente de conciencia, cal é a familia máis pobre do lugar; e que lles faga no meu nome, por ante Notario, unha dación gratuíta da miña casa e das miñas fincas, de todas, sen reserva algunha, poñendo de única condición que, se antes de cinco anos, falecen todos eles, ou se van da Meda, esa propiedade considerarase revertida na beneficencia de Castroverde. Por último, que lles queda prohibido, nestes cinco anos, plantar eucaliptos nas terras que foron miñas. Nada máis, salvo que a vosoutros se vos ocorra que deba poñer outras atumes!

Tardei en contestarlle, e non porque me desagradase a idea, que me pareceu xenerosa, propia daquel home tan bo e tan xeneroso, pero aquela redacción da minuta de semellante apoderamento non era doada, que había que prever todo tipo de impugnación ou invalidez. Só lle dixen:

-¿Así que o Crego non vendeu, daquela que llo encargaches? ¡Como cambiaron os tempos, os tempos e maila xente, pois na antigüidade este tipo de doazóns a quen se lle facían era á Igrexa, poñendo de conditio sine qua non, como ti ben sabes, que o Cura tiña que dicirche non sei cantas Misas! A idea é boa, boísima, pero igual non pensaches que, en vista de que non saudaches á túa xente, van dicir que es un orgulloso, e que fas esa dación para fode-los veciños, para darte de gran señor!

-Visto así…, pero o escrito escrito está, como dixo Pilatos! En canto ás Misas…, eu prefiro oílas en vida, para non chegar á Eternidade con débedas! Prefiro entrar con méritos propios a esperar que me manden socorros desde a terra!

-Unha teoría moi orixinal, -apuntou Felisa, -pero, centrándonos no tema: Eu poría unha cláusula pola que se esixa á familia receptora que cargue cos gastos notariais, impostos, etcétera; máis que nada para que vostede non teña que quedar pendente desas molestas.

A idea gustoulle, e a minuta fíxose. A quen se lle asignaron aquelas fincas aínda non cheguei a sabelo, pero, sexa quen sexa, fose quen fose, coñecendo a xente da Meda, a súa relixiosidade, de seguro que alguén, se non todo unha boa parte, cando saiban da ausencia definitiva do seu exveciño un responso non lle faltará.

-.-

Concluídas as obras da súa casa na Avenida de Finisterre, Xurxo invitounos nela, para que lla vísemos concluída, e tamén para celebralo. Pedira uns pratos a un deses restaurantes que serven a domicilio, moda que está avanzando aquí na Coruña, onde xa debe quedar pouco sen inventar, pois xente sobra e empregos faltan. O que sigue sen inventarse, ou escasea, son firmas exportadoras; será porque o consumo é máis doado; con menos futuro pero máis fácil de exercer. Isto comenteino co Xurxo:

-Tanto diñeiro que trouxestes os emigrantes, ben máis có turismo, aínda que as estatísticas digan o contrario, pero ben sabemos o por que desta engañifa…, e non acabo de ver sociedades dedicadas a engadir valores, valores exportables. ¿Que vos pasa aos emigrantes para que todo se vos volva ladrillo; é que por aló non vistes outras actividades?

-Niso non pensei, nunca, pero…, ata terás razón!

-A ti, agora, co teu Bacharelato, xa non podo darche leccións de Historia, pero si poderei comentar contigo que a de España é unha historia de transportistas: Primeiro, aqueles romanos, que se cansaron de levar ouro e prata, principalmente da nosa zona, ou como pensas que financiaban as súas lexións, ti, vello lexionario?

-A min pagábame España…; a min, tamén!

-¡Claro! A continuación, daquela que viñeron os mouros…, precisamente porque os invitamos a vir, como máis tarde faría Franco, para que nos axudasen a loitar contra nós mesmos, irmáns contra irmáns, aproveitámonos dos seus saberes, dos que roubaran en Oriente, e cando levantaron unha nova España, con grandes castelos, hortas e palacios, botámolos, espada en man, precisamente para roubalos, pois terra tiñan abonda os da Reconquista..., para o caso que lle facían! Cando caeu Granada, e se esgotou esa mina, apareceu Colón, brindándolles aos Reis a oportunidade de facerse coas especias das Indias, para que comesen mellor, con mellor sabor!

-O caso foi que non trouxo especias! –Puntualizou Xurxo.

-¡Especias, non, pero escravos, si; ouro e prata, si; co cal esta España faranduleira volveu a sentirse forte, imperial, ladroa! A lección dos romanos, que non se nos esquecera.

-¡Xa! Pero todo iso foi coma aquel forno do cal, alí na Meda, do que che teño falado, que se tragou ao calista!

-¡Non de todo, pois, tras daquelas independencias, veu a emigración, particularmente a nosa, a dos galegos! Aquí, no país, veña fornicar, pois con mandalos para América, non só non levaban senón que traían.

-Igual esqueces un detalle: que de tanto recibir, afixémonos a importar!

-¡Este Xurxo! Oes, non será que estudaches Economía, en vez de latín?

Canto me contestou foi:

-Onde me criei, os ricos, eses da economía grande, mandaban un fillo para Avogado, outro para o Seminario, e os restantes para América; o único que fabricaban, ademais do cal, eran fillos, así que, como se nos vai pedir que inventemos fábricas!

Demos o tema por esgotado, e pasamos ao comedor, que cheiraba a gloria, e iso que estaba recén pintado!

-.-

Nada máis cumprir os sesenta eu caín do cabalo, ou máis exactamente, tiráronme, xubiláronme. Débollo dun xeito especial ao Gran Boyer, ao Gran Boieiro, que se emperrou, e conseguiuno doadamente, en que os nosos sindicatos nos considerasen “funcionarios” cando a realidade é que unha empresa de capital maioritario estatal nin con esas acada a conceptuación de órgano estatal: ¡O seu persoal non é funcionario, no está nos Presupostos do Estado! O dúo Boyer-Sindicatos cantaron un Referendo convencional, tipo convenio, tan axeitado, tan amañado, que gañou a Empresa por…, seis votos, nun total de votantes duns dez mil ¿funcionarios? Niso tiveron razón: ¡souberon “funcionar”!.

Caído do cabalo, como, en qué dirección podía cabalgar? A finca tiraba de min, pero aínda que a miña cabeza estaba, coido que si, para unha función burocrática, as miñas mans xa non tiñan calos, xa me mancaba o sacho nelas. Por outra banda, a Asesoría traspasáralla á Felisa, enteiramente, de tempo atrás, absorbido pola miña dedicación bancaria. ¡Ai, Deus, axúdame, dáme un arca, que me vou afogar neste diluvio dos aburrimentos, neste decaemento dos declarados inútiles!

A arca veu da man dun gran amigo, ¡benditos amigos, pois, de inimigos xa ía cheo!, Brañas, de Millares, precisamente da familia daquela dama dos Beléns, de dona Emilia, que me suxeriu domiciliar a pensión na Caixa de Aforros en cuxo Club de Xubilados tiñan unha gran biblioteca, elaboraban a revista “Rúa Alta”, amén de conferencias, parladoiros, e corenta cousas máis. Eran os tempos gloriosos das Caixas, así que, por estas chufas, e se cadra un pouco, un pouco tamén, por darlle o traseiro aos Bancos, ¡vinganza pírrica!, aceptei.

A directora do Club, un encanto de rapaza, un amor, que para máis encanto así se apelidaba, María Dolores Amor, que me viu afanoso de facer cousas, admitiume no “Consejo de Redacción” da súa Rúa Alta, onde obtiven os primeiros xúbilos da miña maldita xubilación; despois viñeron outros, pero aqueles foron os primeiros, así que, como se dicía no meu Castroverde, ¡nunca a obriga lle pago!

Un club español non é un club inglés; os clubs teñen, deben ser, unisex, e aquel da Caixa érao! Presenteille a miña dona a aquel Amor, un auténtico amor platónico dos vellos, coido que de todos, e déronse unha aperta. ¡Os celos son outra cousa, allea ao platonismo! ¡Deus, canto ben fan estas rapazas que sorrín, que son cultas, que son amables, que crean iniciativas para os vellos, en particular para aqueles incapaces de frear pola procedencia, pola inmediatez, das súas, das nosas, febrís actividades dos lustros pretéritos! A consecuencia inmediata foi que, ao saber que fora Mestra, pediulle que se encargase das clases dos analfabetos, pois, en vésperas do XXI, aínda quedaban no Club, entre socios e socias, catro ou cinco…, virxes das letras! De feito acabamos feitos uns empregados, honoríficos iso si, daquel Club. ¡E tan contentos!

Naquela euforia, compadecido das soidades que viña arrastrando o Xurxo da Meda, de presente retirado na súa casa-castelo da Avenida de Finisterre, canso das obras, que non de vivir, aínda que lle dedicaba moita atención ao catecismo dos Franciscanos, que os tiña por detrás da súa casa, gozando con aquela colaboración que lle permitira “namorarse” da Biblia, segundo propia expresión, fíxenlle a proposta deshonesta, -o de “deshonesta” explicareino máis adiante, -de apuntarse ao noso Club, onde xa localizara unha boa cantidade de emigrantes retornados de distintos países, tanto americanos como europeos.

Para transmitir, para reflectir, a xovialidade daqueles vellos voume permitir a transcrición da “Acta del Consejo de Redacción” coa que fixemos a presentación do número 6 da nosa revista: “Reunidos los infrascritos, sin dietas ni tarjetas de recomendación en el bolsillo, en uno de estos espléndidos salones del Club de Jubilados de Caixagalicia, en la ideal fecha del 28 de diciembre de 1992, Día de Inocentes y vísperas de Santa Apertura, acordamos, por unanimidad, que es como se dice en estos casos…” Despois disto, dous puntos e mailos acordos, tomados, non só por unanimidade, senón, e tamén, co mellor humor do mundo, un auténtico humor de vellos verdes, de xubilados inconformes; indignados, diríase agora. A maiores contabamos coa xenial colaboración do gran debuxante Augusto Trillo, nunca ben ponderado, polo menos aquí na terra.

O que tardamos en descubrir, tanto eu como a miña dona, foi que aquel Centro, ademais de recreativo era…, ¡unha casa de citas! ¡Moi burros ou moi inocentes debemos ser! A caridade estaba na Directiva, e de paso, nos colaboradores daquela directiva, pero…, ¡había outros intereses!

Os estatísticos non acaban de acordar o por que abundan máis as viúvas cós viúvos, pero o caso é que a oferta, neste aspecto, superaba á demanda. ¡E eles, nós, os varóns, tan felices, tan felices de ser queridos; uns, os menos, porque botan en falta a súa desaparecida, e os máis porque vén de tradición que sexa Eva a que engane ao Adán, aínda que non sempre se cumpra isto! Un vello solitario é a presa máis fácil que imaxinarse poda; e neste suposto temos que integrar ao Xurxo, tal e como os feitos demostraron. Por outra banda, non todas van ser monxas de clausura, que non habería conventos dabondo.

As mulleres atraen pola súa colonia; pola colonia, tamén; pero os homes, en particular aqueles promotores tan soados do século XX, atraían polo seu din, que non é, que non era, un diminutivo de diñeiro, senón o superlativo daquela burbulla, q. e. p. d. ¿Pobre Xurxo? ¡Rico Xurxo, que ben solicitado foi, aínda que, iso si, de vello! Pero non fun eu, senón a miña dona, ¡a miña periodista!, quen percibiu os primeiros síntomas:

-Esa Manuela é tan xenerosa, tan caritativa que, tendo o seu home á morte, que mo dixo unha señora das miñas analfabetas, que a coñece xa de Venezuela, sóbralle tempo e forzas para deixalo na casa e virse ao faladoiro, sorríndolles aos outros vellos deste Club, en particular ao noso Xurxo, que ata non sei se será cousa de poñelo sobre aviso.

-¡Muller, iso nunca, xamais, pois, se como neno se comporta, non vou ser eu quen lle quite o carambelo da boca! Pensa que moito me leva insistido en que lle acepte ser o seu herdeiro, e cada vez que mo dixo cabreeime, seriamente. Se lle imos con intrigas, o primeiro que pensaría, eu, no seu lugar, é que Xosé María cambiou de opinión, que quere herdar…, aínda que o viñese disimulando! Así que, pola miña parte, ne nos indúcas in tetationem!

Manuela, feliz, Xurxo feliz, e o venezolano agoniando en solitario; ¡tan en solitario, que ben vimos á súa mucama subir de dúas en dúas as escaleira do Club para dicirlle á súa ama…, que se puxese de loito! Fómoslle ao enterro uns cantos, e iso que eu nin o coñecía, pero, como ía Xurxo…! Descanse en paz na súa enésima soidade, na do cemiterio de Feáns, aló lonxe, onde xa nin Coruña é, que é onde esconden aos seus defuntos os coruñeses de adopción, os novatos, pois os lexítimos, os vellos herculinos, seguen achegados ao seu faro, concretamente en San Amaro. Aínda non pasaran quince días daquel enterro cando se presentou Xurxo na biblioteca do Club para invitarme á barra:

-Teñen unha sidra estupenda, desa que fan en Chantada…, precisamente coas mazás que ían antes para Asturias… ¿Imos probala?

-Xurxo, Xurxo, que te coñezo: Home que invita a beber…, algo queda a deber!

-Non cho nego, que me tes que asesorar nunha cousa do Banco…

-Ben sabes que me xubilei, ou mellor dito, que me xubilaron! ¡Terás que ir a xunto da Felisa!

-Non é para tanto; unha simple pregunta… Resulta que esa Manuela, que ten o corazón meirande có dunha vaca, doéndose da miña soidade, e esquecéndose da súa, ofrecéuseme para coidar de min, unha especie de Ama das Chaves, que así non preciso de criada, e vou estar mellor coidado. Fará a compra, a comida, darame conversación, cousa que non fai esa moura que me recomendastes vosoutros, que nin castelán sabe, para canto máis galego. Neste plan quero autorizala para dispoñer da miña conta, que así vaime ela ao Banco, que é máis nova, e non se cansa ao andar, como me pasa a min. ¿Que teño que facer; unha carta, ou uns poderes?

Aquilo colleume de sorpresa, pero non podía retardar a miña resposta:

-Vai ao Banco, e dille ao Director que teñen agora, que ben te coñece, que che cubra un impreso de autorización; ¡iso si, revogable, e con limitación de cantidade!

-Ou poñer a conta indistinta, non si?

-Home…; para iso tempo terás, máis adiante, cando a coñezas algo mellor! –Deste xeito díxenlle sen dicirlle, a estilo galego, que por algo e para algo o somos.

-.-

-Desta vez foi a pita a que atrapou ao zorro!

-A min fálame en cristián, que xa non estamos en África!

-Non sei se haberá máis cristiáns hoxe en día en África que en Europa, pois os de aquí estamos volvendo ao paganismo, en mil aspectos!

-Di que o teñas que dicir, ou cala, que estou lendo no periódico, nada menos que El Progreso, o diario dos que progresan. ¿Non che soa iso que din agora de que, España va bien?

-Muller, as túas tamén son metáfora, pero aló vai, todo dentro! Mira se é listo o noso Xurxo que, nunha tacada, botou en criada, en administradora, en…, en querida!

-¡Víase vir!

-Pois eu, non tanto, que ben me sorprendeu que a autorizase a dispoñer da súa conta.

E faleille dos vapores daquela sidra. Contaba que se rise, ou se escandalizase, pero nada diso. ¡As mulleres, que as ven de lonxe, tanto se levan gafas coma se non!

-.-

Para Miguel Delibes a sombra do ciprés era alargada, máis para min menos que a do longueirán Xurxo, que ata se me apareceu no Hospital Abente y Lago, nada máis saír de reanimación, no mesmo corredor. Nada nos dixemos, que aínda non estaba eu para conversas, pero ben notei que me seguía de par da cama rodante. Despois quedouse no corredor, ou se quedou ou é que retornou, pois á media tarde, estando comigo a muller e mailos fillos preguntoulles desde a porta se podía pasar, se non molestaba.

-Mira, ho, que me dixo esta mañá Felisa que te ían operar, así que, nada máis comer, vin para aquí, aínda que dubidando se traerche un ramo de laurus nobilis ou unha coroa fúnebre… ¡Optei polos loureiros, e aquí os tes, para celebrar o teu trunfo!

-¡Noivo da morte tiñas que ser!

-Agora sono da Manuela, que é máis alegre! Máis leda e máis afectuosa cós meus comilites, que só lle falta collerme no colo, como facía miña nai, pero, cos meus quilos…!

A miña rapaza, a todo isto, díxolle:

-Xurxo, que Deus che conserve ese humor, que mentres o temos é que hai saúde!

-Mira, muller, aquí o teu marido perdeuna precisamente por pasarse de macho, que alí en Suíza sempre se dixo que os pólipos da vexiga, e tamén iso da próstata, véñennos aos homes por mexar de pé…

-¿Que dis?

-Si, muller, que por iso non evacuamos, e quédannos areíñas ao miccionar. Pero tamén lle pasou por ser de Montecubeiro, que é unha terra de toxos, por dentro e por fóra. Agora o que lle farán vai ser unha sesión de herbicidas…, para que non se lle reproduzan, que sei dalgún caso!

Algo tiña que dicir eu, por máis que tivese poucas ganas de falar, pero co Xurxo diante, coas súas chanzas, é imposible permanecer calado:

-Grazas polo loureiro, pero os romanos, cando tomaron a Meda, o Medullius, cos ramos daqueles loureiros fixeron coroas; ¡coroas, e non ramos!

-¡Xa estás ben, así que, vou marchar!

Cando se despediu dos meus fillos:

-Voso pai é tan reservado que nunca me fala de vosoutros; ¿que sodes, ou que facedes?

Contestoulle Pedro Paulo:

-Son, e estou, de Arquitecto na Xunta.

-¡Compadézote, pois, tal e como puxemos Galicia, nós, os promotores, enderezar o urbanismo ao estilo do centro de Europa vai custar Deus e axuda! ¿Ti, rapaza?

-Son Economista, e traballo nun Banco.

-¡Deus, no que vos metestes, ou no que vos meteu voso pai! ¡Este home é máis arriscado que un lexionario, e iso que non estivo na Lexión!

-Estiven máis arriba, e tamén voluntario; tres anos: Nada menos que de mecanógrafo no Consejo Supremo de Justicia Militar!

Non dixo máis nada, deixou o ramo na mesa auxiliar, e foise.

-.-

Non sei cal dos dous deixou antes de ir polo Club da Caixa, que ata debemos ser simultáneos, cando diso non me decatei. Efectivamente, a min receitáronme ¿herbicidas?, xa non sei cantas semanas; téñoo nos papeis, pero prefiro non lembrarme desas molestias. E a continuación, de abandonada que tiña a finquiña para aló me fun; coa dona, por suposto. As donas que non se levan con un a todas partes deixan de ser donas, e sería inxusto degradalas, quitarlles o mando, tanto que fan…, ¡algunhas!, polos seus maridiños.

Estivéramos dubidando se invitar para uns días ao Xurxo, que así volvía, se non á Meda si á bisbarra, pero a miña rapaza, ¡Deus que prudentes e que comprensivas son as mulleres!, negouse, rotundamente:

-¡Se quitas o paxaro do niño, a súa paxara vai morrer de pena, e non é cousa de que a leve consigno, nin eu acepto ser alcaiota!

-¿Por…? ¿Por non casar…? ¡Diso hai tanto, lamentablemente, que só nos falta axuntar irmás con irmáns, como fixeron os fillos de Adán!

Eu non caera na conta, pero ela coñecía ben o tema, que a informaran no Club da Caixa: Manuela non podía casarse, ¡nin de viúva!, porque, ao pedi-las últimas vontades, descubriuse que o marido, o marido legal, en vista das súas desconfianzas, deixáraa usufrutuaria por días de vida si, e só si, permanecía viúva. Como nudos propietarios, os sobriños del. Ben pícaro debía ser aquel promotor multimillonario pois, deste xeito, deixoulle unha trapela para que tivese que vivir arrimada, en pecado! Sempre se dixo que, onde as dan, as toman, amigo Sancho.

Pasado aquel verán, e reincorporados á Coruña, pregunteille á nosa Felisa polo vello cliente e amigo:

-Vén pouco, que anda mal, e incluso lle ten levado, aquí Adolfo, algún papel para firmar, á propia casa.

-Pero sigue coidando nel a súa Consuelo, ou xa non?

Felisa, que é pouco menos beata cá miña dona, miroume un tanto escandalizada, así que tiven que corrixir:

-Muller, xa sei que se chama Manuela, pero o que dixen non é nome senón adxectivo. ¿Cóidao, ou non, que teño as miñas dúbidas, porque iso deles, para min, é máis ben un préstamo usurario? ¡Dígoo por se hai que auxilialo!

-Polas trazas, parece que seguen amigos. ¡Pero mellor estaban casados!

Non lle contei o noso segredo, máis ben para non desacredita-lo cliente. Pero aquel mesmo día chameino por teléfono:

-¿Xurxo, podes recibirme, que hai moito que non nos vemos, e contaríache novas do noso Castroverde?

-¡Ai, ho, como te botaba en falta! Se podes non deixes de vir, pero, os dous, que así, diante delas, non falamos de picardías!

Fun, fomos, pero non nos gustou o que vimos: Xurxo estaba desmellorado, algo así como se lle fixesen a cirurxía antiestética! Mais non afondamos no tema, por se non tiña apetencia de contarnos os seus problemas, fosen os que fosen. Se necesitaba algo, coa confianza que tiñamos, xa nolo diría el, motu proprio, pero, ou non quixo, ou non lle resultou oportuno facelo diante do seu Consolo…, da súa Manuela!

-.-

Saín, saímos, da súa casa, ¡da súa, non, da compartida!, máis ben abatidos. Parecía que nada lle faltaba, e tamén o contrario.

-Logo parece unha vaca cando a muxen con exceso…

-¡Animal!

-Muller, ti, como estiveches pouco na aldea, que podes opinar dos animais! ¡Dígoo en bo sentido!

-¿Que poderíamos facer…, se non fala? Hai que inventar algo que sirva para telo connosco unhas horas, e daquela sonsacalo.

-¡Encoméndocho a ti, periodista frustrada! Pero, con independencia diso… Daquela que se caeu e rompeu o brazo, atendeuno o doutor Vega, don Benigno, o de Río de Castro…; poderíamos falar con el, pero, co puritano que é, tratándose dalgún segredo profesional…, nada, que nada, ou pouco, pescudaremos!

-Pode ser algo de enfermidade, pode; acaso secreta… ¡Como non fose que lle quedase algunha avaría interna, ademais da ósea! Esa Manuela…, tan sospeitosa que me resulta…; ¿e se lle inoculou algún tipo de enfermidade oculta, que a levase consigo, que a trouxesen de Venezuela? ¡Mira que o seu home morreu prematuramente, e nin se sabe de que!

-Adiviños non somos, e médicos tampouco; nin médicos nin psiquiatras, que tamén pode ser anímico, de tantas que leva pasado, en tódolos aspectos. O mellor será facer por velo a miúdo, e tirarlle da lingua, pois algo necesita, ¡iso seguro!, e algo lle poderemos valer, por máis que é moi cabezón, nada menos que un lexionario!

O caso é que lle tiñamos aprecio, e cando se aprecia a unha persoa debelútrese un na impotencia de querer axudar, no posible, e se me apuran, ata no imposible.

-.-

Nesta ansiedade, avisei á Felisa para que me telefonase, pero non ao fixo senón ao móbil, para acudir á Asesoría tan pronto se presentase Xurxo, xa que adoitaba ir con frecuencia, e non só a consultas ou trámites específicos senón para cousas máis particulares, encargos que lle admitían, e xestións que lle facían, dada a súa consideración como cliente VIP, moi querido e estimado tamén no persoal dada a súa comunicabilidade e afabilidade. Diríanlle que me chamaban porque tiña un recado para el, un libro meu, que llo quería dedicar.

Nesta ocasión tardou en aparecer pola oficina, así que Xosefina, e tamén eu, xa déramos en pensar con que pretexto podíamos presentarnos na súa casa sen que o tomase a interrupción daquela convivencia…, ¿idílica? ¡Tardou, pero soou, coa boa sorte de que me coincidiu estar na casa! Se non fose porque chamaría a atención dos veciños, ata baixaría en zapatillas.

-¿Que, Xurxo, cando volvemos a Portugal?

-¡Como non veñan os portugueses á Coruña…! Na imaxinación aínda teño aqueles leitâos á Bairrada, pero ao de hoxe non sei se os resistiría, que por veces protéstanme as tripas, e iso que Manuela cadora cociña mellor.

-Variar de comida sempre é bo, sempre é agradable. Por certo, xa que estás aquí, hoxe comes con nós, e se non che presta a comida que temos, restaurantes hai nesta mesma rúa…, que nos saberán responder, como dicía aquel catecismo, o do Astete, ¿lémbraste?

-Falando de catecismo: Síntome tan canso, que ata deixei de dar catequese aí nos Franciscanos, que xa sabedes que pasei moitos anos de catequista, e prestábame! Foi algo así como volver ao Seminario…

-Déixate de Seminarios, pois, aínda que as vocacións foron a menos, agora hai rapaciñas interesadas pola teoloxía, para suplirte…, e logo que, elas, tamén están desexando o presbiterado: ¿si, ou non si, Felisa, que igual es unha desas?

O meu plan era excitarlle o humor ao Xurxo, pero non, ¡xa non era o mesmo! Foi el o que volveu ao tema da invitación:

-Se non é moita molestia.., como diciamos daquela, de cativos, cando pedíamos un favor. A verdade é que xa me apetecía comer algo distinto; non mellor, distinto, a ver se por un día se me quitan estas molestias do ventre.

-Hoxe temos troitas, fritidas con xamón, que llas vin á miña rapaza; e tamén me encargou que lle vaia á panadería por unha empanada de mazás, que nos gustan moito; ¿e a ti, Xurxo?

-Tratándose de mazás, con tal de que non sexan daquelas da Eva…!

-¡Vaia, ho, custouche, pero vímosche un sorriso!

-Sorrir é cousa da mocidade, que para min quedou en pretérito; o de agora son mocas, que é distinto.

-Prefires outra cousa?

-Está ben así.

-Entón, se acabaches aquí, acompáñame á panadería; e de paso, collemos algo que che apeteza…, para sobremesa.

-Mellor vas ti, e eu collo o ascensor, para que a túa rapaza…, ¡que sorte con que ela siga sendo “unha rapaza”! Para que a túa dona, digo, chame á miña moza, e lle diga o da invitación, pois, de chamar eu, igual desconfía que atopase unha xovenca, ¡outra! Évos máis celosa que unha recén casada!

-Mellor así, mellor así, -seguinlle a chanza, -pois, onde hai celos é que hai brasas, ou polo menos, remol.

Aínda non terminara cos seus encargos, así que eu saín á panadería, presto, non fosen a esgotárselles as empanadas de mazá, que adoitaban facelas, pero poucas. ¡Co boas que están, pero igual nos quedou un resentimento por aquilo do Paraíso!

-.-

Na mesa, pero tamén na sobremesa, tirei de a lot of nice things, de cousas agradables, como din os ingleses; de cousas, de temas, que me constaba lle viñan agradando ao noso invitado, e obtiven atención pero laconismo; apenas me contestou. Saqueille temas de Castroverde, de África, do Exército, de Suíza, pero, pouco, pouco entusiasmo da súa parte, contra o que era nel habitual.

Acompañámolo á súa casa, cousa que nin el nin nós tiñamos de costume, de hábito, pero nin con esas, que seguía murcho.

-Marido, ti, para psicólogo, menos que eu para a mecánica: en lugar de animalo, o que lograches, avivándolle recordos, foi poñelo melancólico, máis do que estaba!

-Muller, hai que ensaiar, así sexa con gasosa!

-Este home ten algunha enfermidade interna, algo que o vai esmorecendo, e non paulatinamente. ¡Xa non se me ocorre cousa que o poda reanimar; hai que levalo ao médico…!

-¡Que o leve esa trondea, que teñen o Sanatorio Modelo, que é o deles, ben cerca!

-Pero nós, na nosa discreción, tamén nos quedamos curtos, que se lle debera insistir en que non demore consultarse, e non só cun médico, con varios, que presume de valente pero estase portando coma un covarde. ¡Ou non se mira no espello, ou non se atreve a facelo!

-Esperemos uns días, e se non se consulta, fágolle unha violación de morada, secuéstroo, e lévoo eu, nun taxi para poder suxeitalo!

-Algo haberá que facer, algo, que os amigos están para as ocasións, e eles están demostrando que non dominan o presente.

-.-

Chamabamos a miúdo por teléfono, para ver como seguía, para preguntarlle que lle dixera o Médico, pero, nada, que non saíra da casa! Ata que á semana seguinte, e máis ben por iniciativa da miña dona, que me animou a facelo:

-Vai ti só, que así falades a soas; pero ponte de sarxento!

Tal fixen:

-Mira, Xurxo, non te estás portando coma un lexionario, que lle temes á batalla da saúde, que é a máis importante, a dun mesmo consigo mesmo. Vístete, que te vou levar ao Modelo… ¡Ar!

Fíxome caso, e alí auscultárono, retratárono por dentro, a ver se aquilo do brazo, aínda que non lle doese…; análises de non sei cantas clases, internistas…, ata que un deles lle dixo que tiña que volver, tal día e a tal hora, que lle ía facer unha colonoscopia. Tanto nos entretiveron, que ata comemos na cafetería do Modelo.

Á volta, con tódolos diagnósticos á vista, saltou Manuela, metepatas como de costume:

-Iso da colonoscopia é de maricas, e ademais, doloroso, que tamén lla fixeron ao meu home, que en paz descanse, e tanto que descansou, que lle fixeron sufrir, e mais non o curaron!

Cabreeime un pouco, pero solteinas:

-Xurxo, en ti mandas ti, pero hai moitos adiantos, e se no Modelo che dixeron o que che dixeron, que me tes  a min de testemuña, non é cousa de volverse atrás. ¿Que fai a Lexión antes de entrar en combate? ¡Manda aos espías, aos exploradores, por diante, para despois aterse aos informes! ¡Non me volvas a chamar amigo se non o fas! Irei contigo, á colonoscopia, a todo o que deba facerse!

Manuela calou e o Xurxo tamén, así que din por aceptada a miña intromisión.

-.-

Na seguinte visita noteilles aos médicos que querían sincerarse pero con prudencia, con reservas, que ben sei que lles vén do seu xuramento hipocrático. Increpei ao Xurxo, mesmo diante deles:

-¿Ti queres, ou non queres, saber o que tes; témeslle ao inimigo?

Cabreouse:

-¡Non ofendas! ¡Claro que quero, e farei o que me manden!

Isto animou aos especialistas presentes naquel consultorio a poñe-las cartas boca arriba. Tomou a palabra un deles, o que facía de xefe ou director do equipo:

-Todo indica que estamos en presenza dun cancro de colon, e para iso, avanzado. Isto, estes casos, tratámolos actualmente con… -E desembuchou.

Á volta pregunteille se o quería falar coa Manuela diante de min, ou a solas, pero el foise por outro lado:

-Mañá vés comigo ao Notario…

-Ben che teño dito que debe adir aquel ou aquela que coide aos lobos solitarios, tal que ti, así que mira para outro lado…, se non queres perder a miña amizade!

Manuela estaba diante, seguía diante, pero nin ela nin Xurxo dixeron nada. ¡Eu á Notaría non fun, nin fun nin me apetecía ir, que o consideraría un roubo, ademais de expoñer ao amigo a morrer en soidade, coa compañeira fuxidía!

-.-

Durou meses, pero poucos, que os tratamentos chegaron tarde, e pouco máis fixeron que concederlle unha breve prórroga, medio reenganche.

-.-

Cemiterio de Feáns, Coruña,

rodeado deses eucaliptos que tanto odiaba Xurxo.

Tan pronto como lle botaron a silicona á chapiña metálica do nicho, e os asistentes se foron indo, retornando aos seus autos, despedímonos da…, ¿viúva?

-Manuela, quero darche as grazas polo ben e polo moito que coidaches no meu amigo Xurxo; e tamén pedirche un favor…

-Conta con el…, se cho podo facer!

-Podes, muller, podes, que a cousa é doada: Se non lle pos esta alegoría, gravada no mármore, permíteme que me encargue eu dela. –Saquei do peto a carteira, e da carteira unha tarxeta, precisamente a que conservaba do propio Xurxo, e escribín ao dorso: “¡Xurxo, parabéns, que agora si que estás no presbiterio!”.

Estou seguro de que Manuela non a entendeu, pero si que lle gustou que me encargase do mármore, e niso quedamos.

Achegándonos ao noso auto, díxome Xosefina:

-Fuches un maleducado, que a debéramos traer connosco, neste coche; aínda non sei se volva atrás, que quedaba diante do panteón, sola.

-Ese taxi agarda por ela, que xa me decatara diso.

-Agora que estamos sos, voucho dicir: Cando lle dixeches aquilo, a pouco che dou unha labazada, pero contívenme! ¿Que era iso de pedirlle “un favor” a unha viúva alegre? Menos mal que aguantei, e polo contexto observei que ías por outro lado. Tamén estivo mal o de darlle as grazas polos seus coidados… ¿Ías de ironía, non si, que te coñezo?

-¡Claro! Pero aínda che pasou por alto outro detalle: Na primeira das gabetas dese panteón puxo ao seu home, ao auténtico; enriba, ao Xurxo; e dacabalo dos dous reservouse o sitio dela. ¿Entendes? ¡Dacabalo dos dous!

-Niso nos reparara, pero, agora que o dis: Dese xeito quédalle libre o cuarto, que posiblemente o reserve para que se poña enriba, enriba dela, o terceiro…, que non tardará en atopalo!

-Muller, non sigas por aí, que teremos que confesarnos, por…, por mal pensados; encima, coa agravante de que o facemos nun cemiterio!

O que sigue, o que lle estará pasando Aló Arriba, xa non é cousa miña. ¡Deica logo, Xurxo; como ves, cumprín os teus encargos!

Xosé María Gómez Vilabella