VODAS

VODAS

Xosé María Gómez Vilabella

 

Dos ritos celtas aos actuais, pasando polas vodas de Caná.

 

¡Acabóuselles o viño!

-.-

O fracaso da carreira matrimonial está, estriba, en que ninguén nos examina, e daquela..., veñen o suspensos!

A miña tocoume a guitarra..., tocoume ocorazón, e con iso..., rendeume.

Daquela fíxenlle este piropo:

Cando a miña rapaza

aínda me era descoñecida,

eu,

de lonxe xa a oía,

e bailaba ao seu son,

coa emoción de presentir

que aquela alma sensible

íase axustar coa miña,

e que das dúas nacerían

dúas criaturas,

tanto dela como miñas!

¡Bendita guitarra, que tan ben soaba,

que a oín

desde as roseiras

que estaba plantando a tal momento

para ofrecerlle unha rosa

á outra rosa,

miña tamén,

para sempre miña!

Daquela,

desde aquel intre,

dinlle a chave do meu corazón,

e ela respondeu,

nas ondas do vento,

rasgando na súa guitarra:

¡Amén!

Grazas, Xosefiña,

pois,

aínda que me volva xordo

na miña vellez,

conservarei a túa música,

sempre,

aló por dentro,

nese sitio onde se gardan as lembranzas

gratas!

Xosé María

-.-

Por culpa dunha peste bubónica ifneña, no Banco non me daban o traslado se ía casado; ¡e iso que dicían que con Franco reinaba o machismo! Favor que nos fixeron, pois ela estaba disposta a esa aventura..., con tal de que eu ascendera! Aos dous meses, desde que aluguei unha casiña, fun á Parroquia..., ¡para que me fixesen os papeis do meu apoderamento!

Ela, sen medo á bubónica, pero tampouco á superstición, decidíu casar un martes e 13, Xuño 1963. Xa antes de recoller a equipaxe, fomos ao fotógrafo para deixar constancia daquela aterraxe:

 Co matrimonio rato peero aínda non consumato.

Agardando polos fillos

50 anos despois...

Diante da imaxe que lle doamos á parroquia 

 

¡Pasado, presente e futuro!

Con 60 de harmónica convivencia.

(Vodas de diamante)

 Lembrando este recorrido,

hoxe escribinlle esta carta á miña..., á miña noiva!

 

Queridísima Xosefina, aquel día, que aínda non era a da alba…, pero espertoume a túa mensaxe envolta nunha cálida brisa, ¿ou era un siroco?, que se pousou naqueles cristais do Hotel Suerte Loca de Sidi Ifni. Suerte Loca era o seu nome, pero Sorte, o que se di Sorte, era, foi, a miña!

Antes de que vibrasen as campás daquela igrexa de Santa Cruz, antes incluso de que o almuecín loase ao seu Alá, o meu pensamento, a tal momento, estaba en Rois…! Daquela sentín un hálito con olor a herba e a rosas; un aquietarse do vento e da area. Comigo estabas ti; viñeras en espírito, para invitarme á túa voda, ¡á nosa! ¿Tan lonxe, e á vez, en Ifni, comigo? Non importan ás aparencias, pero si as aparicións: ¡Alí estabas, un alma branca vestida de branco!

Palpei as sabas, e notei un fru fru, como de tule ilusión! Incluso albisquei a túa cariña, o teu sorriso, virxinal, de rosa matutina…; e tamén un chiscar dos teus ollos…, amén dun aceno, doce, doce pero ardente, nos teus beizos de rubí!

Deus, o noso, e co noso, Alá, estábannos casando, naquel momento, ao lonxe, alén dos aeroportos! Acudiron os anxos…; ¡como non ían facelo casándose outro, un deles, feminino por máis datos! A cerimonia de Rois, para os prosaicos estábase celebrando no mundo grotesco da materia; no espiritual, o meu pensamento ía ao teu encontro; ou sería máis certo dicir que te esperaba na porta da capela de dona Paz, para, seguidamente, apertarnos, fundirnos…, ¡Quasumus, omnipotens Deus: instituta providentia tua pio favore comitare! De esperto, cerrei as persianas para que non fuxise a túa imaxe, tan próxima que a tiña, tan íntima!

Aló arriba, aló adiante, espertou Frei Xosé; e as campás tocaron a Misa, pero a miña xa fora, xa comezara. O almuecín seguía loando ao seu Alá; ¡eu tamén! ¡Grazas, Deus, grazas pola miña estrela, por esa Estrela Xosefina, que me estás demostrando que, ademais de Creador, es un Casamenteiro, Perpetuador da especie!

Entón din un berro, tan sonoro, tan alto, que ata non sei como non espertaron os outros hóspedes do hotel: ¡Si, quérote, acéptote, e tamén espero con febres ese avión de Iberia…!

Non me digas, agora, que aquilo foi onte; non me contradigas, non me espertes, xa que nada cambiou! Aínda cheira a herba fresca, a herba e a rosas; sinto aquel fru fru dos teus velos…

Non me digas que xa temos fillos mozos, ¡e netos! Tampouco me digas que nos pasaron uns cantos achares. ¡Non, que foron azares, azares ben olorosos por certo! O único que ocorreu, pois todo o demais veu por engado, foi aquel amencer limpo e amplo; tan diáfano, que nos permitiu entrever, ¡entrever, non, ver, gozar, de sesenta anos de casoiro! As peripecias feas, as malas, non ocorreron: ¡foi simplemente a nube de area dun siroco fugaz!

Sempre teu, igual que aquel día, aquel que tanto se parece ao de hoxe, cálido e amoroso, medradeiro!

Xosé María

Ritos, fórmulas e documentos das vodas en Galicia

Cada quen acórdase das súas, pero, as dos nosos entregos? De como foron na Cova da Valiña non teño idea, e iso que ben levo parrafeado, nela, e coas fantasmas dela, tamén.

Despois viñeron os celtas. En Montecubeiro, castros de Maxide, a Graña, e Sarceda.

Dos celtiñas moitos levamos escavado. Quedáronnos as súas pedras, pero os pensamentos leváronos consigo. Porén, algo sabemos: Que para eles dúas almas uníanse para que as súas forzas e calidades se duplicasen, suplindo as súas carencias e defectos co apoio e maila aprendizaxe un do outro. Non estaba mal pensado, ¿verdade?

As unións conxugais adoitaban celebralas nas festas de Beltane (1 de maio), que significa “O lume de Bel”, por referencia ao deus Bel, Beli, ou Belenus, unha festa relacionada coa primavera e cos ritos de fertilidade. Tamén era época de casamentos o 1 de agosto (Lughnasadh), que lles marcaba a época da colleita, maduración de froitas, etc.

Aquel rito seu de uni-las mans, de atalas, seica lles viña de tradicións indoeuropeas, significando a fusión e maila harmonización entre o home e maila muller, (Handfasting). O que non celebraban era o 8 de marzo; ¡porque daquela levábanse ben os dous xéneros; entendían que éramos complementarios!

¿Dos romanos, que?

Para os romanos todos era cuestión de dereitos e deberes, pero, aínda así, cando non tiñan mulleres roubaban Sabinas!

Para Modestino (1 reg. D. 23.2.1), “O matrimonio é a unión do home e da muller en comunidade plena e en comunicación do dereito divino e humano”. Os máis prudentes considerábano como un feito social que, para ter relevancia xurídica, debía conformarse ao dereito, (iustum matrimonium ou iustae nuptiae), ou á lei (legitimum matrimonium). Desde os tempos primitivos, a muller formaba co marido unha comunidade de bens e de cultos, cunha unión de vontades plena: “Communionem cum eo habere omnium bonorum ac sacrorum”.

Conubium. Dereito de contraer matrimonio. A consecuencia máis importante do conubium era atribuír a condición xurídica do pai aos fillos que nacesen daquela unión.

Conventio in manum. Forma de entrar a muller na familia do marido e así adquirir a posición xurídica de sometida (filia familiae loco).

¡Uf; que romanos, como o complicaban, como o liaban todo; así que, nisto non sigo!

As vodas de Caná

Parámonos pouco a meditar no seu significado. Para comezar, foi o primeiro acto público de Xesús; e ademais, con súa nai. Con aquel milagre comezou a dicirnos, a demostrarnos, que era Deus, e que as vodas son unha cousa seria, ¡un sacramento!

Xoán 2, 1-11. “Ao terceiro día houbo un casamento en Caná de Galilea, e estaba alí a nai de Xesús. Tamén foi convidado Xesús e mailos seus discípulos ao casamento. Chegou a falta-lo viño e a nai de Xesús díxolle: -Non che teñen viño, etc. ... Así foi como fixo Xesús o primeiro dos signos en Caná de Galilea; manifestou a súa gloria, e creron nel os seus discípulos”.

¡O que non crea no matrimonio sacramental que repase os Evanxeos!

-.-

  

Da nosa Galicia, da nosa xente, que?

Tardei en ir a unha voda, pero das rúas de casamento, de neno, ben teño gozado. Coido que ata foi nelas onde tomei viño por primeira vez. Iso ademais das roscas, por suposto.

O que non tardei foi en ver unha voda informal, por chamarlle só así: Tería eu oito ou dez anos aquel día que me mandaron ir polas vacas ao prado de Maxide porque ameaba tormenta. Unha delas pacía no remate do prado e aló me fun coa aguillada, cando Deus ou o diabro me levaron a mirar por riba da parede co prado do veciño; alí, naquel intre, a criada de Penelas e mais un mozo estaban empalleirando na herba, obviamente en vista de que ameazaba a tormenta; de pronto, deron en brincar, encima da herba, e o rapaz levantoulle a saia e púxose derriba dela. ¿Que lles pasaba, que facían? De tanto que me impactou aquilo, e da vergoña que pasei, ¡eu, pois eles nin de min se decataran!, se non fose porque lles tiven medo, coas ganas saltaría a parede e daríalles coa aguillada..., alí onde máis lles doese! Nunca souben se chegaron a casarse, iso non, pero quedoume unha impresión indeleble, pois ata daquela nin se me ocorrera que podían darse casos de matrimonios consummatus antes de ser ratus. Ben o dixo Curros Enríquez, e mais prendérono: “Se iste é o mundo que eu fixen, que o demo me leve”.

Petición de man. Era unha “aprobación” patriarcal, unha especie de “cesión” da rapaza ao noivo. Aquelas peticións eran máis ben protocolarias, rituais, pois os acordos, tal que a dote, xa estaban establecidos, acordados. Os  romanos, cando se lles acababan na súa urbe, ¡roubábanllelas aos veciños!, que así fixeron coas sabinas. Aquí, no noso país, o práctico era casar cosas veciñas, así fosen primas, ¡para arrexuntar nas leiras!

A dote. Ademais dos cartos, “cartos en man”, se lles dicía, un moble, axeitado para a casa do noivo, xeralmente unha cómoda, de castiro ou de certeira, que se lle encargaba ao mellor carpinteiro da bisbarra. A dote monetaria, con toda picardía, recoñecíalla o futuro sogro, “no prado da Porta”, para que así a nora, sen prexuízo das lexítimas curtas dos cuñados, tivese poder e mando na casa de adopción, entendéndose por “casa” a familia troncal. Deste xeito saltábanse ou dous terzos das melloras..., sen saírse da lei!

O color branco tradicional sempre se entendeu como un símbolo representativo da pureza e da virxindade da noiva. (Aquela rapaza de Maxide, aquela do prado..., de casar, casaríase de branco? Gustaríame sabelo).

Algo azul, algo prestado, algo usado... Símbolos de variada interpretación.

Velo da noiva. Co significado, testemuño, de recatada e de recollida.

Arras e alianzas. Garantías de compartir e de indisolubilidade.

Tira-lo ramo, ao saír da igrexa, era a expresión dun desexo de relevo para e con aquela na dirección que o lanzase a noiva. 

Cubrilos de arroz. Vén de Asia. Un signo, un desexo, de fertilidade; outro.

Entra-la noiva na casa en brazos, ¡e co pé dereito! Iso era ao volver da lúa de mel, pois as vodas sempre eran na casa da noiva; e as tornavodas, na do noivo.

Tarta. Parece ser que vén dos romanos. O deles xa sabemos que era “panem et circenses”, así que a voda, para eles, era esencialmente iso.

Lúa de mel. Os teutóns adoitaban celebrar as súas vodas á luz da lúa, e despois bebían un licor de mel. ¡Non tiñan foguetes para ir á lúa, así que, como moito, ao hórreo!

Os nosos ditos

Home casado, home anestesiado. Home casado, muller é. Cando o lobo andaba á loba, sazón, época, na que mataban sen dó, e non só para comer, tamén se dicía, ¡Hai que casalo! Os estudiados de entón dicían dos nosos labreguiños que eran incultos... ¡Tan cultos e tan cultivados eran, estaban, na Academia das súas lareiras, que, en moitas cousas pasábanlles diante aos que só tiñan aquel “Don” que asignaba o Bacharelato. Daquela non había violencias de xénero, nin machismo, nin divorcios...

Home casado, home anestesiado. Calmados os seus instintos, os seus furores, o sosego atopábase precisamente no casoiro..., casando ben! Daquela, coma hoxe, casaba ben o que ben casaba, que por algo se di que dúas pezas dun aparello “casan ben”, se coinciden; non se son iguais, senón se encaixan entre si, se son complementarias. Para iso hai que estudalas previamente, con tempo e sen ofuscamentos, pois estes, os ofuscamentos, ao igual cós mistos, acenden o lume pero duran pouco. ¡Mixtos son, os mistos, pero complementarios, non! Por suposto que esa anestesia debe levar, precisa, un diagnóstico previo, recíproco, recíproco e sincero, pois é pecado, grave, imperdoable, achegarse ao altar do casoiro sen un exame de conciencia previo, con propósito de emenda, confesión de boca, e..., satisfacción de obra! ¡Iso, satisfacción, que tamén fai falta!

Home casado, muller é. ¿E logo din que as mulleres se teñen que igualar cos homes? E os homes, coas mulleres, que? Un home normal, de casado vólvese, debe volverse, reciprocamente, submiso, que non significa escravo senón acatamento recíproco, cada quen coas súas ideas pero sempre buscando un entendemento, un punto de coincidencia e de conformidade. Eses homes que, de casados, seguen bravos, é que non son homes senón lobos, ou peor aínda!

Hai que casalo, dicíase do lobo, ¡Aí o tedes! Pero casalo de verdade, pois os axuntamentos non son casamentos, por máis que se puxese de moda a prostitución deste vocábulo. Axuntamentos só son precisos, precisos e preciosos, axeitados, os da letra maiúscula, que aínda así non todos funcionan ben, ou polo menos o ben que sería desexable.

Nos tempos actuais non hai exame, non hai carreira, que tanta preparación necesite como a dun bo matrimonio, ¡que volo digo eu, que xa pasei as Vodas de Diamante, e para iso coa mellor das experiencias deste mundo! ¿Como foi posible? ¡Xa o dixen: estudámonos ben, para seguidamente ir ao altar sen trapalladas nin envoltorios, coa dignidade enteira, enteira e sincera! ¿Vedes como é posible o aprobado se camiñamos de bona fide?

-.-

Matrimonios reais, pero..., falsos!

¿Vedes este patio? Corresponde ao Palacio de los Viveros, en Valladolid, onde se celebrou aquel matrimonio clandestino:

Desde aquela xa o fregaron. Aquí casaron, de incógnito e cunha bula falsificada, Isabel e Fernando. O 19 de outubro de 1469.

Isabel, coa escusa de visitar en Avila a tumba do seu irmán Alfonso, esporeou no cabalo..., ata Valladolid! E o Fernandiño, aquel que ía montar tanto Isabel como Fernando, cruzou Castela..., disfrazado de mozo de mulas duns paisanos seus!

O 1º de decembro do ano 1471 Sixto IV emitiu una Bula (a súa legal) pola que dispensaba ao matrimonio dos seus lazos de consanguinidade.

Despois daquel enlace , informado o Rei, Enrique IV, este repudiou o acordo firmado, recoñecendo novamente os dereitos da súa filla Juana (á que os isabelinos deron en chamar Beltraneja) ao trono de Castilla. O resto, as consecuencias, na Historia desta España tan tramposa.

A outra Isabel, a II, que?

¡De tal pau, tal estela! A diferencia estivo es que esta non casou polo seu gusto, que ben dicía de seu primo Francisco de Asís de Borbón que, “De Paquita, nada; yo quiero casarme con un home, con un hombre que lo sea de verdad!”.

Era unha nena, e obrigárona a cargar con aquela Paquita. O historiador Pierre Luz definiuno desta maneira: “Francisco de Asís pertenece a esa categoría de hombres bien determinada y de la que sólo se encuentra un representante ilustre en la casa de Borbón, el hermano de Luis XIV. Pequeño, delgado, de gesto amanerado, de voz atiplada y andares de muñeca mecánica. En la intimidad le llamaban Paquita. Le gustaban los baños, los perfumes, las joyas y las telas finas”. ¡Xa está retratado, así que me aforro de poñe-la súa foto!

Casáronse, ¡casáronos!, o 10 de outubro do ano 1846 no Salón del Trono del Palacio real de Madrid. Casados pola Igrexa, si, pero a unión matrimonial foi un desastre; ¡para el, pois ela, -segundo din os historiadores-, casou cen veces, con cantos lle apeteceu, fose de día ou de noite! O día 11 preguntáronlle, seica, que tal lle fora, e ela respondeu, literalmente: “Que se podía esperar de un hombre que en la noche de bodas llevaba más encajes que yo!”.

¡Deus lle dea a España un futuro mellor do que foi o seu pretérito!

-.-

Xosé María Gómez Vilabella