IMPACTOS -III-

.../...

Facendo memoria…

Non todo vai ser falar da crise actual, da socio-económica, que tamén temos, tamén houbo, outras, ben monstruosas por certo, poño por caso, aquela do 36, que igualmente lle minou a España os seus cementos. É bo, é saudable, non perde-la memoria, aínda que sexa con base en traxedias, pois a outra, a pedagóxica, estase esmorecendo con estes libros de texto, cos actuais, de tantísimos “santos”, tantas ilustracións, e tan pouco texto, a pesares do seu nome!

Neste condado de Flammoso, un dos 11, suevos, desta provincia, hai un pobo moi grande, polo menos moi extenso, Montecubeiro, do que deixara de falarse moito e mal, ata que, no 2013, con iso da Memoria Histórica, pasouse a enxalzalo, a chufalo, a lembrar a súa heroicidade. Pois ben, isto é da parroquia máis grande, pero, de postos a rememorar impactos, sequera sexa con categoría de anécdota, a min vénseme á memoria, á miña, e da miña á do ordenador, que neste condado de Chamoso, Castroverde-Corgo, hai un lugarciño minúsculo, de catro casas, hoxe desaparecidas ou en vías de tal, Boelle (de Arxemil), que tamén ten a súa fenomenoloxía histórica: En dúas desas casas, camiño en medio, dous fenómenos históricos: Un roxo-roxo, “O Piloto”, José Castro Veiga; e un azul-castrense, o capelán Pedro Sánchez Pumariño. ¡Dous fenómenos históricos, cada un á súa maneira!

Segundo é público e notorio, confirmado por vinte biógrafos, ¡ou máis!, O Piloto de Boelle foi capturado en Madrid ao terminarse a guerra, ¡a Guerra oficial, se entende!, e condenárono a 30 anos, pero foi indultado no 45. No verán do mesmo ano saíuse dos piñeiros de Chamoso e botouse ao monte, ¡aos montes!, afiliado no PCE, que así pateou, cheirou, tódolos de Castroverde, Corgo, Sobrado, Pedrafita do Cebreiro, Paradela, Becerreá, As Nogais, Cervantes, Noceda, Navia de Suarna… ¡Gradou máis terra que un xitano! Andou con Antonio Crespo de Fuenteoliva, pero o que non teño claro, nin se me soubo dicir, é, cal deles pilotaba máis.

O 27 de maio do ano 54, nunha refrega, máis acosado que un zorro, perdeu a maior parte das hostes aí ao norte de Monforte, pero el seguiu forte, especializándose en atracos. Tempo adiante, no ano 1964, deixouse ver, a cara descuberta, ¡valentía,      que nunca lle faltou!, coa mala pata de que no Saviñao foi recoñecido por un antigo compañeiro da mili, e…, denunciado! Nos idus de marzo, 10 de marzo do 65, ¡finis coronat opus! Cerca da presa de Belesar foi abatido pola Garda Civil de Chantada. ¡Custoulles traballo, pero, achantárono!

Pola contra, o veciño da porta, Pedro Sánchez Pumariño, o mesmo 18 de Xullo, daquela no Seminario de Lugo, tirou de sotana para encasquetarse a camisa azul. De xubilado volveu á camisa branca, que aquí o vemos, diante do pazo de Tella, á dereita da miña dona, cos meus fillos, co tamén co cura de Montecubeiro, Benito Castro Piñeira, e con súa irmá Isaura. ¡Toda unha historia na Historia!

En síntese, pois a súa biografía non cabe no meu PC: Xa de Alférez, volveu ao seminario para recibirse de presbítero, ano 1938, e do seminario outra vez á fronte. Estando de Capelán no Regimiento Inf. “Guadalajara” 85, cruzou en solitario a fronteira para incorporarse á División Azul, onde participou, e saíu ileso, milagrosamente, excepcionalmente, na terrorífica batalla de Krasny-Bor. Recompensas. Españolas: Medalla de la Campaña de la D.E.V., Cruz Roja del Mérito Militar, e outra de Guerra. Alemanas: Medalla da Campaña, Cruz de Hierro 2ª clase, e unha KVK.

Despois dun rodamento cuarteleiro na Península, por dúas veces en Ifni, e na última delas, ¡outra guerra! ¡Con esta, tres; un récord! Da de Ifni, de 1957/58, teño dito no meu libro “Cacería de Ciclóstomos” que, “…hasta los moros le tenían una gran estima y afecto, llamándole Al Faqui. Siempre llevaba ginebra en la mochila, en la línea de fuego, y su licor sirvió de desinfectante y de anestésico…”. ¿Que máis podo engadir? ¡Xa dixen que a súa biografía é desbordante! 

 

Pumariño dando a comuñón en Ifni, ao lado mesmo das trincheiras.

Este servidor, que foi bancario, ten claro que tódalas moedas teñen dúas caras, e que ata nos mellores rabaños hai ovellas mouras. Distinguilas, repudialas ou enxalzalas, non é doado, pois todas teñen lá, todas son de abrigo! Como se dicía naquela película: ¡Que el Cielo la juzgue! ¡Pois iso!

-.-

                

¿Estarán todos dentro da igrexa?

¿Onde está a xente, hoxe? ¡Por excepción, na praia, non, que tocaron a defunto, así que estarán dentro, todos, o barrio enteiro! ¿Iso…?

¡A traxedia de Santiago, (curva da Grandeira, en Angrois), no xeográfico; a traxedia de España, no campo das responsabilidades! ¿Como? Simplemente, polo noso afán de chupar cámara: Obras mal planificadas e mal adxudicadas; présas en inaugurar; febres de inauguración. ¡Febres, en definitiva; o impacto das febres! ¿Que a obra custaba algo máis sen esa curva? ¡Coa curva custou, entre mortos e mutilados, entre mortos e lesionados a perpetuis, un cento, un cento de vidas, un cento de españois! ¿Que era máis barato? ¡Sen dúbidas botar, botar con “b” aos causantes da causa remota, pois, habendo causas remotas, prístinas, o pecado grave sempre foi o orixinal, por impune que quede o pecador/os pecadores!

¿Agora, que? ¡Agora, rezar, pois o de escarmentar…, o de escarmentar, acaso, na próxima xeración!

Dentro están/estaban, ¡como non!, a Eva, co seu Abel; ¡sempre Eva, e sempre Abel! ¿Dúas persoas? ¡Si, pero máis ben dous símbolos desta humanidade inhumana! ¿Non quedou ninguén fóra; todos dentro, de xeonllos? ¡Fóra quedaron os cans, admirados de tanta estulticia, de tanta burremia, de tanta imprevisión, de tanta superficialidade! Tan escandalizados estaban, que alzaron os ollos; ao ceo, non; ao Ceo!

Volvéronse, os tres, para ve-la xente que entraba na igrexa, á vez que se dicían, no seu idioma, claro:

-¡Estes humanos, que nos teñan por cans, e fan o que non faría ningún de nós: presumir, presumir de ideas, presumir de feitos, presumir de avances científicos…!

O máis novo, o fillo do can e da cadela, atreveuse a comentar:

-¿Por que será que sempre andan dicindo panxuminadas coma estas: ¡Que perra vida! ¡Que vida tan perra! ¡Que perra é esta vida que nos tocou vivir?

A cadeliña, tan prudente, educando prudentemente no seu gromo:

-¡Non lles fagas caso, nin te doas deles, que sempre recollen o que sementan, esquecéndose de que, no pecado vai a penitencia! ¡Non che son da nosa raza, senón dunha inferior, concretamente da canis lupus! O que temos que facer, nós, para que non nos confundan con eses detritus, é portarnos ben, non ladrarlle ao próximo; esixirlle, si, pero ladrarlle, non! Insisto nesta lección: No pecado sempre vai a penitencia, así que, non as fagas, non as temas! Cando se fan  ben as cousas, se hai accidentes, serán poucos, serán menos, serán cativos nas súas consecuencias.

-Daquela, mamiña, os cans non erramos?

-Os cans témosche un olfacto magnífico, e chéirannos de lonxe as consecuencias; o home tamén ten nafres, e ollos, e din que incluso intelixencia, pero…, adora un ídolo falso, que o leva ao barranco!

-¿Un ídolo falso, e mais entran nas igrexas? ¿Como lle chaman, como é…, para non caer nesa idolatría!

-Nós, non, que non o temos, nin o fabricamos, nin o gañamos, e menos adoralo: ese ídolo é pecuniario, séxase, animal, e chámanlle, de mal nome, diñeiro!

O cadeliño, convencido:

-¡Me cago no diñeiro, e de paso, no seu inventor!

-Non filliño, pois o diñeiro, en si, non é malo; o malo é a avaricia, esa febre dos humanos, que o cobizan con loucura, sexa, ou non, ben gañado!

Non quixen oír máis, que me sentín avergoñado, e xurei que nunca, nunca xamais, volverei a queixarme desta vida tan perra…; perdón polo de “perra”, que quixen dicir, merecida! Volvinme para o piso, onde, mal que ben, cantei o De profundis clamavi:

J'implore ta pitié, Toi, l'unique que j'aime,
Du fond du gouffre obscur où mon cœur est tombé.
C'est un univers morne à l'horizon plombé,
Où nagent dans la nuit l'horreur et le blasphème.

Imploro a túa piedade, a Ti, a única a quen amo,
dende o abismo escuro onde o meu corazón está caído.
É un universo triste de horizonte plúmbeo
onde nadan na noite o horror e maila blasfemia.

¡Na noite, na noite escura da Santa Compaña…! ¿Deus, cando aprenderemos que hai que andar polo dereito na vida, cando? ¡Olla que xa estamos no XXI, e seguimos abusando da Natureza! ¡Gozando, non; abusando! Queremos ser tanto coma Deus, fabricar as curvas ao noso xeito… ¡Claro, queremos imitar ao Creador das curvas perfectas, ao creador da muller, pero iso é unha blasfemia, unha soberbia; é, como pouco, unha usurpación de funcións!

As curvas son tentadoras, e cáese con facilidade nelas; por iso cómpre levar unha vida recta, de liña recta, que é a nosa, a das nosas limitacións. ¿Por que llas deu Deus á muller? É moi simple: porque é máis prudente; sabe, coma Deus, arar dereito con liñas torcidas! O home, coma o boi, turra de fronte, e así lle vai, pois, de cando en vez, esnáfrase! Ben veces levo dito que se acabaron as diferenzas nas caixas dos Bancos desde que substituíron aos homes por mulleres. Outras virtudes temos, pero o que é na prudencia, os homes…!

Agrois? ¡Agro de Rois, agro de xuncos, arriba da xunqueira…; xermánico! Iso foi, iso era, daquela, cando o labraron os suevos, pero, ao de hoxe? ¡Ao de hoxe, Agro das Ánimas! Requiescat in pace…; ¡amén! ¿Foi un atentado? ¡Foino, foi un atentado contra a virtude da prudencia, desafiando as leis da física, levándolle a contraria a Newton! Señores enxeñeiros, cando vos fagan firmar o absurdo, resistide; por favor, resistide; lembrádevos de que o propio Galileo, cando lle fixeron abxurar, deu unha patada no chan, e Deus oíulle dicir: Eppur si muove!

Benditos coches da miña praza, benditos con tal de que sigades así, quietos, estáticos, freados; freados e con unha marcha posta, ¡polo menos unha! Acordádevos de Newton, lembrade que nas estradas hai curvas, curvas infernais, imprevistas…, e por tanto poden resultar imprevisibles para a memoria humana! Cando a locomoción era dun só cabalo, nin Rocinante se esquecía de segui-la liña recta, a distancia máis curta entre dous puntos… ¡Ou se cadra, non, pois, polo visto, segundo os últimos experimentos, a distancia máis curta para subir ao Ceo, para subir antes tempo, é…, unha curva, a curva dos fouciños, a curva das gadañas, a curva de Leto…, que de aí vén o de “letal”!

-.-

As miñas, ¡as nosas!, andoriñas.

Leron o libro, puxérono en práctica, e …, volveron, volveron xuntas, xuntas e ledas, de por vida!

-¿Que tal vos foi nesas andanzas, neses voos, África incluída?

-Polo que atinxe á vida matrimonial, perfecto; case diría que, insuperable, pero…, esta España das nosas dores? ¡Mira que levamos tido Reis e Presidentes, pero seguimos sen levantar cabeza! 

O emperador Adriano representouse nas súas moedas con un ramo de oliva na man, e un coello aos pés. ¡Si, señor, isto é España: Un país de coellos bicándolle os pés ao emperador da quenda! E mentres, os outros, nós,  as andoriñas, voando, emigrando!

-.-

 

¿Malditos coches; benditos coches?

  

¡Malditos coches, benditos coches, que non somos capaces de librarnos deles, sexa no campo ou na cidade! Agora entendo aquela teima dos feudais do Paraíso: ¡Querían ser coma Deus, estar en todas partes, coma Deus; ir e vir, coa velocidade da luz, coma Deus! Pero iso non entraba no seu código xenético, no de daquela, así que se desesperaron de tanto que terían que esperar a que lles chegase un neto, tal que Henry Ford, e…, colleron de avogado a Lucifer! Claro, aínda estaba sen inventar iso do Colexio de Avogados, así que optaron polo peor de todos, por un Avogado das Silveiras, que é onde se esconden as cobras!

¿Que pasa se estou falando só, eu tamén, aquí tamén, máis ou menos como o facían aqueles das beirarrúas herculinas…? ¡Non exactamente, pois neste refuxio das Andoriñas teño moito con quen falar, e máis aínda de que falar! No inmediato, contigo, meu portátil, meu vello amigo, que non te avergoñas de acompañarme, por vulgaridades que che diga; pero con quen falo en voz alta, a berros, aquí, neste refuxio montaraz, nesta soidade, é máis ben con meu pai, co meu querido pai, e a través del, co resto da familia, cos cireneos do seu calvario. ¿Non foi Calvario, así, con maiúsculas, durmir, acotío, nesta pedreira que me serve hoxe de solar, de alicerces, deste refuxio que nos abeira? ¿Durmir con medo a ser descuberto, envolto nunha trapeira, nunha simple trapeira, rodeado de pinchorras, de cobras e de sapos, apartado da casa paterna, onde quedaban chorando os seus, tamén acotío, pola inminencia daqueles perigos, daquelas persecucións inxustas que te tiveron, que vos tiveron, amedrentados, ¡un ano!, do 36 ao 37, ata que Portela, ¡don Manuel!, che deu aquel salvoconduto; e total, por que, se non había en toda a bisbarra un falanxista que rezase o rosario, tódolos días, como ti o facías cabe da nosa lareira? ¡Estorbábaslles porque eras Mestre; de “a ferrado”, pero, ao seu lado, un Mestre!

¡Cantas veces se preguntaría isto, isto mesmo, o meu proxenitor, cantas? Se el non o sabía, eu si, porque penetra máis a mirada retrospectiva, teño máis datos: ¡Eras mestre; de a ferrado, si, pero mestre, e como máis tarde, ata hoxe mesmo, me foron dicindo grandes admiradores teus, a causa remota estaba precisamente niso: que lles estorbaba aos mangoneóns, aos feudais de vía estreita, que aquel home, aquel superdotado, aquel traballador do ensino, sacase, pouco a pouco, co seu exemplo e cas súas leccións, da máis supina ignorancia, toda unha bisbarra de vasalos submisos!

¿Que se quedaban vasalos no 36? E por engado, algún deles, de furibundo, de vingativo, ata queimou igrexas, e perseguiu curas, sen ter a paciencia de agardar pola rexeneración democrática daquela Constitución do 31, tan democrática que ata lles deu o voto ás mulleres… ¿Voto ás mulleres? ¡Era o que faltaba: os mestres, ensinándolles; e Clara Campoamor, xunto, en colaboración, co castroverdense Manuel Cordero Pérez, elevándoas á categoría de cidadás! En definitiva, todos dos nervios. Uns, porque os subían amodo, despois de tantos séculos axeonllados; e os outros, porque se lles ía das mans aquela vasalaxe secular

Os…, ¿alzados?, deron en perseguir a meu pai, pero el decatouse de que o facían, de que o vixiaban, de noite, agardando unha ocasión propicia para detelo, que de día os covardes non adoitan dála cara, así que, ao atardecer, íase da casa, agochado por entre os couceiros da horta, camiño da carballeira, camiño da pedreira… ¡Querido pai, que fillo sería eu se, podendo, non che alzase un altar, precisamente, exactamente, no teu Gólgota? ¡Ensináchesme a ler, ensináchesme a rezar…, que esa foi a miña oración fúnebre, pública, o me recordatorio, precisamente o día do teu enterro, nas túas honras! Agora sei ler, incluso entre liñas; sei rezar; así que só me falta, só me faltaba, falar contigo, co teu espírito. ¿Onde? ¡Xa o dixen: neste Gólgota, no teu!

No verán do 37 as persecucións desbordáronse, os alzados afoutáronse cos partes da Guerra, ¡II Año Triunfal!, quince fusilados na parroquia, ¡quince!, e ti, meu pai querido, arrepiado, co temor, de sobra fundado, de que podías facer o número 16, ¡precisamente o teu número, xa que foras quinto da do 17!, tiraches forzas da fraqueza, e de noite, ¡sempre de noite!, polo camiño travesío, deches chegado a Lugo, ao xardín de San Roque, onde vivía aquel parente dun parente teu, e a súa dona, Lourdes de nome, ¡Virxe bendita de Lourdes, grazas; a ti tamén, e por ti, á túa afillada!, pasoulle o recado, a petición, ao seu home, saíndo, aos poucos, do seu despacho…, ¡con un salvoconduto! Con un salvavidas, máis ben, pois, presentándose, á volta, no cuartel de San Cibrao, tiveron por boa aquela recomendación… ¡Bendito caciquismo, benditos conseguidores, que, por aquela vez, fostes xenerosos…, simplemente con un papel, que non era un xamón!

Daquela, o dito; hoxe, benditos coches, que nos permiten volver, de cando en vez, ao teu/ao meu, lugar sacro, e desde aquí, neste altar da informática portátil, prégoche para que intercedas, por min e por tódolos teus herdeiros, para que Deus nos conceda un vehículo, unha viaxe directa a esa escola que, de seguro, tes asignada no Ceo. ¡Seguro que é así, pois Deus, ou deixaría de ser ese Deus de xustiza que realmente é, ou ten que premiar xenerosamente a todos aqueles que cumpriron o mandato evanxélico: Dar de comer ao famento, e non só pan, pois tamén é pobreza a fame espiritual, a fame intelectual! Déchesnos pan e letras, caldo e silabario: ¡Grazas, pai; pai modélico, que, por desgraza, non todos o son; se tal non foses, maldito se te perseguirían aqueles cen mil diabros do 36!

A miña curiosidade, agora, é: ¿Segues de profesor deles, pacificando matóns? ¡Cando teñas vagar, pídelle a Deus que te deixe baixar á terra, de Anxo da Garda, pois todo por aquí algún queda, só que agora matan sen fusís, que nolo fan a desgustos, polas costas, con máis…, con máis covardía, con máis aínda!

-.-

Meus queridos frades…

Fondeira do convento de San Cibrao.

Chafalladas das sucesivas restauracións.

Meus queridos frades, estaba aberto o portalón das encuastras, e como faltaba media hora para a Misa parroquial…, acordeime de vosoutros e, entrei!

Estou paseando polo que foi a vosa horta, e de paso, pídovos audiencia: ¿Queredes falar comigo, que me sigo considerando un fregués de Montecubeiro? Para presentarme: Meu bisavó tivo aquí dous irmáns; por suposto que foi cando este edificio estaba enteiro, que agora, ¡xa vedes!, isto que queda en pé, tan mal restaurado, non é máis que a parte traseira do convento, pois o resto…, o resto tamén descansa en paz!

¿Onde están as vosas almas, almas que non ánimas; e de paso, cantos sodes, cantos fostes; sumando beneditinos e dominicos, por suposto? Xa sei que estades no Ceo, pero, Ceo, tamén o é aquí, aquí en San Cibrao, pois, como Deus está en todas parte, aquí o temos, e vosoutros con El!

 

Sendo eu cativo, e dada a circunstancia de que cheguei a saber o Astete, da primeira á última, un franciscano que, a falta vosa, veu predicarnos unha novena das ánimas, emperrouse en levarme para Herbón, pero meu pai queríame de morgado, e como os curas non podían, nin poden, casar…, non se desfixo de min! ¡Miúda decepción se levaría cando lle dixen que, xa que non fun ao convento, iría voluntario para o Ministerio, outro convento, coa diferenza de que en Madrid xurábase, comezando pola bandeira! Agora sigo casado, a Deus grazas, así que, o de Herbón, definitivo! Pero estou disposto a facer un noviciado con vosoutros, meus frades ben queridos e admirados…, se me aceptades! Se me aceptades virei por aquí a miúdo; se está o portalón pechado, salto a parede, pois, de momento, aínda estou áxil!

Daquela, ¿por onde empezamos? Se outra cousa non mandades, comezarei polo Credo…, para que vexades que sigo sendo crente, e iso a pesar dos dez anos que pasei en territorio musulmán! Xa sei, xa, que dá igual dicir Deus que Alá, que Deus hai un só; iso si, baixo tres formas, ás que chamamos Trindade. Queridos frades, que guapo é lembrarvos, imitarvos! ¿Imitarvos? ¡Non vai ser fácil, pero, intentareino! O primeiro que vos quero preguntar, se non é pecado: ¿cantos quedan na parroquia con un entrego frade, fose beneditino ou dominico? Nesta soidade, e non caer na tentación? ¡En todo caso temos o antecedente de Rosalía, filla dun cura, e ben boa, ben sa, ben intelixente que saíu!

Outra que ardo por preguntarvos: ¿Que tal lle foi a Mendizábal no Ceo, perdoásteslle? Como non me contestades, vou calar, mais seguirei falando só; só pero facéndome á idea de que estou dialogando con vosoutros, meus queridos frades. Vou falar moito, pero escribirei menos, un case nada, porque este portátil pesa o seu, e os dedos tamén se cansan de teclear. En todo caso xa repican as campás, así que entrarei na igrexa, que logo empezará don Manuel co seu Introibo ad altare Deu! ¿Como envexo a don Manuel, e que feliz sería eu se os curas se puidesen casar, pois daquela, mañá mesmo me ía para Herbón, xa que antes non me deixaron! ¿Aquilo deixoume impacto? ¡Ás veces penso que si, que me gustaría ser frade, pero..., casado!

-.-

Na escaleira

Servidor, Señor de Castroverde, na escalinata de Vilabade, discutindo co Rei Casto, para decidir se o recibía, ou non!

Na escaleira, si; indecisos, si; ¿daquela, a que vén iso de molestarnos se tal opinan de nós, dos galaicos? ¡Pois eu téñoo a moita honra! Torpes, e ridículos, son eses sabios de vía estreita que non precisan elixir, que non saben dubidar. ¿Haberá cousa máis científica, máis profunda, que dubidar metodicamente ante as circunstancias confusas e difusas, ou inéditas, para o actuante? (A isto, a esta actitude, podería chamárselle, Análise previa e metódica dos impactos?).

En cambio pintan á Xustiza representada nunha cega que manexa unha balanza de dous brazos, sopesando… ¡A Xustiza é obxectiva, unidireccional, non comparativa, pois nela non se pode, non se debe elixir entre vara ou metro! A Xustiza é, rotundamente, unicamente, o camiño central, o recto, o correcto, aquel que leva ao premio dos bos e ao castigo dos malos; aquel que indica as consecuencias de extraviarse. Dous brazos son, deberan ser, as posibilidades volitivas: acertar, ou errar!

¿Acertar con respecto a que, ou a quen? ¿Errar con respecto a que, ou a quen? Non hai decisión pequena sen grandes consecuencias, á corta ou á larga, para nós ou para o próximo. Tanto é así que, se a cortina está baixada, se non albiscamos as consecuencias mediatas, ¿quen ousa tacharnos de indecisos? ¡Só os prudentes son / están indecisos! ¿Un galego indeciso…? ¡Aí o tedes, aí tedes un sabio, un prudente, un experimentado! Iso non é óbice para que, na ineludible, non dea un paso á fronte, pero disposto a asumir as consecuencias. ¡Isto é responsabilidade!

¿Tanto custa un si coma un non? A saber, porque o custe dirano as consecuencias, os impactos, e non sempre se coñecen ab initio! Só os pobos inmaturos, ou os nenos mal criados, están prestos a dar zancadas, pase o que pase, teñan ou non o abismo diante dos ollos. ¿E se hai cortinas? ¿Por que se di que os pobos que ignoran a súa Historia están condenados a repetila? Ou tamén, ¿por que o home é aquel animal que tropeza dúas veces na mesma pedra? ¿Non será porque soñamos grandezas, logros fáciles, en vez de afianza-las pisadas?

Os italianos din iso de que, “Chi va piano, va sano e va lontano!”. ¡Se van amodo é que dubidan, que elixen, ou tratan de elixir, o mellor camiño, o que leva a…, ¡á meta proposta, por lonxe que lles quede! ¡Prudencia, reflexión, estudio previo, que son a base do edificio da seguridade, das consecuencias positivas! En tódolos ordes da vida, incluído o económico, tan abafante hoxe en día. ¿Que fixemos cos recursos escasos? ¡Deixar de ser galegos e imita-los veciños: tira-la casa pola ventá, darlle un rotundo si á fantasía, ao luxo, a  molicie…; irnos polo camiño cómodo, avanzar antes de ata-los zapatos! Nalgún caso, nin zapatos, pois botamos a correr descalzos, sen provisións, sen reservas, sen alforxa! ¿Fixémolo polo que dirán, por iso de que nos chamaban indecisos? ¡Se así foi, é que non somos tan vacilantes, tan prudentes, como de nós se dicía!

-.-

  

Non é a fonte de Siloé, pero pouco lle falta.

¡Ai Fonte do Peregrino, se falases, daquela informaríasnos de cantas caras guapas lavaches, e de canta sede apagaches! Non é difícil adiviñar que foron moitas, entre elas esta roiba belísima, tanto de cara como de corazón, e incluso de apelido: María Dolores Amor, que foi Directora da Obra Social cando a Caixa era nosa, séxase, de Galicia.

Sen fontes no camiño non habería Camiño. ¡Que si, Rubén Darío, que estou contigo en que se fan andando, pero andando de fonte a fonte…, para recargar, sexan cabazas ou pelellos, pelellos ou vidros! 

Cando pasou por aquí o Santo de Asís, eu non estaba, ¡aínda non, que me faltaban non sei cantas xeracións!, pero si estaban neste lugar, que aínda non se chamaba Vilabade, ¡porque non viñeran os abades!, os entregos da miña tátara Concordia, Concordia Carballedo, así que foron pasando a tradición de xeración en xeración, cousa que tamén fago eu deixando constancia diso neste relatorio. Cando si estiven foi nesta última ocasión, e daquela tirei de máquina, segundo estou demostrando. 

San Francisco foi un excelso valedor dos pobres, e María Dolores tamén; doutro xeito, pero, tamén! Vellos e xubilados gozaron coas súas atencións, múltiples, amén do seu sorriso, que sempre o tiña, ¡e o ten, pois, grazas a Deus, vive, e faino pletórica de saúde! Con iso e con todo, aínda me falta vela nos periódicos, ou na tele… ¡Explícase: facer o ben, sementar bondades, non produce ruxido, non produce ondas!

¿Como podería ser, e chamarse, Verde, o noso Val Verde, o noso Castro, se Deus non nos dotase dun milleiro destas fontes frías, milagreiras? ¿Verdade que non, verdade que non sería exacto, nin exacto nin correcto? ¡Fixádevos en que tamén hai impactos positivos!

-.-

  

A despensa do saber

Nunha casa labrega non había mellor calendario cá súa despensa, así que, se a viamos baleira, festas pasadas e mallas rematadas! Baleirábase a despensa pero enchíanse as huchas, do pan e das patacas; máis tarde virían as castañas… ¿As castañas? ¡A pena é que chegaban tarde, coas festas pasadas, pois, de telas, as avoas aforraríanse o traballo de face-las tortas! Asadas gustábanme, pero, bullós, en Montecubeiro chamados “billós”, con leite da vaca marela…? ¡Máis que de cardeal!

Coa chegada do outono, que era igual a dicir despois do San Froilán, mandáronme a escola de Maxide. Aquel ano, aquel inverno, meu pai, en vista de que nomearan Maestro Nacional para o colexio que solicitaran, e conseguiran, entre el, Tellado de Sagaruxe e Evaristo de Candal, comprometérase para poñerlles escola aos nenos. ¡de cinco a vinte anos!, de Millares, na Valeira, pois o de Baleira para min segue estando baleiro de contido!

A escola comezou nunha habitación da vivenda do propio Evaristo, que daquela aínda non remataran as obras do seu colexio, que o facían enriba dun alpendre, coas escaleiras por fóra; hoxe, ¡meu pobre!, abandonado, esquecido, pero de min, non!

Este, este foi o escenario das miñas xestas infantís,

pero hoxe nin curral é!

Nas escaleiras da escola..., un bieiteiro.

¿Simbólico, impactante, non si?

¡Deus, como me impacta a decadencia rural!

Do colexio non me esquecín, pero do nome do Mestre, si, que houbo dous, antes do paréntese da guerra, un tal Matalobos, e o outro, Santos Carbón. Non consigo lembrarme de cal estivo primeiro; do que si me acordo é de dúas cousas: que sendo tan cativo xa entrei, e me sentaron, cos grandiños, grazas ao que eu aprendera na casa, con meu pai; a outra é que miña nai levoulle ao Mestre unhas medias de lá, branquiñas, ¡como que as fixera cunha lá boísima, que lla mandara unha tía súa, desde Montevideo!, e díxolle, máis ou menos: Acordeime de vostede, pois, como estamos achegándonos ao inverno, e aquí arriba, parado, logo vai ter frío… Aquel Mestre nunca me castigou; ¿sería que non o merecín, ou en agradecemento polas medias? Na porta da escola nova nunca se puxo a tricolor, pois chegaron a San Cibrao os camisas azuis, antes de comezar o curso. ¿Daqueles mestres, que? Leváronos á fronte, para que disparasen, pois, ¡a criterio de don Hermenegildo e demais cómplices!, os rapaces estaban mellor gardando nas vacas. ¡Canta máis burremia, máis obediencia!

Os xogos, no recreo do curral, eran algo brutos, de nenos grandes, pero eu collín o costume de meterme na cociña de Candal, onde tamén había unha avoíña, que atizaba con estelas na lareira da cociña vella tan pronto como vía aos cativos refregarse as mans.

¿Que aprendín? ¡Maiormente a convivir…, e a non baixar polas escaleiras sen permiso previo! Alí había un mapa de España, que meu pai non o tiña na súa, porque viña nos libros, pero máis chamaba a atención de colgado nunha parede. O neno non se cansaba de ollalo, ben alleo a que lle tocaría recorrelo ao longo da vida. O primeiro que aprendín naquel mapa non mo ensinou o Mestre, senón un fillo de Raúl, que eran portugueses, dedicados a serrar madeira cunha serra de aire, que así lle chamaban. Díxome: Este cacho que dá ao Poñente é de meu pai, é Portugal!

¡Mira ti por onde aprendín a ser cosmopolita con aquela lección fraterna, portuguesa! ¡Un impacto positivo, outro!

Ao resto dos “colegas” tamén os lembro con gratitude, pois ensináronme de todo: a xogar, incluso ao burro, ¡que sempre o aproveitaban os meirandes para saltar eles por riba de min!, pero o que máis me gustaba era que naquel sitio só tiña que chamar de vostede ao Mestre, que na casa, ¡nin con meus pais, pois daquela, atuar, considerábase pouco menos que unha blasfemia! ¡Impactos pasados de moda, que tamén os tiñamos!

-.-

O campo é dos nenos

Si, dos nenos, non teñades a menor dúbida. Só os nenos saben captar as súas esencias, que despois, pouco a pouco, imos urbanizándonos, que non é sinónimo de civilizándonos; ¡en absoluto! O campo é o natural, e os nenos nacen así, naturais, pero despois contáxianse coa mundanidade dos grandes, ¡dos realmente pequenos!, e encollen, encollen en espírito, na mesma proporción na que medran de corpo. ¡Paradoxos da vida!

O campo non minte; e os nenos, tampouco. ¡Todo é pureza, en ambos! ¿Cando teremos unhas escolas, uns conservantes, da pureza inicial? Antes, na miña crianza, dicíase: Saír polo mundo, irse a correr mundo… E tamén, segundo o Catecismo do P. Astete: ¿Que es el mundo? Resposta: El mundo son los hombres mundanos, malos y perversos”. O mundo evolucionou, da tribo á cidade, do campo herbáceo ás rúas asfaltadas, pero a competitividade para conseguir unha fracción dos bens, agora escasos, fíxonos agresivos, falsos, mentireiros, etcétera. ¡Impactos negativos!

¿Que na cidade temos de todo? ¡Temos demasiado, pois por culpa diso veñen as insatisfaccións, as pelexas; o ser humano, ou por mellor dicir, o corpo humano, é de natureza avarento: quere máis, e máis, e máis…! ¡Deus, que gran cousa sería que nas escolas ensinasen a ser frugais, comedidos, participativos…, pero, o ego! ¡Iso, o ego: primeiro eu, e despois eu; sempre eu, coma se os demais non fosen fillos de Deus!

Na hamaca estase a medio camiño entre o Ceo e maila terra, sustentada polas árbores. ¡Isto é o ideal: elevarse,  elevarse das baixezas, que é tanto como achegarse ao Ceo! Tamén podería dicirse así: ¡Os impactos campestres son os mellores do mundo! Os campos fíxoos Deus, pero as urbes..., de Babel para acó, os homes!

-.-

  

Rapaciños, sabedes por que me foi dado escribirvos estas cartas, estas reflexións, estes consellos? ¡Pois é ben sinxelo: porque tedes avoa! Sen avoa non pode haber netos; sen avoa non hai pistos caseiros, sempre tan gratos para os nenos; e máis cousas, máis, moitas e boas, sempre boas, que non vos resultará difícil evocar, rememorar, comprender. Por iso, os nenos que se crían sen avoa non saben o que perderon; terán outras compensacións na vida, terán, que Deus sempre pon tapóns onde hai furacos, por máis que estes sexan dos ocos, dos baleiros persoais de cada quen!

No caso destes da foto, a maiores tiveron, gozaron, da circunstancia de que súa avoa foi “normalizada” naquela Normal de Lugo, da que saían unhas mestras formadas para ensinar, e por tanto, asemade, para criar. Tiveron, ¡iso din elas!, unhas profesoras algo roñonas, pero tamén lles foi útil pois, aínda que o ideal é educar con caricias, por veces resultan eficaces as rifas. O neno, coma a árbore, ata robustecerse, está exposto aos ventos circundantes, que por iso se lles poñen esteos ás plantas; pois ben, que mellor esteo para un rapaciño / para unha rapaciña que os mimos e mailos agarimos dunha avoa sensata, sensata e ben formada?

Casualmente, nun correo que acabo de recibir dun amigo que se leva preocupado, moito, pola Historia local, este alude ao desinterese da xente pola súa procedencia, polos seus cultivadores, “En fin, he desistido de predicar en el desierto y me conformo con las inmensas satisfacciones que personalmente me dan los modestos descubrimientos que voy haciendo”. Voulle contestar, voulle replicar que, ademais das satisfaccións persoais, están as obrigas da herdanza, aquilo do bo uso que debemos darlles aos talentos recibidos…, polo ben da humanidade!

Se ledes algún dos meus libriños, atoparedes os encomios que lle levo dedicado á guerrilleira comunista Enriqueta Otero, que non se cansaba de amoestarnos con estas verbas: “É moito o que recibimos (referíase á súa xeración), así que a nosa obriga consiste en melloralo, en perfeccionalo, e seguidamente, transmitilo”. No noso caso, as avoas non prodigan os seus coidos, as súas ensinanzas, para que lles sexan agradecidas, recoñecidas, senón, e sempre, a imitación da Otero, para transmitilas! En definitiva, os herdos son para ser transmitidos, e os que moito recibimos, moito estamos obrigados a poñer, a poñervos, á disposición das sucesivas xeracións. ¿Copiaredes..., agora que todo vai de apuntes?

-.-

  

Ruínas sacras

Ruínas do mazo de Bascuas.

Ben visible a árbore que ía ao rodicio.

(Entullouno a Deputación de Lugo ao construír a estrada 16-11)

¿É que non é sacro o ferro

traballado á man?

Se o vehículo corre moito,

ou se o cabalo se desboca,

nin da paisaxe gozamos,

sendo como é o mellor desta vida!

Esta présa témola, e poñémola,

por apreixar o futuro.

¿Para que?

Para apropiarnos do que aínda non é noso,

así que, pola contra, esquecémonos do pasado,

que iso si que é,

noso,

herdado,

¡Deus sabe á conta de cantos traballos!

Para chegar á maquinaria do XXI

por estas houbo que pasar:

mouci-lo ferro, batanear no liño...,

e sementa-lo trigo.

Aqueles do Paraíso quixeron subirse ao Olimpo,

¡e nós tamén!

¿Todo isto por que, a que vén esta présa;

será por acada-los goces divinos?

¡De paso cometemos nun desagradecemento

manifesto:

o de despreza-los bens recibidos!

-.-

SIROCOS E ASIROCADOS

Impresionado polas animaladas dese asasino de Toulouse, ese tal Mohamed Merah, véuseme á imaxinación aquel debuxo do noso paisano Regueiro no que tan ben captou os efectos dun siroco. ¡Máis asirocado có Merah, imposible, e iso que non se criou no Sáhara!

Segundo o mito, debémoslle a Epimeteo que, namorado perdidamente de Pandora, tivese a malsá curiosidade de abrirlle a caixa da súa dote…, disparándoselle os ventos! E menos mal que lles quedou dentro o único positivo, a Esperanza! Con tales asirocados cabalgando nos seus cabalos mouros logo dan ganas de esconderse en Naveda, ou aínda máis arriba, aínda que sexa entre os toxos…, para fuxir das traxedias inherentes! Cando dabamos o mundo occidental por sosegado e ilustrado, de cando en vez desbócanse os cabalos da intolerancia, do fanatismo, e dan que sentir.

¿Que podemos facer? ¡Só hai un remedio, ter fillos, coa esperanza de que algún se librarán da tolemia, e amansarán nos outros, que por engado adoitan ser os máis prolíficos! Nisto, precisamente nisto, está o talón de Aquiles da vulnerabilidade europea: Cando a prosperidade deste continente, e con ela a salubridade da súa xente, propiciou unha prole desbordante, e por ende, emigrante, mandante, mangoneona, a inmediata foi poñerse a navegar, a invadir, a explotar…, pero aqueles invadidos, pouco a pouco, coa salubridade recibida, aportada, deron en multiplicarse…, mentres os seus invasores se desangraban en guerras interiores, intestinas. ¡De colonizadores a colonizados, pois incluso lles perforamos os seus pozos petrolíferos!  Rexeitados, desbotados, os europeos tornaron para a casa matriz, onde: Estiñaron as súas feridas, e volveron a prosperar; déronlles cultura e traballo ás mulleres, e estas, entre que non podían, e que tampouco querían molestias, puxéronse a trebellar, pero, ¡para a feira! A prosperidade e a mecánica trouxeron consigo o desafecto polas manualidades;  daquela, con iso, e tamén por causa diso, ¡abriron, abrimos, as fronteiras, pagándolles incluso a viaxe aos resentidos, aos fanáticos, que xa estaba ben de que as invasións as fixesen os bárbaros do Norte!

¡É o péndulo de Faucault, e quen non perciba estas oscilacións históricas será que está cego, aínda que abra os ollos!

-.-

Reiterando

Cando falamos de impactos sempre nos referimos aos externos, pero..., ¡tamén os hai internos; o que pasa é que non vemos as súas cicatrices, esas que lastran o fondo da nosa alma!

A prazo longo, os efectos dos nosos impactos, fosen internos ou externos, dependen da intensidade do trauma, pero tamén da nosa, propia, sensibilidade, vulgo, vulnerabilidade. Danse tres factores clave na resposta a unha experiencia traumática:

. As experiencias de apego neglixente, ou doutros traumas tidos, experimentados, na infancia.

. As estratexias de afrontamento.

. O apoio social que teña, ou logre, a vítima do trauma.

Non todos lembramos da mesma maneira os feitos traumáticos; ante un mesmo, ou similar, episodio algúns implicados terán unha lembranza do sucedido dunha maneira moi viva, moi vivida, ao longo dos anos, pero outros recordarán / recordaremos dunha maneira fragmentada. Incluso ocorre que algúns poden ter problemas de memoria para acceder, para lembrar ou comentar, algún detalle do sucedido. Pero esta análise déixollela aos científicos. Polo que a min respecta, ou é pola miña debilidade de carácter, ou porque foron moitos e variados os avatares polos que pasei, ¡polos que se me fixo pasar!, que teño a memoria abarrotada de arquivos; para algún deles incluso sego sen atopar explicación. ¿Por que ocorreron, por que non din media volta, cando puiden facelo, para escapar deles, daquelas emocións e daqueles perigos?

Tiven, padecín, dúas guerras, a Civil, ou de España, e maila de Ifni. Daquela, se volvo a vista atrás, e as repaso, parécenme tan absurdas que me avergoño de pertencer a un país con mandos tan estúpidos. ¡E menos mal se nos serviron de experiencia!

Non hai guerra sen consecuencias psicolóxicas para o ser humano, pois ninguén dos afectados se libra do caos mental, dos desastres psíquicos, que xeran. Teño para min que todas, ¡todas, sen excepción!, son traxedias que monta o diabro para discutirlle a Xesús aquela afirmación súa de que, “A paz vos deixo; douvos a miña paz”. (De Xoán 14:27-28). Pero o diabro sempre acaba perdendo, cousa que tamén lles pasa aos países pois non ten dúbidas o dito de que, as guerras pérdeas o que as gaña!

Non sigo co tema, pois non me apetece crispar. O meu desexo é o contrario: Animar ao lector a loitar contra as adversidades! ¿Como? Poñéndonos de parte de Cristo, que é o único que pode vencer a Satanás; ¡sempre o fixo, e sempre o fai! Daquela pidámoslle con fe: “Non nos deixes caer na tentación”. ¡Na tentación de apostar a perdedor!

Xosé María Gómez Vilabella