Gómez Vilabella: O PRÍNCIPE MIRO EN CASTROVERDE

O PRÍNCIPE MIRO

en Castroverde

-.-

Miro na escola

Esta é a historia dun Príncipe que non tivo

preceptores maquiavélicos.

Xosé María Gómez Vilabella

-o-

In provincia Gallaeciae
Miro post Theodomirum
Sueborun rex efficitur.

Miro, Miriño daquela, criouse no Castro do Vallis Viridis...
¿Que como o sei? ¡Seino; e para min, basta!

Tamén me chega con saber que súa nai fórase ao Ceo aquel día no que se apuxo o sol en Braga, a mediodía. ¡Que cousa! ¡Un eclipse! Daquela o Rei Teodomiro quixo educa-lo seu fillo onde soubesen de certo o por qué dos eclipses, onde entendesen da vida e da morte, onde se vivise sen intrigas cortesáns, onde a herba máis verde fose, onde mellores cabalos se criasen...

Teodomiro, Rex.

Preguntoulle a Martinho, un sabio que viñera de moi lonxe, dun sitio que lle dicían Pannonia. Martinho aínda non era santo, pero xa o tiñan por tal; iso, ademais de telo por sabio!

-Quero que o meu fillo chegue a ser home, por dentro e por fóra, que se é home, aínda que non o elixan Rei, Rei será. ¡Polo menos, de si mesmo! Ben sabes que lle puxen ese nome de Miro, que vén do gótico Mereis, porque significa, ou quere significar, o que máis, o que é máis grande, máis famoso e poderoso... Daquela quero que se cumpra neste rapaz o meu augur, ¿entendes?

San Martinho Dumiense

Martinho deulle para atrás á capucha de lá meiriña, que así refrescábaselle a cachola, e con iso circuláballe mellor o sangue; e acelerábanselle as neuronas do cerebro, que o tiña grande, embutido nun cranio dolicocéfalo, curtido polo sol oriental, e por ende, con calvicie prematura.

-Nunha visita que lles fixen aos xateiros do Bolannio, alén do teu Lucus Augusti, coñecín, e discutín con eles, sete sabios, que viven nese Castro Verde do Norte, precisamente de par daquel camiño por onde entraron na Gallaecia os vosos devanceiros arreando nas teixas, ¡en illo tempore!

Por aquí, por este cruce de vías (en Lobios) pasou Martiño cando veu ás terras do Lucus Augusti.

-¿Son anacoretas...? ¡Se tal son, non entenderán da crianza dos nenos...!

-Non tal, que están felizmente casados, con sete mulleres de xeito..., ¡a cal máis facendeira!

Teodomiro, ao saber iso, puxo mellor cara, pero aínda así seguiu inquirindo, preocupado pola correcta educación do seu Miriño:

-¿Teñen fillos? ¿Duros, rexos, ben mantidos e ben criados...?

-¡Fillos e fillas teñen; tantos, que logo parece a tribo daquel Xacobe da Biblia...!

Con esas referencias o Rei púxose ledo, ledo e confiado:

-Daquela mira de levarlles ao Miro; e quédate por aló co meu Príncipe..., ¡unha tempada, o tempo que sexa, ata que se afaga, ata que saiba tanto ou máis cá eses sete sabedores...!

-Maxestade, ¿que debo entender por iso que dis de “afacerse”?

-¡Pouco sabio es se non me entendes! Afacerse con eles é..., ¡dominalos, superalos! O meu fillo será sabio de abondo cando consiga esquecerse de que é fillo dun Rei, ¡desde que saiba andar el só pola vida!

Martinho dispúxose a comprace-lo Rei, encantado, que así, asemade, dedicaríase a corrixir cantos rusticorum atopasen no seu cabalgar, de par daquela Vía Romana pola que tiñan que camiñar para dar chegado, novamente, ao tal Bolannio, tamén coñecido como Val Verde do Camiño.

Entrada no Bolaño actual, pasada a ponte do río Flammoso.

Chegaron ao Castro do Val Verde, segundo o plan previsto, recorrendo a Vía Braccara – Lucus Augusta – Gigia, un día de sol, coas cereixas maduras, tanto, que xa pasaran de coloradas a mouras; un día óptimo para estalicarse na sela dos seus cabalos e coller os acios, ¡ás mans cheas! Miro nunca tal vira, pois as cereixas de Braga chámanse, e son, uvas; o que non lle entraba na cabeza era que aqueles sabios as comesen coa coia incluída, e iso que lle explicaron que o facían para limpa-las tripas..., ¡sucias de tanto manxar cabritos!

-¡Martinho, estas parras son arbóreas....!

-Miro, sonche cerdeiras, que vén do latín cerasus... ¡Como ves, trátase dun froito celestial, digno dunha terra celeste! Cando queiras ir a por uvas, daquela teremos que volve-la vista atrás...

-Non tal, que meu pai díxome que non volva por aló ata que sexa máis sabio que un Rei; e máis forte que un Rei; e máis humano que tódolos Reis deste mundo, desde aquí á Mesopotamia. Conseguir todo iso levarame..., ¡un século, máis ou menos!

-¡Aquí, con estes mestres, nesta paisaxe, e saciado de cabritos..., coido que algo menos!

-o-

Así está agora a Vía romana ao seu paso polo poboado de San Martiño de Bolaño.

Din que estas pedras brancas proceden da ermida que fundou aquí mesmo o propio San Martiño.

Naquel Castro, no Verde, no do Val Verde, hoxe Castroverde, cabeceira do condado de Flammoso, ou Chamoso, daquela mandaba Lucano, un velliño de barbas brancas que non decidía ren sen escoita-las partes, por moitas que fosen; despois diso, consultaba coa muller:

-Dime, Gala, ¡estiveches atenta á miña enquisa!

-¿E logo, non? ¡Coma sempre!

-Daquela, ¿a quén lle das a razón, quén a merece?

Gala, a bondadosa Gala, a sapientísima Gala, máis pretora que un pretor, despois de moito cavilar, opinaba. Sempre o facía rebaixando nas culpas alleas, por aplicación daquel aforismo que lles oíra aos romanos: ¡In dubido, pro reo! Con esas..., ¡causa finita!

A Miro gustáballe xogar con Aurora, que era a máis nova das netas de Lucano. Xa lle gustou desde o día primeiro, que casualmente estaba alí por xunto da ponte levadiza do castro. Sen medo algún, tívolles do ramal das bestas para que se apeasen, tanto Miro coma o señor Martinho. Pois ben, como aquela simpatía dos rapaces era recíproca, notoria, un día Frau Gala díxolle ao seu home:

-Gran Xefe, teremos que educar esta netiña, esta Aurora, cos requisitos do Protocolo Real..., ¡que che vai para Consorte! ¿Notaches que lle gusta a Miro...? ¡E á viceversa, tamén!

-Si que o notei. Daquela, avisa nas cociñas que lle dean xelea real, acotío, desa que nos traen dos trobos do Albaredo...

Así comezaron as aventuras do noso Miro polas terras do Castro Verde, que así as contan os vellos deste lugar, ¡e a súa palabra é unha escritura, que sempre o foi!

-.-

O colega Ramiro

-¿Ves comigo, que vou busca-las vacas...? ¡Cando se cansan de pacer en Xivil, lárganse polos prados de Pozos arriba, para terminar empolicadas na hedra das penas dos eremitas, nese sitio que lle din, de Santa María Madalena da Pena!

-Que é iso de Xivil? Onde está Xivil? Para qué teño que ir ao Xivil? ¡Que veña onda min, sexa quen sexa!

Miro era así de imperioso, esixente, que lle viña da súa caneta bracarense.

-¡Para o carro, compañeiro, que aquí, ao de hoxe, ti non es Rei; nin sequera fillo de Rei, que Martinho díxonos que te tratemos de igual a igual, ti por ti, que iso quere teu pai, pois El si que é Rei!

-Perdoa, Ramiro. Mandáronme que me levase ben coa xente do aquén; daquela, ¡fiat voluntas tua!

-¡Iso está mellor; iso é suevo; quero dicir, suave, que suevo tamén son eu, fillo do Gardián deste Castro! Daquela, xa que te apeas, eu úpote no mellor dos cabalos, neste branco, que seica é igual que un que tivo o Señor Sanct Iacobvs, daquela que lles predicou aos hispano romanos, ¡segundo contan os vellos deste lugar!

Nos prados de Xivil

-Ese non o quero, que é de moita alzada; prefiro o teu...!

-Tanto mellor pola alzada, que así aprendes a alzarte por ti mesmo... ¿Miro, qué fas; por qué o arrimas a esa parede? O ramal cóllese cunha man, e coa outra, as crinas..., ¡despois de acariña-la besta! ¿Non sabes que canto máis besta, máis aloumiño se precisa para domealas? ¡Pois, si! Díxomo meu pai, Gontrán, que por algo é domeador de cabalos...!

-Este bicho non me quere; ¡non ves que monea!

-¿Décheslle un mañuzo de verzas...?

-¡Aínda non!

-A propósito, escoita estas razóns: Díxonos o Conde Lucano que todo por aquí aceptamos a teu pai porque nos trouxo a paz; e cando hai paz, temos tempo para asa-las castañas, e comémolas tranquilos. Se comemos, filosofamos..., ¡pois o pensamento sae do estómago! Con fame, sae da cabeza, e a cabeza, con fame, tira para os lados. Aplícalle este conto ao cabalo..., ¿ou pensas que é burro? ¡Se fose un burro, daquela non esixiría os seus dereitos!

-Tes razón, que mira ti por onde acougou..., ¡despois de darlle as verzas!

-Miro, agora, ¡xa!, dille que sodes irmáns, pero que vas montar nel porque..., ¡porque alguén debe guiar, e ti sabes preguntarlle á xente no caso dun extravío! Faino antes de que a besta se decate de que está sendo manipulada...!

…

-¿Sabes, Ramiro, que non foi difícil?

-¡Claro que non! ¿Cantos anos tardarías en descubrilo por ti mesmo se outro non cho dixese? Lucano non se cansa de dicirnos que o que ensina é o que máis aprende, porque para ensinar hai que pensar, e para aprender nin sequera iso.

Miro estaba abraiado con aquelas leccións:

-Querido colega, nada diso me dixeran en Braga! ¿É que os lucenses queredes pasar diante dos braccarenses? ¡Mira que alí somos moitos, tantos que nin muralla precisamos para defendernos..., e coas pedras dela fixemos paços!

-¡En Braga está o Rei, pero aquí témo-lo Mestre! O Rei ten abondo con ser Rei, que ser Rei e filósofo, dous traballos son. Ademais diso, os cortesáns seica son uns pillos..., ¡que precisamente por pillar chegaron a cortesáns, moitos deles! Aquí as cortes dedicámolas ao gando...

-Aló abaixo tamén hai xente honrada...

-Non o dubido, que ben di Lucano que de honrados empezaron, todos, a eito, pois honrados nacemos, pero os cabaleiros non tardan en esquecerse de que van montados, e daquela póñense a pensar que naceron así, ¡así de altos!

-Ramiro, fálame en suevo, pois con esas reviravoltas tan lúcidas e tan lucenses non te entendo!

-Ti, polo de agora, só tes que contar vacas, que iso me dixo meu pai, Gontrán, que tamén é o xefe do gando. Para iso imos a Xivil, ou a Pozos, ou á Pena..., que por alí están os vaqueiros, cada un con cadansúa aguillada, respondendo de cen vacas e dez touros.

-Nese caso, xa as terán contadas! ¿Por qué non nos poñemos a xogar, ti e mais eu..., tal que á billarda?

Pero o outro púxolle mala cara; disentiu e argüíu:

-Un Rei, e quen di un Rei tamén pode referirse ao fillo dun Rei, un Rei de guerreiros, ¡que non é igual que un Rei guerreiro!, ten que contar por si mesmo as mesnadas para non levar sorpresas, nin na vida nin nas batallas..., empezando polo reconto das hostes inimigas!

-Nada diso me dixeron en Braga...

-¡Nin Braga nin calzón! Ti aprende e cala, para que non te enganen eses cabaleiros da..., diso, da faldra minguada!

Aurora

Madrugaba tanto, que talmente honraba o seu nome. E nunca se lavou na cisterna do castro, chovese ou nevase, desde que por si mesma o fixo, pois Lucano, seu avó, tíñaa acostumada a baixar, de cedo, ao pichoco do Rego do Azor. A avoa Gala, pola súa parte, neutralizaba na cativa aquela educación de varona, emulativa do Xefe Lucano, lográndose así, simultaneamente, un equilibrio, unha personalidade rexa, pero imbuída nun espírito sensible.

Nunha daquelas madrugas, Aurora entrou sen recato no cubículo de Miro, e arrebolándolle, pola porta da estancia, as pelicas de la branca que o acarapuchaban no seu catre, deu en meterse co rapaz:

-¡Estamos no verán, e ti dormes envolto nestas pelicas de lá...! ¡Nin que foses unha meniña nada recentemente!

-¿Que fas, descarada? Aquí non estamos na Braccara, e voume constipar co resío da mañá; ¡e logo que a lá tanto saca do frío como calor dá!

-¿Ti vas para Rei dos suevos, sexan do Norte ou Sureños? Di meu avó, Lucano, que o Rei que nos reine debe saír á intemperie antes de que o inimigo esperte, ¡faga frío ou foguee!

O Príncipe tomoullo a broma:

-Aquí, no país lucense, con estes sabidechos tan lúcidos, non temos inimigos que vencer: a cultura, doma!

-¡Pode ser! Pero tamén di Lucano que o peor inimigo dun Rei está en si mesmo..., ¡se non sabe durmir cun ollo aberto, e non precisamente o dos foguetes!

-Viñeches de espreita, para comprobalo, ¿non si?

-Vin para outra cousa, concretamente para recolle-lo dentón do centeo, ámbolos dous, que o precisa ese druída das barbas roxas, Arxeriz, ¡que llo vai ofrecer a Odín!

O dentón fixo ricos e famosos aos “Zeltia”.

-Acaso como beberaxe para o almorzo?

-¡Pero qué pouco sabes da vida...! A vida, moitas veces, empeza coa morte, coa morte da propia nai, que para dar á luz, como lle pasou á miña, tanto deu, que se desangrou! Ergo, coa ergotina do dentón fervido, tomada a tempo, en infusión, esas hemorraxias atállanse. ¿Rapaz, segues no teu limbo, ou baixaches ao mundo real?

-¡En Braga non temos dentón...!

-¡Claro! Iso é porque sementades trigo, que así sodes de señoritos. O valor do dentón, noutros sitios chamado “cornezuelo”, ponlle ao centeo canto lle falte para igualarse co trigo... De igual xeito, un home cativo pode pasar por riba dos grandes, ¡sumando virtudes!

Miro xa estaba abraiado, que logo lle pesaban máis as leccións castroverdenses que a coroa real de seu pai.

-¡Nunca vin unha cativa que tanto saiba...! -Confesou.

-Diso estou segura; ¡o caso é que a guapura naceu comigo, pero a sabedoría lévoa ao lombo, que abriga e non pesa! –Coqueteou co Príncipe.

-¡Chufona! ¡Pareces romana..., que non sueva! ¡Nin sueva, nin suave!

-Isto non é gabarse, nin é pecado coñecerse... Pecado sería dicirlle a Miro que son guapas as mozas que dormen mentres os paxaros cantan, pois esas teñen lagañas..., mentres as outras témo-la cara rosada!

-¿Rosas, na cara, e tamén na horta, ademais desas que levas na cabeza?

-Si, nas meixelas..., de tanto lavarnos con auga fría e clara! Si, nos ollos..., pola espreita dos casulos abrideiros! Cen deles romperon esta mañá, na miña horta, e arestora son rosas fortes, de bo ver. Si, no nariz..., pois de tanto cheirar rosas, de rosa é a miña fragrancia! Si, nos oídos..., que traio abellóns zumbando nas orellas, de tantos como escoitei almorzando néctar roseiro! ¿Minto, ou non minto, señorito Miro?

-¡Non o sei, muller, que ti tes verbas para min descoñecidas! Voume lavar contigo, ao río; e do río, ao dentón imos, xa que logo!

-Fas ben, meu Príncipe, que eu non quero por Rei a quen se lave en olas barrentas..., pois o barro, por cocido que estea, barro é! Daquela, meniño da Braga, pon os calzóns, e ven comigo ao Rego do Azor..., ¡antes de que saia o sol!

-Sen almorzar, non, que daquela caparame o cuco, e..., ¡xa sabes, os fillos dun Rei para inzar son!

A rapaza era doutro pensar:

-Se o cuco se mete contigo..., ¡cápao ti!

-¿Muller, sabes que tes saída para todo?

-Obrigas, Miro, obrigas..., que por algo me chaman Aurora! E se teño que ser a túa Aurora, daquela...

Do Rego do Azor, ben pasados por auga limpa, montañeira, fóronse, ámbolos dous, aos centeos da Agra das Sete Cancelas. Alí, Miro, nunha restra de tres palluzos enrestrou pampillos e papoulas, á vez que fitaba, arroubado, á súa moza.

-¿Vaste coroar Emperador? –Díxolle ela, ríndose del- Os romanos tamén se coroaban..., pero facíano con loureiro, que mo dixo meu avó!

-Iso..., ¿por qué?

-¡Que Xanciño es! Os loureiros son..., inmarcescibles!

-Non tal; inmarcescibles son as auroras, porque saen acotío... Ademais diso, as divas coróanse con pampillos e papoulas... ¡Agarda un momento!

Ela refusou o agasallo:

-Non cha acepto, que non son diva...; ¡en todo caso, Aurora!

-¡Diva fágote eu, miña Princesa! Mira, así. Agora, de xeonllos posto, adoro en ti á deusa Ceres, á dona destes campos floridos. ¡Salve, Aurora, deusa de tódolos verdes deste Castro Verde...! ¡Máis ou menos, un millón!

-Estás máis tolo có tolo da Pena Grande, que xa é dicir!

-Rapaciña, ¿sabes qué tal a temos? Pois que outros tolean ouveándolle á lúa, pero a min pásame o mesmo..., cantándolle á aurora, á miña Aurora!

-Miro, xa está ben de andrómenas; déixate de flores, que aquí viñemos a por dentón...

-Pero, muller, imos deita-lo pan..., se o percorremos por estas cales!

-Pola fresca non se deita, que pola fresca non tronza; arestora as canas do cereal están húmidas, húmidas e flexibles, ¡que por algo te fixen madrugar! Aquí, neste condado de Chamoso, non se collen as troitas coas bragas enxoitas.

-¡Pícara, máis que pícara!

-E ti..., un paspallás! Como sigas paspallando, ese cuco de Trascastro vaite capar, pero xa te avisei!

-¿Onde está, que o capo eu?

-Os cucos sempre están detrás de quen os escoita, pero cucan para adiante, ou iso parece, que por algo son cucos! ¿Sabes cómo tes que facer? ¡Dígocho eu! Coa dereita apañas no dentón, e coa esquerda...; ¡coa esquerda gárda-las túas partes!

-¿Como teño que facer; así, poñendo a man por diante, como fixo Adán cunha folla da súa parra?

-Es máis pasmón có mesmo paspallás... ¡Un mozo que así se deixa enganar, mal Rei será!

-Se me axudas, podo espelirme...

-Daquela empeza agora; agora mesmo; ¡xa! Apaña o dentón coas dúas mans, como fago eu...., e mais non por iso me deixo catar!

Con aquelas bromas, duns e doutros, Aurora gozaba, e Miro aprendía, que en bo sitio estaba, e con boa xente comía, pois de todo, e de todos, precisa un Rei..., se quere reinar!

-.-

Arxeriz, o druída

Aquel druída sempre tiña xente ao seu redor, pero neste día Miro madrugou, tanto ou máis que de costume, así que o pillou acendendo a lareira e facendo experimentos filosóficos, cun tizón na man:

-Sete pallas con sete nós..., matan o tirizó! Se tes a espiña caída..., levanta o ánimo, e daquela mira ao cume das pallozas, pois de mirar para abaixo, baixo caerás! Polo pique, repique, as verdades verdades son; e se non se fai o milagre, perdo un capón! ¡Oh, meus ollos! ¡Que miro se miro ao Miro, que aquí vén, a cabalo dun cabalo branco..., feito un Santiago, aquel Apóstolo que non me deixaba trapallar!

Apeouse Miro e deulle unha aperta ao filósofo, en son de amizade:

-¿Como te chamas, Druída, que non me gusta chama-la xente polo seu oficio..., salvo que sexa Rei?

-Arxeriz me chamo; pero outros, con peor intención, dinme, O Último..., ¡porque xa non quedan druídas, conversos que foron! Curandeiro son, e sacerdote tamén, pero non do rito de Melquisedec, pois aínda están a voltas coa miña conversión..., ¡e iso que o fan de parte de don Santiago, un cabaleiro que morreu e volveu! Por ser como son..., se me enfado contigo vai ser a túa perdición!

-Druída xentil, membro da xentileza do Castro Verde, ¿ameazas a Miro..., sendo un simple vasalo?

-¡Nel alerto, meu señor! Un sabio que lle diga as verdades ao Xefe, non será vasalo, será colaborador. Un sabio que lle diga mentiras, desas que regalan os oídos dos necios, lévao á perdición. Os amigos necios sempre son amigos, que se lles descubre facilmente a intención; os amigos listos poden parecelo..., e non son!

O Príncipe quería saber, máis, moito máis, pois a un sabio, por moito que se esprema, sabenza lle vai quedar.

-Se tan listo es, ¿por qué non te fuches para Braga, que alí é onde está a xente bragada, e non na Fonsagrada, pois aí, de presente, só teñen faquires en Rozabragada? Se te cansas de andar, pódeste quedar en Aquas Flavias, que é a chave..., porque está no medio do Camiño real!

-Rapaz, eu non preciso desas larganzas, que medro por dentro, ¡que é onde temos a chave grande, a das grandes magnitudes! ¿Quen foi capaz de medir un cerebro, un corazón, unha vontade? ¡Ninguén! ¿Por qué? ¡Por iso, porque son cousas inabarcables..., de cativas que son! Cousas cativas, pero dun potencial abafador. Da semente humana sae..., ás veces, un home; e outras, un animal! Non tódolos homes son homes..., pero todos pertencen á especie animal! Pola contra, dunha semente vexetal sempre sae un vexetal..., ¡que niso non hai falacia! ¿Enténde-lo conto, meu neno?

-¡Regular! ¿Como é iso de que o home é un ser animal..., tendo a facultade de pensar, de recapacitar, de civilizar, de fagocitar as propias impurezas?

-¿Que se é animal...? Sempre foi animal..., máxime desde que caído está! Andan por aí eses de Santiago dicindo que o van levantar, pero, como non sexa con padiolas...! O caso real, o experimental, é que algúns homes, certos homínidos, son máis animais cós ídem..., pola categoría das animaladas que fan! Por veces superan ao oso, e outras ao cocho... ¡Son máis raposeiros cós raposos, que xa é dicir!

-Oíndote falar... Pero ti, ¿que es, druída ou filósofo? Martinho díxome que es un rara avis... ¡Gallaécico cun laudem, foron as súas verbas.

-Iso depende do péndulo! Cando penso, daquela son filósofo; mais, cando rezo, mutatis mutandis, rito druída opero.

-Entón, cando rezas, non tes pensamentos?

-¡Non fai falta telos! Rezar e a cousa máis sinxela do mundo, unha simple entrega, que todo consiste en abrirlle a Deus, a calquera deles, as portas da alma, e dicirlle algo así como: “Señor, Ti ben sabes que son cativo, pois cativas son as miñas portas. Daquela, como Ti es Grande, non cabes por elas, pero precisamente por iso, por ser Grande, es Deus. Nesta disxuntiva, xa que non podo medrar, pídoche que te fagas cativiño, que non cativeiro, das miñas medidas, para que podas demorar comigo, sequera un anaco! ¡Amén!

-Con iso, Deus, o Deus de tódolos deuses, é capaz de poñerse á túa altura, tan miúdo?

O Druída medio se enfadou:

-¿Como, se non, sería Deus? O Rei que non é capaz de sentarse co mendigo...; ¡non reina no mendigo! Reinará no cabalo..., pero o que é no mendigo, non!

-Arxeriz, suposto que algo tes de profeta, ou que por tal te teñen, ¿coidas que chegarei a reinar, e que, se a tal chego, terán en min un bo Rei?

-A reinar, non sei; pero a rei, dos de minúsculas, chega todo home de ben.

-Daquela, as mulleres, qué? ¡Eu teño irmás...!

-¿As mulleres? ¡Ti es parvo: as mulleres todas son raíñas, pois mandan nos homes, desde Eva, e todo iso sen levanta-la voz! Se non me cres, abre os ollos..., sequera sexa de cando en vez!

-Dime outra cousa, Druída: ¿Por qué contestas as miñas preguntas con outra pregunta se despois diso acabas informándome?

-Non é de sabios a tardanza en contestar; pero si é de sabios repreguntar xa que mentres se repregunta, dámonos tempo a pensar. ¡Os galegos sómosche así! Fíxate cómo seremos, que incluso os que viñestes de bárbaros, tanto aprendestes dos nativos, que daquela Roma recuou..., ¡a pesares da súa cultura e das súas trallas! Por iso se fala de que Roma deixou os camiños deste país ben trillados..., ademais de empedrados!

-Grazas por todo, Arxeriz. Se chego a reinar, mandarei que te enterren nesta Lomba do Castro Verde...; ¡e no cume plantarei un carballo, en lembranza túa!

-As grazas terei que darchas eu, por escoitar, que agora xa sei, máis ou menos, o que de ti cabe esperar.

-Nada dixen de importancia...

-Pouco fai falta dicir para coñece-lo animal: ¡se rincha, é cabalo; se fala, e fala ben, aínda que non sexa home, camiño de selo vai!

-¿Non me dás unha redoma das túas apócemas, ungüento ou xarope que sexa..., para males do corpo sandar?

-Dinche xarope de pico..., e non vas mal, pois quen cura a alma, medio corpo ten curado! Por hoxe, máis nada. Se es home, vaite ás cereixas, antes de que as defunten os merlos, que xa poucas deben quedar; se es animal, no Val Verde onde pacer hai!

-Iso non cho entendo...; ¡nin a metade!

-Co entendemento non hai metades; ¡ou se está, ou non se está! Desde que papes as cereixas, déitate debaixo das cerdeiras, e daquela ponte a pensar, pois ao entendemento chégase despois de moito matinar! ¡Así foi desde Adán!

-¿Coidas que niso adiantados imos?

-Os galaicos, si.

-Logo, ti es galaico...?

-Celta miña avoa, romana miña nai, e sueva a miña dona, que por suave me deixo dela afeitar. Todas nadas no Castro do Rei, Azúmara abaixo, cerca do Miño, ¡que ese é meu pai! ¡Se isto non é ser galego, que o diabro me leve, ou me esconda nun palleiro!

-¿A onde, de onde?

-¡Onde vai ser, ao Ceo! ¿Coidas que Deus se deixa vencer polo demo? ¡Tentar, si; e se non, que llo pregunten a Cristo! Pero só ata certo punto, que miúdo Rei temos! Ao Deus dos cristiáns non hai deus que o engane, ¡que cho digo eu, e iso que son profano!

-.-

Lucerna

Sabedora Lucerna de que Miro adoitaba lavarse na pía do Azor, un día agosteiro tívolle a chegada facendo que enchía unha sella coa ferrada.

Castiñeiro de Bolaño, xunto do río do Azor.

-Son Lucerna, filla de Gontrán, e irmá de Ramiro, teu colega na escola deste lugar.

-Ben fixeches en dicirmo, pois unha moza no río, a estas horas, de non ser Aurora por Xana te tomaría.

-Se queres, douche de beber auga fría, que pola miña ferrada mellor che sabería.

-Non está mal, nada mal, pois Aurora, de estar aquí, por unha verza bebería; así que, das ferradas, neste Rego do Azor, desafeito estou. Na miña Braccara, a xente de meu pai bebe en cuncas de prata...

-¡Esa Aurora, esa desvergoñada...! ¿A quen se lle ocorre darlle de beber ao fillo dun Rei..., por unha verza raxada?

-¡Non é un mal bicarelo! ¡Nin Aurora unha mala anfitrioa!

-Eu sei mellor como tratar ao Rei, meu señor..., ¡pois as fadas, miñas madriñas, que vou para Raíña saben, que tal vaticinaron! Por iso me van ensinar a ser cortesá..., que é máis que ser xana!

-Non queira Deus tal cousa..., pois as cortesás están erradas! Aínda falta a primeira que chegase a ser raíña verdadeira..., por moito que despracen nela! A que tal che dixo, podes crerme, foi unha Mala Fada. Estou aquí para deprender, pero disto tamén che podo ensinar. De paso sábete que na Corte Braccara endexamais houbo cortesás..., co puro que é meu pai!

-¿Ensinarme, ti? ¿Ensinarme..., a amar? Coido que xa sei..., polo moito que diso oio falar!

Miro, certamente irritado por aquela tentación tan descarada, a punto estivo de subir para o Castro, en solitario, pois aquela Lucerna ofrecía demasiado. Lucerna, en por si, ou quen enganada a tiña! Pero coidou que era mellor desfacerlle os erros, predicarlle aquelas virtudes das que ela, ignara estaba, pois é lei de reciprocidade ensinar ao que non sabe. Nesas emocións, sen pensalo máis, botoulle unha man á sella, pola asa lateral, e díxolle á Lucerna:

-Como me prace camiñar de par teu, en amigable diálogo, ti colle estoutra, e daquela ímolas virando cara ao Castro!

-Lévoa eu, na miña cabeza, que así non a ergo tanto...; ¡a cabeza, digo! Con iso fágome humilde, aquí por xunto do fillo do Rei, pois iso da humildade tamén mo aconsellou meu pai, Gontrán, que el tamén é fillo de Rei, un Rei dos francos...

-Muller, que non cortesá, ese fillo do Rei Teodomiro ao que te refires, aquí non está. Quen veu no seu lugar foi un estudante..., un estudante das experiencias vitais, que lle gustaría leva-las mozas polo van, pero habendo unha sella en medio, máis seguros van. ¡Máis seguros e máis formais! Daquela non serei eu quen avasale á filla de Gontrán, que é un bo amigo de meu pai. Se iso fose pouco, ti e mais eu xa bebemos pola mesma ferrada, cousa que irmandados nos fai! Se lle quero ao Ramiro tal e coma se fose un irmán, ti, que es súa irmá, ¿non resultará que tamén es, de meu, media irmá? ¡Polo menos, iso!

-Miro, Miriño, eu queríate conquistar..., ¡para min! Sequera un cacho; e coa auga do Azor, tan riseira como é, un feitizo botar... ¡Así mo aconsellou a Fada Morcega, unha que ensina a namorar!

O rapaz riuse:

-Daquela..., ¡mala mestra é, pois a pouco te bota a perder! Un Príncipe non se pode namorar dúas veces, se é de lei, que iso me dixo a miña hagja, unha muller de ben!

A moza quixo pousa-la sella mentres se lle escapaba un suspiro, saído do fondo do peito:

-Sendo así, ¿de qué podemos falar, ti e mais eu, dous rapaces que ferven, sen xuntoiro posible?

-¡De tantas cousas, muller, que tempos virán nos que homes e mulleres, afianzada a súa personalidade, convivirán sen..., tolear! Vou empezar: ¿Ves este camiño, este Camiño Ancho, esta Gran Vía? ¡Pois, coma todos, leva a Roma; e á Braccara Augusta, tamén! Os camiños que levan, levan e traen, que así vin eu, amigos buscando e amigos facendo, fosen homes ou mulleres, ¡pois a convivencia é o que ten! Polo Camiño das Galias, Ovetum entrando, onte viñeron nosos avós, os teus e mailos meus. Daquela, xa que viñemos, e xa que quedamos, aprendamos, xuntos, a quere-la terra, a non deshonrala con xacementos espurios, pois, ¡miña pobre!, ferida quedará se feridas lle facemos, tal que arrebatándolle a virxindade! ¿Enténde-lo, muller mal aconsellada?

-A verdade é que moito, non, pero, ¡gústame oírte!

-Iso me pasa a min cos teus dicires; ergo, temos que irmandar mellor para facernos comprender, pois, cando hai fraternidade afórrase moito, incluso nos falares!

-¿Pourquoi?, que dicimos os francos, os que deles vimos, tal que eu.

-Pois…, ¡xa falan os ollos por nós! Mira as herbas verdes deste prado verde, aquí, nas abas do Castro Verde: as herbas póñense ao servizo da divindade, pois tan só a divindade as pode facer, reproducir, regar e medrar; por iso se senten irmás nosas, no pracer e tamén na dor. ¿Non notas que sofren debaixo das nosas pegadas? Aínda así prefiren sufrir e calar; ¡facer de alfombras para gusto nos dar! A herba é sublime, ¿non si? ¿Enténdelo; agora si?

-Tanto o entendo, que as quero bicar. ¡Herbas, herbiñas do meu lugar, bico en vosoutras ao puritano Miro, que me ensinou a querer con fraternidade! Bícavos a filla de Gontrán, aquela que quixo ser cortesá para estar cerca deste fillo de Teodomiro...; cousa innecesaria..., xa que me toma por irmá! ¿Pousámo-la sella, outra vez, aquí, na herba, pois coa fatiga do meu corazón trábaseme a lingua, e sen falar non sei andar?

-Pousémola, muller, fermosa Lucerna, que así cóllote do van, aquí por xunto destas canaveiras que abeiro nos dan; pero, iso si, en boa irmandade, sen tentacións que nos leven a pecar! ¿Escóita-lo cuco? A ese tamén lle propuxeron namorar nos niños alleos, pero, de pillabán que é, non escarmentou! ¡Non sabe o que perdeu!

Pero falando doutra cousa: Seica lle gustas a Recesvinto, do Druída neto, así que, cando eu sexa Rei, na miña Corte viviredes, cabe da miña Aurora! Ámbolos dous casados, que xa lle encargarei a Martinho que vos case. En Braga hai moito que facer, e farédelo en graza de Deus. Alí quero seguir coa Corte, ao Sur, que é un sitio máis conflitivo, máis fronteirizo. Quero mandar, e ser respectado, sen por iso deixar de ser amado, en tódolos castros da Gallaecia, desde este de Lugo aos das ribeiras do Texo, e desde o mar da Fisterra aos Campos Gallaeciae, que caen ao Leste, alén do Sella.

Na miña Corte, en Braccara, non quero faccións nin cortellos. Quero sabios, moitos. Quero guerreiros; listos e pacíficos, a poder ser. Quero vaqueiros, uvas e cereixas; dentón saneiro... Pero, a tal momento, o que máis quero, son mulleres decentes, mulleres que ensinen a selo co seu exemplo..., ¡lonxe da Fada Morcega!

A rapaza abriu uns ollos tan grandes coma unha ferrada:

-¡Que panorama, Deus; qué futuro! ¿E daquela, as cortesás desa bruxa pirula...?

-Se algunha aparece..., botareina ao monte, a pacer, con súas irmás, coas bestas!

-Miro, Miriño, daquela serás un bo Rei. ¡Que Deus te bendiga; amén!

-Serei bo se os vasalos non se senten avasalados; se me axudan, se me axudades a reinar.

-O que é por min, ¡empeza xa!

-¡Iso non será mentres viva meu pai! ¿Ou é que ti non respectas a Gontrán?

-¡Tanto coma a un Rei..., pois o rei primeiro, o máis grande, para min, sempre, será meu pai!

-Ben falado, muller! ¡Daquela lémbrate de que eu tamén teño…, iso, pai!

-.-

Na caza do xabaril

Adestramento de guerra; e de paso, carne para asar. A Miro adestrouno Rudesindo, Garda Maior do Val Verde do Camiño.

-Empezaremos aprendendo a correr..

-¡Diso xa sei!

-Corres moito, pero quen corre é o teu cabalo. ¿E se caes, ou te tira, ou cho matan? Un cabaleiro ten que correr igualiño có seu cabalo..., ¡por se llo rouban! Iso é o que mandan as leis da cabalería andante..., ou sexa, cabaleiros que andan, desde que se cansan e paran de correr! Rapaz, meu aprendiz de Príncipe, unha retirada a tempo é unha vitoria, con cabalo ou sen el, que xa o dixo César, aquel da Guerra das Galias..., daquela que foi ás pitas e saíu galeado! Os suevos estámosche cansos de emigrar, que levamos gradada media Europa; media Europa vista, desexada, e..., perdida! Pero do Finisterrae non nos poderán botar se resistimos, sexan godos ou visigodos, vándalos ou alanos; ¡se aquí enraizamos, se aquí prosperamos!

-¡Para iso, e para máis, contade comigo!

-¡Para iso valerás..., se sabes cazar!

-Estou aprendendo... E ademais de cazar, sei historiar, que estou ben informado de que entramos aquí no 409, e de que, despois de dous anos de brega, chegamos, con Roma, a un foedus (pacto) que nolo firmou Honorio; en virtude dese acordo, este territorio converteuse en federado de Roma, como regnum (reino), e nós os suevos obtivemos a cidadanía romana, pasando a ser romanos fetén polo Edicto de Caracalla. Con todo isto, nós quedámonos co terzo de mellora, pasando os vándalos asdingos ao Sur, á “Vandalucía”, etcétera, etcétera. ¿Que che parece?

-De momento, razoar sabes, ¡que xa é algo! Pero, ás veces, coa razón non basta, pois o contrincante sabe diso, ou non sabe. Daquela hai que poñelo en razón, coas forzas de cada quen. Coas propias, e tamén coas que xunte cos seus, cos seus amigos, concitados pola auctoritas de quen teña poder e saiba vencer. O Xefe, de primeiras, ten que convencer, e para iso só existe unha fórmula, ¡saber! Só quen sabe ten dereito a querer; e querendo é como se chega ao poder!

-Todo isto, meu caro Rudesindo, está ben, pero entendo que non é materia de educación física...!

-¡Si que o é! ¿De qué vale darlle forzas a quen só teña, só use, a razón da forza? ¿Non será mellor usa-la forza da razón? O Xefe debe suxerir, propoñer, estimular. Tan só cando a indisciplina do subordinado se encrespe, só naquel intre, ten dereito a ser coactivo, mandón. Manda-lo súbdito ao alxube, como din eses bérberes da Volubilis, pode ser preciso, pero sempre será un signo de fracaso, pois, quen ben ensina, suspensos non debe dar!

(Walili, ou Volubilis, é unha antiga cidade romana sita no territorio do actual Marrocos, a uns 20 km ao norte de Mequinez, ao pé do monte Zerhun, e a 4 de Mulay Idris, a cidade santa de Marrocos. O xacemento arqueolóxico de Volubilis é posiblementre o xacemento romano mellor preservado desta área do Magreb. Foi incluído na lista do Patrimonio da Humanidade, da Unesco, no ano 1997)

Miro obxectoulle:

-¡Hai disolutos sen remedio, en permanente disolución social; polo menos, iso é o que di meu pai, Teodomiro, a quen tanto admiro!

-Certo é que os hai, pois eses tales son difíciles de ensinar, ¡pero o Xefe fará ben ordenando..., que lles ensinen a razoar!

-¿Se nin así razoan, daquela..., estaca? ¡Supoño!

-Con xeito, engorde, sen ira, pero darásllela! Con xeito, pois eses tales adoitan ser levantiscos, contaminantes e convincentes, que se lles dá ben acaudillar..., mesnadas de carneiros!

-Estame parecendo que non é un bo oficio iso de gobernar...

-O difícil non é ser, pois a ser calquera pode chegar, por elección ou por herdanza; o grave está en estar, en perdurar, en merece-la perdura, en pasar á Historia Real. Pero agora, calemos, que ese xabaril estanos ollando...

-Ese, non, Rudesindo; ese é femia..., que detrás vén a cría!

-Daquela non sexamos nós os causantes dunha orfandade..., ¡que bastantes orfos no mundo hai! Olla pola sinistra, que aí asoma outro, grande, con pintas de caporal...

¡Rapaz, tíralle esa xavelina! ¡Con brío e sen pavor! ¡Agora! ... ¡Aquí o tes, caído aos teus pés!

-Non quixera ter que matar; ¡non me gusta!

-Foi en defensa propia, a única xusta. ¿Non quererás que aí arriba, no Castro, os nosos pasen fame, habendo animais soltos?

-¡Non; iso nunca!

-Daquela, nestes casos terás que cazar, terás que guerrear..., aínda que guerreiro non sexas de teu natural!

-¡Se o teño que facer, fareino..., en ben da humanidade!

-¡Así se fala, Miro; así fala un Rei..., un Rei que tal título merece ter!

-.-

Na lagoa de Monciro

Desde Pozos Miro subiu a Monciro, polo carreiro que vai de Carballedo a Serés. Acompañouno Pepe de Carballedo, un pintor que pintaba cos ollos, a falta de pinceis; tan ben pintaba e tan ben relataba que as súas descricións pegábanse á memoria dos interlocutores.

-Este carreiro aínda cheira a celta, non si, meu querido Pepe?

-Así, nevado, o subiron, daquela, cos romanos pisándolles os calcaños..., pero cometeron un fallo, que non se decataron de que, tempo adiante, chegaría o verán, derreteríase o xeo, evaporaríase a lagoa grande..., e menos mal que tiñan un bo plantío de teixos para envelenarse, para morrer con dignidade heroica!

-¡Heroicos si que foron; os celtas, digo, pois a lexión de Ciro, aí abaixo, cavando valados na retagarda, non se atreveu a subir..., mentres quedasen celtas vivos! Este Medullius, pasou na Historia dándolle o nome, ¡o nome dun cemiterio!, a un conquistador sen conquista: ¡Mons Ciro, un nome e un monte, que miúdo trofeo! Por engado, para pagarlle a felonía, Roma cedeulle ao Centurias unha boa parte das terras contiguas, esas que forman a actual parroquia de Cirio. ¡Roma non pagaba aos traidores, pero aos covardes, si!

Aló arriba, nos cumes do Monciro, pararon pouco, que lles axeaban as venas entre o frío invernal e mailas cambras históricas, pero como ían de solemnidade, que non de varanda, a conciencia levounos a outro punto sacro, que diso se acordaron ao baixar en Serés por diante dos fornos do cal:

-Oes, Pepe, onde tamén estarán calcinados, rinocerontes incluídos, será na Cova da Valiña, ¡meus pobres, tantos séculos chovéndolles enriba!

-Pero mira que tes razón, meu Miro, que sempre a tes, mais eu deixábao para outro día tendo en conta que levas sandalias de coiro, que non borceguís, e con este tempo..., o catarro púxoche voz de violín!

-Como os da Valiña coas orellas non me van escoitar..., falareilles de alma a alma, co sentimento afinado!

-Daquela, fiat voluntas túa, dómine!

Diante da cova volveron a rezar, pregándolle a Deus que non permitise aos caleiros quitarlle a pedra..., calina! Pero na Coruña o cal de Seres chegou a pagarse moi caro, así que Deus compadeceuse deses veciños pois os outros..., os outros xa resucitaran, que o fixeron daquela que baixou Cristo ao seo de Abraham!

Coa catarreira enriba, Pepe de Carballedo quedou con Miro en levalo a Bergland, desde que mellorase, para que coñecese ao mellor zoqueiro da bisbarra, que daquela..., adeus catarros!

-.-

O Príncipe rendeuse ante o Zoqueiro.

Miro quedou marabillado da destreza do Zoqueiro de Bergland, outro suevo, especialista en zocas; ¡séxase, médico das catarreiras!

-¡Que Deus te bendiga; e que meu pai te premie, que lle vou propoñer te nomee Zoqueiro da Real Casa! ¿Xosé María, aceptas?

-¡Por min non vai quedar; e se me traes a pel dun xabaril, ben curtida, crávollela enriba..., que así quédache a salvo, tamén, a pantorrilla!

Un Rei, e neste caso un Príncipe aprendiz de Rei, sempre gusta de premiar as iniciativas, propiciando que algún día se invente a Seguridade Social..., grazas, neste caso, ao Zoqueiro de Bergland. Berg-land = Terras de montaña; dos montes, dos montes do Monte Cubeiro, ¡case nada!

O vate

Miro, canso de aprender, pois todo o mundo se emperraba en facerlle saber, a continuación do Mons Ciro e do Mons Cupeiro, subiu ao Monte do Pradairo..., para Lugo ver! Alí, no Miradoiro da Serra, atopouse cun guedellas que non quitaba ollo dun toxo florido, falándolle en verso, tal que se parrafease cunha amada!

-¿Que fas aquí, neste outeiro? Este non é sitio para un vate... ¡Deberas estar na Corte, vaticinando, perorando...!

-Cabe do Rei toxos hai, pero non florean. ¡Prefiro os toxos ás lanzas da garda real!

-Se chego a Rei, para Braga comigo irás; alí dareiche un horto, un horto que teña un bieiteiro, ¡para que non lles cantes ás espiñas, pois os bieiteiros non teñen chorimas!

-Daquela é mellor trae-la Corte para aquí, para Lugo, nesta Gallaecia do Norte, tan parecida á nosa Suabia! En Lugo tamén temos bieiteiros, no Rego dos Hortos, ¡e xa están regados, coa que cae do ceo!

Terras de Suabia, ben parecidas ás nosas, que por iso arraigaron aquí os suevos.

-Iso da Corte..., tamén me gustaría levala para Santiago..., que alí está enterrado aquel Apóstolo do Cabalo Branco... ¡Xa sabes!

-Se para Santiago vés, deixa aló os santos, ¡que é máis divertido telos en Braga!

-Iso, ¿por qué?

-Na terra da raíña Lupa, con Santiago abonda, que é moito Santo de Deus! Ademais, iso, co tempo..., xa o fará Xelmírez! Apunta este vaticinio, que se cumprirá, vive Deus!

-¿Quen é Xelmírez? ¿Outro sabio?

-¡Non é, será! Será un home grande..., ¡ademais dun gran home, digno dun palacio real! Pero non llelo digas en Braga...; ¡gárdame o secreto!

-Iso, ¿por qué?

-Porque será un roubasantos, Santa Susana incluída, pois esa Compostela ten vocación xunteira, de xuntar..., que os vexo vir!

-Veralo ti, que por algo es vate. E xa que es vate, vaticina: ¿Onde temos os perigos; por qué periga este Reino? ¡Seica o andas dicindo, e por iso tiña ganas de falar contigo!

O vate, que estivera tombado, daquela ergueuse, sobresaltado:

-¡Gárdate dos godos, coma do inimigo malo; e se non lles temes, gárdate dos visigodos, seus primos, que aínda son máis godos! Con eses compadres teremos vodas, pero enterros, tamén. Porén, e por eles, os ventos virán do Sur. ¡Ai de ti, Florinda; ai de ti, Oppas; ai de ti, Rodrigo, que entre todos abrirédeslles as portas aos nestorianos, aos islamitas!

Miro estaba fríxido, tanto, que nin a camisa lle chegaba ao corpo:

-¿Cales portas? Este campo verde da verde Gallaecia non ten portas; e de montes, pouco, que ben mansiños son, que por algo os suevos, os suevi ou sueben, pousamos en semellante suavidade..., daquela que enxames fomos!

-Meu Príncipe, tampouco eu vexo esas portas, por altas que fosen aquelas xambas do Hércules, pois os vates só vaticinamos o que intuímos, e só intuímos o que cheiramos! Mais agora que o dis, cala, agarda...; ¡o Sur chéirame a queimado!

-¡Mentres non sexa a morto...!

-Diso tamén haberá, tamén; ¡oito séculos de mortos! E encima diso, chamaranlle Reconquista! Mais, como está distante, polo de agora falemos dos vivos. ¿Non é certo, Miro, que estes campos están que saltan? ¡Fíxate neles...! ¿Saltan, ou non saltan?

-Só vexo salta-las choias, voando polo ar, que veñen de pacer nas hedras desas murallas do Castro; ¡e tras das choias, un fatado de andoriñas, máis ledas có sol!

-¡Xa sei quen me falou deses mouros, deses bérberes! Foron as andoriñas, ¡que teñen aló abaixo o seu pazo invernal! ¿Coidas que só veranean os fillos do Rei? As andoriñas gánanche niso, ¡que primeiro invernan, e despois veranean! Por algo saben moitas cousas do aquén e do alén do estreito bérber. De Oriente virán novas profecías, novos vaticinios, que acenderán á xente do Libro, unha parte deles, aqueles que creron a medias nas profecías dos vellos profetas, ¡e Agar, aquela media esposa, tamén terá o seu día! Daquela os fillos de Agar, medio renegados, medio relegados, predicarán..., ¡ata Covadonga, e non máis, pois eles non son suevos, e tremerán de frío nas nevaradas!

-¡Os teus futuribles arrepíanme, meu Vate! Vaticina en presente; ¡prego!

-O poeta do presente é o adegueiro real..., que vos emborracha a pracer, esquecéndose dun próximo espertar! O meu vaticinio estimula utopías e soños, que só serán reais se o Rei soña grandezas para este solar!

-Non, ho, non esaxeres, ¡que cousa máis grande cós campos verdes desta Gallaecia non existe, nin pode habela!

-Niso estou conforme; e se para defendelos houbese que tinguilos de vermello..., aquí tes o meu sangue!

-¿Que fas, Bardo, qué fas; por qué corta-las veas...; lémbrate que son túas!

-So foi un pinchazo; e de ti espero outro tanto..., para xunta-lo sangue plebeo co real! ¡Veña, faino!

-¡Xa está..., co meu propio puñal! ¿E agora, qué?

-Coas feridas xuntas, o sangue mestúrase...; ¿ves ti? ¡Xa somos pobo, xa somos raza, temos un país común, propio, e como tal, compre defendelo!

-¿De qué vale todo isto?

-¡Aos poetas, de moito! Xa o descubriron aqueles aedos gregos, pois mesturando o sangue dos patricios co dos plebeos inventaron a Democracia, unha filla fermosa, ¡tanto, que nin Fidias soubo retratala!

-Segundo ti, do sangue mesturado, comunicado, sae unha filla común que se chamará Democracia... ¿Será Raíña, reinará...?

-¡Por suposto! Con ela viviremos en paz e concordia...; ¡cousa fina!

-Sendo así, con esa fraternidade..., ¿quen mandará?

-O mando será temporal, cos relevos que pidan os tempos. Daquela rexerán os mellores, ou que, por tales, os cidadáns os teñan. ¿Paréceche ben isto de camiñar cara adiante?

-¿Iso evitará ter Caciques...?

-¡Tranquilo, que tamén farán falta! Entón serán xefes os mellores, os ases...!

-Con estes vaticinios..., ¡non será cousa de durmirse nos loureiros!

-¡Ti verás! Como din na Fisterra, que alí entenden, asemade, do mar e da terra, camarón que se durme..., ¡caput! ¡Lévano as correntes!

-¿As correntes de opinión?

-¡Esas, tamén! E agora, Príncipe Miro, déixame toca-la lira..., ¡que por min, para Rei, estás aprobado! ¡Parabéns!

-¿Así; sen máis...?

-O resto son materias doutro lugar. ¡Vaite, e déixame en paz, na destes campos floridos, que outros coma eles, na terra, nin Deus os fará!

-Estes xa son de Deus...

-¡Naturalmente! ¿Vaslle ensinar, ti, a un poeta? ¡A un vate, neste mundo, non lle ensina ninguén! Mentres haxa lilas, e liras, e verbas floridas..., os poetas serán os cantores delas!

-Por min, que non quede. ¡Amén!

Laurus nobilis

Miro, despois daquela clase tan clásica, mesmo á volta do Miradoiro subiuse ao loureiro máis grande do Castro, e desde alí, facendo bucina coas mans, berroulles aos castrexos do Val Verde:

-¡Mirádeme, meus amigos; ollade para min, que aquí estou subido, e nunca máis nun loureiro me veredes!

-¿Iso, por qué? –Berroulle Lucano desde o seu cabalo.

-Nunca máis me veredes..., porque agora mesmo me apeo dos lauros, para sempre! ¡Amén!

Desde aquela andaina, o Bardo do Castro Verde non deixou de vaticinar aos catro ventos, costa arriba e costa abaixo, polos cumes e polos chans, que Miro, o noso Miriño, fillo do gran Teodomiro, gran Rei sería. E así foi, ¡que na Historia está!

-.-

Martinho, o Santo Preceptor

Á final do verán celebrouse no Castro a festa do pan. Os mozos segaron o centeo...; as mozas ataron os mollos...; e os cativos repasaron o pallar, ben repasado, suco a suco, para que ningunha espiga se perdese, cousa que lles criticou Lucano cando diso se decatou, advertíndolles que as espigas sobrantes por algo caídas están, e son réditos aos paxaros debidos, cobranzas compartidas, que as merecen polo seu alegre piar; ¡en consecuencia, devolvéronas ao pallar!

Na eira do Castro, colectiva que era, as mulleres da mantela desataron os mollos; e de esparexidas as espigas, aqueles forzudos déronlle ao malle, sen piedade, cantando a coro, entre todos, loanzas ao Deus que lles daba aquel pan de cada día, día a día, coa suor da súa fronte, e non coa do de enfronte!

Aventado o cereal, fanegas de ouro, Miro e Ramiro, cos outros rapaces do lugar, foron moe-la fornada, en alegre procesión, aos muíños da pedra redonda de Penalonga, río Chamoso abaixo, artimaña traída polos suevos da súa Xermania. (As aceas, que son cousa parecida, foron copia dos mouros, que non invento, pois eles non tiñan fervenzas no país da súa orixe. Os romanos, como tiñan escravos, e tamén moinantes muiñeiros, moían á man)

As mulleres, despois de espallar, cousa que se lles daba ben, ¡con tal de cimbrar!, prepararon as artesas de amasar. En canto ao forno, roxou Lucano, cos vellos do lugar, Druída incluído, pois esa cousa de face-lo pan, ademais de ciencia, ten o seu ritual.

Xa anoitecía cando quitaron as bolas do forno, poñéndoas ao frío; e daquela volveron a roxar..., pois os xabarís requiren moita calor para asar!

Era noite pecha cando no torreiro pararon de bailar, e Lucano palmeou, convidando a cear.

A noite avanzaba, pero o noso Miro non se retiraba, matinando que no talaiot do castro, coa somnolencia dunha cea pesada, o Vixía de quenda igual se durmira. Aínda que non se coñecían inimigos declarados desta Comunidade, el aprendera no seu escolar que ata os santos tiveron contrarios, e que cumpría vixiar! Daquela, sen máis dubidar, cara ás ameas deu en pasear:

-¡Sentinela, alerta! –Berroulle ao chegar.

-¡Alerta, estou, que Martinho son!

-¿E logo, a sentinela desta Fortaleza, o seu mozo gardián?

-Aí o tes; acurrunchado, durmido, que unha cea pantagruélica fai marmota a calquera. Na miña experiencia tiven por certo que así pasaría, e daquela... ¡Non sería eu quen deixase sen garda ao futuro gardián deste Reino!

-¡Adulador!

-Non tal, que deberas saber que non é adulación o que se pode demostrar... Ti vaite ás pelicas, que mañá tes que estudar; ¡tes que seguir estudando, que esa é a túa obriga, unha obriga real!

-Niso non concordo, por moito que sexas o noso Martinho, pois isto de vixia-lo noso Castro, albiscando por tras das ameas, dá ocasión para pensar. ¿Ou queres a exclusiva do matinar?

-Xa que queres pensar, fagámolo, ámbolos dous, a porfía. ¿Ves esa lúa, tan chea e tan branca, que a pouco reloce coma o sol? Aí onde a ves viaxa máis cá min, pois na miña Pannonia tamén lucía, tamén pasaba, ía e volvía. Meditando nisto cheguei á conclusión de que a lúa, con respecto á terra, vén a ser coma un fillo con súa nai, que corre ao redor dela, como para defendela, precisamente cando está ausente o pai sol. ¡Eis aí a miña responsabilidade! Perdoa, pero non cho sei dicir doutra maneira máis..., metafórica!

-Martinho, ¿coidas que o home chegará a voar, e non precisamente con as de cera, como fixo Ícaro? ¡A min gustaríame ir, con Aurora, de lúa de mel á lúa!

-De momento, só podedes ir en espírito, coa imaxinación; pero disto, desta impotencia, física, actual, cabe augurar unha esperanza no discorrer finito da Humanidade..., ¡que nos vén da intelixencia infinita, e ata certo punto, participativa, de Deus! O caso é que ese Deus, ese Deus Creador, sópranos pouco a pouco, segundo coida que o imos entendendo, ou merecendo! Ti mesmo, hoxe, estiveches a moer neses muíños hidráulicos, ¿non? E leváste-lo froito nun carro de rodas, ¿certo? Pois iso tan simple xa son adiantos, adiantos do home caído..., que preconizan outros!

-Martinho, ¡moito sabes!

-Ben sabido, só sei, precisamente de min, de min mesmo, meu Miro, que teño capacidade de aprender. Tamén sei que ese pouco que sei indícame que é tantísimo o que se pode chegar a saber, que aínda non sei nada, ou case nada, do que irá descubrindo a humanidade..., á forza de imaxinar!

-Xa que logo, ¿sabes qué estou pensando? ¡Pois que coa natural humildade que tedes os sabios, os sabios e mailos santos, moi humilde ten que ser o Rei que vos queira entender!

-Agora pregunto eu, que non entendo...

-Mentira parece, vindo de ti, Martinho. Direicho doutra maneira: O Xefe soberbio, aquel que poña as nubes por trono, nun reino etéreo, vaporoso, pretensioso, ese tal non pode cheira-las flores..., que lle pillan lonxe! Se non cheira as virtudes da terra, as dos homes que por aquí deambulan facendo boa dela, entón, che digo, aló arriba, nas neboeiras, só participará dos raios, e dos tronos, que ese é o froito deses vapores que nos envolven. ¿Expliqueime agora?

-Explicácheste, Miro; e non só te explicaches ben, senón que vas empezando a decatarte de que reinar é servir. Mandar é servir. Toda a convivencia é servir...; ¡servir para algo que teña utilidade!

-¿Como, cómo; qué dis? Daquela os bardos...; daquela os pintores...; os músicos e demais musaregos...; ¡como non é útil a súa labor, non teñen utilidade; polo menos, sabida!

-¡Radicalmente incerto! A esencia da utilidade, o sublime dela, está nesa aparente inutilidade das cousas inmateriais. ¿Que é máis nobre, máis limpo, o material ou o inmaterial?

-¡Esa dúbida ofende, Martinho!

-Nese caso, deixa aos bardos cantar, que se con iso conmoven aos espíritos rudos, iso é facer, facer espírito do material, ¡do rudo material!

-Falando de cantar...; ¡tanto falamos, que con estas filosofías chegou un día novo! ¿Non óe-los galos...?

-Si, os do curral...; os outros están en Francia!

-Daquela, xa que non temos inimigos á vista, imos as pozas dese río, do Azor, para lava-los ollos en auga fría, para espertos seguir; e de espertos, vivir, que máis vive aquel que menos durme!

-Ben dito, rapaz, ademais de bendito, pois a función dun Xefe tamén consiste en esperta-los dormentes, e deses hainos en tódalas razas..., menos, se acaso, na sueva!

-.-

Estragos útiles, ou utilizables

Outra lección desta escola foi a daquelas Sentenzas exemplares, tal que esta que lle aplicaron a Wolf, un estragador profesional.

-Reunidos neste Tribunal, eu, Conde Lucano, de todo Chamoso Señor, a Wolf vou xulgar. ¡Que calen eses barulleiros, que é cousa seria pondera-la honra deste rapaz! A ver, mozo, ti, cómo te chamas?

-Señor Conde, nas augas do Miño bautizáronme de Wolf, nome familiar que vén de meu avó, ¡avó dun Lobo!, como vostede sabe, pois diso, vostede mesmo, padriño foi; pero aquí, neste Castro da Verdura, a onde orfo me trouxeron para me coidar, coidar coidáronme, pero oféndenme a cotío chamándome Lobo, e dicindo de min que son o Destrozón do Carnaval. Como ve, Conde Lucano, xa que aquí meu Padriño non lle podo chamar, ¡isto que me fan é unha ignominia!

-¡Vexamos, vexamos! ¿Como te declaras?

-¿Eu? ¡Inocente, claro; máis inocente cás augas do Pradairo!

-Daquela que opinen os teus agraviados. Ti, Aurora, ¿que dis qué che fixo?

-Acusaba, avó, pero iso foi en tempo pasado. ¿Non ve que pon cara de mágoa? ¡Coitadiño; meu pobre!

-Isto pode ser unha falacia deste rapaz... ¿En definitiva, que che fixo?

-Xa que insiste, direillo. Faloume mal do Miro, que me dixo que o viu pecar con Lucerna, xacendo no Prado Grande da Herba.

Por alusións, Lucerna pediu avogar por Wolf, e concedéronllo:

-Non foi tal, que no prado só repousamos, de vir coa sella grande, que Miro axudoume a traela..., tal que un irmán!

-Cala, Lucerna, e ten coidado cos falares, pois, como din os romanos, Excusatio non petita, acusatio manifesta.

-¡Así Deus me salve!

-Vale, vale, que se en ti confiamos, en Miro aínda máis.

-Daquela, por min, basta, que esta intriga fixo auga.

-¿Quedan acusadores...?

Nisto pediu a palabra unha Zagala:

-¡Servidora! Das ovellas, gardiana, e de nome, Pastora. Este Destrozón, ou Estragador, que dos dous xeitos lle chaman, tenme os nervios tensados, que me di, a miúdo, que vén o lobo, que está chegando, que vai salta-la cancela, e daquela collo medo e afalo ás ovellas para os cortellos do Castro.

-¿Cantas ovellas che comeron...? ¡Cóntaas, e declara!

-¡Ningunha, Conde Lucano!

-Nese caso, desta querela non farei caso, que non foi mal aviso terte avisada..., aínda que non fixese falta!

-Señor, coido que o fai con picardía..., estragando, de paso, os nervios das veciñas!

-¡Cala, muller, que espelirse, aínda que sexa por unha picardía, é cousa sa! A ver, ti, Canteiro, que o sinalas co punteiro, ¿onde estragou…?

-Aínda que non teño testemuñas, por sabido dou que este rapaz, de noite, desfai os lenzos da muralla do Castro, aqueles que de día reparo..., coa agravante de que o fai para terme entretido, que así cortexa impunemente na miña filla, Aelia, ¡mentres fago o que el desfai!

Lucano, despois de consulta-lo coa dona:

-Unha filla que ten que ser gardada..., nin é filla nin é nada! Neste caso, querela sobresaída, pois estas probas circunstanciais nin son probas nin son nada! ¿Queda alguén sen falar…, á parte dos mudos?

-¡Coa venia! Eu, que son Vate, e de apelido, Bardo, acúsoo de me remendar. ¡Por tódalas Musas que si! Ponse cara a min, sorrindo e mirando ás flores, coma quen que as cheira, ¡e daquela dálle por cantar!

-¿Consideras que iso é grave..., cantar? ¿Antes ou despois do xantar?

-¡Si que o é..., porque canta mal!

-Iso está fácil de arranxar: ¡ensínalle a rimar! ¿Quedan máis acusacións?

-¡Si, as miñas, as propias dun pecador arrepentido! –Dixo Wolf.

-¡Pero se ti es o propio reo, un Destrozón convivencial!

-Por iso mesmo, nunha función lavatoria, autorredentora, acúsome; acúsome de estragar a convivencia castrexa, pero teño unha virtude: ¡que sei pintar! Se me encerrades nun calabozo, tal que na gruta do Castro, daquela deixarei tódalas paredes rupestradas, e así os turistas pagarán..., en beneficio do Tesouro Real!

Martinho, que estivera calado, aplaudiu aquela oferta, que beneficiaría ao seu Rei. E Lucano sentenciou:

-¡Ten razón! Isto évos un problema cidadán: Como Conde que son, e por tanto, con mando xurisdicional, a miña Sentencia sería venderte a Roma, de escravo..., ¡polo pícaro que es, polo latín que sabes! Mais, como temos aquí un aprendiz de Rei, vexamos qué xustiza sabe facer. Miro, Príncipe Miro, aquí está o acusado: ¡dálle Sentenza!

Lucano baixou da cadeira patrucial, e Miro asentouse nela.

-Ti, Wolf, un wolf mansiño, ou máis que un wolf, un golpe, un wolf coa pel dunha ovella, ¿coñécesme, coñécesme ben?

-¡E non hei! ¡Ti es Miro, noso futuro Rei!

-Daquela, xa que me coñeces, ¿acátasme?

-Desde hoxe, si. ¡Amén!

-¿Por temor, ou por afecto?

-De momento, digamos que, por temor, que iso xa é algo; e despois..., en reciprocidade!

-Burro non es, pero ladino..., moito!

-Miro, ¿podo falarche, eu? –O fillo de Gontrán, coa man alzada.

-Si, Ramiro, meu Conselleiro in pectore; ¡dime!

-O Destrozón dixo que é pintor, pero omitiu especificar que pinta cabalos, e tan ben o fai que llos quita ao mellor cabaleiro..., mesmo de entre as pernas! ¡Xa me entendes!

-¡Oh! Iso cambia a cor do asunto. ¡Vexamos, Wolf, vexamos! No hipotético caso de que eu chegue a reinar, e se daquela me atacasen os Vándalos, sexan silingos ou asdingos, ¿que farías por min?

-Señor, a cousa é doada: ¡Roubarlles os cabalos, afanárllelos; antes, antes de que se poñan a cabalgar contra ti!

Miro levantouse da cadeira xudicial, disposto a ditar Sentencia:

-Amigos todos, civis que non súbditos, mestres e condiscípulos desta escola rural, virtual, do Castro Verde Lucensis, ¿vedes como ata o diabro pode servir para ben se se pon a traballar? De momento, este Wolf, na corte de meu pai, será un sospeitoso máis, un sospeitoso a vixiar; pero, cando sexa inevitable guerrear, o Destrozón estragará, que por agora as guerras así se fan, ¡de desgaste total! No futuro xa se verá... Por conseguinte, FALLO: Que Wolf sexa instruído nas artes marciais, que se agora, de folgado, é pillo, cando se poña a suar, e súe ben, ¡xa abrandará! ¡Cúmprase!

Daquela mesmo, que aínda estaban reunidos, ¡oh casualidade!, o Vixía do Castro avistou, polo Sur, un Correo Real. Martinho e mailo Miro adiantáronse á ponte levadiza:

-¿Que novas traes, Corremundín, da Corte de meu pai?

-¡Malas, Señor, que a vida térrea alugada está! Teodomiro séntese mal, e daquela quérevos dar os seus últimos consellos reais. Despídete, Príncipe, desta xente que tanto te aprecia; abandona, momentaneamente, esta Comunidade, que partimos, agora mesmo, tra-los cabalos permutar.

-¿Á présa...? Non farei tal, que estes amigos son leais: sabios e leais, de toda irmandade; e se busco outros..., daquela Deus dirá! Amigos deste lugar, castrexos do Verde Castro, untade os eixes dos carros, coma sempre, coas vergas do xabaril; e despois diso, cabalos aparellade. Tódolos cabalos que teñades, sen esquece-lo meu, o branco. Calzade espolas. Requiride lanzas. E despois diso, sen outra demora, todos ao Sur, pois este Norte, este Castro Verde do Norte, de aquí non se moverá, que para sempre será o marco e maila referencia da miña herdade. ¡Miña escola será!

-.-

Aquí remata a..., ¡a historia, pois lenda non é!, de Miro, Miriño, ¡que se é nova ou vella, iso tanto dá! Despois disto veu a súa Historia, a de maiúsculas, a Historia dun Gran Rei, aquel Rei sueborun que tan ben se levou cos seus veciños, cos bretóns, ¡a quen os galegos de ben nunca debéramos esquecer! Polo que fai a Martinho, que así o escribían do Miño para abaixo, nesta bisbarra do Chamoso quedou, e proclamouse por Santo, encomendándolle, de alí en diante, máis parroquias, máis igrexas, cás que tiña, daquela, o propio Santiago.

-oOo-

A sucesión da Coroa Sueva, a diferenza da Goda e doutras coetáneas, era por herdanza, séxase, de pais a fillos; ¡iso si, coas mulleres no fogón, maiormente porque elas non tiñan forzas para lanzas empuñar! Así, a Hermerico sucedeuno o seu fillo Reckila, pasando deste a Reckiario. En canto a Mirón, que seica tivo un fillo coa Aurora do Castro Verde, herdouno este, un tal Eborico, tamén coñecido por Eurico, ¡un economista que se anticipou ao euro, pero, en diminutivo!

Ese nome de Mirón, que é un cóctel de xermano, latín e grego, acaíaselle perfectamente ao novo Rei: Un rei simultáneo, de suevos e de hispanorromanos, en boas relacións, tamén, cos bizantinos. Iso de “Mirón” –repito, para que non se esqueza-, corresponde ao gótico “Mereis”, que significaba algo así como, “O que máis”. A interpretación para os latinos, que diso quedaba moito neste país, era a de, “Miro, Mironis…! Fose como fose, e fose o que fose, certo é que aquel Preceptor, aquel San Martín, o Dumiense, séxase, aquel Abade de Dumio, fíxonos un gran favor coa súa inmigración desde Panonia. ¡Que Deus llo pague…, e que reparta!

-o0o-

Xosé María Gómez Vilabella