¿QUE TRAIO NA MALETA? -III-

 

.../...

Se eu non fose unha estatua, de non estar achantado en bronce, miúda patada lle ía dar a este campo para facelo falar. ¿Por que deixaches ir aquelas feiras, ou é que te saturaches de secretos? Máis é, que te deixaches urbanizar…, pero...,  desde que se perdeu a urbanidade!

Xa que calas, xa que non falas, fareino por ti, comezando por aquel choclear das zoquiñas, daquelas zoquiñas das feiras e das festas, tinguidas ao fume. ¡Así está de pisado, de premido, este real sitio! ¡E tan real que é, coa de cousas que aquí pasaron, un sitio tan cativo, feiras e festas, ou máis ben un batido delas, posto que non había feira que non tivese algo, ¡moito!, de festa, nin festa na que non houbese feira; ou os noivados non teñen, non tiñan, algo, ¡moito!, de feira?

Perfecta e profundamente asentado neste chan, agora teño consolidado o pasado; consolidado e concentrado, todo: luces, sombras, ecos, ventos…, así que xa me podedes preguntar, de todo, ou de case todo, pois para todo terei respostas nos meus beizos broncíneos, nos meus ollos broncíneos, nas miñas orellas broncíneas. ¡É o que ten a densidade da materia, que o recibe todo, e todo o conserva!

Xa que tanto vos importa a emigración como para anunciala con tracas e foguetes, ¿por que non me preguntades polas cousas da vosa facenda? Así, aquelas niñadas de ranchos, que emigraban da casa para ser utilizados nas outras, nas deles escasas. ¿Era ou non era emigración? A diferenza, fóra a alma, estaba en que non había que pagar para que os levasen; e logo que a cocha nai, de quedarse na veciñanza, igual tiña ocasión de volver a velos se os soltaban polas corredoiras do lugar, tal que para que eles mesmos se abaixasen na colleita das mazás e das landras, ¡tantas que había daquela!

Isto era dramático, pero aínda o era máis que o señor Saavedra tirase de coitela…, para que aquela nai non tivese máis fillos, para que se apoltronase, para que se cebase, devolvendo os favores recibidos. ¡De alí en diante, nin amores nin fillos!

As pitas, que se quedaban sen o seu galo, engaioladas nos buses de Montaña. A vaca estéril, que se desfacían dela precisamente por negarse a parir xatos con destino a emigración: Madrid, Barcelona…

E por último, aquel silencio compunxido daquelas mulleriñas que non volverían a mercar laranxas para a súa prole. Este silencio, actualmente, vese apropiado, nos outonos, por unha pléiade de cogomelos, case todos comestibles, que brotan á sombra destes carballos de Mosteiro coma se fosen paraugas rescatados daquelas feiras; para abeirar, que? Para abeirar os ecos de tantas conversas, de tantas preguntas que, no seu día, non tiveron cumprida satisfacción. ¡É ben certo que a Natureza ten horror ao baleiro!

-.-

Vosoutros, humanos, ou que por tal vos tedes, cos vosos ollos de carne, que estes meus xa non o son, ¿a que esperades para chorar con este relato daquel dramatismo secular; a que esperades para pedirlle a Deus que abra a intelixencia e mailo corazón dos nosos políticos, dos nosos economistas, dos nosos administradores, para que aquelas miserias, aquela praga indefinida e indescritible, non volvan a producirse?      

Xa que aludín aos nosos produtos, fillos incluídos:

Nunha casa labrega non había mellor calendario cá súa despensa, así que, se a víamos baleira, festas pasadas e mallas rematadas! Baleirábase a despensa pero enchíanse as huchas do pan e das patacas; máis tarde virían as castañas… ¿As castañas? ¡A pena é que chegaban tarde, coas festas pasadas, pois, de telas, as nosas avoas aforraríanse o traballo de face-las tortas! Asadas gustábanme, pero, bullós, en Montecubeiro chamados “billós”, con leite da vaca marela…? ¡Máis que de cardeal!

Coa chegada do outono, que era igual a dicir, despois do San Froilán, mandáronme á escola de Maxide. Aquel ano, aquel inverno, meu pai, en vista de que nomearan Maestro Nacional para o colexio que solicitaran, e conseguiran, entre el, Tellado de Sagaruxe, e mais Evaristo de Candal, comprometérase para poñerlles escola aos nenos. ¡de cinco a vinte anos!, en Millares, na Valeira, pois o de Baleira para min segue estando baleiro de contido!

A escola de Maxide comezou nunha habitación da vivenda do propio Evaristo, que daquela aínda non remataran as obras do seu colexio, que o facía enriba dun alpendre, coas escaleiras por fóra; hoxe, ¡meu pobre!, abandonado, esquecido, pero de min, non!

Este, este foi, o escenario das miñas xestas infantís,

pero hoxe nin curral é!

A parte dianteira, aberta, servíanos de paraugas cando chegabamos antes da hora.

Do colexio non me esquecín, pero do nome do Mestre, si, que houbo dous antes da paréntese bélica, un tal Matalobos, e o outro, Santos Carbón. Non consigo lembrar cal estivo primeiro; do que si me acordo é de dúas cousas: que sendo tan cativo xa entrei, e me sentaron, cos grandiños, grazas ao que aprendera na casa, con meu pai; a outra é que miña nai levoulle ao Mestre unhas medias de lá, branquiñas, ¡como que as fixera cunha lá boísima, que lla mandara unha tía súa desde Montevideo!, e díxolle, máis ou menos: -Acordeime de vostede, pois, como estamos achegándonos ao inverno, e aquí arriba, parado, logo vai ter frío… Aquel Mestre nunca me castigou; ¿sería que non o merecín, ou en agradecemento polas medias? Na porta da escola nova nunca se puxo a tricolor porque chegaron a San Cibrao os camisas azuis antes de comezar o curso. ¿Daqueles mestres, que? Leváronos á fronte, para que disparasen, pois os rapaces estaban mellor gardando nas vacas, -pensaban eles, aqueles caciques levantiscos-, e canta máis burremia, máis obediencia!

Os xogos no recreo do curral eran algo brutos, de nenos grandes, pero eu collín o costume de entrar na cociña de Candal, onde tamén había unha avoíña, que metía estelas na lareira da cociña vella tan pronto como vía aos cativos refregarse as mans.

¿Que aprendín? ¡Maiormente a convivir…, e a non baixar polas escaleiras sen permiso previo! Alí había un mapa de España, que meu pai non o tiña na súa porque xa viña nos libros, pero máis chamaba a atención de colgado nunha parede. O neno non se cansaba de ollalo, ben alleo a que lle tocaría recorrelo ao longo da vida. O primeiro que aprendín naquel mapa non mo ensinou o Mestre, senón un fillo de Raúl, que eran portugueses, dedicados a serrar madeira con serra de aire, que así lle chamaban. Díxome: Este cacho que dá ao Poñente é de meu pai: é Portugal!

¡Mira ti por onde aprendín a ser cosmopolita con aquela lección fraterna, portuguesa…, doutro emigrante, para min, inmigrante!

Ao resto dos “colegas” tamén os lembro con gratitude, pois ensináronme de todo, de todo un pouco, principalmente a xogar, incluso ao burro, ¡que sempre o aproveitaban os meirandes para saltar por riba de min!, pero o que máis me gustaba é que naquel sitio só tiña que chamar de vostede ao Mestre, que na casa, ¡nin con meus pais, pois, daquela, non facelo considerábase pouco menos que unha blasfemia!

-.-

Falando de aprender… ¡Deus, canto aprendín neste campo de Mosteiro, nesta feira, picardías incluídas! Tantas, que ata non sei por cal comezar. A tal intre estoume lembrando, acaso por asociación de ideas, daquela historia que lle contou a miña nai o Parañolo de Veiga, seu primo. Foi talmente aquí, metro arriba ou abaixo: Esperabamos polo Saavedra para que esterilizase a nosa cocha da cría cando pasou por diante o Xan da Cazurra, así chamado por ser fillo dunha leonesa. Xusto díxolle á prima da súa dona:

-Aí o tes, o meu único rival, pois a min téñenme por listo, pero eu confésoche que non rivalizo con ese Xan, o Sancristán máis listo de toda a diocese.

-Xusto, cando así o dis, ti, con sincero que es, razón terás, pero eu, máis que por listo sempre o tiven por bo cristián, vivindo exemplarmente, austeramente!

-¡Si, pero máis ben á conta dos ricos, que iso só o fan os listos! ¿Sabes a última?

-Se non é certa, aquí diante do neno prefiro que cales, que bastantes malicias se oen nas feiras, así que o traio para que me axude co cesto, pois, do que non, mellor estaba na casa!

-Muller, digo o que me dixeron, así que, de haber pecado, non é meu! Dáse o caso de que andamos en tempo de precepto, xa sabes, Pascua Florida, e o noso Xan foise confesar co propio Crego da Parroquia, que lle advertiu:

-Mira, Xan, que a absolución non é válida se se calan pecados graves, así que, dime: quen está esgotando o aceite da lámpada á forza de mollar o seu pan, tanto óleo que me deron no bispado?

Xan: –Señor Cura, desde aquí fóra non oio o que me di; ¿quere facer o favor de poñerse vostede por fóra, e eu paso para dentro?

Permutaron, e daquela, Xan, xa dentro do confesionario, preguntou:

-Señor Cura, por un casual, vostede saberá quen anda mollando o seu pan na muller do Sancristán?

O Cura, desde fóra:

-Ai, ho, tes razón, que desde aquí maldito cousa se oe, así que, teñamos a confesión en paz. Ego absolvo pecatis tuis...

Miña nai bramaba; daquela os contos era o único cine que había; e por outra banda, que o seu neno, servidor, tan inocentiño, escoitase aquelas trolas, non podía resistilo, así que despachou ao Gandoy:

-Dálle as miñas apertas á túa Silvina, que por certo é das miñas primas a máis querida, e ti vaite, pois se estamos entretidos vai pasar de largo o capador, Daniel, e mira que tarde se nos fai para retornar por ese monte da Capela, que seica andan os fuxidos.

-Xa que me antepós, voume, pero ao Cura non lle teñas medo, que ese vai escarmentado para unha tempada.

¡Que inxusto foi aquel Xusto con aquel Cura de Luaces, tan boíño que, cando me levaron a confirmar, deume catro onzas de chocolate, catro!

-.-

 

Mosteiro: foise a xente e viñeron os coches.

Campo de Mosteiro, campo silente, que de tan calado xa pareces selénico, fala, di algo, ti tamén, que che cedo a palabra, unha vez máis, mil veces que sexan. Fala por min, referenda o que digo, pois, de tan incribles que son, que foron, aquelas cousas, aqueles episodios, sen testemuñas non me van crer. Eu entrarei no “tema”, como agora se di, e o resto pólo ti:

Aquela invasión da xente de Pena, ¡en pena, non, en plena alegría!, que tódolos sete de setembro, véspera da súa festa, facían soar os seus zocos de cargadiños que ían, eles e mailas súas bestas. ¡Mosteiro está en débeda con eles: débelles unha homenaxe, acaso outra estatua simbólica!

Os de Pena viñan, pero outros fuxían, canto lles daban de si as pernas, tan pronto comezaban as leas dos de Montecubeiro cos de Valonga; pola esculca das feas, que ningún deles as quería, e as outras casábanse, deseguida! Claro que para guapas as de Cadrado, desfilando con traxe de estrea en cada feira, ¡que así casaron de ben! Merecíano: ademais de ben traxadas, eran guapas, boas, simpáticas… ¡O malo é que en terra de cristiáns só deixan casar con unha, con unha soa, e para iso, por días de vida!

Daquela non as había fáciles, así que o Narciso devecía; tanto, que a falta de mulleres íase ás troitas, e apañábaas coa man!

Iso das mulleres guapas…, ¡Deus, que drama, que así toleou, de celos, aínda que infundados, seica, o vello Brañanova!

Os da Valonga discutían polas mozas, pero o Garduña discutiu de política, con tanto énfase que, máis ou menos en dez metros á redonda de onde estou, de onde me puxeron, tirou de “Solinger” e esnafrou un falanxista! Seica acabaron cos palleiros de Mosteiro facendo fachas de palla para buscar aquelas nafres, pero amenceu, e nin con esas! O que non sei é se tivo cárcere… ¿Dime, Campo, volveu por aquí aquel Garduña?

Garduña tiraba de barbeira, pero o Penelas tiraba de tesoiras, que nunca xateiro se vira tan apresurado na marcación do gando; tanto, que nin case lles daba tempo a cerra-lo trato! Antón de Marcos seica estaba feliz con un tratante tan produtivo. ¿Premiaríao? ¡Iso tampouco o sei!

Aquelas labazadas, tan sonoras e tan sonadas, que se deron, reciprocamente, debaixo do carballo de Ónega, tamén chamado da  Sociedade, por darlle sombra á súa bascula, o Manuel de Pereira e mailo fillo da Lavada… ¡Sonoras e sonadas, que aínda as oio, a pouco que faga memoria!

A Cega de Gondel baixaba co seu violín, e ben de coplas que facía, que improvisaba, simplemente por unha cadela, que non todos a tiñan; non a tiñan ou non a daban! As coplas, as escritas, vendíaas un competidor seu; ela cantaba, pero o outro vendía. ¿A quen? ¡Por exemplo ao Xosé de Insua, que nunha ocasión mercoulle un mazo delas, repetidas ou non, para levarllas ao seu fillo, para que practicase na lectura. ¡Pedagoxía auténtica, da época!

Pero máis que ás coplas facíanlle caso á Otilia de Carballamarela, especialista en socorre-los pobres da bisbarra; ¡iso si, por escrito, e con pacto de retro! Outros poñían vacas “de Cabana”; e don Froilán da Cabana pegaba tiros se a froita lle roubaban. Xa o dixeran aqueles romanos: Do ut des!

Falando das coplas esquecíaseme aquela tan famosa, tan repetida en Luaces: O merlo e maila merla ían polo prado abaixo, e o merlo, como é tan pícaro, meteuna debaixo!

Agora fálase moito de “records”, pero daquela xa os había. Por certo, que o do viño levouno unha muller, Benita do Xuárez, e mais era de Baílle, que alí teñen boa auga! O da carrexar coas vacas coma se fosen bois, mereceuno Anes de Xerbolés. O de poder con dúas travesas debaixo do brazo, por de carballo que fosen e verdes que estivesen, vinllo facer ao Miguel de Liñares.

¿Que máis? ¡Tantas cousas, e tan incribles, en tan pouco espazo, que, o dito, darían para un libro, mais, para que editalo se a xente deixou de ler…, para non esgotar o papel, agora que arrincaron os eucaliptos para volver ás hortas, aconsellados pola ultima crise!

Feira do barro en Barcelos (Portugal)

¿Será que copiaron daquelas de Mosteiro?

-.-

Aquí, en Mauthaussen, xace un emigrante de Pol,

da casa do Batán, de Rioxoán,

que non volveu, ¡que non lle deixaron volver!

Moito falar dos que volveron, pero, dos que se quedaron por aló, eles ou a súa maleta? Son / foron, infinitos, e moitos morreron á desgraza; algún, non morreu, que o mataron! Neste salón de Mauthaussen, ou nalgún contiguo, entrou, para quedarse, Murado, aquel mozo do Batán, de Rioxoán. ¡Entrou pero non saíu, por obra e graza daquel criado do demo, chamado Hitler! E na feira de Mosteiro sen sabelo, así que, se daquela non lle rezastes, facédeo agora, pero non por el, xa que mártir foi, senón a el, pedíndolle que se acaben as migracións, maiormente as forzosas, que, por desgraza, aínda quedan.

¿Que se sabe no país de como lles foi aos ausentes? Coñécense, coñecíanse, as súas remesas, e pouco máis. Á volta, á volta dos que volven, quere dicirse, dos vitoriosos pois os outros pasan a “Ejercicios Cerrados”, tanto na Contabilidade como na Memoria, bicos e apertas. ¿Bicos e apertas? Máis ben unilaterais, pois, se eles non saúdan, os do país tardan en facelo, agardando ser cumprimentados. De non identifica-los veciños, así, de primeiras, sen outra presentación, non me estrañaría que pensasen do retornado: -Mal educado se foi, e mal educado volve, que mira ti que nin aos veciños saúda!

Para os veciños sempre é fácil, facedeiro, recoñecer ao ausente, por deteriorado que veña, ¡unha rara avis entre tantas sempre é doada de coñecer!, pero o retornado, que entre a de xente que leva coñecida e mailo deterioro da súa visión bagoenta, identifica algo menos; teno fácil pasar por soberbio, e total, con catro cadelas mal gañadas, duramente gañadas! ¡Que razón tiña o que inventou a verba “próximo”, pois próximos, propinquos, na práctica, só son os que están cerca, os íntimos, aqueles que máis nos interesan, teñámoslles envexa ou non.

-.-

Buenos Aires. Hotel del Inmigrante, hoxe, Museo de Ídem.

Eu só trouxen a miña, pero moitas por aló quedaron…, de tantos que non regresaron! ¿Quen se anima a dedicarlles, comigo, catro preces? ¡O que non o faga de corazón, que se absteña!

Comecemos por facerlles o balance, o recoñecemento, daqueles sufrimentos translacionais, iniciais, ¡un ensaio do Destino, para que fosen aprendendo! 

Si, si, Arxentina, ¡o río da prata!, pero primeiro tiñan que ir a Lugo, e se aínda non chegaran os autos de liña, e a distancia era de dúas leguas para arriba, ¡como mínimo, dous, dous desprazados, o emigrante e mailo seu acompañante, pois as bestas quedábanse no país, tiñan que retornar, volver á súa “corte” habitual; había que retornalas ao lugar de partida! Agora, que non somos capaces de ir ao “super” sen auto, ¿serémolo de imaxinarnos aqueles desprazamentos? Para ir á feira tiñamos as alforxas, ¡grazas, árabes, por ese invento cedido!, pero as al-forxas non servían para pasar o charco: ¡era preciso atar a maleta, connosco, na susodita!

¿Cantos emigrantes desta bisbarra coñecían Lugo, de antemán; a cidade centrípeta, murada; con antelación á súa fuxida migratoria? Os que entraran en quintas, si, por suposto, por esixencias da Autoridade Competente, ¡aquilo de Servi-lo Rei!, pero tamén os houbo, nun alto porcentaxe, que fuxían do país precisamente por iso, para evadirse, asustados do continente mouro, pois, só nomealo, aterraba! Pero houbo un, coñezo un, unha excepción, ¡rara avis!, que se foi para África, para e por non pasar o charco. ¿Foi listo; era un necio? Cuestión de magnitudes, ou de aventuras, xa que preferiu voar sobre o Estreito a navegar polo Charco Grande. ¡No Azúmara, de quitado o mosteirense Camilo de Quiroga, que o fixo tirándose da ponte de Luaces, poucos aprenderan a nadar! (As piscinas mosteirenses son do XXI). El si, e que ben lle valeu, na Guerra, cando o afundimento do cruceiro Baleares, para dar chegado á costa salvadora!

¡Adeus, “Carrilana”, que a uns levabas, e aos outros traías!

O tren, herdeiro da “Carrilana”, chegou a Lugo desde Coruña, ¡precisamente desde Coruña!, no ano 1875, oito antes da conexión central, así que é para pensar se non foi porque os herculinos quixeron propiciar a nosa emigración transoceánica. ¡Entre o que ganaban coa “Mala Real” inglesa, e os depósitos dos retornados, choio rotundo!

-.-

Unha anécdota persoal, real, conmovedora: Cando se marchou para Cuba o tío da miña dona, Ramón Castiñeira Castro, de Hermunde, súa irmá Josefa díxolle que lle daba, que levase, aquel paniño co que secaba as bágoas das despedidas. Aló ían tres ou catro irmáns, e aquel Ramón facía o quinto…, para librarse das quintas!

Farmacia do polense Ramón Castiñeira Castro,

en Sagua La Grande (Cuba),

cidade da que tamén foi Alcalde.

A últimos do XX veuse para España o fillo único daquel Ramón, que morreu en Cuba sendo, facendo de, boticario, en Sagua la Grande, ademais de Alcalde, e traía na súa maleta…, que llo deu á miña dona…, como un recordo familiar…, ¡aquel paniño das bágoas! ¿Cantos usaría esa xente, en días, en anos, sucesivos, para as bágoas sucesivas? Aquel relicario foi na maleta de ida, e, como non a houbo de volta, quen trouxo o relicario viaxeiro foi un Castiñeira junior, un inmigrante, outro!

-.-

A toda máquina, non; a todo fume!

Buque Bahía de Coruña.

¡Un século de carga mixta: xente e mercadorías!

Construído en 1853, e despezado no 1965.

¡Xa estamos en Coruña, cidade na que ninguén é forasteiro…, porque o somos todos! Así que, se afumados vimos, afumados de ilusións, agora pasamos ao carbón!

Aquí non hai despedidas, salvo para os da propia cidade e arredores; ¡os parentes, e con eles, veciños e amigos, quedaron atrás, nas terras propias; e logo que unha parte dos nosos paisanos non colleron o barco, o grande, na dársena, senón aló adiante, mar adiante, ¡na Marola!, que de aí vén o dito de que, O que pasou a Marola pasou a mar toda. ¿Pourquoi?, que temos que ir afacéndonos ás linguas estranxeiras: Elemental, querido Watson, que non o dixo Holmes, pero dígoo eu, como fan os peliculeiros, deformando, ¡ou mellorando!, os textos orixinais: Segue habendo quen di que a Marola sempre está encrespada, e que, de pasada, o resto jauja. ¡Xa, xa, non é por aí, que o segredo está en que aqueles menores, perseguidos, enfermos, ou entrados en quintas, eran levados en lanchas ata a Marola, onde agardaban por eles os transatlánticos. ¡Contrabando humano, querido Watson!

A Coruña, xunto con Vigo, claro, foi porto de recepción de maletas, ¡das maletas de volta, das cheas, pois as outras xa non viñan!, concretamente desde que lle aboliron á Torre del Oro o privilexio de recoller as rapinas americanas. Primeiro foron as rapinas, e cando deixou de habelas, cando se esgotaron os conquistadores-requisadores, comezou o fluxo das suores migratorias. ¡Pasouse do indecente ao decente, pero tamén do fácil ao difícil!

-.-

Para mostra, un botón. Collamos o ano 1906, un dos máis sanguentos, de máis sangría humana, que nos dará idea de como andaban as transfusións a comezos do XX:

Datos procedentes do Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto, Argentina, Informes consulares, t. XV, boletín Nº 102. Embajada de la República en Madrid.

Emigrantes embarcados en puertos españoles para Argentina, ¡sólo los de Argentina!, en 1906:

Pasajes	34
Bilbao	2.693
Santander	16
La Coruña	14.256
Marín	315
Villagarcía	3.200
Vigo	16.078
Barcelona	13.238
Valencia	796
Alicante	120
Málaga	2.567
Cádiz	2.693
Las Palmas	425
Sta. Cruz Tenerife	428

En cabeza, Vigo, 16.078, seguido a curta distancia por Coruña, 14.256; os cataláns a continuación. ¿Que; é, ou non é, para botarse as mans á cabeza? ¡Eu fareino, pero despois de teclear estes datos..., aterradores!

-. -

Desembarco na Coruña. Viaxe de volta.

¡Que casualidades ten a vida! Nun piso dos desas casas de galerías vive o meu xenro, a miña filla, os netos... ¿Cantos emigrantes, desde aí, vería regresar seu pai, meu consogro? ¡Seguro que infinitos! Non podo preguntarlle porque se me anticipou na viaxe, na eterna!

Descargar as maletas, unha explosión emotiva: Por regra xeral viñan cheas, tanto de cousas como de lembranzas. Pero..., ¡o pero estaba no que aló deixaron: xuventude e, acaso, saúde! De aquí saíron mozos, e agora retornan coa vida gastada, aínda que algún deles cos fillos criados, que son unha segunda vida. Por fóra alegres, pero, por dentro? ¡Por dentro, cinsa, ilusións queimadas! Por éxito que tivesen, o perdido sempre é incalculable: non teñen unha ponte para entroncar co seu pasado; veñen da auga salgada, auga de bágoas, de suspiros! ¡E menos mal que puideron retornar..., os retornados, aqueles que resistiron as inmensas dores do desterro, que desterro foi, pois, o que é voluntario-voluntario ninguén emigra, por máis que así o poñan nalgún libro, máis ben neses que están escritos por señoritos!

Como a chegada do barco, a diferenza dos avións, non tiña hora exacta, era máis que improbable que alguén, dos de lonxe, estivese atusmándolle á desestiba, así que, chegaban pero non chegaban; simplemente, aproximábanse! Transporte ao hotel, e do hotel ao Banco, xeralmente ao Pastor, para a descarga monetaria, a do groso monetario; cambio de moeda, documentación da conta, talonario ou libreta... ¡Seguridades na inseguridade da nova situación!

A inmediata: billetes para o tramo final, coches de Liña, tren... E o corazón palpitando ao máximo ante a relativa proximidade; ¡as andoriñas, que retornan ao niño! ¿Como o atoparán; como serán recibidas? ¡Outra incógnita, outra emoción, e non sempre satisfactoria; acaso diferente da, tantos anos, esperada! As decepcións do emigrante sempre son, sempre foron, persoais; sen tradución literaria!

-.-

Coñecédelos, non si?

Xabier de Fonfría, á sazón Presidente da Asociación de Xubilados e Pensionistas de Pol,

anuncioume unha viaxe á Herculina,

e eu,

decatándome de que lles resultaría grato,

aluguei este barquiño para darlles un paseo,

¡paseo, que non emigración!,

dentro da baía da Coruña.

Hai certas diferenzas entre un simple paseo pola Ría, en pleno XXI, embarcados nunha motora, e aquelas viaxes do XX, a carbón, Atlántico adiante; a maiores, dúas horas de pracer fronte ás tres ou catro semanas daquel purgatorio!

¿Que tiñan que purgar os nosos emigrantes? Pois, varias cousas: a primeira e máis importante era que aqueles mangantes, aqueles reinantes, dos séculos precedentes, fixeran mal uso, ¡abuso!, do roubado en América, importando incluso as sabas, ¡ah, pero eran de Holanda!, en lugar de administrar, estimulando a artesanía patria, e tras dela, a industrialización. ¡Claro, lóxico: os importantes, importan!

A segunda igual se debía á climatoloxía: ¡Demasiadas horas de cama…, para resgardarse dos nosos invernos interminables!

¿De terceira? Que as pestes fóranse vencendo, e a poboación multiplicábase bastante máis que a produción das leiras.

¿Cuarta? ¡Cuarta, e máis aínda: Aqueles malditos foros, aquelas morgadías, aqueles caciques…!

¿Das guerras, que dicir; as civís, as de sucesión, as imperialistas…? ¡Mellor esquecelas…, por se acaso, por se non quedamos vacinados delas!

¡Que ben nos coñecía Unamuno! Así, cando lle preguntaron a súa opinión sobre esta pel do touro, seica se quedou pensativo, pero non moito, pois tiña as ideas claras: “¡Que país, que paisaje, y que paisanaje! ¡Libera nos, Domine…!”. É certo que o dixo, pois a min repetiumo, confirmando o que poñen nos libros, o seu neto, aquel Médico de Xixón, amigo meu, tamén Miguel, outro pensador, outro Miguel de Unamuno.

En  canto aos mareos e ás trousadas no barco daqueles paisaniños que só tiñan “navegado” no carro das vacas, que? Diso…, I better be quiet! ¡No comment!

-.-

  

Espigando.

Rut espigando.

¡Esta costume vén de vello!

De Eduardo Galeano: “... y al cabo de muchos años estaban de vuelta en su tierra de origen, y nunca habían olvidado nada. Ni al irse, ni al estar, ni al volver: Nunca habían olvidado nada. Y ahora tenían dos memorias, y tenían dos patrias”.

Andrés Sorel. No seu, “4º Mundo. Emigración española en Europa”. 1974. Denunciou as condicións de vida e de traballo que tiñan que soportar os traballadores españois en Alemaña, Suíza, Francia, e tamén nos Países Baixos.

D. Sada, que aireou como o traballador ilegal se enfronta a toda unha gama de actos de violencia, que van desde o abuso físico e verbal ata o asasinato con armas de fogo a cargo dos gardas fronteirizos.

Eloy Vejo, en “Memorias”. “Soñadores de mundos fantásticos, sembradores de ilusiones, partían, casi niños, hacia la desconocida y fascinante América con la postrer mirada clavada en el terruño que les viera nacer, musitando una promesa: ¡Volveré, volveré, volveré...! Y siempre aquellos valles, los puertos, las brañas, los senderos, serían la imagen perenne en su peregrinar por el mundo y el objeto de su voto de regreso”.

¿Chega con isto? Pois eu engado: Que non falen da emigración, que non a enxalcen aqueles que non a teñan experimentado; é mellor que escriban novelas, pois, para os seus argumentos, non se precisan maletas.

-.-

A aterraxe do meu Douglas DC-3 versus o amarre daqueles vaporciños do XX.  Todo un cóctel de emocións, en ambos casos, pero eu non lles cambiaría as miñas polas súas.

A bordo, tiven un asento cómodo, e unha comida das de 4 garfos; eles, os outros, ¡meus pobres!, mentres lles durou aquel queixo remasado que lles puxera súa nai na maleta tiveron sobremesa, complemento, pero, no resto, millas adiante, que? ¡As neveiras de entón estaban lonxe, nos polos, así que non  tódolos alimentos eran conservables, e por ende, agradables, amén das limitacións ególatras da Navieira correspondente!

Na miña butaca, se o medo nolo permitise, algo nos podíamos adurmiñar, pero, ¿no barco? ¡Pouca imaxinación fai falta para velos desde as alturas do XXI, desde a confortabilidade dos camarotes destes transatlánticos actuais: Os de Xeral durmían na propia cuberta, mexidos polos ventos e polos vaivéns da ondaxe! ¿Cabezais? ¡Ao pé dos seus cabezais, as negras sombras facíanlles mofa…! A maleta era dura, así que, nesa previsión as nais dábanlles, ao saír, a propia rodeliña de ir elas á fonte coa sella, que ás calugas prestáballes de marabilla!

As trousadas non só molestaban ao interesado, obviamente. Pero o que non importaba eran os ronquidos, pois, ao ser numeroso o coro, convertíanse nunha sinfonía coral.

Eu, servidor, aterrei con pé firme: Alí estaban algúns dos que ían ser compañeiros laborais, dándome a benvida; o traballo levábao asegurado na Carta de Traslado; e ata os mouros se vían obrigados a chapurrear castelán diante dos seus colonizadores. Os de América a vantaxe do idioma tíñana, iso si, pero, no demais? Se foran reclamados, súas tarefas lles estarían agardando, pero, nos demais casos? ¡A buscala, a ofrecerse, a berros que fose!

Segundo a min os compañeiros me levaron ao hotel “Suerte Loca”, onde me tiñan habitación reservada, os meus colegas, ¡os outros emigrantes, os de América!, e non poucos deles, pasaban directamente, ipso facto, ao pendello das corentenas…, para medio curar as enfermidades, as deficiencias, que lles observasen naquelas aduanas humanas!

Eu, servidor, puiden dispoñer dun servizo telegráfico, censurado polo Exército, iso si, pero habíao. ¿Mandarlle outro desde América á nai, á noiva, á familia? Desde alí logo se puido, pero o caso era que…, aquí, por entón, só se recibían  nas capitais de provincia!

O día da miña chegada, nada máis recibir aqueles “olas!”, preguntei pola peste bubónica, á que tanto lle debía, pois, grazas a ela, tódolos compañeiros con máis méritos retiraran a súa instancia, e eu, ¡que por algo era de Montecubeiro, quere dicirse do monte, asilvestrado!, non, ¡o único que a deixou en vigor! Fun único, que non houbo, non se precisou selección, e dixéronme que, grazas aos medicamentos que lles levaran os avións das semanas precedentes, a pandemia ía vencida; ¡daquela respirei fondo, pisei con firmeza! ¿Que lles esperaba aos outros, aos de América? ¡Algo de todo, pois sabido é que o cambio de clima require aclimatación!

Os de aquí, maiormente os morgados, ían  tódolos domingos ao Correo, atusmándolles as letras do emigrante, comezando pola devolución, polo reintegro, da pasaxe, pero…, facíanse esperar, facíanse rogar, a tal punto que non foron poucos os casos nos que houbo que escribirlles con bágoas en lugar de tinta: “Mira que o usureiro estanos apremando pola devolución daqueles cartos…; mira que temos que mercar unha xatiña para substituír aquela vaca que nos fixeches vender para a túa pasaxe…; mira que se ten que casar túa irmá, e hai que prepararlle a dote; iso antes de que se lle note a barriga…”

Paseante deste Campo da Feira que contemplas a miña maleta, acaso con envexa, ¿como é posible que non medites no prezo que tiven que pagar por ela?

.../...

Pasa a

¿QUE TRAIO NA MALETA?

-IV-

Xosé María Gómez Vilabella