¿QUE TRAIO NA MALETA? -II-

 

.../...

Pola miña parte, algo quixen, algo puiden, reintegrar…

ADIALA, revista trimestral do Centro Gallego de Mallorca,

na que colaborei durante dez anos

levando a Sección “Aventuras Turísticas”.

¿Por que se nos dá mellor a unión, a colaboración, o galeguismo, fóra da casa que na propia terra? Téñomo preguntado mil veces, pero sego sen darme resposta: ¡Afellas que non o sei! Por exemplo: ¿Como era posible aquela entrañable amizade, no Centro Galego de Madrid, entón na calle da Bola, entre o seu Presidente, entón Coronel, Constantino Lobo Montero, e mailo represaliado Xosé Ramón Fernández-Oxea, Ben-Cho-Shei? En Madrid, cando eu ía ao Centro de Estudios Mercantiles y Económicos, precisamente en ángulo co outro Centro, quen me encantaba, entre outras cousas, era a sobriña do Ben-Cho-Shey, Carmina Cerrada Algarra.

Nas Palmas de Gran Canaria, a Casa de Galicia, onde o seu lema é todo un Credo!

Éramos ya tantos los gallegos que  en este lejano confín nos encontrábamos;  que se hacía necesario crear un hogar...    Hogar, donde poder compartir esa morriña, que a todos nos afecta sobremanera;  y que nos viene impuesta por el peso de esos cientos de millas náuticas,  que se cuentan entre las costas de estas Islas Canarias, y el noroeste español...

En Gijón, na calle Jerónimo González, 2, Entlo., onde, na década dos 60, eu non me cansaba de escoitar música galega.

Pero o meu gran amor estivo, dediqueillo, ao Centro Gallego de Mallorca: Alí, no hotel Calma, fixen faladoiro cos vellos de Pol (capitaneados, si capitaneados, polo inesquecible, e nunca ben ponderado, Javier Castro, de Fonfría), que en rotunda unanimidade acordamos planificar as nosas excursións a estilo alemán, ben apresas as Guías e ben anotadas as incidencias; pola miña parte prometinlles facer un libro con todo aquilo, que así se xerou o meu “De mámoas e talaiots”. Daquela levantamos Acta na contraportada do libro de George Sand, ¡a Biblia de Mallorca!, que aquí a tedes, con caligrafía da miña dona:

Desta Acta, deste Acordo, Javier tirou a idea de fundar, ao noso regreso, unha Asociación de Xubilados e Pensionistas de Pol…, para non volver a estar desorganizados. ¡O dito, as organizacións organizámolas, sempre, ou case sempre, fóra!

Naquelas, ¿exploracións?, fixémoslle unha visita ao Centro Gallego, Calle Singladura 2- Ca´n Pastilla. Tempo adiante, partindo daquela amizade, comprometinme co seu eximio Director, Luís Fernández Pombo, a crear e levar unha sección, na súa revista Adiala, que íamos titular Aventuras Turísticas, para a que lle enviaría, trimestralmente, airiños aires da nosa Galicia. Así o fixen, dez anos seguidos, que so os interrompeu o óbito do Sr. Pombo.

-.-

¿A miña maleta, qué; merece un capítulo? Salvo que acendesen o lume con ela, na casa patrucial a deixei…, desde que entrei no Banco, e gañei catro pesos, para mercar unha de cartón! ¿Cal era mellor? A primeira, a de madeira, por suposto, pero, con iso de que era feita á man, avergoñeime dela. ¡Outro pecado, outra vergoña, tamén migratoria, propia dun emigrante!

  

Tan pronto lle mandei aquela instancia ao Capitán Lombardero, e precisamente cando volvía de bota-la carta, en San Cibrao, que xa o levaba encomendado, parei no Escouredo. Non tiven que preguntar pois a cancela da eira estaba aberta, así que avancei en dirección, en liña recta, á chabola onde carpintexaba Balbino:

-¿Como a queres, de pino, ou de castiñeiro?

-¡Home…, de castiñeiro aguantará máis!

-E traes pensadas as dimensións? ¡Mira que se cha fago excesivamente pequena non che vai caber ese xamón que lle levarás a teu primo, ao Capitán…; e se é grande, ademais do peso, as cousas irán ruxindo, choqueando! ¡Ti verás!

-Xamóns terei que levar dous porque vou durmir na casa doutros primos, co Pepe do Banco, o do Banco de España…

-De quitado o pezuño, os xamóns son curtos, pero tamén levarás unha muda, ou dúas…, digo eu!

-Si, claro…! Pero os xamóns levareinos en dous sacos, dos da fariña...

O caso é que resultou excesivamente grande para o que eu tiña daquela. Por se no tren, tamén lle puxo chave, unha chave pequeneira…, para levala na billeteira…, a falta de tabaqueira, pois, a Deus grazas, na miña casa non había máis fume có da lareira, amén daquela cachimba do avó.

Esquecíaseme dicir que o Balbino, ¡outro bo amigo!, vernizoume a maleta, que non todas o estaban…, daquela!

-.-

¿Que levaba na maleta un emigrante, poñamos que, de mediados do XX? Ademais da súa muda, ¡e tan “muda” pois moitos deles aínda non estrearan calzóns interiores!, levabamos o ¿o libro? da nosa particular Historia, ou por mellor dicir, das nosas historias: A crianza, a familia, o lugar, a parroquia…!

No da nosa crianza ían maiormente ilusións; e tamén fume, incluído aquel das nosas lareiras. De todo un pouco, pasando polos consellos dos avós, particularmente do avó, que era o veterano, o xefe aparente das familias. ¡Daquela íamos / saíamos curados, ao fume; quere dicirse, a fondo! Cabe da lareira aleitounos a nai, para que o recén non collese arrefríos, que xa tería abondo, demasiados, polo mundo adiante. Tras do leite maternal, aquelas papas saturadas de trigo do monte e de leite da marela. ¡As pintas aínda estaban en Santander! O barreliño a carón; aqueles bicos saturados de esperanza, dunha esperanza sa, preñada de boas intencións, pero non sempre obtible nas circunstancias presentes. ¿Quen cambiará o mundo? Para iso, algo, moito, fixérono aqueles pais, aquelas nais, tutelados á súa vez polos patrucios, pero o mundo é rebelde, consume xeracións dun xeito parecido a como o rodamento dos coches desgasta nas zapatas dos freos. A nosa crianza foi boa, tenra, familiar, meticulosa; ¡daquela era así!, pero…, ¡nin con esas!

Aquelas bases: moral, relixiosa…, das nosas aldeíñas foron, eran, sólidas, entrañables; un bo detente para levar colgado no peito, por dentro e por fóra, fronte as fraquezas persoais no noso enfrontamento ao mundo especulativo que nos agardaba de portas afora, pero…, todo nos chegou a pouco pois o mar da vida estaba encrespado; e segue, e segue…

¡Deus, con tan bos principios, por que me / nos resultaron tan difíciles as tentacións subseguintes, ese afán de desquite, esa febre por acadar o Ceo coas mans, tomándoo erroneamente por un saco de goces e de moedas, en puro, ¡en puro, non, en impuro!, espellismo? Sempre houbo competencia no mundo do traballo, pero naqueles tempos non foi sinxela…, ¡porque todos tiñamos o mesmo oficio: braceiros, braceiros e pouco máis!

¿Quen dixo que a nosa emigración é unha vocación innata, racial, transmitida nos xenes? ¡Non sexamos inxenuos; crentes si, pero crédulos non! Trátase dunha inoculación, que a recibimos, que a percibimos, que nos sensibiliza tan pronto como oímos pronunciar a definición seguinte: “O da casa / a da casa”. Por se non fose efectiva, temos outra dose, afirmativa, de seguridade, nas necrolóxicas: “Netos de casa:…”. ¡Confirmado: dúas clases: os morgados e mailos emigrantes son / somos de distinta raza! Así que ese virus tamén vai na maleta; vai e volve, xa que, polas trazas, vai ser eterno… ¡Ou non, pois, se invadimos de eucaliptos as hortas, daquela, adeus melloras, adeus morgados!

O emigrante qué, heroe ou vilán! Téñomo preguntado, afellas que si, pero non vou dar a miña resposta, pois quero ser, quero portarme, quero presentarme como, obxectivo. Tampouco quero ser machista, así que a seguinte definición, transcríboa dunha muller, dunha muller con bo criterio, Cristina Castro, que ten dito, ¡por escrito! “Cuando alguien emigra a otro país en busca de más trabajo o calidad de vida, esa persona es considerada un valiente en su país, pues se atrevió a cruzar fronteras y barreras culturales en pro de una vida mejor. Sin embargo, esa misma persona, nada más llegar a su país de destino, pasará a ser un inmigrante, un peón al servicio de los amos, un extranjero que en muchas ocasiones no será bienvenido”. ¿Válevos? ¡A min, si!

-.-

¿As atumes, véñennos de lonxe? ¡Claro, comezaron a denotarse cinco ou seis séculos antes de Cristo! ¿Como? Para velo e para entendelo só temos que fixarnos nos castros: Coa ferramenta de entón bo esforzo foi facelos con esas medidas, e algún, incluso, ampliado: ante castro, castro ampliado ou novo, e dentro, o castro vello, o inicial. ¡Un cinto, que tamén o era de castidade porque aquelas camas eran…, redondas!

¿Facer outro, outro castro, no que hoxe chamaríamos periferia ou barriada urbana? Doado de dicir pero difícil de facer: un castro, outro, un castro satélite, requiría arredores cultivables, caza, e de ser posible, troitas; auga, fontes ou regos; pero, tan importante, tan vital coma iso, era a configuración do terreo, que fose defendible, ben polos seus resaltes naturais ou pola posibilidade de facerllos. Con estas dificultades, con estas limitacións, o que cumpría era esculcar lonxe, emigrar!

Seguro que daqueles tempos vén o noso dito de que, O que lonxe vai casar, tacha leva ou a vai buscar! A tacha principal era que, ao lonxe, as mellores xa estaban escollidas, ou máis exactamente, prometidas, reservadas, para os valentes da tribo, que eran a esperanza, a seguridade tribal. ¡Daquela, xa daquela, vaia dilema para os segundos, para os minorazos! Hoxe dicimos: “Casar na casa”, e, “Casar para fóra”, así que daquela diríase, dirían: “Casar no castro”, e/ou “Casar para o castro de enfronte”. Despois, á chegada dos romanos, xa se diría “Castra stativa”, ou sexa, permanente, a residencia dos morgados, e con eles, “Os da casa”, fose redonda ou cadrada!

Pero os castros, e as facendas maioraceirís tamén, por moi de casa grande, castrexa, que sexan, que fosen, por ben muradas que estivesen, tenden á desintegración: Netos de ricos, avós de pobres! Dos castros pasamos, pasaron, ás parroquias abertas; e destas, acaso obnubilados pola luz eléctrica das súas farolas, ¡dos seus farois!, descendemos, que non subimos, ás cidades.

Rois, por exemplo:

Como tiñan o Camiño Real cerca (léase, calzada, a calzada da Costa; a Brea, ou Verea, a vereda, camiño do Norte), deron en irse para o Lucus, que sempre importou máis ser cabeza de ratón que cola de león, pero aqueles morgados pasáronse de listos, e desoíron o refrán patriarcal. Tamén ignoraron que había outro que dicía: Detrás virá quen bo me fará! Cansáronse da friaxe permanente da fonte de Rois e optaron polas termas romanas; ah, pero os de Rois non tiñan chlamyde, para irse de augas, e os outros, si, que a herdaran dos gregos!

Despois, detrás dos castrexos, chegaron os suevos, aqueles da vaca teixa, que, asombrados das fontes de Rois, e por ende, das súas xunqueiras, daquelas veigas absurdamente desprezadas, alzaron as súas aguilladas en honor a Odín e exclamaron:

-¡Oh, Odín, Rei dos Verdes, dos Prados e dos Soutos, que veigas e que xunqueiras estas que pos diante dos nosos ollos; tal merecen darlles este nome: Rois! (Rois, en xermánico, en gótico, quere dicir precisamente iso, Xunqueira).

Dito e feito: Quitáronlles as loras ás vacas e soltáronas a pacer, ¡a pacer a todo pracer! Eles, mentres pacían as teixas, de agradecidos ao seu Wotan, que ata alí os levou, estomballáronse debaixo dos castiros do Canaveiro, ¡e veña asar castañas!

Os suevos entrando en Rois, co carro de Wotan tirado polas marelas.

¿Que porvir tiveron aqueles desertores, e non só os do Castro de Rois, aqueles renegados do seu Lug labrego que se acolleron ao Lucus, ao Marte augustianeo? Se non estaba inventado, faríano daquela, ao descubrir nas súas carnes que, Mal de moitos, consolo de bobos! Aqueles Centurións, aqueles romanos da chlamyde e da toga

fixéronlles os honores de nomealos Lapicidas, que viña a ser “homicidas da pedra”, e con eses honores, veña, uns para o Lapido (actual Labio), destinados á nobre función de arrinca-la pedra, arrincar e transportala en rastras de carballo, que non sempre tiñan cabalos dispoñibles, salvo aqueles derreados que xa non lle servían aos patricios; e os outros, acaso os máis torpes, ou os menos fortes, ¡a paredar! O bo do caso foi que, a estes últimos, soterrábanos, con tódolos honores iso si, no propio monumentum, na propia muralla, por dentro, aínda que tamén é certo que gozaron dunha vinganza post, pois, ao ir podrecéndose as polpas dos cadáveres, aquelas pedras cederon, afrouxaron, e con iso a muralla deu en botar barrigas incestuosas, evocativas.

Pasan os séculos, pero fano en balde, en balde que non de  balde, pois non escarmentamos nisto de imitar as colmeas, ¡as das avespas!, urbanas, nin de xeración en xeración!

-.-

Mira por onde…; mira ti por onde, estando nestes pensamentos, acabo de aforrar un afectuoso “Guten Morgen”, que xa o tiña nos beizos porque freou, mesmo diante miña, ese “Mercedes”, pero, ¡oh decepción!, non se trataba dun colega, coma min retornado, pois este, en lugar de éxodo, o que tivo foi beca!

Freou e parou, pero non estacionou, que xa non é sitio para iso porque estamos medio a medio do Campo da Feira, hoxe devido en Campo da Festa. ¿Quen diredes que se apeou? ¡Aí é nada: Un señor de gravata, seguido do seu escolta! ¿Daquela era un político, séxase, unha personalidade? ¡Pois claro! Cristo díxonos, no seu século, no I, que, “Polos seus froitos coñecerédelos”, pero se volve hoxe, tamén en persoa humana, quere dicirse, Deus encarnado, a consigna igual variaba un pouquiño, xa que matizaría: “Se veñen en Mercedes, ¡en Mercedes de segunda man!, poden ser retornados da Alemaña, pero se o auto é de alta gama, blindado e todo iso, gardacostas incluído, non o dubidedes: Trátase dun chupóptero, probablemente xerado nunhas listas pechadas!”

¡Ai, Deus, como cambiaron os tempos, para algunhas cousas por suposto, en só XX séculos, e iso que xa non manda Roma, nin a cesárea nin a papal!

Deseguida apareceu o Alcalde, tamén traxado, que só lle falta levar luvas brancas, disposto para cumprir coa obriga protocolaria do cargo, así que, en lugar de Guten Morgen, canto lle dixo foi: -¡Ben vido, Excelencia, e moi honrados que nos sentimos de saír na súa foto!

A todo isto o Crego da parroquia agardaba, xa revestido, ao pé deste altar que outrora foi palco dos músicos; agardaba, e seguiu agardando, cousa dunha hora, pois o…, ¿o Delegado Rexio?, tomouse o seu tampo para facerse ver, recorrendo, a dereita do Alcalde, ¡claro, á súa dereita!, recorrendo, digo, as distintas atraccións, exposicións, e demais chiringuiños festeiros.

2013. Festa do Emigrante en Mosteiro.

A miña dona e mais eu na segunda fila.

O Cura, co seu Introito, invitou a Deus a participar na celebración emigrantil. Por Cenáculo, o Campo da Feira, pero en lugar dos doce Apóstolos aquí están as doce tribos da rodeada: todo o abano emigrantil, e con eles, a morgadía, celebrando este retorno dos parentes, dándolle grazas a Deus porque, ¡por fin!, volvesen, xa que o fan coa maleta nova, acaso chea de…, ¡do de costume!

De metido no que algún morgado chamaría mexericadas, cambiarei de pluma, tal que dándolle a palabra a Tayo Olafioye, ese poeta, e tamén ensaísta, nado en Lagos, Nigeria, no 1950; tentarei traducilo:

¿A quen lle cargarei as culpas das miñas desventuras?

¿A quen bota-la culpa?

¿Ao xornaleiro, que cultiva ao sol;

e ao segador, que dorme na sombra;

ao apoucado, que muxe na vaca,

e ao pobre, que lambe migallas?

¿Á verdade, que está a morrer,

e ao afogo que se queda de herdeiro;

(acaso) ás ovellas que visten de morte,

eses leóns (disfrazados) coa pel da ovella?

Pois todo isto pasa (pasaba e pasa)

cando reina a ignorancia,

cando a brutalidade era (é) a raíña,

e a delicadeza un crime,

coa tradición afogada;

cando a innovación era bastarda,

e a relixión un opio

(de mal dirixida, de mal entendida);

a liberdade (¡tamén naquel entón!) era asma;

e os dereitos humanos un mito,

e o nepotismo un aliado

(ou máis ben un afín).

A todo isto,

a psique do home

só pode aguantar sufrimento e estrés (tensión)

na imaxinación;

(así que, daquela) as súas ás voarán (¡voaron!)

á casa onde está feliz e a gusto,

(onde está, non; onde estaba!)

recibindo consolo para o seu corazón roto.

O resto son cuestións emocionais,

puntas de frecha no meu corazón!

…

¡Ai, si; pero eu non o teño tan claro, amigo Tayo, pois, cando coidei que viña para a gloria atopeime con este purgatorio daqueles pecados que non nos foron / que non lles foron perdoados!

-.-

¿A morriña, morrinha, segue, consérvase indefinidamente? ... ¿Onde; na maleta? De día, cando traballo, xeralmente durme, pero á noite...; ¡á noite, ao pé dos meus cabezais torna facendo mofa, ríndose de min, do débil que son, que son ou que me sinto!

¿Será certa esa... ¿teoría?, dos chamados científicos que afirman que, como o gas radón emitido polo granito, tan abundante nalgunhas partes de Galicia, inerte en condicións normais, de mesturado co po ten características radioactivas, que crean unha especie de adición; ao irnos para zonas onde non o teñan, onde non haxa granito, prodúcese un síndrome de abstinencia que xera un malestar intenso, e xunto coa saudade pola terra perdida produce unha sensación de ansiedade atípica?

Ao respecto, sométome a criterios máis autorizados có meu, pero xa vos anticipo que eu son..., ¡Verde Pol!

 Séxase, de pizarra verde, e non só por parte de nai, senón, e tamén, como consorte. Coido que os meus síntomas coincidiron, sempre, cos da outra Galicia: tendencia á preocupación, ao temor, inseguridade, dificultade para decidir, medo, ¡si, medo, pois covardía é outra cousa!, pensamentos negativos sobre min mesmo, temor a que se desen conta das miñas dificultades, temor a perde-lo control propio, e algunha máis, que existen, pero a tal momento non me saen: deben estar no fondo do meu tinteiro! O problema coido que non é o radón senón o verde, o verde da nosa verde Galicia, que o levamos tan dentro, tan incorporado, que non sabemos vivir de inmersos nas outras cores!

-.-

¡Están tirando foguetes; ou serán os estalos do meu corazón exaltado? Nunca houbo emigrante que se esquecese das súas festas, en especial da parroquial, por lonxe que o levase o avión ou o barco: Na parroquia celebraríana ou non, pois as festas tamén teñen os seus avatares, pero os foguetes da imaxinación, das lembranzas, sempre soan, ano tras ano. Seino por min mesmo, que no propio Sáhara, no mesmo Aaiún, sempre nos dicíamos, de min para a muller, e viceversa: “A tal momento están…” ¿Había telepatía, dábase reciprocidade nos establecidos, nos non desarraigados? Non podo sabelo, pero igual se sentían tan a gusto con esa redución nos seus invitados; xulgando por certos indicios, douno por probable, salvo no caso dos pais, por suposto, que eses seguían, e seguirán, atados aos fillos polo propio cordón umbilical, esa cousa que segue existindo, aínda que invisible, despois de cortada!

Entre a Misa e maila comida sempre é, sempre foi, de regulamento, un baile… Que vaian sacando puntos, que eu, no entrementres, cavilo:

Se non houbese tal emigración, serían as mesmas estas parellas vetustas? ¡Moitas, e delas, non! Aí os tes, que aquí temos un fato de casados, casados ben casados, a Deus grazas, pero eu, e coma min moitos colegas, podíamos non estalo, ou estalo doutro xeito, pois o celibato tamén foi, sempre, unha característica do emigrante. Dixémoslles: Tan pronto teña, tan pronto faga un capitaliño, volvo por ti, ou te reclamo! ¡Xa, xa; entre o que tardei / tardamos en ter, e o moito que ofrecerche quería / queríamos, amén da présa que se daban os morgados do país na súa esculca comenenciuda, houbese ou non atracción recíproca, as mellores aí están, que nesas merendas as vexo, sorríndolle ao seu home, ao residual. Ademais disto, e tamén a Deus grazas, todas agariman nos seus fillos, ¡nos suplentes, nos que viñeron en lugar dos que virían se chegasen a consolidarse aquelas parellas incipientes, iniciais! Algunha incluso está rodeada duns netos pedichóns; ¡agora, e tamén grazas a Deus, hainos!, así que todas, ¡pero todas!, acoden á súa faldriqueira para posibilitarlle ao rapaz / á rapaza, unha estrepitosa subida a estes estrepitosos autos de choque, e fan ben niso de chocar entre si, abusar, darse ao vicio, pois, para privacións, eu / nós, aqueles que tivemos como único choque o típico dos morgados cos seus minorazos.

Dixen “choque” e non está ben expresado porque nunca rivalidade hereditaria houbo, que nin a houbo nin a pretendíamos: o minorazo sabía, coñecía, de nacenza, aquel aforismo romano, ¡Galicia, roubada polos romanos a cambio de…, dun mal chamado “Dereito”!, aquela sentenza irrevogable de que, Primeiro no tempo, mellor no dereito! Prior in temporis, potior in iure! ¡Tiñámolo asumido!

Certo é que a terra xa fora tantas veces partillada, partillada e paredada, que ata os montes, as altas serras, estaban decruadas; ¡decruada por toda a irmandade, pero herdada, aos dous terzos, polo mellorado! ¿Que pasou con aqueles montes, que non os vexo desde aquí, que mos tapan estes carballos do Campo Real? Desde aquí, non, pero ben que os outeei ao chegar, fose en Peinador, en Alvedro, ou na Lavacolla: salvo algún que outro pasteiro, e algunha que outra maiceira, están todos a maleza, tanta, que así están de gozosos eses queimamontes, saídos, graduados, nas caldeiras do inferno. En Santiago chorei polos montes, ¡e iso que teñen a Xunta ao lado!, pero rinme co nome, pois, tan tradicionais deben ser, os peregrinos que non eles, que seguen lavándose a colla no sitio de costume.

Farei memoria: ¿Que fixeron con eses montes, tan suaviños, da nosa Gallaecia? Á vista está, que desde que se quedaron sen minorazos que lles cavasen, que lles renovasen os regos das praderías, e lles madrugásemos para aproveitar aquelas augas de “pilla pillota” dos prados naturais, eses morgados, listos eles, cómodos eles, de herdado o trono mercaron tractores, cada casa o seu, ¡como mínimo!, e con iso veña arar montes, que os tales, por estar cerca das nubes,  non precisan regadío; de secárselles, tiran de cuba, ¡e veña merda! Como se volveron tan finos, ata o esterco depuraron, e agora chámanlle, “purín”.

¡Ai, Manueliña, Manuela, que daquela case todas vos chamabades así, pois Dolores, o que é de nome, había poucas, por fortuna, que as dores estaban reservadas para aqueles que nacíamos co signo da emigración, co pasaporte na propia partida do propio nacemento, que pouca paciencia tivestes en agardar polo noso retorno, pero explícase: Prometéramos retornar, en breve, nada menos que con un haiga, ¡o mellor que haiga!, para pasearte polas nosas corredoiras, pero…, o dito: entre a túa impaciencia por xerar morgados fillos de morgado, e a nosa tardanza, veu o Esculcador e…, esculcoute!

Este é o regalo que se lles facía aos esculcadores:

Unha prenda interior, ¡para que o regalo pasase desapercibido!

Dixen corredoiras, e ben dito está; ben dito pero non bendito pois estas pistas, tanto as desta aldeíña coma as restantes do noso país, alcatreadas están, que ese foi un destino, un deles, un destino parcial das nosas remesas, mais, entre o enxeñeiro, o cacique, e o regateo morgandil en facilitar os pasos axeitados, con alcatrán si, pero non deixan de ser auténticos carreiros de cabras, estreitos e curvilíneos; ¡iso, igual que un desfilar de cabras, salvo a da Lexión, que esa vai recta e marcial!

¡Ai, Deus, que non me cansarei de dicilo: Canta trapallada aquí se fixo, e todas, ou case todas, por culpa nosa, pois mandamos demasiadas divisas para a utilidade que souberon darlles, particularmente as Caixas e mailos Bancos; canto mellor nos fora doar bancos de xardín, tal que para estes Campos das nosas feiras!

.../...

Pasa a

¿QUE TRAIO NA MALETA?

-III-

Xosé María Gómez Vilabella