Gómez Vilabella: ¿QUE TRAIO NA MALETA? -IV-

.../...

Para que non se diga que esaxero, ídesme permitir transcribir, anosar, un fragmento do libro “Los esclavos del hambre”, de Fernando José García Echegoyen:

…

“Emigrantes. Los emigrantes no tenían camarotes. Se les alojaba en grandes espacios comunes en los entrepuentes de las bodegas. Voy a intentar describir de la forma más objetiva posible la forma en la que viajaban estos emigrantes en los buques españoles. Supongo que todos de forma intuitiva sabéis lo que es una bodega de carga. Es el espacio destinado a las mercancías en los buques mercantes. Las mercancías se estibaban en el plan de bodega (en el fondo de la bodega para entendernos) y la carga se verificaba a través de las escotillas de carga, un espacio abierto desde cubierta hasta el fondo de la bodega. Pues bien, el interior de las bodegas y en torno a esas escotillas, a esas aberturas se configuraban unas cubiertas interiores (en el lenguaje terrestre unos pisos) que recibían el nombre de entrepuentes. En esos entrepuentes se armaban cientos de literas de madera de 186 X 60 cm equipadas con un jergón relleno de borra y una manta. Ahí es donde viajaban los emigrantes. En buques como el Valbanera solían dormir unas 500 personas en los dos entrepuentes de proa y unas 300 en los dos entrepuentes de la bodega de popa.

“En esas condiciones de nula salubridad viajaban los emigrantes españoles. En algunos buques se separaban a mujeres y a hombres en otros no. Los servicios higiénicos y duchas estaban, por lo general a popa de la zona de alojamientos y eran insuficientes y auténticamente inmundos. Algunos buques tenían comedores para los emigrantes. En otros (en el Valbanera, por ejemplo) se desmontaban las literas por el día y se montaban una especie de comedores con largas mesas de madera corridas. (En otra ocasión hablaremos de las comidas a bordo).

“El hedor en aquellos entrepuentes era insoportable. Una mezcla de olor a humanidad, a excrementos, a pies, a vómitos y a desinfectantes parecidos al Zotal que se mezclaba con la peste a fritanga que salía de las cocinas. Tal era el calor que hacía, la humedad y el hedor que desprendían aquellas bodegas que muchos emigrantes, sobre todo los chicos más jóvenes, preferían dormir en cubierta al fresco. Esto me lo contaron varios emigrantes, ya muy ancianos, a los que tuve el privilegio de entrevistar. Uno de ellos, fue pasajero del último viaje del Valbanera. Su testimonio sencillo y sincero me impresionó vivamente.

“A veces pienso con tristeza que la única diferencia entre estos pobres emigrantes y los negros que viajaban en los grandes negreros oceánicos es que a los emigrantes ni les ponían grilletes ni les azotaban. Estas personas tenían que haber pasado mucha necesidad y mucha amargura en sus vidas para decidirse a embarcar en tales condiciones y pasar dos semanas, en ocasiones más tiempo, en esas condiciones. ¿Os imagináis lo que sería dormir en uno de esos entrepuentes en el Caribe con una humedad del 90% a más de 40 grados y con un huracán o un gran temporal?

“En cierto modo, nuestros compatriotas que dejaron atrás España en los vapores de la emigración, eran también esclavos. Esclavos del hambre”.

-.-

Eu engadiríalle ao García Echegoyen que: A emigración é mala no persoal, pero boa, boísima, no económico, e tamén no cultural. A emigración leva e trae, globaliza, conecta países e pobos. Sen saír da caverna non existirán os descubrimentos, o alén de cada quen.

Salvo os levados, os idos fómonos coa maioría de idade ao lombo; ¡ao lombo ou na maleta! A esas alturas da vida xa se leva moito apreso, asimilado: ¡a esencia das xeracións precedentes, o fogar e maila veciñanza, o mellor, pero tamén o peor de cada casa, de cada lugar! De apeados, fose do cabalo, do barco ou do avión, o máis probable é que pagásemos a quintada, que se risen de nós, dos nosos dicires, do noso atondo, do comportamento, dos modos de facer..., mais, co tempo, os do país de recepción algo verían en nós que lles chamase a atención: compararían e admitirían. En definitiva, a mestizaxe? ¡Non; as, en plural; as mestizaxes, un recíproco toma e daca!

-.-

¿Doctor Livingstone, supoño!

¡Un de tantos: médico, explorador, misioneiro, astrónomo, xeólogo, zoólogo, etcétera; e por se fose pouco, loitou contra a escravitude!

¿Si, pero, dos nosos? ¡Dos nosos, Colón! Pero non fai falta saír de Pol para elaborar unha lista de preclaros. Tantos son, e foron, que xa non caben nun libro, así que, conformémonos coa súa lembranza, coa súa honra nesta festa de honras.

Na emigración hai unha parte negativa que, xeralmente, ocúltase: ¡Que se perde iso do que dirán os veciños, así que, ao pasar a un escenario no que somos descoñecidos, ¡iso din os psicólogos!, pérdese a vergoña, caendo en pecados dos que seríamos incapaces en terreo coñecido. ¡Será cousa de mandar curas, con eles, de par súa?

A diáspora comezou no Paraíso, que así conservamos a súa morriña, a morriña do paraíso de cada quen: uns, por saturación da caverna; outros, por afán aventureiro; pero tamén houbo algún que outro Caín que buscou resgardo, esquecemento. Ata os houbo que pasaron, que traspasaron, o Estreito de Bering... ¡Iso si, por parellas; como está mandado desde o Xénese!

-.-

Cerro este capítulo evocando un emigrante ilustre destes arredores: ANTONIO MARÍA DÁVILA, nado en Vilaxilde (Torneiros), que non todos eran analfabetos. ¿Que sabemos del? ¡Pois que fundou, nada menos que, o periódico “La Prensa”, de La Habana! Esta publicación comezou como bisemanal (1-VII/IX-1841), pasando despois a trisemanal, para establecerse como diario entre o 16-V-1843 e o 29-V-1870. Esta publicación, sen prexuízo das súas numerosas colaboracións de escritores cubanos, foi unha gran defensora dos intereses españois. ¡Está claro que este paisano, na maleta, ademais da muda, levaba ideas!

Un dos famosos, outro, un que se non levaba ideas si cargaba con valentía, e así pasou á historia do toureo, ¡despois de darlles aguillada ás vacas no seu Gondel!, foi o Picador Dositeo Rodríguez Otero “Gallego”, ex-seminarita, que actuou en Madrid, e de Madrid para abaixo, entre outros da vangarda taurina, cos irmáns “Gallo”, Marcial Lalanda, Manuel Bienvenida, Sánchez Mejías, Antonio Márquez, Pepe Bienvenida, Fermín Rivera, etc., etc.

Non o abaixaron os touros senón os cabalos, ¡os cabalos dun automóbil!, regresando dunha feira de Murcia (daquela coa cuadrilla de Antonio Ordoñez), ocasión na que partiu o brazo dereito, ¡o das aguilladas!, por dous sitios.

“Gallego” es un gran picador, uno de los más señalados entre los mejores de hoy”, dixo, afirmou, Cossío, no seu clásico e famoso tratado de “Los Toros” (Espasa Calpe 1945, tomo III, páx. 786).

-.-

Da nosa emigración por Europa arriba tamén teño para falar longo e tendido, por activa e por pasiva. Corría a década dos Setenta... Corría a febre de captar Pasivo, ao prezo que fose, extra-tipos incluídos. Os nosos emigrantes comezaban a levantar cabeza: pagaran as débedas e iniciábanse no xogo dos Depósitos Bancarios. Accións, en xeral, non compraban, que lle tiñan pánico á Bolsa. Aínda sen nenos, ou con eles cativos, xeralmente deixados á custodia dos avós, cumpría asegurarlles os estudos, o porvir... E a todo isto a Banca española coas fauces abertas!

Por Activa: Directivo dun Banco. Por Pasiva: Tres semanas en Suíza, contactando, contactando, contactando…, cos emigrantes, pero, especialmente, cos seus xestores, cos seus asesores! ¿Que che dan? ¿Que che dou? E a maiores, unha comisión para aqueles Axentes, para aquelas Axencias.

Contrabando? ¡Que va, todo o contrario, pois contrabando é pasar de banda, pasa-la fronteira a escondidas, e o noso foi coas fichas verdes do IEME, coas legais, pero, con estímulos engadidos!

¿Enxeñería financeira? ¡Algo así! Todo legal, pero…, pícaro! Outros métodos foran aqueles do Banco de Siero, na década anterior, nos Sesenta, tan enxeñosos que as divisas intercambiábanse virtualmente, silenciosamente; pero iso era outro método, outro estilo, outra finalidade.

Estraperlo? ¡Tampouco, pois, no noso caso, tratábase de pagar cara a mercadoría…, para revendela con gaños, iso si! ¡Nin os fenicios o farían mellor!

Ocasión? Unhas vacacións simultáneas; e para mellor disfrace, levei ao meu subxefe, tamén acompañado da súa esposa, ¡outra Mestra! ¡Dúas parellas de colegas, e non obstante, amigos, en xira turística!

Para máis complicidade: Catro billetes de avión, obsequio do amigo común Herr Glatt!

Baremo? Entendo que fun elixido polos meus coñecementos de castelán, galego, francés, alemán…, ademais de certa experiencia no Departamento de Produción.

Itinerario? Lavacolla, Genf, Bern, Zürich, Basel-Stadt…, Schwarzvald…

Folla de ruta: Neses puntos notables, de concentración emigrante, en particular galega, contactar cos propios emigrantes para coñecer a súa situación económica, remachando o cravo con xestións cerca dos Xestores, Axentes de Viaxes, etcétera, que recibirían do Banco unha comisión referida ás captacións que frutificasen, de xeito nominal, pola súa intermediación e consello. ¡Habendo, hai para todos, e Roma, no XX, xa pagaba aos traidores!

Ilícito? Algo pícaro, e enxeñoso, si, pero ilegal, naqueles momentos, non; o problema estivo en que o descubriu a competencia, e daquela o Banco de España tocou…, ¡Media vuelta, ar!

Vicisitudes, que é como daquela se dicía? A primeira xa foi en Lavacolla pois o Goberno de entón, o mesmo que mandaba trampear no código estatístico “remesas de emigrantes”, trocándoo polo de “turismo”, ¡o turismo era un honor nacional, e por tanto, unha grandeza imperial, mentres a emigración supoñía unha pobreza vergoñenta!, controlaba e facilitaba as saídas, así que o seu ¿delegado? tentou impedirnos, en Lavacolla, a saída naquel ¿vagón de ganado?, para que puidesen ír catro proletarios máis, pero o feito de que os nosos billetes fosen un galano do propio Herr Glatt, abaixoulle os fumes inquisitoriais.

En Xenebra? A primeira xa foi aquel lategazo de pasarnos por unha porta distinta, ancha, na que nin as maletas nos miraron. ¿Ah, pero os outros, aqueles gañaperras, aqueles provedores das divisas? ¡Polo portalón estreito, apalpados de arriba abaixo e de abaixo para arriba: de porco, nin cheiralo, que o foron tirando ao contedor; de augardente, unha botella; de queixos, só un, por persoa; e un longo etcétera de precaucións, algunha delas abraiante! Ben sinto non levar máquina, pero pensaba mercar alí en Suíza unha mellor; aquelas fotos ían ser máis elocuentes que calquera descrición literaria.

-.-

Salvo que os estivesen esperando, ou xa estivesen domiciliados, ¡do aeroporto á Gare de Cornavín!, que é algo así como dicir, ao Obelisco da Coruña! Esta Gare, esta estación, na súa explanada frontal, estaba oficiando de feira: encontro de coñecidos, preguntas en galego, ofertas de traballo… ¡Polo estilo da Estación de Lugo cando se reunían nela os segadores para ir de segas a Castela! Barullo, barullo, barullo… ¡Estábamos na Suíza latina!

O hotel, que o tiñamos reservado, era o International & Terminus: 3 estrelas, a 80 metros de Cornavin. De postos no seu hall, a miña dona preguntoume: ¿Aquí, en que lles vas falar? ¡Muller, no de Ginebra, en francés! Pero nestas, o mozo que nos estaba recollendo as maletas, díxome, todo afable: ¡Non se moleste coa Guía do Trotamundos, que eu sonlle de Coirós!

Xa en cadansúa habitación, o mesmo rapaz indicounos o funcionamento daqueles colchóns de aire, camas cubertas de edredóns: Este mando regúlalles o sistema de mexido da cama… ¡Nunca tal víramos nin oíramos: Volvíamos ao berce, con unha cama vibratoria, que era…, como para perde-la memoria! Outra diferenza estaba en que o mozo era un emigrantiño de Coirós, e nós, uns burócratas da Coruña!

Alí comezaron as preguntas, pero co posible tacto para non ferir a sensibilidade do rapaciño, que non só nos contestou moito e ben senón que acabou indicándonos: Se non queren cear no hotel, aí adiante teñen un Asador de Polos, que o leva precisamente un rapaz de Monforte… ¡Optamos por entrevistarnos co segundo interlocutor! -¿E logo, vostede, non se cansa de suar diante destas grellas? -¡Ai logo, se só fose un polo de cada vez, pero aquí despacho…, centos, que estou dálle que te pego, dúas quendas de oito horas…, cada unha! -¿Tódolos días? -¡Todos, pero xa teño algúns francos, así que logo me irei para Lugo, onde penso montar un bar de tapas! O que é falar, pouco falou, e máis ben por prudencia nosa, pois non sería de conciencia tirarlle da lingua a quen tiña máis suor que saliva.

De noite, o dito: barullo, barullo, barullo… ¡Menos mal que o berce era de calidade! Á mañá seguinte, e iso que madrugamos, segundo o plan de traballo previsto, cando nos dispoñíamos a baixar ao comedor para o petit-déjeuner, as mulleres da limpeza, corredor adiante, cos carriños de mudar as camas. Unha delas, ao noso Bonjour: -Grazas, señores, que xa sei que son da nosa Galicia, que nolo dixo o Manueliño de Coirós. Eu sonlle dunha aldeíña pequerrecha, que lle chaman Baílle, aló en Lugo… A miña dona, dándolle unha aperta: -¡Pois eu sonche de Rois, así que, veciñas!

Estes momentos, no eido da emigración, son inconmensurables, inenarrables. Tamén a confesamos, tamén, e acabou dándonos o seu enderezo: Na bufarda do propio hotel, unha trasteira con…, cinco camas, na mesma habitación, tantas como mulleres limpaban, e fregaban, e…, remesaban, algún diñeiro para as familias respectivas, como de costume, pendentes dos seus xiros!

Do resto das xestións daquela xornada, metade traballo, e a outra turismo, permitídeme gardar o segredo profesional. Aínda que vai lonxe, e xa non o é, pero, por costume!

De Genf a Bern, de Ginebra a Berna, toda unha reflexión: ¿Como será que os galegos saímos tan traballadores tendo nado nunhas terras feraces, e case nos superen estes helvéticos que naceron aterecidos de frío entre unhas montañas peladas, ou case? ¡En dúas horas escasas de tren, outro mundo, en mil aspectos! (Helvetius, un pobo celta da Galia Lionesa).

En xeral, nacer en casa rica ten as súas desvantaxes, esa tentación da preguiza. Pero estes suízos, en particular os xermánicos, tiveron o seu estímulo precisamente nas carencias; tiraron forzas de fraqueza, aprenderon a facer milagres cos poucos, tal que un reloxo a partir dunha lámina de metal. ¡Teñen a miña admiración plena, e iso que aínda non falei doutras virtudes súas!

A primeira delas, en antagonismo con Xenebra, o caladiños que son nos cantóns xermánicos: Cae o sol, escóndese tras das súas montañas, e os mozos á cama, que os vellos xa o teñen de hábito, en todas partes. Despois diso, a limpeza: Con todo o mundo que eu, servidor, levaba recorrido, e aínda non vira dúas cousas ben definitorias: Que os camións das obras non saían do solar sen unha ducha todo ao redor, que os deixaba inmaculados ao exterior, e as rúas coma patenas; a outra, aquel mecanismo dos servizos sanitarios, públicos, que non se abría a porta para saír ata despois de darlle ao pulsador ou á cadea da auga. ¡Meus queridos suízos adórovos, aínda que con unha reserva, unha soa: Que lles tiñades encomendados os cemiterios e mailos tellados escorregadizos aos nosos galegos, o de abaixo e mailo de arriba, quedándovos vosoutros na comodidade dos niveis medios!

Estou falando do “Cantón de Carballo”, non si? ¡Pois claro, e con toda propiedade pois alí a emigración era maioritariamente da zona de Carballo, con tal intensidade que se xeneralizou esta nomenclatura! Se houbo no mundo algunha masonería importante, a dos “carballeses” de Berna, insuperable!

¿Austeridade en Berna? ¡Nos da casa, pero tamén nos de fóra! Unha muller de Coristanco, oficinista dunha Axencia de Viaxes, ao saír en conversación que as nosas donas-acompañantes eran Mestras, ¿que diredes que lles encargou? ¡Que fosen a Coristanco e lle preguntasen a unha das Mestras –que ela non lles escribía por non coñecer os aderezos delas- que libros estaban utilizando nun determinado curso, e que, por favor, llos mercasen e mandasen, que xa ela xiraría importe e gastos! ¿Para que? Pois…, porque tendo aos seus pais achacosos, levara consigo a súa nena, e estábaa escolando, ela, ela mesma, no pisiño que compartía con outro matrimonio! Á volta cumprímolo, por certo que silenciando importe e gastos, pois aquela muller, aquela nai, merecía do seu próximo tódolos honores posibles.

Quedábame por apuntar, entre mil cousa máis, que non son quen de ordenalas, que en Lavaux (Lousanne) tiñan aos galegos traballando nas viñas, pero non precisaban zocos nin zocas…, porque os carreiros, os camiños das leiras…, estaban asfaltados, xa daquela!

De Berna a Zürich, montañas, outra vez montañas, pero, maiormente, de diñeiro. Riqueza por todas partes…, menos nos petos dos galegos pois en ambas cidades a vida sempre estivo cara; ben pagados pero mellor gastados, así que a economía familiar só se logra suando sangre, faga frío ou calor. ¡É un dicir, pero non tan esaxerado como poda parecer a simple vista!

Hai, había, algo en Zürich que tirada especialmente dos meus sentimentos. ¿Tería esta procedencia aquel suevo que bautizou o meu lugar como Berg-land? Unha forza interior, espiritual; un namoramento na miña idiosincrasia… ¡Zürich, quérote moito; caíchesme ben!

Unha xente que logrou os atractivos que ten este Cantón, merece esta industria, estes atractivos, pero alí os galegos, ou fomos mal dirixidos, ou é que había poucos. ¡Non estabamos preparados para o seu nivel industrial!

Os do país, de tódolos cantóns, séntense atraídos pola grandeza desta cidade. Daquela aínda non fora votada como a mellor cidade para vivir, de todo Europa, que o foi recentemente, no 2012. Museos, galerías, hoteis nos que non nos atrevimos nin sequera a entrar, tendas para ricos, máis ben, etcétera, etcétera. Pero non a vou chufar máis pois agora, coa última crise española, igual lles apetece aos nosos parados, e resulta que é mellor para visitar que para traballar nela.

De Züric subimos a Basilea: Basel, Bâle, Basilea..., a terceira en poboación, despois de Zürich e de Xenebra. Aquí, cultura; en idiomas, unha Babel! Gustoume, moito, pero aquí arriba pouca labor tivemos, pouco éxito, así que propuxen pasar á Schwarzwald, e iso que non a levabamos na “folla de ruta”.

¡A Selva Negra é Galicia, outra Galicia! De por aquí só mencionarei o hotel elixido, Hofgut Sternen, no que me sentín moi feliz porque..., porque me pareceu un “hórreo” de luxo!

¿Valeu a pena aquela viaxe? Profesionalmente non son o indicado para cualificala, pero, na miña ilustración, moito, xa que me serviu para entender a nosa ¿penúltima? emigración europea, para entendela e para admirala! Cambiaron xuventude por francos, pero o drama meirande aínda está na dor que un sinte pola mala ¿política? española, malversando, Goberno tras Goberno, aquelas divisas, ¡aquelas divisas sacras!

Estatística comparada: No período 1962 a 1970 Suíza amparou / explotou ao 37,8 % dos emigrantes galegos.

-oOo-

Os signos externos, a credencial do retornado.

De América, co baúl “Mundo”;

e de Europa, co “Haiga”, que tamén admiten baúl, ¡pero xa non é “Mundo”!

Con baúl, ou…, ¡nada! ¡Os signos externos, as credenciais do éxito! ¿Volver sen baúl, grande, grandísimo, aínda que veña soando a oco? ¡Iso nunca, que antes morro…, diso, de morriña!

A inseguridade do retorno sempre é, sempre foi, o pesadelo de todo emigrante; comézalle no intre de tomar terra, maiormente tratándose de país estranxeiro; e máis, máis aínda se a aterraxe é, foi, americana. Fan bo aquel dito das nais espartanas: Volve co teu escudo, ou, do que non, sobre del! Nisto, as nosas, algunha, que non a maioría, por suposto, tamén eran espartanas, tamén preferían que o fillo / a filla non volvesen de non traer consigo un “mundo”…, máis ben polo que dirían os veciños! ¿O que dirán? Si, ese complexo, esa teima dos lugares incomunicados, e por tanto, ególatras, que, afortunadamente, foinos desaparecendo coa globalización cultural.

Aqueles baúis xa os fabricaban de xeito que, no retorno, servisen, ¡tamén!, de roupeiro, á vez que de signo externo pois, de posto en lugar céntrico das casas, as visitas de confianza, as que entrasen ao comedor, sairían confundidas coa riqueza daquela familia que, en por si, ou polos fillos, irmáns, etcétera, ¡fixera as Américas! ¿Complexos da emigración? Si, tamén, pois en todo regreso pletórico hai unha vendetta familiar. O termo, dentro ou fóra do baúl, trouxérono máis ben os retornados da Arxentina, apreso, copiado, dos italianos.

O feito de saír xa implica fracaso, fracaso familiar; pero este complexo ten algo, ¡moito!, de bo, xa que serve de espoleta, de espada agresiva, para…, para face-las Américas, que a iso se ía! Non era exactamente facelas, pero si contribuír a facelas, a elevadas partindo dos seus inmensos recursos naturais…, a cambio dunhas migallas, que poucas veces pasaban de ser auténticas propinas en proporción á riqueza por eles xerada ou aportada, en ideas, pero tamén en traballo físico!

-oOo-

Nunha apertada síntese pois o problema, causas e consecuencias, da nosa emigración, en particular a dos séculos XIX a XXI, son tan xigantescos como xigantescos foron os nosos éxodos: inabarcables e inenarrables. ¡Cada caso, cada situación, un mundo, un mundo atroz, saturado de penalidades, con algún que outro éxito, que tampouco é para omitilos, de sublimes que son, que foron, gran parte deles! Hai ocasións, situacións, asuntos, materias, nas que ser un multa paucis faise punto menos que imposible, e esta é unha delas, pero…, intentareino!

Para nós, todo comezou cunha inmigración, aquela de Noé cando amarrou en Noia a súa arca, e os fillos deron en producirlle netos. O que non está claro é onde plantou a viña, que deberon ser moitas xa que en Galicia hainas por todas partes.

Ora ben, ¿como foi que os netos de Noé désemos neste ¿vicio, virtude, necesidade?, de emigrar? Para comezar polo fondo da cuestión, que é como se fan os cestos: Emigrouse sempre, e de sempre, por rico que fose o país, unhas veces polas aperturas e outras pola natural tendencia a mellorar de situación económico-social. Pero aquí en Galicia apreciouse un incremento acelerado, progresivo, nos séculos XVI e XVII, consecuencia daquelas levas, daquelas guerras, daquela necesidade de inzar América, para anosala, ¡anosala ou anoxala, que non cabía outra de metidos en pretensións imperiais! No interior, despois de que axudarmos a repoboar Granada, viñeron as segas de Castela, así que, entre que eles tiñan demasiado trigo e o noso era pouco e tardío, con todo Galicia chea de ferreiros, alá nos fomos, fouciño en ristre! A gran estampida, tras do sol, seguindo ao sol, para que non se nos puxese na Fisterra, ¡e xa que outro paisano, Colón, marcara os sucos, as derrotas!, tivo lugar no XIX, encamiñada, principalmente para Arxentina (¡a quinta provincia galega!), Cuba (onde fixo falta suplir aqueles escravos gratuítos por outros barateiros, os mozos galegos), Uruguai, Brasil… ¡E menos mal que pararon de enviar foguetes á lúa, pois, do que non, pensarían en nós para poboala!

Durante a primeira metade do século XIX a emigración a América estivo prohibida, ou máis exactamente, limitada, coa excepción de Cuba e Puerto Rico. A constitución arxentina do ano 1853 abriunos a porta grande, o seu porto do Río de la Plata, co artigo 25: “… El gobierno federal fomentará la inmigración europea y no podrá restringir, limitar, ni gravar con impuesto alguno la entrada en el territorio argentino de los extranjeros que traigan por objeto labrar la tierra, mejorar las industrias e introducir las ciencias y las artes…

O 1853 tamén aquí foi notable xa que se suprimiu a prohibición de emigrar a América aos canarios e aos peninsulares. Logo veu a Constitución de 1869 que recoñeceu a liberdade para emigrar, se ben, ¡se mal!, estableceu unha fianza, un depósito, requisito, traba, que non tardou en suprimirse. A regulación plena non chegou ata o ano 1907 establecéndose: Que non se permitiría emigrar aos rapaces suxeitos, en idade, de servizo militar, ou con condena; e logo outros requisitos para os menores de idade, mulleres casadas, etcétera. Esixiríase permiso do Consello de Ministros, iso tamén, nos casos de posible, ¡presumible!, despoboamento dun territorio determinado. Esta Lei, a antedita, foi un destape para a nosa emigración, que colleu carácter masivo. Para unha certa perfección da lexislación precedente, unha Lei de 1924 permitiu, posibilitou, a creación de axudas estatais e de convenios cos países receptores…, para facilitar a evacuación dos excedentes locais!

A Constitución de 1931 recoñecía o dereito a emigrar, sen outras suxeicións que as limitacións que as leis establecesen, (Artigo 31: Todo español podrá circular libremente por el territorio nacional y elegir en él su residencia y domicilio, sin que pueda ser compelido a mudarlos a no ser en virtud de sentencia ejecutoria.- El derecho a emigrar o inmigrar queda reconocido y no está sujeto a más limitaciones que las que la ley establezca.- Una ley especial determinará las garantías para la expulsión de los extranjeros del territorio español), engadindo que a súa lexislación social tiña que regular as condicións do obreiro español no estranxeiro (artigo 46).

Despois da…, ¿incivil?, restrinxíronse algunhas saídas, sumándose o feito de que Venezuela, por motivos políticos, púxonos o “Stop”, pero os canarios aprenderon a facer contrabando, ¡en barquiños de vela!, así que aló se coaron cerca de cen…, ¡pateras, como agora se di! México abriulles os brazos, digo, os portos, aos exiliados da guerra, que lle corresponderon dándolle un gran pulo cultural.

No 1956 España adheriuse á Comisión Intergubernamental para Migracións Europeas, (C.I.M.E.), creándose, de paso, o Instituto Español de Emigración.

A Lei de Ordenación de la Emigración de 1960 encarrilou a nosa emigración dos anos 60, que se ancorou maiormente na Europa occidental. A de 1971 ampliou a acción protectora do Estado, garantindo dereitos, fosen civís ou políticos; atendeuse, ¡algo!, á formación profesional do emigrante, e tamén á súa educación e á dos seus fillos.

A Constitución do 78 contempla a liberdade de emigrar e esixe a tutela do emigrante polo Estado, todo iso condensado e derivado do seu artigo 14: Los españoles son iguales ante la ley, sin que pueda prevalecer discriminación alguna por razón de nacimiento, raza, sexo, religión, opinión o cualquier otra condición o circunstancia personal o social”. O 19 establece a liberdade de circulación e de residencia. E non sigo, pois tódolos españois temos a obriga de coñecer e de respectar a nosa Constitución, así que, ás bibliotecas, macho; macho ou femia, xa que somos iguais ante a Lei!

Xosé María Gómez Vilabella

-oOo-

Que traía e que levou na maleta María Seoane Marey?

Seino, que a vin chegar, que a esperamos en Lavacolla, a miña dona e mais eu, en abril do ano 1993. Seguidamente estivo dez días cos da expedición cubana, e a continuación fómola levar a Vigo, ao Consulado, para garantirlle unha ampliación de estancia, agora na Coruña, na nosa/vosa casa. O 6 de maio levámola a Lugo, (El Progreso), onde Antonio Barba lle fixo unha entrevista, publicada o 7-5-1993, na que se le (Hemeroteca!): “... María Seoane se apuntó para poder venir a Galicia, y la noticia de que había sido elegida para cruzar el charco la llenó de alegría. Estas semanas pasadas ha recorrido gran parte de la comunidad autónoma de Galicia: La Coruña, Vigo, la aldea en que vivió, Lugo -“maravillosas murallas”- y otros puntos. Todavía le queda más de un mes de permanencia en España, en el que viajará –acompañada de los Gómez-Rielo, que la acogen- a Burgos, cuna de su marido...”

Da “aldea en que vivió” mellor será non falar pois nela só visitou o cemiterio onde xacen os seus entregos. ¿E logo, extinguiuse a casa materna? ¡Para esta María si, pois nesa casa daquela trunfaba a amnesia migratoria, e xa lle anticiparan, por medio dos intermediarios que utilizou, ¡de varios!, que eles non tiñan ningún parente na emigración, así que iso de pedir a herdanza..., laranxas da China! Como María non estaba para preitos, ademais da súa xenerosidade..., bágoas á maleta, á maleta do seu retorno! Onde si lle tiñan reservada a herdanza, pero a do seu home, foi en Villarcayo (Burgos), ¡con réditos e todo! Agravio comparativo, tan usual na nosa emigración, para máis inri.

Coa maleta baleira non regresou, que veciños e amigos dos amigos houbo que lla encheron, lapis incluídos, que dixo tamén escaseaban en Cuba, na Cuba fidelina, na mesma, pero arruinada, naquela que tantas “letras” mandara para que mal llelas administrásemos aquí en Galicia. ¡Sic transit gloria mundi! A da emigración en particular; menos en Mosteiro, que aínda lle queda algo de mosteiro!

-.-

Fotos famosas da emigración galega