ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN -I-

ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN

A coroa non sae na foto, pero sei que a levo, ou non sería mortal!

  

Xosé María Gómez Vilabella

¡Grazas! Polas amoras, si, e de paso, pola silveira! ¿Onde ía atopar amoras, Señor, amoras e amores, se non houbese silveiras, ou non as tivese no meu camiño?

Para comezar a miña andadura, ¡naquela xeración mexida por unha guerra fratricida!, direi que, en indigna imitación, permitíchesme nacer, en Agosto do 30, se non nun presebe, si a carón deles, diante da propia lareira. Daquela era mansiño pois o de desbocarme veu despois. Ti ben sabes, pois a túa memoria é infinita, e non a dos meus veciños, que era costume, daquela, polo menos na miña parroquia, e coido que tamén nas do noso circundo, que as mulleres parisen diante da lareira, cerca do lume, cunha saba de liño encima dun brazado de palla... ¿Por qué? ¡Á imitación da Virxe María, que era unha devoción, un relembro entrañable! De paso, qué pedían con ese xesto? ¡Pois, nada máis e nada menos, tan afectuosamente coma a nai dos Zebedeos, que o neno, fose neno ou nena, imitase a Xesús, estivese cerca Del, todo o humanamente posible!

¿Eran espiñas da nosa silveira, inconvenientes da nosa pobreza? ¡Que va: eran amores, amores e amoras, mesturados, froito daquela piedade seráfica!

¿Da mula e da vaca, qué? O mular, entón, vendíaselles aos casteláns, para que arasen as agras dos seus trigais, unha espiña que daría o seu froito, que produciría trigo para que os meus paisanos, a partires dunha certa idade, tirasen de fouciño, e fosen gaña-lo seu pan, aquel trigo de Castela, que viña cedo, pois os centeos de Galicia esperaban polo seu retorno, cousa dun mes, ou máis! En canto á vaca, fose propia ou de cabana, nunca faltou unha, polo menos unha, co seu presebe fronteiro da lareira.

Para que o Nadal fose completo, tamén estaban os anxos, polo menos o asignado á criatura, ¡que ningunha naceu sen o seu, magnánimo e providencial que é Deus!

 

Non quedou constancia de que en Belén houbese parteira, e coido que non habería, nin falta que fixo, pois o Fillo de Deus respectou a virxindade de María, ao igual que un raio de sol atravesa os cristais, sen rompelos nin manchalos, pero no meu caso foi precisa, máxime tratándose dunha primeiriza. Chamábase nada menos que Manuela, ¡Enmanuela! A señora Manuela do Rego, que nada máis tirar de min, botou man da ferrada, e con auga purísima da sella, deume a de socorro, ¡en espera de que me levasen á igrexa do lugar! ¿Iso é nacer cristián, ou non? ¡Se no sucesivo me espiñaba coas do pecado, sería responsabilidade, descoido meu!

(Derramar auga, aínda que sexa sen bendicir (Can. 853), sobre a cabeza do neno, dicindo ao mesmo tempo a seguinte fórmula: “N.N., bautízote no nome do Pai e do Fill0 e do Espírito Santo”. Sen dicir amén ni agregar máis palabras).

A vaca non me abafou para quentarme, como seica fixo co Neno Deus, que para iso tiven mellora coa lareira soprada con aquel soprón que lle fixera Vicente da Ponte a meu avó, do canón da súa escopeta, ¡que mellor uso, imposible!, pero aleitoume. Si, aleitoume no entrementres miña nai madurou, pois era demasiado rapaza e seica tardou dous días en virlle.

 ¿Isto foi outra das espiñas? ¡Que va; ela non tivo culpa da miña prontitude, que me apresurei en saír, seguramente ávido de botar a correr pola eira arriba para coñecer os carballos da nosa carballeira, tanto que os levo adorado; máis que un druída! Daquela, Señor, grazas; ¡por isto, tamén por isto!

Din que dicían que o neno era guapo, pero non me mirei ao espello..., en anos! ¿Para qué, pois, se lles caía ben aos meus, as rapazas que agardasen, non si? Depositado naquel barreliño de táboas de castaño..., ¿será por iso que, detrás dos carballos, aqueles carballos que nos proporcionaban as estelas da lareira, a calor máis entrañable que poda atopar un neno na súa chegada a un país máis ben frío, ¡aínda que fose agosto!, os meus predilectos foron os castiñeiros? Depositado, digo, no barrelo, que non me subiron a un altar porque non o tiñan de seu, naquelas alturas non me sentín a gusto... ¡Señor, qué ben fixeches facéndome humilde, pequeneiro, pois nas alturas, ademais do vento, mandan as vertixes! A ver se o digo, que non quixese ofendelas pois tiveron de bo comigo que me afixeron a estar esperto, cousa necesaria pois por algo se di que, camarón que se durme, corrente que o leva! ¡As pulgas, digo! A roupa estaba limpa, pero o cuarto era vello, tiña as táboas vellas, e..., as pulgas multiplicábanse no verán! A min non me estrañou, en absoluto, nada de nada, pois daquela, eu, bautizado de urxencia, era tan anxo coma os anxos, e quén non se pon nervioso en presenza dun anxo, quén?

Meus pais, o día da súa voda.

Ao meu redor, e perdón pola xactancia, pola soberbia, pero non o digo con altivez senón con agradecemento, as caras da miña xente dobrábanse enriba de min, tal que xirasoles: Miña nai, que se daba por compensada das molestias daquela xestación, ¡nove meses, nada menos que nove! Meu pai, que tardara en casar porque os avatares familiares desequilibraran a súa propiedade, e quixo robustecela, un pouco, antes de asumir responsabilidades; agora sentíase un esperanzado transmisor de tantos esforzos. En canto aos avós, quen o sexa entenderá as súas bágoas de felicidade ante o gromo troncal. O mundo seguía, os apelidos seguían; e quen leva présa por optar ao relevo xeracional non se detén, non repara nas silveiras do camiño; tampouco nas que lle esperan ao novo camiñante!

Ocupado na sega dos vedros, por se caía a tormenta de agosto que collese o trigo recollido en medeiros, meu pai non se deixou ver por Castroverde ata o día 28, ¡dous despois! Como daquela non esixían certificado médico, ¡que máis daba! Ao contrario, que así alargoume dous días de vida; nos papeis se entende! Como ves, Señor, e permíteme que cho lembre en agradecemento, comigo todo foron vantaxes!

Mais naquelas vantaxes, precisamente nelas, comezaron as espiñas: Para empezar, aqueles cestos da parida...! En tempos de tanta escaseza, ao neno gustaríalle proba-las sopas de manteiga, os queixos da facenda, unha onza de chocolate..., pero tiven que conformarme coas tetadas, e ben que me sentaban desde que foron a máis! A máis foron, pero eu, egoísta por espírito de conservación, quería máis, e máis..., que me tardaba por coller forzas para axudarlles a mallar, xa que nesa estación estaban!

¿As visitas? A min pareceume que non eran sinceras pois todas afirmaban que o neno era guapo, unha bendición de Deus. ¡Mentireiras! As que tiñan fillos, porque nunca admitirían competencia; as con fillas, porque eu era pobre, e temían, ¡seguro!, que chegase a conquistárllelas, a empobrecérllelas. Tamén estaban as que non os tiñan, que morrían de envexa. En canto ás boas, esas rabiaban porque a miña bondade, ¡a de daquela!, ía por diante da delas. Por último, as malas, as notoriamente malas, dicíanlle así a miña nai, á cara, que por tras, ou por dentro..., a saber!

Pía vella de Montecubeiro,

na que fun bautizado.

Contaba meu padriño que o meu bautizo fíxoo crente, afirmouno, ¡máis aínda do que sempre fora! As causas: Aproveitaron para bautizarme, oficialmente se entende pois xa tiña recibida aquela auga de socorro da señora Manuela do Rego, un día de tormenta, que así non se lles atrasaba o traballo. Moi cedo, o avó meteu nun saco as súas zocas de empeña e largouse ao río das Lagas, onde atascou a tapacuña con terróns para reducir a presa do muíño; feito isto, arremangou de camisa, por máis que tampouco lle era preciso facelo posto que xa se lle mollaran as mangas coa que viña do ceo, e deu en meterlles man ás troitas, que se escondían coma bruxas nas oucas das pozas daquela presa. Eu ben sei cómo se facía, que mo ensinou, pero despois, tempo despois, xa de rapaz: era cuestión de aperta-las oucas, ao suave pero sen vacilar, que dese xeito, de cada dez apertas apertábase unha troita, máis ou menos. Nesas estivo ata que enganchou dúas ducias, das grandes, das de máis dunha cuarta. Ensartadas nun ramallo de salgueiro, volveu para a casa onde xa lle tardaba á madriña porque o cabalo non se lle sometía para aparellalo. ¡Aquel cabalo debía ser ateo, e non quería participar no meu bautizo parroquial!

¡A única rebeldía no meu país, daquela, era a da egua!

Nun cepo que tiñamos para que as mulleres subisen á sela, a madriña deu o salto decisivo, que aínda tiña forzas, e meu padriño achegoulle o neno, envoltiño nunha manta daquelas que viñan de Zamora. O avó fíxose co ramal, pero non co paraugas, pois a man libre precisábaa para a súa caiada, por culpa da reuma. ¡Caeu unha tronada, bo presentimento, e molláronse os dous, claro está, así que chegaron á igrexa do convento feitos dous pitos! O neno, non, que bo coidado tivo a madriña de levarme acarapuchado naquela manta, en toda a legua do recorrido!

O cura aínda non rematara co seu chocolate, así que se fixo esperar, tempo que aproveitou o padriño para deixarlle aquelas troitas no vertedoiro da reitoral, nun balde de cinc que lle aprontou a ama... Este relato do meu avó e padriño, serviume, tempo adiante, para entender o significado desa verba "balde", ou "de balde": ¡Era o caso daquelas troitas...!

A cerimonia foi curta, e iso que a auga da pía estaba quentiña, ¡estabamos comezando setembro! Pero o cura tiña présa, ou iso dixo; o que non explicou foi a causa causal; se en vez dun neno, chego a ser un rapaz, houbéselle preguntado daquela, eu mesmo, á súa ama, á súa cómplice. Os papeis da sancristía firmáronos o que se di a "voa pluma". ¡Asignados e rubricados!

-¡A ver, Gómez, págueme, que teño présa!

-Perdoe, pero debe ser que comeza a fallarme a memoria... ¡Eu estaba convencido de que xa lle pagara, pero, se o di vostede...!

Tamén a min me debe estar fallando pois a tal momento non lembro cantas pesetas foron, e iso que mo ten dito meu padriño. O que tamén me dixo foi que aquel cura, desde o púlpito, que sempre predicada en alto e braceando, seguramente para estar máis cerca do Ceo, viña insistindo, cada vez que falaba das obras de misericordia, en que o máximo interese da Igrexa era acabar cos pobres... ¡Tiña razón, dicía a verdade!, aseguraba meu padriño cando lembraba o incidente. Aquel párroco confirmaba as verbas cos feitos, pois, cobrando daquela maneira, troitas á parte, os pobres de Montecubeiro irían desaparecendo, dun xeito galopante, que non lles quedaría diñeiro para pagar menciñas! A sorte foi que morrese pronto, o cura, que non meu avó, e que viñese un da nova fornada, con menos espiñas e máis caridade, máis moderado nas súas esixencias.

Ao volver do convento, mesmo segundo me estaban cambiando de roupa, ¡de roupa e de pelica, que me puxeron unha nova, tan branquiña coma esas dos años de Xericó, dun carneiro que matara o outro avó, o materno, para a súa festa, para a de Luaces!, houbo unha xuntanza familiar, convocada por miña madriña, que comezou así:

-Irene, agora que tes a criatura limpa, do corpo pero tamén da alma, convén adiantarnos ao seu futuro.

-O futuro, como di a tía Ramona, viralle "de lui-même"! A nós incúmbenos o presente.

-Si, muller, pero o caso é que o futuro sempre se forxa, sempre se amolda, no presente; e a iso vou: Téñolle oído a meu irmán, de cando veu de servi-lo Rei en Marrocos, que os mouros son así de mullereiros porque de cativos átanlles a cabeciña cun trapo ao que chaman tur, tur, tur non sei qué!

-Mamá, é o turbante. -Dixo meu pai, que sempre foi o cerebro da familia, e precisamente naquela ocasión de cerebros ía o conto.

-Iso, turbante! Pois o caso é que, segundo nolo bautizaba, volvín a decatarme de que ten a cabeciña un pouco alongada...; iso que chaman, doli, doli, doli non sei qué!

O cerebro da familia volveu a intervir:

-Mamá, coido que queres dicir que o noso neno é dolicocéfalo.

-¡Iso, iso! Daquela, agora que non é precisa máis auga bautismal na súa cabeciña, coido que chegou a hora de atarlla, para iso..., para que non saia efeminado! ¡Se resulta tan macho coma, e que Deus o conserve, aquí o meu Xosé, pirlaranse por el tódalas rapazas da contorna!

Meu avó e padriño, que por suposto estaba presente, sentiuse afagado, e na súa autoridade de albeite deu o pláceme correspondente, pero cunha condición, que se me retirase o trapo tan pronto tivese cerrada a fontanela cranial, para..., para que tampouco me pasase, pois para don Juán na familia xa tiñamos ao tío Manuel, e tamén ao seu fillo Manuel, Manuel Lombardero, aquel que era director coreográfico en Madrid, nada menos que no teatro Martín.

Díxose, aceptouse, e fíxose, pero, co único pero de que cando vivín eses dez anos en África, tiven ocasión de investigar o caso, chegando á conclusión de que entre a xente do turbante tamén había turbados, quere dicirse, desviados, así que o de envolve-la cabeza non o teño claro. Pola miña, a min resultoume, que sempre me deron noxo eses viciosos que lle botan a culpa dos seus desvíos a unha cuestión cerebral cando, polo menos na súa inmensa maioría, do que se trata é dun vicio estúpido, que o collen precisamente por iso, por estúpidos, ao confundir o sorriso vertical das mulleres cos peidos dos homes.

A purificación. Miña nai acolleuse á Misa no segundo domingo despois do parto. ¿Acolleuse, purificouse? ¿De qué, e por qué? Iso viña dos xudeus, xa do A.T., e nin a Virxe María se librou do requisito ancestral, que daquela cumpríase aos corenta días, pero miña nai tivo abondo con dez, pois o costume, loxicamente, estaba desaparecendo. A Virxe María non só cumpriu coa tradición senón que tamén fixo a presentación no templo do seu fillo, ¡do Fillo de Deus! A min non me presentaron de novo, que tivera abondo coa do bautismo, e logo estaba que aquel cura..., ¡igual volvía a cobrar! Os costumes periclitados onde están mellor é no baúl das lembranzas.

Quedouse no fondo da igrexa, envolta, avergoñada, co seu velo mouro, pero coa alma branquísima e leda por ter cumprido o precepto bíblico: ¡Crecede e..., multiplicádevos! Meu pai tardou en volver porque aquel dia o cura non tiña présa, e estívolle preguntando na sancristía se seguía dando catecismo na súa escola do cuarto novo. -¿E logo, non quererá para vostede o privilexio de ensinar a rezar, ou tamén? -¡Home..., os bos cristiáns temos a obriga de competir cos que ensinan a rosmar, que abundan; seino do confesionario! -Señor cura, -contestoulle o mestre-, acéptollo, pero o meu ten máis mérito có seu, pois eu só cobro un ferrado, ao mes, e máis ensino de todo, matemáticas incluídas, cousa, materia, que tamén cultivan vostedes, os da sotana, pero só na intimidade, en beneficio seu, para vostedes mesmos! O cura, que non era diplomático coma meu pai, e iso que se daba de páter familias, ¡en plural!, non soubo contestarlle, limitándose a darlle unha puñada á arca onde gardaba os revestimentos; iso si, ben forte, elocuente, que ata tivo que soprar nos dedos!

Presentada e purificada, nada máis chegar comigo á casa, miña nai ofreceume as súas mamilas, que me souberon a gloria. ¡Claro, viña santificada! A continuación, despois da súa cunca de caldo das verzas, e un codeliño de pan con queixo, arrebolou coa roupa dos días..., ía dicir, dos días santos, pero o traballo cotián, feito con amor e con ganas, tamén santifica, e poñéndose por encima un mantelo grande, dos de corpo enteiro, foise á eira de mallar, onde estaban os outros, ocupados en retirar leña e outros obstáculos, para seguidamente varrer e mazar o barro, con aquel malluco de pereira de fende-los toros das zocas. ¿Para qué? ¡Pois mira que sodes preguntóns os lectores, maiormente os intelixentes, que sempre estades interesados en entendelo todo, ata os detalles máis nimios! Como aínda non viñera a moda, nin a moda nin os materiais, e tampouco os posibles para formigonear as eiras, cumpría endurece-lo chan para que non se perdese un só gran ao maza-las espigas con aqueles malles de pértegas. ¡O pan era o pan, e non chegaba con pedirllo a Deus, que tamén era/é preciso facer por el, traballalo, merecelo, e..., conservalo!

Rememorando aqueles traballos caín na conta de que, sen mazar e sen moer, non hai pan posible: primeiro, a espiga; despois o gran, e por último o fermento, o exemplo dos antepasados. ¡O elemento esencial da vida está nas mazaduras, nas mazaduras e nas espigas! Aqueles malladores estaban facendo posible a miña/a nosa nutrición. Con iso abríuseme o entendemento: ¡das espiñas pásase ás amoras! ¡Bendito sexa Abel xa que foi o primeiro dos labregos, o primeiro dos mártires, o primeiro dos sabios!

Os malles veñen da máis remota antigüidade

A mediados de setembro, ¡festa do Santo! Nin que dicir ten que na miña casa celebrouse aquela patronal por todo o alto: ¡Tiñan un herdeiro! ¿Un herdeiro, de qué? A herdanza era pequena por culpa daquelas partillas forzadas..., pero iso xa o teño aclarado, patentado! Herdanza, pouca, pero tiñan un herdeiro que prometía..., ¡que prometía emigrar, que era a riqueza ideal de entón!

O hórreo de Gómez.

¡A nosa caixa forte!

Na mesa houbo ledicia, moita; pasteis, non, pero ledicia..., por arrobas! O neno estivo no seu berce, tapadiño con...; pero iso direino despois, que merece un paragrafo propio!

Aquel neno vía e oía, bastante ben, a Deus grazas, pero non sempre calaba; rosmaba de cando en vez, ao seu xeito: polo que non entendía, e tamén polo que non lle gustaba! ¿Por qué? ¡Obviamente porque non hai neno que acate unha ditadura, un illamento! Acovardámonos posteriormente, de maiores, ao comparar o noso pobre poderío coa potencialidade dos tiranos, ¡tantos que hai, tantos caíns redivivos!

En competencia coas pulgas, deron en atacarme as moscas; aburridas do verán, por suposto, pero eu, na miña inocencia, din en figurarme que eran bolboretas, así que os pinchos, as espiñas, trocáronse en rosas de cores. ¡Non hai nada coma a inocencia para imaxinarse que as cagadas das moscas son frascos de colonia! ¿Colonia; iso, qué é? Eu xa o sabía, a pesares de ser un crío da aldea, porque viñera de Cuba miña tía Ermitas, fuxindo da crise do 29, e tiña o costume de poñerme unhas gotas diso..., para que cheirase a rosas! Máis fixo, que decatándose das miñas pancadas, non sei se para librarme das moscas ou para que non me mancase nas relleiras do barrelo, rachou sen piedade o seu vestido de gasa, ¡de “tule ilusión!, o da voda, e cubriume ao completo, cara, mans, cabeciña..., todo! ¿Que cargo lle darían a miña tía no Ceo, co xenerosa que era? De Administradora seguro que non, pois é capaz de regalarlles a lúa aos pobres, e daquela os ricos..., os ricos vanlle declarar a guerra a Deus, como fixo Lucifer!

Ano 1953. A miña Estrela paseando por Madrid
con outra "estrela" (do T.E.U. e do cine, de nome artístico

“Mercedes Cora”),
filla de miña tía Ermitas.

Achegados ao outono, deron en arar nas pataqueiras, que para daquela, ¡oh milagre!, as pedras tornáranse patacas. E nas silveiras estaban madurando as amoras...

As patacas gardáronas no hórreo, coa conseguinte rabia de toda a ratume do barrio; envexosos e cobizosos aqueles ratos, coma tódolos folgazáns! Con aquelas amoras, coas moradas, enzoufáronme os beizos. Isto fíxoo máis ben miña madriña, aquela analfabeta tan lista, que me puxo a boca coma un tinteiro; ¿sería para que aprendese a escribir, para que relatase algún día aquela premonición, aquela contradición? ¡Coido que si, que esa intención levaba, ou parecía levar!

Aínda estaba lonxe o día no que eu aprendese a falar, pero xa tiña unha certa intuición pola miña observancia de que era máis doado conta-las cousas que facelas, pois o que é escribir faise de sentado, e a labranza, non! Agora, si, pero iso foi desde que deron en vir os tractores, que é igual a dicir, esas ferramentas robóticas, automáticas. Esta evolución lévame a pensar que nunca houbo, nin pode haber, bos historiadores, xa que as circunstancias de cada tempo, as de cada época, só as pode entender quen as vive, ¿e se os tales non saben escribir, como lle pasaba a miña madriña...?

O avó paterno, meu padriño, tiña boa caligrafía, pero o seu era contar, describir, narrar, pintar coas verbas... ¡Deus, qué día de festa pasaron os dous avós, o paterno e mailo materno, daquela do Santo, e canto se riron os invitados con aquelas trolas, tan ben debuxadas que os oíntes víanas coas propias orellas, que iso é o colmo da visión, da visión e da narración, ver coas orellas!

O materno lembrou cousas de Madrid, anécdotas, que máis ben eran godalladas, quere dicirse, desvergoñas dos godos, abusos godos, trampas godas, daqueles condes de Romanones, que de romanos tiñan pouco o nada, que engordaron de dúas maneiras: no peto, controlando monopolios, tal que o das panaderías de Madrid; e de estómago, grazas aos pistos de miña madriña, que de Lexo pasou a lonxe, tal que de Lugo a Madrid.

O de Bergland retransmitiu aventuras africanas, oídas a seu irmán Manuel, pero insufladas por el mesmo. ¡Vaia dúo, e vaia teatro, por escenario na mesa grande do cuarto vello! Aquel día non se falou de preitos, e iso que ambos entendían, ¡e padeceran!, deles.

-.-

Dositeo Rodríguez Otero, "Gallego"

Picador, nacido en San Cosme de Gondel, municipio de Pol (Lugo), el 23 de diciembre de 1893. Exseminarista. Joselito "El Gallo" le dio la primera oportunidad; pasó por las cuadrillas de Marcial Lalanda, Gallito, Bienvenida y Sánchez Mejías, y otros.

Exquisito ensayo de JOSÉ RAMÓN ONEGA LÓPEZ

publicado en taurologia.com

-.-

De posto a meditar, a lembrar, coido que nunca entenderei iso do autoodio dos labregos. ¿Autoodio porque nos criaron lonxe do asfalto? Na miña terceira viaxe, na do San Cosme de Gondel, ¡dacabalo, por suposto, eu tamén, pero nunca cheguei a “picador”, nin tal quixese pois sempre odiei a punta de aceiro das varas de afalar ás vacas!, ata me din o pracer de mexar por min, e tanto me gustou aquel refresco que nin chorei. ¿Existirá un trono de máis categoría que unha albarda de besta, cabalgada por un responsable do neno, que o leve con agarimo, ben, ou incluso demasiado, encapuchado? O resto da familia a pé, coas cestas da merenda, e eu, aló arriba, naquel trono, naquel altar da albarda, ollando aquela ramallada posta pola natureza, que é igual a dicir polo propio Deus, nos valados das nosas corredoiras; se non fose irreverencia, logo era tanto como ver a Xesús triunfal, naquela burra, rodeado de ramos e de palmas. Agora que o digo: aínda non lle din as grazas ao San Cosme de Gondel por aquela apoteótica romaría, e vaimo reprochar cando nos atopemos Aló Arriba.

Cosme e Damián. Irmáns. Médicos. Mártires.

¡Grazas, amigo Cosme, patrón da moderación, unha virtude tan necesaria, cadora máis! ¡Grazas por todo, Cosme e Damián; e perdoade o meu desagradecemento, propio dos mortais, dos inmoderados!

Misa, procesión, foguetes, e..., aquel violín da Ceguiña de Gondel, ¡Gondel, terra de contrastes!, que aledou as merendas cunhas tocatas mesmo anxelicais! Os meus xuntáronse cos de Pousadela, ¡que tamén eran meus!, así que gocei de catro avós adorando nun só neno. Perdoa, Xesús, perdoa unha vez máis, que non o digo por chufar, nin por soberbia, senón, e máis ben, para agradecerche que me deses tan grata compañía. ¡Daquela entendín o xúbilo dos pastores de Belén; xa daquela, pero agora, tamén, tanto ou máis!

Debe ser certo iso de que a música amansa nas feras, pois aquela ceguiña púxoos a bailar, novos e vellos, coa excepción do neno, pois a min ninguén me sacou, e iso que volvía a estar mexado; ¿escaparíaseme coa emoción...? O único aburrido daquela festa foi que non vin, polo menos de cerca, ningunha baby, nin do país nin de fóra, e iso que aínda levaba atado o meu cranio dolicocéfalo. Daquela, a humidade da pelica non foi por ningunha emoción sexual; ¡sería polas outras, polas outras cousas, polas outras emocións!

-.-

Sempre tiven a meu pai por un gran pedagogo, pero tampouco teño dúbidas de que meu padriño foi o filósofo máis grande da contorna, séxase, de Lugo á Fonsagrada. Perdón pola chufa, pois, para un neno, os avós son seres inimitables; todos, sen excepción! Seino desde aquel día do esterco, do esterco e dos porcos... Meu pai xa comezara a escola, este ano na casa, no cuarto novo, ou obra nova, un anexo ao Nacente da casa vella. Miña nai ía no prado da Regueira, que tiñamos aló un lavadoiro ao que lle estaba dando moito uso aquel neno tan limpo, ou máis exactamente, tan limpado. Retiradas as patacas cumpría acondiciona-las pataqueiras para sementarlles o centeo outonío, e iso, en terreos ácidos, só se logra con abundante esterco, canto máis quente, mellor; estaba o das vacas, pero conviña empezar polas cortes dos cochos, para renovarlles o colchón agora que se estaban apoltronando coas gorduras da ceba. Dixo a madriña:

-¡Ai. Xosé, ti, que tes máis forza, retira esta caneta do neno; pona lonxe, que se vai marear coa cheirume dos porcos!

-¡Pero, muller, co ben que lle fai iso! Estámolo criando, ¿non si? Daquela compre preparalo para as cheirumes da vida. É preciso que descubra por si mesmo que as vidas novas, os anovamentos, saen dos podres, tal que pasará cos nosos corpos, pois das nosas cinsas xurdirán os corpos gloriosos, os definitivos. Pero o caso é que...

-¿Que che pasa, por qué te cortas, por qué paras, ti, que tes saída para todo?

-Muller, é que tiven unha visión aterradora: co guapa que es agora, nisto que chamamos carne mortal, pero despois, de glorificada, qué? ¡Hai, Deus, que te vou confundir cos anxos, e terei dificultades para localizarte no Ceo!

-¡Ti sempre con mexericadas...!

-¡De pamplinas, nada, que iso será terrible; se tal cousa pasa, sen ti, sen verte, sen recoñecer a túa inmediatez, vou ser un desgraciado, acaso o único amargado da Gloria!

-Meu Xosé, tranquilo, que como penso ir diante túa por culpa da miña febleza, xa lle pedirei ao Señor que me avise cando chegue a túa ánima...! Procurarei estar vestida de branco..., que de loitos vou farta!

-¡Ai, muller, aledareime que vaias diante, que o mereces máis cá min, co santa que es! Aquí, no entrementres, volvamos ao esterco. Estes irmáns son do mellor; mira se son agradecidos, que do bo da súa comida facemos chourizos; e do malo, esterco.

-¡Xosé, non blasfemes, que lles chamaches irmáns!

-¡Mellores que moitos irmáns! Mira que incluso lles chamamos porcos, sendo como son máis limpos que moitos homes da contorna, e quen di homes, mulleres di, que tamén as hai, ¿ou non te decatas deses tendais das veciñas sen unha maldita braga posta a secar? ¡Non as levan, ou non as lavan! Se estes do cortello puidesen falar, seguro que eles, a nós, nin por irmáns nos terían!

-Sempre dis que, de abertos en canal, nos seus interiores, son o máis parecido ás persoas...

-¡Ai o tes: parecidos, non, superiores! O pecado meirande do home é chamar animais aos que nos superan en moitas cousas!

Eles falaban, razoaban, e ás veces discutían, pero o de roñar éralles descoñecido; eu, asemade, aprendía, pois, aínda que os médicos non opinen así, teño por certo que o neno comeza a aprender na matriz materna, e xa vén ao mundo exterior con certos hábitos, coas tendencias familiares recollidas, asumidas; iso si, máis ou menos desenroladas, ¡e menos mal se certos defectos non son contaxiosos, incluso abortivos!

-.-

Os coellos do noso monte (do Montecubeiro)

non se fiaban daquel cura, e iso que aínda ignoraban

que chegaría a ser Capelán no Exército de Franco.

Á mañá seguinte, tan cedo que aínda me estaban dando a papa das dez, ¡das dez polo sol, que é o horario de Deus, pois o outro é falso, un invento estúpido deses políticos que se cren deuses porque alguén os toma por tales!, asomou pola aira abaixo, avanzando con paso firme, o noso párroco. Traía ao cinto unha canana chea de cartuchos, na que prendía as puntas da sotana, seguramente para non varrer con ela os camiños, ou para non engancharse nas silvas, e ao lombo unha escopeta de dous canóns, que, vista nun crego, impresionaba.

Meu padriño, consciente de que a mellor defensa é un bo ataque, saíulle ao paso:

-Señor cura: dous puntos! O primeiro é que retire os cartuchos, se a trae cargada, que están os nenos na escola, e se saen correndo, e lla ven por aí, tal que pousada, serviralles de xoguete..., antes de que lles solte unha bendición! De segundas, que se vén aos coellos, advírtolle que os vendeu a miña Xosefa na última feira..., para convertelos en dúas mantiñas para o neno, agora que se achega o inverno.

-¡Cousas súas tiñan que ser, e dea grazas a Deus de que fose abolida a Santa Inquisición!

Meu padriño curábase en saúde, pois cando a festa do Santo a madriña leváralle os dous mellores da coelleira, e non tiña nada de particular que o Cura viñese dá-las grazas..., para que lle levasen outros dous!

-Vostede será albeite, que isto din estes veciños, pero, de cans, cero! Estes dous son perdigueiros, pois a min os coellos do monte sábenme a bravío. De paso, fágolles unha obra de caridade aos meus fregueses, que lles evito unha praga de perdices, tan ávidas que son do trigo das súas cavadas! Mais este non é o tema, pois se entrei aquí é para ver eses nenos, para examinalos da doutrina, que se me fai que o seu fillo prefire ensinarlles matemáticas...

-Por suposto, -confirmoulle o avó, -que vostede é un doutor da Igrexa, así que lle incumbe explica-los seus dogmas. Pero suba, dese présa, que o meu fillo sempre lles dá un descanso á media mañá, cousa que non fai vostede na igrexa, que suma o rosario coa eucaristía e co predicote, amén da poxa das ánimas, esquecéndose de que come a continuación, moito e do bo, mentres nós, os fregueses, temos que demoralo para regresar ás nosas casiñas, e caldo tivésemos! En canto á defensa dos nosos trigais, niso fai ben, pois se non recollemos, mal podemos encherlle os sacos ao seu sancristán, daquela, cando se dispoña a recoller o froito dos seus latixos e dos seus conxuros.

O cura, que estaba afeito a eludi-las diatribas, lanzouse escaleiras arriba, sen máis preámbulos, pero levouna cadrada porque lle souberon o catecismo, enteiro, da alfa á omega, pois meu pai, ademais de previsor, era un bo católico. O cura felicitouno. Eu seguía abaixo, na cociña, no barrelo, pero comentouno meu pai cando baixou almorzar, e iso que era bastante reservado, pero que un cura felicite a un segrar no ensino da relixión, daquela era unha apoteose.

-.-

O verán é guapo na aldea, suores á parte, pero o outono é unha bendición de Deus, co seu punto álxido na recollida das mazás e na caída das castañas. O outono ten o seu pregoeiro no liquidámbar. No entre mentres, as figueiras encárganse de lembrarnos aquelas froiteiras do Paraíso.

 Ben pensado, Deus foi bastante caritativo cos humanos, que non todo o varreu co seu diluvio, ¡e iso que foi universal! Entre as regalías que nos consentiu, eu poñería, en primeira fila, as figueiras, pois, amén dos sabores, teñen a virtude de tirarnos ao chan se extremamos a nosa ousadía: ¡esgazan as polas ao menor abuso, e fano sen previo aviso, que nin se molestan en dobrarse! A súa lección foime capital:

Para daquela quedábame lonxe o barrelo, así que vou dar un salto no futuro. Por entón xa me enveriscaban as rapaciñas. ¿Sería por culpa, polos efectos, daquela atume da cabeza...? Xermana era sobriña do caseiro de Brais; igual non era descendente da Eva do Paraíso, posto que superaba ás outras nos seus encantos; ¿ou eran encantamentos...? Tiña ese imán, iso que agora chaman sex-appel, que ninguén sabe o que é, pero existe..., nalgunhas! Tíñao en abundancia, xa de cativa. Veulles axudar a mallar, e quedouse para a festa do Santo. O meu plan era pedirlle que estivese comigo nela..., ¡así que cumpría facer méritos! O primeiro que se me ocorreu foi invitala aos figos na horta do propio Brais, ¡precisamente os de seu tío! Naquel paraíso foi ao revés: Adán invitou á Eva! A figueira era grande, pero accesible: con subirse á colmea que puxeran debaixo, pegadiña á árbore, e despois gatear un pouco. Os figos mellores estaban arriba, nas puntas soleadas. Eu subira co meu pallarego para recollerllos, pois, se llos tiraba, espapallaríanse antes de chegar á súa boquiña de ámbar. Non pensaba baixar ata enche-lo pucho, ¡que menos!, pero, ¡baixei! Baixei por culpa dunha rama, precisamente a máis cargadiña: ¡esgazou!

Gustaríame caer no seu colo, no da Xermana, pero non foi así: ¡caín enriba da colmea, e tombeina! En lexítima defensa, ¡iso si! Despois arroleime polo prado abaixo, pero non serviu de nada, ou de pouco, porque as..., ¡as condenadas!, non me abandonaron. Aquelas veciñas, as picaxosas, un millón de abellas, ¡nin escapándome!, enfadáronse, moitísimo, e picáronme, na cara e nas mans; ¡menos mal que tiña posta a camisa! Xermana, con todo afecto, pero con algo de risa, refregoume a cara cos figos máis maduros, pero non foi abondo. O bálsamo estaba, ou estaría, seguro, seguro, nos seus bicos, pero..., foi unha desagradecida, que nin o primeiro! A consecuencia, dores á parte, foi que ao día seguinte estivo, e bailou, cos que puideron ir á festa. Perdín unha ocasión preciosa, que me serviu para apearme daquela ilusión, daquel "refresco", como din os ástures. ¡Parabéns ao que ocupou o meu sitio, as miñas pretensións, fose na festa ou despois dela, que miúda sorte a súa! Pero a min tamén me aproveitou aquela espiña, aquela desgraza..., pois aprendín que non é bo namorarse antes de coñecer dez ou doce, co torpes e co tardíos que somos os homes para analizar esta clase de produtos, esta clase de pactos, de seu irrevogables!

¿Vou demostrando que non hai mal que por ben non veña? Por se acaso, seguirei analizando os meus avatares, aquelas espiñas..., ¡en menos mal que coas espiñas estaban as amoras!

Tempo adiante tiven un amigo que dixo de min, incluso por escrito, que son "un milmañas"; pois pasouse, polo menos tres leguas, que neste país dan para trinta lugares! Fallo en moitas cousas, particularmente en teoloxía, e menos mal que entendo iso da Santísima Trindade, que non é pouco! ¿Aquilo da mazá do Paraíso...? ¡Non, iso non o entendo! Ou é unha metáfora con máis da metade dentro, ou..., foi outra cousa! ¿Como se explica que Deus ciscase maceiras se non desen un froito bendito? A miña hipótese é esta: Lucifer, como anxo, ¡o Anxo, o Príncipe da Luz!, tiña que ser un tío apolíneo, deses que desmaian ás mulleres, xa de lonxe. Daquela, Eva, unha rapaciña inexperta, deixouse seducir e..., ¡pasou o que adoita pasar neses casos! Seguidamente volveu con Adán e propúxolle unha experiencia idéntica, pero ao Adán, ¡que non era tan adán, nin tan adán nin tan golfo!, puxéronselle na gorxa e..., non asumiu a tentación! ¿Eu, detrás do outro, prato de segunda mesa? ¡Renego, fo! Pero fixeron as paces, e caeron en novas tentacións, Caín, Abel, Set, as nenas... Os plans de Deus eran outros, así que os botou do Paraíso, de parte súa, ¡ás cavernas!, cun refacho de lume, o arcanxo Rafael, que de aí lle vén o nome, daqueles refachos! Tempo adiante, e xa que había un xusto, ¡un!, que era Noé, o propio Deus, directamente, díxolle que preparase aquela arca porque..., porque semellante incendio só se podía apagar cun diluvio universal!

Noé, cando saíu da arca, e fundou Noia. (Esta parte do Paraíso, que despois se chamou Galicia, conservárase tal cal; o único que fallou foron os camelos e mailas xirafas, que aquí non se afixeron!)

Se non estou acertado, que me suspendan en Teoloxía, pero que me aproben en Imaxinación!

.../...

Pasa a

ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN

-II-

Xosé María Gómez Vilabella