ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN -II--

.../...

As mazás de Bergland, de tan boas que son, coido que proceden daquela raza do Paraíso. ¡Para mostra, un cesto! ¡Claro, Bergland é outro paraíso!

¡Velaí están! ¿Son, ou non son?

Meu padriño, tan amigo dos animais, ¡de tódolos que tivesen catro patas!, só lles retiraba do cesto as podres, botándolles no presebe as outras, fosen grandes ou cativas.

-¡Xosé, deixa as mellores para o neno, pois esas mazás, de asadas, ou en compota, con algo de azucre, sábenlle a gloria!

-Ten que afacerse a comer de todo, como facemos os pobres, que non quero ricos ao meu redor; estou deles ata as cellas!

Daquela non o entendín, pero hoxe, remoendo, coido que se refería en particular ao morgado da Casa Grande, aquel ricacho que abusara de súa irmá, deixándoa en estado de mala esperanza, e trocouna por outra, por unha que falaba..., en castelán! ¿Outro Adonis? Non cheguei a coñecelo, nin falta que fixo, pois así non lle collín rabia! Por algo lles chaman "cucos" a eses paxaros que poñen os ovos en niño alleo..., para que llelos incuben outros, os outros paxaros; quere dicirse, calquera..., menos os propios cucos!

Os asturianos, que se teñen por galegos avanzados, idearon espreme-las mazás, que así só lles aproveitan o zume, e pecan menos! Coido que se pasan de precavidos, pois, se queren purificalas, só teñen que asalas, como facía miña madriña. De asadas, con algo de azucre e con canela, ¡nin as canelas daquela Eva, por pecadora que fose!

Seguindo coa teoloxía: Pouca fai falta para comprender que a blasfemia é unha filla bastarda da soberbia, e por ende, neta da estupidez. Os galegos fómola vencendo, maiormente desde que temos inodoros, pero conservouse por séculos unha que me resultaba especialmente noxenta: "Vouche dar unha 'castaña' se Tal ou se Cal! ¿Unha castaña, o pan de cada día durante a metade do ano? ¡Perdóalles Señor, porque non sabían o que facían!

Castañas, asadas ou cocidas; soas, con leite ou no caldo... O propio era dicir: ¡Grátias agámus Dómino Deo nostro! Grazas por este maná do Ceo, que outro tanto non lles concediches aos israelitas, que os tiñas castigados no deserto! ¿Era ou non era unha blasfemia dar, ou prometer, castañas punitivas? Na miña casa non se daban, comíanse, e castañas houbese! Como me daba vergoña roubárllelas aos veciños, aprendín a plantar castiros..., para que mas rouben a min, e non á viceversa!

O castiñeiro de Bolaño,

despois do seu parto anual.

Por aqueles días comezaron a agromar os grelos, que por algo se chaman así, porque agroman, porque grelan, pero...! O pero estaba en que xa non quedaban lacóns para acompañalos, e os novos aínda estaban vivos, papando, asimilando, maiormente castañas, ese manxar dos deuses, que eran os auténticos lares, e manes, cando non penates, das casas!

¡Así grela o nabo de Lugo!

Achegándose o inverno, as pulgas colleron vacación, ¡que ía sendo hora! En canto ás moscas, xa levaban tempo nos seus cuarteis de inverno. ¿Onde os tiñan? Coido que nas cortes; nas de Madrid, non, na das vacas, pois cada vez que me poñían cerca delas oía a sinfonía das moscabeiras, que por certo é bastante monótona: ¡un zunido xordo! Sen pulgas e sen moscas, ¿que facía un neno da aldea? ¡Nada, estarse quietiño! Un día, ao pé da lareira, que miña madriña sempre a tiña acesa nos días fríos para que os nenos da escola de meu pai se quentasen no seu recreo, un dos máis vellos, un daqueles que estaban para entrar en quintas, e preocupábaos aprender a escribir cartas, fose ás rapazas ou á súa casa, preguntoulle a meu pai o motivo de que os gregos fosen filósofos. -¡Porque eran uns folgazáns!, foi a resposta, rotunda, do mestre. -Daquela, ¿debemos tomar exemplo? -Insistiu o rapaz. -Sabino, ti, con ese nome, entendo que tes máis de romano que de grego. Os gregos folgaban, pero pasaban fame, que do conto non se vive; quero dicir, a pequenas doses, pois para vivir do conto hai que facelo ao por maior! En cambio, os romanos, coa experiencia dos gregos, decatáronse de que o negocio é a negación do ocio, aínda que tampouco suaban moito, pois, para poñerche un exemplo, en vez de conquista-las mozas dos arredores, en vez de roldalas, raptaron as sabinas, así que, rapaz, coidado co teu nome!

Pola cara que puxo deducín que non entendera a retranca de meu pai, pero tanto respecto lle tiñan, ao menos por diante, que nin se atreveu a pedirlle explicacións, non fose que o mestre o tomase por burro. ¡Tate! Iso mesmo é o que facemos cos gobernantes, incluso na democracia, que non ousamos interrogalos, pero tárdase moito en descubrir semellante covardía.

Moi torpe debía ser aquel neno xa que tardou oitenta anos en descubrir que o agradecemento evoluciona en razón inversa aos avances tecnolóxicos. ¡Si, si! Canto máis fácil e máis rápido se nos fai pasar á comodidade seguinte, menos importancia lles damos aos esforzos daqueles antepasados que tanto sufriron para incrementar e para asegurarnos uns mínimos de prosperidade. A cousa comezou aquel domingo da maseira:

"Es pecado mortal trabajar más de dos horas en domingos y demás festivos..." ¿Comer tamén é pecado, señor cura? ¡Ai, logo, vostede vaia amodo...! Sen ceba, señor cura, que vostede mesmo o di: "Réquiem aeternam dona eis!". O descanso dominical verdadeiramente é digno e xusto, pero..., tampouco se debe adiantar o outro, o eterno!

Para a ceba concedéranos Deus cinco exemplares, a nai e catro dos seus fillos, aqueles do ano anterior. Castrados e domados, que outro tanto non lograra dos galegos aquela Sabeliña. ¿A de Castela? Si, adoptiva, pois máis ben era de Tras do Támara, do Tambre! Aquela raíña quería sacrificarnos..., antes da ceba! Para comer cinco nunha mesa, nunha maseira, a base de caldeadas, precísase, como pouco, a capacidade dun metro cúbico, e a que tiñamos non pasaba de medio. Pincharan e toraran aló arriba, na carballeira, un bo exemplar; daquela os "irmáns" terían menos landras pero un prato máis grande. De curado, meu padriño achantoulle unha ferradura vella, das da egua, e meu pai, coas vacas axugadas, provisto daquel temón da grade, e cunhas cadeas case tan grandes coma esas que teñen no museo de Lugo procedentes do noso castelo de Castroverde, lograron arrastra-lo tronco, ¡de tres metros!, ata a mesmísima eira. Aquel domingo, en vista de que a madriña cansara de carretar medios baldes para a maseira vella, que nin tempo lle daban a baleiralos coa gula que lles entraba, os homes decidíronse a poñer remedio: Senllos "pins" nos morros dos marráns, ¡que de aí vén ese invento das mulleres do século XXI, coa diferenza de que daquela usábanse para non fozar, e hoxe crávanos precisamente para iso, para morrear! De seguido puxéronse á escavación dunha canal de 20x20x250, no tronco, suficiente para baleirar un caldeiro, cinco baldes!

Ne compare, no comment, pois as dúas son de España!

Para os "pins" valéronse duns arames de ferro aceirado, que de postos recibían o nome de aneles. En canto á talla daquel madeiro endurecido, a cousa deu qué facer, ¡levoulles un día, desde que volveron da Misa ata que mesmo pechou a noite! A técnica era singular, que daquela non coñecíamos a electricidade, para canto máis as serras cilíndricas: perforar coa trade das zocas, coa grande, o que serían bordes da cavidade da maseira, para seguidamente tirar de aixola e ir arrincando, estela a estela, un metro cúbico delas. ¡Aquilo foron horas extraordinarias, e non esas que adoitan facer os controladores aéreos!

Feito aquel rebaixe, que por certo quedoulles bastante artístico, lisiño de todo, toraron uns rolos da parte superior do mesmo carballo, que de metidos debaixo da maseira, a xeito de rodas, uns tirando da mesma cadea, e outros axudándose de pancas para ir repoñendo os toros, conseguiron acomodar o novo prato no sitio de onde retiraran o vello. ¿Mentres, os invitados, qué? Pasáranos á corte do forno, así que, cando retornaron á súa propia, cunha maseira de estrea, grandísima, todos felices, tanto os porcos coma os cristiáns!

Tempo adiante as maseiras fixéronse de táboas do serradoiro; e despois, de formigón, con asas de ferro, que as fundían en moldes; por último eses comedeiros das chamadas granxas, que veñen a ser de cinco estrelas! Mais para dar eses pasos houbo que dar outros colaterais, todos eles fatigosos. Ao presente dicimos: "¡Boh, aqueles vellos, tanto presumir dos seus traballos, e total, para facer unha maseira…, de carballo!". ¡Comendo hoxe en día nunha maseira de carballo é onde tería eu a tódolos desagradecidos deste mundo, por quendas, por días de vida!

¡Lonxe dos ollos, do corazón tamén! O neno viu e oíu isto, pero o de entendelo foille máis tardío, precisamente cando naceu meu irmán, que daquela oínlles esta conversa:

-Se Deus nolos conserva, ¡tantos nenos que aínda morren na primeira infancia!, temos que pechar a fábrica, que eu non soportaría ter fillos na emigración... Con estes dous, mal sexa que non podamos estudar a un deles..., se seguimos en paz, con rifas pero sen guerra, neste país das guerras, tan afeccionados que somos a telas!

-¿Que queres dicir con iso da paz...?

-¡Muller, non ves o mal que lles sentou a República, esta segunda república, aos caciques? Nunca me esquecerei daquel caso que che teño contado, aquel asunto do "prado da Fouciña".

A min soábame iso da "Fouciña". ¡Claro, tíñanme no barrelo, alí no cuarto novo, porque aquel día non houbo clases, que era domingo, e quedei ao coidado de meu pai pois as mulleres ían en Castroverde, na feira quincenal, que levaran unhas ovellas para convertelas en azucre, aceite, e cousas desas que no se dan nas hortas, polo menos na nosa. Pero non tiven problema, que me recuperei cando se puxeron a rememorar aquel episodio. Dixo miña nai:

-Non lle debeu caer nada ben o que lle dixeches daquela, que non che volveu a encargar máis escrituras, e iso que seica comprou unhas cantas leiras aos herdeiros do seu veciño, eses que se foron para Lugo, os da taberna...

-¡Nin falta que fai, pois ese Nicolás, en vez de tal, debía chamarse Neptuno!

-Xosé María, a veces esqueces que non son tan letrada coma ti... ¡Lémbrate que fun alumna túa, daquela, en Nichela...!

-¡Xa! Entón explicareicho outra vez: Neptuno devoraba os propios fillos..., e ese señor, á súa maneira, tamén! Se cho contei aquel día foi polo insólito do caso, que ben sabes que non me gusta falar dos documentos que me encargan. Pretendía que lle fixese unha escritura recoñecéndolle á nora o cuádruplo do capital realmente aportado, ¡nada menos que no Prado da Fouciña, a mellor finca desa casaría!

-Niso non sei se estarás confundido pois por aquí díxose que, coa dote, compraron un solar en Castroverde, e precisamente a nome da propia nora!

-¡Xa; pero, non! Cando estabamos preparando os datos para redactar o documento non sei cómo se me ocorreu facerlle dúas preguntas inoportunas, de boa fe, desas que nunca formulan os escribáns profesionais. A primeira, que se lle oíra ben aquela cantidade de catro mil reás pois dixérase que lle deran mil, e para iso, con recibo de apartación definitiva! -Si, e non, que neste papel irmos poñer catro, catro mil! Ordenoume, pero en vista de que me estaba enganando, maticei: -Dígame cómo ten o testamento, o seu, porque igual se pasa nisto da mellora. -¿No testamento, no meu? ¡Dous terzos, amén da lexítima; como está mandado, que no meu mando eu! Entón rompín augas: -Mire, señor, é certo que fago algún documento sobre herdanzas, que os sei facer, pero a miña conciencia non me permite redactar estrapucias...; o mellor é que vaia ao Escribán de Castroverde, que ese, por estar onde está, é máis verde cá min! Miña Irene, non vexas cómo se puxo aquel home, que se levantou da cadeira feito un touro, e a pouco me escorna!

-¿Non razoou...?

-Si, pero coa del, coa conciencia del, que ata me dixo: -Teño seis fillos, iso é certo, pero cinco están en América, así que, se non están ricos será porque non queren, que de aló ninguén volveu pobre! O da casa é fillo, en presente, pero os outros, non, xa non! Foron, si, pero en tempos, que nin a pasaxe me devolveron! ¡Que coman do seu…, xa que non reparten comigo!

-¡Deus, qué xente; e mais chámanlles así, iso, persoas! -Exclamou miña nai botándose as mans á cabeza.

-¡Muller, non te pases, non chames xente aos lobos! Os que non volven de América adoita ser que o fan, quero dicir, que non o fan, na maioría dos casos, porque, ou non tiveron sorte, ou non aprenderon a roubarlles aos indios. ¿Para qué van vir, se ata lles negan a lexítima lexítima? Facer fillos para despois tirarllos a Neptuno, a ese mar tragafillos que nos separa de América, aínda que non o diga o catecismo, é un pecado mortal, dos peores!

Deste tema non falaron máis, polo menos diante de min, pero o caso é que foron de palabra: ¡Só tiven un irmán!

-.-

¡Detrás de miña madriña, moitos, moitos anos despois!

Era tan boa que no Ceo seguro que a vestiron de branco.

Xa hai moito que non falo de miña madriña, ¡co que lle gustaba conversar comigo, co neno! ¿Cantas ánimas levará retirado do purgatorio con medio século de novenas que levaba ao lombo cando morreu? Non puiden contarllas porque daquela, cando a meteron no seu ataúde, eu estaba en África, a dous mil quilómetros! Pero cando suba, cando volva a vela, será unha das primeiras cousas que penso preguntarlle. Antes diso fareille unha petición: ¡Que non se esqueza de pedir a liberación urxente da miña, da miña alma! A verdade é que levo o saco bastante cheo, demasiado, pero ela, con tantos méritos, algo influirá, en algo me avalará; misericordiosa como era, diso estou seguro!

Casou aos 20 anos, e desde que chegou a Bergland, fose con nenos no ventre, ou no colo, ou da súa man, non houbo novembro que non madrugase para chegar ao comezo das novenas de ánimas, e iso que eran cediño pois os sucesivos párrocos, como tiñan a reitoral no propio convento, pegadiña á igrexa, non foron capaces de medi-los traxectos parroquiais, cerca de corenta aldeas esparexidas polos corenta cubeiros do meu, do noso, Montecubeiro. Sumando eses corenta recorridos, peregrínase a Santiago, ida e volta!

Sempre en zoquiñas, e menos mal, pois en zapatos, naquelas corredoiras, nove catarreiras, seguidas, nun mes de choivas e de fríos, que non hai cristián que as resista, por do monte que sexa.

O neno, se daquela soubese expresar as súas queixas, pasaría nove días, ¡outro novenario!, barafustando porque naquel horario ninguén lle cambiaba os cueiros, nin lle poñían a secar na lareira a pelica de recambio. A nai, ¡miña pobre!, abondo facía con atender á casa, e coser paxelos, calcetar patucos, amén de lava-la roupa no prado da Regueira, así que a crianza do neno, coa excepción de aleitalo, case foi responsabilidade e cometido da avoa - madriña. Queixas, espiñas, ausencias..., ¡pero, non, pois sen elas, hoxe, ás portas do transo, non tería esa avogada esperándome, unha experta en sacar ánimas do Purgatorio! Nesta vida páganse prezos baratísimos polas cousas importantes; as ruíns, as inútiles, precisamente esas, son as máis caras. ¿Pero, cómo é posible que levemos vinte séculos de Igrexa, e aínda non fosen capaces de ensinarnos, de convencernos, nesta sinatura salvífica? Unha de dúas, ou tan malos foron, e son, os profesores, ou é que tiveron a desgraza de escolar homos asnais en vez de homos sapiens!

-.-

Isto de hoxe, isto que segue, esta visión fragmentaria, capitular, estouna pasando ao papel, ¡á man! Estou en Bergland, na miña finca das "Andoriñas", rodeado destes carballos que abeiraron a miña crianza, ¡os mesmos!, e non trouxen o portátil. A tal intre celébroo porque así estou descubrindo, redescubrindo, que á man tamén escribe, séguese escribindo, e non só cos dedos, con estes de teclear. Máis lento, iso si, pero en certos temas é preferible porque así, ao ir máis lento, as lembranzas, as ideas, flúen amodo; ata coido que máis levedadas, máis..., íntimas!

Falando dos romanos: Este monte do fondo é o Monciro (Mons Ciro),

onde aquel Ciro cercou aos nativos, que acabaron envelenándose con zume de teixo.

Asentados os atacantes en dous campamentos laterais, Romeán e Andelón (actual Campo de Andión), dedicáronse a cavar unha foxa con estacas, tan xigantesca que rodeaba todo o Medullius; etc., etc.

Sacros lugares os desta foto, pois, no primeiro plano, tamén temos o cemiterio novo de Montecubeiro, e maila torre do noso convento.

Os romanos tiñan os seus lares, os seus manes, e tamén os seus penates, pero eses só permanecen nas aldeíñas, aquí, no campo; por ende, non son efectivos se acendemos a luz eléctrica, pois eses fluxos actúan ao natural, con sol ou con lúa: ¡odian os interruptores! De interrupción, nada, que nada espero das bombillas, pois o que fan estas artimañas da ciencia é romper..., romper a miña comunicación coa natureza!

Fuxidos os lares, e con eles os manes, e tamén os penates, irrompen, ocupan o seu baleiro, os bits, estes deuses menores, mínimos, que se expandiron a finais do século XX. Lévome ben con eles, que incluso me xacto de que aquí en España, pola circunstancia de traballar nun Banco que se permitiu o luxo, a precocidade, de dedicarlles un santuario, un edificio de oito plantas, aló en Madrid, na rúa Ourense, que daquela comezaba a ser aurífera, séxase, bancaria, ao que denominabamos "Centro Electrónico", un centro no centro do Madrid moderno, como altar dos deuses recén nados, ou máis exactamente, recén importados.

Mais neste intre todo isto é historia, historia secundaria, pois aquí, a tal momento, cabe da miña lareira...; perdón polo lapso, que agora din "cheminea". O único modernismo que me permito é o uso deste bolígrafo, e iso que conservo tres estilográficas, de tinta, pero deixeinas na Coruña. O que desexaría a tal momento é ter, conservar, unha pluma ordinaria, de manguiño, daquelas de "corona", coas que me ensinou a escribir meu pai, pois con ela estes pensamentos sairían diversificados, en redondilla, en inglesa, en itálica... Con aquelas plumas lográbase máis reflexión, pois a mente tiña os seus descansos, recapacitaba naqueles instantes de retorno ao tinteiro! En todo caso, este bolígrafo máis se parece ás "coroas" que ao teclado do meu PC. Pois ben, con isto aclarado, de metidos en evocacións, dou paso ás ideas, ás lembranzas.

O altar das miñas zocas.

¡As últimas que fixen!

Acendín o lume da cheminea cunha especie de mecheiro sen mecha, que ao non tela, incluso perdeu o nome, quedándose no indefinido de acendedor. Ten un depósito polo estilo das estilográficas, pero non é de tinta senón dun líquido inflamable que nin lembro como se chama. O que me levou ao pretérito foi a súa chispa, que tamén a tiña, que tamén a botaba, conservándoa cada vez que o violentaban, aquel anel de aceiro, aquel "chisqueiro" co que meu padriño lle daba candela á mecha de acender os seus cigarros. ¡"Chas, chas", e lume ao canto! Se non tiñan un papel, ¡tan escaso daquela!, arrimaba unhas follas secas. Eu teño papel, aínda que o de agora ten menos cal, e xa non vén por "pliegos", nin por "cuadernillos", nin por "resmas", senón por "gramas", que é un termo máis..., abstruso!

O tributo ao meu pasado está nestas zocas, as últimas que fixen, e que usei, daquela, cumpridos os meus dezaoito anos, cando firmei, ¡por tres, case nada, tres cruces!, como voluntario para o Ministerio del Ejército, onde, grazas á miña mecanografía, me destinaron ao Consejo Supremo de Justicia Militar (Fortuny núm. 4, Madrid). A historia daquel..., ¡daquel neno!, rodeado doutros quince mecanógrafos, naquela colmea de vinte ¡Generales!, presididos polo Ponte y Manso de Zúñiga, merecería un libro, outro, pero do seu interior, das súas interioridades, para ilustrar aquelas..., ¿aventuras?, só teño estas fotos.

Así era D. Miguel Ponte y Manso de Zúñiga, precisamente no ano 30, no que eu nacín. No 1950, funlle ao enterro, e ata recei por el, polo noso Presidente, para que no outro Supremo o tratasen ben, pois no da calle Fortuny, con nós, cos soldadiños, mal non se portou!

Este é o soldadiño que lle foi ao enterro a D. Miguel.

Patio do Consejo Supremo de Justicia Militar, daquela.

-.-

A cociña dos Gómez de Neira, meus entregos. Así imaxinada polo eximio debuxante Augusto Trillo.

De quentadas as mans diante da cheminea, paso, volvo, á evocación daquela lareira, da de meu avó, que alí si que tiñamos lares, manes e penates:

-Avoíño, fálame do Nadal, que imos por Decembro arriba.

-Meniño, para iso tes que cerra-los ollos, que así dexergarás aquel mundo, aquel do século Cero, pois, como queda lonxe, a visión materialista deste, do XX, pode terxiversar o escenario. Algún día levarémoste a Millares, para que vexas o Nacemento que ideou a señora Emilia de Brañas, que esa si que ten imaxinación! Ao seu fillo botárono do Seminario de Lugo porque Deus non lle deu voz de cantor, pero a nai é máis cura que tódolos curas desta diocese xuntos. Ela está no seu portal, tódolos anos, e explica o que alí pasou, mellor, moito mellor, que desde un púlpito!

Dos “Nacementos” que poñía en Millares,

antes de irse para Lugo,

non conseguín ningunha fotografía.

Certo é que un neno de tres meses aínda non ten idioma, pero ten alma, e as almas comunícanse desde o día da súa xeración, desde o instante no que un espermatozoide visita a casiña dos óvulos, e se fan amigos; con máis motivo con meu padriño sendo, como era, iso, o padriño da miña cristianización. El entendeu, percibiu, os meus balbuces, e non vacilou en escoitarme, en atenderme.

Nada hai máis cerca de Belén, por illada que estea nos mapas, que unha casiña de aldea, vacas, pitas, lareira..., e por veces, mulas, que daquela non había lugar sen un veciño que as criase, por lonxe que tivesen ao contrario. Con só ver a miña madriña sacar do cesto da feira un cartucho de figos pasos, un cartucho ou dous, daqueles de papel de estraza, xa se tiñan indicios de que o Nadal viña de Oriente, achegándose, frío cos fríos do Outoniño, pero alí estaban as lareiras para dar ambiente.

-¿Padriño, por qué tivo que ser en Oriente, e non, poño por caso, en Occidente? -Pregunteille, pero isto foi tempo adiante, de chegado á idade dos inquéritos.

-¡Meu neno, porque eles tiveron un bo padriño, que foi Abraham, que soubo inculcarlles aos fillos amor e respecto por Xehová, o único Deus verdadeiro! Outros pobos, outras razas, deron en tarabelear, e para desobedecer a Deus non se lles ocorreu nada mellor que inventar deuses falsos, deuses imaxinarios, supostamente benévolos, transixentes e propicios, á medida dos seus caprichos, para que lles encubrisen os desvíos. Mira, neno, e que che sirva de exemplo: Foi algo así como botarse en brazos dos veciños repudiando a familia propia, cando que, por imperfecta que sexa, que non é o caso, non hai nada tan acolledor, nin máis próximo, que a familia, os proxenitores, de cada quen. O Creador, que é o proxenitor de tódolos proxenitores, Deus en definitiva, é un só, único, pois os demais son figurativos, irreais. Abraham foi fiel, e Deus preferiuno para encargarlle á súa familia, séxase aos hebreos, a crianza de seu Unixénito, ¡xerado, non creado!, Salvador e Redentor do seu propio mundo, do que El fixo, calquera que fose a raza, fosen as que fosen as coordenadas onde nacese e vivise cada ser, cada persoa.

Como ves, querido neto, a fidelidade sempre ten premio: ¡tardará, ou non, en vir, pero vén, sexa aquí ou na outra vida! Ti, e coma ti os outros nenos, tes que facer a carreira da vida, pero cando Deus o estime conveniente para os seus plans, pasarás, pasaremos, polo exame final, polo de fin de curso, por iso ao que chamamos morte, un concepto equívoco pois as portas da morte física dan entrada á vida absoluta, á definitiva, que é a espiritual! Nunca esquezas que aquí estamos para aprender a servir a Deus, que non hai mellor Amo pois sempre paga conforme fosen os servizos prestados. Isto que agora nos parece unha silveira, un ourizo de púas, terá a súa primavera, e igual que pasa coas silvas, dos nosos amores recolleremos amoras, froitos de salvación; recolleremos..., iso, a gloria!

-¿Onde vai ser, padriño?

-Xa cho dixen, pero esquecéuseme poñe-la maiúscula..., porque me refiro á do Ceo, á Gloria do Ceo, pois esta da terra, a de minúsculas, é unha simple..., vangloria!

Mirade se nacín, e me criei, na inocencia que, aos catro meses, exactamente o día 30 de Decembro, unha rapaza deume un bico, á vez que exclamaba: ¡Que neno tan guapo!, e nin as grazas lle din. ¡Iso me contou miña madriña, tempo adiante! ¿Foi inocencia ou soberbia? Aquel día rompera a nevar, e meu pai, que non cría nas vacacións escolares, pola tarde só lles deu dúas horiñas, encargándolle á madriña que atizase con estelas de carballo para que os nenos quentasen as mans antes de metelas no peto para retornar ás súas casas. A eles díxolles que podían volver ao día seguinte..., sempre que puidesen! Non se podía, pero volveron, a maior parte deles, atrochando unha nevarada dun furco. Sei todo isto porque se comentou cabe da lareira, nas dúas ocasións, pois a fóra non me sacaron, así que rematei o meu cuadrimestre..., preso, no purgatorio do meu barrelo, a unha vara daqueles tizóns! ¿Quen era a cativa? Non o sei, que non mencionaron o seu nome, pero a madriña díxolle a miña nai:

-Irene, agora facíanos falta unha nena parecida a esa, que aí a tes, con cinco anos, e xa vén á escola; e logo que é un sol de cariñosa, que lle deu un bicazo ao neno, e chamoulle guapo!

¡Chamoume guapo, así, sen puntos suspensivos, sen vacilación! Pero coido que, ou non o dixo en serio, ou era curta de vista, posto e suposto que nunca outro tanto me volveron a dicir, nin sequera en xusta reciprocidade pois ben veces as teño piropeado, incluso ás feas, e ningunha se dignou devolverme o afago, proba máis que evidente de que non lles merecía aquel cualificativo.

-.-

 

Acevo nado nun carballo

(Xunto da casa do Sr. Silvestre, de Carballedo (Pena); fotografía do seu neto)

O día 31, ¡San Silvestre tiña que ser, pois o día estivo silvestre de todo! Meu pai deu por rematadas as clases ás doce, polo sol! Non, non foi polo sol, que seguía encuberto, e nevando, coma quen a tira pola tega vella, pero a campá oíuse, así que era exactamente mediodía pois as nosas campás nunca fallaron.

Aquelas campás, que aínda seguen colgadas dos seus xugos respectivo no alto da torre, coa única diferenza de que esa torre, para non molestarse en lousala, agora ten un remate oval, ¡de mesquita, que lla puxeron daquela que don Hermenegildo lles devolveu Covadonga aos mouros!, eran/son de cobre, aliado con prata, que xa o dixen en varias ocasións, pero o reloxo do campaneiro, Afonso, era de ouro, ¡de 18 quilates! O mestre, ao oílas campás do mediodía, baixou cos rapaces e mandoulles pasar á cociña, onde malamente couberon; miña madriña, ademais da fogueira de estelas de carballo, ben sequiñas, tiña cartuchos de figos pasos. ¡Unha pasada, que é como falan estes analfabetos do XXI! Así levaban quentes as mans para o seu retorno aos fogares respectivos, e o estómago, tamén, algo! Todos se despediron cun "¡Feliz ano!", ademais das consabidas, e tan, merecidas grazas.

¿Feliz ano? Para min, o 31, foino, por moitas razóns, pero non así para todos, en particular para o neto do Capitán Puig i Moltó, que o botou de España dona República, a II delas. ¡Pero qué lenta é a crianza dun neno! Mentres fun inocente só me dicían bobadas; e de grandiño, só oín falar de desgrazas. Despois de todo é un milagre que chegase a ter o sentido común que din que teño; ¡iso, si, dio algún, só algún, pero dos inimigos, das súas espiñas, tamén estou agradecido, moito, pois o noxo que lles tiven, o noxo que me mereceron, evitoume imitalos!

Os únicos Reis que nunca deixaron de visitarnos neste país foron os Magos. ¡Estes si que son 'majos', pois traen e non levan! Por algo se queixaban os mozos daquilo das quintas, aquilo de "Servi-lo Rei...!". Os de Oriente algo daban, algo traían, polo menos, memorias, pois os outros..., os outros levábanos verdes e devolvíanos chamuscados! A que non volveu pola cociña, nin sequera para bicarme, foi aquela "raíña" de cinco anos... ¡Chamoume guapo, pero despois igual descubriu que o neno era pobre, así que, guapo e pobre, inútil total, inútil para todo menos para servi-lo Rei!

Souben que xa estabamos no día Novo, no de San Manuel, porque soou o petador da porta da eira. Meu padriño nin preguntou, que ben se decatou do acontecemento: en Bergland había o costume de invitar aos veciños, e alí estaba o señor Manuel de Brais cunha botella de augardente do país, e una caixa de galletas. De par súa, Manuel do Ferreiro, aquel zapateiro tan mañoso que igual pegaba medias solas como lle sopraba ao requinto, traía un coñac, de Tres cepas, que mesmo cheiraba a xofre. ¡Non era verdade, pero os meus fociños nunca tan mal uliran! Felicitacións e tragos; todos o probaron, menos miña madriña, pois esa, como era un anxo... ¡O anxos aborrecen o alcohol, pois eles non teñen feridas que curar!

Polo neno, e iso que o tiñan cerca, non preguntou ningún deles, que eu oíse. Aínda non sabía falar, por suposto, pero o que é oír...! Meu avó dicía que ía para empregado da Banca porque cheiraba os cartos; el metía a man no peto, e dábame catro cobres, producindo un son que acendía os ollos do neno, ¡a saber por qué, que nunca o descubrín! Tiña razón, que sempre me cheiraron, e por iso nunca fun capaz de facer por eles; noutras palabras, nunca souben o que é ser avaro, ou raca. Tempo adiante souben que lle atribúen a Charles Chaplin o dito de que, "Sen ter coñecido a miseria, é imposible valorar o luxo". ¡Adiantóuseme, que eu son da mesma opinión, pero, por experiencia propia!

Dous vellos a contos,  ¿coñecédelos?, acaso relembrando as súas infancias respectivas.

¡Deu-los cría, e eles xúntanse!

Parou de nevar e comezou a xear. ¡Isto non foi cambiar de ano, por máis que os calendarios pasasen do 1930 ao 1931! Pero con iso e con todo, miña avoa, a materna, no cabalo, e meu avó con polainas, deron subido de Pousadela a Bergland. Moito deberon madrugar para chegar á media mañá con semellante alfombra, ¡unha alfombra xélida, das de patinar!

Neve en Maxide, que a tiveron que atrouchar os avós de Pousadela.

¡Deus, isto si que é comezar ben o ano, isto é comezalo en familia: os catro avós á mesa, na de levante, compartindo un coello e unha pita, banquete redondo! ¿En honor a qué? En honor ao ano novo, non, que nin se distinguía, fóra do calendario. ¡En honor ao neno, si! Os que nacemos con avós, coñecendo aos avós, somos uns privilexiados, por máis que pouco se diga, por máis que pouco se celebre. A soberbia do ego tende a facernos crer que somos uns self made, feitos por nosoutros mesmos, desde a primeira célula á última. ¡Ademais de ingratos, burros!

 
                                  

Cemiterio da Almudena, Madrid,
onde están soterrados meus tíos Irene  e Pepe.

Xa en Lugo, os de Pousadela tiveron outros dous, aos que deron igual nome.

Unha dor profunda, rotunda, imaxínome sen temor a equivocarme, pero definidora, formativa, como son, en definitiva, tódalas dores, abafaba o peito daquela parella de avós: ¡Os maternos deixaran en Madrid, soterrados de cativiños, dous nenos de igual nome que os seguintes, que os tidos posteriormente en Pousadela, no seu retorno migratorio! Sen aquela dor seguramente serían máis imperfectos, menos humanos, menos familiares. Por algo repetían, ámbolos dous, cando se mencionaban cousas idas, que o valor delas só se comprende, só se estima, desde que deixamos de telas. ¿Por qué pasamos por este mundo con tanta présa que nin tempo dedicamos a gravar nas mentes a filosofía experimental dos nosos entregos? Avoíños, tardei, eu tamén, pero agora, agora que teño netos, si que vos entendo.

O primeiro que preguntaron foi polo neno, que a tal hora estaba en brazos de Morfeo, e por iso non os oíra chegar. Este era da filla, pero na casa, en Pousadela, quedaba miña tía Carme en estado de boa esperanza. ¡Ningún problema á vista, pois aqueles vellos tiñan tanto corazón que ían ter cariño dabondo, tanto para os do Pepe II, como para os da Irene II!

Dos saúdos, das apertas, dos bicos, pasouse ao labor doméstico: As avoas dedicáronse ao coello e á pita, que non era cousa vulgar pois a materna fora cociñeira en Madrid, nada máis e nada menos que do famoso Romanones. En canto aos avós, a pretexto de facer estelas fóronse para debaixo do hórreo; estelas fixeron, pero sen privarse dos seus contos, das súas anécdotas, especialidade na que competían cada vez que se xuntaban. O neno sentiu que non levasen consigo o barrelo, pero, con aquela xeada...!

Destes círculos de Kandinsky, un deles é o meu.

¡Claro que teño círculo, pois ninguén vén ao mundo sen o seu: O das miñas circunstancias, que dixo Ortega y Gasset!

Todo flúe, todo irradia, e por ende, todo dimana; non de algo, senón dunha infinidade de algos, así que, en consecuencia, por máis que non o vexamos, por máis que non o apreciemos, a todo efecto precédelle unha causa, ou máis exactamente, unha infinidade de causas, porque cada causa é froito, consecuencia, de todas as que concorreron na súa xeración. Eu, ti, todos e todo estamos dentro deste fluxo, así que compartimos un destino condicionado, interferente.  O libre albedrío consiste, xa que logo, en elixi-las cartas, pero dentro das limitacións da nosa baralla, da persoal. En definitiva, que se trata de conxugar o verbo facer: Nesta Creación de Deus, eu fago, ti fas, eles fan…, todos facemos falta, para que as cousas melloren, ¡ou empeoren! ¡Deus, qué responsabilidade nos adxudicaches nesta creación compartida!

Unha das miñas causas foi aquel puritanismo de meu pai, que non se decidiu a casar con súa prima, ¡terceira, e por tanto xa sen problemas biolóxicos!, Josefina Gómez, que viña riquísima de Cuba, ¡ela sabería a causa!, e que, nada máis chegar, se lle ofreceu a meu pai, seica de todo corazón, nun retorno á infancia, propoñéndolle instalarse en Madrid, etcétera, etcétera. ¿A meu pai, que rebordaba ética polos poros, xunto coa suor da súa fronte, sibarita el, perfeccionista el, pratos de segunda mesa? ¡Non, nunca, pois antes cá iso seguía aferrado ao seu ferrado de mestre! Pensouno e fíxoo, pois ao ano seguinte puxo escola en Luaces, concretamente en Nichela, namorándose daquela alumna tan churrusqueira e tan sentimental, filla do Taberneiro de Pousadela. ¿A consecuencia selectiva, aquel troco dunha rica por unha pobre? ¡Eu!

Outro círculo, ben definitorio por certo, estivo soportado, baseado, nas visitas que nos facía miña tía Ramona, aquela nora do imponderable Salmerón… ¿En canto aos negativos, aos espiñentos? ¡Deses, como dixo o inglés: No comment!

.../...

Pasa a

ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN

-III-

Xosé María Gómez Vilabella