ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN -IV-

.../...

    
¡Deus, cantas lembranzas leva recollido a cabeza deste vello! Teño que preguntarlles aos que quedan da miña xeración se teñen a mesma doenza! Resulta que cando comecei a ler atopei un calendario no cuarto vello...; ¡un calendario do ano novo! Pero non me facía falta ollalo para saber que estabamos rematando Xaneiro, que ben notaba que os días medraban e as noites revían. ¡Síntoo, pois de día ocorrían mil cousas que me distraían, que me entorpecían, que desviaban os meus pensamentos, mentres as noites, canto máis longas mellor, tíñanme engaiolado cos seus desfiles de fantasmas! Algún día os nenos terían debuxos animados, no papel, pero tamén nunhas ventás ás que chamarían tele..., por iso, porque se vería nelas ao lonxe, tanto se nos gustase coma se non! Pero a nós, aos que nacemos demasiado tarde para ser románticos, e pronto para ser tele adictos, qué nos quedaba, qué nos deixaban, fora daqueles fantasmas nocturnos, aqueles que vagaban tódalas noites ao noso redor?

Xa que vai de fantasmas... Para fantasmón meu tío avó Manuel, Manuel Gómez Carballedo. Deuse a coñecer unha noite na que se me foron os ollos a un punto luminoso que cambiaba de sitio de cando en vez, coma se estivese incómodo, aló arriba, na viga grande, na máis moura de todas, cousa que non fan os morcegos pois eses, desde que volven das súas roldas, aquiétanse para durmir, e nin se sabe que os hai.

-Non te asustes, neniño, pois as fantasmas somos ánimas purgantes, e todo o mal que podiamos facer feito está; agora cómpre redimirnos, que para iso temos un prazo, un prazo e un xeito de purgar, que depende do pasado, pero tamén dos avogados de cada quen. No meu caso, estou no Limbo dos Mullereiros...

-Daquela, ¿quen es, ou mellor dito, quen fuches?

-Cando aprendas a ler coñecerasme mellor porque lerás un manuscrito, que o garda meu irmán, teu avó, nese caixón das escrituras, no que relato as miñas aventuras de cando estiven nas guerras de África, pero non me preguntes en cal delas, tantas que levamos tido con eses veciños, que por algo o son! De propósito, vouche dar un consello: Non te tente o diabro escribir cousa algunha das túas, de cando vaias a África, porque ninguén chas vai crer, como me pasou a min!

-¿Irmán, de meu avó...? ¡Daquela igual es a ánima do tío Manuel, do que lle teño oído comentar que fuches a ovella negra, o garavanzo mouro, desta familia!

-¡Estes nenos de hoxe en día, que xa nacedes sabendo, sabendo e criticando! Pois, si, pero vouche relatar o resto, as causas: ¡Estou así por culpa das mulleres! Eu casara cunha moza de Serés, guapa pero pobre, unha que morreu en Suegos, acollida na casa de Campos... Para darlle a mellor vida que me fose posible, comezando pola miña ausencia, emigrei para Arxentina... ¡Nunca tal cousa fagas, meu neno, porque aló teñen unhas tanguistas que moven excesivamente o traseiro, e daquela os homes toleamos! Casei sen morrer a primeira, así que son bígamo, que por iso me teñen colgado desta viga, precisamente na casa onde nacín, tal que un morcego!

-Eu, que aínda son anxo, e por tanto, inocente, ¿que podo facer por ti?

-Grazas, neno, pero canto se podía facer xa o fixo meu tío Bertomeu, un que foi frade nese convento dos dominicos, precisamente onde te bautizaron. Cando me chamou Deus a Xuízo, que eu seguía en Bos Aires, presentáronse as dúas, a labrega e maila bailarina, aquela dos tangos, como acusación privada, e solicitaron que se me castigase a purgar nunha viga, precisamente por iso, por ser bígamo!

-¡Estívoche ben, por facer de don Juán, por fiarte de dúas Evas! ¿Cando acabas o castigo?

-Díxome o meu anxo, e iso que o teño enfadado porque me portei mal, que para o século XXI haberá unha revolución na terra, na que serán humillados os machistas, incluso os vivos, e triunfarán as mulleres.

-¡Uf; daquela teralo peor! -Atrevinme a comentar.

-¡Todo o contrario, pois as santas do Ceo baixarán para poñerse de parte das maltratadas, e nesa confusión o meu anxo coarame pola Porta Santa, pola de Santiago, que iso será..., será..., no 2010!

-¡Vaiche para largo, que aínda estamos entrando no 31, no ano 31, pero do século XX!

-Vouche dicir o final, para que volvas a durmir, que tes que robustecerte..., para as cruces que te esperan! A últimos deste, do XX, as mulleres darán en estudar, todas, a feito, para pasarlles diante aos seus marulos, e a consecuencia será que os homes, derrubado o seu orgullo, tornaranse primitivos, salvaxes. Elas darán en intrigar, e poranos nerviosos, cadora máis.

-Tío Manuel, remata, que tamén comezo a estar nervioso.

-Non terás ese problema, pois a túa será unha santa, que precisamente pasou con ela a cegoña, o día 7 deste mes. Tocarache un anxo con saias, pero as que veñan detrás...! Fíxate na miña profecía: cando as mulleres comecen a levar calzón, e braga os homes, ¡adeus machismo!

Entendo que lle deberon aplicar daquelas indulxencias que lograba miña madriña cos seus novenarios de Ánimas pois non volvín a velo, nin de día nin de noite. Con quen moito teño dialogado foi cun lobo que se me aparecía en sonos; de esperto, non; tiña o costume de atarse un pano á cabeza por se lle sangraba nas liortas moceirís. Díxome que era o emblema do noso Montecubeiro, e que lle chamaban O Pucho precisamente por iso, por aquel pano anoado na súa cabeza. Non ten loba, aínda non, pero soña con ela, e prepáralle versos, ensaia dicires, pídelle bicos... ¡Pobriño, tenllos que pedir, coa falta que lle fan; e a min, tamén! Un día, estando reunidos, oímoslle a unha visita, que me viu chorar: O neno fai ben, pois nesta vida, o que non chora non mama. Irene enfadouse moito, e contestoulle que o neno tiña o seu horario, e que sempre quedaba satisfeito. ¡Xa o creo que estaba satisfeito, pois tiña de todo: familia, teta, fantasmas, lobos...! O que menos sacou aquel infante de Montecubeiro foi oído, que por iso nunca entendeu que os maiores bailasen cando tocaban os gaiteiros. El, mentres, ensaiaba, a coro co lobo:

Ai, lobiña, loba,
canto me tarda por verte!
Ai, lobiña, loba,
qué guapo é quererte!

Aquel neno, nado ao sopé da serra, coidaba que a loba baixaría dela, deses lugares que miran ao Pradairo, pero os ventos, tal e como lle profetizara aquel tío-avó, sopraron de abaixo para arriba, desa parte da Terra Cha, que son máis suaves, máis agarimosos. ¿Casamento e mortalla do Ceo baixan? A súa musa, traída polos Reis que non pola cegoña, que niso equivocárase o tío Manuel, estábase criando aló en Rois, nunha xunqueira, que iso significaba para os suevos fundadores un “rois”. Saíu musa porque se criou na xunqueira, pois, de selo no mar, sería sirena. Por algo aquel día, mesmo ao irse os Reis, o neno notou un estremecemento, pero non foi ao paso dunha cegoña, que niso tamén se equivocara o tío Manuel, senón polo chorro de luces daquela estrela, unha estrela tan perfecta que merecía chamarse Estrela..., e con ese nome a bautizaron!

O Febreiro do calendario gregoriano é curto para os maiores, pero foi tedioso, é tedioso, para os nenos do meu rural: os días medran, a xeada retírase, os traballos do campo anúncianse, e mentres, o neno, tódolos nenos, ¿que van facer soíños salvo que mexen por si da risa que lles entra coas bobadas das persoas maiores devoltas, en torno á caneta? En canto ao da nosa historia, nas enchentes non participaba, e de contos, fosen verdes ou morados, bastante levaba aturado. Os nenos da escola, ¡aplicados eles!, non permitían que se ocupase de min meu pai, polo menos ata que Marzo secase as terras, e abrise as pataqueiras, que, daquela, todos a estercar!

Para colmo de males, facendo que viña de ruada, unha noite entrou Celestino da Nogueira, o vello, que daquela aínda era mozo, disfrazado de vaca, séxase, dacabalo dun gallo de pau de dous cornos, dos que se utilizaban para revolve-la herba; de medio agachado, cubríase cunha trapeira vella, embostada, con toda seguridade a que lles poñían enriba ás vacas na súa casa cando se dignaban parir. Co Celestino, unha graciosa, unha muller do Escouredo, que se tiña por simpática, e érao, sempre, pero non naquela ocasión pois viña facendo que alindaba na vaca, e por veces andáballe na entreperna facendo que a muxía. Aquilo foi o único positivo para o neno porque lle entrou, e quedoulle, unha repugnancia perpetua para todo tipo de obscenidades.

¿En canto ás caretas? ¡Non eran precisas, pois a xente cambiaba de cara, daquela como agora, a cada intre, pero disimúlano chamándolle "mudar de chaqueta". Meu pai, que coñecía ben á xente do seu circundo, sorría polo baixo cando lle mentían, cando se disfrazaban de boas persoas, pero a súa seriedade, o seu respecto polo próximo, obrigábao a calar: ¿Mentes? ¡Pois, alá ti; prepárate, que cos pecados sempre veñen as consecuencias, coma o burro do xitano, detrás do seu ramal!

O único que me resultou simpático foi Daniel, primo de meu pai, que sempre foi de humor, de humor san, a pesares da súa desgraza de fillo natural, ou bravo, pero el, séndoo, estaba ben educado por súa nai, unha muller decente e honrada que tivo a deshonra, a debilidade, de crer nas trolas carnavalescas..., ¡carnavalescas non, carnívoras!, dun veciño da porta. Presentouse o martes de Carnaval cunha ola de barro, precisamente a que utilizaba súa nai para bate-la manteiga, e díxonos que andaba aos votos, que se achegaba Abril, e estaban anunciadas eleccións. O neno deu en matinar para que diabros era de barro a urna das votacións, pero Daniel, ¡nin que me oíse!, deseguida se explicou: Esta furna é de barro..., para rompela á présa se chega o caso de sospeitarse que meteron nela votos honrados, e así pasar á seguinte, á dos amigos do amigo! Soltounos un espiche cómico, ou máis ben traxicómico, que o neno, no seu entendemento premonitorio, non soubo se rir ou chorar. Rematou a arenga pousando a ola de barro, iso si, con xeito de non rompela, e tirando do peto unhas castañolas, cantou isto:

Soldados, la Patria
nos llama a la lid,
juremos por ella
vencer o morir!

Daquel himno nada explicou, así que o neno tivo que agardar, ¡anos! para oílo repetir, precisamente en San Cibrao, nunha obra de teatro que alí se representou, escrita e dirixida polo Mestre Arximiro Rico, do San Bernabé, un mestre de mestres, un facedor de mestres, con carreira titulada, do que andou dacabalo, na serra da Ferradura, no ano 37, algún dos seus propios alumnos..., tan agradecidos que incluso o caparon! Este neno, este transmisor, agora vai vello, e moitos eloxios leva oído do tal Arximiro, pero, de subilo aos altares...? ¡Subírono á Serra aqueles desagradecidos, aqueles si, pero foi para sacrificalo, para eliminalo, para que non seguise liberando escravos! Mellor así, pois estou seguro de que, a cambio, daríanlle un altar no Ceo, que eses son os honores importantes, os inmarcescibles!

Marzo tardou en vir, pero foi espléndido: ¡San Xosé fíxolle unha visita ao neno, precisamente o día 19! A festa foi redonda: Xosé, o padriño; Xosefa, a madriña; Xosé María, o pai; outro Xosé María, o neno! O único que lle doeu foi non saber andar, ¡aínda non!, e iso que lle gustaría ir de porta en porta, convidando: seu pai, coa botella; e o neno, coas roscas, ¡coas roscas da Narnexa! Tempos virían, e decepcións, tamén, pois, por veces, o próximo está demasiado próximo, e hai abusos de confianza, por chamarlles só así! Mais isto é doutro conto, do gris.

Carretando auga da fonte

Apartáronme da lareira pola calor que daban as potas, e puxéronme diante do vertedoiro, onde só estorbaría á hora de lava-los pratos. Cando chegaron os de Pousadela houbo que xirar a banca, e baixa-la mesa de levante, así que a caneta tiña que seguir onde estaba, lonxe da lareira e da mesa. Nestas estabamos cando se me achegou o anxo da garda, e díxome:

-Aí tes eses larpeiros, que se dan de pobres e manxan mellor que moitos ricos. ¡Cheira e verás! Empanada de roxóns, chourizo nas brasas, castañas asadas, da ouriceira, que as secaron neses caínzos de salgueiro... Por se fose pouco, filloas con mel! A tal hora, tal día coma hoxe, aló en Exipto, usando o banco de carpintear como mesa de levante, a Sagrada Familia mollaba o seu pan de avea nunhas cuncas con leite da súa camela. ¡Non o esquezas, aínda que só sexa para que se che fagan levadeiras as coresmas da vida!

De sobremesa, contos. Ríronse todos, agás meu pai, pois ninguén tomaba a vida tan en serio coma el. A ver se lembro algún:

Érase unha vez un xogador tan xogador que, desde que o contrario se quedou sen cartos, propúxolle que xogase o seu pazo de Luaces contra aquel montón de prata do xateiro. Testemuñas había, así que o perdedor non tivo máis remedio que someterse ao Escribán e ás testemuñas: quedou sen pazo! O xateiro, nada máis tomar posesión, que o fixo dacabalo para mellor abarcalo, díxolles aos veciños que os afogaría coas rendas se non lle cerraban de sobre si, a xeito de chousas, os montes comunais da parroquia. ¡Así duplicou as propiedades paceñas, sen ter que volver aos naipes! O veciños pasaron a comer de esmola, e aquel fidalgo, que non o era, apuntándolles aos escudos xogados, que non herdados, da casa paceña, dicíalles: ¡Douvos de comer a cambio da vosa suor, e aínda non estades contentos! Os deste pazo tivéronvos con cadeas, que aí dentro as teño, pero eu son máis listo cá eles pois, de libres, traballades mellor, rendedes mellor!

¿Sabedes o final deste conto? -Preguntou o Avó materno. -Pois que o intruso foise deseguida, esmagado de tanto folgar, pois engordou, e nin ao seu cabalo podía subir, pero os que lle fixeron as paredes seguiron vivos, e fóronlle ao enterro..., grazas á ximnasia que lles obrigou a facer!

Eu non lle vin a graza ao conto, pero debía tela, xa que tanto se riron. ¡Deus, canto estaría sufrindo no seu purgatorio aquel xateiro, se é que lle chegaban as novas daqueles escravos, que seguían fracos, pero vivos, vivos e progresando!

-.-

    

Venid y vamos todos
con flores a porfía,
con flores a María,
que Madre nuestra es.

De nuevo aquí nos tienes,
purísima doncella;
más que la luna bella,
postrados a tus pies.

Abril. ¡Con flores a María, con flores a porfía...! Fixéronse desexar, pero, viñeron..., as flores! E o neno, todo ledo porque comezaron a poñelo ao sol, na eira, cerca das roseiras, que tamén comezaban a abrollar. Viñeron as flores, pero deixou de vir aquela nena da escola, a daquel bico... ¿Estaría aló arriba, coas ovellas, na Camposa? ¡E o neno sen poder axudarlle a gardalas! Os que viñeron foron os cavadores, tan aguerridos coas súas aixadas que logo se parecían a aqueles soldados de Herodes coa lanza ao lombo. 

¡A partires do día 14 pasaron a ser cidadáns, que así os proclamou a República! En Montecubeiro todos eran republicanos menos miña madriña, pois ela seguiu chamándome, ¡Meu Rei! Miña madriña, e se acaso o cura, pois iso de que simbolizasen o novo poder coa efixie dunha moza ben vestida, en competencia coa Ama, coido que non lle faría nin pisco de graza!

En Montecubeiro deuse en cantar o himno de Riego, incluso nas rogas de cavadores. ¿Acabaríase a fame, a mendicidade, os farrapos; habería reparto de bens e de traballo? ¿De traballo, ou dos traballos? Meu pai, na súa prudencia inveterada, seguiu dicindo que os ricos sempre comerían o pan coa suor da fronte dos de enfronte.

Maio presentouse nun santiamén; e as flores multiplicáronse. O traballo do campo ía a máis, e por conseguinte, pasei aqueles días tan longos fartándome de meditar. ¿Sairía listo abondo como para gañarme a vida coa propia suor? ¿Tería que emigrar, coma a maioría dos parentes e dos veciños? ¿De mozo chegaría a ter esposa, ou conformaríame con ter ama, posto e suposto que o señor cura insistíalles a meus pais que me fosen formando para presbítero..., en vista de que a cara non se me endurecía? No lugar non tiñamos botadora de cartas, pero tampouco había mal de ollo pois a única torta vivía lonxe, Tras da Serra, unha rapaciña que quedara así porque lle deron un cuberto demasiado pronto, para que comese pola súa man, e meteuno nun ollo! Meu padriño dicía dela que facía así, que torcía a vista, porque non lle gustaba o Goberno, nin o de antes nin o da República.

En Xuño a flor das cerdeiras prometeu bos acios delas, pero, ¿cando sería o día no que aquel neno fose capaz de subir, co esvaradíos que teñen os troncos? As silveiras tamén colleran flor, pero as amoras estaban máis lonxe cás cereixas. ¿Por qué será que os nenos queren que corran os días, e os vellos renegan de que non teñan corenta e oito horas? Isto, aínda, ninguén mo dixo.

Co grandes que eran aqueles días, ao neno pareceulle que Xullo estaba feito de sol, tan só de sol; e tan ledo andaba facendo que andaba, que ata penso que miraba á terra para que non o cegase a luz dos días grandes. ¡Estaba visto que collera apego á terra, á súa terra! ¿E cal é a nosa terra? ¡Aquela na que gateamos, aquela na que mexamos, aquela na que caemos..., se despois nos levantamos!

Estamos en Agosto, ¡Agosto do 31! O neno vai cumprir un ano, así que, ¡por fin!, púxose de pé, ¡coma os homes! El, si, pero España, na súa inmensa maioría, aínda está de xeonllos, con ou sen República! Deixou de ser neno, deixou a caneta, e mexa de pé. Daquela, como a historia ía de nenos..., aquí a tedes, por se alguén llela quere contar aos seus, aos seus nenos, para que non se esquezan as aldeíñas!

-.-

O neno foise criando, a Deus grazas.

Si, a Deus, pero, de parte súa, tamén grazas á xente do seu entorno. Un dos meus temores é que cando me chamen para render contas, de parte da Fiscalía estean, ou se poñan, tantos e tantos, parentes e veciños, aos que, probablemente, pouco teño correspondido, nin agradecido, as amoras deles recibidas naqueles anos, decisivos, da miña crianza. Pediríalles perdón desde aquí, desde agora mesmo, pero, a reparación? ¿Como se reparan as ingratitudes? ¡Só se me ocorre isto: confesalo, aquí e agora, por escrito; de todo corazón, iso si!

Cruceiro do Campo do Val, Maxide. Foto firmada polo meu fillo.

As miñas lembranzas, auténticas, persoais, conscientes, baixan aos Carnavais do ano 1935, concretamente á Corrida do galo que se celebrou no Campo do Val, dirixida por meu pai. Todo o anterior foi máis ben unha evocación, un eco das referencias familiares tempo adiante recibidas.

¡Carnaval, pecado mortal, que así o dispuxo, no ano 1940, a Súa Santidade, aquel Papa do Ferrol, de mal nome S. E. “Jefe del Estado Español..., por la gracia de Dios”? As nosas “Sentenzas”, aquelas Corridas, ademais de diversión eran un correctivo, unha autodefensa, contra as cacicadas locais. Teño para min que foron útiles, que fixeron moito ben..., amén da susodita diversión!

Agora, no XXI, fálase, e non se para, da violencia de xénero; daquela, no XX, a violencia atribuíaselle ao galo; sentenciábase, castigábase...; en definitiva, que aquela xeración era máis educada, e como tal, máis educativa, cá presente. ¿Avanzamos? ¡Si, pero, a ceacú!

Aquelas composicións, aquelas sentenzas, linas e relinas cen veces, máis ben desde que perdín a meu pai, nesas circunstancias sen retrospección, que é cando máis veneramos aos que máis debéramos venerar en vida, pero, como din os franceses, “C´est la vie!”. O que me quedou gravado foi a imaxe daqueles mozos, tan adornados, dacabalo, espada en man..., e o galo, aló arriba, nun trelo, tan arrepentido que nin cacarexaba!

¡Decentes, á forza! ¡Matar un galo era pecado; pero, fusilar irmáns? ¡Fusilar irmáns era renovar a Inquisición, e como tal, unha devoción! Desa sinatura, diso dos fusilamentos, que nos pregunten aos de Montecubeiro; experiencia que temos!

Abril do ano 1935. ¡Disto si que xa teño unha lembranza nidia! A dez metros desta lápida: A casa de “Córneas”. Un balcón corrido. E no balcón, unha bandeira tricolor. O neno:

-Papa, mire onde puxeron a secar unha colcha de cores; nun pau, no corredor desa casa...!

-¡Fillo, coidado co que dis! Ese pano é sacro; é unha bandeira, sino e símbolo da España actual. Algún día, cando te chamen pola quinta, terás que xurala!

Dentro da Casa, da Casa da Unión, (da Unión de Labradores de Montecubeiro), unha obra de teatro, ¡que era ao que íamos!, dirixida polo Mestre Arximiro Rico Trabada,

  

que no 37 sería fusilado na Serra da Ferradura, pero..., ¡pero despois de castralo e de quitarlle os ollos!

Da obra alí representada quedoume a imaxe dunha cociña, co lume acceso, e nela varias persoas discutindo; unha daquelas rapazas era a miña querida prima (prima irmá de meu pai), Asunción Gómez Ameijide,

Meu pai aproveitou para devolver uns libros que levara a préstamo da Biblioteca Circulante da Unión. ¿Unha biblioteca circulante, no ano 1935, nunha parroquia do máis rural, daquela? Incrible; non si? Para min, aquilo tivo dúas xestacións: A cultura local, que nos viña dos frades, aqueles dominicos, entre eles o ilustre Cardeal Gil. E tamén, ¡moitísimo!, a xenerosidade dos retornados de América, particularmente da Arxentina, que viñan mentalizados duns adiantos que en España aínda comezaban a florear.

Xa que mencionei ao cardeal Gil, un teólogo sobresaínte do Concilio Vaticano I, para os que non teñan lido o meu libro “Castroverde na Historia e no presente”, repetirei aquí a súa síntese biográfica:

Fr. Manuel García y Gil. O frade dominico García Gil foi consagrado bispo na catedral de Lugo o 23 de abril do ano 1845. Nacera no 1802 na parroquia de San Salvador de Camba, hoxe concello de Rodeiro. Foi ecónomo en Montecubeiro, exercendo de mestre dos seus fregueses cunha entrega e cun entusiasmo do que aínda se fala nesta bisbarra, que tantos mestres dos de “a ferrado” suscitou, ¡e van dous séculos da súa ausencia! Chegada a exclaustración, púxose ao servizo da diocese lucense, exercendo de profesor e de vicerreitor do seminario. Despois mandárono para a sé de Badaxoz, e de alí pasou a arcebispo metropolitano de Zaragoza, recibindo o cardealado en 1877. Morreu con sona de santidade o 28 de abril do 1881. Un laudatorio del, que se conservaba en manuscritos nalgunha casa de Montecubeiro, rezaba así: “Dios premiou tantas virtudes, / qu´o seu premio sempr´alcanza / ós que traballan na viña, / e ós que sudan para labrala”.

Do noso convento, sequera sexa por agradecemento de canto del herdei, copiarei esta reseña, tirada de Internet:

“

Mosteiro de San Cibrao de Montecubeiro: Bieitos/Dominicos. Formado polo templo, un sinxelo claustro con linteis e trabes de madeira e as dependencias dos monxes. En pésimo estado de conservación, no arruinado claustro construíron uns alpendres con bloques de cemento. Na porta do patio exterior aínda se conserva unha artística aldraba de ferro, cun martelo en forma de can e a cruz dominica. Citado nun documento do ano 1179 como monasterium Sancti Cipriani de Monte, e noutro do ano 1185 nunha confirmación pontificia de bens e dereitos da sé episcopal. Un monxe de Montecubeiro foi nomeado abade de Lourenzá no ano 1375, e que o seu abade, no 1466, foi encomendado para visitar á fundación da casa franciscana de Santa María de Vilabade polo papa. A observancia de Valladolid conseguiu o apoio dos Reis Católicos quen lle ordenaron ao gobernador de Galicia que puxese o mosteiro  en poder de San Benito de Valladolid, ao que se opuxeron os frades de Lugo, conseguindo poñer a Montecubeiro en terzaría mentres non se solucionase a causa. No século XVI vencellouse ao de San Domingos de Lugo. No ano 1820, documento de exposición sobre un preito co mosteiro por pagamento de leña. A igrexa ten a orixe nos séculos XII-XIII. A esta época pertence parte da ábsida decorada con canzorros xeométricos e zoomórficos. Foi reconstruída no ano 1787, cunha ampla nave con teito de madeira a dúas augas, e un cabido frontal no que se conserva unha primitiva pía bautismal. No interior hai un retablo con columnas salomónicas do século XVIII, con esculturas de San Cibrán, San Ramón Nonnato e Nosa Señora do Rosario, e outros tres retablos laterais.”

Esta “altura” de cemento, nas ruínas, mandouna facer o Párroco D. Benito Castro Piñeira para que a auga do pozo lle subise á súa vivenda.

Agora, xa que vai de cruces, ¡de viacrucis!, citarei o calvario de meu pai. Non lle puiden servir de cireneo, ¡nin de lonxe!, pero honrei a súa memoria erixindo o meu refuxio precisamente, exactamente, na pedreira da súa carballeira, na que mal durmiu el, non sei se semanas ou meses, envolto nunhas trapeiras e rodeado de sapos e de pinchorras; ¡peor sería que o atopasen aqueles da camisa azul, aos que tanto lles estorbaban os mestres!

 

¿Por que non está meu pai na lápida dos “inocentes” de Montecubeiro? Téñenmo preguntado, afellas que si. Pois..., ¡porque abriu os ollos, e viunas vir, escondéndose a tempo daquela que foi perseguido, listo que era! Cando cheirou á Falange colleu unhas trapeiras e foise para a pedreira, entre as silvas. ¡Alí estaban as súas amoras, a súa salvación! Despois de varias semanas de calvario, unha noite escura, mais para el brillante, botouse a andar, pola Mouriña, camiño de Lugo. Ao amencer xa estaba nos xardíns de San Roque, diante da casa de Manuel Portela; e tan pronto como viu que dona Lourdes abría as ventás, el petoulles á porta:

-Aquí estou, que quero falar con don Manuel... Estou farto da vosa persecución... Non teño un irmán crego, pero son tan cristián coma calquera de vosoutros... Non fuxo máis, así que, ou me das un salvoconduto, ou me mandas fusilar!

Aquela confianza, ¡Galicia, país de recomendacións!, víñalle de que fora padriño das vodas de súa irmá Carmen, casada con José Gómez Ameijide... O futuro Alcalde de Lugo razoou, e deulle un salvoconduto..., para o cuarteliño de San Cibrao de Montecubeiro..., que serviu de indulto para meu pai! Portela abriulle a portela da canteira, e eu, querido pai, fixen este refuxio evocador precisamente na canteira que te salvou. ¡É a miña lápida persoal, coido que propia dun fillo devoto!

-.-

Máis, máis cousas do ano 35:

Meu tío Alfonso, ao vir de Cuba, mercara un Ford deste tipo, que o puxo a taxi en Madrid.

No verán do 35 compraceu á nosa tía Ramona (Hortensia Ramona Lombardero San Miguel, daquela xa viúva de Nicolás Salmerón, e por tanto, nora daquel Salmerón que fora Presidente na Primeira república), que, como tiña de costume, gustaba dos veráns galegos, ¡tan seus, xa que nacera en Catatrigo! A estrada, daquela, chegaba a Mosteiro, pero de Mosteiro a Bergland, ¡corredoira!

Corredoira adiante, deron chegado á casa do Mazo onde..., ¡unha currada, de toxos! A tía Ramona tirou de faldriqueira e deulles un peso..., ¡de prata! Así que, en media hora, ¡toxos fóra e vía libre! O resto da corredoira, ata o lugar de Veiga, xa en Montecubeiro, a circulación mecánica foilles posible. ¡Ah, pero en Veiga, de metido o coche no pendello dos Peráns, quedaba a dificultade de subir o baúl ata Bergland. ¡Outro peso de prata, e o Pirinas apresurouse a xungui-las vacas..., despois dun cerimonioso agradecemento a dona Ramona, pois naquel lugar aquel peso tamén facía historia, que nunca outro se vira, e menos por cargar media legua de carro con aquel baúl dos obsequios! ¡Ten pasado cada cousa neste país tan rico..., de xente tan pobre!

¿Terían algo que ver, ¡maldita envexa!, aquelas visitas da nosa ilustre tía coa posterior persecución da que foi obxecto o seu sobriño? ¡Ah; nunca diso se falou, pero..., qui sait! Dona Ramona, viúva desde xaneiro do 33, pasara de analfabeta a tradutora de libros franceses para a Institución Libre de Enseñanza, do que fora cofundador seu sogro..., ¡así que, outro pecado familiar!

-.-

No 36 Poncio Pilato, quero dicir, don Hermenegildo..., reproduciu as escenas do Calvario nesta Terra Santa de España, Galicia incluída! Pero este, este do século XX, non se lavou as mans, así que, deixémolo debaixo da súa lusa, ¡de 1.500 quilos!, pois Cara ao sol xa estivo tempo abondo, ¡demasiado!

Débolle a cruz, as espiñas, as amarguras de media vida; ¡que Deus lle perdoe, que a min cústame facelo!

-.-      

¿Parézome ao neno do conto?
¡En falador, coido que si; en falangueiro..., algo menos!

         Xosé María Gómez Vilabella

-.-

CAMBIOU O MUNDO,

E VIÑERON OS NETOS.

Tres anxos, que por tales vos teño. ¿Verdade que non me defraudaredes?

¡Así volo pido, e iso espero!

-.-

Meu Deus, que bo froito me proporcionaron as túas espiñas! Cos meus fillos, e con estes netos, xa me sinto no Ceo! Cerca do Ceo, ¡do ceo de Lugo!, tamén se sentía a miña dona, recén vencido o seu “coma”, de trinta e tantas horas, cando a nosa Pauliña lle ensinou a comer. ¡Aí é nada, os netos ensinando a comer aos avós! A esta situación hai que chamarlle “Relevo xeracional”, non si?

-.-

Señor, teño moi presente, e non quero esquecelo, a Lucas 17, 11-19: “E aconteceu que cando ían para alá, quedaron limpos”. (Señor, agora que tamén vou para alá, quero ir limpo, chegar limpo, sen a lepra das miñas faltas!). “E un deles, ó se decatar de que estaba curado, volveu louvando a Deus con grandes voces. E prostrándose, rostro en terra, ós pés de Xesús, deulle as gracias. Era un samaritano. Xesús dixo: -¿Non foron dez os que quedaron limpos? ¿Onde están os outros nove? ¿Ninguén fóra dun estranxeiro volveu para lle dar gloria a Deus? E engadiu: -Érguete e vaite: salvoute a túa fe”.

Xesús, meu Señor Jesucristo, que estou aquí, diante túa, dándolle ao ordenador, cos dedos, pero tamén co corazón, pídoche humildemente perdón polas miñas omisións, polos meus desagradecemento, ¡tantas amoras que me tes concedido! Pero neste intre volvo para atrás, para darlle a cara ao meu Benfeitor. ¡Se puidese, de boa gana desandaría o camiño mal andado! Señor, na túa misericordia, dáme por arrepentido, dáme por agradecido, pois quero volver co décimo dos curados; quero ser dos agradecidos!

Agora, que me sinto perdoado, ¡e iso que xa debo estar cerca das setenta veces sete!, aí che vai outra petición; mira que cha fago de xeonllos, con toda humildade: ¡Non deixes de man aos meus fillos, e cos fillos aos netos, pois, se tanto os quero aquí na terra, cómo non será o meu anhelo por reunirnos, definitivamente, no Ceo, no único, no eterno, no teu, Señor!

Nin que me levase Deus de man, parei co ordenador para desordenarme lendo El Progreso, que mo trouxeron á mesa; sempre comezo polo final, polo das necroloxías, esas verdades que, xunto coa data, nunca faltan nos periódicos, pero hoxe, a maiores, vén outra: un artigo do meu admirado José Pena Mouriz, crego preclaro, que remata así: “A fachada deteriórase, pero o interior é cadora máis louzán”. En xeral, si, conformo niso, pero, ¿no meu caso? ¡Ai, Deus, comigo faille caso ao Pena, pois..., quero volver á louzanía do bautizo, aínda que a pía vaia vella, e a teñan retirada!

-.-

Xosé María Gómez Vilabella