Gómez Vilabella: A GUERRA DE IFNI -I-

A Guerra de Ifni

XOSÉ MARÍA GÓMEZ VILABELLA

No 60 aniversario daqueles 400 (entre mortos e desaparecidos) que se foron, en tres meses, para “hacer guardia sobre los luceros”.

Xa era costume das guerras de África que a maior parte dos defuntos fosen galegos: Nas do Norte, porque nin indo segar a Castela se reunía diñeiro bastante para paga-las “Cuotas”; e nesta, por azar do sorteo.

Franco escondeuna,

pero eu, servidor, ex-combatente dela, coa bandeira xurada e acreditado con estas fotos, por ante a Historia declaro que:

Concentrados no propio campo. ¡Polo estilo dos “últimos de Filipinas”!

O Territorio foi declarado Provincia, provincia 51 das Españas, no ano 1958, ¡desde que as nosas tropas abandonaran a maior parte do seu mapa, minando o entorno da cidade para mellor defendela! Querida Historia, cantas trolas che levan contado, pero eu, aos que me crean, voulles dicir a verdade, demostrándoa con estas fotos.

A HISTORIA DE IFNI, como tódalas historias da Historia tivo, a pesares da súa curta idade, un montón de amaños que non pasaron aos libros. Eu, desde aquela Sucursal do Banco Exterior de España, coñecín uns cantos secretos, terribles, tremendos, importantes, e por conseguinte, incribles. Nada como un Banco para coñecer pecados capitais, gordísimos, imperdoables, pero nos Bancos, coma nos confesionarios dos cregos, manda o secreto profesional, así que..., ¡puntos suspensivos, indefinidamente! Daquela non puiden falar, e agora non ten obxecto porque..., ¡porque non me crería ninguén, ou case ninguén! Ademais, os secretos importantes sen probas non teñen consistencia. ¿Sen probas? ¡Non había gravadoras, así que só as teño gravadas na miña memoria, que por certo me sigue sendo fiel. ¡Fiel, pero, inoportuna! O que me quedan son as fotos, algunha ben elocuente dalgún dos casos, dalgunha das cousas. En consecuencia, pídolle ao lector que se conforme con elas, coas fotos.

España perdeu Ifni, pero..., con iso gañou moito! Economicamente, se entende. De América trouxemos ouro e prata, moita, ¡roubada!, e en África dilapidouse, gastámola. C´est la vie!, que din os franceses.

-.-

Para comezar, servidor, mecanógrafo no Consejo Supremo de Justicia Militar, (¡Aos 18, tres anos de nada, que os precisei para asegurarme a “fonda” mentres preparaba oposicións de Banca!), onde aprendín a usar a lupa..., para entrever os Secretos de Estado, tantos que había daquela!

E despois, traballando nesta mesa (Departamento de Personal do Banco Exterior de España, Madrid, Carrera de San Jerónimo, 36, ano 1953), souben dunha vacante na sucursal de Sidi Ifni, (África Occidental Española), e déronma a min, ao novato, porque había nese Territorio, daquela, peste bubónica, e os outros solicitantes, sen excepción, como eran de casa rica retiraron as súas instancias. Por esta circunstancia esixíronme ir solteiro. O traslado supúxome pasar de Auxiliar a Oficial 1º con dous trienios, PERO Á CONDICIÓN DE QUE TIÑA QUE ESTAR EN IFNI UN MÍNIMO DE 8 ANOS, CATRO CAMPAÑAS DE DOUS ANOS CADA UNHA, CON DOUS MESES DE VACACIÓNS BIANUAIS.

Mapas do Magreb

IFNI = Santa Cruz de la Mar Pequeña?

No XX estaba esquecido o castelo do século XV. A presencia española na rexión data da época dos Reis Católicos, de cando Diego García de Herrera fundou nun lugar da costa utilizado como base temporal de mariñeiros e pescadores españois desde facía tempo (o Río de la Mar Pequeña), unha torre escravista denominada Santa Cruz de la Mar Pequeña (1476 a 1478), Torre de Santa Cruz o Santa Cruz de África, reconstruída en 1496. A importancia do establecemento derivaba de ser base das cabalgadas españolas en busca de escravos. Os españois foron desaloxados en 1524 polos bérberes da zona.

Unha Mar Pequena, outra. (Agadir)

Fernando de León y Castillo. Embaixador de España en Francia. Grazas ás súas xestiones recoñecéronselle a España os nosos dereitos sobre os Territorios do Muni, o Sáhara Occidental e mailo Protectorado do Norte de Marrocos. Nomeado por Real Decreto do 12 de novembro de 1887. ¡Pasmón! Deixouse convencer polo franceses de que Ifni era a nosa, antiga, Santa Cruz de Mar Pequeña; ¡Mar Pequena é a baía de Agadir; esa, esa si, pero tampouco é a da torre esquecida, xa que aquela estaba, como agora se sabe, no Mar Pequeño da lagoa de Naila! A primeira fotografía, coñecida, dos restos daquela torre, débese a un tal Maximilien Briggmann, e foi publicada por T. Monod no ano 1976. (Do libro "LA TORRE DE SANTA CRUZ DE LA MAR PEQUEÑA", de Mariano Gambin. Primeira edición: Santa Cruz de Tenerife. Abril 2012).

Este é o Sidi Ifni que atopei á miña chegada, nos anos 50.

Este é o Barrio Agulla. Soñado e feito despois do 23-11-57. Enfronte, o cuartel de Tiradores.

-.-

Iberia, despois de deixarme, volveu para Madrid, a por máis!

Hotel Suerte Loca, hoxe; foi o niño da nosa Lúa de Mel, ¿non si, miña Xosefina!?

Desde estas terrazas, no 57, defendemos o Banco, con sacos de terra e unhas cantas armas. Pola mañá, oficina; de tarde, durmida; e de noite, garda. Para ir polas caixas dos cartos ao aeroporto, que nos viñan do Banco de España, Las Palmas, eu collía a miña Star e poñíaa no meu coche, encima da caixa lacrada. Tivemos que deixar de traer billetes de a 1.000 pesetas porque os nativos comprábanos a razón de 1.100 ou 1.200, ¡para levalos, para escondelos, en Tanger!

Tiven bos compañeiros, que me axudaron a cargar co..., ¿co desterro?

Dúas anécdotas:

-Casado por poderes, un 13, ¡trece e martes!, (13 de Xuño do ano 1953), despois de invitar a comer a estes compañeiros, no Casino, para celebralo, (eles obsequiáronme con este tapiz de fondo, por certo que ben elocuente),

funme para a miña habitación do hotel Suerte Loca, (a núm. 2, pero aquel día en solitario), e, de ben comido, entroume o sono! Espertei a iso das dúas da mañá, co comedor cerrado, obviamente, así que pasei unha noite de vodas curtísima, pero...., tranquila!

A outra anécdota:

-Aos poucos días, un domingo, chegou a noiva a Sidi Ifni, precisamente nun destes avións:

Era costume recibir aos familiares na propia escaleira do avión, pero aquel día o Vixiante impediume pasar da terraza:

-¡Es que viene mi mujer....!

-El General me ordenó prohibir los acercamientos. ¡Medidas de seguridad, supongo!

Ao domingo seguinte, que fomos ao aeroporto, tamén estaba alí o General Tutor (Venancio Tutor Gil). Atrevinme a dicirlle:

-Mi General, el domingo pasado no me permitieron que esperase a mi mujer ahí abajo, y hoy veo que bajan... ¿Ya no hay precauciones?

-Chico, disculpa; me lo habían pedido aquellas mujeres que estaban arriba, aquí, en la terraza...¡Como es natural, querían ver vuestro beso, el de los novios! Este Territorio, es tan aburrido...!

Se non se tratase do Gobernador, polas ganas daríalle un cometón!

A miña dona aclimatándose e confraternizando

-.-

IFNI, A FILLA PRÓDIGA

Coa Península irradiada de corredoiras (Camiños de carro), isto que sigue é unha mostra das nosas prodigalidades ifneñas, contemporáneas, ou máis exactamente, Fránquicas. ¿Débedas da guerra de España? ¡Iso, ademais daquel favor de devolvelos a Covadonga!

No 34 chegou Capaz ao deserto, e foi capaz de entusiasmar aos notables dos nativos con..., con fondos da Caixa B, que xa existía daquela!

Monumento ao Coronel Capaz..., antes de apealo os musulmáns!

-.-

OBRAS SON AMORES...

A garda do Gobernador

Desde aquí, os franciscanos colonizaron bastante máis cós españois.

Coa miña dona e demais compañeiros Terciarios, diante da igrexa.

Don Hermenegildo, “El Prometedor”.

Cuartel dos Tiradores de Ifni

Á esquerda, edificio do Axuntamento.

Edificio do Zoco (¡pero sen zocas!)

Hospital de Sidi Ifni

Edificio Servicios Financieros (Pagaduría). De América trouxemos o ouro e maila prata..., ¡para a “Torre del Oro”, Sevilla! Transvasado a billetes, boa parte del acabou aquí, nestoutra torre.

Patronato (Instituto)

Seguen os obsequios fraternais:

Correos e telégrafos. ¡Con censura, claro!

Porto, non, pero piscina, si.

¡A falta de porto..., aeroporto!

¿Ateneo? ¡Non, Casino, pero..., para Oficiales!

No medio da cidade, co seu letreiro, o Banco Exterior de España, léase, “Cordón umbilical”. Na planta baixa as oficinas; no piso, a que foi miña vivenda durante os meus últimos catro anos; na súa terraza estiveron os sacos de terra, que foron o parapeto da nosa defensa, ¡Somatén!, durante cinco meses, ata que se incrementaron as forzas militares e se minou definitivamente o cinto defensivo da cidade.

-.-

Vida social..., ¡de película!

¡Facendo Patria, Patria casineril se entende!

Da rapaza da esquerda, Mary Güemes, futura heroína, falaremos máis adiante.

Fidalgos, ¡Fillos de Algo!, no Casino.

Para os outros, o Club!

-.-

Dúas caras da mesma moeda: soberbia e prodigalidade. Unha boa colonización consiste en facer parque nos oasis, onde podíamos ter hortas. ¡A verdura víñanos de Agadir, no Marrocos francés!

No Parque tiñamos unha avestruz; sabido é que cando ventan perigo, esconden a cabeza: ¡todo un símbolo!

Na avestruz só se fixaban os nenos, e ademais, armados!

Dos irmáns Barber. ¡Por se era pouca película vivir en Ifni!

Unha sentinela na praia-desembarcadoiro. ¿Para qué, se con tal de que fosen cargamentos dos “Notables” non se rexistraban?

Desembarcando, ao lombo! Mentres, os soldadiños marcando o paso, pero a ninguén con mando en praza se lle ocorreu proporcionarlles unhas carretillas para que fixen un espigón pétreo!

Os bidóns da gasolina quentándose ao sol, ¡os bidóns, tamén!, ata que unha noite lles pegaron lume os terroristas, e nós, os veciños da zona, fuximos cara ao monte. ¡Que razón tivo Fraga cando dixo aquilo de “Spain is different”!

Por facer, ata lles fixemos unha mesquita, pero do Corán non sabíamos nin que existise!

Cando alguén desvariaba, dicíase del que estaba “Asirocado”. Contemplando este cadro do noso Regueiro, a explicación resulta clara, evidente.

-.-

As verduras do noso cocido.

Antecedentes.

Comecemos polo desastre de Annual. ¿10.000 mortos, 13.000? ¡Só Alá o sabe, pois, entre mortos e desaparecidos, non houbo forma de contalos! Pouca xente para tanto terreo, e encima diso, mal armada, mal instruída, e peor mantida.

O General Silvestre, ¡iso, silvestre!, boa persoa pero, un inculto: A primeira foi facerlle caso a don Alfonso, que lle mandou avanzar sen limitacións..., “tranquilo, que yo mandaré a tu retaguardia recursos abundantes”. A outra foi a súa ignorancia de que o verdadeiro interesado nas minas do Rif non era España senón dous españois, D. Álvaro de Figueroa (Conde de Romanones), e mailo seu cómplice D. Juán Antonio Güell. O señor Silvestre esquecera, e iso que estaba recente, que os militares perderan América por moito abarcar e pouco apertar!

O pacto, ¡frustrado!, entre Don Hermenegildo e Hitler para que os alemáns nos obsequiasen co Marruecos francés, foi imperdoable para Francia, e dun modo especial para De Gaulle, rancor que chegou ata a protección que tiveron os galos cos nosos etarras.

A existencia dun Tanger, onde os Ministros compraban aquilo que non podían traer do estranxeiro.

Hendaya: ¡Tanto pidió, que calabazas recibió!

Don Hermenegildo, que encima de levalos a Covadonga, no 36, e de facilitarlles a subida ao Sétimo, ao das hurís, sentíase obrigado a pagarlles os servizos da súa escolta persoal.

Cando Francia mandou a Mohamed V para Madagascar, don Hermenegildo enfadouse moito, e a partir de entón os ¿profesores coránicos? cobraron, ensinaron, e refuxiáronse en España. En Ifni cobraban 1.000 pesetas mensuais facendo de..., de profesores coránicos! Pero como Roma non paga a traidores..., tempos virían para a súa cobranza en especie!

¿Volverían? ¡Volveron; en parte grazas ao seu Istiqlal!

Os bidóns do noso aceite en Ifni: ¡Foron utilisímos para pagarlles aos nosos espías, que os levaban ata a fronteira, e desde o alto, a roulón, baixaban ao Marrocos francés! Aquela espionaxe non valía un can, pero o aceite era boísimo, e por ende, rendible.

Almacén do Banco Exterior de España, na calle Seis de Abril, onde se pignoraban as ¿mercadorías?

Neste mesmo almacén tiveron as armas da sublevación os Boaida e Cia., dentro de sacos rotulados como “azúcar pilón”, que llelos deixaron desembarcar as nosas ¿autoridades?, máis cegatas cá Cega de Gondel, aquela do violín.

Como o noso irmandamento era incuestionable, só esixía man aberta para os catro ¿notables? Facelos ricos, por suposto, que así tirarían do cordel suxeitándonos aos levantiscos, que, como cabe supoñer, eran os seus, os das clases baixas. Pero a súa notabilidade consistía en ter, eles, forza e cartos para que nos acometesen as súas “cabras”..., ¡cando chegase a ocasión propicia! Mal podíamos decatarnos diso porque..., ¡alí en Ifni non había un só español que soubese arabía, que soubese e puidese escoitar!

O bordel das nativas converteuse nun centro de espionaxe, tanto, que cando chegou Zamalloa ordenou substituílas por profesionais de Canarias, levadas en dous Bristol. ¡Inocencia española, Presente!

¿Notables? ¡Aproveitados, máis ben!

¡Colaborador, ou vítima?

A miña muller pariu no hospital e os nativos, casualmente aquel día, ás portas, en plan de asaltalo, e berrando “Ahia al Malik”. A nosa Policía, mentres, dentro, no seu cuartel, supoño que tomando té con pinchos!

¡A miña, persoal, Odisea!

O noso salvador. Co meu De Soto, aínda coa matrícula do Marrocos Francés. ¡Debémoslle a vida á súa consistencia, ao seu aceiro, pero disto falarei máis adiante..., agora que podo falar, que xa non mo prohibe Don Hermenegildo e mailos seus..., ¿adláteres?!

Dous meses de vacacións, cada dous anos, ¡que “colonial” lle chamabamos; unha contradición, outra, xa que Ifni non se consideraba colonia!. Íase casar meu irmán, e nós chegaríamos a tempo da súa voda, co meu auto, -mercado a uns franceses que se retiraban do seu Marrocos-, para levalos de lúa de mel a Portugal, ¡a nosa Galicia do Sul!

A saída de Ifni por estrada facíase por Tabelcut, onde xa estivera daquela que aprendín a conducir. ¡Ah, que se me esquecía referir a anécdota do meu carné de conducir, e coido que vale a pena..., pois é outro retrato elocuente! Primeiro compráralle ao médico Montero un Austín A-30, pequerrechiño, que tiña de matrícula IF-222, tres doses tan ben debuxados que máis parecían tres patiños. Nada máis comprar o Austin fun ao Casino para falar co Tenente Miguel de Guadalfajara y Dodero, á sazón Jefe de Automóviles.

-Miguel, acabo de comprarle el coche a Montero, que se le hacía pequeño para sus tres hijos, así que tengo que sacar el carnet...

-¿Tienes dos fotos de carnet?

-Si que las tengo, casualmente en la cartera...

-Paga estos whiskys y vamos a la Tercera...

A “Tercera” era a Tercera Compañía, onde daquela mesmo me firmou un Carné de Conducir, púxolle as fotos, e seguidamente díxome, ordenoume:

-Ahora, ¡aprende!

De apreso, de dominado o auto, pedín as vacacións.

A nosa fronteira, pola estrada Norte, estaba en Tabelcut. Pero alí ninguén nos advertiu da inminencia de perigos. ¡Meus pobres, que nin eles mesmos estaban informados do que pasaba no novo Marrocos; se o estivesen, o Cabo da Guardia Civil, Juán Rubio Martos, tan boa persoa que era, non deixaría de informarme, por en segredo que o tivese/tivesen!

En Agadir merecía a pena parar, deternos turisticamente, pero o noso plan era xantar en Safí, onde pensabamos visitar ao Padre Gonzalo, Gonzalo García Gómez, un franciscano, de Ribadavia, que nos fora presentado en Ifni polo Comandante Capelán Pedro Sánchez Pumariño, padriño de pías do noso fillo.

Nisto, que..., máis ou menos neste punto, xa chegando a Safí:

¿Estaría de Deus, de Alá, ou do diabro? O caso foi que a estrada era anchísima e rectilínea. Víase á distancia; e o que vimos foi un camión aberto, con xente armada e bandeiras, vociferando; ¡do Istiqlal, que o tivemos claro! A punto xa de cruzarnos con eles, deron un volantazo cara a nós, adrede, ao salvaxe.

Nas tres ou catro voltas de campá que deu o coche, eu seguín dentro, sen cinto, que daquela non se levaban pero agarrado ao volante; o neno, de meses, a dez ou doce metros, na cuneta; e á miña dona, Josefina, saqueina de debaixo dunha roda do De Soto, sangrando por dez ou doce feridas. Os do atentado, ¡teño claro que me coñeceron, que coñecían o auto así como a miña función no Banco, institución que tanto lles estorbaba en Ifni, aproveitaron a ocasión para meterlle aquel gol a España, un máis! De feito, cometido o atropelo, seguiron a toda velocidade, pero deuse o casual, ¡a Providencia!, de que ao instante chegou un coche, con un matrimonio de franceses, que nos recolleron e nos levaron de inmediato, directamente, ao hospital de Safí, onde uns médicos, ¡ou máis ben veterinarios!, lle coseron as feridas todo o ben que souberon e puideron. Máis tarde soubemos que aos practicantes do Marrocos francés fixéranos médicos con un cursiño de tres meses!

Deixando á miña dona no hospital, fun á Misión Católica en busca do P. Gonzalo. Para alí xa levaran ao neno aqueles franceses. O padre Gonzalo ía en Marrakech, pero atendeunos o seu Superior, Padre Pais. (Acabou os seus días en Lugo). Sen perder un minuto, xeneroso como bo franciscano, saímos para o hospital. Terminaran de..., ¿cosela? Entón o P. Pais, coa súa influencia, conseguiu que aqueles..., ¿médicos? nola deixasen levar para a clínica dun médico holandés, onde lle deron un bo repaso. Adán seica lle cedeu unha costela á Eva, pero a miña pagou por ela, con creces, pois desde aquel atentado sempre padeceu das súas, das costelas esmagadas.

Da clínica do holandés pasamos a un taller mecánico, tamén amigos dos franciscanos, e desde alí fomos ao punto do... ¡do salvaxe atentado!, coa grúa, por suposto. O De Soto estaba na cuneta, mesmo onde o deixáramos ao recollernos aqueles benditos franceses, pero da equipaxe..., ¡nin rastro! Roubárannos incluso o botiquín, ¡absolutamente toda a equipaxe!

Algo recuperada Josefina das súas feridas e das súas magulladuras, aqueles benditos franciscanos -xa volvera de Marrakech o P. Gonzalo-, en vista do carísima que era aquela clínica privada, leváronnos para a Misión, onde nos acolleron xenerosamente, fraternalmente, ata que ela mellorou un pouco, e xa tiñamos o auto reparado, ¡grazas á súa carrocería de auténtico acorazado! Aqueles días da Misión, da clínica holandesa estiveron mandándonos enfermeiras para facerlle as curas. Xa nestas circunstancias, o P. Gonzalo, que era de Ribadavia, ofreceuse para ir connosco ata Lugo, prestándonos con xenerosidade a súa asistencia, en moitos aspectos, pois aquel home, ademais da súa santidade, era un polifacético.

A salvación do coche non sería total, definitiva, satisfactoria, sen estes anxos do convento franciscano de Safí.

Dúas anécdotas:

-Para mellor resgarda-las feridas que tiña nas pernas, para a viaxe, Josefina mercou en Safí uns pantalóns, que daquela as francesas comezaban a levalos. Aproximándonos a Lugo, alí polo Corgo, ela pediume que parase de conducir para saír e cambiarse aqueles pantalóns por unha saia. -Ante o roubo da equipaxe tivéramos que comprar algo de todo-. Pero o P. Gonzalo díxolle: -Os pantalóns son tan decentes, ou máis, cás saias. ¡Non te cambies! Así entramos en Lugo, e alí, para mercar outras cousas, aparquei mesmo diante do Goberno Civil, afeito a facelo en Ifni onde me petase. Baixados do coche, toda a xente daquela rúa se volvía cara a nós para escandalizarse de ver, en Lugo..., ¡unha muller con calzóns!

-A outra tamén foi de catálogo: Baixados do coche, non tardou en achegarse un Garda Municipal: -Aquí non se pode aparcar, pero como nos ten dito o señor Alcalde que debemos protexer aos turistas..., e xa que vostedes veñen das Illas Filipinas..., por esta vez, pase! ¿Illas Filipinas? En Lugo aínda non sabían que IF era a matrícula dos coches de Ifni. ¡Aqueles si que eran inocentes!

-.-

Voltos a Ifni, unha orde, terminante, inmediata, ¡do Altísimo!, neste palacio:

-¡No se te ocurra decir, pero jamás, que lo vuestro fue atentado; fue un simple accidente! ¡Tengo órdenes expresas, directas, de..., de S.E.!

-Sí, bwana!!!

Esta resposta cumprina relixiosamente, ¡máis que por respecto, por mieditis!, ata o ano 1975.

-.-

23 de Novembro do ano 1957

A NOITE DOS MORCEGOS

Á tardiña petaron na porta. Daquela vivíamos na rúa Fernández de Lugo. Era o entón Capitán, Gumbao, coa muller (Loly) e maila filla (Elba):

-Se lle poñedes esa tranca á porta..., déixovolas quedar!

-¡Vale! As dúas poden durmir con Xosefina, que a nosa cama é ancha...

-¿E ti?

-Nesta butaca, que peores durmidas tiven.

-¡Iso será se vos deixan durmir os foguetes...!

-¿E ti?

-¡En Tiradores! Hai “Generala” pero non houbo cornetas..., para que pensen que nos collen desprevidos!

Os foguetes comezaron cerca do día; viñan de abaixo, na dirección do cruce das estradas da Praia coa estrada da saída Norte. Xa de día, aventureime a subir á azotea: Parellas da Policía, pero de tres en tres, patrullando as rúas. Desde arriba:

-¿Os puedo preguntar cómo va la fiesta? ¡Ya no se oyen cohetes...!

-Los visitantes sólo llegaron hasta el polvorín del Cruce...

Pero outro, que me coñecía de ir cobrar ao Banco os xiros da familia, corrixiuno:

-No llegaron, que ya estaban allí, en el jardín frontero, entre los arganes... El centinela del polvorín, un paisano suyo, que dijo ser de Bolaño, Castroverde, está herido, en el hospital...

(Eu, para os meus adentros: ¿A quen se lle ocorrería situar unha polvoreira nun cruce de estradas, e para máis estupidez, cun xardinciño fronteiro...?)

O Cabo engadiu:

-Se está organizando un Somatén de civiles, de colaboradores voluntarios... Si le interesa, hable con el Comandante Mena..., que ya están reunidos.

Aló me fun, sen demora, consciente de que a nosa Gornición era curta, uns doce mil soldados, para facerlles fronte aos desaforados do Istiqlal, que se chegaran á capital, a Sidi Ifni, iso evidenciaba que xa tomaran, ou bloquearan, os postos de Policía espallados polo interior do Territorio. ¡Non ían atacar polo medio, expostos a quedar cercados, como lle pasou ao General Silvestre, daquela do Rif! Déronme brazalete e fusil; o diploma viría despois. Acredito:

Do Cuartel da Policía, xa co brazalete e co fusil, fun ao Hospital, para interesarme polos feridos. Nin que dicir ten que preguntei pola sentinela do Polvorín: ¡En efecto, era un rapaz de Castroverde, natural da Fonsagrada, que estaban de caseiros en Bolaño! Pediume auga “Polos seus defuntiños!”. Non lla din porque mo prohibiu o cirurxián que acababa de operalo; pero de coñecer que morrería ao día seguinte, vaia se lla daría! ¡Perdóame rapaz, que cha neguei por facerlle caso ao noso Científico!

Volvín para o Banco, por onde xa pasara antes de ir á Policía. Alí, ata daquela, non houbera novidade. Minutos despois chegaron os da Policía e subiron, para a azotea grande, dúas metralladoras e unha porción de sacos de terra. ¡Inaugurábase a nosa defensa, demostrando que os “chupatintas” sabíamos defender os cartos, fosen dos españois ou dos nativos!

Carrexando sacos de terra para as barricadas.

Zamalloa, en todas partes! Foi o noso Anxo da Garda.

Nisto de visita-los feridos Gómez-Zamalloa foi exemplar. ¡Tamén nisto!

Somatén de Ifni (de mal nome “Batallón de la Gabardina”)

O Banco Exterior de España pediu a Eibar, e mandounos de inmediato, nun dos avións militares, sendas pistolas Star, do 9 curto, para a nosa autodefensa. Nin que dicir ten que me puxen a ensaiar de inmediato, no oasis das “Palmeras”.

Pero o compañeiro, veciño da casa contigua, estreou a pistola disparándolles aos asaltante que lle invadiran a azotea: ¡Tratábase de que a muller puxera a secar unhas pelas de bacallau, e os gatos dos veciños..., pegaban saltos para chegar á tentación! A súa ¿proeza?, digna dunha laureada, pasou ao escudo do noso Somatén; aquí a temos; e no Museo do Ejército, tamén!

A miña gran omisión: Cando nos chegou ao Banco o orixinal daquel cheque de..., ¡un millón de pesetas!, cobrado nas Palmas de Gran Canaria polo moro chivato, aquel que lle anticipou a Rosaleny que nos atacarían na noite do día 23, este ¿periodista? incompetente non lle quitou una foto. A verdade é que me roubaran a Paxette 2 naquel atentado de Maio, aló en Safí, pero, co sabido sabido, valíame ben a pena mercar outra máquina, ¡aínda que só fose para lembranza e demostración do noso cheque salvador!

-.-

Os periódicos non falaron, pero as cámaras fotográficas, si.

A canonazos, en Tiliuin.

¡Estarán detrás os argáns, que non os vexo!

Abastecendo, con mulos.

Sementando paracaidistas

¡Que aproveite, que pode ser a última cea!

O cruceiro Canarias, que lle deron mal as cotas, e matou 26 dos nosos soldadiños.

¡Por fin, chegou a Legión!

¡Estes fóronse..., subiron aos luceiros!

¿Caídos por Dios y por España, o por la estupidez humana?

¿Tíranse, ou tíranos?

-¿Papá, po que se tiran los paracas? Contesteille: “... porque les apetece!”. ¿Que outra cousa lle podía explicar a un neno?

¿Que tal saben as “píldoras de Negrín” estando tranquilos, detrás dun muro?

¿Onde están os avións de “Préstamo y Arriendo”? ¡Nas Bases Americanas, porque o Tío Sam non lle deu permiso a Don Hermenegildo para utilizalos contra Marrocos! Daquela..., Junquers, do 36, dos da guerra de España!

Os sobreviventes acoden a rezar polos compañeiros idos!

-.-

Na Península sóubose do “ataque” pola “Pirenaica”; iso en canto ao pobo raso, pero don Hermenegildo xa o soubo cando lle comunicaron aquilo do chivato. Mandou requisar camións e, circunvalando Madrid, que embarcase para Marrocos, en tódolos avións dispoñibles, a súa querida garda..., ¡antes de que os madrileños organizasen un novo 2 de Mayo!

Como os nosos avionciños eran de pouco aguante, os aviadores encargados de levar bombas e persoal para a guerra de Ifni cargaron bidóns de nafta..., para ir engadindo combustible..., sobre da marcha!

Tamén reaccionaron os artistas, en particular Carmen Sevilla, Elder Barber e Gila.

Carmen Sevilla

De Carmen Sevilla teño que referir unha anécdota; e que ela me perdoe se me portei mal...; ¿mal, ou demasiado ben?

-Día da Noite Vella do ano 1957. Coa muller evacuada (nun avión militar, daqueles que nos levaban metralla e, de paso, munición de boca), ceamos no Casino dous ou tres Somaténs, tres ou catro Oficiais, aquel día libres de servizo, e connosco, os tres artistas. Ían dar as doce pero..., ¡non tiñamos uvas! Un ocorrente, que sempre os hai, incluso nas guerras, suxeriu que Carmen Sevilla nos dese un bico a cada un dos presentes, e así pasábanos por vez. Cando me chegou a canda..., en vez de irlle á meixela, funlle á boca, ¡e ela non se revirou! ¡Grazas, Carmiña, que nunca mellores uvas comín! (Á miña muller conteillo en persoa, cando volvemos a estar xuntos; non creo que lle fixese moita graza, pero, perdooume, ou polo menos, iso dixo!).

-.-

Elder Barber

Miguel Gila

-.-

¡Todo pola Patria!

Eu, servidor de vostedes, ¡e de España, tamén!, cando xa fun director daquela Sucursal fixen o que me era posible para anima-las tropas que nos defendían: