ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN -III-

.../...

Meu pai, ocupado nas súas escolas, aproveitaba os festivos para illarse no cuarto dela, e tirar de pluma, sempre co secador de area á man para que, ao darlles a volta aos pregos, non se correse a tinta, aquela tinta escritural chamada a dar fe dos acordos que celebraban os veciños de media parroquia, que tal era a súa clientela. A firma, en presenza das partes, e sempre despois dunha demorada lectura, interceptada polas conseguintes explicacións do significado e da transcendencia das cláusulas, que bo era o señor Xosé María para deixarlles firmar se antes non lle demostraban que aqueles acordos non só estaban ben matinados, senón que eran lícitos e prudentes. A escrituraria viña de raza, pois na casa aínda se conservaban abundantes documentos de dous tíos avós, un deles frade do convento de Montecubeiro, e o outro, ademais de labrego, escribán. Isto de vir dunha raza de intelectuais en lugar de mérito debera considerarse demérito, pois pouco mérito é empezar a vivir upado nas eminencias ancestrais. Mérito téñeno eses que se elevan partindo das cavernas da ignorancia, partindo de familias ignaras, tantas que houbo, e tantas que quedan, pois, pódese ter carreira e seguir sendo ignorante!

¿Por qué se desfán as familias, eses entes sagrados tan vilipendiados? Vilipendiamos a familia cada vez que, en lugar de razoar, discutimos. ¡Así de sinxelo! Sinxelo, si, pero xeneralizado tamén, que así o acusan, entre outros medios probatorios, esas estatísticas das separacións matrimoniais, auténticas caídas culturais, fracasos diso tan pouco común ao que chamamos sentido común!

O 2 de xaneiro volveu a funcionar a escola; mesmo ao saír o sol. Este día non nevou, e a xeada, seguramente coas copas do San Manuel, abrandara case por completo, así que a asistencia foi plena.

-Dicíamos onte...

O meu barrelo, daquela, tíñano xunto da lareira, a dúas varas do lume; e a escola estaba arriba, no susodito cuarto novo. ¿Que meu pai estaba lonxe? ¡Daquela, si, pero hoxe, co ben que o coñezo, sei perfectamente o que dixo, e tamén cómo o dixo.

-Señor Xosé María, perdoe, pero onte, sabendo que era festa, coido que ningún dos aquí presentes lle veu á escola..., ou si?

Falou un dos grandes, un daqueles que fixeran o servizo militar, pois no cuartel descubrían que a vida é máis levadeira, máis soportable, avanzado o século XX, se pasaban denantes, ¡denantes ou despois!, pola escola. ¿Por qué o sei? Simplemente porque os cativos dicíanlle, "Señor Maestro", e os grandes, "Señor Xosé María". A resposta do mestre, do señor Xosé María, non se fixo esperar:

-Querido amigo, "dicíamos onte..." foi a saudación de Frei Luís de León cando volveu á súa escola, á súa cátedra, despois dun desterro inxusto. Hoxe, que adoitamos dicir, Ano novo, vida nova, temos que enlazar co bo do pasado, coma se non fose pasado, empalmando sen treguas, sen vacación, aquelas experiencias, con todo o bo que nos depare o presente. Se onte restábamos, hoxe cómpre multiplicar, engadir valores, asentarnos no sabido, pero...! ¿Cal pode ser o pero?

Contestoulle o mesmo de antes:

-Señor, coido que o pero está na pereza!

-¡Exactamente! Mais contra o pecado da pereza temos a virtude da dilixencia. A vida é curta porque..., porque perdemos moito tempo durmindo, así que só hai que durmi-las oito horas: oito para traballar, oito para repoñer forzas, e oito para durmir. ¡Os que dormen demasiado, viven pouco!

-Perdoe que lle faga outra observación: ¡Se traballamos moito vannos ter envexa, e ata nos farán a vida imposible!

-¡Certo, rapaz; certísimo! Ese é un dos pecados máis enraizados nesta bisbarra: envexamos os éxitos, renegando dos esforzos, dos esforzos e dos sacrificios que puxeron de contrapartida os nosos envexados.

Meu pai levantou un palmo a cultura da parroquia, que por algo, por iso, o perseguiron a morte aqueles caciques do ano 36, e pouco lles faltou para logralo. Levantou a cultura, e arrincou, co seu exemplo, algún vicio noxento, pero iso da envexa..., ¡iso foi a máis, pois cando un anxo se esforza, o diabro redobra no seu tambor!

¿Onde estarían os Reis a tal momento? A maxia de meu pai tamén se ocupou deles, pois, ao achegarse a noite, díxolles aos alumnos:

-Para os que non teñades medo á noite, se vos quedades media hora podemos ensaiar algunha cantiga, que se achega o día de sauda-los Reis; tanto se os vemos pasar, coma se non, entendo que é de cortesía terlles preparado un recibimento cordial. Empecemos con esta que di no seu estribillo, "... y antes de las doce a Belén llegar". ¡Aqueles si que tiñan présa por adora-lo Neno Xesús!

A Belén camina la Virgen María, y a San José lleva en su compañía; amante más firme no lo ha de encontrar. Antes de las doce a Belén llegar. "A dónde camina, quisiera saber, un hombre de noche con una mujer; si la lleva hurtada lo he de adivinar". Antes de las doce a Belén llegar. Responde José: "No la llevo hurtada; con esta doncella yo no tengo nada. Dios que me la dio, me la pudo dar". Antes de las doce a Belén llegar. Responde María, como es tan discreta: "Dios que nos juntó; yo estoy muy contenta, por otro ninguno no lo he de olvidar". Antes de las doce a Belén llegar.

Fueron caminando en conversación, llevaban palabras de grande afición; son palabras santas, dignas de alabar. Antes de las doce a Belén llegar. Fueron caminando hasta que encontraron unos pasajeros y les preguntaron si para Belén habían de errar. Antes de las doce a Belén llegar. "Caminen, señores, si han de caminar, que para Belén no habían de errar, es jornada larga que aún tienen que andar". Antes de las doce a Belén llegar. Fueron caminando, hasta que encontraron un portal abierto, muy mal preparado, hicieron concepto de allí se quedar. Antes de las doce a Belén llegar.

"Échate, José, que vendrás cansado, y por mí no tengas pena ni cuidado; llegando la hora yo te he de avisar". Antes de las doce a Belén llegar. En un portalito, allí nació el Niño, entre el heno y paja sin ningún abrigo; como al Rey del cielo le van a adorar. Antes de las doce a Belén llegar. Como era Señor de tanto poder, pastores y reyes lo iban a ver; hincan la rodilla para irle a adorar Antes de las doce a Belén llegar. Con esto terminan los doce romances; para el más discreto ya ha sido bastante; perdonen, señores, por el mal cantar. Antes de las doce a Belén llegar.

¿Onde estará meu pai arestora, qué cargo lle darían? En Nadal seguro que o poñen, con dona Emilia de Brañas, aquela señora do Belén, a canta-los Reis. ¡Merecíalo, papá, e premiáronte! No que teño dúbidas é para o resto do ano: ¡De anxo da garda dun político, dos actuais, seguro que non, pois nese caso saberíamos dalgún que fose estrito no cumprimento das súas obrigas!

Falando de políticos, concretamente dos estritos, que desa cruz tampouco me librei, pero, no meu caso, para ben, ¡Deo gratias, Domine!

Aquí vos presento a santidade política, a excepción: Meu tío Salmerón (Nicolás Salmerón y García, avogado, farmacéutico e periodista), xunto a seu pai (Nicolás Salmerón y Alonso), nesta fotografía familiar, deles recibida. ¿Teñen patrón, no Ceo, os políticos? Que eu saiba, non, aínda, pero é porque non volven a vista atrás, que se o fixesen atoparíanse co irrepetible Salmerón y Alonso que tivo “guevos”, como algún día diría outro político, de negarse a firmar unha sentenza de morte a sabendas de que lle ía custar o repudio daquela España inquisitorial. ¡”Manda guevos”, non si?

Desterrado a Lugo, polo que me contaron, pois eu, daquela, nin no barrelo estaba, botaron nunha criada, tan guapa e tan lista, ¡era irmá de miña avoa!, que, de analfabeta integral, con dúas institutrices, chegou a traducir libros do francés que serviron de texto e de consulta nada menos que na Institución Libre de Enseñanza. Pero aínda houbo máis, pois o Salmerón fillo namorouse da criada, da Ramona, ¡que de Catatrigo tiña que ser!, e levouna ao altar.

Con esta tracción, con esta atracción, con esta locomotora colateral, ¿podía eu permitirme o luxo de criarme pasota? ¡Zoqueiro, si, pero, pasota, non!

-.-

Se me estou quedo, se paro de teclear limitándome a deixar libre a imaxinación para que retorne á miña caneta, vénseme, reprodúceseme, un bramido atroz, desgarrado, que me fai vibrar os..., teño entendido que lles chaman, de mal nome, audiófonos! En particular os da cocha grande, os daquela nai, foron aterradores, porque tamén pedía pola vida dos seus fillos. Co sensible que era meu padriño, é imposible que non lle resultase traumático empuñar aquel coitelo de trinta centímetros, pero..., tiñan que comer, tiñan que comer para vivir, e non vivir para comer, como adoitaba sentenciar meu pai! En definitiva, que deron o seu sangue, un caldeiro enorme, por e para a familia dos Gómez de Bergland.

Participei no drama, pero non probei as filloas, co ricas que as facía miña madriña, porque..., aínda estaba lonxe que me saísen os dentes! Hoxe adoro as filloas, seguramente polo que tardei en acceder a elas; ¡fixéronse desexar! En Pol, que son parentes e veciños, tiveron o bo gusto de montarse unha "Festa da Filloa". ¿Onde aprenderon, que as fan de cen formas, e doutros tantos sabores, sexan de sangue ou de leite? Felicítoos desde aquí, desde este teclado; pero tamén felicito, efusivamente, a quen ideou iso de anestesia-los porcos para que nos dean o seu sangue sen dor, ou co menos posible. ¿Quen dixo que todo está inventado? Das boas, das cousas boas, que adoitan ser as que se fan con pouca maquinaria, hai moitas esquecidas, e sería cousa de actualizalas, pero, ¿quen lle mete na cabeza á xente do XXI que as filloas superan aos "perritos calientes"?

Nos meus dez anos de convivencia musulmá (1952-1962) priveime dunha porfía que me houbese resultado grata: ¡Que xa non hai triquinose, que iso está saneado, que a prohibición do jalufo foi oportuna pero circunstancial, que un xamón vale por unha tonelada de figos chumbos, pero, quén se atreve a contradicir as receitas, os cócteles relixiosos do seu Muhammad?

Falei de xamóns..., e niso erro! Os xamóns, de entrados en sabor, apenas curados, emigraban, indefectiblemente; uns, vendidos, e outros, regalados, que sempre houbo falta de cartos, e de caciqueos, tamén. ¡Oh, Alá, qué pena que non fosen musulmáns os caciques do meu país!

¿Por qué as camas dos vellos, con tanta simetría que teñen, eles, cos nenos, non son oscilantes coma as canetas dos babys? ¡Co gusto que dá que abalen a un cando non pode facelo por si mesmo! E logo está iso da próstata, ter que levantarse ao servizo, á media noite, para facelo encrequenado, a imitación daquel Francisco de Asís María Fernando de Borbón y Borbón-Dos Sicilias, co cómodo que sería un cambio de pelica, e seguir soñando cos anxos! Tamén fomos a peor con isto do ceo raso, todo liso, coa excepción deses rosetóns que lles poñen ás lámpadas. ¡Eu tiven un encrucillado de vigas mouras, do máis suxerinte! ¿Como as subirían?

Naqueles contos que me contaba meu padriño, ¡que iso foi o que me trouxeron os Reis daquel ano, contos!, había un que trataba de morcegos:

-Cerra os olliños, rapaz, que che pode caer enriba un deses morcegos que dormen boca abaixo, colgados das patas, e daquela, se aterran nos teus ollos, vante deixar máis cego cá Cega de Gondel! Cunha diferenza, que ela sabe tocar o violín, e ti..., ti non pasas do do, do do de peito!

Aos poucos volvía a abrilos, aínda que o avó levase consigo o candil, pois para un neno non existen tebras, porque aínda somos anxos!

¡Ningún Rei de España se criou con tantas colgaduras no teito! As deles serían de vermes, deses da seda, mortos, escaldados na pota onde os meten para roubarlles o capullo, o abrocho, pero as miñas eran de araña..., vivas! ¡Hai unha diferenza! Servíronme para descubrir que a vida, esta, a térrea, tamén é unha trama de fíos sutís que nos atan aos veciños, aos circundantes, tan pegañosos eles que non é doado soltarse da cadea dos seus defectos. ¿Servirá, no Xuízo Final, a escusa de que as virtudes son miñas, de colleita propia, e os vicios proceden daqueles contaxios? ¡Non, coido que non, pois sería unha evasiva infundada! O contaxio existe, pero tamén é certo que temos as fontes do discernimento para lava-las mans, para lavalas a tempo, e non coma Pilatos, que o fixo despois de flaxelar a Cristo!

Mallando en Ínsua

Na veciñanza había, pero iso foi antes das Comunidades Veciñais, un forte e desinteresado espírito de colaboración. Se tal non houbese, o fundador das casas sería incapaz de subir as vigas, maiormente as mestras, por numerosa que fose a súa familia; ¡seguiríamos nas covas, nas cavernas! Meu padriño, co tradicionalista que era, seguro que sabía a historia fundacional da casa, transmitida, como todo, cabe da lareira, de avós a netos, e por veces, de pais a fillos, aínda que o común era aprender dos simétricos, que eran os máis sabedores, os que máis se achegaban ao barrelo, compartindo a lareira.

-Mamaíña, que mans tan frías traes, e iso que te vin refregalas no teu mandil, pero, claro, o mandil foi contigo, e vén da xeada!

A lagoa grande do Mons Ciro conxelada.

(Fotografía de J. G. Fórneas)

-¡Ai, meu neno, qué ganas teño de que podas comer caldo, coma nós, co boíños que están os grelos nesta época! O peor é arrincalos da xeada, e menos mal que foi comigo túa madriña para axudarme a ergue-lo feixe!

Dúas mulleres coma aquelas enchen e glorifican unha casa. Nunca as vin roñar, nunca; en traballadoras, se a madriña tivese os anos de miña nai, nin carro de vacas precisarían! O cativo, pola contra, era máis tenro que un grelo; ¿chegaría a ser cavador, un cavador de aixada? Pateaba e braceaba, pero tampouco moito, que ben comprendía que non lle conviña remexer as súas mantiñas. Cumpría ter paciencia, agardar pola primavera, tirar da teta canto dese de si para estar en condicións de gatear algo despois, polo verán arriba. ¿Por qué se dicía 'gatear'? Eu, de gato, nada; ía para cabalo: emigración, ter conta de canto me botasen enriba, largas distancias...

No entre mentres, concentración, reflexión, maduración. Tiña bos mestres na casa: as mulleres ensinábanme bondade; e os homes, hombría, que era como lle chamaban daquela á fortaleza moral dos varóns; nas mulleres, supoñíase, pero nos homes cumpría demostrala.

As noites eran largas, pero un feixe de boas estelas de carballo dá para moito: comezaban cunha merenda-cea, para seguidamente poñerse a despacha-lo gando, o de tódalas especies, coa excepción das pitas, pois esas merendaban os seus graos antes de subir ao poleiro. En canto aos coellos, tiñan abondo cos desperdicios das verzas e dos grelos. Reunidos de novo, o avó ocupábase do purgatorio, quero dicir, do lume; as mulleres pelaban nas castañas para os billós do día seguinte; e meu pai, ¡intelectual perpetuo, sempre en exercicio!, dáballe ao rosario..., sen rosario, que nunca o precisou, pois levaba as doas no ábaco da súa cabeza infalible! En toda a parroquia, só el e Trabada do Gruñedo eran capaces de "andar" tres ou catro calvarios, completos, diferentes, de memoria! Con eles a Igrexa perdeu de ter un par de curas, pero gañou dous páters familias.

Tódolos misterios tiñan o seu aquel, pero o de que só houbo un Cireneo, Simón de Cirene, e para iso non de motu proprio, tíñame abraiado. ¡Ingratos, apóstolos incluídos!

Decateime de que algo estaba pasando, ou ía pasar, cando, deitado de lado na miña caneta, observei que meu padriño, tendo unha boa fogueira, e un brazado de estelas a carón seu para mantela, refregaba fortemente as canelas para desentumecelas do seu reuma, signo de que se dispoñía a poñerse de pé. A continuación fíxose coa caiada, que sempre a colgaba no respaldo da banca... Naquel intre meu pai aínda non rematara co rosario, que nos estaba encomendando ao Santo Antonio: “... ruega a Cristo por nosotros, Antonio divino y santo, para que dignos de sus promesas seamos...”

O paso seguinte do avó, axilizando nas súas perniñas reumáticas, e dándolle brío á caiada, foi achegarse á espeteira, onde, entre mil cousas máis, colgaba a luz de carburo, que a baixaba meu pai do cuarto da escola, acotío, terminadas as clases nocturnas, as dos mocetes, por se a necesitaban na cociña. Para que non tivese que agacharse o patrucio, meu pai, que tiña as mans libres posto que rezaba o rosario, como antes dixen, sen rosario, colleu unha estela miúda e achegoulla á buxía do carburo.

-Xosé, vaste para cama, sénteste mal...? -Preguntoulle a madriña, que notou que algo lle pasaba.

-¡Tedes orellas pero fáltavos oído, que ninguén se decatou dos sopolóns da Teixa, que tamén está acendendo a luz, a súa, para darnos un xatiño!

Tenreiro mamando

Aló se foron, ¡todos, menos o inválido da caneta, eu, pois ese tiña menos mobilidade có propio avó! Tardaron en volver, pero valeulles a pena, que regresaron ledos coma cucos. A madriña achegouse para darme a novidade:

-¡Meu, neno, imos para ricos, que deu á luz unha xatiña preciosa, e ímola criar para a casa, que así pasamos a ter catro!

Se daquela soubese falar, responderíalle:

-¿Madriña, unha casa xa é rica con catro vacas...?

-Con catro imos para ricos; e cando teñamos seis, daquela teranos por Casa Grande. ¡Tes que medrar de présa para axudarnos a face-lo traballo, que cadora vai a máis, e nós, a menos!

O padriño estaba impaciente:

-¿Muller, qué lle estás falando ao neno, se aínda non comprende? ¡Dálle as grazas a San Antonio, que ese si te entende, que lle axudou a parir á vaca, precisamente cando o estabamos invocando co noso responso!

Responso de San Antonio

Si buscas milagros
mira muerte y error desterrados,
miseria y demonio huídos,
leprosos y enfermos sanos.
El mar sosiega su ira,
redímense encarcelados,
miembros y bienes perdidos,
recobran mozos y ancianos.
El peligro se retira,
los pobres van remediados,
cuéntenlo los socorridos,
díganlo los paduanos.
El mar sosiega su ira...
Gloria al Padre, gloria al Hijo,
gloria al Espíritu Santo.
El mar sosiega su ira...

Ruega a Cristo por nosotros
Antonio gloriosos y Santo,
para que dignos así,
de sus promesas seamos.
Amén

Agora, para que o Santo non se volva atrás, e lle dea saúde, prepara unha boa caldeada, con salvado e catro pataquiñas, ben lavadas, para que a Teixa entre en calor, e solte as quitas...

Así o fixeron, e así funcionou de ben aquel tratamento do post parto. ¿Que eu non entendía, e iso que xa ía para cinco meses? Era o que pensaba a miña xente, meu pai incluído, con toda a súa sabedoría, porque daquela aínda non se descubrira que os nenos captan as mensaxes mentais desde o intre da súa concepción, que é igual a dicir, desde que teñen, desde que temos, alma, pero son percepcións anímicas, espirituais, e por tanto non se aprecian cos sentidos corporais. Aquel día tamén foi grande, por varios motivos, entre eles o de que descubrín qué significaba ese concepto de dar á luz..., ¡dar á luz, aínda que fose coa de carburo, que xa era un adianto, un novo ser, outra criatura dimanada daquelas que tirou da nada o propio Creador do Ceo e da Terra...! Creador da terra, si, pero..., ¿do Ceo? Iso do Ceo é un misterio posto que xa existía, tiña que existir, pois, ¿onde estaba Deus, daquela, cando lle deu por encher de estrelas o firmamento? ¡Onde ía estar, no Ceo, no de maiúsculas, mal que lles pese aos ateos!

Señor, veño dándoche as grazas polas amoras das miñas silveiras..., pero igual teño algún lector que aprendese isto das "grazas" en abreviatura, así que, déixame aclarar! A frase completa é, foi, debía seguir sendo, ¡Grazas a Deus!, posto e suposto que así naceu, tan explícita como procede. Pero é igualmente dignum et iustum darche grazas, Señor, polos animais domésticos, polos que axudaron a domesticarnos, polos que deron nutrición e sentido ás nosas vidas, entre eles, vacas e porcos, eguas e pitas, ovellas e cabras...

¡Non é certo que nos botases do paraíso; de todos, non, pois eu nacín nun deles! E tiven ao meu redor polo menos outros tantos animais como lle couberon a Noé na súa arca. O nome da de Noé non o sei, que non mo dixeron nin o vin escrito, pero o da miña é rotundo: Bergland. Dentro dese Bergland, a miña finca, a actual, que ten, que lle corresponde, o número 9 do lugar. Dediqueilla ás andoriñas por dous motivos: porque se di que che arrincaron, Señor Xesús, iso si, suavemente, aquela coroa de espiñas, a pretexto de facer un niño con elas;

tamén en agradecemento persoal da súa grata compañía, pois as andoriñas acompañáronme a África, e pasado o primeiro dos invernos, volveron a visitarme no desterro, digo, no deserto, levándome unha rapaza, aquela coa que casei por poderes, a mesma coa que celebrei Vodas de Ouro en San Cibrao, en xuño do 2.003, precisamente diante dunha imaxe da Virxe Milagrosa á que lle agradecemos en particular aquel milagre de salvarnos cando nos atacaron aqueles amigos do Istiqlal, que tanto nos querían que fixeron os posibles para enviarnos á viaxe definitiva, ¡nada menos que en coche!

¡Agora si que imos ben casados, casados e recasados,
en presenza, e con catro curas!

Nesta sesión de agradecementos non podo esquecer aquel cabalo no que me levaron a bautizar. Comprárao meu pai para ir ás mozas, para mellor escoller, pero agora, de casado e con un fillo, había que moderar os ímpetos da besta, así que lle pediu a seu pai que o levase á Adai, á feira do 13 de Xaneiro, e que o vendese ou permutase por unha egua mansiña, axeitada para sacar o neno da casa, tan pronto como dese en mellorar o tempo. Meu avó, encantado, ¡co amigo que era das mansedumes! Aló foi, e de aló volveu, con máis cartos dos que levara pois o señor do troco era mozo, e quería fardar de cabalgadura. Perdín eu, aquel neno tan agradecido que non esquecía a quen favores debese, fose animal ou cristián. ¿Resucitan os cabalos? Quedarei sen sabelo, pois, de preguntarllo a un cura, igual me excomunga! Sen poder competirlle en méritos, pero..., xa que a Santiago lle deron un cabalo branco, e iso que era pescador e non gandeiro, non merecerei volver ao meu, suposto que tanta participación tivo no meu bautizo?

San Antón lacoeiro, dezasete de Xaneiro! Foron pedirlle polo gando, de paso que lle levaban..., ¿foi ao santo ou ao cura?, un dos lacóns da cocha, recén sacados do sal. A ceba fora ben, a Teixa tivera unha xata, e algo máis atrás, miña nai parira un folgazán, que canto facía de bo era estuda-lo mundo, vixiar, que non viaxar, agochadiño na súa caneta. Isto último non mo tomaron a mal, que sempre queda a esperanza de que rompan a traballar os vagos, máis ou menos a mesma de que se cansen de facelo os traballadores.

A egua nova, ¡nova na casa!, non inchou a panza cando lle puxeron a cincha, cousa que non era mal indicio. Pola costa de Pumarín alasou algo, pero resultou aceptable pois miña madriña levaba consigo seis quilos de mais, entre o neno e maila manta da egua. Chegamos a tempo, así que se tomaron o preciso para ata-lo ramal ao freixo de Reigosa,

O freixo de Reigosa

 e tamén para saudar aos de Quintela de Veiga, Pascasio e Jerónima, que igualmente levaban un neno, máis ou menos da miña quinta. Entraron xuntos na igrexa, e xuntos lle rezaron ao Santo do gando. Á saída da Misa, Afonso, acobado na parede do pórtico, iniciou a poxa: Queixos, pitas, e..., lacóns! Aquel sancristán, que non me cansarei de dicir o listo que era, deixou o noso para o final, pois, sendo visiblemente o mellor, de esgotados os cartos dos ofertantes..., quedaría para o Cura, en especie!

Se buscas milagres..., que así comeza o respondo do Santo. ¡Milagre foi aquel, o da súa Ama, facer unha matanza sen ter que cebar, que lles cebaron os veciños! Hoxe diríase, facer caixa! Pero eu non teño queixa daquel cura pois cando saíu ao adro para saudar aos..., digamos, aos contribuíntes, deume un belisco nunha das meixelas, e díxolle a miña nai:

-Este neno no a ten dura; a cara, quero dicir, así que dará un bo presbítero; ¡siga coidando nel!

Miña nai era curta de respostas, pero non así meu pai, que lle contestou por ela:

-¡Iso será cando Roma autorice o casamento dos curas pola Igrexa, pois no entre tanto, se San Antonio segue coidando da nosa facenda, este será Mestre, un Mestre de título, polo Plan Calleja!

¡Vaia descubrimento! Os fregueses levaron os lacóns ao Santo, pero recolleu o cura os cartos; de parte súa, supoño. E despois diso, non había que ter a cara dura para chegar a presbítero? A avoa, tan discreta como era, daquela só dixo: Renego, fo!

Rosalía, encadrada nos seus días, pois hoxe tiraríanlle pedras as propias conxéneres se a pillan escribindo isto, tantas pedras ou máis que aos curas lacoeiros, pero estes libráronse daquelas comedallas grazas ao Vaticano II, pedíalle ao Santo este milagre: (Naquel entón os homes escaseaban por culpa da irrefreable emigración).

San Antonio bendito,
dáme un home,
anque me mate,
anque me esfole!

Agora vouno referir, por primeira vez, pois, de tan escabroso, escabroso e á vez dramático que foi aquel episodio, nunca tiven claro se debía ser relatado, pero se me vou sen dicilo, a xente seguirá pensando, na súa envexa innata, crónica, que os emigrantes conseguían os cartos de balde: Á señora Dolores chamábanlle Panceira, a Panceira de Cabanela, porque sempre a vían comendo pan, pan esgrevio, de quitado cando ía traballar ás casas de fóra, que daquela desquitábase manxando o compango e deixando sobre o pan. Chegou á nosa uns minutos antes de que baixase meu pai da escola, así que a sentaron na banca, xunto de meu padriño, que estaba a tal momento dándolle ao soprón para reavivar o rescaldo, que así aforraba un misto.

-Dolores, ti, o que é dolores non terás, que non chos consentirá a túa xuventude, pero o que é frío traes un pouco, que estás tiritando coma unha vara verde, pero ten paciencia, que cho vai quitar este lume..., cando se decate do moito que o precisas!

Meu padriño non era priscilianista, que se cadra nin sabía o que era iso, pero sempre considerou que tódalas cousas deste mundo, xa que viñan directamente de Deus, tiñan alma, incluso os vexetais. Alma vexetativa, por suposto, pero sempre cunha sensibilidade determinada, e por tanto había que tratalas con respecto e consideración.

-¡Ai señor Xosé, con este tempo, con estas xeadas, que ata os toxos son de vidro, frío teño, e tráioo comigo, pero o meu tremor estalle aquí, no meu corazón, nesta cartiña..., que ma terá que ler o seu fillo, xa que é mestre, pois, se non a le, cómo vai poder contestala, que a iso veño?

-A ti dáseche mellor o de sachar có de ler, non si?

-Vostede, que tanto sabe, e que tan ben coñece este país, saberá que me fixo aquel cesteiro, o Curuxeiras de Sarille, cando estivo miña nai de criada súa, e a partires diso, se te vin non me lembro, que abondo tivo a pobre con ir manténdome, que me levaba no colo polas casas, máis ou menos como fixen eu coa miña Esperanza, e menos mal que súa nai, dona Concordia, xunto co seu home, con seu pai, me levaron a bautizar! O único que non lles perdoo é que me puxesen Dolores, que nin que fosen adiviños!

Nisto xa entrou meu pai, e gastoulle unha broma, cousa que non era usual nel, pero, por veces, ata os serios se rin:

-¿Dolores, agora que non hai sacha, igual vés á escola, que tamén os teño grandiños?

-Se non fose por garda-las ovellas, xúrolle que o faría, e daquela non tería que pedirlle que me lea esta carta, e con iso que vexa a forma de contestarlle á filla, pois, ata saber o que me di, mal poderei falar... Isto de que falen as cartas, moito meigallo é!

O que poñía a carta non o entendín daquela: ¡estaba en castelán! Pero anos máis tarde, revolvéndolle a meu pai nun dos caixóns da súa mesa, véuseme as mans o ditoso papel, que xa se volvera marelo. O de ditoso é un dicir, pois, de ventura, maldito cousa. Como a conservo, aquí vai, engadíndolle algo de puntuación e traducindo os termos que o requiren:

Escríbola de parte de su hija, que soy la Elvira de Sagaruxe. El motivo de la presente es devolverle el pasaje en esta letra del Banco que va a nombre del señor José María de Gómez para que se la cobre en Lugo que a él se la pagarán porque es maestro y sabe de esas cosas. Como vendió nuestra vaquita para mandarme a Cuba, así podrá comprar otra, para que tenga leche propia sin pedírsela a los vecinos. No me apetece hacerlo pero, como hija, estaré en la obligación de contarle mi vida. Para empezar, aquí la Elvira, que soy yo, la que escribe, tuvo mejor suerte porque al llegar también le salió un capataz de estos de los ingenios, pero al mío le puse de condición que no me metería debajo si primero no me llevaba al altar. Con él vivo, y bien que me trata, pues como sé leer y escribir seguro que tiene miedo de que le acuse de sus ilícitos. Esperanza, su hija, y eso que la favorecía el nombre, al suyo no le puso de condición lo del altar, y así le fue, pero tuvo la suerte de que lo matasen sus jornaleros, que le segaron el gañote con sus machetes, prácticos que están en lo de cortar la caña del azúcar. Esperanza se benefició de la casucha, y de algún dinero que tenía su macho, así que va tirando, aunque a medias, pues ese dinero es el que le manda a usted, ahora, y ella se irá arreglando con lo que quite de sus jinetadas. Menos mal que es fuerte, porque le toca cada animal que pesa más que un xato, y no todos le pagan, que alguno la tiene violado. En todo caso, peor está usted guardando ovejas en las nevadas, que aquí no tenemos, y eso que hay una sierra a la que llaman Maestra, Sierra Maestra. Paro de escribir porque leí lo susodicho, y me ordena Esperanza que no le cuente más penas, pues con las suyas tiene de sobra. Le mandamos, las dos, un millón de besos. -Conclúe cun garabato a modo de firma.

Quedaron en que volvese outro día, máis calmada e sen choros, pois acabou coa touca empapada de bágoas, que a usou a falta de pano. Noutra visita redactarían a contestación, e meu pai levaría a carta a Lugo, aproveitando unha daquelas viaxes que facía para mercar na librería Balmes o material escolar que precisaban os seus alumnos. A recibida gardouna meu pai nun dos seus caixóns para evitar que lla vise á Panceira algún mal veciño.

-Non deixe de meter no sobre esta letra, este papel dos cartos, para devolverllo á miña Esperanza, que eu voume arranxando, e ela, co diñeiro daquel fulano, que merque roupiña, a ver se, de ben portada, atopa un decente, que mal sexa que non quede algún, alguén que a leve ao altar!

Así quedou a cousa, pero ao día seguinte chegaron os rapaces daqueles lugares de contra a serra correndo pola eira abaixo, e tanto corrían que algún deles esvarou no xeo, e déronse unha boa cuada:

-Aí arriba, na Camposa, e cun farol de gas na man, está a Panceira..., ¡morta!

Non había dúbidas porque o farol era o noso; dérallo, prestárallo, miña madriña en vista de que non lles aceptou quedarse a durmir diante da lareira, nun feixe de pallas e ben envolta nunhas trapeiras. Aduciu que tiña ovellas a parir, e que non lles podía faltar. Que ela, de cando pariu aquela Esperanza, aquela filla tan guapa, e iso que fora feita á forza por un malfeitor do lugar, que sempre houbo cans neste país, tiña o mal recordo do terrible que é parir en soidade, séxase persoa ou animal. Se daquela houbese autopsias, o médico certificaría fallo cardíaco por conxelación... ¡Nada diso: á Panceira matouna a Emigración, a emigración da súa filla, esa Parca terrible, inhumana e inmorrente!

Nin que dicir ten que meu pai conservou aquela carta, pero devolveulle o xiro á filla da Panceira, de paso que a informaba do triste final de súa nai. ¿Dixen triste final? ¡Non tal, pois a Panceira tiña merecido o Ceo, así que Aló estaría, ben gozosa..., ben gozosa porque desde Alí puido protexer á filla, que desde Cabanela, non!

Meu padriño púxolles o xugo ás vacas, e baixaron o cadáver no carro, con dous adrás. ¡Tiveron que quebrarlle os xeonllos, poñéndose enriba, de tesa que estaba, para poder metela nunha caixa de táboas, que lla encargaron ao carpinteiro de Vilabella de Vilar! Do enterro e de pagar os funerais ocupouse meu padriño, que para iso taxou e quedouse con aquelas ovelliñas, poñendo do seu peto o que faltou. A letra bancaria, xa digo, devolveulla meu pai á Esperanza, nunha carta na que lle recomendou deixar a vida alegre, posto que aquelas "alegrías" só tristezas lle podían traer, e para descendencia "brava" chegaba con súa nai, e con ela mesma. Tempo adiante, despois da Guerra, que eu xa era mociño, apareceu aquela Esperanza na Misa de San Cibrao: Veu para darlle as grazas a meu pai, en persoa, e de paso vendeulles aos de Freire a casiña e mailas catro leiras que foran de súa nai. Presentounos ao seu marido, que por fin casara; ben, mal, ou regular, pero, casara! Se chegaron a ter fillos serán mulatos, pois aquel home era tan mouro coma a tixola da Panceira; o que si parecía era boa persoa, ¡que ía sendo hora de que atopase un home que fose home! Din que a esperanza, calquera tipo de esperanza, é o último que se perde, pero aquela, ¡miña xoia!, perdérao todo antes de telo, antes de conseguilo, que iso é o colmo das desgrazas! Polo que a min respecta, se non son caritativo non será por falta de espiñas, por escaseza de exemplos.

-.-

As últimas roscas.

Aquilo da posible animación dos seres aparentemente inanimados... ¡Non sei, non sei! Onte mesmo pasei pola Ribadauga, por enésima vez, que agora teñen unha estrada alcatreada, e sen baixarme do auto sentín un cheiro a roscas fresquiñas, recén sacadas do forno, tan forte que incluso pasei a lingua polos beizos, para máis deleite; ¡igual, igualiño, que aquelas que me levou miña madriña da feira, o 21 de Xaneiro do ano 1931! Meu pai, daquela, díxolle que fose prudente, que me podía atragoar coas migas, así que se limitou a pasarmas polos beizos. ¡Sabían a gloria!

Din algúns economistas que os bens de categoría son escasos; ¡pois mellor así, que máis aproveitan! ¿Que terían aquelas roscas da Narnexa á parte, e ademais, de fariña trigal, ovos e leite? Coido que xa o sei: ¡aquel leite non era de cartón, non estaba asfixiado! Leitiño da vaca marela, ovos da pita parda, e trigos do monte da Capela, resucitade, que mal sexa que non volvamos a ter rosquilleiras que imiten á Narnexa! Penso que o seu espírito segue por Riba da Auga, ou do que non, ¿por qué cheira a roscas diante da súa casa?

Coas roscas, tróuxome unha laranxa, pero como os meus dentes non abrían o suficiente, espremeuna, coma quen muxe unha vaca. Iso foi bo, e tamén útil, porque desde entón quérolles aos valencianos; o que sinto é non parecerme ao Cid Campeador para expulsar das súas hortas a eses intermediarios que lles pagan pouco e cóbrannos moito. ¡Se eu mandase, pagaríalles con ramos de azar!

.../...

Pasa a

ESPIÑAS E AMORAS NA MIÑA XERACIÓN

-IV-

Xosé María Gómez Vilabella