SUCESOS INCRIBLES -II-

.../...

Albenalmar Ben Mussa

A.Trillo

Veño insistindo na importancia que ten para todo afeccionado á Historia, en definitiva para os amantes da súa terra, que niso xa se insiren os quereres das propias raiceiras, o de aproveita-las ocasións, os indicios, os datos, tal que fai a policía, pois detrás dos indicios pode haber novos achados.

Foi o caso que, apenas chegados á Coruña, procedentes das Asturias, segundo teño dito, e falando cuns amigos das cousas importantes do Principado, e do moito que as adoran e as cultivan eses veciños, -hai quen lles chama “primos” polo noso entronque con aqueles antepasados, cos celtas, pero eses ástures de hoxe en día din que os “primos” somos nós, que lles dinamitamos o carbón, ¡mentres eles espichan as cubas da súa sidrina!-, informáronos do Pazo de Mariñán e da súa categoría monumental, histórica e paisaxista, así que, na primeira ocasión, aló fomos; cos nenos, por suposto, pois a mellor lección para os rapaces é a que conviven cos seus maiores.

Mentres nos faciamos cruces de todo aquilo, cos ollos abertos coma pratos, borrachos de tanta beleza, de tanta harmonía, ¡que daquela aínda non chegaran os eucaliptos nin a contaminación á ría de Betanzos, que brillaba ao fondo daquel cadro impoñente!, os cativos saltaron a parede da finca, e sen outro permiso, quedáronse aló por dentro, nas mazás, que non daban saído delas.

O pazo estaba en obras, mais como era domingo por alí non aparecía ninguén que nos franquease a cancela, e eu receaba salta-la muralla, que iso sempre me pareceu propio de ladróns, ou de nenos, pois eles teñen bula para certas cousas. Nesa espera estabamos cando parou un coche, alí mesmo, do que se apearon dous velliños, simpáticos eles e ben aseados, sorrindo dunha fazula á outra. Achegáronse a nós, confianzudos, coa seguridade que dá iso de moverse por terreo coñecido. Eu pregunteilles se tiñan algo que ver co Pazo aquel, co de Mariñán, que así comezou a nosa aproximación.

-¡Pois..., si e non; segundo como se mire, que aquí para onde mirar temos!

Ao velos frear exactamente diante dos portalóns da finca, tivera por un momento a esperanza de que fosen os administradores, ou os coidadores dela, algo así, e que tal oportunidade nos franquease o acceso, polo menos ao xardín.

-¿Como se entende iso, iso de segundo se mire...? -Atrevinme a seguir preguntando, algo desconcertado.

-Comprou todo isto a Deputación da Coruña; e como as cousas de España son dos españois... ¡pois iso, que nos sentimos neste sitio, neste real sitio, que é digno de Reis, como na propia casa!

Soltámonos a rir por todas aquelas cousas; eu con máis picardía, por suposto, dado o meu carácter retranqueiro; así que, daquela emoción saíu unha certa simpatía. Entón dixo a miña muller, sempre falangueira, sempre periodista, máis inocente cos propios anxos:

-Tamén estivemos a ve-lo pazo de Meirás, e tamén por fóra, claro. Se eu fose dona Carme preferiría cen veces vivir aquí, nestoutro, no Mariñán.

Aqueles señores fitáronse reciprocamente e calaron, se cadra porque naqueles tempos era grave, ¡un crime de lesa patria!, pronunciar en vano o doce nome dos señores de Meirás, e iso que aínda non tiñan ese título pero abrogábanse tódolos demais, ¡pola graza de Deus! A conversación provoqueina, seguina, eu, en galego e máis ben dirixíndome á miña dona, para inspirarlles confianza:

-Ti seguro que si, que prefires isto, pois como es medio moura, e aforraches tanta auga aló por África, agora apetéceche esta ría de Betanzos, ¡toda, enteira, marea incluída!

 
Respondeume a miña costela, pero tamén desde a súa inocencia:

-¡Si, desde logo, que todo isto é un paraíso, que para eles o quixesen eses de Alá, sequera fose en foto! ¡Oh, Deus, só Ti es grande e poderoso; só Ti fixeches as marabillas do Universo, este universo tan mal repartido, e o que é peor, pesimamente compartido! ¡Sorte Mulana...!

-Handu-li-lah! -E leveime a man do peito á cabeza, liturxicamente, para confirmarlles que tamén eu lle daba as miñas grazas a Deus, de pensamento, palabra e obra, por estar a tal momento na cota dos mellorados, dos morgados.

Aquilo, que para nós só foi unha broma, unha reminiscencia dos nosos anos de africanismo activo, impactou á señora, que se puxo coma un tomate:

-Alfredo, mira por onde atopamos cunha moura..., ¡das de verdade, e non esas do Castro de Samoedo!

-¡Cala, muller, non digas parvadas!

Aquela represión en público dun señor que parecía tan pulcro e tan correcto intrigoume de mala maneira:

-Señor..., Alfredo; don Alfredo, que así se chama, ¿non é?

-Servidor, si; en efecto; e a miña dona, esta muller, esta Eva divina que Deus me puxo de compañeira, chámase, Etelvina.

-Para servir a Deus e a vostedes. -Confirmou ela, tan educada que se non fose pola súa idade tomaríaa por unha noviza franciscana.

Tales finuras esixían unha reciprocidade cordial:

-Pois aquí a miña Estrela, para máis lucir, chámase Xosefina. ¡Iso a pesares do que ten de moura! Eu, igual de servidor, Xosé María, que engadirlle o de Xesús pareceulle moito ao meu padriño. Vexo que á súa..., Etelvina, ¿Etelvina, non si?, chocoulle atoparse aquí cunha..., ¡musulmá! ¿Vostede é militar...? Retirado, supoño. ¿Estiveron en África?

-¿Quen son vostedes? -Espetoume Alfredo, como bo galego, retrucando; visiblemente receoso, como poñéndose nunha garda discreta, se cadra alarmado coas nosas enquisas.

-Son directivo dunha Entidade Financeira, aí na Coruña; ¡o que se di un bancario, pois banqueiro xa sabe que é outra cousa! A miña muller, ou máis exactamente, a miña dona, que mulleres son tódalas que levan saia, amén dalgunha usurpadora de calzóns!, é Mestra, pero exerce na casa, comigo e cos fillos, dous, que andan por aí dentro..., ¡precisamente nesta finca! Coido que ás mazás... ¡Si, ás mazas, que os estou vendo, subidos naquela maceira; alí ao fondo, á esquerda!

-¿E logo, como é que estiveron en África; ou pasouse a Destinos Civís?

-Non exactamente. O meu Banco era a única entidade financeira, daquela, na África Occidental, e por iso exercía os servizos de tesourería do Goberno da A.O.E. Naquelas circunstancias africanizámonos bastante, ou máis exactamente, moito, pois eu tiña que tratar cos mouros e cos cristiáns, con todos, asemade, e con igual deferencia. Xa sabe, aquela cousa de, polo Imperio cara a Deus, ¡así fose un imperio de infieis!

Foi Etelvina quen volveu a..., ía dicir, a mete-la pata, pero deixémolo, asepticamente, en, meter baza:

-Entón, vostede..., ¿sabe árabe? ¡Polo que dixeron denantes...!

-Os dous sabemos algo; si. Iso é o que máis abunda en África, a lingua árabe..., ¡despois da area! Pero bastante impura, chapurreada co bérber!

-Quero dicir..., ¿se o sabe ler; iso, o árabe? ¡E perdoe pola curiosidade!

Asentinlle co mellor dos sorrisos, pero aquel Alfredo estaba noutra onda, que volveu a olla-la súa dona con cara de asasino:

-¡Etelvina, muller, non te enlegues, que nós temos présa!

Escorreuse con visible torpeza. A miña costela, que sempre lle deu ao seu rol do cireneo, argumentoulles, calmosa:

-Non se vaian tan axiña, ¡co ben que se está aquí! ¿Queren que demos un paseíño por este prado...? ¡Ata que volvan os nenos, digo, que vostedes tamén chegaron en coche, e é saudable un paseíño a estas horas! ¿Non si?

Etelvina nin o dubidou e tiroulle do brazo ao seu home:

-Alfredo, que xa te entendo, meu amor, pero estes señores, polo que contan, nin son militares nin..., da policía, e daquela podemos fiarnos deles, que ademais diso, teñen cara de honrados. ¡Seguro; fíxate que ollan de fronte! Ben sabes a de anos que levamos en busca dunha persoa de confianza que saiba árabe..., ¡e se cadra xa non atopamos outro, no que nos reste de vida!

O señor quedouse un intre dubitativo, pero acabou cedendo:

-¿Vostedes...? ¿Dannos palabra de que canto lles digamos, ou ensinemos, quedará entre nós, polo menos ata que morramos, aquí a miña señora e mais eu?

-Don Alfredo, vostede non me coñece, pero, pola miña profesión, xa se decatará que levo ao lombo mil secretos, a cal máis comprometido.

O señor fretouse as mans nun aceno de ledicia, de congratulación:

-¡Esa é unha razón que convence ao galego; si, señor, iso é razoar! Etelvina, ti que estás máis afeita a falar coa xente, cóntallelo, que eu, de tantos anos no mar, con pouca xente ao meu redor, se empezo a falar logo canso. Non saben como acovarda iso de pasarse media vida na soidade do mar...; ¡para esta cousa das relacións sociais, quero dicir!

-¿Alfredo, ves como tiña razón? ¿E vostedes..., teñen présa?

-Ningunha, pois agora que volveron os cativos, e como este auto ten halóxenos, a onde non cheguemos de día, imos de noite, ¡coma os morcegos!

O señor ofreceunos, propuxo, chiscándolle un ollo á súa dona:

-Etelvina, sendo así, é mellor que veñan connosco ata Bergondo, que alí teñen a súa casa, desde hoxe; e mentres estes señores ollan eses pergameos, ti pos algo de merenda..., ¡que vai sendo hora diso! ¿Faríannos este favor?

Admitir unha merenda nunca é un favor, así que lles aceptamos aquela proposta, por unanimidade, nenos incluídos, e aló que nos fomos, nos autos respectivos, pola nosa parte ben intrigados, como nunca na vida o estiveramos. Nin idea da finalidade daquela aventura, pero..., ¡anunciaron unha merenda! Polo menos, iso, anunciada, e aqueles señores parecían simpáticos, así que..., ¡avante toda!, como din os nautas.

Xa na casa deles, un chalé sen pretensións pero cunhas vistas agradables, dando ao mar, Etelvina, que outras veces atendía por Etel, cargou a mesa do salón, ben acarapulada por certo, como é tradicional en Galicia, e os nenos, mentres, estiveron atentos aos discos, pois aqueles señores, a pesares da súa idade, puxéranse ao día nesa música metálica, nesa que hai que ser bastante xovial, ou bastante xordo, para resistila.

Dona Etelvina despois dun café de pucheiro, deses que xa quedan poucos, decidiuse a explica-la orixe dos pergameos aludidos, antes de que eu me puxese a lelos, que lle pareceu que iso era o cortés:

-Daquela, cando vivíamos en Sada, que o meu home tiña unha sardiñeira, presentóuselle a bordo un morango, un daqueles mal encarados, que o eran todos os da Escolta..., ¡xa saben! Aquí, este Alfredo, conta que, así de entrada, pensou que o ía requirir porque atracara demasiado cerca do Azor, ese iate do noso Emperador, ¡xa saben!, pero deseguida lle dixo... ¡Mais conta ti esa parte, marido, que iso pasouche a ti, e non se debe traducir unha cousa tan importante!

-É igual, muller, que tamén o sabes, que cho repetín cen veces, ¡en tradución directa!

-Direino eu, xa que logo. Aquel mouro pediulle aquí ao Alfredo que por favor, polos seus defuntos, o levase a Francia, a calquera punto de Francia, de inmediato, sen pararse a descarga-las sardiñas, que non podía perder en terra nin un minuto máis, que andaban na súa busca, e que antes de que o matasen a el, ao mouro, el mataba ao meu Alfredo. Esixiu, ou o fixo el mesmo, un desamarre inmediato, insistindo en que se largaba coa motora polo mar adiante. Este Alfrediño, que aínda non baixara ao peirao, nin lle descargaran aquelas sardiñas da súa costeira, que acababa de chegar delas, tanto medo papou que nin ollou ao peirao para pedir socorro. ¡Aló se foron, a toda máquina, os dous, cara a Bordeaux, que xa é travesía!

-¿Cometera..., iso, algún crime..., aquel mouro? -Preguntei por preguntar, pois a resposta era evidente.

-¡Que va, -sorprendeume ela, -se aquel tipo era un bendito! Fíxense como sería de bo corazón, e de agradecido, que cando chegaron á costa francesa díxolle ao Alfredo que non tiña con que pagarlle, pero que en toda a súa vida lle rezaría a ese de Alá polo seu salvador, e daquela insistiulle en deixarlle estes pergameos, que lle traerían boa sorte. “Baraka”, che dixo, ¿non si? Mellor aínda para un cristián, xa que tan mala lla trouxeran a el, sendo musulmán… ¿Que, que me estaba preguntando? -Etelvina extraviouse na maraña da súa historia. -¡Ah, si; se houbo un crime...! ¡Meu pobre! Crime, ningún, pois aquel Muhammad contoulle ao Alfredo, pero xa na travesía, que aí no Pazo de Meirás, axudando non sei a que, que se fiaban máis dos mouros que dos cristiáns, viu estes manuscritos, gardados de calquera maneira, nun armario sen portas, unha especie de lacena. Daquela caeu na tentación de escondelos debaixo da capa, da xilaba, para lelos ás escondidas, e despois diso devolvelos á biblioteca do Pazo, esa que foi de dona Emilia Pardo Bazán… Como estaban en árabe, a súa curiosidade desbordouno; polo menos, a curiosidade de saber de que trataban. Nisto quixo o diabro complica-las cousas, que seica lle faltaron unhas xoias a dona Carme, ¡ou se esqueceu de onde as puxo, pois, como tiña tantas, vaia vostede a saber!

Daquela o rebumbio entre os servidores e maila Garda foi de órdago, ¡que a cousa tiña mal cariz!, así que, naquelas circunstancias, alguén deu ao noso Muhammad de sospeitoso, que o viran saír da Biblioteca cun vulto ou envoltorio. ¡Meu pobre, eran os pergameos, estes, que os quería ler no seu aloxamento, digo, con calma, para devolvelos despois ao seu sitio, mesmo onde os atopara. Como naquela biblioteca había tantas cousas, e os señores de Franco lían tan pouco, aquel Sidi Muhammad confiárase en que ninguén botaría en falta estes rolos, pero, ¡xa o dixen!, o diabro, ¡que ata non sei para que Deus o deixa solto!

Interrompina para facerlle este comentario, sincero, inocente:

-¡Perdoe, pero estou pensando que nin sequera a Pardo Bazán os botaría de menos na súa biblioteca, pois así, en árabe, nin ela os entendía! ¡Deus sabe de onde lle viñeron á Condesa pois é ben seguro que ela non os comprou...; nin iso, nin nada que cheirase a mouro, a mouro ou a rosaliano; a uns, por infieis, e á outra pola súa filiación sacrílega, que nunca lle perdoou aquilo de que fose filla dun crego! Pero siga, e desculpe esta paréntese tan longa.

-Pouco máis teño para seguir; se acaso comentarlles que moito lle roñei ao meu Alfredo por non tiralos ao mar, daquela que estivo de volta de leva-lo seu secuestrador. Encima do medo que pasei aqueles días, que ben pensei que este mariñeiro, que non daba aparecido, se fora de mozas, tal que ao porto da Coruña, ou con outra mariñá, que esa sospeita me causou un dos seus homes, un daqueles pescadores, que me dixo iso tan normal de dúas noivas en cada porto... Supoño que o fixo pensando que era mellor meterme no corpo a sospeita dunha escapada faldreira do meu home, e non dalo por morto, así, de súpeto, tal que dunha caída ao mar, ou por afundimento do seu barco...

¿Que lles parece tanta complicación? Entre iso, e logo o terror subseguinte de que nos rexistrasen e prendesen ao meu home, por cómplice na fuga daquel  mouro..., ¡xa ven, case tan viúva coma se non aparecese!

Aquí interrompeuna o seu Alfredo, matizando:

-Eu quixen leva-los pergameos a Meirás, ao Pazo, e denuncia-lo episodio, pero teimaches que non me ían crer, que me tomarían por cómplice voluntario, ¡por non oporlle unha resistencia heroica ao mouro da súa escolta!

-¡Con razón! ¿Que covarde se presenta diante dun lexionario, diante dun Caudillo? ¡Ti, non, que non permitín o teu suicidio!

Aquel home retomou as súas conclusións:

-Nada, en definitiva, que como daquela estabamos facendo esta casiña, achegueime por aquí, de noite, para trae-los coiros, envoltos con canto plexiglás tiñamos na casa, así que os enterrei aquí mesmo, nun curro deste xardín, onde estiveron moito tempo, exactamente ata que Franco se quedou sen a escolta musulmá, no 57, que daquela perdín o medo, algo, ¡pero iso foi lentamente! Como dicía aquel mouro cando eu lle daba á máquina para chegar pronto a Francia, por se me paraba algún gardacostas, ¡Suia-suia!

A muller, á vez que atendía á mesa, matizou:

-Diso, meu Alfredo, aínda che queda, que alí en Mariñán ben que me fixeches acenos para que non me fose da lingua con estes señores, ¡pero eu teño tanta curiosidade por saber o que din...; os papeis, digo!

-Pois a curiosidade vaille durar pouco, miña señora, -prometín, -que agora mesmo me poño a ler, ¡a traducir!, estes pergameos; e se non entendo algunha cousa, na casa teño libros para consultar... ¡Achéguemos para aquí; faga o favor, que este café pode agardar, que abonda con cheiralo!¡Pero que ben se conservan estes rolos; unha marabilla! -Comenteille. -¡Miren que letra tan negra e tan forte! Isto é porque aos árabes traíanlles unhas tintas boísimas aqueles caravaneiros que ían por aló, pola parte de China... ¿Sabíano?

Os pergamiños ben escritos estaban, ¡do mellor!, pero atopeime cuns signos caligráficos, deses chamados auxiliares, que me eran descoñecidos pola súa antigüidade, que se confundían coas vogais, que xa se sabe que as vogais do árabe non se escriben como signos de letra no corpo da palabra, á diferenza do que ocorre coas consoantes ou coas vogais nas linguas europeas. Aquilo complicábame a lectura, e por ende, a subseguinte tradución, así que lles tiven que pedir que me deixasen leva-los rolos para a miña casa, e que ao domingo seguinte nos fosen visitar, eles, e de paso xa recollían aqueles pergameos, xunto cos folios mecanografados da nosa tradución. O que si lles anticipei foi que se trataba dun relatorio ou crónica familiar, feita por un señor que asinaba Albenalmar Ben Mussa, cunha data da era musulmá equivalente ao 727 das nosas calendas, das gregorianas.

Velaí aquela...; haberá que chamarlle Crónica, pois como se trata dun documento familiar non é fácil tipificalo:

No nome de Deus, o Clemente, o Misericordioso. Tu, Señor, tes disposto que tratemos aos nosos pais con xenerosidade, e que se un deles, ou os dous, chegan á vellez ao noso lado, non lles digamos, nunca, ¡Uf! Nin os recriminemos. Falarémoslles con verbas axeitadas, e honraremos os seus feitos, pois honrando á nosa estirpe, honrados quedamos nós, nós mesmos.

No nome de Deus escríbese este Relatorio dos feitos que acaeceron na mocidade dos meus pais, que Alá garde.

Esta é a historia de como noso pai, o Gran Mussa, grande entre os fillos de Alá, descendente do Califa Abu Bakr, aquel que recolleu tódolos escritos que contiñan as verbas do profeta, encontrándose de navegación fronte ao Seo Brigantino, que era onde proxectaba desembarcar cos seus mil guerreiros nautas para corta-la retirada por mar daqueles nativos temerosos e incrédulos, para así convencelos de que podían vivir en paz, en recíproca tolerancia, connosco, co Islam, albiscou na bruma mañanceira o reflectido dourado dunha raiola de sol que bicaba os cabelos dunha serea...

Fixo vira-lo seu cárabo de tres velas en pos da mesma, decatándose entón de que non era tal senón unha naufraga fisterrá, que cabalgaba briosa enriba dun madeiro, mexida polas ondas.

O barco daqueles fuxidos fisterráns non puido coa Marola, de tan abarrotado de vacas coas que aquela xente navegaba. Mussa rescatou, persoalmente, á princesa Mira, pois Mira, a dos cabelos roxos, non resultou ser una serea estéril senón unha princesa corúnica, descendente do seu excelso Breogán.

Namorouse dela segundo a viu, e chegado que foi á terra firme relegou o mando da súa expedición en seu irmán Abdul-lah, reservándose, para si e para os seus, o castro-castelo do Samoedo, con suios arredores, de ría a ría, desde o Faro Herculino a Betanzos, que tamén era seu, por occupatio bellica.

A princesa Mira sempre quixo estar soa, lonxe do pazo musulmán pero cerca da ría betanceira, que foi por onde se quedaron eles, seus irmáns de raza, en particular seus curmáns, Eteria e Remismundo, convencidos de que os árabes non éramos depredadores senón conquistadores, sempre tolerantes coa xente do Libro.

Ante a súa insistencia, noso pai Mussa, ¡que Alá sexa loado!, fixo construír para a súa Mira o pazo mariñao, tamén coñecido como Paraíso de Alá, con tres torres de dez alximeces, con suios xardíns e fontes, arraiáns e moreiras. Maiormente moreiras, que nosa nai aprendera a fiar na seda con nosa tía Aisa, vida de Damasco por petición de meu pai.

Lembrándose Mussa de que os fillos de Israel quixeron ter vacas na terra prometida, pediulle ao curmán Remismundo unha parella delas, para inzar destoutra banda da ría. Trouxéronllas pardas, vacas e touro, pero Mussa, evocando a sura 2, aleias 64/69, díxolles que tiñan que ser de cor amarela, ¡para que aledasen a Mira, nosa nai, cando as vise pastar deste lado da ría betanceira!

Estas foron as orixes da miña raza e da miña riqueza, sen razzia ningunha, que eu nacín aquí mesmo, no propio Mariñán, e meu pai, ¡que Alá sexa loado!, nomeoume Al-ben-al-Mar, séxase, fillo do mar, ¡xa que no mar atopou el á súa princesa!

A loanza sexa para Alá, señor dos mundos, desde o Atlas á Fisterra. Só Alá é grande, e por debaixo del está Muhammad, o noso Profeta. Despois de Muhammad correspóndelle a Mussa, meu pai, que me xerou dunha serea, de Mira; en terra, Princesa Breoganí. ¡Loado sexa Alá!

-.-

Daquela, cando fixen este anosado, que diría Cunqueiro, asombreime do medo que pasaran aquelas xentes de Bergondo, Alfredo e maila súa Etelvina, ¡por un simple título de propiedade! ¿De propiedade? ¡Pois claro, que aquel documento só evidenciaba os dereitos da familia que o tivese ou conservase para ser, simbolicamente, dona e señora das terras deste “Al Magreb” brigantino!

Alguén poderá dicir que aquilo era pouca cousa..., ¡que todo é relativo! Por exemplo, para quen fose dono e señor de vidas e de facendas de toda España, Meirás incluído, aqueles pergameos da biblioteca de dona Emilia eran só iso, unha peza do museo, ou da biblioteca; ¡doados, para máis inri, segundo tiñan de costume!

Aquí, neste país, temos a tradición de evoca-los mouros cada dous por tres: Esta cova, esta muralla, tal castelo..., pero desde que nos dixeron aquilo das cen doncelas, aquel roubo das campás de Compostela, e que Santiago se levaba a matar con eles, moito descrédito lles caeu enriba. ¡Pois non, non señor, que se picardías nos fixeron eses veciños, nós, a eles..., máis de catro!

¡É incrible a de cousas que temos esquecidas, cando que non hai curro nesta arcaica Galicia dos arcanos sen a súa historia romántica, e a maiores, doutrinal!

-.-

O Cristo Vello de Ourense

A.Trillo

As casualidades hai que aproveitalas, sempre, ¡que o veño dicindo!, e para iso hai que antepoñer curiosidade, abonda, para afondar nelas, pois a metade dos descubrimentos, mesmo os históricos, viñéronlle á humanidade por esta vía.

Estaba eu, daquela, en Safí, no ano 57, recén obtida a independencia do Marrocos Francés, conversando co Padre Pais na terraza dun café, mentres facían que atendían á miña muller, que tiveramos un choque frontal con, e por culpa, dun camión do Istiqlal, que nos atacou nun acto terrorista, ¡co favorecidos que estaban de España, pero tamén é certo que Roma non paga a traidores!, pero esa é outra historia. ¡Aqueles pseudomédicos marroquís de entón, a véspera da súa independencia eran Practicantes dos franceses! Estabamos atentos á xente que pasaba polo bulevar, que esperabamos por unha enfermeira da clínica dun xudeu holandés, que nos prometera avisarnos tan pronto lles quedase unha habitación libre, para traslada-la miña dona desde o centro médico público, con toda urxencia. A enfermeira quedara en volver por alí á saída do Sanatorio do Doutor Van Non-Sei-Qué, aquel holandés de nome tan arrevesado que agora mesmo nin o lembro.

Nesa espera estabamos cando vimos chegar ao xudeu Moisse D’Attar, acompañado dun musulmán ben mantido, de nome Al Kabbach. Ían sentarse ao fondo do mesmo cafetín, pero volvéronse cara a nós cando o Padre Pais, coruñés por máis datos, lle fixo acenos ao Sidi Al Kabbach, coñecido seu, sinalándolles a nosa mesa, para invitalos a compartila. Non hai mellor embaixador que un franciscano, particularmente nun país musulmán; pola súa sinxeleza, tanto de ditos como de feitos! No caso concreto do noso paisano, naquel Marrocos ex-francés, incluso lle daban o tratamento, sempre respectuoso, de Al faquih, que non é pouco!

Aquel casual foi ben significativo pois eu xa coñecía, e trataba, ao xudeu, e correlativamente o Padre Pais era un vello amigo do Al Kabbach. Por se isto fose pouco, ver sentados, tomando o seu tschá, ao redor dunha mesiña de taracea moruna ás tres relixións do Libro, é un pracer pouco frecuente, ¡con categoría ecuménica, mística! ¡Outro Toledo!

A enfermeira, que sería o único que alí faltase naquela especie de Concilio das relixións, non daba aparecido, e logo que aqueles amigos dixeron non ter máis ocupacións por aquel día, así que tivemos tempo e sosego para meternos en fonduras, das humanas e das divinas, todas xuntas.

Resultou que estaban na cidade de Safí para negociar un cargamento de fosfatos con destino a Israel, así que a ponte internacional, mouros - xudeus, cumpríase neles, e con eles, á perfección.

Non é frecuente que tanto musulmáns coma xudeus sexan explícitos cos cristiáns á hora de comunicarse negocios e proxectos, pero alí concorrían confianzas recíprocas, así que o ambiente foi cordial, e incluso, para ser máis exactos, fraterno e distendido. Cabe puntualizar que o Padre Pais, daquela novo e xovial, aínda, se ben afectado por un principio de Parkinson, era un ecuménico que non foi superado nin sequera polos Conciliares do Vaticano II. Os que o coñeceron máis tarde, xa nos Franciscanos de Lugo, non coñeceron a Pedro Pais senón unha sombra do mesmo, un trasunto do seu carácter, profundo pero expansivo. Aínda así irradiaba simpatía, simpatía e comunicación, virtudes que seguen escaseando neste mundo dos inefables, dos reconcentrados. De tema en tema, como soe ocorrer cando un se atopa con contertulios de altura, deses que son capaces de xirar en espira para elevarse segundo avanza e se entrelaza, ou asocia, a temática, chegamos á cousa de que o Al Kabbach prometeunos ensinarnos as chaves, ¡da súa casa de Guadix, nada menos! Daquela chorou sen reparos, por dentro e por fóra, que ata tivo que seca-los ollos, máis dunha vez. ¡Incrible nun home tan frío e tan friamente comerciante!

-A min, os españois, faládeme de calquera cousa, que volas acepto todas, ou case todas, ¡pero, daquela Isabel...! Aquilo que fixo con nós, cos meus devanceiros, foi excesivo. Comprendo que o Reino de Granada, aquel reduto minúsculo, quedárase encravado na Península, cousa conflitiva, por suposto, maiormente para os casteláns, pero, de vencernos, máis ou menos limpamente, que alguén referiu non sei que daquela promesa de non mudar de camisa…, a expulsarnos con aquel dilema seu de, desterro ou conversión, hai un treito! ¿Era tan inculta aquela raíña como para descoñecer a nosa tolerancia, secular tolerancia, por exemplo, cos seus; primeiro cos mozárabes, e máis tarde con aqueles casteláns desasnados en Toledo? ¡Hoxe, a unha muller así, chamaríanlle marimacho!

Quixen quitarlle ferro á situación, por chauvinismo máis ben, pero non sei se o engadiría, que non estiven moi brillante que digamos:

-Debemos ponderar, por rigor histórico, situándonos no contexto da época, que tanto Isabel como Fernando precisaban benquistarse coa Igrexa, pois aínda estaban frescas aquelas liortas cos beltranexos, e tamén co bispado das Españas dividido. Iso sen mencionar a papeleta eclesial daquela bula pseudopapal, falsificada ad hoc para contraer un matrimonio de urxencia, ¡sendo curmáns! Entendo que era bo, que foi excelente, aquel misionar para que a clerecía se dedicase ao seu, ao deles, ao espiritual, que así, de paso, descoidaban os contenciosos territoriais...

Sobre esta temática, con respecto a estas contradicións, estivemos opinando, todos, ou máis exactamente tres, pois o Padre Pais con moderarnos tivo abondo; pero o clímax veu cando Moisse D’Attar dixo aquilo de:

-Pois eu nin teño chaves nin os meus antepasados se foron da súa aljama de Ourense, expulsados se entende, que marcharon para Sebta de..., ¡de aburridos, maiormente por culpa das néboas miñotas!

-¡Eh, oia, un momento! ¿Con ese nome...? Amigo Moisse, nin me cadra nin me encaixa..., ¡iso, un Attar, un topónimo alleo á nomenclatura sefardí. ¿Non será un erro? –Inquirín, argumentando.

-Querido amigo, todo ten a súa explicación, que iso é da miña historia persoal, da recente, e non das nosas raiceiras. Pero non quixera monopoliza-la conversa…

Aquí interveu o moderador, o Padre Pais:

-¡Home, así que, de Ourense! –E púxose a cantaruxar o, Todos somos de Ourense / todos somos de por alá, / todos somos afiadores, / todos sabemos afiar... -Pois mire a coincidencia, querido amigo, que de Ourense tamén é o meu compañeiro desta Misión, o Padre Gonzalo; máis exactamente, de Ribadavia. Ben que o sinto, pois a tal hora está en Meknés, e daría algo por telo, neste momento, aquí en Safí, para avisalo, que el tenme falado que non descarta a posibilidade de que a súa familia proceda de xudeus conversos, que deles veñen grandes figuras da Igrexa, incluso algún Inquisidor..., ¡precisamente dos máis igníferos!

Daquela Moisse, que os desa raza cando queren ser diplomáticos tamén se locen, prometeulle ao Padre Pais, con toda clase de cumpridos, que cantas veces volvese por Safí cantas iría á Misión Católica para coñecer e charlar por extenso co famoso Padre Gonzalo, Gonzalo García Gómez. Estes apelidos non tiñan raíz xudía, pero, ¿as nais das súas nais…?

-Hai dous séculos que os meus se foron de Ourense, que ese tempo, na miña saga familiar, equivale, como moito, a unha resma de papel, ¡que o poñemos todo por escrito! Primeiro foron os pergameos, e agora, o papel... Nada, que na miña casa de Ceuta, na vetusta Sebta, na nosa Grüber, se entra un ladrón co soprete vaise levar unha boa sorpresa, que a temos chea de documentos históricos, pero o que é billetes de Banco, alí, na arca, ¡nin un dirham, nin unha peseta!

Interrompino naquel punto pois seguía sen cadrarme o seu apelido cos tradicionais, cos propios dos sefardís. Respondeume moi atento, que tal o era:

-¡Ah, si, o D’Attar! Cando Francia intensificou as relacións comerciais, ou máis ben, a súa penetración político - militar na África Occidental Francesa, a miña familia estableceu un depósito comercial nun punto céntrico, precisamente en Attar, que foi onde nacín. Seica me pariron enriba dun colchón de francos CEFA, ¡que era o mellor sitio para te-las divisas, entre caravana e caravana! O meu nome é de grafía afrancesada, pero hai que adaptarse ao medio, cousa que sempre fixeron os meus..., ¡precisamente para non deixar de ser quen se é, sequera sexa no interior de cada quen! ¿Explícome?

Funlle tirando da lingua para volver ao asunto dos seus antepasados, aqueles ourensáns… Arrinqueille o seguinte:

-Aquí estes árabes escriben moito, pero nós, os xudeus, máis aínda, e desde sempre, pois a proba témola neses libros da Biblia. Na miña casa, e cando digo “casa” xa saben que me refiro á liñaxe, aos entregos, sempre houbo un escriba, liberado doutros traballos e dedicado, en cada xeración, a actualizar os papiros familiares, os que se ían deteriorando, e tamén aqueles que foran escritos en linguas mortas, quere dicirse, en idiomas superados.

Foi precisamente naquel intre no que Sidi Al Kabbach obxectou, algo incrédulo con respecto ao xudeu:

-¿Iso, irmán, é certo? ¡Ese gasto...! ¡A verdade é que me resulta un tanto paradigmático!

-Socio, ¿cando me colliches nunha mentira? ¡Nin en mentiras nin en avaricias! Ben sabes que cando non conveñen as verdades, calo; e cando non fai falta gastar, aforro. ¡Iso me ensinaron os meus maiores, acaso por doutrinas apresas alí mesmo, en Ourense!

-Perdoa; non quixen ofender... -Exculpouse Al Kabbach.

-Xa sei, xa, que esa escribanía permanente pode parecer un luxo, impropio dos da miña raza, pero é que, conserva-las raiceiras é tanto como conserva-la propia vida. ¡Nada menos! Pero volvendo ao caso de Ourense, que estes galegos parecen estar interesados niso, voulles engadir que: Un antepasado meu foi á Gallaecia...; ¡si, si, de verdade, coas tropas de Augusto, aqueles que superaron o río Lima, o do Esquecemento! A súa actividade, a do meu antepasado, consistía en anticiparlles moedas aos milites, aos xogadores, no entre tanto chegaban de Roma, ou da ceca máis próxima, outras remesas de munises. Cando pasaron por Ourense aquelas cohortes de Antistio, o meu entrego, Absalón, quedouse, estableceuse, naquela poboa; e dise no rolo primeiro que se quedou máis ben pola prosperidade aurífera, pero tamén por culpa de goza-las augas termais, esas burbullas que tanto abundan por esa parte do país galaico.

Tempo adiante, o seu fillo, que xa se romanizara un tanto pois noméase Absalóm, Absalóm Secundus, foi a Ierusalem, pola Pascua. Alí coincidiulle, e presenciou, o axustizamento de Xesús de Nazaret... No mesmo rolo dise que Absalóm Secundus afiliouse á seita dos Zelotas, e que estivo por Palestina algún tempo; que foi amigo do Saulo de Tarso, e que este lle propuxo converterse ao cristianismo, pero iso non debeu ocorrer, ou non foi definitivo, suposto que volveu para Ourense, ¡e seguimos sendo hebraicos!

Eu, a tal momento, xa estaba abraiado, coa boca aberta, papando Historia, absorto naquela reconstrución xenealóxica inusual, ancestral. Moisse debeu entender que quería preguntarlle algo, así que me dixo:

-¡Si, si, por favor, interrompede, que se vos conto a historia, toda, enteira, daquela non acabamos hoxe!

Non lle ía dicir que me tiña pasmado, así que saín por onde puiden:

-Iso, iso do Absalóm Secundus..., ¿non sería que viñese a España acompañando a San Paulo, ao de Tarso?

-Nada se concreta, nin nese rolo nin nos seguintes. Pois ben, e sigo: O paragrafo inmediato ao que deixo exposto mencionaba que aquel Absalóm, o Secundus, aprendeu en Roma, por onde pasou tanto a ida como á volta, as artes do cicel, e tamén as do buril, así que cando aqueles cristiáns de Ourense, os primeiriños que lle creron ao señor Iacobe, lle preguntaron que como era o físico do tal Xesús, aquel Axustizado tan famoso, en particular se se parecía ou non aos demais homes, entón aquel milmañas, o Segundo, botou man das súas ferramentas, e fíxolles un Cristo perfecto; ¡idéntico, con chagas e todo!

Con esas, o pasmado foi o Padre Pais, que intentou aproveita-la ocasión para facer apostolado:

-¡Oh, que cousa, que nin que fose aquel lenzo da Verónica! Mira ti por onde é ben certo que Deus ara dereito, pero coas liñas torcidas! ¿Con eses antecedentes na familia, non se lle ocorreu, a vostede, si, a vostede, iso, facer crucifixos, que daquela..., daquela estaría máis cerca de nós, dos cristiáns?

Pero Moisse deulle unha boa finta, pois a dialéctica xa se sabe que é unha das virtudes xudías, das primeiriñas:

-¡Cerca de vostedes xa estou! ¡Non ve que lles conto a historia máis íntima dos meus antepasados, cousa que seguramente é a primeira vez que tal fagamos! ¿Onde estaba? ¡Ah, si; naquela escultura en madeira, naquel Cristo que lles fixo o meu antepasado, aquel Absalóm!

A perfección da imaxe foille posible porque aquel avó estivera presente no propio Calvario, no Gólgota, e lembrábase do Nazareno con todo detalle, impresionado daquel crime absurdo. Tiña na retina, tanto no anatómico como na súa expresión agónica, aquel cadro verónico, que se lle representaba a todas horas.

Pasaron moitas xeracións, moitas, cada unha con nomes enxebres do xudaísmo, e con profesións diversas, case sempre de ourives, ou relacionadas coas finanzas e coa menciña, e o Cristo de Ourense podrecera, picado da couza, supoño, así que presentouse a ocasión para que os cristiáns lle encargasen ao Samuel das Burgas que lles reproducise, tamén en madeira, aquela obra do seu antepasado.

Consta no rolo undécimo que, efectivamente, Samuel intentouno, pero non foi quen de imita-lo Cristo vello. Entón os de Ourense tomáronllo a mal porque coidaron que o xoieiro non llelo quería dar por feito, así que lle encargaron a imaxe do Crucificado a non sei que escultor dos deles, dos cristiáns, pero non sen antes propinarlle unha malleira ao avó Samuel. Daquela os meus ausentáronse, para..., ¡iso, para Ribadavia!, pero deseguida volveron, pois o negocio no burgo de Ourense, ao parecer, era máis frutífero, de máis clientela…

Alí, na Cidade das Burgas, estiveron, concretamente, ata o ano 1780 da Era Cristiá, sen ser molestados nunca máis, que esa é a verdade, pero neste tempo, segundo se refire nos rolos últimos, foron converténdose todos, ou case tódolos xudeus de Ourense, ata que chegou un día en que os varóns da miña casa non tiveron con quen casar; de aí aquel traslado familiar para Sebta, que foi, como antes dixen, por aburrimento!

Tardamos todos en falar, introvertidos, pois aquela historia era asombrosa, impresionante; en tódolos aspectos. O que primeiro se decidiu foi o Padre Pais, que lle dixo a Moisse:

-¡Non me falte á palabra de contarlle todo iso ao Padre Gonzalo, que xa lle dixen que é da parte de Ourense; ademais, un gran estudoso da xente do Libro! ¡Asegúrolle que iso será grato, moito, para ámbolos dous!

-A miña palabra sempre foi de lei nos negocios; ¡así que, nisto, nestas cousas do espírito, do intelecto, comprenderá que non poda ser doutra maneira!

Aínda seguimos un cacho nestes temas, pois a enfermeira tardou en chegar co seu recado do Sanatorio, pero o resto foron disquisicións sobre o xa falado, así que as omito por brevidade, que iso do laconismo é unha virtude, cada vez máis apreciada, ¡aínda que teña pouco de santidade e moito de egolatría!

A conclusión que tirei desta historia é que moita vida se arranxa falando con franqueza coa xente de polo mundo adiante. Doutro xeito, a vida da persoa confundiríase coa do caramuxo, que boa desgraza ten con iso de esconderse na súa bucina, nese antro insolidario, tan pequerrecho e tan escuro. ¿Por que haberá racismo se tan enriquecedor e tan divertido é escoita-los veciños, cara a cara, en boa harmonía? E logo que a beleza máis auténtica está por dentro, ¡na nobreza dos feitos! Outro pensamento que se me ven á cabeza é que eses xudeus, tan deostados dos cristiáns de tódolos tempos, conservan as historias familiares con todo respecto e con toda veneración, ¡como se fosen ouro, en pano sedán!, e vanas pasando, e repasando, con orgullo, de xeración en xeración. Pola contra, aquí, neste país noso, maiormente desde que desapareceron as lareiras, o maior pracer é botarlles enriba unha boa pedra aos antepasados, ¡a poder ser, de gra, ou de mármore, que son as máis pesadas!

Coido que non se perde o tempo ollando un pouco pola ventá, racismos á parte, pois se a vaca do veciño non é mellor cá miña, igual é doutra cor, e con iso xa se rompe, algo, a monotonía do noso cortello!

-.-

A Santa Isabel de Outeiro de Rei

A.Trillo

Lémbrome, coma se fose onte, daquela primeira visita á Santa Sabela, unha especie de peregrinación evocadora da que lle fixo a Virxe María, en ocasión memorable, á súa prima, á nai do Bautista, como é ben sabido desde as primeiras nocións do Catecismo. Nesta evocación, e nesta advocación, é un pracer para os cristiáns que a nosa visita aos seus santuarios se repita cada 2 de xullo, que son os días grandes, e daquela hai tempo para rezar e para gozar, e non o 5 de Novembro que é onde a tiña acurrunchada o vello santoral romano.

Mirade se vén de lonxe este feliz nome, que Elixeba xa se chamaba aquela cuñada de Moisés, muller do seu irmán Aarón. Para os galegos, que lle puxesen ese nome á nosa domadora, á nosa castradora, desvalorizouno un pouco, pero a Santa é unha cousa, e aquela Raíña, outra, por máis que tamén a queiran levar ao altar! ¡Custaralles traballo!

Un día, tomando café con Manuel María, concretamente en Lugo, nos Soportais, o poeta chairego púxonos de volta e media, de impíos e ignorantes, por non ter cumprida esta devoción. Tan pecaminosa era, ou así a consideramos, aquela situación, aquela omisión relixiosa, que daquela mesmo nos arrepentimos do noso esquecemento, e pedímoslle ao Vate da Terra Cha que nos acompañase, sequera fose de Guía espiritual.

Naquela ocasión ese Campo da Santa Isabel estaba virxe de autos, ¡que aquí téde-la base de cálculo para situa-la escena! Como consecuencia, para non incorrer nun sacrilexio telúrico, deixámo-lo noso Hillman medio a medio da Vila, e botámonos a camiñar polas leiras adiante, ou máis exactamente, polas leiras abaixo, polo carreiro travesío. Manuel María detívose, cal druída, en cada carballo, en cada freixo, nos castiros e nos bidueiros, nos cómaros de pampillos... De cada cousa cantounos, e contounos, a súa historia: as lendas, a beleza do seu amado Outeiro de Rei, regato do Cepelo incluído. Se algún día modificámo-la Constitución, suxiro que se propoña que tódolos Concellos teñan un Poeta, ¡encadrado! ¿Lograrase?

Aquela tarde, tan poética desde tódolos prismas, co poeta por Guía, a capela da Santa estaba soa, ¡pero estaba! Anos despois, e xa desde Coruña, prometinlles aos meus fillos ensinarlles aquel campo sacro, edénico, perfecto onde os haxa; co arboredo vizoso, coa capeliña, sinxela pero lucida, upada nun outeiro, como lle corresponde, co río aos seus pés, coa represa, co muíño... ¿Faltaría algo naquel recuncho? ¡Ningún sibarita pediría máis! Pero..., ¡ira de Deus, o que fan os tempos, os tempos e maila xente, emperrada en enxurralos, todos aqueles que se deixan ir coas modas! Alí, no mesmo sitio, naquel paraíso idílico, nesta nova visita, sobraba asfalto e faltaba igrexa, que nin que a deslousasen adrede, acaso para reencher as corredoiras da bisbarra, para eliminar, de paso, outra beleza! (Para cando saía á luz este libro, conto con que a igrexa estea debidamente restaurada, e o campo aseado). A miña muller persignouse, arrepiada:

-¡Deus, que incuria...; aínda que só fose polo ornamento deste lugar sacro, pois isto merece unha Misa!

-Muller, Cura haberá, polo menos ambulante, deses que van de parroquia en parroquia, coma os afiadores, a golpe de bucina, afiándolle-la alma: ¡Faise saber que hoxe hai Misa na Parroquia Tal, co rosario en playback!

Reprendeume:

-¡Afina a orella, chacho, que eu dixen, in-cu-ria!

De sorpresa en sorpresa, fómonos achegando ás ruínas, e daquela vimos unha velliña, toda sorrisos, evidentemente pobre de solemnidade, sentada, ou por mellor dicir, escrouchada no que fora pórtico deste santuario:

-Señora, que llo digo polo seu ben, levante de aí e mándese mudar, que lle poden vir enriba esas beiras que quedaron no tellado...; ¡no que foi tellado!

A vella non se moveu, pero riuse de nós, con certa suficiencia:

-¡Bobadas! ¡Estoulle en boa compaña, coa miña comadre, con Santa Isabel...!

-¡Si, si; Santa Isabel! A Santa…, Deus sabe a onde se foi, pois aquí está visto que non a queren; ¡e Manuel María vive en Monforte...!

-¡Que cegos son vostedes, que por algo levan espejuelos, todos, sen excepción! Casualmente, aquí a Señora estábame dicindo que esta capeliña, tal e como está agora, parécese moito á cachopa onde viviu ela, daquela, en Hebrón, Xudea, cando criou ao Bautista... ¿Coñecen Terra Santa? ¿Que non? ¡Onde hai un Santo, a Terra é Santa, sen excepción que valla, que sempre foi así!

Co que vimos e non vimos, o noso abraio foi total. Eu xa ía de volta para o coche, pois aquilo, ou era meigallo ou tolería, pero a miña dona e mailos rapaces deron en conversar coa mendiga, e incluso lle preguntaron se quería merendar connosco, alí mesmo, ás beiras do Miño, ¡do Miño irimeño, que é o puro, pois, dos Peares para abaixo, un terzo é sidra, e o resto, viño do Bierzo!

-¡E non hei querer! Miren o que son as cousas, que neste país tan rico, a min téñenme por pobre, e iso é porque canto me dan, fóra da comida se entende, traspásollelo aos pobres de Lugo, eses de por xunto da Catedral. Aí en Lugo moito presumir de muralla, e de catedral, ¡pero nin carballos teñen onde abeirarse! ¡Iso de vivir na Cidade é unha pobreza! A propósito, ¿saben por que se encortellaron…, os de Lugo?

Contesteille eu, dándome de gracioso:

-¡Seica foi para que non os arroubasen...!

-¡Mentira! ¡É que lles dá vergoña que os vexan os aldeáns sen árbores de seu, así, paupérrimos!

A mendiga, con estes razoamentos, convenceume de que tola, o que se di tola, non estaba. Entón, co aquel da confianza de comparti-lo noso pan e mailo noso viño, pregunteille:

-¿De que máis falan, vostede e maila Isabel? ¡Digo, se pode saberse!

-¡De moitas cousas, que ela está soa, pois o seu fillo ándalle de bautizos, acotío, no Xordán, e de paso tenta converter aos árabes, e tamén aos xudeus, por aló adiante, por eses desertos arábigos, por esa terra do petróleo, mais o perigo está en que por alí haille moitas Salomés, e tamén Herodías, que se dan coma fungos, pero ela, a Santa, prefire estes verdes, cabe do Miño, que de figos chumbos, de insolación e de areas asiáticas, quedou farta!

-¡Ai, logo, si! ¿E quen máis vén por aquí; aos faladoiros, quero dicir! -Seguinlle a corrente, que por algo estabamos ás beiras dese fluír do Miño.

-¡Se eu lle contase: da Santa Compaña para arriba..., todos! A que menos asiste é a Virxe María, pois con tanto trasfego de influencias, como ela fai os favores de balde, ¡non dá atendido as peticións! ¡Figúrese! ¡Se chega a reinar en España...!

-Os que virán por aquí, e supoño que a miúdo, serán eses de Lugo, eses das merendolas, que ben se ve que o deixan todo ciscado, plásticos, papeis...

A patroa mudou de cara e púxoa de noxo en vista das miñas alusións un tanto descritivas:

-¡A eses nin caso lles facemos, que xa ve o goldres que son! Aquí os máis conversadores son os Xacios; ¡os Xacios e mailas Xanas do Miño! Son un exemplo para a xuventude, pois estes cásanse..., a perpetuis! Como lles ía contando...

Interrompeuna a miña nena, que se criou un tanto retranqueira. ¡Naceu en Lugo!

-Vostede quere referirse ás ras, ¿non é?, que cando croan, semellan piteiras.

-¡Anda esta, por onde sae, que agora non hai feiras..., agás en Maastricht! ¿Ti non coñéce-los Xacios; nin os Xacios nin as Xanas? ¡Claro, natural, pois esa Coruña é un territorio salgado, propio das Sereas!

A nena, ante aquelas evidencias, calou, pero a mendiga, o que é en palabras, ¡de pobre, nada!

-Como lles ía dicindo, os Xacios gustan de agatuñar aos amieiros, e desde aló arriba cántanlles endechas ás Xanas...; ¡unha cousa parecida aos galos no poleiro!

-¿De que viven? –A miña infanta matinando na economía, sempre. ¡É o seu signo!

-¡Como Deus te críe, vas ser tan pescudeira coma o propio Ministro da Facenda! Vívenche..., ¡de troitas, que as comen cunha ensalada de espadanas! ¡Están boísimas! -E pasouse a lingua polos beizos.

-¿E logo, como é que non se ven? ¡Estou ollando eses amieiros, un por un, pero, de Xanas, nin rastro! -Insistiulle a cativa, máis pícara cás cobras.

-Muller, ¿viches algunha vez ao Estado, e mais é un xigante; tan descomunal, que nos aplana!

-¿Por que di iso do Estado; que mal lle fixo? -Machucou a nena.

-Muller, é que estes do Outeiro, cada vez que teñen unha desas xuntanzas para repara-la capela da súa Santa, da súa Sabela, sempre acaban invocando ao Estado. ¡Xa vés, nada; nada de nada!

-¿Así que o Estado oprime, pero non gratifica? ¿Cobra, e despois auséntase, máis ou menos como facía o Burlador de Sevilla? -A cativa quería chegar ao fondo da cuestión, e de paso demostrarnos que merecía aquelas matrículas que lle viñan dando.

-¡Ao parecer, si! Xa lle dixen aquí á miña Santa que non fai falta que pida ningún milagre á súa prima, pois habendo carballos e ameneiros, ¡a santidade, debaixo destas árbores, está abeirada, mellor que nunha casa ruinosa, ou mal feita, que tamén as hai! ¿Non lles parece?

Como non había petos para reconstruí-la igrexa, deixámoslle á mendiga todo o diñeiro dispoñible, que só nos reservamos o imprescindible para gasolina; ¡séxase, moito! Ela non o quería pero despois dunha porfía tediosa, díxonos:

-Voume quedar con estes cartos, si, pero coa condición de dárllelos aos pobres de Lugo, pois eses, moito bosque sagrado, pero non teñen unha carballeira onde abeirarse; ¡nin onde abeirarse, nin onde rezar! ¡Unha pobreza iso de Lugo, que todo o fan de formigón...! ¡Unha pobreza, que llelo digo eu!

¿Estaba louca, ou era realmente unha Xana...? ¿Naquel sitio, con tales coñecementos, aquelas críticas mordaces, aqueles falares...? ¡En todo caso, aquela criatura razoaba ben, bastante ben, tanto coma calquera dos mortais!

Tempo adiante volvemos ao Campo da Santa Sabela, ¡por enésima vez!, e incluso lle preguntamos ao Muiñeiro; ou máis exactamente, á Muiñeira. ¡Nada, nada de nada, que nunca tal muller viran, nin dela oíran falar! Outro suceso incrible, deses que non se poden referir porque a xente rise dun, como fixo a Muiñeira, pero o que é pasar, ¡pasou! Debe ser que hai xente que non se decata do que ocorre ao seu redor..., ¡e se quen pasa é un mendigo, daquela menos, moito menos, case nada!

-.-

O tío de Mailoc

A.Trillo

Murdoc tiña méritos de sobra para ser coñecido polo seu propio nome, pero como se daba o casual da importancia do seu sobriño, bispo - príncipe dos Bretóns desde moi novo, e coincidía que o tío tiña menos idade có sobriño, pois que de todo iso cabe supoñer que lle dixesen así, o Tío de Mailoc, e con ese apelativo pasou á historia.

Realmente só eran medio tío e medio sobriño pois o avó de Mailoc, ao que outros grafan Mailoce, casara en segundas coa Isolda da Fonte Minia, tamén coñecida por Fonmiñá, e daquela conxunga tiveron un unixénito, Murdoc.

Con todo isto, o lector estarase preguntando como é que tardou tanto tempo en saberse esta historia, que aínda no ven nos Anais Galaicos. Pois que me vaia dando as grazas, que se non fose porque un bo día, tomando uns viños na taberna do Gavino de Santadrao, falouse de que aló antes, antes de xeneralizarse o papel, escribíase en pergamiños, este arcano histórico que paso a relatar o máis seguro é que seguise no seu cartafol de cabra. Daquela un señor, que dixo ser de Bretoña, concretamente dos Currás, e que ata aquel momento estivera calado e medio taciturno, dándolle ao seu neto de viño con pequenos e frecuentes grolos, díxonos aos da conversa:

-¿Podo falar, que teño intereses no asunto? ¡Se mas pagan polo seu, véndolles unhas escrituras desas, que as teño ben conservadas, ben conservadas e ben sequiñas, precisamente nunha pelella de cabra! Díxome meu avó que podrecían se se abría o fol a miúdo, e daquela levan cincuenta anos sen saír ao aire, ¡que nunca máis volvín a miralas, que me tolean, que maldito se as entendo, e iso que fun a tres escolas, daquelas do ferrado!

Naquel grupiño de labregos medio se riron, que segundo despois me dixeron tiñan ao señor por un contareleiro de historias indocumentadas, de cando había osos por cerca dos Currás, ¡que para iso inventaron aquilo do curral colectivo! E tamén de lobos, de pautos co demo, aparicións, raposas das morgazas...; cousas desas, pero eu, dándome de intelectual, nin curto nin preguiceiro, adianteime cara ao señor:

-Se estes homes, que ao fin e ao cabo son desta bisbarra, e debe dárselles preferencia, non teñen interese no asunto, cómprolle esa pelella, co que teña dentro, sen abrila, sen ollar o seu contido...; ¡o que se di, a vulto!

Ser era unha temeridade, e logo que eu non son xogador, pero nesta ocasión, sería por ter cerca o Miño, tireime ao río.

-¡Mire ben o que fai, que eu non vendo maulas! Non ten moedas, nin outra cousa de valor, que xa lle dixen que dentro dese fol só están os coiros; ¡e por certo, tan mal escritos que nin o diaño os entende!

-¡Señor, agarde un intre, que non acabara de explicarme! Íalle dicir que lle pago esa pelella, cos pergameos que teña, ¡mesmo coma se estivese chea de viño! E tamén llo digo doutro xeito: Vostede vaia polos coiros, que daquela saio fiador, aquí co tío da miña muller, para que leve vostede, xa, agora mesmo, un pipote de viño. Eu confío na súa palabra, así que, por min, ¡trato feito!, pero ten que asegurarme que volverá hoxe mesmo, quere dicirse, antes das doce da noite, con tódolos pergameos que teña, que os quero todos!

-¿Para que os quere, para que lle sirve esa cousa, se non é moito preguntar?

-¡Para facer un biombo..., chino! -Disfracei a miña intención, tanto para estira-la chanza como para que non mos encarecese.

Gavino fitounos descaradamente, acaso dubidando cal de nolos dous estaría máis louco.

Pola súa parte, o señor de Currás, en vista da miña porfía, nin abriu a boca, pero saíu inmediatamente á estrada e montou nunha besta torda, que a tiña atada alí fóra, nunha das argolas da taberna. Tío Gavino, que era un tiarrón, e se cadra por iso prefería que lle chamasen Gavín, partíase de risa, e díxome daquela, dándose de experimentado:

-¡Este home nin levou o pipote do viño nin che deu palabra; máis parece que se largou de arrepentido da súa oferta, así que, para pelellos, terás que ir a Meira, a xunto do Zapateiro!

Captei a mensaxe, e seguinlle o fío:

-As pelellas de Meira non serán de cabra senón de becerro... Dinlle a miña palabra a ese home, e mentres este reloxo non dea as doce da noite, ¡de aquí non me movo! Vostede, cando lle sexa hora, mándenos mudar, que eu espérolle ao Currás aí fóra, tal que no auto, ¡polo menos, ata que pase da medianoite!

Aqueles meiregos, aqueles burleiros que se riran antes, véndome tan serio, deron en palmear, e comentaban orgullosos:

-¡Gavín, este sobriño, con todo ser novo, é dos nosos; deu unha palabra e sostense nela, como debe ser!

Pola miña parte sentinme aloumiñado e afrouxei de carteira, declarando barra libre ata as doce, ou antes, se antes volvía o noso home. Gavín encargoulle á neta que fixese café para todos, e alí estivemos, uns na cociña e outros por diante do mostrador, segundo andásemos de frío, pero todos coa lingua solta, pois falamos de todo o divino e tamén algo do humano. Naquela espera moito se meteron cun daqueles señores, que seica era o sancristán de Piñeiro, facéndolle arremeda-lo seu Cura, que se é certo que hai telepatía, daquela o Crego tampouco pegaría ollo. E tras desas, outras, que nada desata a lingua dos pensadores coma unha barra libre.

Ben ceados e mellor bebidos, pouco a pouco fóronse aqueles parroquianos, todos, que ningún deles esperou polas doce da noite, ben certos de que o meu home estaría roncando a tal momento, aló arriba, na súa casa dos Currás de Bretoña. Mentres recollía aquelas cuncas, o señor Gavín díxome:

-Xa che prepararon cama, así que sube e déitate, que hoxe dormes aquí, pois co tarde que é non te poñas á estrada; ¡igual che dá o sono, e daquela vas amencer nun augueiro!

-Déitese vostede, e peche a porta, que eu voume desde que veña ese Fulano, pero antes, non, así que lle vou esperar aí fóra, no auto, que se teño frío, acendo o motor. ¡E de sono, nada, que estou afeito a conducir de noite!

-Polo Pegerto, a estas horas, non esperes; e se te emperras en irte, arranca canto antes. ¡Consello de vello, que sempre é certo!

-Vostede énchame de viño ese pipote, sen bautizo ningún, e póñamo aí fóra, na beira da estrada, ¡para terllo listo ao señor, ao tal Pegerto!

-¡Agora mesmo! Por iso nada, que xa mañá o meterei dentro, que aí ninguén o rouba; mais, o dito, rapaz, prende ese motor e lárgate, ¡que pérde-lo tempo!

Pagueille aquel pipote de viño ao Gavín, que parentes si pero a vaquiña polo que vale, e despedinme, para entrar no coche, de seguido. A noite quedárase calma, que ata minguara o resío do Miño, así que frío non tiven; e de espera non sei canta sería pois quedei adurmiñado coa calor do coche, ata que sentín un repique no parabrisas:

-¿Que pasa, quen é vostede? -A verdade é que me alarmei un pouco pois cos bafos da miña respiración desde dentro non tiña visibilidade.

-¡Xa non me coñeces! ¡Aquí te-lo pelello! Pero sal de aí que me tes que axudar a carga-lo meu pipote na albarda, que a besta anda medio saída, e con iso non hai deus que faga boa dela... Así; pásame a corda polo lobeto traseiro. ¡Ben; xa está ben! Hala, rapaz, ata máis ver; e se están podres estes pelellos, a min non me culpes, pois o trato foi sen mira-la mercancía; ¿non foi?

-Descoide, que para o que os quero, servirán... -Dinlle a man, con efusión, feliz de saber que había outro home de palabra.

-¡Ata máis ver, amigo! -Tanto me correspondeu naquela cortesía que aínda me doen os dedos.

Cando cheguei á Coruña xa logo amencía, así que tirei aqueles pelellos do trato alzado, dun lanzamento brioso, por encima do armario, mais procurando facer o menor ruxido posible para non esperta-la miña dona. Non serviu de nada, pois ela estaba de durmevela, intranquila pola miña tardanza, así que me oíu:

-¿Que pasou co asunto de Carballido; paga ou non paga ese caseiro, ese listiño? ¿Fostes aló? ¿Compramos, ou vendemos os coherdeiros de Hermunde?

-¡Non, que vai ir teu primo Manuel, un día destes, á Ribeira de Piquín, e daquela subirá ao Carballido para falar co caseiro! Ademais din que a Declaración de Herdeiros tena teu pai, perfectamente legalizada, así que haberá que preguntarlles en Rois... No canto diso, din con outros papeis, ou mellor dito, pergameos, que llos merquei a un señor dos Currás da Bretoña, ¡a cambio dun pipote!

-¿De viño, ou de mel? ¿Igual estivestes bebendo..., e encima, guiaches de noite..., con ese viño pelexón de meu tío Gavín roéndoche o estómago? ¡Non te volvo deixar...!

-¡Muller, se fun só é porque dixeches que non era cousa de ir cos cativos a ese sitio tan remoto, ao Carballido da Fonsagrada! -E coa mesma metinme debaixo das mantas.

-¡Veña, durme e cala, que xa falaremos mañá...! ¿Mañá? ¡Hoxe; terá que ser hoxe, que logo che é hora de ir ao traballo!

Pasei máis dunha semana sen olla-los pergameos xa que, extinta aquela euforia tabernaria, maldito interese tiven naqueles coiros, nin nos coiros nin no seu misterio, e cando o fixen reneguei mil veces da toleada de mercar semellante cousa. Non foi doado desata-lo fol e abrirlle a boca sen racha-lo pelello; cando din extraído aqueles pergamiños, que eran cinco, tan enrolados que xa parecían de madeira, que mesmo crebaban ao intentar estiralos, a miña sorpresa foi maiúscula, pois, ¡estaban escritos cunha tinta entre vermella e moura, nunha caligrafía que se non era sánscrito mesmo o parecía!

Nin o comentei coa muller, pois aquel farol merecía unha rifa monumental; así que collín unha atume nova, e aló volveron a quedar, atados, enriba do armario. O que tiñan de bo era que, de tan secos, non cheiraban. A conclusión á que cheguei foi que, vindo de Bretoña, aqueles pergameos tiñan que haber sido arroubados da igrexa vella, da máxima, da basilical, e seguramente se tratase de escrituras ou de títulos de propiedades, antiquísimos, se cadra da época do Mosteiro Bretón.

Igrexa vella de Bretoña

Pero o misterio daqueles coiros alumouse só, tempo adiante, metade por casualidade e o resto por intuición. ¡Que coincidencias hai na vida; canto se goza vivíndoa; non me cansarei de dicilo!

Estaba eu, un día de verán, no Banco, substituíndo ao Xefe de Posición, que saíra de vacacións, cando me trouxo Isabel, para revisar e autorizar, un cambio de francos franceses a escudos. A tal Isabel era Oficial, xa digo, ben eficiente por certo; de procedencia, natural da Regueira, aló na Pastoriza. Chocoume que aquel turista fixese semellante troco, de bastante importe ademais, así que me adiantei para saudar ao cliente:

-¿Vai levar esta cantidade en billetes? ¿Non prefire traveller’s checks; por exemplo, en dólares, que llos trocan en calquera Banco, aí en Portugal?

-Mais non, Monsieur. Veño de Ortigueira, do festival celta; e vou para Portugal, que quero ve-la citania de Briteiros, e de paso, a de Carvalhelhos, ademais doutros estudios. Con iso andarei polo interior do país irmán, así que todo por alí, que non hai vilas grandes, igual non me queren troca-los cheques.

-¿Vostede é..., músico; ou cantor? ¡Vindo dese festival, aos seus anos...!

-Non, Monsieur; son filólogo; e resido en Dinán. ¿Coñece...?

Daquela mesmo, coma se tivese un sopro divino, veume a intuición e maila decisión:

-¿Vostede..., ten présa? ¿Xa visitou o faro do noso Breogán?

-¡Aínda non! Fareino, si, en efecto, despois de xantar..., ¡pois a danza iníciase na panza!

-¿Importaríalle..., comer comigo..., que así charlamos da súa Bretaña? ¡Vostede practica comigo o galego, e eu, de paso, con vostede, o bretón! ¿Trato feito?

Aceptoume sen mexericadas, así que o tiven xunto da miña mesa, na Oficina, ata a hora de irnos. Daquela díxenlle:

-Esquecíaseme presentarlle á señorita que o atendeu no troco... Isabel, faga o favor: Este señor tamén é bretón, coma vostede!

-¡Pero que di, se é francés! -Escandalizouse a rapaza.

-Si, francés, pero de Dinán, na Bretaña francesa; e vostede naceu na nosa Bretoña... ¡Igual son primos…, remotos; dous bretóns!

Ao francés fíxolle graza aquela circunstancia ancestral, e con iso xa foi o tema co que saímos á rúa, camiño dun restaurante marisqueiro, aquí polas rúas viñateiras.

Fala que te falarás, rematámo-la comida tomando un café na miña casa, onde lle ensinei aqueles misteriosos pergameos, supostamente de orixe bretona.

-¡Mon Dieu; que tesouro ten vostede! ¡Se o pillan no Louvre..., con sete chaves!

-¿Que me di; pode entendelos? -Pregunteille ávido, coa maior ansiedade.

-Aquí, relativamente, pero se mos deixa levar a Francia, doulle palabra de devolverllos correctamente traducidos e interpretados. Precisarei dun aparello especial, de raios Láser; á parte de certos libros de consulta…, de autores bretonantes! ¡Xa sabe, instrumentos ópticos axeitados para aviva-lo texto, e despois diso, consultarei con especialistas en bretón antigo!

-A min chocoume esta tinta, desta cor tan estraña... ¿Ten visto algo parecido?

-C´est formidable!, pero non se sorprenda: esta tinta só a utilizaron os bretóns, que eu saiba. Está composta de sangue, probablemente dos carneiros novos, dos años, moi densa. Mesturada con sebo, por suposto, tamén de carneiro. O pigmento negro que lle engadían sacábano do sarrio das súas casopas, ben moído e macerado. Con estes ingredientes...; pero non é cousa de facerlle a receita deles, que hoxe en día non tería aplicación. A viveza desta tinta renóvase, transitoriamente, cunha técnica delicadísima, cun tratamento ácido, pero hai que tirar rapidamente as radiografías porque este material orgánico abranda con eses ácidos, de tal xeito que aos poucos minutos está feito unha papa...

Daquel encontro pasara medio ano, ou case, que xa me esquecera, de novo, daqueles pergameos en bretón, pero heime aí que, coa felicitación de Nadal, chegoume a súa tradución, obtida daquela restauración - destrución dos pergameos ancestrais. Cos coiros quedárase o Filólogo, explicándome na súa carta que se deterioraron de tal xeito, ao manipulalos cos ácidos e cos aparellos dos que xa me falara, que se volveran manteiga pura, e daquela metelos nun sobre era tanto como mandarme unha presada de queixo remexido.

Púxenme a ler todo aquilo, naturalmente enfeitizado, á tradución me refiro, que viña en francés, pero eu anoseina seguidamente, e aquí está, que aquí a tedes, o máis literalmente posible para non perde-la súa veracidade histórica:

Fíxose esta Crónica bretonante (bretona, do país bretonante), por mandato de Dom Mailoce, Princepts Eclesiae Britannia Monasterium Maxime, glorificando ao seu tío Murdoc, de felice memoria.

Saiban cantos a vexan e entendan cómo é ben certo e sabido que os pastos do Campo de Oso foron gañados polo noso Murdoc, á perpetuidade, loitando coa asistencia de Deus contra eses godallos de Sisnando Meirego. Florinda Meirega, que Deus a garde onde a teña, sendo doncela de quince e filla de Sisnando Meirego, Tenente do Castro de Meira por mandato de Galaor, conde de Superata, foi requirida de amores polo noso Murdoc, co escalamento das tres cercas do castro, na noite máis pecha deste século, e con só acariñarlle as meixelas e con só bicarlle os seus cabelos liros, combados en mil bucles, Murdoc tivo por certa a extraordinaria beleza que dela proclamaba o bardo Rairiz da Pastoriza nas súas trobas.

Descuberto por unha sentinela do forte meirego, Murdoc non puido fuxir, non quixo fuxir, sen levar consigo á doncela, como é de lei nas regras de conquista, así que aquela noite, avisados tódolos guerreiros que oíron o corno de Murdoc, presentáronse no conventus, onde Mailoc os declarou, de iure, marido e muller, se ben de facto non puido ser, obrigados como estaban a cumpri-las sete noites de Tobías. Florinda, aceptando os usos e mailos costumes bretóns, deitouse na tenda de Isolda, nai do seu desposado Murdoc, e daquela, sabéndose amada do seu raptor, ¡nin sequera chorou!

Esta que aquí se relata é a verdadeira historia de Murdoc, bretón ilustre, que non tería que escalar a torre meirega de haberlle concedido Sisnando aqueles esponsais coa Florinda, segundo lle pedira Mailoc en nome do seu tío, de paso que pretendía en dote as pasturas do Monte Verde, con cuios campos, abas e vales, en troco de recoñecer a Florinda como princesa electa da tribo bretona, que así se decidira, e así se escribira, no Concilio dos anciáns.

Malia sexa, e que Deus confunda, a Galaor, indigno conde e conde indigno de Superata, que con tres mulleres vivas, e todas cabe del, pretendía xacer coa Florinda Meirega, en pacto secreto habido co Sisnando Meirego, home vil e pai desnaturalizado, que por tal o temos.

...
Alancando nas vacas bretonas que, polo nevarío, baixaban pastar ao Crecente Minio, os criados e demais foreiros de Sisnando Meirego fixeron nelas gran mortaldade, así que a pobreza bretona clamou contra da beleza de Florinda, que tales desgrazas lles ocasionaba; mais non consentiu Murdoc que as nosas xentes pasasen privacións, nin lle era posible, nin quería, rompe-lo vínculo bendito polo seu propio sobriño, Mailoc, cumpridas como estaban as sete noites de Tobías, así que, nunha daquelas de lúa minguante, con dez dos seus homes máis esforzados, encordou vinte vacas e un touro da gandería meirega, que estaban pastando nos campelos da Irimia. A cabalo do boi cabestro púxose Murdoc, domado e arramalado cun viorto de xestas, que así lles foi posible trae-lo gando arroubado en vindicación, para estes currás da Bretoña.

Pasaran seis meses, seis meses pasaran, e Florinda, sentíndose nai, quixo visita-la súa, para que a acollesen en paz, que así, de paso, non perdía os seus dereitos, que ela outros irmáns non tiña, e tampouco sería xusto que fosen herdar aqueles estados meiregos os seus curmáns, nados e criados no territorio de Polux.

A Meira foi soa, sen escoltas, e de Meira novas non viñan, nin as sentinelas do feroz Sisnando lle deixaban cruza-los foxos ao cabalo de Murdoc, impoñéndolle a humillación de que tiña que pasar a pé, desmontado e sen armas. Nin valeu a mediación do bispo Mailoc, así que seu tío quedouse incomunicado da súa Florinda, xa proclamada e recoñecida como princesa bretona.

Tempo adiante sóubose que nacera un meirego de dúas razas, que así o cantaron aqueles pastores do terrorífico Sisnando, daquela que subiron aos magostos da Bretoña por indicacións da súa princesa, que non renunciaba a ser bretona adoptiva. O neno foi baptizado de Vermudo, que para os meiregos significa “xabaril, porco bravo”, por un anacoreta da Irimia, que era coñecido como Bubdelio o Eremita, alí mesmo, nas frías augas do Pedregal, augurándolle rexo e forte.

Murdoc, no ínterim, desesperado polo secuestro en que tiñan á súa dona, e tamén ao seu fillo, chamado a ser príncipe bretón, que mal o podía ser sen cambiarlle de nome, que lle querían dicir Biniaouer, que en bretón significa “gaiteiro”, “harmonioso”, ¡todo o contrario dun xabaril!, dispúxose a reta-lo Sisnando, pero Mailoc, seu sobriño, máis prudente có tío, aconselloulle que non era propio da nobreza bretona lidar cun vello, por feroz que fose e por mal que se portase. En vista diso, Murdoc retou a tres cabaleiros escollidos polo propio Sisnando, establecéndose naquela ordalía, naquel xuízo de Deus, que se sobrevivía Murdoc, Sisnando daríalle, ademais da Florinda e do seu fillo, tres veces dez vacas, así como a dote de tódalas terras que estaban gozando aqueles foreiros cos que ía lidar.

Un por un, á forza de golpes, en nobre lida, rapidamente, Murdoc rematounos no campo da pelexa, mesmo diante do Castro Meirego, ¡como corresponde a un cabaleiro bretón! Naquel intre, mentres se refrescaba Murdoc, xa disposto a subir á fortaleza para levarse consigo á súa familia, achegóuselle polas costas o pérfido Sisnando, con intención de segalo polo gañote. Quixo Deus que a espada do bretón aínda non estivese na súa funda, así que daquela mesmo, apercibido do perigo polas olladas da xente que estaba enfronte, revirouse Murdoc, feito un lóstrego, e dun tallo gadañoulle unha perna ao Meirego, que no inferno estea, polos séculos dos séculos, amén.

Tempo adiante, morto o noso Murdoc, á idade de corenta anos, das feridas que recibiu nestes campelos do Monte Verde pelexándose cun oso branco que nos tiña aterecidos, todas estas ribeiras, ata a mesmísima fonte do Eo, pasaron á tribo bretona, en comunidade de pastos, xa que, morto tamén o seu fillo, aquel Gaiteiro, a nobre princesa Florinda herdeiros nos fixo a tódolos seus vasalos, en común.

...

A data deste documento estaba tan borrosa que non lle foi traducible ao Filólogo, pero o resto valeu a pena; ¡valeu un pipote de viño, sen IVE, que non mo cobrou Gavín! Valeu, e vale aínda, para demostrar que os preitos de veciñanza..., ¡pérdeos aquel que os gaña! ¡Cantos misterios da Historia andarán por aí, perdidos, empoeirados, como pasou neste caso; rexistrados en pelellos que desaparecen coa podremia nos faiados das casas! Estou seguro de que se os Museos pagasen por eles unha arroba de viño…, ¡daquela reaparecerían, todos, a borbollóns, coma o Guadiana!

-.-

Notas:

1.- O Filólogo francés, aquel señor que me fixo esta tradución, para máis lucimento, supoño, ata me pasou algúns parágrafos directamente, ou sexa, en bretón, explicándome as queixas que tiña o Murdoc en contra dos frades de Meira, protexidos e/ou conselleiros do tal Sisnando, -indubidablemente anteriores aos do Císter, -que as omito nesta segunda tradución por brevidade, deixándovos tan só o seguinte parágrafo, que me resultou especialmente divertido: “C´hweh merh gwerh war c´hweh marh kalloh ha c´hweh manah war o lerh”. Deumo anosado, e significa: Que as mozas sexan virxes, e que os seis frades (de Meira) sexan uns godallos, ao de hoxe non me desacouga.

2.- Superado o seu paganismo, á bisbarra de Polux chámaselle, simplemente, Pol.

.../...

Pasa a

SUCESOS INCRIBLES

-III-

Xosé María Gómez Vilabella