SUCESOS INCRIBLES -III-

.../...

¡Canta aaugaaa...!

A.Trillo

Esta historia tamén é histórica, rabiosamente histórica; ou case habería que dicir, prehistórica, ¡pois vaia que non choveu por min desde entón!

O de que é certa dedúcese de que a muller que lla contou á miña, daquela que estivo de Mestra no Incio, non tiña sona de mentireira; ¡de papona, si, que papaba canto lle dicían! A min contouma a miña rapaza, daquela, un día que a fun ver, o que adía ou rubrica outra seguridade, pois non é de noivos dicirse mentiras; ¡non desta clase!

Nenos da escola do Incio, pero da actual.

-¿En que te baseas para afirmar que esa muller, esa que sempre a vemos coa sella na cabeza, con esa rodeliña de pallas, da casa á fonte e da fonte á casa, non é unha mentireira? ¡Mira que se algún día poño isto nun libro dos meus, dos que chegarei a escribir, Deus mediante, daquela ti asumes unha certa responsabilidade! -Comineina, todo serio, pois é como hai que falarlles ás rapazas.

-Home..., eu penso que é unha muller de ben, pois os de por aquí mírana con respecto, que non en balde, pero si de balde, foi criada dunha marquesa; e logo está iso de que confese tódolos domingos, máis cá min, que eu por veces non consigo atopa-los meus pecados, que non sei onde se esconden cada vez que pretendo baleira-lo saco; ¡igual é que non os vexo, de cativeiros que son!

-¡Muller, o quid está en saber se che contou esa historia antes ou despois de confesarse! -Tratei de puntualizar, que é unha calidade moi galega, atávica en nós, acaso vida, herdada, daqueles suevos da cabeza roiba e cadrada.

-Nisto si que me metes nun apuro, pois desa circunstancia non me lembro. Pero ti, cando a contes, di, ou pon, aquilo de, díxome, díxomo, un paxariño do papo roibo, deses que pían con sinceridade, e non o cuco, que sempre o buscamos onde non está...

Con esta filosofía tapoume a boca. Pois ben, coas mesmas reservas lembro esta historia, e así a conto, ou repito, tal cal:

Aquela Marquesa era da Coruña, ¡que é de onde son a maior parte delas!, e tanto lle preocupaban as engurras, maiormente as do ventre baixo, as de debaixo das enaguas, que deu en tomar tódalas augas de Galicia, ¡a eito!, que lle dixeron que nada coma iso para estira-la pel, ¡tódalas peles! ¡Mellor que facelo co ferro da roupa!

Tantas tomou, alcalinas, ferruxinosas, líticas, sulfurosas..., que chegou ao Incio, bebendo os sete beberes. Alí, en Ferreira, parou na casa do Bértalo, que tiña unha filla, a Elia, aquela que se confesaba tódolos domingos... ¡Un sol de criatura, tan fermosa como inxenua, e tan relixiosa que adoraba ao seu cura máis aínda que aos evanxeos, pois o crego falaba coma Deus, ¡en latín!, e os evanxeos había que explicalos para entendelos!

¿Seguides a historia? ¡Pois eu non, que teño para min que o Fillo de Deus o que falaba era arameo, que así lle chamaban daquela ao galego da súa Galilea!

A todo isto a miña dona do que tampouco está certa é de se aquela vella, a do Incio, se chamaba, realmente, Aelia ou a Elia, pois a xente dicíalle das dúas maneiras. A miña opinión, nesas trécolas, fora esta:

-Se trae ese nome copiado, plaxiado da muller de Teodosio o Grande, aquela paisana era coñecida como Aelia Flacila Augusta... ¿Oes, agora que me decato, iso de Flacila, non che soa a fláccida, xa que ese era o problema daquela Marquesa das augas do Incio? Á Teodosia chamábanlle así os nosos paisanos cando lle ían pedir recomenda para que os seus fillos fosen ao Servizo... ¿Nena, capiscas? ¡Mira que pedir unha recomenda para irlle ás guerras ao seu Emperador, mentres o tal Teodosio facía na media...!

¿Adiviñades que me contestou, ela, a miña, a miña moza?

-Se ti soubeses tanta Historia como presumes saber, daquela non ignorarías que aos nove meses de cada guerra producíase unha multiplicación partenoxénica do inimigo; quere dicirse, sen pais, de tódalas vencidas, de modo e maneira que cada guerra producía o cento por un, ¡cen nenos, en substitución de cada milite, de cada guerreiro morto! ¿Sabíalo, ou non?

O que me estrañou foi que o soubese ela. Aquelas profesoras da Normal de Lugo, tan sabidas e tan ensaiadas, ¡tan ensinantes!, pero de saia longa..., ¡canto padecerían no seu subconsciente! Pero volvendo á historia da boa señora:

Foi o caso que a rapaciña, Aelia, (¡quen diría que aquela pobre muller, encurvada debaixo da sella, foi nos seus días unha moza garrida, como son tódalas do Incio, que de aí lles vén ese cognomen, de que valen para inzar!), tan ben coidou na hóspede, naquela Marquesa da Coruña, que a gran señora deixouse seducir dunha serva tan servil, unha auténtica doncela, en toda a extensión do termo, e con iso deulle palabra ao Bértalo, ao pai da rapaza, de facela herdeira se lla deixaba levar consigo, para ensinarlle maneiras, e coas maneiras, “la ciudad herculina, que es puerto de mar”.

Amañaron a viaxe de volta, aos poucos días, ¡pois resulta que as augas do Incio tampouco desengurraron á Marquesa, e para iso, e para máis, tiña o seu Arteijo!

A rapaza viaxou todo o tempo no pescante do carromato, con Colás, que era o mozo daquelas mulas, que aínda que o asento era duro, con pouco forro, Colás resultaba máis falangueiro e de mellor compañía cá Marquesa, pois a boa da señora, se cadra de tantas augas, e coas bochas da estrada, deu en peidar, con estrondo e con cheirume, asemade, ¡coma un volcán, coma unha fervenza de xofre!

Parando e bebendo polo camiño, onde fixo falta, fosen termais ou non, amén dos frecuentes chocolates, que xa se sabe que ás marquesas, desde que tal produto se coñece, con iso do chocolate sáenlles patas de galo, ¡pero o que é engurras na barriga, maldito cousa!, camiño da Coruña foron chegando á Ponte vedreira da súa Pasaxe.

Á vella, xa desde Betanzos, todo se lle volvía preguntar aos do pescante que se vían o mar.

-Señora Marquesa, ¿que lle pasa co mar, que tanto lle tarda por velo? ¿Ten algunha débeda con vostede, ou é que lle chama mar ao seu Mar-qués? -A rapaciña, aquela moza do Incio, non andaba mal de lóxica, pero ignoraba a viuvez daquela dama dos sete corsés, ¡que por algo os usaba! Aquela inxenuidade custoulle unha reprimenda de órdago:

-¡Estúpida! O mar é unha bañeira..., ¡máis grande cás daquel Balneario do voso Incio!

Balneario do Incio

A rapaza entrou en prudencia, así que, oíu e calou, pero cando alcanzaron a ve-la “bañeira”, algo máis adiante, desde a Ponte Vella, abriu a boca canto lle deu de si, deste xeito, “¡Caanta aaugaaa ...!”, e xa non a cerrou ata que entraron nas cocheiras da señora Marquesa, que tiña o pazo na mesmísima Coruña, no Ensanche, por xunto das hortas dos Garaxes, que os vellos ben saben onde é iso, ¡así que, preguntádelles!

A pobre Aelia non puido descansar, de preocupada que se sentiu, ¡nin co mallada que chegou!, así que aló á media noite espertouse co pesadelo de que se baleirara a tal bañeira, e daquela a súa señora, a súa protectora, a súa Marquesa, emperrábase en que a enchese Aelia, ¡a baldes!, sacando a auga do pozo dunha horta, nos mesmos Garaxes.

Presa daquelas inquietudes, sen conseguir pega-los ollos, decidiuse, e púxose aqueles carpíns de la branca que levara do seu Incio, ¡por se as friaxes coruñesas...! Coa mesma, foise á casiña terreira do portalón, que era onde vira a cama do cocheiro, aquela que descargaron da equipaxe, pero..., ¡o rapaz non estaba, nin na súa cama nin nos arredores!

Rilando nos dentes de tantos medos acugulados naquelas experiencias atroces, volveuse ao pazo, ao edificio principal, á gran mansión, e daquela decidiuse a esperta-la Marquesa para que a sacase de dúbidas, que se ía ser herdeira súa, iso algún dereito, algunha confianza, lle daba. En calquera dos casos, Aelia non estaba disposta a herda-la bañeira da Coruña, que lle collera un medo infinito, tanto se a tiña que reencher como se por un descoido afogaba nela, ¡antes da herdanza!

Entrou decidida, pero tamén algo temerosa, naquela cámara dos cortinóns cor púrpura que tanto arrepío lle causaran cando lle axudou á Marquesa, que ben sabía daquel sitio posto que a tivo que espir de arriba abaixo, corsé incluído, ¡e a máis diso, darlle fregas con aquela augardente alcanforada que cheiraba peor cás meigas! Iso á parte de lavarlle os pés con auga quente e sal, que todo naquela muller era a base de auga, fose fría ou ardente. ¡Fíxoa boa, pois resultou que a Marquesa, a tal hora, tamén debía ter medo, pois estaba na súa cama, na monumental, toda ensortellada co Cocheiro, coma dous ourizos; tan apiñados, tan arrecunchados coma as dúas tapas dunha cuncha, que non podía ser máis!

Nin que dicir ten que a mucama sobresaltouse, aínda máis do que xa estaba, pois nunca tal vira..., ¡salvo nas cadelas!

-¡Naiciña do Ceo! ¿Que fai vostede, así, co Colás, tan apertada, feita un novelo? ¿Quere que a estalique para enderezala, para volvela ao seu?

Pero a vella tan impasible e tan natural, ¡coma sempre!

-¿Muller, que lle vou facer? ¡Veuse comigo á cama, para defenderme mellor, de cerca...; maiormente por se entran ladróns, agora de noite, que nas casas ricas, xa se sabe! ¡Este criado éche así, tan fiel coma se poda ser! ¡Nunca outro tiven da maneira!

-¿Ai, si? ¡Daquela, parabéns! Señora Marquesa, iso está ben, afellas que si..., ¡por se a arrouban, pois daquela a miña herdanza iría a menos!

Neste punto do relato eu preguntáralle á miña dona que como explicaba a tal Aelia aquilo de volverse para o Incio..., ¡sendo herdeira dunha Marquesa tan afectuosa, tan afectuosa e tan rica!

-Espera, rapaz, ten paciencia, que aínda non pasou o tren polo Oural... ¡Precisamente, por non ter paciencia, a pobre Aelia nunca a Marquesa chegou!

-¡Pouca xente hai de palabra! -Presumín un pouco, dándome de experimentado, de home de mundo, e máxime co acomplexado que andaba eu coa miña moza, ¡que por algo era Mestra! Seguín elucubrando: -Iso da nobreza herdada, iso de que os méritos persoais dos próceres pasen aos fillos, e por aí adiante, fai que ás veces saia un herdeiro..., ¡pois iso, que non sexan nobres, que non sexan de palabra! -Atrapalleime de tal xeito que...; ¡ben, para que explicalo, que xa se sabe que os rapaciños póñense presumidos e nerviosos cando refrescan, cando parrafean coas mozas!

-Non, non é así, que a Marquesa da Coruña, de palabra, era; ao parecer; pero esta moza do Incio era unha fuguiñas, e non soubo esperar... ¿Entendes?

-¡Veña, avanza, que a este paso, cando acabes de contarme esa historia tan curiosa, ese tren, o que baixa de Madrid, xa estará en Lugo; e para daquela tamén serás vella, con patas de galo, coma a señora da sella!

A rapaza non se me enfadou, pero seguiu ao seu ritmo, ou máis ben, ao ralentí, como para intrigarme, ou para facerme rabiar:

-Foi o caso que cando espertou Elia, pola mañá, oíu uns timbrazos na casoa, no pazo quero dicir, tan alarmantes que mesmo saltou da cama, dun brinco; entón, sen pensalo dúas veces, agarrou coas dúas mans a súa mesiña de noite, un moble de nogueira que pesaba lo menos unha arroba, e aló se foi, ben armada, ao camarín da Marquesa..., ¡disposta a defende-la súa herdanza! Pero alí, naquela peza, o único ladrón visible era o Cocheiro, que seguía na cama coa Marquesa, enrolado, mesmo pegado, e tan fachendoso coma sempre.

-¡A ver, Elia, -dixo entón o Colás, cunha voz autoritaria que a puxo máis nerviosa aínda, e daquela soltóuselle a mesiña, -faille o chocolate á señora Marquesa; e de paso, deixa o meu na cociña, que baixo agora mesmo, para prepara-lo coche, que saímos para Arteixo, todos, aos baños! ¡Veña, espílete, e deixa de mirar para nós, que xa sabes de que vai a cousa, ou queres participar na festa!

Cando levaban un mes, seguido, con aquel trasfego da Marquesa, de noite ben gardada polo Cocheiro, pois aquilo si que era defendela co seu propio corpo, que outro tanto non fan eses Gardes de Corps, e mais chámanlles así, e polo día de baño en baño, que cando non tocaba Arteixo íanse ao de Carballo, na propia tartana, Elia decatouse de que sen durmir polas noites..., ¡nin tódalas augas do mundo lle quitarían as engurras á súa madriña, á súa protectora! Así que, ¡por fin!, atreveuse a dicirllo:

-Señora Marquesa, coido que me tería que facer ese testamento, que vostede vai a peor, pois con iso de durmir e non durmir, co Colás de xustillo, sempre de garda ao seu redor, o medo aos ladróns quitaráselle, pero o que é as olleiras..., ¡xa me preocupan!

-Ten paciencia, muller, -contestoulle a señora-, que cando veña o verán, daquela deixo de ir aos balnearios e quedo na Coruña, para bañarme no mar, en Riazor. Será entón cando teña tempo de ir ao Notario, para recoñecerte por filla, que se tal non fago non poderás herda-lo título de Marquesa... ¿Entendes? ¡Cousas da Lei!

O verán en Galicia xa se sabe que tarda en chegar, e de chegado varía moito, que igual cae en martes, ou en mércores, ou en venres, pero sempre con r de rápido, que ao domingo cústalle chegar, así que a nosa Elia derretíase de mala maneira naquela agarda.

 
Quen seguía rexo e forte, coma un buxo, cada vez máis, era o seu cocheiro, o Colás, e iso que tamén durmía pouco, case nada, ¡con aqueles socorros, con aquelas gardas tan íntimas, tan nobres, tan fieis...! Se cadra facíao de día, o gran pillín, nos asentos do coche, mentres a Marquesa trasfegaba nas augas, ¡que nin enaguas se poñía, para non mollalas!

Pasaron dúas ou tres semanas máis, sempre naqueles trotes, naquelas viaxes, ¡pero do verán nin trazas, que xa se sabe que quen espera, desespera! Entón a Elia volveu á carga coa protectora, que aínda non a recoñecera, e por iso só a podía chamar “Madriña”.

-Señora Marquesa, miña Madriña...; perdoe o atrevemento, pero estiven matinando que se casa comigo ese Colás, daquela podía durmir comigo, el, legalmente, nunha habitación de par da súa, que así tamén lle facía a vostede a garda persoal desde cerca, pero, iso si, sen quitarlle o sono, que vostede, desta maneira, co Colás tan pegadiño, e con eses sobresaltos na súa cama, noite tras noite, vai a peor. ¡Pobriña, estase quedando coma un xunco!

Contaba Elia, contouno no seu Incio, que a Marquesa non lle aceptou aquela proposta tan..., razoable, alegando que na outra cama o Colás igual se durmía, e na súa tiña ela bo coidado de que tal cousa non pasase. Naquela disxuntiva Elia desesperouse e..., ¡nada, que tirou de billete, na Carrilana, e volveuse para o Incio, disposta a inzar, con tal de que os homes quixesen colaborar; de paso, a pasear naquelas sellas da auga, coma unha veciña calquera! ¡Adeus Coruña, adeus título, adeus Marquesado!

-¿Non lle preguntaches o por que, o motivo real, que iso que conta non é convincente pois o verán, tarde ou cedo, pero volve tódolos anos, así que esa Elia non tería tanto que esperar polo recoñecemento prometido, ou sexa, pola súa adopción? Con algo máis de paciencia, co recoñecemento notarial, chegaría a ter un marquesado histórico, ¡pois a historia da Grandeza de España non se fixo nun mes!

-Ti ben falas, rapaz; pero o que non comprendes é o medo que tiña esa Elia de que a Marquesa se fose ás augas..., do Purgatorio, sen testar, que cada día, a pobre, engurrábase máis e máis, ¡e o verán, aquel ano, estaba de punto, igual que facemos no Maxisterio!

Quedei meditando, a ver se atopaba unha explicación lóxica, que a poucos vin tira-la casa pola ventá:

-¿Non sería que esa Aelia, ou Elia, ou como diaño se diga, daquela tivese medo, ela soíña, no seu cuarto, coa de cousas que pasarán na Coruña...? ¡Xa sabes, un porto de mar, un balbordo da piratería, tan apetecible que ata se prendou del un tal Sir Francis Drake!

-Nada me dixo, pero, agora que o mencionas..., ¡tamén pode ser! -Conformou.

-Vaslle preguntar a esa veciña, á famosa Elia, cando a vexas, polo nome daquel cocheiro, que me gustaría seguirlle a pista...

-Ben cho dixen; ¡Colás! E non sexas reiterativo.

-¡Os apelidos, muller; os apelidos! -Maticeille.

-¿Iso, para que, pois agora ese negocio, esa herdanza, non ten remedio? ¿Quéreste ofrecer de Asesor Fiscal...?

-Non, que para iso tamén será tarde; trátase de curiosidade intelectual, pois teño o presentimento de que un rapaz tan resistente, e tan cuco, aínda estará vivo, así que, cando vaiamos ti e mais eu á Coruña, na nosa lúa de mel, daquela teño que buscalo, para que me conte, ao detalle, como e de que maneira chegou a Marqués, pois en vista da defección da Elia, outra herdeira..., ¡imposible!

-¿Que se chegou a Marqués...? ¡A Marqués só se chega por herdanza, que as Marcas que ti dominas son..., comerciais!

-¡Diso non teño dúbida! E non só chegaría a Marqués un cocheiro tan..., tan fiel, senón que incluso casaría, ben casado, e hoxe será o tronco dunha familia moi, pero que moi, aseñorada. ¡Seguro! Igual hai niso unha historia das boas, das verídicas, para amecer ás miñas Memorias...

-¡Estás peor cá Elia! -E fíxome o aceno de barrenar na súa sen.

-Rite canto queiras, pero cando che diga, aló na Coruña, apuntando co dedo, “Mira, ese señor, ese das luvas, é aquel Marqués, o de marras, aquel que foi auriga dunha dama engurrada...”, vasme dar crédito.

Tempo adiante, moito despois, que xa levabamos media vida na Coruña, lembreime do caso e deume por preguntar no Casino, que é un sitio axeitado: ¿Un Marqués que foi cocheiro dunha Marquesa...? Pero todos se rían de min, a cachón, pois os grandes berces non admiten canetas de trobo, ata que un día topei, no propio vestíbulo, cun rapaz que me dixo:

-Temos que falar..., para que deixe en paz aos meus antepasados!

-Daquela empeza ti, xa que me interpelas.

-¡Trátase de evitar unha difamación! Mire, os marqueses, igual có resto da nobreza, vimos de grandes guerreiros, de homes rexos, condutores de pobos, ¡mais, para entender iso, hai que ser nobre!

Aquel..., ¿señor?, era elocuente, en efecto; claro que eu tamén souben responder:

-O Marqués que busco éralle rexo, por suposto que si; e tan baril..., ¡tanto, que gastou unha Marquesa, enteiriña, en cuestión de meses, e deixouna tan escorrida, tanto, coma os farrapos dunha gaita! ¡Un tío pistonudo, dos de dez estalos..., seguidos! ¡Vostede recórdamo..., de verdade; así, no seu porte, nesa afouteza, nesa seguranza...!

O señorón das luvas, e digo “señorón” pola súa categoría, que de idade ben novo era, quedouse mirando ao infinito, con máis asombro que se daquela se baleirase, de súpeto, a badía da Coruña. Levoume a un reservado, deses de xoga-los cartos, no mesmo Casino, e díxome, con toda sinceridade e con toda nobreza, ¡que tal era a súa!

-¡Pobre vella e pobre avó, cantos traballos non pasaron, insomnes, acotío, naquelas noites interminables, trémulas: ela, para deixa-lo seu título asegurado, para non decepciona-lo seu Cupido; e meu avó, aquel gardián das febres senís da boa señora, que tivo que ser recoñecido de fillo nos rexistros dunha nobreza marcadamente pacata para herdar aqueles brasóns...! ¡Cousas da vida, que sen fatiga e sen méritos, nada se ten!

-¿Logo, vostede...; non me equivoquei? -E coa mesma permitinme unha palmada no seu ombreiro, que xa foi ousadía, ¡un vilán fronte a un Marqués!

-¿Para que nega-la evidencia? Xa que vostede é un investigador tan obstinado, terei que dicirllo: eu son fillo dun fillo daquel Marqués que non era fillo da Marquesa, senón outra cousa, ¿entende?, mais, para herdala, tivo que ser recoñecido por tal, ¡in artículo mortis! Meu avó era tan listo, e tan armante, que despois de despacha-la Marquesa, con todo luxo de satisfaccións, iso si, ¡casou coa filla dun armador de buques!

-¡Que armante...! ¿Quererá dicir, amador; un amador profesional, que iso foi, non si?

-¡Tamén o era, en efecto! ¡Un artista! O caso foi que aquel amador, ou armadanzas, ou gardacostas, sempre a velas vir, sempre ad utrúmque paratos, disposto a todo, chegou a armador-consorte, e co seu prestixio, a flota de seu sogro saíu a flote, que meu bisavó materno era unha potencia en cartos pero algo descoidado na administración. Xa sabe, iso do ciclo da fortuna, os ciclos económicos... Dese xeito chegamos a ser Marqueses..., ¡por terra, mar e aire, que eu son piloto, piloto de caza! ¡Cousas da Historia...!

Despedinme daquel rapaciño, daquel Marqués tan..., ¡amarquesado!, lembrándome daquela servente do Incio, ¡unha mucama que cobraba en promesas!

Cando llo contei á miña dona non mo creu. E así estamos: ¡Eu, que non creo que Elia contase aquela historia con rigor histórico; e a miña muller, que non hai quen a quite de que tódolos títulos teñen unha grandeza orixinal, ou máis exactamente, sen pecado orixinal! ¡A xente arrastra consigo cada historia, que se fosen ben contadas...! ¿Incrible, ou non; esta tampouco? ¡Pois, se vos fixades, o difícil non está en cre-las historias senón en lograr un mundo de xente nobre..., con historias limpas! Como di unha Socióloga que coñezo eu: ¡Ben cho digo, pero o caso é que me entendas!

         -.-

O petróglifo de Caión

A.Trillo

Falárame desa cousa tan misteriosa precisamente un soldado do propio Caión, Laracha, daquela da guerra de Ifni, que me fora recomendado por un amigo común, compañeiro meu de profesión, que era da Coruña. O caso é que andei buscando o nome daquel rapaz entre os meus papeis, pero non fun quen de atopalo; seguramente foi ao lixo nalgunha limpeza xeral, ou ordenando maletas en calquera dos meus traslados, cousa que sinto moitísimo agora que din rematada a miña investigación, e que por fin me decido a publicar o esclarecemento dese misterio do petróglifo de Caión.

O porto de Caión

Aquel soldado ben que o recomendei, e tan ben o recomendei que o colleu o Páter do Grupo de Tiradores de Ifni, de asistente seu, pero na toma do Gurrán, cota 305, mentres aquel asistente - sancristán montaba uns cabaletes para a Misa de Campaña, veu pola súa retagarda un pacco, un Muhammad, un daqueles fillos de..., ¡de Ben Hamú!, e zorregoulle un tiro na caluga, tan de graza que o pobre rapaz foise para o Ceo de Mulana..., ¡antes de empeza-la Misa! Diso quedáronme os maiores remorsos, que se non o recomendase tan ben recomendado, seguro que seguiría descargando sacos de víveres no embarcadoiro de Sidi Ifni, ata que lle chegase a Licenza, sen maiores emocións, e hoxe habería unha solteira menos en Laracha; ¡ou unha divorciada máis, segundo cadrase, co moceiro que era aquel rapaz!

 
Debíalle un respecto ao meu enchufado, e lembrándome del, na primeira licenza - colonial que tiven recaín por Coruña para preguntar por ese petróglifo que tan intrigado tiña ao soldado - sancristán, pois, coñecedor da miña afección pola Historia, ata me pedira, daquela de Ifni, que lle axudase a investiga-lo seu misterio, o significado, daquel labirinto. A súa teima era que había un dito de que aquel petróglifo era a firma dun pauto co demo por culpa dun crime que houbera naqueles arredores, na noite dos tempos.

 
Co fracaso antedito, co remate en traxedia do meu primeiro favor, no segundo tiña a obriga moral de poñe-la miña alma, en solitario pero a plena potencia, para dedicarlle ese esforzo postmortem. Xa pasaran anos, moitos, desde a Guerra de Ifni, aquela…, ¿sublevación, insubordinación?, silenciada por don Hermenegildo da vergoña que lle deu semellante imprevisto militar, ¡e menos mal que lle coincidiu ter alí ao mellor dos seus xenerais, o laureado Mariano Gómez-Zamalloa e Quirce, que saldou aquela…, ¿reconquista?, con só un milleiro de españois, entre mortos, feridos e desaparecidos!, e logo que do que segue case non me atrevo a dicilo en público, que ben sei o incrédula que é algunha xente, que ata pode haber quen se ría de min, pero o caso foi que, estando en Roma, precisamente por xunto do Coliseo, sentín unha especie de sopro na caluga que me empuxou cara ao señor aquel da cámara fotográfica, que estaba quediño, retratando non sei que, a dous pasos de por onde pasaba eu a tal momento:

-Buona sera, signore, e perdoe a miña torpeza, que lle terei desviada a cámara, sen querer, pero o caso é que non sei que forza misteriosa me empurrou a turrar contra vostede.

O arqueólogo, alemán por máis datos, un chapurreiro do italiano, coma min, tamén por máis indicios, resultou ser unha persoa amable e comprensiva; iso ademais de sabio; así que non só obtiven que me desculpase senón que acabamos no meu hotel, tomando as cervexas da paz, que aquela si que foi unha pax romana, ¡na mesma Roma!, unha reparación do meu erro.

De tema en tema, pasamos unha semana retratando pedras e tomando cervexas; non sei como demos en falar dos suevos, ocasión que aproveitei para lamentar os poucos vestixios que quedaron deles na miña Galicia, fóra dunha abondosa toponimia. Dos suevos baixei aos celtas, pasando polo arramplado de tesouros que nos fixeron aqueles romanos, a puro látego, e de como nos obrigaron a construír, con semellante dialéctica, esas inxentes murallas de Lugo, ¡para a propia defensa, para a deles, fronte aos ataques dos aborixes, aqueles poemanos do bosque sagrado! Pero a todo iso a miña obsesión estaba no petróglifo de Caión, coma se tivese no cerebro un sopro, un eco, que me repetise, tic-tac, tic-tac, o tal nome. Por suposto que non levara a Roma ningunha foto da inscrición pétrea, pero si que a tiña, ben impresa, no meu caletre, así que alí mesmo, nunha folla do hotel, fíxenlle ao Herr Professor un esquema dos debuxos daquel petróglifo, que o encabezaba un tríscele coas puntas gamadas, para que me dese a súa opinión. Cal sería a miña sorpresa cando me dixo:

-¡Estas marcas son o referente dun labirinto, dunha cova onde un certo chalán do estaño tivo encerrada a súa serea, unha serea de auga doce! ¡Mira que eran brutos aqueles oestrimnios...!

-¿Que me di? ¿Coñece esta inscrición, este debuxo arcaico...?

-Pois si, que casualmente ese descubrimento fíxeno eu, hai anos, daquela que estiven por Galicia estudando uns petróglifos, que me indicaron que sería bo cotexalos con outros similares atopados en Portugal. Eu fun discípulo de Obermaier, ¿sabe?, e aquel señor deixárame inconclusos certos traballos de campo, pero o relato disto téñoo inédito, que se o publico vaino ler pouca xente da interesada neste asunto, da súa Fisterra, da hispánica quero dicir, pois alí téñenlle xenreira ao turismo científico. ¡Non o entenden, e sempre lles parece que mentimos, ou que lles imos arrouba-las pedras! ¿Arrouba-las súas pedras...? ¡Xa, xa; mellor sería que llelas arroubasen que arrincar, eles mesmos, os seus dolmens, ou machuca-los castros e mailas mámoas, con esas escavadoras de face-las pistas, as pistas e mailos pasteiros, ou meterlles cartuchos de dinamita, que iso fixeran a última vez que estiven en Caión..., simplemente para obter canterías, e menos mal que todo iso téñoo retratado coa miña Zeiss!

Quedámonos en silencio; eu, abraiado pola sorpresa, e o Herr, fretándose os ollos, máis ben para esconde-la súa mirada, ¡coa vergoña allea! De pronto enfrontouse comigo e díxome, en son de confidencia:

-Mein freund, como o máis probable é que, se volvo a Galicia, acabe cedéndolle as miñas notas ao primeiro dos periodistas que me invite a unha cervexa, pois, iso, ..., ¿quen mellor, que ti tes interese nesa cousa? Cando volva a München remitireiche pola Post eses papeis, e fai deles o uso, ou o abuso, que estimes máis conveniente, pois incluso podes publicalos como un descubrimento teu, que a min sóbrame gloria, ¡e cartos non me faltan! ¡Direicho, rapaz, que tes cara de comprensivo! Estou do cancro, pero négome en redondo a admitilo... Por iso che dixen aquilo de que cando volva a Galicia... Mira, a verdade, toda a verdade, é que nunca volverei, pero fixen a promesa de enganarme a min mesmo, ¡mentres non me agrave! Ben, o caso é que un investigador non pode traizoar a outro investigador..., ¡ou quen nos vai crer cando nos lean! Precisamos rodearnos dunha certa credibilidade...; ¡é unha cuestión do oficio!

Quedei abraiado, máis aínda, que poucas veces me terei visto en semellante aperta. Non recordo o que lle contestei, por suposto que con intención de animalo a ter esperanzas de vivir, iso si, pero teño claro que as miñas verbas foron tan torpes que serían contraproducentes se aquel home non tivese..., ¡xa non sei se dicir, a sinceridade dun sabio, ou a dun santo!

Moitos anos pasaron desde aquelas viaxes, e neste tempo mantiven inédito o relato dese petróglifo de Caión, pero agora que vou vello, aínda que non teño cancro, polo menos sabido, cerca da morte estou, e por lei de vida chegarame nun momento calquera, se cadra imprevisto. Neste brete, nesta conxuntura, ¿podo permitirme gardar aquel segredo, un segredo tan secreto e tan importante? Coido que, citando as fontes, non me abrogo mérito algún, nin arroubo nada, así que mellor será divulga-los achados daquel Professor, aínda que só sexa para que ninguén, no sucesivo, se tome quen sabe cantas molestas para seguir investigando un misterio que xa está resolto, ¡satisfactoriamente!

En síntese, e traducidas o mellor que puiden, aquelas notas do alemán viñan a dicir isto: Que é un erro moi estendido iso de que os pobos do Mediterráneo oriental viñan polo estaño, a por esa décima parte da aliaxe que precisa o cobre para converterse en bronce, ás illas Casitérides, pero hoxe temos ben estudada esa cousa. Nin hai tales illas, nin eran orientais aqueles mineiros.

A confusión veu de que os cretenses, que eran un pobo mariñeiro pero algo cretinos, en certa ocasión foron seguindo unha barcaza oestrimnia ata as Cíes, para descubri-la procedencia do noso estaño, e daquela, cando viron que os oestrimnios se perdían na bruma coándose entre as illas polo Freu da Porta, deron en remar, todos nerviosos, ceando unhas veces por babor e outras por estribor, de tal xeito e con tal mareo que as bocas das rías parecéronlles mares, e o Morrazo outra illa, pero máis grande, así que, cando rompeu o sol, e se puideron orientar, volvéronse ao seu país, costeando a Lusitania occidental, para atopa-lo Estreito, de onde enfiaron cara á súa Creta. Chegados aqueles espías a Knosos deron en presumir de que, ¡por fin!, atoparan as illas do estaño, pero que estaban defendidas por uns dragóns que fumeaban, ciscando auga quente polas nafres, que todo por alí era unha neboeira, infranqueable para quen non coñecese os pasos daquelas illas, precisamente das Casitérides.

O fondo da cuestión estivo en que certos oestrimnios aos que chegara a nova da cultura cretense, levaran os seus fillos para que estudasen aló, con aqueles filósofos peripatéticos de Knosos, que tanto sabían da terra, e aínda máis dos astros. ¡É fácil imaxinar cal non sería a estrañeza daqueles oestrimnios, habituais transportadores de cobre que baixaban buscalo ao Río Tinto para vendelo despois por tódalas ribeiras do Mediterráneo! Como bos galegos, gardaron o segredo, pero dispuxéronse a volver para as terras breoganís con aquelas arcas de velame de liño, de dez remeiros por banda, e coas mesmas dedicarse a levarlles estaño aos cretenses, para que pasasen da civilización do cobre á do bronce, ¡a cambio doutras ensinanzas, e doutros produtos, por suposto! Un daqueles estudantes, un daqueles oestrimnios, raptou unha muller cretense, que debía ser de nobre berce a xulgar polos seus adobíos, e veuse con ela para a illa do Faro, no lanchón, na dorna de seu pai. Dedúcese que de paso arroubou o tesouro do xeque, que moitas cousas típicas, deles, atopou e clasificou ese alemán na cova referida. Andando o tempo, o tal oestrimnio sentiu a tentación, -dedúcese por pura lóxica-, de volver a Creta cos seus veciños, con outro cargamento de estaño, pero a todo isto, ¿que facer coa princesa?

Aínda non se inventaran os cintos de castidade, así que optou polo máis consecuente, no seu criterio: Deixala con abundantes provisións, nunha gruta que coñecía o rapaz, que tiña a entrada polo mar. Como a cretense era de casa real, e por iso sempre vivira nun azumarat, nunha especie de torre de vixía, residencia señorial, rodeada duns foxos de augas inmundas, con crocodilos, que só podía franquearse pola pasarela dos eunucos, non coñecía outras augas, bebendo e lavándose da chuvia que se recollía naquela terraza en forma de funil da súa torre ou azumarat, das que aínda queda algunha en Creta, que eu mesmo andei por elas. Por esas circunstancias, a princesa, ¡de nadar, cero! ¡Prisioneira irremisible! Con esta seguridade, e como a gruta tiña buxeiros cara arriba, á montaña, por onde lle entraba luz abonda, pero nin unha cabra sería capaz de fuxir por aquelas bufardas do teito pétreo, a princesiña quedou illada do seu home, naquela viaxe, pero con despensa para meses, ¡para cantos durasen aquelas singraduras, e máis aínda!

O noso oestrimnio, seguindo aquel costume que tiñan de apunta-las cousas en forma xeroglífica, gravou nun penedo, cerca da cova, a forma da entrada ao labirinto da mesma, suponse que para identificalo cando volvese de Creta por se esquecía como era o acceso da gruta onde deixaba, ben protexida, a súa serea, unha princesa, que non era quen de saír a nado pola boca da ría, nin sequera na baixamar, pero que dispoñía de auga doce por aquelas filtracións da gruta; amén de leña, herba seca, abelás, landras, noces, mazás, cereais, etcétera, e tamén unha nasa para coller peixes e mariscos na boca interior da cova.

Deixoulle todo o que se coñecía daquela en materia de alimentación humana e animal pois, a xulgar polos ósos alí atopados, tamén había naquel antro unha cuadra ben provista de cochos, pitas e ovellas, animais dos que iría matando a rapaciña, ata que volvese o seu mineiro - mariñeiro. Se cadra porque tivesen mala travesía, ou por conflitos que se lles presentasen coa xente de Knosos, ou mesmo cos ribeiráns, cos bérberes dos países costeiros, o caso é que aquel oestrimnio tan aventureiro demorouse no regreso á súa cova, ¡e daquela chegou tarde! Fose por melancolía, por claustrofobia, ou por calquera das enfermidades que propiciaban aquelas humidades da caverna, o caso foi que a cretense liberouse do seu corpo, cativo e captivo.

O feito de que entre os restos da cretense e mailo seu enxoval, e os do mariñeiro oestrimnio, se atopase un espadín de bronce, evidencia que aquel cónxuxe tan celoso suicidouse ao seu regreso, coa desesperación e/ou cos remorsos de haber motivado semellante óbito para o seu gran amor, ¡para aquel amor exótico e celoso! O meu amigo, aquel científico alemán, tamén me explicou, por certo que con todo detalle, como atopou, ou mellor dito, como localizou, en Knosos, unhas téseras de barro cocido que, con carácteres fenicios, dan constancia do rapto da princesa Kneus por un Oestrimnio das Casitérides, alumno do sabio Minos. Descifra-las táboas foille posible grazas á colaboración doutro arqueólogo, natural de Ascalou, do que moito me falou, daquela, en Roma, que saíra a conversa debido a que eu lera certos libros seus, interesantes para un afeccionado á investigación histórica.

Tamén me mandou, desde München, un plano da gruta, a maiores do da súa situación xeográfica, as coordenadas, lonxitude, latitude e todo iso. O Professor xa me explicara en Roma que a localización desa gruta foille posible non só pola orientación obtida do labirinto de Caión, que por certo, coa erosión de tantos séculos, xa tiña daquela algo borrosas as liñas periféricas do gravado, que eran precisamente as do mapa costeiro, senón porque contratou un rapaz desa costa, un percebeiro avezado, para que lle localizase a entrada da espenuca referida, que lle tiña que servir para “filmar unha reportaxe da morfoloxía costeira”.

O bo do percebeiro cobrou un paquete de marcos alemáns, pero a filmación..., ¡na vida chegou a vela! Aquel Professor resultara tan listo e tan aproveitado que ben se coidou de sacar, de noite, na baixamar, tódolos seus descubrimentos daquel pecio extraordinario. Meteu ósos, espada, xoias e demais restos útiles, nunha maleta, e colleu a toda présa o avión, en Santiago, antes de que ninguén sospeitase do seu contrabando.

En München, como el era de por alí, ben coñecido na zoll do aeroporto de tanto que viaxaba, non soportou control de ningunha clase. Despois diso, no seu laboratorio de arqueoloxía pasou aquelas cousas polo carbono (C14), que así foi como obtivo a data, sempre aproximada, daqueles feitos, que resultaron do mil cincocentos antes de Cristo.

¡Como vedes, onte; case onte! Pola miña parte, e para sintetizar este relato, o único que vou engadir é que, cos mapas do alemán nas mans, aínda que bastante borrosos, que mos mandou feitos a lapis, coa salitre de tanto andar con eles pola beira do mar puxéronseme feitos unha ouca. Tamén busquei, e ata paguei, a uns percebeiros, con igual pretexto co da filmación submarina, pero foi tempo e diñeiro perdidos. Teño para min que, coa natural erosión, probablemente nunha marea algo forte, desprendéronse uns coios, e cos coios, unhas toneladas de terra, na mesma boca da gruta, así que, ata que o mar volva a desentullala, quedámonos sen accesibilidade, e ben que o sinto, pois maiormente aos rapaces das escolas coido que lles gustaría vela. En calquera dos casos, polo que a min respecta, era máis ben o cumprimento dunha curiosidade pois os restos daquel oestrimnio, tan celoso e tan aventureiro, e mailos da súa cretense, están agora no Museo de Antropoloxía de München, cun letreiro que di, “Parella de Knosos. Restos datados no 1500 a. de C.” Os do Museo, por desagradecidos ou adrede, nin sequera engadiron o nome do doador, así que menos ían especificar que aquela “parella” é de dúas razas, pois o mozo sería cretino, pero cretense, non.

Aquel oestrimnio foi realmente un gran celoso, máis que Otelo, pois o noso paisano, que ás probas me remito, curábase en saúde, ¡con tódalas precaucións! Temos unha terra cunha das Historias máis ricas do mundo; un vello, verde e prodixioso, país, pero como nos domina certo complexo de inferioridade, somos autodestrutivos, e por culpa diso, principalmente diso, dámoslles pouco valor ás cousas; así pasa que veñen os de fóra, atópanas, valóranas, e..., ¡quédanse con elas, ou as gozan, case sempre de balde, mentres que noutros países do mesmo Mercado, do europeo, e non quero sinalar que só teño dúas mans, venden incluso as lendas, por vulgares que sexan! ¿Canto nos darían hoxe por semellante espenuca? En Mallorca, sen ir máis lonxe, sen necesidade de chegar a Creta, póñenlles portas blindadas ás covas..., ¡que é o prudente!

-.-

PITHECANTHROPUS ERECTUS

A.Trillo

Déranlle escola en Suevos, de par da Coruña; unha escola mixta, de tódalas idades e cursos, daquelas anteriores aos Grupos Escolares estratificados, que así lles chamo eu. A miña parenta estaba satisfeita pois afirmaba que a xente de Suevos tiña un coeficiente intelectual por encima da media española. Tanto me chufaba os seus rapaces, que un día prometinlle visita-la escola, pola tarde, á hora de cerrar, para que me mostrase os traballos daqueles xenios infantís.

Suevos – Arteixo.

Efectivamente, mostroume paquetes de folios de exames onde os máis adiantados evidenciaban uns coñecementos de física e de química comparables cos daqueles alumnos do Bacharelato da posguerra.

-Estes cativos, estes rapaces tan pouco cativos, ¡igual te meten en catro apuros!

-¿En catro? ¡En corenta! Por exemplo, un día destes, en antropoloxía, ocorréuseme falarlles das teorías do evolucionismo, e daquela pinteilles no encerado os trazos físicos do Pithecanthropus erectus. Tan mal me saíu, que en lugar dunha fronte angulosa púxenlla rectangular; e logo que a barbiña, o queixo, saíume ríxido e prominente. ¡Un desastre de debuxo! Así que, antes que borrar aquelas liñas para face-las rectificacións, pareceume mellor colle-la esponxa e limpar todo aquilo, a feito. ¡Ah, pero non me deixou, nin empezar, unha cativa, das do medio, que xa a tiña por moi observadora!

-¡Señorita, non borre! ¡Espere!

-¡Teño que facelo, que non saíu ben, e as cousas mal feitas é mellor empezalas de novo; iso sempre que se poda meter a reversa! -Quixen aproveitar o meu fallo con fins pedagóxicos; ¿entendes?

-¡Señorita, está perfecto, tal cal! -E dirixíndose aos seus compañeiros, díxolles: -¿Verdade que ese Pithecanthropus erectus é cuspidiño no Manuel da Salustia? ¡Nin que o fixese cun molde de escaiola!

Non só estiveron todos de acordo, e daquela ríronse a estalar, senón que o grave foi despois, días despois, que souben que contaron esta anécdota nas súas casas, e agora tódolos de Suevos lle chaman Pithecanthropus ao Manuel da Salustia, incluso aqueles que nunca oíran falar de antropoloxía.

-¿Sábeo el? -Pregunteille á Mestra.

-¡Espero que non, pois como o saiba, vaime ao lombo, que é un tío coma un castiro; ademais, un forzudo, e traballa por aquí cerca, nun almacén de madeiras, así que, de tanto manexar táboas, ten uns bíceps coma eses levantadores de pesas! Se queres, incluso cho presento, que a estas horas acostuma entrar aí, nese café, antes de volver con súa nai.

-¿Con súa nai? ¿Logo..., é un rapaz?

-¡Mediana idade! Seu pai seica morreu na División Azul, e este fillo mesmo adora en súa nai, na Salustia, que por iso lle din, Manuel da Salustia, que fóra do traballo e desas voltas polo bar, nunca se separa dela, da súa velliña.

Ben, pois resultou que o tal Manuel, de prehistórico, nada, que os seus trazos eran do máis puro xermánico, ¡un típico cabeza cadrada!

Outro día que volvín por Suevos, e mo presentaron:

-Non sei se lle resultará molesto que lle fale disto, pero miña prima, que por certo o admira moito, entre outras virtudes polo que coida en súa nai, díxome que vostede é fillo dun..., ¡vaia, que seu pai morreu por aló, iso en..., en Chelcow! Casualmente acabo de estar alí, que me ensinaron onde foi aquela batalla na que interveu a nosa División Azul, aínda que outros me dixeron que máis ben morreron aterecidos de frío, todos ou case todos, pois os nosos non levaban indumentaria axeitada, e daquela..., ¡carambelos!

-¡Si, por desgraza, en efecto; teño entendido que algo diso houbo, á parte dos tiros! De meu pai cóntase que era tan adicto do pobo alemán, e non precisamente dos nazis, que seica se dixo, “Fágolles falta, e daquela aló que me vou, con eles, pois esa raza merece domina-lo mundo”.

-¿Non sería unha chamada...; non sei como dicilo, unha chamada dos antepasados, do espírito dos seus entregos, unha chamada atávica, que mire que en vostede reprodúcense certos trazos..., raciais…; quero dicir, do máis puro xermánico! Despois de todo iso sería natural, xa que estamos en Suevos...! A súa face é certamente a dun home evolucionado, nas antípodas daqueles seres primitivos que nos presentan os antropólogos...

-¡Non lle sei, pois diso que di, non entendo; o meu é a madeira! En cousa de árbores, e de madeira..., ¡diso pregunte, que ata os Arquitectos me veñen consultar!

Comprenderase que aquela elucubración foi, pretendeu ser, unha cortina de fume, predispoñéndoo a subliminar a mente, como agora se di, en favor de miña prima, ¡por se alguén lle contaba o caso da escola! De propaganda neutralizada ía a cousa, pero o certo é que aquel home, se falase alemán, ¡sería capaz de venderlles madeira aos propios alemáns!

Despedímonos do señor: a parenta, cun sorriso deses de orella a orella, evidenciándolle que nela tiña unha amiga; e eu, pedíndolle unha entrevista para falar das árbores, que ese é un dos meus hobbies; sen dúbidas, o preferido.

¿Que se falamos de árbores, de alí en diante? Non só ao domingo seguinte, que me invitou á súa casa, senón en moitas ocasións, que fixemos numerosas xiras, con súa nai e coa miña dona, por tódolos cubeiros de Galicia, maiormente para ver e para estuda-los bosques autóctonos.

Un día daqueles, ¡que confianza non collería comigo que me mostrou a súa biblos, a secreta!, atiborrada de tratados sobre plantas e árbores. Case tódolos volumes eran traducións do inglés ao español. ¡Unha xoia bibliográfica!

-¿Onde conseguiches todo isto? ¡Estou pasmado! -Era certo, e díxenllo de corazón.

-Nos Corenta e tantos, en Madrid, cando estiven no Servizo, que foi cos que empecei a saber algo desta materia. Como me aburría soberanamente, e botaba de menos estas costas de Suevos, aos domingos íame á Cuesta de Moyano..., ¡que así cheguei a saber centos de nomes en latín; xa sabes, iso da nomenclatura de Linneo!

-Gustaríame ler algún... –Afirmeille; e tamén era certo.

-Daquela levas o meu catálogo, que aquí teño apuntado os que teño, e tamén os que estou pendente de conseguir.

Fíxenme cruces; ¡que outro país sería o noso se tódolos pirómanos se convertesen á relixión daquel Manuel da Salustia, un telúrico, un adorador da Natureza! Eu só conseguín dota-la miña biblioteca, ao día de hoxe, con trinta daqueles títulos, pero sigo nesa teima, aínda que nunca dea alcanzado ao Manuel; ademais hai outra diferenza, ¡que el sabíaos de memoria, ou pouco menos!

Vén ao caso para o que teño que contar despois, que un día chamoume para que lle conseguise uns cantos escudos, que era a moeda de entón.

-¿Vas a Portugal..., este fin de semana?

-¡Si; vou face-la ruta dos castiros! -E díxomo coa mesma naturalidade que para anunciarme que se ía de mozas.

-¿Por onde queda iso...? ¡Na franxa Norte, supoño!

-¡Chacho, pouco les nestes libros...! A ruta dos mellores castiros, dos máis froiteiros, témola seguindo unha estrada que vai de Chaves á Bragança. Vou a por pugas, para enxertar algún gromo, aí na horta...

Nin que dicir ten que o acompañei naquela viaxe, e que fomos e volvemos falando de castañas e de castiros, desde os marrons glacés aos enxertos con hormonas fitosanitarias e/ou con barro ou con cagallas de ovella. Cando nos quedamos con pouca materia de coñecemento común, ocorréuseme dicirlle que lera nun daqueles libros que foron os romanos os que trouxeron para aquí, á nosa Gallaecia, os castanea sativa, vulgo, castaño común.

-¡Iso non é certo! -Cortoume en seco, doutoralmente.

-¡Que si, que o lin en algures; e téñoo marcado cun papeliño, así que xa cho ensinarei á volta!

-Non é certo, que a min díxomo a máxima autoridade na materia, concretamente don Pedro Urquijo... Xa sabes quen é: ese Enxeñeiro que ten o seu viveiro experimental precisamente na Coruña, subindo por Montrove…, e non hai no país quen saiba máis de castiros que ese señor. Tenme contado que cando arraigou na Coruña, e fixo o seu chalé, a escavadora sacoulle un tocón requeimado, ¡que se petrificara! Daquela mandouno analizar con iso do carbono 14, e resultou que llo dataron de setecentos a oitocentos anos antes de Cristo. ¡Aí tes un anacronismo, que por aquel entón Rómulo e mailo seu irmán Remo aínda mamaban na súa loba, na capitolina!

-¿Ensinouche o certificado desa análise? -Repliqueille incrédulo, pero tamén con ánimus polémico. -¡Non sei se te equivocarás nesa data...! ¡Gustaríame velo!

-Don Pedro díxomo de palabra, falando do que comían os nosos antepasados... ¡Tratándose dese home, abonda!

Nunca chegamos a facer xuntos aquela visita a don Pedro porque, morta a Salustia, Manuel colleu os montantes e foise traballar á Schwarzwald, de onde me escribiu, ¡en alemán, por suposto!, todo feliz de que alí se lle dese mérito á madeira. Incluso me xurou naquela misiva que non se atopara con ningún alemán que fose tan animal de queimar nin sequera uns restrollos. ¡Tan feliz debe estar, e tan do seu gusto debe ser a súa veciñanza, que aínda non volveu!

Algo máis tarde, non lembro se meses ou anos, cheguei a coñecer, persoalmente, ao señor Urquijo, e saqueille esta temática.

-É certo, que algo diso houbo, -contestoume sobre da marcha-, que fixen analizar un resto petrificado, pero..., ¡xa te avisarei cando saia un libro que estou escribindo sobre esa peste da tinta dos castaños! Daquela volveremos a falar, ¡cos documentos á man!

Iso de “daquela”, nada, pois ou non chegou a publica-lo seu traballo ou ninguén me soubo dar razón dese libro. Por outra banda, deseguida se foi aquel don Pedro con San Pedro, supoño que aos viveiros celestiais, deixándome con estas dúbidas botánicas, de tanto interese para min.

¿Que por que seleccionei esta anécdota entre as moitas que me levan pasado, a cal máis incrible? Vou ser franco, sen deixar de ser galego, que non todos o conseguiron:

¡Porque admiro, moito, eses homes que queren, que adoran nas árbores, eses que se namoran delas, pois os tales, e só eses, merecen ser e estar Pithecanthropus erectus, sexa aquí ou nese Edén dos sete ríos! ¿Os outros, eses que as queiman...? ¡Deses non quero falar, que non merecen pasar á Historia: ¡eses son réptiles, serpes do paraíso, deste Paraíso ao que chamamos Galicia! ¡Daquela, que sexan anatema!

A todo isto, ¿onde está, onde queda, o incrible desta historia? ¡Simplemente, que din cun adorador das árbores, e non se chama precisamente Lug!

     -.-

Lendas de Guitiriz

A.Trillo

Lémbrome perfectamente do día aquel, que foi o 11 de Xuño de 1957. A miña dona andaba de feles; o cativo tiña diarrea; o auto reparárano mal, concretamente aló en Safí, ex - Marrocos francés, daquela da nosa colisión, ¡da deles, xa que foi un atentado terrorista, criminal, intencionado!, con un camión daqueles exaltados do Istiqlal, que me ocupei máis ben das reparacións cirúrxicas que lle estaban facendo á miña dona, así que saímos do país, do Magreb, sen as debidas comprobacións mecánicas, cun volante que se ía á dereita, ¡amorosiño das gabias! Por se isto fose pouco, aquel día esperábannos para comer en Suegos, na romaría do San Bernabeu.

Fóramos ben cedo ao Médico de Guitiriz, pero aínda así a sala de espera, daquela que chegamos, prolongábase uns dez metros pola rúa abaixo. Era tal a sona daquel Doutor que ata nin sei se lles faría competencia ás augas, co famosas que sempre foron, pois daquel Médico, Médico ou Meigo, dicíase que con só apalpárlle-la barriga ás mulleres xa sabía tódalas súas doenzas, unha por unha. ¡Que cousa! O certo é que naquela consulta, ou naquela meiguería, todas, ou case todos, eran mulleres, ¡que nin que fose un harén! Quen destacaba alí, o galo daquel curral, era un xateiro “...de cuyo nombre no quiero acordarme…”, pero tampouco se me esquece!

Moito, e ben, debía estar apalpando aquel Doutor porque a ringleira non se movía. En vista diso, a miña dona, con toda educación por suposto, situouse no medio da rea e pediulles, por favor, que a escoitasen, que quería unha graza dos presentes.

Cando conseguiu un relativo silencio díxolles que tiñamos urxencia, e xustificouna, que nós non estabamos en Guitiriz nas augas, senón en Lugo, e que, se os presentes non tiñan maior présa, a deixasen pasar, que llelo agradecía de corazón. ¡Estouna vendo, que só lle faltou poñerse de xeonllos! Houbo un pequeno murmurio, que máis ben foi unha inercia, pois nun instante veu a por ela a señora de diante de todo e cambiouse con nós de sitio. ¡Ah, pero, o Xateiro...! Aquel xateiro, aquel Barreiras, polas trazas, debía estar molesto entre tanto mullerío:

-¡Ai que ver, estes señoritos de merda, con ese haiga aí fóra, e teñen présa! Haberá que ver onde colgan o pote... ¡Estes, con esa matrícula, igual viñeron de África cargados de tabaco, e agora andan por aquí, ao estraperlo, que por iso se queren largar! ¡Por diante miña, nin o Bispo de Lugo!

Abrín a boca para contestarlle tan forte, tan contundente, como se merecía, pois co cambio que nos facía aquela señora, tanto para el coma para os demais, as matemáticas da espera eran as mesmas, pero entón a miña muller deixoume mudo, primeiro tapándome a boca coa man, e despois tirando de min para o noso posto, para o inicial. En lugar de rifarlle pola súa mendicidade, foi ao revés, que me espetou ela, alí mesmo, diante de todos:

-¡Estívoche ben; aguanta!

-¿Ben..., por que? ¿De que falas?

-Por aparca-lo auto nesta rúa, que mellor é telo lonxe das tendas, das tendas e dos sitios onde teñamos algo que facer. ¡Xa o deberas saber, pois os signos externos, neste país de miopes, sonche o demo!

O meu amor propio esixíame un mínimo de reposición:

-¡Oes, que somos emigrantes, co noso ben ganado, ben ganado e ben pagado, peste bubónica incluída!

Pero ela seguiu co seu fulminante:

-¡Dillo ao Xateiro, lévao á escola! ¿Non ves que quere saber, que non lle chega con merca-los xatos a vulto, ao extra-perlo; quere dicirse, sen pesalos, enganando aos nosos paisanos? ¡Dillo, dillo sen medo, que te defendo eu!

¡Xa! ¡Dito así, aínda menos! De sobra sabía ela que, pasada a primeira reacción, íame indignar discutir con aquel galo dun curral prestado. O auto certo é que se trataba dun De Soto, de vinte cabalos fiscais, ¡que na Galicia do 57 mandaba truco!

O Médico, de chegada a nosa quenda, repiqueteoulle cos dedos nas súas tripiñas, coma un cego que buscase as cordas dunha guitarra, e debeunas atopar, que lle dixo, dun tirón, coma quen dispara unha metralleta:

-Vesícula biliar inflamada. Un cálculo que se lle atravesou. Comidas lixeiras pero nutritivas. Dez días de augas; canto antes, mellor. Son cincocentas...

E menos mal que non engadiu: Iso, e maila vontade! A min non me asombrou que aquel Médico falase en telegrama senón que as outras mulleres tardasen tanto na súa consulta. ¡Sería tempo empregado no seu espir, pois a saber se non levaban un xustillo deses de cordóns entrecruzados, de corpo enteiro!

Da consulta baixamos á finca do Balneario, dispostos a cumpri-la penitencia. Naquel curto recorrido a miña Estrela foime chispeando:

-Marido, encima do que madrugamos, e do incidente que tivemos con ese domador, os de Suegos vanse poñer de morros connosco pensando que non temos palabra ao non vernos aparecer pola festa. Se tivesen teléfono…, ¡pero tardarán en poñérllelo! Se cadra dentro de dous anos, cando volvamos de colonial…

-Que pensen o que queiran, que xa llelo explicaremos..., ¡cando haxa ocasión! Suegos é unha terra de santos, e os santos son leais e pacíficos, mártires se tal fose mester, ¡e non este cow-boy de Rozas! Antes cá festa, e demais compromisos sociais, é a túa curación, as túas augas, que mellor bailarás sen pedras que con elas encima!

No restaurante atopámonos cuns parentes da miña dona, cos Seixas de Bascuas, así que a deixei en boa compañía, e mentres non chegaba o momento de almorzar, fun visita-la mesquita. O plan de Suegos sería ao terzo, ao serán, ou máis ben á noite, que algo parecido lles pasou aos seus fundadores, aos suevos, co seu foedus.

A mesquita dese balneario, ¡Handu-li-lah!, fóra do seu simbolismo e do seu significado histórico, pouco vale, ou valía, e iso que daquela aínda non estaba en ruínas. Chocoume que a estivese debuxando unha moza, como de vinte anos. Digo que sería de vinte, pois a min as rapazas, tódalas rapazas, con tal de que nacesen neste século sempre me pareceron de vinte.

-¿Pintora, eh? -Rompín a falar.

-Non, periodista! -E nin para min mirou, seguindo atenta ao seu labor, ás súas medicións. –Quero presentar un artigo ilustrado con este debuxo da mesquita, onde exalte a xenerosidade de Franco cos seus mouros, cos feridos de Asturias…, que os mandaba traer a este taller de reparacións, ao Balneario! Neste mesquita dábanlle as grazas a Alá, e de paso rezaban pedindo a liberación, a recuperación, da “súa” Covadonga!

-¡Como te vin debuxando, pensei...!

Daquela si que me cravou os dous ollos, ¡dous ollazos ferventes, coa meniña marrón, coma dúas cuncas de chocolate!

-¿Vostede sabe algo de todo isto? ¡Tenme abraiada! -E sinalou á mesquita co seu lapis.

-¡Muller, pouca cousa! Vin coa miña ás augas, que precisamente a deixei cheirando nelas...

Como me gustaron sempre as mozas, para non caer en malos pensamentos o primeiro que sempre lles digo é a miña condición de casado, pois iso xa oficia de cinto de castidade.

-No entrementres, ando por aquí, desnortado, de curioso, inspeccionando este ambiente!

-Meus pais tamén están aí, no Balneario... -Puntualizou ela.

-¿Ah, si? ¿Neste, ou no de Pardiñas? ¡Guitiriz, por ter, ten dous!

-Están aquí, neste. Guitiriz, por ter, como vostede di, ten máis cousas das que sabemos, polo menos eu. ¡Un arcano!

Aquela parola prometía, así que era cousa de poñerlle alicerces:

-Rapaza, a min non se me acae falar con descoñecidos, así que dime o teu nome..., ¡para deixar de selos! Eu sonche...; e de profesión, xa ves, ¡Inspector de Ambiente!

-Pois eu, María de la Soledad, pero todos me din, Sol, ¡co que me gusta a lúa! O sol atorda...

-¡Ah, si! ¿E logo, que che apetece discorrer, acaso unha novela bucólica, neste país das vacas?

-Propúxenme aproveitar esta viaxe para recoller lendas, pero son tan extraordinarias as que me contaron que me custa crelas. Mais, de ben pensado, un país que esconde unha mesquita, ¡que outros arcanos non terá…!

-¿Pescaches moitas; con cana, ou sen ela?

-¡Non, que non baixei ao río!

-Refírome ás lendas... As lendas sábenas as mulleres, máis ben elas, pero ti tes o inconveniente de que se dan en celarse de ti, co guapa que es, ¡maldito unha che contan!

-¡Ata me parece que non, que aquí están bastante modernizados, cosmopolitas de todo, así que non lles preocupa esta cabeleira de odalisca que me gasto! O que sinto é que as levo escritas, extractadas, que non conseguín un magnetófono...

-Mañá, que temos que volver ás augas, ¡de novenario!, tráioche o meu Philips, para que graves, pero coa condición de que as temos que compartir: Das que graves, das que consigas, pero das mellores, unha para ti e outra para min. ¡Se poño a pedra, daquela merecerei algo de maquía! ¿Non si?

Dito e feito, así que ao terceiro día seleccionou as que lle contaran, deixándome a seguinte:

O CERVATIÑO ORFO

Aquel señor de Guitiriz, tamén chamado de Tras Parga, era tan rico e tiña tanta facenda miúda que cando a botaba ao monte por onde pastaban as súas reses non quedaba unha fronza de herba. As cabras íanse, sempre, para a parte de Pígara, e as ovellas tiraban cara ao Prado da Fonte das Augas, que daquela Pardiñas era outro feudo, outro señorío. Coas ovellas adoitaban ir as rapazas, pois así, de paso que as tornaban, fiaban na súa lá.

O señor de Pardiñas e mailo Guitiriz levábanse peor que mal entre si, maiormente por culpa dos carneiros, que se lles mesturaban, e despois discutían os pastores respectivos, cada quen coa súa lealdade. Contaban os vellos deste lugar que en vista diso, aqueles pastores, máis razoables cós amos, deron en cambia-los años, segundo nacían, de tal xeito que os de Pardiñas collían as crías pardas, coas nais respectivas, e os de Guitiriz ían facéndose coas brancas, con tódalas brancas.

Así estaban as cousas, pois a Historia non sempre a mudan os de arriba, que cando quixeron decatarse desa xebra, xa tiñan tódalas ovellas de súa raza, ou polo menos, de cores distintas. O grave foi que os lobos, ¡outros listiños!, deron en comer das pardas, das de Pardiñas, que se mesturaban co rabaño, e así pasaban desapercibidos!

Nisto, que o señor de Guitiriz andaba facéndolle as beiras a unha pastora das súas, á que lle dera palabra de casamento. Víanse á tardiña, aquí por cerca da fonte, que nesta parte, ata que veu esa moda dos avións, isto do aeródromo, todo por aquí era plantío. ¡Cada árbore, seu paraugas, pero aquel Guitiriz, que tanto mandaba, quíxoas converter en sabas! O Amo boa persoa non era, pero a moza resistíaselle, que ben sabía ela, e se non o sabía intuíao, que de desvirgada o Guitiriz deixaría de pretendela, ¡ao momento!, que outras mozas se criaban na rodeada, e todas, de nacemento, virxes.

O Pardiñas, que nunha aldea todo se sabe, e polo mundo adiante, tamén, soubo daqueles namoros do seu rival e veciño, do Guitiriz, que lle facía a competencia niso das desfloracións. ¡Con tales abázcaros, os gromos pasaban a ser rosas, con ou sen dereitos de pernada! Como se levaban a conta, recíproca, dos seus floreiros, Pardiñas quixo restarlle unha ao seu competidor, e aló que se foi, nin curto nin nugallán, despois do xantar, coidando que o seu contrincante a tal momento aínda estaría debaixo da súa figueira, papando nos figos que lle tiraban os seus ganapáns. Achegouse raseiriño á pastora, e comprobou que era belísima, tal e como lle dixeran..., ¡así que, nun tris, pasou o que pasar non debera, que a violou, a fondo, sementándoa coa tega vella, sen reparos! Coa camisa aínda de fóra, pasou da moza ao cabalo, e noutro tris perdeuse entre as uces.

Casualmente presenciou o caso unha Fada que adoitaba ir ás augas de cando en vez para mante-la beleza da súa cute, e daquela consolou na moza pregándolle que non se desanimase, que a ía converter en cerva, por un día, para que o Guitiriz non a vise chorando. En cerva converteuna, en efecto, que así pasou daquela situación angustiosa, pero despois, ¡pouca memoria que teñen as fadas!, esqueceuse de volver ao sitio para desface-lo seu encantamento. ¡A saber a onde foi polas augas seguintes aquela trotamundos, aquela turista!

O Señor de Guitiriz, para despenarse da ausencia da rapaza, que ata pensou se non a levarían os lobos, maiormente polo moreniña que era, deu en afeccionarse á caza, día tras día e mes tras mes, ata que nun deles, naquelas cazadas, ¡matou unha cerva, un exemplar precioso! Sen máis, e como ía só, sen criados que lle axudasen, púxose a esfolar nela co seu coitelo de monte, para que lle pesase menos e así levala ao lombo, pero a pouco se desmaia, pois, retirándolle as vísceras, atopouse..., ¡cun neno, que estaba a punto de nacer! O noso cabaleiro tiña esquecido persignarse, pero naquel momento repetiuno cen veces, máis que un frade!

A todo isto, ¿que pasara, que milagre era aquel? Pouca cousa: A Fada tiña poderes para volver unha muller en cerva, nun instante, previo consentimento, por suposto, así que se cumpriu o seu mandato, o seu feitizo, pero..., ¡a criatura, que tiña alma desde o instante da súa concepción, un retallo dela, pero carecía de tóteles para decidir por si mesma, se criatura humana era, tal seguiu no ventre de súa nai! Sabido é que as vidas desde que son vidas son tal e como Deus as fixo, ¡salvo que decidan condenarse por si mesmas!

O Guitiriz fíxose cargo do neno e buscou un Ama de Cría para que lle dese o peito, a un tempo, que así se criaron aqueles dous rapaces, o neno, e maila nena da ama, sans, fortes e rexos.

Cando o cervatiño, quere dicirse aquel neno retirado da placenta da cerva, chegou a mozo, atopouse un día coa Fada, que se lembrara daquel esquezo seu, e viña toda preocupada en busca da cerva, obviamente para volvela ao seu natural. Alí, no bosque, deron en falar, o rapaz e maila Fada, que ámbolos dous eran falangueiros e divertidos, así que, naquela parola, descubriuse todo, ¡do pé á pá! O mozo, daquela mesmo e sen pensalo, cego de carraxe, foise en busca do violador, ¡que era seu pai, aquel Pardiñas, que o atopou espreitando doncelas por tras dun carballo! Tirou de arco e chimpoulle unha frecha, ¡sen mediar palabra!

Volto a Guitiriz, casou coa irmá de leite, coa filla da súa Ama de cría, aos poucos días, e daquela a dote foi inversa, que lle regalou o señorío de Pardiñas, xa que se consideraba herdeiro del, aínda que seu pai estivese no Purgatorio, ¡que de Aló non podía recoñece-lo fillo!, pero foino por asentimento vasalar, por tódolos criados e caseiros da torre de Parga, pois a lingoreteira da Fada, que tiña moita verba e pouca memoria, a onde non chegou mandou recado, co que a herdanza foi efectiva, recoñecida por todos, e iso a pesares do parricidio, feito que nesta bisbarra todo deus o considerou xustiza de Deus!

A miña interlocutora - colaboradora informoume de que esta historia, así, tal cal, relatoulla unha trapeira ambulante, natural de Pígara, ou sexa, neutral, sen intereses localistas no asunto.

Desde que tal souben sempre pasei polos termos de Parga e de Guitiriz mirando aos lados, ¡por se saltaba algunha cerva! Nunha desas, topeime cos de Tráfico, ¡que ata me fixeron soprar! ¿Borracho, eu? Non o nego, pero a miña bebedela estribaba na paisaxe, na paisaxe e nos seus episodios!

¡Oh, Deus, canta envexa lle teño á Santa Compaña, que eses recorren o país a pé, que é a mellor forma de coñecelo e de gozalo, sen Tráfico e sen cegamentos, sen sirenas nin pitados! ¡Terra a nosa, pois o alcatrán que lle botan é postizo; e logo que, tras dese alcatrán, veñen novos decibelios!
                                                                             .../...

 Pasa a

SUCESOS INCRIBLES

-IV-

Xosé María Gómez Vilabella