VOLVERÁN? -III-

.../...

Presentación en sociedade, posta de largo. Daquela levábanse, e incluso saían con fotos nos periódicos. Pois en Sidi Ifni tal cal coas esposas que ían chegando, incorporándose. Era o prato forte do Casino, só comparable coas timbas do póker. Sidi Ifni, a última das capitais coloniais, con Réve d´Or por colonia!

Visto por fóra

  

No noso caso a expectación comezara no aeroporto, onde o General Tutor, Venancio Tutor Gil, ¡General Gobernador General, as tres “G”!, prohibiume baixar ao avión. ¿Medidas de seguridade? Segundo despois souben, polo propio General, ¡medidas cautelares! As “marquesas” ifneñas non quixeron perderse o espectáculo dun bico matrimonial postnupcial, e por iso, para iso, suxeríronlle ao Gobernador que dese aquela orde modificativa. ¡Gran honor, pois nunca se me dera, nin volvería a dárseme, unha orde de tipo persoal; este chupatintas..., obxecto lexislativo!

¿No Casino? ¡No Casino de Ifni, non; na Corte de Versalles! Que eu saiba, as películas de tronío colonial, todas, ou case todas, tiveron como actores e como escenario colonias inglesas, e foi unha pena pois as de Ifni, de habelas, de rodalas, ían ter segundos pases, por…, espectaculares!

-¿Así que eres la señora de Gómez Vilabella? ¡Pues, encantados, y…, felicidades!

De encantamento, totalmente. Pero un dos problemas foi que a miña, procedente das brumas lucenses e da beatería de Magisterio, tivo que esforzarse para ocupar aqueles veladores da terraza…, ¡de perna acabalgada, e sen medias! ¡Nada, que non se daba afeito, e corríamos o perigo de que a tivesen por…, paleta! E logo que a miña estaba acomplexada, por dous motivos: As outras tiñan asistentes “lavabragas”, e a miña, non, pois lavaba e fregaba ela mesma; por se isto fose pouco, as outras estaban afeitas a ler revistas ¿sociais? e sabían ao detalle a vida e milagres de tódolos artistas da metrópole.

Pero a galeguiña botoulle ovarios, así que non só se deu a coñecer e a valer entre as damas do Casino senón que tamén rompeu a colaborar no Semanario A.O.E.: Año X – Número 471 - 13 de Junio de 1954 Página 3:

Pola miña parte, no comment, nin daquela nin hoxe. ¡Parabéns, zoqueiriño, polo teu acerto en casar cunha muller destas ideas; e para iso, conquistáchela cuns versos malfeitos, que se chegas a ser poeta...! Está visto e demostrado que para lograr un bo casoiro hai que ser meloso, meloso e dúctil! ¡Abaixo o machismo!

-.-

Polo que atinxe á miña humilde persoa, como no Banco, daquela, trasladado con ascenso, xa tiña categoría de Oficial, pasou desapercibido que viña de exercer, ¡tres anos!, como soldado de segunda; iso si, mecanógrafo do Consejo Supremo de Justicia Militar, centro, institución, que tiña en plantilla máis Generales que mecanógrafos. ¡Foi un esforzo de situación e de acomodación social naquel Casino de Oficiales de Sidi Ifni!

¡Miúdo cuartel aquel de Ifni, onde se exercía plenamente a consigna do Alto Mando: “Por el Imperio hacia Dios!” Só faltaba que saíse o Gobernador baixo palio nas procesións: era un deus, pero non era Franco senón o seu delegado, iso si, plenipotenciario!

-.-

Os primeiros secretos; ¡terribles! Mancan tanto, doen tanto, algúns, pero, aínda que só sexa por caridade, non é cousa de compartilos; compartir o malo, podendo evitalo, ademais de xenerosidade é construtivo na vida matrimonial. Chamoume ao despacho o entón director, Manuel del Río Suárez, e non estaba precisamente de boa cara: ¡Ai, Deus, tormenta habemus! Don Manuel parecíase máis a un oso branco que a un canario; e cando falaba non estaba claro se o facía con acento canario ou francés.

-Me vas a decir toda la verdad, o hago que te echen del Territorio. ¿Por qué te casaste por poderes; estaba encinta?

Tiven que confesarme; en castelán e sen exame previo, que non me deu tempo para facelo, así que todo resultou espontaneidade, ao pé da letra, séxase, a letra segundo os feitos; en canto á música, á tonalidade, algo medorenta, ¡que non era para menos naquelas circunstancias!

-Mire…, don Manuel…, usted sabe que estas plazas, tanto las del A.O.E. como las de Guinea, están muy solicitadas por la compensación que tienen…, principalmente en ascensos, tan difíciles que son en la Península…

-Abrevia, je vous en prie”. –Apremoume o afrancesado.

-Yo estaba en Personal, y…, quería casarme! Usted ya sabe que en Madrid hay que pagar traspaso hasta por las viviendas de alquiler… En esa situación, en esa pretensión, escudriñé las posibilidades de un ascenso, mayor sueldo… En Personal teníamos el archivo de las solicitudes con ascenso, para A.O.E., Guinea, etcétera… Yo eché la mía, ¡para cualquiera de las sucursales de África! Para que se fuese calentando, que mis superiores conociesen mis pretensiones, etcétera. A Madrid llegaron noticias de que la peste bubónica hacía estragos aquí, en África Occidental, y… (Esto no se lo dije pero lo pensé: Soy del monte, he nacido en Montecubeiro, por tanto montaraz, así que, conmigo, las pestes no se atreven!) Los otros, los veteranos, absolutamente todos, retiraron sus instancias, ¡todas, en un solo día!, y la mía, en consecuencia, pasó a…, ¡a turno para despacho! ¡Me dieron este traslado con la categoría de Oficial 1º con dos trienios de ídem, que es muy de agradecer, y usted ya ve que hago por merecerlo!

-Pero con la condición de que vinieses soltero, por si la peste…

-Que sí, don Manuel, la verdad es que si, que eso me dijo el señor Espadas Borondo, pero…, el amor le está por encima de cualquier Jefe de Personal! Cogí los quince días reglamentarios para preparar el viaje pero a donde me fui fue a la escuela que tenía asignada mi Estrella: -¿Si, o no; en estas circunstancias, nos casamos por poderes, pues conmigo no puedo llevarte, o…, pierdo la plaza, el ascenso! … El amor, don Manuel, embiste; que por algo representan a Cupido con el arco y las flechas: ¡Ella aceptó…, valiente o temeraria, que también lo es!

-En ese caso, haberte casado allá, antes de coger el avión…!

-Don Manuel, en mi tierra los Curas pueden casar sin proclamas, haciendo no sé qué, pero el de mi parroquia natal, según luego supe, acababa de recibir una bronca monumental de su obispo, engañado, sin culpa, porque casó a un bígamo, a un huido, con una virgen de allí mismo, de la parroquia. Me hizo volver a Madrid para que le llevase una Fe de Soltería… En esta ausencia, el secretario del departamento, un marica al que Dios perdone, llamó por teléfono a mi tía Ermitas para que le diesen entradas gratuitas, de las de claque…, una obra donde trabajaba mi prima, la artista Mercedes Cora… -Se las daría a Pepito para que te las llevase, pero está en Galicia, que fue a casarse… Don Manuel, ¿ve usted como hay noticias que estaban mejor en el archivo de la lengua? Ni mi novia ni yo tenemos miedo a la peste, pero, ¡ya ve!, a veces es peor la valentía que la cobardía!

-Coge este papel con membrete de la Dirección y ponte a la máquina.

O Director Regional fíxome caso, e contestoulles aos da Central, ¡que eu mesmo mecanografei aquela carta! “… el Oficial 1º, Sr. Gómez Vilabella, se casó desde aquí, por poderes, y lo hizo porque está enamorado, así que, salvo mejor criterio de esa Superioridad, yo le doy por indultado…”

Tamén fixen o sobre, e mandoume levalo a Correos, en propia man, para a miña tranquilidade. O resultado foi positivo, que ninguén, de arriba nin de abaixo, me volveu a preguntar polo tema. Pero trauma hóuboo, porque me quedou cravada aquela espiña de ter posto en perigo o porvir económico matrimonial. ¡Outra espiña da coroa matrimonial, pero, se non á corta si á larga, sempre son gratas!

Edificio Correos. Sidi Ifni.

Adaptación ao medio, sinatura sempre difícil, aínda que con grados de dificultade. Se fósemos quintos, estaríamos falando de quintadas, de novatadas. Xa é un berenxenal, unha revolución, o casoiro, así que non digamos de feito en terra estraña: ¡Martes, 13, e por poderes!

¿Que isto tamén o calan os emigrantes? ¡Meus pobres, para que o van contar, referir, se ninguén os vai crer, e logo que o pasado onde mellor está é arquivado! Agora temos eses libriños do “Trotamundos”, pero estes son outros…, outros trotes, ouros mundos!

¿Por onde empezo? ¡Pola sinal da cruz, que fai falta Deus e axuda para comezar estas singraduras!

-Meu amor, ata que te vaias adaptando, comeremos no Suerte Loca, que se vas ti á compra, ao Zoco, así, a por todo, vante tolear estes mouros co seu chau-chau e cos seus regates.

-Teño que ir aprendendo…

-Ante a dúbida, aconséllate coas españolas que vexas cerca, pregúntalles…

-¿Españolas? ¡Que pouco te fixaches, onte, cando recorremos o Zoco Novo; non viches que por alí só hai, só andan, asistentes e asistentas?

-¿Asistentas? ¡Xa entendo, esas mouriñas que limpan, tal que as do Banco! Pero esas non lles fan a compra aos españois, así que mellor preguntas aos Asistentes…

-¿Aos Asistentes, aos sorchis…?

-Como cheguei ao Territorio antes cá ti, algo máis sei deste país e das súas trangalladas. ¿Sabes como lles chaman os meus compañeiros do Banco a eses sorchis que están nos pavillóns militares?

-Non xogues ás adiviñanzas!

-¡Pois é ben doado: chámanlles “lavabragas”…, porque iso tamén entra nas súas funcións.

-Rapaz, para crelo terei que velo.

-Telo fácil: a iso da media mañá, antes de que aperte o sol, sóbeste á nosa terraza, que desde aquí vense as duns cantos pavillóns, e daquela xiras a vista: ¡verás máis de catro, poñéndolles pinzas!

Adaptación múltiple, a nosa, pero outras, parecido: casados, en país singular, un zoco que en nada se parecía a unha feira das nosas, máis canarios que galegos, chelja (dialecto árabe) por idioma, sirocos de cando en vez, e por engado…, un Casino de Oficiais! Por se isto fose pouco, sen libros para semellante sinatura, así que  houbo que roela…, por libre!

-.-

¿Fai falta ser intelixente para adaptarse? A intelixencia nunca sobra, ou máis ben, nunca chega, pois a miúdo metémonos en continxencias que requirirían coñecementos superiores aos nosos. Para adaptarse, ao que sexa, con tal de que sexa bo pois para o malo, para as malas artes, sobran artes, por encima de todo precísase forza de vontade, interese en superarse, e se para daquela temos ao lado unha parella animosa, al hamdulillah! الحمد لله الحمد لله

O proceso clásico de asimilación, acomodación e adaptación é diferente, moito, segundo as circunstancias persoais que levemos na nosa maleta. No aspecto matrimonial o amor fai de segundo motor, de locomotora traseira, e menos mal, pois, do contrario, ¡meu Deus, quen me mandaría meterme nesta camisa de once varas!

Aos cambios, coma aos deportes ou nas batallas, hai que ir con euforia e cunha certa acometividade, ou teremos asegurado o fracaso, de antemán. Acometividade, que non é agresión persoal senón afouteza de ánimo.

En canto á asimilación, non chega con aprender senón que é necesario, é práctico, ir incorporando, agregando, ampliando coa soltura posible, os coñecementos previos cos que se van adquirindo. É algo así como un amencer, que se é brusco céganos; e de ser brumoso non damos aberto os ollos. Iso, os extremos…

Nisto da asimilación non se pode perder de vista o efecto criba, ao que non adoitamos prestarlle maior atención, e logo veñen as consecuencias. Nesta criba apropiarémonos do bo, do trigo, espallando, dándolle ao vento aquilo que non sexa útil, ou resulte nocivo, inconveniente. Como en todo, aquí a preparación previa, os experimentos previos, o noso coeficiente moral, serannos de gran axuda. En canto a este coeficiente tampouco perdamos de vista que a brusca e rotunda separación de compañeiros, amigos e familiares, a súbita inmersión noutro ambiente e noutras relacións, adoita tronzar ese segundo freo, que nos pasaba desapercibido, pero que existe, en todo tempo e ocasión: o que dirán no noso círculo. Neste século deixouse de falar diso, do “que dirán”, pero, con todo, algo queda, algo existe, algo frea. Non fai falta abrir moito os ollos para percibir que certos actos, e certas actitudes, en determinados círculos, no afumamento de certos ascensos, non se producirían de seguir o individuo na situación precedente. A subida das persoas danos novos aires, outra atmosfera, outras posibilidades de expansión, así que, en tales casos, hai que apertar o cinto, ou perdemos a vergoña, a que nos quedase, se algo había, se algunha tiñamos.

O de acomodarse case sempre é imperioso, inevitable, pois o mundo circundante xa se encarga de delimitarnos o espazo, o que se di vulgarmente, pararnos os pés. E se nos vén achicados, menos espazo nos deixarán. Non hai circunstancias á medida de cada quen, así que compre ir adaptándose, acomodándose, suia suia, pouco a pouco; ¡pero sen asustarnos!

 

A adaptación plena nunca existe; ¿verdade que non, queridos emigrantes? Non pode existir, ou non teríamos personalidade propia, algo intrinsecamente noso, elaborado, adquirido, tamén paulatinamente, por sedimentación dos nosos esforzos, sucesivos, pero, aínda que sexa dentro dese corsé, necesitamos, e convennos, respirar a pleno pulmón, manternos no posto aínda que tremamos, como lle respondeu aquel soldado a Napoleón: Tremo, meu General, pero estou no meu posto, que outros, nin iso!

Na miña aldea dicíase: Foi casar a..., Tal Casa, Tal Sitio! Casarse, e irse a vivir a outra casa doutro lugar, xa o tiñamos por emigración. Érao; de verdade que si! Na limitación dos coñecementos e das experiencias de entón xa era moito; ¿que non sería cambiar de país, de lingua, ou de continente? Hai que situarse no tempo, pero tamén no espazo: Hoxe acendemos a televisión e nun sopro, nun programa elixido ao azar, viaxamos, emigramos, situámonos nas antípodas, e incluso en terreos que nos serían inaccesibles tanto a pé como dacabalo.

Nunca se me esquecerá aquel día que, baixando do Banco para almorzar coa miña dona, atópoa na porta da casiña dándolle os coitelos a..., ¡a un afiador, que falaba galego!

-¿Vostede...?

-¿Por que non? Son de Nogueira de Ramuín e fixen o Servizo en Regulares de Ceuta, que por iso sei o camiño. De licenciado fun á casa, collín esta roda, e coa mesma, outra vez cara ao Sur!

-Supoño que, de quitado o transbordador Ceuta - Alxeciras, o resto..., a pedal?

-¡Si, señor; e mañá irei ao Banco para mandar algún carto, que teño cartilla en Ourense...!

-Pois..., alí nos veremos; aí arriba, que aquí non hai outro Banco, por agora!

¡E despois os escoceses presumindo do seu Livingstone! Máis mérito ten internarse en África empurrando unha simple roda!

-.-

  

Nun matrimonio ben formado e ben avido os problemas non se multiplican: ¡divídense por dous! Por iso moita responsabilidade ten aquel cónxuxe que, con prepotencia, dinamita a paz do entorno familiar. A norma é esta, que non hai outra: non arquivar os problemas, resolvelos; nunca tomar decisións importantes unilateralmente; nos descordos, analizar conxuntamente, e discutir pacificamente; intercambiar as dúbidas buscando asesoramento recíproco; nunca levantar a voz, e xa non digamos as poutas, pois iso non é de matrimonios senón de leóns selváticos. Tódalas decisións por consenso, despois da necesaria compulsa de criterios, por suposto. ¡Sempre hai bastante cos problemas externos sen subliñar, sen magnificar os internos.

Naqueles tempos coloniais, dicíase que estaba “asirocado” todo varón solto que fose camiño da trintena sen xunguirse en parella. ¡Por algo sería! O remedio non tardou en poñerse de moda, e consistía en que os casados levasen para o Territorio á cuñada sobrante, á incasable, que alí non tardaba en atopar, tal e como estaba o mercado; esa operación, ¡tamén de índole militar!, recibiu o nome, ben significativo, de, “Operación: Cuñada”, ao que, pola importancia do tema, téñolle dedicado un dos meus libros.

Seguindo de…, ¿colonial?, polo que tiña de orixinal, de atípico: En Ifni, naquel tempo…, a irmá dunha Mestra casou con un nativo, e…, ¡retiráronlle o saúdo! En paralelo, un Dentista, que ía casar cunha nativa, chamouno a contas o Gobernador e ameazouno con expulsalo do Territorio se consumaba aquelas relacións. ¡Caso distinto era deitarse coas nativas, pois os españois sempre fomos dados á mestizaxe por libre, que aí está a poboación americana para confirmalo!

¿Son posibles os matrimonios cruzados, razas e/ou relixións diferentes? ¡Haber hainos, e polas trazas non se levan mal, pero…, ¿cal domina? O dominio, en xeral, é asunto complexo, resultando máis levadeiros os binomios homoxéneos.

¿Desilusións? ¡Malo se as deixamos florecer; por iso non hai boa confesión sen un bo exame previo: ¿Que pecados, que tendencias, son as dela; que pecados, e que tendencias, son as miñas? Os pactos para ser bos teñen que estar ben redactados, ben estudados e pormenorizados, que para algo están os noivados! ¿Que levan, que aportan, diferenzas? ¡Claro, ou non serían persoas, pero as persoas diferéncianse dos animais en que razoamos…, aínda que ás veces intentámolo desde que as cousas, desde que as consecuencias, non teñen remedio!

-.-

Días despois do casoiro cabe preguntarse: ¿Que tal lles vai ás nosas andoriñas aló por África, nese inverno das súas vidas?

¡Inverno nas súas vidas, pero en España aínda non se puxera o sol, ou iso nos dicían: uniformes brancos, e gafas para o sol…; cava para celebralo! ¡Viva España! ¿Como non ían a sublevarse os nativos, aínda que só fose por envexa? ¡Iso si, nas clases de arabía, dous, e para iso eu, desde a noite da sublevación, non fun, non volvín!

Terrible, penosa alternancia, para un matrimonio de rapaciños, rodeados de heroes e de marquesas; de camareiros os soldadiños, tan felices por librarse das gardas cuarteleiras! Pero houbo que roelas, adaptarse ao medio…; darse de señores para non desentoar, ou pouco, rodeados de tanto xerifalte!

Na “Corte” de Ifni no había Rei, pero si Caudillo, un “Caudillo suplente”, séxase, un “sátrapa”, con escolta moruna e todo, para que a semellanza, para que a representación, fosen completas, completas e perfectas.

¿Hai, había, paz naquelas Cortes, naqueles “marquesados”? ¡Aparente, pois o fariseísmo patriótico trataba de encubrir as envexas motivadas por aquelas condecoracións, aqueles ascensos, aquelas nominacións, aqueles pavillóns asignados a dedo, diferencias, incluso de uniforme, entre os militares do “Goberno” e os cuarteleiros, etcétera, etcétera. Eu, xa de apoderado do Banco, gozábaa cando ían pedir un crédito porque, a pouco que se lles tirase da lingua, estando a soas, por suposto, confesábanme secretos de Estado que, naqueles tempos, merecían o meu fusilamento inmediato se chego a irme da lingua, da lingua ou da pluma.

¿Créditos, cobrando un plus do 150 %? ¡Precisamente, pois o comer e mailo rascar queren empezar! Canto máis arriba, máis pretensións: A carreira dos fillos, un piso en Madrid, a finca de recreo... ¡Canto ouro derretemos en África, e menos mal que volvíamos a ter galegos na emigración, galegos mandando diñeiro á metrópole!

¿O Al Qurán? ((القرآن)? ¡É incompatible co cava, así que eles, meus pobres, super ricos os contrabandistas, os provedores, e super pobres os augadores!, os da el ma lú! ¿As nativas? ¡Ían sacando un xornal, de asistentas nas casas onde non había asistentes! ¿As escolas? ¡As nosas eran en castelán, pero nas súas, nas medersas, falaban máis de pólvora, dos seus proxectos terroristas, que do Al Qurán! Nestas circunstancias era inevitable avanzar cara ao Apocalipse, pero non o de San Xoán, outro!

-.-

¡Constrúan, constrúan, pois canto máis fagan, máis grande será a doazón no día fatal da Entrega Total! Ifni ¿entregouse, doouse, rendeuse? o día 30 de xuño do ano 1969. Daquela íamos camiño diso, a “paso ligero”.

Cine Avenida, repintado despois da independencia.

A verdade é que facía moita falta que os emprendedores Hnos. Barber construísen un edificio de entrada xeral, fronte, en competencia, co Casino elitista! Non lembro a película inaugural, pero si un episodio interno, ¡mellor aínda cá película, seguro! Nada máis pasar o NO-DO, un alboroto estrondoso no patio de butacas: ¡Tate, os mouros, que por fin decidíronse…! Nisto, que canta un galo… ¿Estamos na Paixón? Acenderon as luces e xa puidemos, ¡gozar!, da escena: Uns cantos paracas, que viñan dun lanzamento, e traían…, un galo! Dirixíronse directamente á butaca na que estaba acomodada unha das rapazas máis cachas do Territorio, que por algo merecía o alcume de “La Reina del Zoco”! Traíanlle aquel galo como trofeo dun lanzamento, no que un daqueles paracas caera no patio dun aduar moruno, á sazón poboado de pitas. A fazaña resultou tan oportuna, e eu diría que profética, que nin o General se enfadou, antes ben, todo o recinto se exaltou nunha ovación xeneralizada!

O cinematógrafo precedente, “Cine Capaz”, cochambroso, deixara de funcionar, aló abaixo, nun barranco, no edificio dos vellos almacéns do Banco Exterior, pero tamén tivo un peche glorioso oficiando de escenario dunha comedia espectacular, auspiciada e posta en escena polo máis granado da elite casineril!

¡Loor e gloria á compañía Lope de Pega, q. e. p. d.!

De adestrados…, a encestar!

A mediados do XX aínda estaba en vigor a lei inexorable de Sistemas Coloniais Europeos: Inglaterra pega pero non paga, Francia tamén pega pero paga, e España, que nin pega nin paga! Este axioma vulgarizábase, traducíase, así: Os ingleses arrámplanlles ás colonias, gratuitamente, canta materia prima producían, e despois eles vendían, idioma incluído; os franceses levaban igual táctica pero son máis xenerosos, máis comunicativos: levaban pero deixaban; por último, os españois ocupabamos, simplemente ocupabamos, pois, canto sacabamos das colonias, xeralmente, era o gálico, tamén chamado, mal africano.

Cos nosos, cos nativos, tampouco era preciso dar pois eles ben que se encargaban de sacar, tanto na milicia como no comercial: ¡chegaron a pagar mil cen pesetas polos billetes de mil, que eran os máis transportables para levalos ao, ¿ao exilio?, a Tánger! Barber perdía ao póker para ganar nos subministres, pero ao Boaida, máis listo aínda, chegáballe con importar metralletas en sacos de…, athai, para despois pignoralas no almacén do BEX como…, azúcar pilón! (¡Que vergoña ter que poñelo na Historia de España!).

Os militares cobraban en estrelas, ademais do plus, dos ascensos e das vacacións coloniais…, de catro meses, viaxe pagado a calquera punto de España, por distante que estivese da súa procedencia real! Os civís tamén algo de todo, pero menos; así que os aforros diverxían. Con aquel ambiente, os aforros netos eran problemáticos nos tres estamentos: nativos, militares e civís. Salvábanse os Suboficiais, pois, na súa austeridade, eran os titulares dos mellores aforros, das cartillas preñadas..., que as poñían a parir nas súas coloniais: pisos, terras, dote dos fillos...

Quen realmente ganaba, ¡ou perdía?, era o Art Déco, saturando os ¿nosos? territorios de edificios belísimos, aínda que fráxiles, chamados a desintegrarse na centuria seguinte. A gran mina tiñámola enfronte, na pesca, que xa a explotaran os portugueses, tal que en Safí, pero eles construían doutra maneira, comezando polos diques de abrigo; ¡eran portuarios, e nós, meseteiros!

-Temos que aforrar, que logo virá o día de mañá, fillos e todo iso!

-Tes unha receita doada: Non te afumes coas marquesas!

-Nin ti cos pokerianos!

Así, dito en síntese, era como uns berraban Arriba España, e outros facíamos por levantala…, a base de mesuras e de privacións! ¡Que favor nos fixeron aqueles nativos cortándose, eles mesmos, o cordón colonial, umbilical!

-.-

 

Sinardades, sinos, sinais, evocacións… ¡Son as chagas do emigrante, de todo emigrante, en todo tempo e lugar! As datas, as conmemoracións, os contrastes…, todo serve para escaravellar no cerebro avivando recordos, lembranzas …, nostalxia, en definitiva!

O emigrante, en Europa, á parte dos problemas lingüísticos, séntese nunha analoxía de paisaxe, nunha prolongación da súa Galicia; en América, xa desde Colón, está, e estivo, rodeado de galegos; ah, pero en África só tiñamos ás andoriñas por compañeiras! Tamén había galegos, tamén, a centos, pero, vestidos con uniforme, son marcianos, son marciais, transmútanse! Claro que tiñamos á nai do Comandante Bailo, que falaba galego, incluso na confesión, seica, pero, miña pobre, estaba máis xorda cá lúa!

¿Que fixemos os galegos para merecer o desterro das sucesivas, ininterrompidas, migracións? ¡Xa o sei: somos pacíficos, excesivamente pacíficos…, menos no Xulgado, así que nos deixamos derrotar polos godos!

O peor de África aínda non é o que ten, o que lle sobra, chumbeiras incluídas, senón o que lle falta: caldo de grelos, con un pouco de “jalufo”. Boa a fixo aquel Muhammad prohibíndolles aos seus a matanza do porco, pero a culpa non foi súa senón dos cristiáns de daquela, que ninguén lle explicou que o pobre jalufo é boísimo, que come de todo e todo lle presta, así que, se causaba mortes, ¡meu pobre!, el tamén era vítima da mesma enfermidade: triquinose.

Avantaxe, e non pequena, na emigración, é a dos casados, pois eles poden dialogar na fala agarimosa de seus pais; se queren, non perden o fío, conservan a herdanza, a transmisión, e algún día os seus fillos captarán a melodía, polo menos a melodía. Por se isto fose pouco, gozan do privilexio de rifar, tamén se tal lles apetece, sen que a veciñanza capte os argumentos, que tamén é importante!

-.-

¿A veciñanza? ¡Ah, si, estupendos…, de momento, pois aínda tiñan lonxe o infausto 23 de Novembro…, do 1957! ¡Incubaban! De momento, si, buana!

No Banco limpaban Fatima e Aisa; pero no meu fogar, a señora Mestra, ¡que miúdo luxo! No Banco facía os recados Si Hossain, musulmán, pero non nativo xa que procedía da parte de Tetuán. ¿De Tetuán de las Victorias? ¡Non, do outro, do das derrotas, pois o das “vitorias” estaba asignado a Madrid, era un barrio de Madrid! Si Hossain era unha eminencia; ¡contrastes da vida, ordenanza pero eminencia, así que, o daquela Oficial 1º, despois Apoderado, Director in pectore, foille ás súas clases: “chau chau” (lingua), e Corán (relixión)!

Era tan boa persoa aquel Hossain que Aló Arriba miúdo dilema terían con el: por musulmán e por notable correspondíalle o Sétimo, ese das hurís; e por bo, o noso. ¿Discutirían por el, pola súa adscrición, Deus e mais Alá? ¡Se no Ceo hai polémicas, esta sería unha delas!

O meu predilecto era Hossain, pero o da miña dona era o “gallina”, un rapaciño, un mestizo, fillo de moza, pero dócil, non “bravo”, que ata que tivemos traída de augas abastecíanos da de beber, traída no seu burro, acotío, desde os pozos do oasis das Palmeras. El traíanos a auga, e Xosefina, ademais do custe, premiáballe o seu bo facer con bocadillos de queixo; ¿jalufo?; nin cheiralo!

Cando invitei aos compañeiros do Banco para agradecerlles aquel tapiz moruno, encargueille os percebes ao Gallina, para despois cocelos na cociña do Casino. ¡Presentouse á media mañá cos seiróns do seu burro…, cheos! Dinlle un peso, que para un mouriño, daquela, era tanto coma unha onza de ouro, pero fun raca, que merecía máis. ¡”Gallina”, perdóame; por dúas cousas, porque nunca me molestei e preguntarche o nome verdadeiro, e segunda, por aquela cutrería, contaxiado polo ambiente colonial da imperiosa, que non imperial!

-.-

De portas para dentro: ¿Que dicían, ou que facían, elas, para que os cónxuxes reaccionasen violentamente, e á viceversa? Pregunta extemporánea pois daquela, mediados do XX, no existía a discriminatoria Lei de Violencia de Xénero; pero tiñamos aqueles preceptos ¿igualitarios? de que: a muller non podía dispoñer libremente da súa propia herdanza, nin abandonar o fogar, nin… ¡Pero dona Carme vivía tan feliz cos seus colares; acaso porque o seu macho non lle daba apertas?

¡Tedio, tedio era o que abundaba nos fogares da época; pero non en todos! E para as aburridas, Villodre vendía na súa librería, sen recato algún, “Vida sexual sana”, de López Ibor. Tampouco era indispensable pois a moda militar seguía sendo promover familias numerosas…, mentres seguise habendo asistentes!

Aceptar é saber vivir na diferenza… ¡Máis sinxelo, imposible! Pero as chaves están, sempre estiveron, nesas aceptacións, nesas convivencias; ¡co gratas e co doadas que son cando hai doazón verdadeira, entrega absoluta, pero dentro dos límites da dignidade recíproca! Sometemento musulmán, non, nunca, que algún día lles traerá consecuencias pois o islam acabarase, rematará, cando as súas mulleres se europeicen ao completo, cando sexan capaces de dicirlles: “Eu soa, e a igual nivel, aínda que para iso teña que poñerme de tacóns!”.

Os nosos predicadores non conseguen demostrarlles que están nun erro nestoriano, aquilo de que, Cristo foi creado e non xerado, cando a realidade é / foi o caso contrario; pero o que non logran os nosos virá só, pois, ao acabárselles o machismo, as súas mulleres dirán que o Ramadán…, para Muhammad!

Outro axioma é, debe ser: Amo cando acepto. Pero hai que matizar: acepto o correcto, e para determinalo, para definilo, discutamos; discutamos en paz e en graza de Deus, séxase, pacificamente.

¡Deus, que marabilloso é o estado matrimonial, aquí ou en Sebastopol…, con tal de non desentoar; dous instrumentos, só dous, un dúo, pero non hai orquestra máis satisfactoria!

-.-

De portas a fóra?

Franco promete, pero España non cumpre; nin pode, nin quere. Os ¿notables? piden, e España dálles, máis ben a eles, que non á súa xente. Franco di: “Españoles y musulmanes, quif, quif!”. Pero eles: -Queremos un puerto, que por algo y para algo invocasteis aquello de la Pesquería de Santa Cruz de Mar Pequeña! O galego…, o galego, non, o franco… ¿O franco? ¡Tampouco! Afírmoulles: -Os haré un puerto…, si me dais las gracias! -Aquí estanllas dando: ¡Baraka-lofic, baraka-lofic! ¡Handu-li-lah!

Aquel firmante dos presupostos, ¡firma individual!, sinalou a cifra; e pasaron os meses, pasaron os anos, ata que un día se lembrou da súa promesa: -¿Qué tal quedó el puerto? –Excelencia, ya le traeremos una fotografía… A foto leváronlla, pero era..., ¡da maqueta do proxecto! ¿Os cartos? ¡En obras de caridade, de caridade persoal, dos Corenta de Ayete! -¡Magnífica obra. Quedó excelente. Tendré que ir a inaugurarla… -No, Excelencia; de momento, no, que los aviones no son seguros…; ya lo hará cuando el Tío Sam le envíe ese cuatrimotor que le tiene prometido! ¿Que, como o souben? ¡Non hai nada como ter poderes bancarios para que che confesen os secretos do Estado…, -repito-tal que con ocasión de pedirche un crédito, así sexa para pagar débedas de xogo!

¡Imperialismo, si, pero o porto..., de artesanía!

No ínterim, o Río Sarela, buque mixto, carga mercantil e carga humana. Para os desembarcos, as mercadorías en carabos, e as persoas ao lombo daqueles mouros máis fortachóns…, para salvar as sete olas! ¡Sete olas de praia-desembarcadoiro, sete pecados capitais! Pero un rompeolas pode facerse, suai-suai, pouco a pouco, así sexa con carretillas de pedra e soldados ben mantidos… ¡Burro, que mesmo pareces civil: aos soldadiños dáselles permiso, que se larguen no avión de Iberia, á súa conta, que así queda dispoñible o rancho, e aí temos conta “B”, que hai que cultivala…, para cando nos veña a democracia! ¡E ben que nos ía, polo menos ata que aos rebeldes non lles deu por pegarlle lume aos bidóns da gasolina, recén descargados naqueles carabos...!

-Amor, sen porto, e só con catro avionciños, que ademais teñen unha autonomía de voo curta, limitada, de aquí a Gando. Cando nos ataquen por terra, tal que unha noite de inverno, ¿como saímos deste curro, que tanto se parece ao do Campo do Oso, cabalos salvaxes e todo iso? ¡Vannos cortar a crina!

-Si, amor, que ademais de posible é probable, pero, daquela, eu collo un Mauser..., para darche escolta, e ti saes evacuada, nun avión militar, nun deses que regresarán ás Palmas despois de solta-las bombas. ¡E xa non as tiren do noso lado, como fará algún día o Canarias cos seus canóns! (¡Cumpriuse!).

-Non quero separarme de ti, que ben mo dixo o cura de Cirio, don Manuel Rielo, daquela que me casou contigo, na capela de dona Paz, ¡pero ti non estabas...! “Lo que Dios ha unido que no lo separe el hombre!

-Muller, iso non dependerá de nós, senón de don Hermenegildo, del pero tamén das estupideces que faga o seu dilecto García Valiño aí arriba, no Protectorado; séxase, de como vaian dirixindo esta Entente, pero teno que facer ben, que por algo está de Caudillo, ¡baixo palio!, pola “gracia de Deus”, que así rezan as nosas moedas. ¡Franco non rezará, pero as moedas, si!

-Que Deus te oia, pois o que é don Hermenegildo..., desde que lles devolveu Covadonga..., e puxo ao Mizzian de Capitán General da 8ª, estalles sometido: ¡A soberanía xa non é nosa!

-.-

Sidi Ifni, grandeza bilateral: Dúas verbas, dúas razas, dúas relixións, dous templos, a Mesquita e maila Igrexa de Santa Cruz.

Terciarios franciscanos; e con eles nós, tamén terciarios, de branco..., por fóra!

Non todo ía ser póker, nin póker nin xineceo, pois, ¡algúns!, tamén rezabamos. Pildain reinaba en Canarias; Pildain era aquel bispo que, cando foi Franco ás illas, para non recibilo baixo palio foise ao Santuario da Virgen del Pino, deixando a sancristía pechada, e por ende, o armario do palio! Pildain mandaba máis có Papa, e tanto mandaba que lles mandou aos Franciscanos unha pastoral…, prohibíndolles dar a comuñón ás rapazas que fosen á Misa escotadas e/ou pintadas!

¡Boa a fixo o P. Santiago, e con el tódolos Terciarios, que estivemos a punto de ingresar no Tercio, pero no dos excomungados; nós, si! A cuñada, ¡maldito / bendito problema o das cuñadas, que daquela preocupaban máis cós mouros levantiscos! A cuñada do Secretario General, Coloma Gallegos, Ministro do Ejército in pectore, ¡miña pobre, que aínda non lograra cambiar de estado civil!, achegouse ao altar coas tetas en ristre, case visibles, e…, o Seráfico negoulle a comuñón, pasouna de largo, acatando literalmente as ordes do seu bispo!

Non tardou unha semana en saberse que o pardillo do Pardo, suponse que en vinganza contra Pildain, esixíalle ao Nuncio que traspasase a “Misión” de Ifni, cedéndollela aos Oblatos, e para iso cunha subvención tal que se ía notar nas contas do Banco!

O Terciario, daquela Capitán, asturiano, Julio Fernández redactou unha Súplica, expoñendo motivacións, para o Nuncio da Súa Santidade. ¡Nin que dicir ten que non houbo Terciario que nos botásemos fóra da razón! As firmas levounas a Madrid o Asistente do propio Capitán Fernández, ao que lle concedeu, encantado, un permiso ad hoc!

O escrito entregouse, pero aos asinantes pasáronnos un recadiño, de parte do Gobernador General, para que tivésemos listas as maletas, pois, en vista daqueles antecedentes, á menor falta de…, ¿adhesión?, embarcaríamos no Río Sarela! ¡Contra Inquisición, expulsión! ¿Quen se atreverá a dicir que non era divertido, variado, un Territorio aparentemente tan amorfo; quen?

-.-

Aínda que pareza unha boutade, nada une, ou debera unir, tanto, como unha serie de contratempos sufridos e superados a gananciais! Para isto, para este experimento, nada como a emigración, lonxe do pasado e fabricando futuro, pero…, en parella, sempre en parella, a ser posible desde o primeiro día, pois o emigrante solitario é, está, dobremente solitario.

-Meu amor, miña andoriña, ti matinaras algo acerca da equipaxe moral que convén levar ao casamento?

-Eu, si; e ti?

¡Non hai muller que non repregunte! ¿Fano por vacilación, por inseguridade, ou acaso por precaución? Haberá que preguntarlles, pero elas, á súa vez, repreguntarán, e sería un círculo vicioso.

-¿Eu? Por se algún día me preguntabas…, aquí tes as follas que escribín daquela, coas sucesivas meditacións, coas reflexións que se me ían ocorrendo. Gardeinas, por se nos viñan dies irae…, para convidarte a lelas!

Despois de lidas:

-¿Sabes que tamén isto temos en común, pois eu, daquela, matinei algo parecido!

-¡Nada me dixeras!

-Nin falta que fixo pois as rapazas debemos subir ao altar con cara de inocentes…, aínda que non o sexamos!

-Ti si, ti eras, que ben o lin nos teus ollos, e tamén no teu comportamento, modosiño. Cando firmei aquel apoderamento fíxeno a sabendas, máis que con esperanza coa seguridade de que non ía perder no trato.

-Pero non trouxen capital…!

-O capital veu en ti mesma, na túa preparación, nas túas calidades, miña Virxe de Lugo, miña Virxe dos Ollos Grandes! ¡Con gafas, pero, grandes!

-Agora que o dis…, ¡é ben arriscado embarcarse nun barco descoñecido, pois, nestes tempos, nin das referencias pode un fiarse!

Nesta ocasión non firmamos, ¿ou si? ¡Pois si, que non hai mellor firma que un bico amorosiño, deses que saben a gloria…, porque veñen da mesmísima Gloria!

-.-

¿Aguantaron as andoriñas aqueles sirocos? ¡De momento, si!

Bendito sexas, e que en paz descanses, amigo Regueiro, pois, sen a túa plumiña, quen lles ía crer ás andoriñas que fosen capaces de sobrevivir naquel inferno, nesa África dos mil contrastes! Vendo a túa obra, é doado imaxinarse o asirocamento das persoas, a nosa tolemia colonial.

-Rapaciño, hoxe vaite decepcionar a cociñeira, que só teño sardiñas, sardiñas en lata, e para iso con auga de Firgas, que nin veu o “Gallina”, nin fun ao Zoco!

-Muller, agora que se calmou este vento do deserto, se te levo collidiña da man, como adoitamos ir sempre, achegarnos ao comedor da Suerte Loca vai ser posible.

-Sexa por ti, aínda que as sardiñas véñenche ben, ricas como son en fósforo, pois, entre os problemas profesionais e mailos ambientais, falta che fará ter os tóteles a punto!

Aceptada a proposta, aínda que xa era tarde, algo de comida lles sobrara: ovos con tomate, arroz con tomate, e de sobremesa, os clásicos chumbos, dos que o Territorio era pródigo. ¡Claro, son espiñentos!

Nisto entrou o Auxiliar da Mariña, Regueiro, que tiñan a Comandancia mesmo ao lado do hotel:

-Veño todo oufano porque logrei captar a imaxe de Mohammed Ben Bachir dominando, á vez, dous elementos: o cabalo e mailo siroco… ¡É ben certo que Deus lle dá a gloria a quen a merece!

-Neste cadro vexo un contraste co noso Santiago, pois o cabalo do mouro é negro! –Díxenlle.

-Non menciones a bicha, que estamos en terra de infieis!

-Daquela, parabéns, querido amigo e paisano, que ademais de debuxante es máis vendón que un nativo, deses do Zoco! Como te vexo vir: ¿canto pides?

-En vista de que che gusta, por esta vez vai de balde!

-¿Non será que queres pedir un crédito, pois, nese caso, de subornos, cero!

-Non, ho, que cho dou polo ben que me caes; que me caedes… -Rectificou.

-Neste caso, baraka-lofic! E para reciprocidade vouche dedicar un dos meus libros; a tal momento aínda os teño na cabeza, pero algún día, se sobrevivo aos sirocos…

Amigo Regueiro, estas lembranzas van por ti, por aquel agasallo que, espero, fará cribles as nosas aventuras ifneñas.

-.-

  

O siroco estaba na rúa, e a calma, polo menos aparente, no Casino; tan só interrompida polos farois do póker, o tintineo das fichas e mailos tacazos do billar. Aló dentro, pero alto, que se oía desde a terraza, un dourado, Casimiro Dorado, acarisando no piano, tamén dourado, arrincáballe as notas enervantes do sublime Mendelssohn. Pero tamén había biblioteca, periódicos atrasados e todo iso… ¡Decoración, máis ben!

Amainado o siroco, entraron as damas; taconeando e tan ao unísono que nin que viñesen fuxindo daqueles saltóns, daquelas cigarras esparexidas polo simún. Eu, malicioso que son, acordeime da cuñada de Coloma… ¿E se lles dá aos saltóns por asaltarlle a peituga, gozándose con unha mamadiña…? ¡Non o queira Deus, pois o que é fácil…!

-Querida, bien creí que no se iba ese siroco, que se quedaba…, consolidando, como nosotros!

-Aún tiene que visitar las Canarias, pero allí llega flojito, más bien una caricia.

-Y…, ¿de qué hablamos hoy, pues esto del siroco está más visto que el TBo?

-Hablando de ver: la que muy vista está es esa Chony, la del Ayuntamiento, pero estes valientes, muchas estrellas y poco gancho! Ay, si yo fuese hombre, la de cuñadas que desfloraría!

-Mujer, si ya las traen marchitas, ajadas…, por impacientes!

-Pobrecillas, les pica pero no tienen sarna, y la vienen a buscar.

Se falasen, se lembrasen, aquelas paredes do Casino, non facía falta escribir “La Celestina”!

Un curro do Casino, na actualidade.

-.-

¿Si vis pacem para bellum?

Tranquilos, que os soldados están de garda, e os nativos, particularmente os Notables, felices no seu harén, co bandullo cheo…, ademais da carteira!

O caviar estaba riquísimo, e aínda que é ruso de procedencia, non se nos indixesta…; pasou polo Porto Franco das Palmas, así que vén depurado! En canto á Marina, que sigan sesteando no Ferrol do noso Caudillo, que se nosoutros temos champagne pasado de contrabando por Tabelcut, eles teñen Ribeiro; e logo que eses barcazos, ¿que ían facer aquí, sen porto, paseándose ao longo da costa, que igual lle espantan as sardiñas a Marrocos! ¡Marrocos e España, quif, quif, hermanos! ¡Total, para que, pois a Santa Cruz de la Mar Pequeña, a auténtica, quedou en mans francesas, que eles tiñan mapas, e nós non, daquela que, naquel Acordo…! Pero esquezamos pequenos erros, inconfesables omisións, pois agora temos unha costa lineal, sen mares pequenos, sen recunchos, cuns acantilados preciosos, apropiados para a cría dos percebes…, que é o noso!

-.-

No ínterim as damas, que? ¡Ao delas, ou xogando ou procreando, que así, cando nos ataquen os de Si Allal el Fassi, علال الفاسي, máis complicada será a nosa / a súa evacuación! E don Hermenegildo feliz, que non precisa dar exemplo, pois el, cos seus privilexios, ten satisfeita a súa prole!

¡Sidi Ifni, xineceo de España! O problema virá nas documentacións: ¿Aqueles nenos son españois, son marroquís, naceron nunha colonia ou nunha provincia? Provincia foron declaradas, tanto Ifni como o Sáhara, desde que as tiñamos invadidas, perdidas ou expropiadas. Chegaría un día no que unha Sentenza do Tribunal Supremo, 7 de novembro do 1999, nos aclararía que, el Sahara español -y otro tanto ocurría con Ifni y Guinea ecuatorial- era, pese a su denominación provincial, un territorio español -es decir: un territorio sometido a la autoridad del Estado español- pero no era territorio nacional”. Claro que tamén as había tan previsoras que ían parir, e de paso rexistra-la criatura, nas Canarias; daquela parecíanos que o facían por comodidade! ¡As mulleres sempre foron máis listas e máis previsoras cós homes!

...

-Qué raro que no tengáis coche?

-¿Cómo que no le tenemos? ¡Lo dejamos en Algeciras, que es más cómodo venirse en el autobús de Bernal!

-Y el chofer?

-Le dijimos que se volviese, para dar servicio a la abuela, tan viejita que va la pobre!

Nisto, as dos civís, ¡miñas pobres!, mortas de envexa. A miña:

-Dá vergoña que nos vexan coa nosa miniatura, co noso Austin A-30; ¡temos que pensar noutro, máxime agora que temos un neno!

-Véndese un De Soto, de 20 HP, 6 cilindros, que o trouxeron da Zona Francesa; foi duns retornados, que volven para Francia... ¡Isto cheira a despedida, e menos mal que se levan mal Franco e De Gaulle!

-Maridiño, non é para presumir, ben sabes que non, pero..., os complexos!

¡E comprámolo! Por aqueles días, Mary Güemes, María del Henar, subida ao Bulaalam, que nin que fose a  muller de Lot, presentía unha inminente e inevitable retrocesión; nós, máis torpes cá ela, non!

Mary Güemes, contemplativa.

.../...

Pasa a

VOLVERÁN ?

-IV-

Xosé María Gómez Vilabella