VOLVERÁN? -IV-

.../...

A miña Mestra pariu un Arquitecto. Agora hai que crialo, educalo, instruílo. Mohamed V regresara por aqueles días do seu desterro de Madagascar; e os nativos de Ifni, que se supoñía nada os relacionaba co Rey dos seus veciños, en nutrida manifestación, berraban ás portas do hospital: ¡Iahia al Malik! ¡Iahia al Malik!

Parir / nacer, sen avós, ou con eles nunha distancia insalvable é unha criba, un goce con buratos; pero aínda é peor, incomparable, parir / nacer sen un pai que asuma as súas responsabilidades. ¡Non hai peor latrocinio que roubar / negar unha paternidade! ¿Que cara porían os tales se no seu óbito o Pai Celestial non os quixese recoñecer por fillos? ¡Sería un inferno!

Nacer na emigración sempre é valentía, pero nacer en pleno follón, o súmmun! Así o expresou o General Mariano Gómez-Zamalloa y Quirce, cando, na Casa Sindical de Mieres, o seu Axudante nos foi chamando para entregarnos o diploma e mais a medalla da Paz: -“No, José María, no; que suba el niño, su hijo Pedro Pablo, que tuvo la osadía de nacer en Sidi Ifni en pleno follón!”. Non fará falta dicir que a ovación foi cerrada, total, pero faltoulle puntualizar que a valentía estivo en súa nai, quedándose a parir naquel ambiente prebélico.

-Daquela, ti, de onde ves sendo?

Se alguén nolo preguntase, a resposta é obvia: -Nacín á luz do día en tal sitio, pero da miña procedencia igual nin meus pais saben, pois a procedencia real foi aquela sementeira, o auténtico momento inicial da miña vida, do que procede a miña alma, resultado daqueles brotes, pois, do contrario, como tería herdada a miña participación no pecado orixinal? Participo del porque participo da alma dos antepasados; por conseguinte, é evidente que teño alma desde o intre da miña concepción, así que, quen mata un feto un alma despacha. ¡E que aínda haxa quen non cualifique de crimes os abortos provocados…!

-.-

A ODISEA DO RETORNO A ÍTACA

Cheguei a Lugo tan nervioso pola nosa odisea, canso de conducir, e tamén emocionado de acollerme novamente ao niño murado, que nin mirei onde aparcaba, co mal fado de que parei mesmo diante do edificio do Goberno Civil, dispostos a tomar un piscolabis nun dos establecementos da inmediata rúa da Cruz. ¡Fartos da media lúa, apetecíanos a Cruz!

Edificio Goberno Civil de Lugo. Hoxe.

Nada máis apearme, un garda municipal, pegadiño ao meu De Soto, e levándose a man á gorra, en marcial posición de saúdo. Daquela díxenlle á dona: ¡Retrocedemos! Espontaneamente, coa impresión de que Lugo tamén estaba militarizado. E menos mal que non tardou en falar!

-¡Bienvenido, señor; aunque tendría que multarle por aparcamiento indebido, que esta zona, como usted ve, está reservada para Su Excelencia el Gobernador…!

¡Toma outra: tamén aquí teñen Gobernador…! ¡Non nos libramos deles! Pero o Garda, ¡e menos mal que non me oíu os pensamentos!, seguiu:

-No me daré por enterado acatando al señor Alcalde, que nos tiene instruido para que obremos con benevolencia para los turistas, que por cierto, escasean, y como ustedes nos honran con su visita viniendo de las Islas Filipinas…

¡Toma, a seguinte: confundiuno a matrícula deste IF-420, que toma Ifni por Illas Filipinas! Díxenlle:

-Merci, beaucoup! E de inmediato retirei o auto para a outra beiravía da rúa Teniente Coronel Teijeiro. Apeado novamente, volvín para xunto da miña dama, que lle estaba dicindo ao Garda que Lugo era precioso, con un clima que para nós o quixésemos nas Filipinas! A min aquilo acabou de esnafrarme, e dixen, ben alto, para que me prestase atención o Garda:

-Faga o favor de dicirlle ao seu Alcalde que aló abaixo hai un Territorio, algo raquítico, pero tamén ten coches…, igual que se cadra os hai nas Filipinas!

A muller tiroume tan forte do brazo, que case me leva voando; dez metros máis adiante díxome, ou máis ben roñoume:

-¡Es un desagradecido; mira que falarlle en galego ao Garda, meu pobre, que este igual fixo a mili en Parga, e daquela ignora que existe África!

Dinlle a razón, porque a tiña, pero tamén porque non sempre vou mandar eu!

-.-

Non quedaba can nin gato, ¡é un dicir da miña terra, da autenticamente miña!, que non soubese da nosa saída, da nosa primeira “colonial” por vía terrestre, no noso De Soto, de 20 HP, matrícula IF-420, recén comprado. Ofrecerámonos no Casino, aos íntimos, por se querían mandar algún recado para a Península, tal que para Madrid, por onde tiñamos que pasar. Os que coñezan a “Fonte dos Namoros”, da Meda, eses entenderán que aquel Casino tamén tiña, entre outras virtudes, unha función divulgadora. Pero o caso foi que ninguén, ningunha daquelas, ¿altas?, autoridades gobernativas nos advertiu de que o ex Marrocos francés, por aqueles días, recén estreada a súa independencia, era un auténtico purgatorio. ¿Sabíano eles? Tamén cabe pensar que o noso Servicio de Inteligencia era tan intelixente que só sabían cobrar de España…, ¡en vales de aceite!, que llelo facilitaban as nosas…, ¿autoridades?, para que o vendesen de estraperlo, dándose así por ben pagados, ¡e claro é que o estaban! Máis listos os nativos que lles compraban aqueles vales, pois, de retirados aqueles bidóns de 200 litros, levábanos a un lugar onde o terreo fixese pendente cara á Zona Francesa, e, con unha simple patada, o bidón poñíase a roular costa abaixo, pasando a liña frontreiriza…, ¡sen aranceis de aduanas!

Ata Tabelcut non houbo máis problemas que os seixos da estrada, máis afeitos ás pisadas dos camelos que ao rodar dos autos. Alí estaba o Teniente Soto, coa súa Compañía, de posto fronteirizo, outeando horizontes, pero tampouco nos dixeron outra cousa que non fose a de corresponder ao noso saúdo cortés. De fronte, xa á vista, Mirleft!

Aquel Mirleft, que xa o visitáramos para estrear o De Soto, cheiraba doutra maneira: caras serias, longa espera na súa douane, remirar de papeis… ¡Uf, algo cheira a podre en Dinamarca! Pero a euforia do noso regreso ao niño materno eclipsaba tódalas suspicacias.

En Agadir, naquel esplendoroso Agadir de antes do terremoto, hoxe magnificamente reconstruído, un petit déjeuner, e…, ¡avante toda! Agadir, verxel excepcional ás portas do deserto, cos gavachos en retirada, pero non tivemos problemas..., aínda!

Ao lonxe, estrada adiante, Safi, o Safim dos portugueses! (em árabe: آسفي) A mañá estaba suave, e a estrada melloraba de quilómetro en quilometro; na proximidade da costa, terreo chan, máis ben terra nullius, construír ben, ancho e rectilíneo, foilles barato aos franceses; iso á parte e ademais do seu savoir faire!

Anticiparei que Safí está a 300 quilómetros ao Norte de Agadir, por onde pasáramos de mañá cedo, segundo dito queda. Foi unha posesión portuguesa desde o ano 1508 ao 1541, que a fortificaron, e por iso lle chamaban praça-forte de Safim. No 1956, impulsada polos franceses, (o Marrocos francés acababa de recibir a independencia), era xa unha cidade industrial e portuaria, onde pescaban sardiñas, vinte e tantas conserveiras, e saían fosfatos.

...

Chegado a este punto do presente relato síntome tan abraiado, ou máis exactamente, tan avergoñado daquel episodio, e non por min, naturalmente, senón por España, que levo tres días parado neste punto, dubidando se dar ou non detalles, pero o meu respecto pola Historia acabou vencendo, así que, algo direi:

Segundo íamos chegando á altura de Safí, como a uns cinco quilómetros, nunha recta anchísima, na que se podían cruzar dous camións e sobraban dous metros de vía, un camión deles, daqueles do Istiqlal, aberto, e con vociferantes abandeirados e armados, ¡xa os víramos en Ifni cando aquelas manifestacións, toleradas, dos últimos meses!, ao identificar o meu coche..., viñéronse contra nós facendo unha viraxe..., de tal sorte, ¡iso, sorte!, que:

-¡Ai que nos mataron o neno, que non o vexo!

-¡Calma, muller, que está aí abaixo, a dez metros, e a ti quítote enseguida...

Nunca tanta forza fixera coma naquel intre para levantar a traseira do De Soto, e así retirar á miña dona de debaixo dela, que tiña unha roda asentada nas costelas, e logo que sangraba por todas partes. Nisto, que só tivera tempo de recoller o neno e de achegalo a nós, cando acertou a pasar por aquel punto un matrimonio francés, que nos recolleu, e só dixo: ¡A Safi, vite, vite! Nin que dicir ten que en tales circunstancias nin se nos ocorreu retirar a equipaxe do auto, que alí quedou, na cuneta, coche e maletas, co teito moi abolado polas dúas ou tres voltas de campá que nos inferiran aqueles..., ¡pero mellor os deixo sen cualificativos!

En Safí directos ao hospital, onde meteron a Xosefina no quirófano, inmediatamente, ¡e a coser! Eu senteime nun banco, ás portas mesmo do quirófano, co neno en brazos, que por certo non choraba, pero eu si que tiña gana de facelo, todo doído, do corpo e da alma. O matrimonio francés, despois de falar cos médicos, eclipsáronse, a toda présa, que nin tempo nin ocasión me deron para mostrarme agradecido; ¡fágoo desde aquí, desde estas liñas, que seguro as len desde o Ceo!

Apenas a sacaron do quirófano, e puidemos falar, díxenlle:

-¿Acórdaste que está aquí en Safí o Padre Gonzalo, Gonzalo García Gómez, aquel franciscano de Ribadavia, aquel que foi dar un triduo a Ifni…?

Estivo conforme, e aló me fun, ata a Misión, co neno en brazos. O P. Gonzalo ía en Marraquech, e non volvía ata a noite, pero atendeume, cos brazos abertos, literalmente, o P. Pais (da Coruña, que, tempo adiante, acabaría os seus días en Lugo, no convento da Praza de España). Deixámoslle o neno á señora do sancristán, e no propio auto do P. Pais, fomos ao hospital, porque me dixera que aínda estaba alí, en Safí, un Médico holandés de toda a súa confianza, e que íamos trasladar á ferida para a súa clínica privada. ¡Estou vendo, e sen pechar os ollos, a discusión que tivo Pais con aqueles ¿Médicos? para que lle anticipasen a alta; houbo que dicirlles para onde a levabamos, e que xa faláramos co holandés! Foi inspiración divina pois aqueles Practicantes, estampillados de Médicos con un simple cursiño ao retirarse os franceses, déranlle uns cosidos tipo veterinario, que lle foron repasados na clínica do holandés!

¿Por que, por que me atacaron, a min, un simple turista? Teño claro que foi pola matrícula do coche, que por ela me identificaron e me relacionaron co Banco... Aquel chofer, ou quen tal lle mandou facer, vingábase en nós…, contra Franco nada menos, aquel…, ¡sen cualificativos, que non os hai axeitados!, que estivera, maiormente desde que os franceses desterraran a Mohamed V sen contar co Pardo, pagándolles aos terroristas, baixo a capa de “Profesores coránicos”, nas medersas, un soldo de mil pesetas mensuais, ¡das de daquela!, para que adestrasen terroristas que fixesen fuxir de África aos franceses. Ao noso…, ¿noso, que?, víñalle a teima daqueles tempos en que lle pediu ao Führer todo Marrocos para España, etc., etc., aleivosía que nunca lle perdoou De Gaulle, e con De Gaulle, Francia enteira. (Pénsese na protección que, tempo despois, lles deron os franchutes aos etarras; ¡favor, que con favor se paga!).

Ben atendida na clínica do Holandés, a protección seguinte do P. Pais foi levarme ao taller duns amigos, que pasaron a recoller o coche. O auto, mal que ben, andou sen grúa, con grandes amoladuras, iso si, pero, ¿da equipaxe? ¡Non deixaran quedar nin a bolsa da roupiña do neno! ¿Os do Istiqlal? ¡Non, que eses seguiran, sen deterse, no seu camión; tiveron que ser outros, outros que casualmente pasasen por aquela estrada, a tal hora.

Nos quince días que estivemos en Safí, no propio convento, convalecendo, e mentres tanto reparando o auto, ¡a reparación, cento quince mil pesetas, das de daquela!, do Goberno español, que se supoñía debía coñecer o atentado polos seus…, ¡inútiles!, espías, nin unha palabra. Máis é, que ao regreso a Ifni, dous meses despois do atentado, recibín unha chamada, de parte de S.E. el Gobernador. ¿Que pasaba, que pasara? ¡Case nada: Que de parte da Súa Excelencia, daquel que era Caudillo pola gracia de Deus, -ás moedas me remito-, que nin se me ocorrese dicir que tivéramos un atentado; o noso, que ben o sabían no Pardo, era, fora..., o torpe accidente dun español torpe, eu mesmo!

¿Perigo de morte? ¡Como pouco, expulsión do Territorio! Así que estiven mudo, a fortiori, ata o ano 1975, pois desde o inferno xa non me mandaba fusilar! ¡Todo pola Patria, pola Patria e polos seus..., mangantes! Santiago seica foi un “mata mouros”, pero, don Hermenegildo..., don Hermenegildo prefería ver mortos aos españois!

Subo a seguinte foto, cos franciscanos de Safí, para que quede constancia do noso, inmenso, eterno, agradecemento:

A seguinte: Castelo dos portugueses, no seu Safim, onde pouco estiveron pero moito traballaron: ¡Portugueses tiñan que ser!

Agora unha anécdota, que a sei por aqueles franciscanos: Cando a independencia, o embaixador de Portugal pediulle a Mohamed V, “que reconstruísen o seu castelo”, e que, “se non teñen cartos, mandámosllelos nós!”. ¡Viva Portugal, noso irmán, tan xeneroso, sempre ben querido!

-.-

De alpeirados, a voar, a revoar! Con Xosefina medio cicatrizada, e o auto mal reparado, propuxémonos partir, retomar a marcha, aquel domingo…, pero despois da Misa, para que a celebrase o P. Gonzalo, o nós con el, que nos propuxera ir con nós ata Lugo, que despois achegaríase ao seu Ribadavia para darlles unha aperta aos seus parentes. ¡Al handulilah, bismilah!

O auto quedará presentable de chapa, pero o voante tiraba algo para a dereita, así que esixía máis esforzo e máis atención para conducilo. ¡Moito e ben non o fai ninguén, e iso que os árabes, ¡merecen que se lles recoñeza!, non son excepcionais en inventar pero si en amañar!

Todo sen incidentes ata Casablanca, a “Casá” dos franceses, onde tomei mal un cruce, extraviándome no interior desa urbe tan europeizada. Pero connosco, ademais dos anxos da garda, ía o P. Gonzalo, que lle daba ao francés tan ben e tan claro coma ao noso, común, galego, que o conservaba intacto. ¡Estes de Ribadavia, canto non herdaron dos xudeus! Falou con un taxista, que nos precedeu ata a saída da urbe, rumbo Norte. Pasamos a raia que fixo de fronteira naqueles anos de Protectorado Francia-España, e aos poucos…, ¡en Larache, hóspedes doutros franciscanos! ¡Que Deu-los bendiga, amén, pois onde hai franciscos reina a xenerosidade e maila paz. Quedámonos cosa ganas de desviarnos a Tánxer, pero aínda nos faltaba moito recorrido para dar chegado ao niño lucense, ao das murallas. Ben que o sentimos pois alí tiñamos de apóstolo evanxelizador a Monseñor Dorrego Aldegunde, bispo, do Corgo, primo do noso compadre, o Capelán das tres guerras, Pedro Sánchez Pumariño. Daquela, de dúas, de momento dúas, pero xa estabamos, ¡que o digan as cicatrices da miña rapaza, xunto coas do auto!, en vésperas da terceira, da enésima africana.

Tetuán, ¡ai Tetuán, coa calle da Luneta tentando ás mulleres! ¡Cousa mala; e menos mal que aínda non cerraran a nosa sucursal, a do Banco! Alí, naquela xudería, se non lle botásemos algo de prudencia, arruinariámonos de por vida, tantas cousas que había naquelas tendas, maiormente nas dos xudeus, descoñecidas na España da época!

De chegados a Ceuta a inmediata foi quitar billetes no transbordador, e seguidamente subir o De Soto. Collemos billetes con cama, así que…, espertamos en Alxeciras! ¡España, a España auténtica, por primeira vez debaixo das rodas do noso auto; esta vez foi España, que non a miña dona!

-.-

No mesmo 57 veu a guerra, con nocturnidade e aleivosía.

Pero disto aquí non vou falar, que xa o fixen noutros dos meus libros. Tan só mostrarlle ao lector os meus adestramentos, a miña participación, tanto por activa como por pasiva:

O ocaso dun pseudo e tardo imperio

A miña Estrella, pola súa parte, confirmou a súa valentía e mailas súas aportacións sociais e humanitarias, pero non lle foron recoñecidas, oficialmente, ata o ano 2007, Cincuentenario da Guerra de Ifni. ¿Probas? ¡Aquí as tedes, na homenaxe que lle fixo o Capitán General de Canarias!

 

De Sidi Ifni a El Aaiún;

De Aaiún a Gijón; vivimos no último piso desta casa.

Estela cos seus fillos, anos despois.

-.-

De Gijón para Coruña:

¡Volveron, volvemos, e de asentados na Coruña, a mercar finquiñas na terra natal, para reconstruí-lo niño!

Conseguimos facernos coa carballeira na que estaba a pedreira que lle serviu de refuxio a meu pai, daquela cando o perseguiron. Alí durmiu envolto nunha trapeira, e rodeado de sapos e de pinchorras, pero librouse de aparecer na lauda dos fusilados do noso Montecubeiro.

Así que, ¡nela, na propia pedreira!, eriximos o noso refuxio, un monumentiño á memoria de meu pai, en lembranza e veneración súa; aquí o estamos erguendo:

  

 

E de ergueito, axardinalo:

De axardinado, gozalo:

¡Ben o mereces, querida “andoriña”, que ben traballos pasaches, e me axudaches a pasar, para este refuxio lograr!

-.-

Fóra, no xardín, os netos, coas fillas do albanel.

  

 

-.-

Non é práctico, non resulta, esfargallarlles o niño ás andoriñas, nin pecharlles a porta do portal, pois elas, como son de lei, volven; volven e constrúen, reconstrúen; de non serlles posible no mesmo sitio elixen outro, próximo, nas inmediacións, sempre que teña igual cheiro, para manter o seu apego, as súas tradicións!

¿Isto, que quere dicir? Que tras dos fillos veñen os netos... ¡Ai, si, os netos, os anovadores, os renovadores, e todo iso sen deixar de ser conservadores! Por algo, e para algo, a primeira oración dos avós, xunto, a carón, reclinados por riba da caneta do neto/da neta, tamén é oral, mental, e só a entenderá quen saiba ler nos beizos, no papo:

Como dixo aquel vello, aquel Simeón, no templo de Xerusalén, daquela da Presentación, que vale para min, salvando as distancias, aínda que non tanto, pois os nenos tamén proceden do Ceo, e se traen pecado orixinal, co bautizo, arranxado! Simeón, se non te ofendes, déixame parodiarte, que esta cousa, esta ocasión, aínda que menos, tamén é importante, e mellores verbas cás túas, as miñas, non: “Agora podes, Señor, despedir en paz ao teu servo”, porque os meus ollos xa viron o teu neno/a túa nena, o teu enviado, esta cara de anxo, tan anxelical que mesmo se parece ao Neno Xesús! ¿Será que vén de parte súa? ¡Que así sexa, amén, pois, polas trazas, tal parece…!

No bautizo póñenlles sal aos nenos… ¡E fan ben, ademais de ser un símbolo, pois neste mundo insulso todo o saleiro é pouco! Entre o que traen, e mailo que lles poñen…, os nenos son o sal da vida! ¡Deus, que responsabilidade contraemos cando os desalgamos cando os amargamos, cando os desviamos da súa traxectoria celestial! Ben o dixo o Mesías, cando lle apartaban os nenos para que non estorbasen ás persoas maiores. ¿Maiores? ¡De tamaño físico, só diso! “Deixade que os nenos se acheguen a min, non llelo privedes, porque deles á o Reino do Ceo!” ¿Oiríalle ben o evanxelista Mateo? ¡Claro que si, pois estaba ao seu lado! Se traemos connosco un pan para a terra, e un alma para o Ceo, por que nos expoñemos a perdelo? Os saltimbanquis do circo xóganse a vida, pero os pecadores aínda arriscamos máis, que nos xogamos a alma; daquela cómpre non descoidarse, pois as caídas poden ser fatais, irreparables, e as recaídas, os escándalos, peor aínda!

Nos cuarteis din, “Todo pola Patria”, pero eu, rememorando as mil vicisitudes dunha vida vulgar, prosaica, pero azarosa, digo, “¡Todo polos netos!”.

-.-

¿Que deixamos por aló?

Algo de patriotismo, si, ¿ou non foi patriotismo estimular, no posible, aos nosos soldadiños?

-.-

Daquela as andoriñas leron o meu libro, puxérono en práctica, e …, volveron, volveron xuntas, xuntas e ledas, de por vida!

-¿Que tal vos foi nesas andanzas, neses voos?

-Polo que atinxe á vida matrimonial, perfecto; case diría que, insuperable, pero…, esta España das nosas dores? ¡Mira que levamos tido Reis, Presidentes e Ditadores, pero, como país colonizador, o que mellor se nos deu foi a mestizaxe!

O emperador Adriano representouse nas súas moedas con un ramo de oliva na man, e un coello aos pés. ¡Si, señor, isto é España: Un país de coellos bicándolle os pés ao emperador da quenda! E mentres, os outros, as andoriñas, voan, emigran!

Xosé María Gómez Vilabella