Do que máis agradecido lles
estou a meus avós, tanto aos maternos coma aos paternos, e con eles, por eles,
a meus pais, non é que daquelas conxugas saíse eu, en corpo e alma, con todo
ser cousa certamente de agradecer; non, non é iso, que vou máis lonxe:
Xerar
unha cría é cuestión animal, un golpe de celo, que o pode ter, que o teñen,
tódolos semoventes, pero dispoñerse, prepararse, para que o gromo teña a quen
imitar, iso é sagrado, indelegable, inconmensurable!
¿Cómo se comeza? ¡Elixindo con criterio, con tino, con
prudencia, con perspectiva de futuro! Xa sei que os máis meticulosos, os aristarcos,
aducirán que na época dos meus aínda existía a esculca, os chufóns, os
casamenteiros… ¡Non era tan mala, e se mala resultaba tamén o era por defecto
electoral, por fiarse de irresponsables, que viña a ser o mesmo pecado! Os bos
esculcadores non facían aquelas recomendacións sen coñecer a fondo, e
directamente, as súas proposicións, as súas recomendacións.
A atracción física, vale,
como tamén vale nos lobos, pero non é suficiente. Hai que ir á atracción moral,
indagar se os pensamentos do rapaz son compatibles cós da rapaza, e á
viceversa; qué plans de futuro están dispostos a asumir; se elas están
dispostas a parir, e eles a cargar coas consecuencias, por pesadas que
resulten; cómo pensan educar a prole; cómo farán para limitala, con qué medios,
lícitos, morais, o queren facer para deterse niso que vén chamándose
paternidade responsable; etcétera, etcétera, que non estou facendo un libro de
moral, nin de formación sexual, aínda que tampouco renuncie a iso, por suposto.
¿Qué tras da Misa de
velacións veñen as estacións do calvario matrimonial, ou o que é igual, detrás
do mel o vinagre? ¿Rapaz / rapaza, cando nos abandonen os Pilatos da vida,
estás disposto / disposta a facer de Cireneo, axudándonos reciprocamente,
desinteresadamente, a subir ao Gólgota da vida? ¡Xúrasmo, con todo o teu corpo,
con toda a túa alma, sen reservas mentais? Se esta análise resulta positiva,
tanto dá que a cerimonia sexa con ramos de azar ou sen eles, que aí está o meu
caso, que me casei, que me casaron por poderes, e xa pasei, felizmente, cordialmente,
as vodas de diamante, sesenta anos de grata convivencia! ¿Sen bochas, sen
discusións? ¡Algunha houbo, pero razoando vanse limando; iso si, ambos, de
consuno!
¡Ai daquela criatura criada
no inferno dun matrimonio desavido, que llo están anticipando! ¿Qué lle queda
para non ter dous? ¡O mellor que se pode facer neses casos é irse ao seminario,
ou a un noviciado, segundo os xéneros, que neses sitios non hai paro, hoxe por
hoxe, e rezar, rezar pedindo milagres para os seus proxenitores, pois devolver
ben por mal é a mellor das leccións, e xa que non as houbo paterno-filiais, que
sexan filial-paternas! ¡Tomádeo en serio, que non é mal consello!
Hai un punto ao que de
solteiros se lle dá pouca importancia: ¿Queremos ter fillos, si? ¡Pois daquela,
agora que hai análises, analicémonos, ámbolos dous, con recíproco coñecemento,
para que despois non veñan trampas ou disensións! Agora que se fala de todo, ¡e
sen bozo!, óese dicir que hai casos nos que a esposa, sexa por comodidade,
preguiza, ou circunstancias inconfesables, toma a pílula preventiva de costas
ao seu home, e faille crer que son…, ¿trastornos endométricos? ¡Xa! ¡A
fidelidade matrimonial ou é absoluta, ou é…, esa palabra fea que se nos escapa
en tales circunstancias!
Se non veñen, mercámolos?
¡Pode facerse, pero persignándose primeiro, que esas decisións teñen os seus
pros e os seus contras, que igual poden ser caridades como crimes, segundo os
casos! Pero nisto non vou entrar, que daría para un libro, para un libro gordo
coma a Biblia, e as miñas limitacións non mo permiten! Como veño falando de
avós, o único que me permitirei dicir é que, se os avós están aí para axudar a
criar os fillos propios, igual carga, ou similar, comportan as adherencias, así
que tamén hai que pensar neles á hora de encargalos. Non é igual, en absoluto,
o caso dos naturais, pois, para estes, cando casan os fillos, sabido é que a
por netos van!
En definitiva, para resumir:
¡Se eu son mala persoa, tendo uns pais que casaron, e viven, como Deus manda, a
imitación dos seus, e así sucesivamente, baixando ao pretérito, non vai ser
doado que Deus me perdoe, pois a traizón será dobre, a culpa dobre, o pecado,
dobre! Nestes supostos seríamos traidores cara atrás, e irresponsables cara
adiante. ¡En definitiva, bestas, ou peor aínda, pois non hai besta que non
defenda as crías!
-.-
Avoas
debérase escribir con “b”, porque non hai ningunha mala, que todas son “boas”,
“boísimas”, a cal mellor, tanto as propias como as alleas! Ensaian cos seus
fillos, cos propios, e para os netos, despois daquela licenciatura, acadan o
doutorado. ¿A licenciatura? ¡Seis, seis cursos por termo medio, seis fillos,
seis licenciaturas! O doutorado, agora, é máis livián, máis curto, ¡ou peor,
considerando que van cansas, canosas e cansas!, pois, xeralmente, só lles toca
apandar, con gusto, iso si, cos “da casa”, que é como lles chaman en Lugo, nas
necrolóxicas, aos fillos do morgado, que para os outros…, de vez en cando,
nalgunha visita esporádica!
Baixar de 6 a 2 xa é
alivio, pero tamén segundo os casos, pois agora, as nais, despois do permiso da
lactación, igual chegan ao fogar desde que xa lles teña cantado a nana súa
avoa, e para iso, veñen de mala uva, con fundamento ou sen el!
Na miña aldea sempre se
fixo referencia á señora da casa cos cualificativos de, “a miña dona”, ou, “a
miña ama”. ¡Hipocrisía machista, pois o “dono” era el, o “amo” era el, que a
muller só tivo voto do ano 31 ao 36, retirándollo o franquismo, ¡moita Sección
Femenina pero poucas noces!, de xeito tal que, salvo por abandono de familia do
marido, prodigalidade, e cousas así, pintaba e mandaba outro tanto coma a
criada. O propio Código Civil tíñaa descodificada, a tal punto que, entre
outras limitacións vergoñentas, o seu artigo 59, bramaba: “El marido es el
administrador de los bienes de la sociedad conyugal, salvo estipulación en contrario”.
¡No comment! A Constitución actual non é perfecta, aínda non, pero no
que respecta ás mulleres ben as dignificou, que ía sendo hora!
¡Que ben o dixo Manuel
Cordero Pérez, nas Constituíntes de 1931, reforzando a proposta de Clara
Campoamor para darlle voto á muller: “Hai una tierra, -¡qué bella es!-,
Galicia, en donde la mujer rinde a la familia y a la sociedad máis esfuerzo que
el hombre. Éste, sugestionado por la leyenda del bienestar de América, unas
veces, impulsado por la necesidad siempre, vino emigrando, dejando a la mujer
al frente de la hacienda y de la familia. Y cumplía su cometido con tal
heroísmo, que bien merece nuestra admiración…”. ¡Téñou repetido cen veces,
pero as nosas galeguiñas, se algún defecto teñen é o de ser xordas, pois aínda
non lle puxeron unha estatua ao seu defensor, aquel Manuel Cordero, que de
cordeiro, de panadeiro, chegou a Presidente da Comisión de Responsabilidades e
a Tenente Alcalde de Madrid, e iso que a teñen en Lugo cans e gatos, incluídos os
leóns africanos!
Pensaba poñer aquí catro
ditirambos a favor daquelas avoíñas, pero, despois do dito polo noso ilustre paisano…,
soaría a oco!
-.-
-Lava ben a cariña, e tamén
as mans, que te vou levar comigo á feira de Mosteiro, e temos que ir cedo para
arranxar as cousas, que lle prometín á avoa de Pousadela volver con ela…, para
comer na súa casa, e así pasamos xuntas a tarde!
¿Á feira, á feira? Ir a
Mosteiro, nada menos que á feira, un neno de cinco anos, naqueles tempos, era
máis, incomparablemente máis, que ir hoxe a Madrid, en avión ou nun AVE, que
todo iso veno os rapaciños pola televisión, xa desde a caneta. E logo que ían xuntas,
sempre, e falando polos cóbados, que a boca precisábana para alentar, como
complemento do nariz, cargadiñas cos cestos de levar as cousas do mercado,
tódalas mulleres do recorrido, incrementándose a procesión segundo íamos
pasando os de lonxe.
Era primavera, que me
lembro ben polas flores brancas que tapizaban os prados da Pasaxe, no rego de
Maxide. Nos prados, flores, pero, ¿no rego? ¡Ai si, no rego…; no rego, no
lavadoiro, de costas ao camiño, estaba a criada de Candal, coas canelas
moreniñas de tanto darlles o sol! Fixeime ben nela, ¡nelas!, porque tiña a saia
remangada, e víaselle…, o que o neno nunca lle vira a ningunha rapaza, as
pernas por riba, máis arriba, dos xeonllos!
-Madriña, a esa rapaza
véselle todo!
-Neniño, todo, non, que só
amosa esa parte que quere tostar con este sol primaveral, que está comezando a
quentar!
Conformeime con esa
explicación e seguimos para adiante. Ela cambiou de disco, como agora se di:
-Ti, que te fixas en todo,
ata nas pernas das rapazas…; ¡como Deus te críe, vas dar que sentir! Digo,
quero dicir, o das flores… Cando saen esas “primaveras é que medraron os días,
e por tanto aumenta o traballo, así que hai que merendar, sequera un anaco de
pan e queixo, para chegar con forzas á cea. ¡Que non se che esqueza!
¿Esquecerme? ¡Basta que mo
dixese miña madriña!
Ao pasa por xunto do castro
de Maxide, a avoíña pediulles ás acompañantes que pousasen por un momento as
cestas, e que agardasen por nós, que non podía deixar de ensinarme aquela
redondela…, que así lle chamou! Subimos ao castro e baixamos ao seu interior,
por certo que cheo de toxos e de xestas.
-Mira, neniño, e mírao ben,
pois isto, en tempos, foi un lugar, un pobo murado, e aquí vivían os avós dos
nosos avós, tan tranquilos ata que viñeron os romanos…, tocarlles o nabo! –Dixo
así, e iso que era ben falada, pero daquela, en Lugo, usábase moito esa
expresión tan gráfica.
-¿Os romanos, eses que
viven co Papa?
-Non, eses non, os…, os
anteriores, que daquela aínda non eran cristiáns. Viñeron para facerse os amos,
e quedáronse cos castros, desde os que mandaban, abaixando aos celtas para que
lles traballasen. ¡Algo así como pasa hoxe entre amos e caseiros! Vouche poñer
un exemplo: Aí atrás pasamos por diante da casa do Penelas, do Xateiro: ¿Quén
vive na casa nova? ¡Os amos! ¿E na vella, e iso que está caendo? ¡Os caseiros!
¿A quén meteron na corte da mula, para que non molestase e non roese, daquela
que o mordeu un can doente? ¡Ao criado que lles coidaba a mula, que morreu aos
poucos, feito unha fera, de rabioso que estaba! ¿Enténdelo agora?
Algo pesquei, pero non
moito, pois para min os segredos da fortaleza estaban baixo terra, debaixo dos
fentos, que así mo fixo ver a señora María Manuela do Escouredo, nada máis
reincorporarnos á comitiva:
-Neniño, viches a moura? ¿É
tan guapa como sempre di teu padriño, que mo ten contado cen veces! El dia que
é máis guapa, aínda máis, que túa madriña, aquí presente, pero que non casou
coa moura do castro por culpa de seu pai.
A madriña púxose colorada;
seguramente porque lle mencionasen ao seu home, que tiña sona de pícaro cando o
del eran simples bromas, falares do seu divertimento. María Manuela explicouse:
-Mira, ho, esa moura é
riquísima, tanto, que incluso traballan as súas terras, estas leiras da agra de
Maxide, con unha grade de ouro! O caso é que, de tan rica e tan guapa como é,
seu pai tena gardada nunha cova que hai entre eses fentos, e só lle deixa saír
cando os veciños están lonxe. Teu padriño, co pícaro que é, que xa naceu así,
de solteiro veuse para aquí, para onde estamos agora, e deitouse entre unhas
xestas, agardando que pechase a noite. Daquela saíu esa…, me parece que lle
chaman Aisa, e teu padriño bicoulle a man, nada máis que a man, poñéndose de
parola con ela, coa Aisa, moi agarimoso. O mouro, estivo escondido, escoitando
a conversa, con un coitelo curvo na man por se o rapaz se pasaba; pero en vista
de que non, de que foi respectuoso e correcto, propúxolle casamento coa filla,
pero cunha condición, que tiña que facerse moro, e deixar de ir á Misa. Teu
padriño non aceptou, e a mouriña segue aí, recatada; o que non sei é se aínda
lle vive o pai…
O neno non tiña de costume,
aínda non, facerse de cruces, pero imitou á madriña, e tras de nós, as
mulleres, todas, que non quedou ningunha que non se persignase. O da feira
contareino esta noite, pois, para merenda coido que chega co relatado.
-.-
¿Na feira? ¡Medrou un
palmo; sentiuse home, home de mundo, iso que chaman agora “economista”, rodeado
de empresarios! As piteiras, os xateiros; a feira dos ovos, a dos queixos, a do
barro, a dos zoqueiros; a das aguilladas, loras, cribos…; os becerros, que tan
pronto os paseaban, suxeitos con un narigón de ferro, ¡algo así coma esas
argolas que se poñen as rapazas no seu nariz, imitando ás indias de cando
Colón!, como os levaban á báscula da Sociedade, ¡unha Sociedad que, supoño que
a imitación da Unión de Montecubeiro, tiña unha tricolor no corredor da súa
casa!, para saber o que vendían, sen prexuízo de que os volvese a pesar o
“arreador” para liquidar o pactado; os porquiños, con súa nai, pero sen avoa,
que a saber se non estaba de corpo presente naqueles xamóns da camioneta de
Brañanova! Polo medio, a rea dos tendeiros, e nela un tal Amaro, un lugués que
non se cansaba de regalar: ¡Amaro no vende, Amaro regala!, pero miña madriña
non quixo regalos, e comproulle a unha luguesa que vendía, entre outras cousas
íntimas, enaguas de lenzo, que me parece que así lles chamaron. Aló abaixo,
mesmo ao fondo do campo, outra camioneta, ¡cheíña de bolos! Alí volveu a
comprar: -Mira, neno, vou levar este pan de dúas libras, pantrigo de Mondoñedo,
por se non o teñen fresco en Pousadela, que as avoas xa roemos mal, e polo
dente, como viches na feira das vacas, coñécese a idade!
¿Para o neno? No barreiro,
algo que nunca tal vira: Un pucheiriño sen boca, ou por mellor dicir, cunha
físgoa que lle facía de boca! -¡Mira, neno, esta cousiña, que ata non sei por
qué lle chaman hucha tendo forma de xerra, é para gardar eses “furados” que che
vai regalando o avó de Pousadela…, para cando vaias á guerra, ¡que aló en
África hainas continuas, e poucos son os galegos que delas se libran!, alí
terás que comprar auga, ou morrer de sede!
A madriña falou con tantas
mulleres, tantísimas, que xa me doía a cara de tanto bico, que nin que tivesen
bigote, pois algunha…, algunha delas coido que si! Tempo adiante, cando fun
mociño, ¡adeus bicos, nin sequera das vellas! As vellas, porque deixaran de ir
ás feiras, e as noviñas non me facían caso, ¡seguramente porque non era
estudante, non estaba en Lugo, non ía ter carreira, non as podería ter de man
branca! Como din os franceses: C´est la vie!
-.-
Mesmo cando nos dispoñiamos
a saír do campo da feira achegóusenos unha señora, como de mediana idade, que
me chamou a atención non só por como se presentou senón, tamén, porque levaba
atado o seu pano da cabeza por debaixo do petelo, cando daquela adoitaban
poñelos co nó aló arriba.
-¿Vostede é a señora Josefa
de Gómez? ¡Agarde un momentiño, que quero falar con vostede!
-Sona; servidora; ¿en qué
podo servila?
-Xa me teñen servido, que
ben nos agardaron pola renda, que pasou o ano e non lles pagamos, pero hoxe vendín
catro ranchiños, e xa podo!
-¿Daquela, vostede é da
casa de Baixo, de Caraño?
-Si, señora, a mesma que
viste e calza. Apartémonos, se fai o favor, aquí a un lado, por xunto desta
parede, para que poda quitar a faldriqueira, que a teño aló por baixo, ben
abaixo…, por se me rouban, que nas feiras, xa sabe, ademais dos tratantes, anda
o diabro, así que, uns enganan, e outros rouban o pouco que sacamos delas!
Deulle dous pesos, ¡dous!,
e díxolle:
-Esta renda, coa axuda de
Deus, pensamos redimírllela, que vai o fillo en Cuba, e prometeunos mandar
cartos, pero díxonos un veciño que teñamos paciencia, que por aló seica houbo
un craco (crac) dos ianquis, e as cousas puxéronse mal, nesa Cuba do diaño.
A madriña:
-Tranquila, muller, que non
é que nos sobre, pero primeiro as necesidades. Xa se redimirán cando lles veña
de xeito! E diso da Cuba, que tamén se viñeron os meus, un fillo e unha filla,
sabe cómo di o meu home? ¡Que se en lugar de ser unha Cuba do azucre fose de
viño, daquela, todos ricos!
-¡Ai se o noso Manuel
mandase cartos, que de paso mercabámoslles o seu prado, que nos queda lonxe,
pero sen prados non hai vaquiñas, e sen vaquiñas non facemos cartos, nin
sequera para manda-los fillos a Cuba!
A aquela situación hoxe
chamariámoslle “círculo vicioso”, pero o neno, daquela, aínda non sabía o que
era un círculo, e de vicios, menos! Interromperon a conversa diante da casa de
Primitivo, onde estaba con el o señor Manuel de Nichela, ¡daquela era Manuel o
que non era José!, que lle preguntou á madriña se vira na feira á súa cuñada de
Berlán, que lle tiña que dar un recado. Contestoulle que si, que precisamente
quedaba na tenda de Daniel, fillo daquel Manuel. ¡Vaia, outro Daniel, outro
Daniel Rielo, pero este co apelido recoñecido, e non no caso do primo de meu
pai! Manuel Rielo Otero, que a nai fora dos Otero de Paderne, igual que miña
tataravoa, era coñecido na bisbarra por varias circunstancias, pero ata non
sería a menor polo caso de Baler, aló nas Filipinas, peripecia da que non se
cansaba de falar, que non era para menos. ¡Nada, un heroe, o primeiro de cantos
coñecín!
Seguimos coa señora de
Caraño ata a casa nova de Cancio, no cruce coa estrada de Rioxoán, onde lle
dixo a madriña:
-Nós temos o costume de ir
polo travesío para Pousadela, aí pola igrexa de Luaces, e despois pola
Ribadauga e por Trasín, pero hoxe, un pouco por acompañala a vostede ata a
Cardona, e outro porque así este neno pisa “carretera”, para que se vaia
afacendo a elas cando…, cando teña que saír polo mundo!
¡Uih unha estrada, con
aqueles croios tan mazadiños, e a auga correndo polos lados, así que estaba
toda sequiña, sen lama! Máis adiante cruzamos o río Azúmara por unha ponte
altísima, altísima, na que estaban uns rapaces, ¡en calzonciños!, ollando para
a auga:
-¡Madriña, van caer ao río!
-¡Fancho adrede; agarda un
pouco, que un deses coñézoo eu, que é Camilo, un fillo do señor Quiroga, o da
Sociedad!
Pouco tivemos que agardar,
pois, ao instante, aquel Camilo deixou de estar na varanda para aparecer aló
abaixo, na auga, nadando coma unha troita!
Despois foron falando das
nosas propiedades en Caraño, herdadas daqueles Gómez da Olga: Os foros en
centeo, que se repartiran entre meu padriño e súas irmás, María e Dolores,
aquel prado… ¿O prado? ¡O prado, e máis era de terra, un mal día evaporouse,
desintegrouse, pero Deus mandounos perdoar para ser perdoados, así que levarei
ese segredo, comigo, ao crematorio, que así bórrollelo aos culpables!
De chegados á Cardona a
señora de Caraño seguiu pola estrada adiante, que a levaría á Olga, e nós
apartamos á dereita. Alí, mesmo enfronte da casa do Coronel Cardona, daquela xa
falecido, estaban construíndo…, a que lle pareceu ao neno unha segunda torre de
Babel: Unha casa de baixo e dous altos, con bufarda! A madriña, mentres eu
contemplaba abraiado aquel monstro de casa:
-Agárdame aquí un
momentiño, que vou falar con ese home que está baixando da estada.
O home era meu tío, nada
menos que meu tío Pepe, o irmán de miña nai, e a cuadrilla de obreiros que
facía aquela obra, despois coñecida como “a obra de Silva”, era a súa, por el
dirixida! Baixaba precisamente para ir comer a Pousadela, así que seguimos
xuntos. Moi distinto de seu cuñado, e con menos seriedade que meu pai, pero
resultaba agradable; valente, decidido, aventureiro, era un prototipo daquela
xeración da República. Con todas esas diferenzas pero levábanse ben, que iso
pasa cando a xente é razoable, de parte a parte.
¿Na cociña de Pousadela?
¡Unha cociña “económica”, bilbaína, naqueles tempos, o bispo, e poucos máis! De
menú, tratándose da avoa “dos pistos”? Unha sopa de fideos, con encontros de
xamón, e non sei qué mais, que daba pena pasala, escondela no estómago, co
gusto que lle daba á boca. Un leitón, asado no forno, que casualmente coceran
aquel día así que o bolo de Mondoñedo seguiu no cesto da madriña; outro igual
tardei en probalo, exactamente ata que fun a Portugal, e gocei daqueles leitâos
á Bairrada, de Mealhada! Por se isto fose pouco, aquel arroz con leite, cuberto
de azucre pasado polo ferro, receita cubana importada por miña tía Virtudes. O
neno sentiu pena de ter que seguir, á noite, para Berlán, ¡co ben que se comía
na cociña de Pousadela!
-.-
-¡Aí veñen os comicios, e
desta ímonos librar do traballo; que caven os caciques, xa que para eles é o
trigo, non si, Xosé María!
-Home…, todo non, que algo
nos quedará, algo nos deixarán, despois de pagar os Consumos, aínda que só sexa
para a festa do santo!
¡Vaia enigma para o cativo!
¿Cando o dixo? ¡Exactamente no intre en que apareceu miña madriña, pola cavada
adiante, coa cesta do almorzo na súa cabeciña canosa! Xa o referín máis veces,
pero aquel neno quedou tan impresionado co hurra do Serafín da Vindiega que,
por máis que o conte, nin así se me borra o cadro.
Aquel Abril, do mesmo 1935,
que en Montecubeiro líase El Regional, que o recibían na biblioteca da Unión,
así que as novas de Madrid aínda o eran na nosa parroquia antes de ser vellas
en Madrid, tocaba cavar na Grandiña, mesmo xunto do rego da Valga, onde
estivera a ermida, o eremitorio, dos ermitáns do Santo Estevo. Precisamente da
fonte do Santo era da que eu lles carrexaba os porróns da auga aos cavadores,
que a deixaron de lado cando viron na cesta…, unha bota de viño!
Na semana anterior, desde
que se asentou o tempo, saíramos buscar xente para a roga, e a min encargáronme
a viaxe de Pumarín, para falarlle ao señor Serafín, habitual na casa cando
había traballos especiais, traballos de forza. Serafín, que de serafín tiña
pouco, pois era un auténtico Goliat, aínda que algo preguiceiro, salvo na
fabricación dos fillos, que chegou a ter non sei cántos, escoitou a mensaxe
cravando a bros naquel toro no que fendía estelas para o lume:
-Rapaz, irei, que non lle
falto a teu padriño, pero, xa que trouxeches un recado, tes que levar outro:
Que se pase por xunto do consogro, e que subministre un bo tabaco, que de
mataquintos está o inferno cheo!
-¡Descoide, que xa llo
direi!
Tabaco houbo, as aixadas
estaban calzadas polo Queitano de Bascuas, para auga tiñamos a fonte cerca…, e
miña madriña presentouse cunha bota, como dicía Serafín, “¡para remollar a
palabra!”. Na cesta, queixos remasados, mestura de vaca e ovella, touciño e pan
centeo, que agora sabemos que é o bo, pero daquela tíñase por pan de pobre, e
pan houbese! A exclamación do Serafín foi anfibolóxica: Chamoulle “Comicios” á
comida da cesta, e de paso, ás eleccións que se estaban preparando, ao lonxe,
pero de efectos próximos polas esperanzas que infundían aos nosos labreguiños,
fartos de impostos e demais gavelas.
Quen tiraba da rea, o
caporal, era Xosé de Mariano, aquel rapaz tan traballador, pero tan caladiño,
que ninguén soubo, dous anos despois, que era el o que levaba cestadas de
víveres, de noite, aos “escapados” que se agochaban no muíño do Escouredo,
medio a medio dun silveiral. ¡Xosé, eu daquela non sabía ufar, e hoxe estou
baixo de voz, pero vaiche de intención: un hurra polo ben querido Mariano, por
aquel heroe en potencia, tan bo cavador como pouco falador!
-.-
Xitano, dacabalo.
¡Sol no camiño, que
despois, non; e tristura no meu espírito! Trece de maio, e non por ser trece,
senón por ter que despedirme da nosa Torda, que lla cambiou meu pai a un
xitano, engadindo unha presada de diñeiro, por unha besta nova, de cor castaño.
O pecado da Torda era non
parir mulas, e iso que a levaban tódolos anos a Bazar, ao contrario, pero,
¡iría a contragusto, ao estilo de Afonso II, que lle chamaban o Casto, e mais
estaba casado! Unha muliña, para levala ao San Froilán, era a bendición das casas, upáballes a economía á
vez que se satisfacían os aradores casteláns. ¿Qué sería dos labregos de
Castela sen mulas ao arado, e sen fouciños galegos, na sega? ¡Todo a monte,
igual que estaba cando lles quitaron as terras aos mouros! Ben o entendeu a
Raíña Isabel, aquela que se tiña por Católica, ¡ela!, traidora da súa sobriña,
traidora do Papa, que falsificou unha bula para casarse con seu primo; por se
iso fose pouco, ordenoulle ao Delegado Rexio, que, “…no cejeis en la castra y
doma de Galicia”. Sen as nosas achegas, de qué ía “montar” tanto coma Fernando?
Saímos da casa con noite,
con noite e con albarda, pois, á volta, contando con traer unha egua nova, meu
pai quería achegarse a Queizán para recoller dúas fanegas de centeo, que nolas
pagaban de foro, tódolos anos, procedentes da herdanza da avoa de meu padriño.
Cumprían tan ben, que nunca fallaban, por moito que demorásemos na súa
cobranza. Con todo iso, de Berlán á Adai; despois, as negociacións, probar a
besta nova; pasar a Queizán, e co cereal na albarda achegarnos ao muíño da
Pedra, onde por ter dúas pedras, dúas peneiras, e moita auga, moían deseguida.
Á volta fíxosenos de noite en Sampaio, así que o cativo volveu contento pero
extenuado; a pena da besta vella quitáraselle co vigor e coa prestancia da
nova.
O Xitano dixo que non tiña
nome, que non o preguntara cando a mercou aló non sei onde, así que llo puxo
meu pai segundo apertaba na cincha da albarda transferida: “¡Só, “Castaña”,
quietiña, que te imos tratar tan ben, ou mellor, do que fuches ata o
presente!”. Pero antes de cerrar o trato, o troco, con aqueles pesos engadidos,
meu pai buscou na feira ao señor Manuel de Brais, gran experto en bestas… (as
malas linguas dicían que, ao morrerlle os fillos, tamén se especializara en criadas,
vivíndolle a muller!). Brais miroulle a boca, as ferraduras, a natura…, e deuna
por aceptable, que así se ultimou o trato, e así se traspasou a nosa albarda,
co veciño e outro amigo de testemuñas da entrega dos cartos, que tamén era
prudente facelo así.
Castaña saíu mansiña, que
niso non houbo engano, pero, no de estéril, igual cá anterior! Miña nai
agradeceuno, pois para bravío tivera abondo con un cabalo da súa casa, que a
mandou seu pai, o Taberneiro, mentres el atendía aos borrachos, en busca do
cabalo, que o virán no monte da Capela, lonxe de Pousadela. Irene contaba que,
por non levar tamén un brazado de verzas, foise unicamente coa cabezada, e
cando divisou o cabalo, despois de aloumiñalo, colleuno da crina para
incorporarlle o ramal; o cabalo, que seica estaba afeito ás lambetadas, virouse
en redondo, castigando á pobre rapaza con unha brecha dunha polgada no medio da
sen. Meu pai dicíalle que aquela cicatriz resultaba simpática, un adorno máis,
así que non lle tivo outras consecuencias que o derrame de medio litro de
sangue, ou máis, xunto coa molestia de traer nunha man o ramal, e na outra o
paniño ensanguentado.
O recorrido, en todo o
demais, foi excelso para o cativo, que se sentiu un explorador; unha
experiencia máis, unha feira de homes, cos homes, pois a típica de mulleres era
a de Mosteiro.
-.-
Esta trapela é dun tal
Celio,
de Lusio,
que as facía parecidas ás
miñas, ou as miñas ás del!
Comecei polos niños…;
¡perdón, Señor, polos paxariños que matei, que evitei, coméndolles os ovos,
pero, como tamén o facían os veciños, o contaxio…! Estou seguro de que non lle
gustaba á madriña, e iso que mos fritía na tixola, pero ela, na súa bondade,
era incapaz de corrixirme; cando saía na nosa defensa, de min ou de meu irmán,
o avó roñaba, indefectiblemente: ¡Vai calando, avogado das silveiras, defensora
de pícaros!
Os das pegas librábanse
pola dificultade que tiña o cativo para subir aos carballos; pero, dos outros?
¡Habíaos en tódalas silveiras! Os máis doados de coller eran os do paspallás,
que estaban entre o pan, nas cales; se daquela chego a saber que eran
emigrantes de África, coma as andoriñas, ou como eu mesmo o sería de mocete,
maldito un ovo lles quitaría, así que teño ese atenuante! ¡De todos modos,
perdón, outra vez!
O caso das pitas era
diferente, unhas procaces, co galo enriba a todas horas, e logo que, se comían
os nosos sobrantes, xusto parecía que lles comésemos nós os delas. ¡Ai o galo,
desvergoñado, que encima de cubri-las pitas abusaba das persoas, dando alarma
antes de saír o sol; qué ben facía meu pai en aplicarlles aquelas sentenzas!
Para defende-las pitas ben
deitabamos do can de Brais, un tal León, que ventaba o raposo antes de que se
achegase ás hortas, e por conseguinte, ás casas. Nunha ocasión tanto correu
costa abaixo, detrás súa, que o alcanzou antes de chegar ao río, e…, matouno, a
dentadas!
Desde que criaban as
perdices, que antes non, pois eran tan queridas que sempre as deixabamos en paz
ata poucos días antes da sega, que ademais, daquela, coa gra, poñíanse
sabrosísimas, utilizaba, poñía, onde había rastro do seu paso, da xesteira ou
do toxal, ao sementado, un trebello eficacísimo, que aprendín a facelos
imitando os do señor José María da Nogueira, un acreditado carpinteiro, que
aprendera en Cuba, ¡en Cienfuegos, nada menos!, carpintexando nas horas que lle
deixaba libres a súa condución do tren La Habana-Cienfuegos. ¡Os nosos
emigrantes, que levaban un oficio, e volvían con dez!
Outra das miñas
habilidades, desde que viña o bo tempo, era baixar ao río das Lagas (Azúmara),
que alí por xunto do noso prado, xa chamado así, do Pozo, porque naquelas pozas
enriabamos o liño, saturadas de oucas, con tal de meter as dúas mans á vez, e
despois apertar rapidamente…, unha troita! Xúrovos que agora, cando vexo botar
purín nos prados de xunto do río, sen arar a terra, danme ganas de presentar
denuncia, na Garda Civil, SEPRONA, mais, para qué, se esa ¿desviación? xa é
crónica!
-.-
¡Tantas afinidades entre
meus avós; é que non tiñan, non tiveron, distingos, ou diverxencias? ¡Algún,
si, pero aínda non lembrei a principal das súas afinidades: a aversión que lle
tiñan á baralla, aos naipes, os catro! Coa particularidade de que miña avoa, a
cociñeira, procedía do Concello de “Baralla”, pero daquela era Neira de Xusá!
Así o razoaban: Na casa,
dentro da familia, non se poden admitir competicións, gaños individualizados, e
xógase para gañar, aínda que se utilice o disimulo de que se fai para
distraerse. ¡Esa non é distracción senón o afloramento dun ego non sancto!
Nin había barallas nin nos permitirían, tanto aos fillos coma aos netos, que as
mercásemos.
Tampouco compraban lotería,
e se algunha participación vin na casa era a daqueles papeliños que nos
mandaban os madrileños polo Nadal. ¿Estoicismo? ¡Rectitude! Moi agradecido lles
estou; por isto, tamén por isto, por estas leccións, que as tiñan, que as daban,
xa co silabario. ¿Cumprinas? ¡Non sempre, pero aquí non estou confesando os
meus pecados senón as súas virtudes, as herdadas, transmitidas con toda a súa
alma, almas acrisoladas que deberan estar subidas aos altares…, se sitio
houbese nas nosas igrexas, que xa non queda, e non che digo nada se, por fin,
canonizan á Isabel de Castilla e ao Franco do Ferrol!
¿Diverxencias? ¡Ah, si! Das
avoas: Miña madriña era analfabeta, e a “dos pistos”, non; lía amodo, pero lía,
e ata sabía escribir con pluma de ave; a paterna firmaba co polgar, aquel dedo
de uña grande e branquiña, o mesmo co que me espiollou daquela que mos
contaxiaron na escola de Maxide. O peor do caso foi que me deu uns lavados con
vinagre refregándome a cabeza coa mesma enerxía que utilizaba para degrañar as
mazarocas do millo. E despois diso deume o consello de que cambiase de mesa,
pero disimuladamente, como por equivocación, para non molestar ao colega
contaminante. ¡Exquisitez, non si? De mesa cambiei, e funme para a dunha cativa
guapísima, que estaba soa; aquela solución foi peor có problema: xa me atraía,
e ca proximidade acabei namorado dela, coma un querubín…, así que, anxo entrei,
e anxo saín, que nunca me aceptou máis aló de simple colega, de simple
competidor escolar!
Dos avós é máis difícil
atoparlles as diverxencias pois ambos tiñan unha imaxinación desbordante, só
que o materno, con iso de que estivera en Madrid, tiña máis anécdotas que
referir, pero o paterno onde non sabía inventaba, inventaba uns contos
marabillosos, perfectos, tanto que tardei anos en distinguir entre realidade e
fantasía. Non se apelidaba “Calleja”, iso non, que era Carballedo pola nai,
aquela Concordia da que dicían que non só se chamaba así senón que exercía de
tal.
O materno deixou a taberna;
en certo modo, porque bebía, e pasouse ao estanco cando nin un simple cigarro
leaba. Pola contra, meu padriño, de tanto fumar, ata tivo un cancro de beizos,
que lle foi referido con un ferro roxo, dos da forxa. O materno trouxera, dos
madriles, unha pistola, coa correspondente funda sobaqueira, que debeu ser das
primeiras que se venderon en España; dicía que era por se lle saía o lobo…;
¡por se o arroubaban, que daquela unha taberna, ou un estanco, daba sona de
riqueza! O padriño, a pretexto de que levaba anos coxeando, fíxose con un
bastón de paseo, daqueles de florete oculto, que xa o levaba cando ía á
Fonsagrada, onde tiña sona de menciñeiro eficaz; así o recoñeceu aquel
periódico dos Santamaría, “O tío Pepe”, xa no seu primeiro número; para
incrédulos, conservan un exemplar no Museo da Fonsagrada; só ten un erro: que
puxeron “o menciñeiro Verlán”, con “V”.
-.-
Maio, mes das flores; e das mozas, tamén! Para mozas
aquelas de Castroverde, tantas e tan xeitosas; saturaban a ampla carballeira,
tres por cada home, daquela. Os mozos, ou na “mili”, que xa non se dicía
“servir ao Rei”, ou na emigración, así que as rapazas, xunto con súas nais,
tías, ou avoas, un milleiro de cestos! Por certo que meu padriño, decatándose
de que o neno non lles quitaba ollo, ¡tantas, o dobre, ou máis, que en
Mosteiro!, díxome: -¡Aí as tes, que nin obedecen o calendario, e iso que ese
Gaiteiro de Lugo non se cansa de recomendar que, ata o corenta de maio non te
quites o saio; cánsanse das touquiñas e veñen de chambra!
O neno
replicoulle algo así como:
-Será que
veñen lixeiras de
roupa…, porque teñen abondo co peso do cesto, ovos, queixos, manteiga, pitas,
coellos…
O padriño
só dixo:
-¡Deus che
conserve a inocencia, que se vas para Cura, toda e pouco!
Na do gando
predominaban os homes, pero tamén había viúvas de vivos, das que tiñan o marido
alén da charca. Antes estivéramos na casa do Escardel…
Meu padriño
levárame diante, abrazándome á vez que controlaba as rendas; a súa caiada,
debaixo daquela manta palentina á que chamabamos “tapabocas”, e iso que só a
usabamos para envolver as pernas en días fríos; todo iso atado con unha correa.
A egua puido cos dous, tendo bo coidado o patrucio de non aplicarlle espola,
para non fatigala demasiado, obviamente. Apeámonos diante da taberna do
Escardel, onde a deixamos présa nunha daquelas argolas do seu portalón. Desde o
Escardel á feira, cen saúdos, ou máis, que igual tardamos media hora. Aquel día
tiven boa ocasión de comprobar o acreditado que estaba o menciñeiro “Berlán”,
desde Castroverde á Fonsagrada; apreciado e á vez apreciador, que sempre
atopaba unha verba amable e axeitada, falase, saudase, a vellos ou novos, homes
ou mulleres. ¿Coas mulleres? ¡Rara foi a que non recibiu unha flor súa; verbal,
piropo, quero dicir! Nos meus dez anos de África ben veces lle teño dito á miña
Estrela: -Estes mouros, sempre tan cerimoniosos, fanme recordar a meu padriño,
que nos saúdos tamén preguntaba, un por un, por toda a familia, gando incluído.
Ao chegar á
igrexa, que estaba aberta, sempre o estaba en días de feira, colleume da man
dicindo:
-A Xesús
presentárono no templo, así que debo imitar a San Xosé! Entra, neno, e ponte de
xeonllos, que tamén o fan diante do Alcalde…, os cretinos, e máis non está no
Sagrario senón na Consistorial! ¡Os cristiáns adoramos a Cristo, e os cretinos,
ao Alcalde!
Despois
levoume diante da imaxe do Santiago Matamouros, explicando:
-Esta
imaxe, ao igual que esa da Virxe María, proceden da capela do castelo… Os
feudais reproducían a Santiago matando mouros…, porque daquela convíñalles
asustalos, mais agora debíamos apealo, que os estamos provocando, e eles
vínganse, que dese Magreb o que non se queda aló, morto das feridas ou da sede,
volve mutilado, ou…, ou co gálico, que é como lle chaman á sífilis, para
botarlles a culpa aos galos, aos franceses, pero vou calar, que co dito tes de
sobra…, de aquí a que entres en quintas!
Despois da
igrexa había, e hai, dous camiños; alí volveu a pararse:
-Imos
entrar na feira polo camiño de arriba, polo da dereita, que é onde se poñen os
mendigos, e fan ben, pois os ricos danlles para abaixo, coma se fosen doutra
raza!
Foi a
primeira vez que vin tanto pobre e tanto lacerado xuntos, que ata os contei:
-¡Padriño,
son doce!
-¡Claro,
igual cós apóstolos; doce mártires, pero estes non acaban de morrer, e boa
falta lles fai… Non o dixen ben, que a
falta fainos a nós, para que aprendamos a dar grazas a Deus polo que temos,
polo que nos sobra, con todo ser pobres! Cando vexa ao noso Cura, e teña que
pagarlle algo, voulle dar a metade do que me pida, dicíndolle que a outra
metade xa llela din aos pobres da feira, de parte súa, anticipándome, por se o
Crego, sempre tan ocupado co seu latín, sempre lendo, ou no púlpito, aló arriba,
na Misa de cu para os parroquianos, se esquecía da xente baixa! ¿Fágolle un
favor, non si?
-Padriño,
empezamos?
-Si, pero
valo facer ti, polos dous, con estas perras…, pero dállelas aos último da rea,
que xa ves que a xente dá aos primeiros, que por iso discuten entre eles, e
madrugan…, para coller preferencia! Ao cura tamén lle vou dicir que, cando veña
á feira, lles predique aquilo de que, Los últimos serán los primeros…
Pola feira
adiante non se cansaba de dicirlles aos seus amigos:
-Fixádevos
neste neno, que se de grande se porta mal, cando eu falte, quedades autorizados
para darlle unha zurra; eu aplaudirei, desde Arriba!
Zurra aínda
non ma deron, e menos en Castroverde. ¿Será que me portei ben, ou é que se
esqueceron da petición de meu avó? ¡En todo caso, cando rece o Paternóster
voulle poñer un engadido: Pater nóster, qui es in celis, e que tes contigo a
meus pais, e tamén a meus avós, sanctificétur nomen tuum…
-.-
Serra do Pradairo, hoxe
coroada de eólicos.
¡O que ten padriño, pasa o río!
A min pasoume o meu, outra vez dacabalo da “Castaña”, pero non un río senón a
nai de non sei cantos, pois da serra do Pradairo nace o Eo; e pola outra banda,
polo Oeste, o de Gondel e mailo Ribón, afluentes do Azúmara; o Chamoso e mailo
Tórdea; iso de principais, con dez ou doce netos, regatos, a maiores, por ambos
lados. Se será ama de cría esta Serra que dela contaba meu padriño que, sendo cativo,
inspeccionárona uns enxeñeiros para estudar a posibilidade de abrirlle un
túnel, para unha vía férrea que se pensaba facer entre Monforte e Ribadeo, que daquela
era praia de moda para os madrileños, pero non se logrou porque os de Lugo,
¡sempre os de Lugo!, opuxéronse alegando que primeiro eles, que máis présa
corría ferrarlles a muralla; informaron que sería un perigo…, se a Serra rompía
augas!
-Teño que tratar un
asuntiño con eses que nos pagan os foros de Caraño, así que imos por Río
Pedroso, e de alí a Cubeiro, para continuar polo Val arriba, que en Catatrigo
tamén teño asuntos…, dos meus sobriños de Madrid, que os represento!
A todo isto, o neno, máis
gozoso que se me invitasen hoxe para darlle a volta ao terráqueo, en globo ou
en avión! Saímos cedo, e comezou a película:
Río Pedroso, do que apenas
queda nada, era un val de seixos, unha morena glacial, que desapareceu ao longo
do século XX porque lle ¿roubaron? os croios para machucalos e facer formigón,
airas de mallar e cousas así. ¡Pai, perdóalles, que non saben o que fan, que
podían facer o mesmo, pero por outros medios, con outros croios, mais aqueles
eran tan guapos, tan brillantes, tan duros, tan doados de cargar…!
Un pouco máis arriba, xa
nos confíns de Caraño, ¡a fonte das Augas! Unha fonte de augas ricas en ferro bivalente,
cuxa acción activadora da eritropoiese, ou como se diga, e das encimas
oxidantes convertíaas en anti anémicas e reconstituíntes. ¡Unha mina de ouro,
xa daquela, se houbese un empresario, ou unha cooperativa de veciños, que as
embotellasen e comercializasen, nuns tempos en que, anémicos, do Cura para
abaixo, todos! Meu padriño levaba, de propósito, unhas botellas, nas alforxas,
e encheunas, non cansándose de explicarme, ¡curandeiro que era!, os milagres
daquel líquido. Volvín ao sitio, xa entrado este XXI, e, ¿qué vin? ¡Nada, nada
vin, pois desapareceron as augas milagrosas, desviado o manancial polas
escavadoras da Concentración Parcelaria de Montecubeiro, que lles botou terra,
Deus sabe cantas toneladas, para achaiar…! ¡Si, para achaiar, para soterra-los
tesouros! ¿Estaban cegos? ¡Non, eran científicos!
En Caraño baixamos ata a
igrexa, ¡ata a vella, pois a de agora, a que fixeron nova por non saber, ou non
querer, reparar a vella, leva o nome pero non é! Sinaloume onde están
soterrados os nosos entregos, aqueles Gómez da Olga. ¡Cántas lembranzas, de
cánto temos que falar, Aló Arriba, cando nos xuntemos de novo!
Pasamos a San Román, que
alí dicíanlle Româo, a estilo portugués. Despois, Millares, ¡a terra do millo!,
onde nos paramos, e nos deron o almorzo, na casa de Brañas, parentes de miña
avoa; seguidamente…, ¡as fontes do Eo, Fonteo!, que daquela estaban ao natural,
sen eses cerramentos actuais que tanto as deforman. Alí foron tantas as
explicacións do padriño que me resultaron excesivas; ¡chegaban para un mes de
clase!
No Castro da Pereira
contoume a súa lenda, que non a repito porque xa a puxen no meu, Historias
Intra da Bisbarra. ¡E por fin, Catatrigo! A casa onde naceu miña madriña…; non,
que minto: ¡a casa que mandaron facer, que reconstruíron, e pagaron, os Salmerón!
O que mellor lembro son as cadeiras da cociña, un luxo para aqueles tempos, ¡de
impresión! Impresionantes tamén foron as apertas que lle deron ao señor José,
que así lle chamaron. ¿Dos meus bicos, qué? Con eles demostraron o queridos que
lles resultabamos; ¡Deu-llelo pague! Xa lles terá pagado, pois estarán, todos,
catando o trigo celestial, que o merecen.
Tantas cousas houbo que
facer, ou por mellor dicir, tantas atencións nos fixeron, que se pasou a tarde,
¡e iso que era de Maio!, nun tris. Fíxosenos de noite subindo á Poza do Barro,
que era onde quitaban o barro para saturar as paredes das casas; e de alí en
diante…, ¡menos mal que había lúa! Pasar esa Serra, unha noite de luar, era
unha gozada, que ata oímos os lobos, aló arriba, ou aló adiante, que non se
sabía ben de onde procedía o son. ¿Hoxe? ¡Se alumasen os eólicos, en vez de roubarnos
a electricidade, tamén daría gloria escoitar os lobos no alto do Miradoiro, con
máis de mil metros sobre o nivel do mar!
-.-
Houbo un episodio que me
custa relatar, pero faltaría á verdade se o silencio: Aquela vaca dun veciño,
curada, sanada…, con herbas debaixo da pel! Aínda sinto calafríos con só
lembralo. Á enfermidade, se mal non me lembro, meu padriño chamoulle “nacida”.
¿Nacida? ¡Nacida, ou nada, algo así! O albeite andou recollendo herbas, por
varios sitios, pero do que lembro con claridade é que do horto da señora Josefa
de Brais levou malvas. Tamén teño esquecido se as ferveu ou non, pero o que
teño claro, da impresión que me deixou, é que fixo deitar a vaca, e cunhas
táboas e unhas cordas atadas ás patas e aos cornos, inmobilizárona na corte.
Despois tirou de barbeira, pasándoa polo lume; fíxolle unha incisión no
pescozo, nesa parte que teñen as vacas formando un pelexo colgante, e
seguidamente, no oco así logrado, meteu un bo puñado de herbas, cosendo a
continuación. ¡Eu enfermei, si, de verdade, coa impresión daquela cirurxía, que
me pareceu brutal, descualificadora de meu padriño, pero a vaca curou,
soportando o pear do xugo precisamente, exactamente, onde tan ¿brutalmente? fora
operada!
Desde aquel día, que aí
está o meu pecado, esta ingratitude que tanto me custa confesar, deixei de
interesarme polas súas explicacións das herbas medicinais, cousa, omisión, da
que estou ben arrepentido. ¿Qué herbas manexaba? Iso é precisamente o que quixese
lembrar, pero só identifico: a malva, que acabo de referir; a celidonia, das
feridas; a árnica, que me parece que tamén a aplicaba nas feridas; a ruda,
¡desa si!, que me dixo que a utilizaban as “madalenas”, e cando lle preguntei
se eran as do Gruñedo, que había unha casa que lle chamaban así, díxome que
non, que se trataba das pecadoras, pero de aí non pasou; tamén utilizaba a
herba abelleira, coa que untaba os trobos por dentro; e teño que parar, que non
lembro máis. ¡Avoíño, perdóame, que me impresionou tanto aquilo da vaca, que
ata te maldicín como albeite!
-.-
Entrara o verán, e coa fogaxe
da estación a do traballo; había tanto a qué atender, que as casas parecían un
formigueiro, máis aínda onde eramos poucos, que tiñamos que organizarnos coma
nunha competición deportiva, e o neno, con todo ser neno, tamén facía cousas,
colaboraba en cousas que hoxe en día escandalizarían aos pediatras. ¡Non fagas
iso, que te podes mancar; non collas esa ferramenta, que non podes con ela!
Estas expresións tardaron en vir, mais para que chegasen, para poñelas “en
acto” houbo que inventar máquinas e técnicas, que só foron posibles,
accesibles, grazas precisamente aos esforzos daquela xente tan esforzada, á que
nunca se lle agradecerá nin recoñecerá bastante, da primeira metade do XX.
Unha das tarefas
extenuantes era gadañar os prados, ¡coa gadaña de man!; e peor aínda se había
ameaza de trono, todos a enrolar e a angazar unha herba pesadísima, a medio
secar, para empalleirala, e que non se mollase. Miña nai, antes de que pillase
aquel maldito quiste hidatídico, do que se salvou de milagre, por un milagre,
que tamén o teño referido, tanto en público como en privado, ¡grazas, outra
vez, Virxe Milagrosa!, para gadañar era unha máquina: forza e habilidade, que movía
os brazos coa velocidade dun…, dun lexionario! Os gaveleiros de meu pai, con
todo ser home, eran máis estreitos, máis estreitos e máis lentos; naceu e
viviu, sempre, na aldea, pero as súas aptitudes, tanto físicas como mentais,
eran de cidade; ¡que bo ministro de Educación se perdeu! Pero foino, para min,
si!
Un dos prados que nos
esgotaba era aquel de Maxide, tamén desaparecido con esa Concentración que
tanto desconcerto nos infundiu, maiormente aos vellos. De ben feitas teñen o
seu mérito, o seu interese, pero…, ¡borran o pasado, borran a historia das
nosas aldeíñas, tan sacras para quen venere aos seus predecesores! O prado era
dos Figueroa de Meira, e levabámolo de arrendo, pois a casa quedara con poucas
fincas despois daquel desastre particional… Unha vez retirado o último carro do
feo, cumpría pacelo coas vacas soltas, que sempre quedaba pasto, tal que nos
arredores, así que, para non ir e vir, quedabámonos coas vacas, que en dúas
horas…, ¡a estoupar! Meu padriño sentárase á sombra dun castiñeiro, e tirou de
petaca, de cachimba e de chisqueiro. ¿O neno, no ínterim? Tamén estaba canso,
pero non por iso deixaba de argallar coa aguillada naquelas présas que,
atravesando o prado de Penelas, pasaban algo de auga ao noso, ao noso mentres
pagásemos a renda!
Entre os dous prados había
unha parede baixiña, así que o neno, canso tamén de argallar, achegouse á parede
para mexar sen que o visen do outro lado, que estaban empalleirando o criado de Penelas e maila
criada de Candal. ¿Empalleirando? ¡Xa;
iso foi de primeiras, que logo se puxeron a brincar, precisamente do lado de
acó dunha das palleiras…, e o rapaz quitoulle a saia á rapaza! O resto tamén o
vin, pero o neno, que seguía arrimado á parede, cos ollos desencaixados polo
espectáculo, soltou un berro que non llo oíron aqueles rapaces, de atarefados
que estaban: ¡Animais; igualiño co boi do Ferreiro coas vacas!
A meu padriño non llo
contei, pero fun todo o camiño de volta con esta preocupación: ¿E se lle pasa a
esa moza o mesmo que á tía María…, con un fillo sen pai? Que eu soubese, por
aquela vez non houbo consecuencias, ¡grazas a Deus! Para min si que as houbo,
que me fixen a promesa íntima de tratar ás mozas como era debido, como virxes,
e se non o eran, alá elas, pero que non deixasen de selo por culpa miña!
.../...
Pasa a
DA MAN DE MEUS AVÓS...
-V-
Xosé María Gómez Vilabella
No hay comentarios:
Publicar un comentario