Gómez Vilabella: COUSAS DE POL -II-

.../...

Pol, agradecido dos pobres emigrantes; ¡tanto que nos xiraron..., do pouco que tiñan!

A farmacia de Ramón Castiñeira, de Hermunde, en Sagua la Grande (Cuba), onde tamén foi alcalde.

Festa do Emigrante. Ano 2013. Sinalados cunha (x) a miña dona e mais eu.

¡Está visto e demostrado que os emigrantes téñena atrasada!

Os de Pol, ¡algo, algún, só algún!

A “Santiña” de Xerbolés

De lúa, nada; da Lúa, todo!

Habería que comezar falando da súa relixiosidade, evidenciada nos seus monumentos: cruceiros, imaxes, igrexas e capelas, etc., mais como o tema daría para unha enciclopedia, de presente déixollelo aos Curas das súas parroquias.

Sen desmerece-los outros Concellos, ter a Pol por veciño é cousa seria, importante. Hoxe somos iso, veciños, mais, historicamente, as terras de Luaces, ou “Loaces”, formaron unidade connosco, cos de Castroverde, desde tempo inmemorial. Cando, de arrepentido, aquel Sancho Sánchez da Ulloa, conde de Monterrei, outorga o primeiro dos seus testamentos, no castelo de Pambre, o 24 de abril do ano 1480, ordenoulle ao seu primo e testamenteiro Álvaro Gómez de Rivadeneira que levase a termo a devolución, o reintegro, dos bens usurpados, violentamente, á súa prima Dona Isabel de Castro, entre eles a “casa de Castroberde con todos los vasallos e de ella e de Luaces...”.

Este sorriso do Azúmara, é por despedirse de Castroverde ou por entrar en Pol?

Os de Altamira conservaron a torre de Bascuas, na marxe esquerda do Azúmara, que foi unha especie de fielato entre Castroverde e Luaces, asentada nun pereiro, prominencia rochosa hoxe alisada porque arrincaron a pedra para cerrumes e para facer as casas do lugar. Disto teño escrito no El Progreso do día 24-07-1984, “La torre de Bascuas”. E se máis queren saber, pregúntenlle a dona Ana María, Directora do CPI de Castroverde, que alí se criou, na casa actual, situada, asentada, nos alicerces daquel nobre solar. Outra nostalxia dos Altamira é a casa destes, hoxe medio ruinosa, pero con escudo, onde estivo a vella Consistorial do vello Pol, na parroquia capitalidade, de igual nome, antigo Polux, ou Paul, ou Paulo.

Foi dos Altamira

¿Que lle debemos a Pol, de presente? Ademais dos ventos fríos, norteños, que nolos encanan polas bocarribeiras procedentes da Terra Cha,

Neve en Rois: de xunqueira (“Rois”, en suevo), nos invernos vístese de gala, séxase, de branco.

o intercambio parental e cultural, maiormente con respecto á parroquia de Montecubeiro, foi intenso, en particular no século XX. Entre outras interrelacións, a parroquia de Pena veuse abastecendo para a súa festa do día 8 de setembro, das compras que efectuaban na feira do 7, en Mosteiro. Os canteiros de Pol chegaban traballando ao mesmo Villarino ou Vilariño. E notables foron os seus ferreiros, os muiñeiros, as tecelás...

O feito de que Pol, en particular Luaces, tivese un minifundismo arrepiante, intercalado con un señorío avasalador, incentivou as especialidades, os oficios, xerando un artesanado de moito empuxe. De paso, unha sindicación precoz. A propia U.X.T. de Mosteiro, segundo me ten informado Gato Soengas, foi das primeiras de Galicia. Unha evidencia, ou confirmación, diso, foi o feito de que, convocados a Lugo no 18/19 de Xullo do 36, atopáronse, de súpeto, coas portas da muralla tomadas pola xente do Alzamento, ¡e eles dentro! ¿Como se salvaron? Un daqueles canteiros sabía que un dos bordeis confinantes coa muralla tiña unha habitación cunha porta ou saída á muralla...

¡E por alí fuxiron, na escuridade da noite, deslizándose por aqueles lousados que a circundaban, daquela, antes de limpar a muralla lucense! A sona dos canteiros de Pol non se perdeu, pois están reencarnados, entre outros, no famoso, no acreditado, Pepe de Pol, ou de Ventín:

-.-

¿De santos no Ceo, canonizados, que?

Aínda que fose o único canonizado, vale por cen. (O avó da miña dona foi José Rielo Sanjurjo; a bisavoa era unha Sanjurjo, dos de Mondriz, e foi casar para Rois)

-.-

Aos de Castroverde débennos, entre outras cousas, os principais fluxos de auga: As que baixan por Gondel, desde Vilar; o rego dos Corzos, que empeza en Maxide; o Azúmara, que empeza nas fontes de ídem, en Sarceda, acumulándose co Ribón, e máis tarde, cos Regos de Insua e das Neves; etcétera. O propio Lea, que ten as arterias nas abas do noso Mons Ciro.

Culturalmente, se algo aprenderon de nós, a eles é moito o que lles debemos:

O Mestre de Rielo (Palmeiro), que hai quen di que xa resucitou porque os urbanícolas de Lugo escavaron a horta do Seminario Maior para alcatreala, onde se lle supoñía soterrado despois do seu encerro e subseguinte fusilamento.

Aquel heroe do Batán, de Rioxoán, que lle roubaron a vida no campo de concentración, ¡de exterminio!, de Auschwitz. A súa lembranza sérvenos para aprender que a Historia está pragada de crimes e de erros!

Os médicos de Mosteiro, que asistiron por décadas toda a zona Norte de Castroverde; e algúns, aínda hoxe, teñen as “cartillas” en Pol. Outro tanto ocorreu cos seus veterinarios.

Mosteiro. Centro Médico.

Primeiro a “Sociedade” (cooperativa) de Mosteiro, e despois os tendeiros, que por facilidades de acceso restaron unha gran porcentaxe aos seus competidores da Vila de Castroverde.

Costureiras, que subían coa máquina na cabeza.

Un fornecemento de mozas, que establecían as súas relacións nos famosos “paseos” quincenais do campo da feira de Mosteiro. Tiñan a Castroverde por montañoso, pero..., ¡nós éramos da terra dos carballos!

No plano cultural hai que descubrirse ante os de Pol. Para abreviar:

-Antonio María da Vila, natural de Faxilde, en Torneiros. Fundou o diario “ La Prensa ”, na Habana.

-Os irmáns Ónega, tan populares que sobra entrar en detalles.

-Entre os científicos, ¡descubrámonos!, que aquí tedes, ¡temos, que aínda vive, e reside en Alacant!, ao doutor José Antonio Rielo Valcarce -O pai de Xerbolés, e a nai de Montecubeiro-. Descubrámonos, que se trata dunha eminencia médica:

-Os irmáns Rielo Carballo, de Arcos de Frades, máis importantes que coñecidos. A Nicanor,

prematuramente falecido, débeselle, entre outros colosais traballos de investigación histórica, a súa meritísima “Microtoponimia” que para nós a quixésemos en Castroverde, onde, entre os erros deses mapas da Xunta, a Concentración Parcelaria de Montecubeiro, e outros esquecementos, xa nin sabemos dos marcos, para canto máis do nome das terras.

Outro dos Rielo, e quedan máis, entre tíos e sobriños, é Isaac, Coronel Capelán da Armada, que, entre outras obras, algunha delas de recente publicación, salvou o “Cancioneiro da Terra Cha”, recuperación que nos falta, ou que xa é imposible, no Condado de Chamoso. O seu museo etnográfico, particular, na propia casa de Arcos, ¡e nós, en Castroverde, que nin público o temos!

Aínda que non sexa espectáculo da miña devoción, Pol, e tamén o Cádavo, representaron a nosa bisbarra, ¡na praza das Ventas!: Dositeo Rodríguez, “El Gallego”, de Gondel, e Finito, do Cádavo.

Dositeo

-.-

¡Deica logo, Nicanor!

Como non puiden asistir aos actos conmemorativos que lle dedicou a Asociación de Amigos do Románico da Comarca de Chantada á persoa e á obra de Nicanor Rielo Carballo (1932-2000), para que “non as blinde o esquecemento nin o silencio”, eu, vello amigo e admirador seu, que por tal me teño, súmome a esta homenaxe aportando a necrolóxica que lle dediquei na data do seu óbito, publicada no periódico El Progreso, do día 15-3-2000. Se daquela lle dixen, “Deica logo”, hoxe, agora, que son máis vello, coido que con máis razón; ¿non si, meu amigo meu admirado, Nicanor?

-.-

A miña Necrolóxica no diario El Progreso

15.03.2000

Coido que nada se podería desexar, nin pronunciar con máis comenencia, con máis egoísmo, que esta invocación, porque, se queremos un Ceo, ¿que mellor destino, que mellor compartimento, que o de situarnos, ou que nos coloquen, no Alén, preto de Nicanor, de Nicanor Rielo Carballo? ¡É de egoístas formular esta petición, insisto e confeso!

Un home todo alma, dos bos e xenerosos, tal e como os pedía Pondal ao abeiro dos seus rumorosos: Sabio e santo, santo e sabio. ¡Meu Deus, que rara avis nos emprestaches! Un Melquisedec, pero no XX, cargado de bondade e de erudición. ¡Demasiado peso para un simple mortal! Por se algo lle faltase, este Ero tamén se retirou á súa Armenteira, á súa ermida dos Peares: paxariños, árbores..., ¡co marmalle escumoso, coa música de fondo, fraterna, desa aperta dos dous ríos máis barulleiros e máis caudalosos da nosa Galicia!

Da súa bondade, salvo que o suban aos altares, pronto nos esqueceremos, que é o que adoita pasar entre mortais. Pero, ¿da súa erudición...? Entre o publicado e mailo inédito, un feixe! Daquela, ¿quen se atreverá a redactarlle unha lauda? Eu, desde logo, non, pois condensar a súa biografía nunha frase…, ¡como non a grave o propio Deus cos lóstregos do Sinaí!

Nicanor: Nike, vitoria. Aner, andrós. home. ¡Pero que intuición a de seu tío e padriño, aquel Cura de Arcos, don Manuel Rielo Lenza, que tanto se preocupou por ensinarlles aos seus labregos os últimos adiantos en técnicas agrícolas! Con un tío así, con nun aio semellante, ¿quen se atreve a saír mal falado, ou mal galego; mal estudante, ou mal cristián?

Xa me declarei egoísta, pero agora cómpre un agradecemento: Conservo, e conservarei como ouro en pano, unha carta de Nicanor na que me di que gastou unhas moedas que ía administrando para vitaminas, para laranxas, en mercar, na librería Balmes, o meu libro Castroverde; no ano 1951. ¡Un codio daqueles tempos, un seminarista que fai tal sacrificio, semellante esforzo e privación, para informarse, un pisco, dun municipio lindeiro co seu, estaba visto que ía preferir os libros antes que o clásico chocolate clerical!

Con tantas evocacións, ¿por onde tiro? Voume quedar co home, na súa humanidade, simplemente, pois para evocar a súa erudición, eruditos, doutores, ten este país, ¡que saberán responder!, como dicía o Astete. Un mal reflexo podería ser: ¡Pasou facendo o ben, así que, sic itur ad astra! Pero resulta lacónico, pouco expresivo; se cadra é máis exacto dicir: ¡Foi tan importante, que moita intelixencia tivo que poñerlle á cousa para lograr iso tan difícil de pasar desapercibido! Falaba cos vellos, adorábano os mozos, entendíase cos nenos... ¿Parécevos doado? ¡Coido que non! Atoparse cun sabio, que ademais é santo, e conversar con el nas encrucilladas da vida sen que nos abraie, sen que nos acovarde, sen que nos entre complexo, ¡esa arte moita ciencia ten, moi grande ha de ser quen tal faga, quen tal motive, quen tal perfección acade!

Os que o coñecestes ben, sabedes que non esaxero, que me quedo curto, pero non debo estenderme porque os que tiveron a carencia de non coñecelo persoalmente van pensar que lle estou queimando incenso. Para os do coñecemento intelectual, aí quedan os seus traballos, ou máis que traballos, gozos. ¡Canto non deixaría inédito nesa cela dos Peares! E tamén, ¡tamén!, nese museo, privado, dos irmáns Rielo, en Arcos de Frades. ¿Nos Arcos dos Frades? Iso era antes, que de aquí en diante mellor se nos acaerá actualiza-la súa amada toponimia: ¡Arcos dos Curas Rielo!

Agora que me decato: ¡Igual lle dá a alguén por propoñer a súa canonización, e daquela, meu pobre, moído vai, que declaralo Santo sería un roubo, unha redución! Santo, si, ho, pero máis cá iso, moitísimo máis, pois a santo chega calquera, que o fol das grazas santificantes seica é infinito! É máis difícil ser un home cabal, cabal e sinxelo, humilde e culto, honrado, con criterio..., ¡e pasar desapercibido! Nalgúns puntos da terra danse os diamantes, ¡pero, en bruto! Un home vitorioso de si mesmo, pulcro e puído, todo pulchre, bene recte, cos pes na terra e a cabeza no Ceo, ¡non hai xema máis rara!

En definitiva, que deixa un gran baleiro, polo moito que abarcaba, pero está ben aló, pois tal e como andan os mundos, moitas xefaturas debe haber vacantes, ¡que moitos anxos se precisan para levarnos da man, para facernos a garda! Nicanor, Sit tibi terram levis; a do esquecemento terreal, quero dicir, que no Ceo xa estás, cousa, circunstancia, da que nos congratulamos, pois o resto..., ¡o resto, fume de carozo!

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

Mulleres egrexias de Pol: A señora Dídica, de Arcos de Frades

Con este frenesí do século XXI só nos interesa o futuro, apreixa-las cousas antes de que nazan, así que enterramos o pasado cando aínda é presente. ¿Das cousas, das cousas e da xente, de onte? ¡Ah, pero existiu ese onte? Existiu, si, e hóuboas de toda clase, algunhas ben estimulantes, case diría que inimitables. Tal é así que nin case utilizamos o retrovisor do coche, canto máis os outros! En todo caso hai, houbo, fitos que non debéramos esquecer, aínda que só sexa como fonte de inspiración, de emulación, de exemplaridade.

A tal momento estou pensando, recordando, á señora Dídica, de Arcos, e vou rescatar do meu arquivo das lembranzas o retrato que dela fixo seu sobriño, o tamén recordado, recordable, Nicanor Rielo Carballo. ¿Quen foi este señor? ¡Aquí abaixo un señor, un sabio, prematuramente falecido! ¿E iso, por que? Teño para min que o levou Deus de mozo por dúas razóns: Xa estaba maduro, xa merecía o ascenso; e logo que Aló Arriba Deus non debe andar sobrado de anxos da garda, ¡tanto que lles damos que facer!

Aquí está, no número 42 da revista IRIMIA: “… a señora Dídica de Lenza foi unha muller normal, que o único milagre da súa vida consistiu en amoldarse á súa xeración, e en ser fiel aos antepasados, tanto na práctica da fe cristiá coma con respecto ás tradicións do seu pobo.

De moitas das súas veciñas podería escribirse outro tanto, o que pasa é que o cronista soamente pode falar do que con fondura coñece.

Igual que os nenos da súa parroquia e do seu tempo, os seus estudios quedaron en saber ler con dificultade, e malamente en bota-la sinatura. Non tivo outra linga cá galega, pero soubo expresala cun xeito rico en vocábulos, xiros e expresións, que a xente nova non atinou a recoller. Na súa casa, cando se xante, para dicir ¡basta!, xa ninguén utilizará a palabra ¡óra!, nin se oirá falar de farrancóns, esnatas, espigos, guitas, lengoretas, e de tantas cousas máis.

Nas prácticas relixiosas non se permitían outros idiomas có latín e o castelán, nembargantes para a súa liturxia persoal botaba man do galego rezando oracións como, Nesta camiña me deitei, ou, Con Dios me deito. Cando cocía o pan pregaba a carón do forno, convertendo o alboio nun verdadeiro santuario onde o fermento e a masa parecía que tiñan reflexos eucarísticos, -o sentimento relixioso da terra, que diría Risco-, resoando no final o prego a San Pantaleón, para que saia bon.

Nas vésperas do San Xoán ordenáballes aos nenos que axuntaran troqueis, fiunchos e bieiteiro para enrama-las paredes da vivenda. Nunha poncheira deixaba a remollo as flores para lavarse no abrente da mañá. Diante da porta de fóra mandaba prende-lo lume, animaba a saltalo e procuraba que os animais tripasen a cinsa.

En ningún caso as súas crenzas lle foron estorbo no xerne festivo e ritual dos hábitos ancestrais. Alí onde a ortodoxia atopaba desviacións e atrancos, ela enriquecía as súas vivencias relixiosas, a súa ortopraxe. Sen saber como, enfiábao todo polo camiño amplo da bondade, da comprensión, e da ledicia, pero tamén do rigor, cando era preciso. Cavilando na súa relixiosidade, amósasenos axustada, espazosa, cósmica, cercada de símbolos e obediente.

Nela ser galeguista non era un concepto, todo o máis, unha tensión; nin unha aprendizaxe, senón unha herdanza; máis que unha postura, constituía unha dimensión. Todo limpo de latricadas pola peneira do anonimato”.

O seu sobriño Nicanor fíxolle este retrato definidor e guapo, expresivo, ¿non si? Polo que a min respecta só me queda desexarlles acertos aos rapaces de hoxe en día, que teñen a oportunidade e maila obriga de moldear este século, o XXI. Despois diso, dedico estas reflexións cordiais, este repaso histórico, ás mulleres de Pol, a esas “dídicas” tan dedicadas a tantas cousas que asumiron, simultaneamente, os papeis daquelas Marta e María, ámbalas dúas nunha soa persoa. Deste xeito, con esta dedicatoria, vai incluída a nai que me pariu e maila nai que pariu aos meus fillos; ¡entre as dúas ben que me ataron a este paraíso de Pol!

Xosé María Gómez Vilabella

Na homenaxe a Nicanor Rielo Carballo,

(Guieiro núm.7),

en Mosteiro, 12 de Maio do 2001

Lembrar, perfilar, aquí e agora, unha faciana do noso Nicanor, -tan noso de tanto que se deu, de tanto que se prodigou-, é cousa relativamente doada xa que podo engadir ás miñas apreciacións, ao meu coñecemento directo da persoa e da obra, ¡coñecerédelos polos seus froitos!, ese cúmulo de enfoques de tres ducias de eruditos que, de tanto que o analizaron, agora si que temo que nolo suban aos altares, e daquela, ¡adeus home!

Nada, que nin así son quen de facerlle a lauda, pero desexaría atinar neste resume: Nicanor foi grande, e seguirá séndoo post mortem, porque entendeu e valorou o nome das cousas, empezando polo seu: Nikánor = Home vitorioso. Para min, a súa foto-carné está, e chega, coa Microtoponimia de Arcos, ¡toda unha condensación!

O propio Deus, nosa nai Deus, segundo as ía parindo, creando, nomeounas, que é tanto como dicir, domeounas; así, para empezar, á luz chamoulle día, e ás tebras, noite. Na sexta xornada tivo a arroutada de plantar un morgado medio a medio do xardín, ¡se cadra en Galicia!, e tanta mellora lle mandou que incluso delegou nel, compartilloulle, esa facultade nominativa, deste xeito, segundo o Xénese: O Señor formou de terra as feras do monte e os paxaros do ceo, e presentoullos ao home para ver que nomes lles puña.

Aquel tándem, Adán - Eva, seica derrapou bastante, pero, grazas ao Deus providente, co tempo irían vindo, suscitaríanse, formaríanse, evolucionaría, unha serie de NIKANORES dispostos a lava-la nomenclatura, a criba-lo gran, a esparexer a boa semente.

Para emerxer nos fangos, ou nos fárragos, desta vida, é preciso nadar, sobresaír, fuxir da nada, ou do pouco, cousa, éxito, que só acadan os corpos lixeiros, pouco materialistas, pouco materializados, se se valen das nosas ás de anxo, ¡das que lle queden ao ser humano! É obvio que Nicanor voou alto; pola graza de Deus, si, pero esa graza cultívase, axúdannos a cultivala tódolos bos e xenerosos que nos rodeen, cousa, favor, entorno, circunstancia orteguiana que nunca lle faltou a Nicanor, comezando polo seu berce.

Iso da importancia circunstancial, circundante, dos nomes, descubriuno este servidor grazas a un Sarxento de mala catadura, pois ás veces, ¡oh paradoxo!, apréndese máis dos malos que dos bos, que me desafiou: ¡Gallego si no metes cinco dianas! Aquela pulla de “gallego” picoume no corazón, así que, de inmediato púxenme de parto, chisquei o ollo, e…, ¡atinei! Daquel episodio cuarteleiro quedoume a experiencia de que os nomes cualifican moito, obrigan, quentan e fornecen a alma, ¡dispárana!

Neste libro, dos nosos xuízos, das nosas apreciacións, colectivas, puidera deducirse falsamente, erroneamente, que Nicanor tivo baraka, sorte, pois con só apertar o gatillo da súa memoria, o da súa intelixencia, todo lle saían dianas, acertos, publicacións afortunadas. Pois non, coido que non, se cadra non: Nicanor obtivo ese pan da súa propia masa, da súa obra abundante, toda ela excelente, e con olor de santidade, que xa é o máximo, porque:

a) Sementáronlle bo trigo os seus parentes, na mellor seara da que dispoñían.

b) Mallárono certas privacións e incomodidades, entre outras as propias dunha época e dunha economía un tanto mediocres. E logo que este home,

c) este sabio, tan santo como sabio, moeu e remoeu a toda presión, coa pouca auga do muíño de Arcos, pero dándolles ás pedras do seu numen ao bout das súas forzas, día e noite, que ata sospeito que se ocupou dos seus libros bastante máis que da propia saúde, visto o curso da doenza que o venceu.

¿Sabedes de que morreu tan prematuramente? ¡Médicos á parte, morreu dese esforzo sublime de converter o seu propio Rielo no caudal inxente dos Peares, abranguendo, asemade, e de paso, o Miño co Sil, o Ceo coa terra!

Cando outros se dedicaban a amasar fortuna, este preclaro polense amasou erudición, que así nola deixou, fermentada, feita pantrigo, en tal cantidade e tan saborosa que compadezo aos seus biógrafos, pois levan alimento, tarefa, para largo.

En definitiva, que entendeu a importancia dos nomes, tal que, apropiándose deles, apropiouse desa tulla de coñecementos que tanto nos asombra, que a empezamos a admirar, medio resumida, medio explicada, neste libro, neste gran, enésimo, Xermolo, pois, para xermolos, Guitiriz!

Xeralmente os nenos, os nenos mediocres, que somos a maioría, temos dous ou tres anos da infancia para preguntar o por que das cousas. Nicanor, en cambio, ¡outro Isidoro das Etimoloxías!, pasou a vida, ¡toda!, lendo, estudando, preguntando e preguntándose. Se cadra por iso o levou Deus prematuramente, tal que para dicirlle: Neste atril do Ceo ábrense tódolos libros do mundo, simultaneamente, en tódolos idiomas, galego incluído. ¡Séntate nunha destas cadeiras doutorais, por riba dos tronos, que te nomeo Lectoral da Catedral Eterna!

Nicanor, con aquela humildade mariana, tan súa, dou por seguro, dou por sabido, que lle respondeu, ¡Amén! E coa mesma, fóisenos, ao caladiño, pero deixando un herdo que convén merecer: a súa obra inxente, brillante e profunda, ¡unha lección de Mestre!

Grazas por escoitarme,

Xosé María

-.-

Isaac Rielo Carballo

¿Por onde empezo? Como aínda está vivo, quere dicirse, na terra, e segue facendo cousas, ¡cousas admirables, por suposto!, aquí só vou referirme a un dos seus monumentos (léase: obras monumentais), que así teño que cualificar o seu libro recompilatorio “Cancioneiro da Terra Cha (Pol)”. ¡Iso é adora-la súa terra..., despois de Deus, claro!

Entre outros méritos, ¡moitísimos!, ten o de ser unha persoa agradecida, que ben o demostrou na dedicatoria do seu cancioneiro: “En lei dreita este lugar correspóndelles: “Á miña nai” (Petra Carballo Folgueira). “Á tía Dídica” (Dídica Rielo Lenza). “Ó tío Folgueira” (Manuel Folgueira Pallín). “Á señora Xosefa de Picos”. (Xosefa Barrio). “Á señora Manuela de Paxerto” (Manuela Ríos Tosar). “Ó señor Francisco do Lameirón” (Francisco Rodríguez). Pra todos eles -unhos buligando aínda por entre as inquedencias desta vida, outros xa non- vaia este miudo homenaxe de relembranza agradecida”.

-.-

Unha de tantos

Extracto de

El Progreso, viernes, 7 de mayo de 1993. Terrá Cha - 19. Pol. Una emigrante en Cuba de 80 años visitó la casa que abandonó con 5.

Pol – Antonio Barba

“María Seoane es una cubana de ochenta años que este cumplió su sueño de visitar Galicia, la tierra de sus padres y en la que nació y vivió sus primeros cinco años, y de poder pisar de nuevo Rois, Cirio, una aldea de Pol de la que es nativa y que abandonó (con sus padres) con destino a La Habana.

…

A partir de ese reportaje (refírese a José María Vilabrille), esta cubana conoció a la familia Gómez-Rielo, ligada a Pol, y pudo saber de sus familiares gallegos.

…

Todavía le queda más de un mes de permanencia en España, en el que viajará –acompañada de los Gómez-Rielo- que la acogen- a Burgos, cuna de su marido (fallecido).

…

-.-

“Herculinos de Pol”

Unha das fotos de Barreiro, en El Progreso, do 7 decembro 1997

Así lle viñemos chamando a unha asociación informal, ideada por este servidor, que tivo por obxecto relacionarnos os polenses residentes en Coruña, celebrando, ademais, una comida anual de confraternidade.

-.-

O MUSEO ETNOGRÁFICO DE ARCOS DE FRADES

O mellor deixábao para a sobremesa: Este Museo, dos irmáns Rielo Carballo, que segue sendo privado, -outras novas non teño-, pero é un tesouro local intransmisible, que só o debe ser nunha dirección: A Municipal. Suxírolle á Corporación de Pol – Lugo que vaia achegando fondos para incorporar esta xoia ao Patrimonio Local. A familia Rielo gastou moito para reunir pezas tan valiosas (cartos, viaxes, favores solicitados, etcétera.), así que é xusto sexan recompensados os herdeiros dos fundadores.

A idea vai de balde, e con moito gusto,

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

Dúas aceas con pedigree, ambas no río Azúmara

Diante do muíño da Laxe (Montecubeiro)

Aos animais recoñéceselles o seu “pedigree” respectivo, e ás construcións, non? As construcións teñen vida, igualmente: xenealoxía, antecedentes…, pais, en definitiva! Alguén as xerou, poñendo alma e vida, non só en facelas, senón en conservalas, en gozalas, en parilas. ¡E cantas veces foron nutricias, por xeracións, en particular os muíños e mailas aceas, conceptos diferentes, pero fundidos na acepción popular! Deles / delas saíu o pan de cada día, pero tamén a música de cada día, en particular a nosa, a dos nosos antepasados, esa dos compases 6 por 8; daquela son monumentos, monumentos monumentais, e ata diría, se non mo tomades a herexía, sacros!

A da Laxe ten dous fitos tráxicos; dalgún xeito, traxicómicos, pois no fondo dos dramas, de quen os causa, sempre hai un ridículo, unha comicidade humana. En poucas verbas:

O tío do muiñeiro actual , un solteirón moi divertido, que se non fose un home-home daría unha clásica muiñeira, retranqueira e pícara, tivo a debilidade de piropear a unha veciña que non merecía afagos. Vaidosa ela, nada máis chegar á casa do seu home, -viñera de fóra, e aínda non coñecía a retranca dos de Montecubeiro-, deulle as queixas daquel muiñeiro que…, que tentou seducila! Seica non había tal, pero a vaidosa aproveitou para auto valorarse diante do seu Otelo. Aquel Otelo, montado en cólera, con máis mala uva que cerebro, presentouse de inmediato no cuartel de Montecubeiro, e acusou ao muiñeiro da Laxe, que era máis moreno que aquel árabe que inventou as aceas, de…, roxo! A inmediata foi o seu fusilamento, e medio século despois gravaron o seu nome na pedra dos inocentes, esa que hai no campo de San Cibrao.

O outro fito foi que o prestamista que puxera cartos para reconstruí-lo muíño, ¡con usura, seica!, nada máis coñecer aquel fusilamento desprazou un cerralleiro para que cambiase a pechadura, achaiando a propiedade de inmediato, sen sequera falar cos herdeiros. ¡Polo saldo da débeda, a propiedade enteira! Houbo que correr a buscar diñeiro para apealo daquel macho.

Acea do Pacio. Estado actual.

A muiñeira de Mosteiro

Aquí houbo outra…, traxicomedia? ¡Iso é o que di a miña “muiñeira”, que vola transcribo seguidamente! O que non estea conforme coa miña versión, coa que lles teño oído aos vellos do lugar, que escriba outra, se lle prace:

¿Que pasou, muiñeira,
que lle fixeches ao troiteiro de Castro do Rei?
Señor, picoume a pedra e picouma de vez:
tanto se emocionou, tanto acelerou,
dálle que te pego, dálle que che dou,
que se lle foi o martelo…,
pola moxega!
¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.

¿Que fixeches, muiñeira,
onde está ese troiteiro de Castro do Rei?
¡Señor, o que tiña que pasar, pasou:
Volveu coa cana empalmada,
e daquela deu en apañar nas troitas…,
por debaixo do meu refaixo!

¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!

Tra-la-ri-ro, tra-la-rá

Rapaces de Pol, vide moe-la moenda,
e de paso picádelle a pedra,
que non ten quen lla pique…,
á súa maneira!

Repicádea con xeito, por arriba e por abaixo,
punto vai e punto vén,
e non coma ese troiteiro de Castro do Rei,
que tan mal lla picou que se esfarelou!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

Os amantes de Rois

Caro lector, se pensabas ler unha novela, cambia e corta, pois o que aquí se relata non é ningunha fantasía, senón a historia real dunha santa esposa, precisamente a miña!

Invitoume a beber da súa fonte, auga purísima, tanto coma a súa alma, que así tiña que ser xa que se criou a tales peitos; eu inviteina a desposar comigo, a convivir comigo. O desposorio foi por poderes, (1) pero a subseguinte convivencia foi un regalo do Ceo. O Cura de Cirio bendiciu a unión, e aínda que eu, ausente na África Occidental, ao meu corazón, acaso por telepatía, chegoume o son daquel Gradual: A túa esposa será como vide fecunda no interior da vosa casa. E en derredor da vosa mesa, os vosos fillos, cal renovos de olivas. Allelúia, allelúia!

Foi o último dos froitos de José Rielo Ferreiro con Josefa Castiñeira Castro, así que debo comezar, e práceme facelo, por darlles as grazas. ¡O favor de cederme a compañía dunha filla non é calquera cousa, afellas que non! Rois, para aqueles suevos, significaba Xunqueira… ¡Iso, xuncal, pois xuncal, estilizada, naceu e se criou aquela cativa! Aos que a coñeceron non preciso xurárllelo, e os demais, se algún segue crendo que estou novelando, alá el!

¡Vai por ti, miña Estrela!

¿Sería eu tan desagradecido que pasase pola vida sen dedicarche unha lembranza, sequera unha lembranza? ¡Unha estrela, por fugaz que sexa, dá brillo abondo como para alumar ao máis escuro dos escribentes, tal que eu! Védela aquí, nas nosas vodas de ouro:

Se fose público é notorio o resultado que dan as mozas de Pol..., non quedaría unha, maior de idade, solteira!

(1) O casamento fíxose por poderes, un 13 e martes, na capela de Don Silvestre (o do famosísimo Café Varela, de Madrid), co noivo a tres mil quilómetros, ¡no físico, pois no espiritual ben que estivo en Rois.

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

Mozos de Pol