martes, 8 de julio de 2008

A MESTRA DAS SAIAS LONGAS -I-





Dedicado á propia Amalia,
que ben o merece.







-.-





O Autor, facendo memoria.

¿Cal delas, a cal elixo para facerlle unha radiografía anímica? ¡Dá igual, que todas o merecen, pois de Normais, nada, SUPER! En todo caso, nun baremo de méritos beatíficos, aquela virxe, aquela das saias longas, sempre por abaixo dos xeonllos…, que nin que llas fixese o xastre Martínez!, aquel das sotanas Entón, para subilas aos altares, para canonizalas, comezarei por Amalia.

(Amalia, do xermánico Amalberga, composto de amals “valente, incansable”, e bergan “protectora”. ¡Exacto, pois iso foi, unha incansable protectora dos débiles, particularmente dos nenos!).

Estes relembres, maxisterís que non maxistrais, ¡Deus me libre de presuncións!, van dedicados ao Mestre Palmeiro (Rielo de Luaces), pois grazas ao seu martirio (fusilárono os franquistas e enterrárono nun horto, ¡nun horto sacro, e eles, meus pobres, sen sabelo!) tivemos unha vacante en Maxisterio, unha máis, e por ende, unha Mestra, unha máis, unha santa, outra! De propósito, e adrede: ¿Cal de vosoutras lle deu as grazas, cal foi a que lle rezou un Paternóster; a Palmeiro, digo, e con Palmeiro aos outros depurados / fusilados, tantos que vos deixaron, que vos transmitiron, a fortiori iso si, a súa vacante? Das demais non sei, pero por Amalia poño a man no lume: ¡Ela si, e iso que non viña dunha familia zurda!

Amalia naceu…, ¿naceu, ou trouxérona os anxos? Naceu coa República, nunha casa de dereitas; nunha familia que seguía sendo monárquica, ¡máis monárquica có propio Rei! ¿O Rei era monárquico? ¡Un rei que viña gobernando con ditadores…, dubidoso! ¿Era republicano? ¡A res pública importáballe un carajo, segundo demostrado tiña! ¡Esta España, esta España imperial, unha cocteleira de razas e de tendencias, que non acaba de coller sabor por máis que a axiten, tanto os de dentro coma os de fóra! É certo que as mestras fixeron moito a prol da convivencia pacífica, pero…, ¡miñas pobres, naceron e criáronse beatíficas, e aquí facía falta un Sansón, un Sansón que abatese as columnas dos egos, dos individualismos! Se chegan a te-la súa Normal en Suíza, daquela si, daquela serían confederais.

Na casa once naceu, ou apareceu, Amalia, tiñan escudo, e capela, pombal e ciprés; ¿que lles faltaba? ¡O que veu, o que formaron, o que cobizaron: unha mestra! Os fidalgos non eran dados a sacar mestres, senón, e máis ben, a retiralos da circulación. ¿Por qué? ¡Obvio, para que luza un fidalgo precísase unha corte de analfabetos! Un fillo morgado, si; outro avogado, si; o terceiro, cura, se non o foi o segundo. ¿E de haber máis? ¡Daquela que o esculcador lles busque un fidalgo/fidalga, por lonxe que vivan! ¿E cando non queden fidalgos dispoñibles? Non era probable, polo moito que abundaban; tamén servían os fillos do indiano…, ¡sempre que tivesen terra na Habana, ou fosen sobriños do tío Sam! ¿Terras na Pampa, non? ¡Para qué, pois apampados xa saían da casa materna: tantas terras a folgado, e todas para o morgado! Na casa da Amalia terras había, entre elas catro chousas procedentes do monte comunal, cerradas con paredes paredadas polos mesmos que as perdían! Pero veu Amalia, e berroulles: ¡Alzádevos, escravos, e aprendede a ler; dádelles para atrás aos caciques, que vos tapan o sol! Unha santa da maneira, mestra tiña que ser! Mataron a Palmeiro, pero naceu Amalia; ¡con Deus non hai quen poda, que mira que ten empeño en libera-los escravos, e tamén en ensinar ao que non sabe, que por algo nos mandou ao Fillo, ese Mestre dos Mestres…, que tamén o mataron, precisamente polo mesmo, por ensinar, por Normalizar a situación!

Coñecín a Amalia de cativa, e xa daquela era modélica, que mo demostrou en certa ocasión, no tempo das cereixas. Díxome: -Se queres cereixas, pasa, entra, e sobes á cerdeira, que están maduriñas. –Eu gateo mal, e todo por aquí non vexo escadas… -Pois terás que facelo, se as queres probar; eu teño saias, e se abro as pernas…, ¡non só peco, senón que te fago pecar!

¡Ah, pícara; iso é o que quería eu, verlle as pernas, por pecado que fose! Ela quíxomo evitar, así que me axudou a busca-la escada, que non estaba lonxe, nos pendellos da herba arrimada. Comín, e comemos, daquelas cereixas, aínda que eu houbese preferido…, ¡direino! Houbese preferido comerlle as meixelas, de tan coloradas que as tiña. Daquela comezaba a saírlle bigote, unha insinuación de embozo, e como xa tiña oído que, Muller con bigote non precisa dote, a comenencia era boa, pero.., de casa fidalga! ¡Tiven que conformarme coas cereixas; daquela, pero despois, tamén! Se aínda fósemos á mesma escola…, pero non tiven esa sorte. Polo seu mestre, ben coñecido dos meus, seguinlle os pasos, así que nada me sorprendeu que subise tan alto; ao altar da Normal, nada menos! Pero aquí tiven que pararme pois, sen vela de cerca, ¿como ía saber que resultou adorable?






-¿Amalia…?

-¡Servidora, dona Ana María!

-¿Onde estás, que te oio pero non te vexo? Quérote aquí diante, na primeira fila, pois, como di o meu home, os máis altos sempre diante, cos gastadores!

-Eu sonlle mediana, e estou ben onde estou, pois grazas a Deus téñolle bo oído, e de vista non ando mal; ¡iso dos gastadores é no Exército, que por algo o dirá o Coronel Pardo!

-Ti estás chamada a altos designios, polo aplicada e polo esperta que es; daquela tes que ir adiantándote, aproximándote!

Díxollo en castelán, na lingua dos catedráticos, pero Amalia viña de fidalgos, así que nese aspecto da docencia tampouco tivo problemas. ¡Nin problemas de docencia nin da decencia! Aquelas profesoras da Normal para curas só lles faltaba a tonsura, pero o Papa non as coñecía; pasáballes coma ás tres Marías, que estiveron cerca da cruz, aínda que os sucesores de Pedro ignorárono.

As compañeiras, ¡algunhas, precisamente as virxes necias!, ollárona con envexa, e desde aquel día Amalia deu en chorar, unhas veces a soas e outras coas amigas:

-¡Señor, qué fago aquí, en Lugo, amurallada, coa de fanegas a prado que ten meu pai! Aqueles veciños, se o envexan, disimulan!

Pero o pai estaba orgulloso de ter unha filla no estudio, e un fillo para herda-los prados, e un irmán para matarlle as toupas, e uns veciños para traballarlle de balde, polo menos en tanto en canto seguise sendo o cacique do lugar; iso non o entendía Amalia porque non viña nos libros de texto, e no Misal menos aínda. Ela, cos textos nunha carteira de coiro, colgada do lombo, e unha das súas amigas, concretamente a Pepa, cos libros na man esquerda, pois a dereita tiña que usala para enganchetar á Amalia, polos Cantóns, volta arriba e volta abaixo, que así paseaban daquela as colegas:

-Xa me tarda por ir á casa, que ata pouco me veñen ver; ¡será porque teñen que vixiar as aradas outonías! E miña nai, a pobre, que prefire te-las criadas pelando a pava cos criados mentres ela monda as pataquiñas do caldo. ¡Deuse por ben casada, para acabar de criada!

Pepa tamén tiña o corazón de ouro, ¡que iso din dos que o teñen xeneroso!

-Túa nai é admirable, que sempre o di a miña; teñen de común, ámbalas dúas, que son exemplares neste mundo dos incapaces, ¡dos incapaces de ser exemplares! Ámbalas dúas casaron ben, pois a propiedade de meu pai, sen comparala coa túa, non deixa de ser envexable. Casaron ben, che digo, pero, ¿e nós? Cando teñamos escola, e nos destinen ás Canfurnias, se para daquela xa se casou o Médico do lugar, ¿con quen casamos, co Cura?

-¡Ai por Deus, Pepiña, xa estás con bromas! ¡Eu prefiro ser nai de familia, de familia numerosa..., con tal de que sexa allea!

-¿Pourquoi, mademoiselle? ¡Se pode saberse!

-¿Ti es boba, ou faste? Un matrimonio, se lles funcionan ben as regras, pode chegar a ter unha ducia de fillos, pero, ¿unha mestra? ¡Unha mestra pode reunir dúas ou tres ducias…, de alumnos! ¿Daquela, cal sae gananciosa?

Ríronse de si mesmas, do porvir que lles esperaba; namentres cruzáronse con dous ou tres mocetóns engarabatados, pero tan escravizados polo fútbol, pola súa discusión futboleira, que nin para elas miraron, e iso que eran dúas mestras in pectore! ¡Iso, de boa dianteira, con moita dianteira e pouco escote: claro, estaban normalizándose!

Nisto, a Pepa, parándose en seco:

-¡Aí, Deus, qué pouco sentido teño! Voume para a pensión, para estudar, que mañá tócanos música, e eu, que aínda non sei distinguir as corcheas dos bemoles!

-Tranquila, muller, que xa me poñerei diante, como di dona Ana…; en música, si, e ti detrás, que así non che pregunta. Xa sabes que, se o regalo é bo, dona Inxusta aproba.

-¡Ti ben falas, que na túa casa estades afeitos a dar, pero máis a recibir regalos, cousa que non pasa na miña! ¿Cómo lles digo que garden para xuño un xamón dos da cocha grande, co que se precisan os cartos para…, entre outras cousas, para terme aquí?

Xa no portal da Amalia choraron outro pouco, e rezaron; ¡rezaron por dona Inxusta, pois aquela si que tiña bemoles, cata-los xamóns en vez de ensinar como Deus manda! Para unha artista coma ela pagábanlle pouco, iso é certo, pero as alumnas non tiñan culpa. ¿Cómo se pode subir ao Ceo, pasando pola igrexa da parroquia, sen saber música, sen participar nos cantos gregorianos? As dúas tiñan bo oído, pero o solfexo tamén require estudo, unha transferencia dos saberes.

Ao día seguinte Pepa non se puxo detrás, que non llo permitía a súa conciencia; estudara de noite, tanto que incluso cantaruxou pola ventá; nisto pasou un sereno, e deulle ao pito:

-¡A calar, que para músico eu!

Pepa cerrou a ventá, e volveu ao libro: “… las notas musicales son siete, do-re-mi-fa-sol-la-si, las cuales, según su ubicación en el petagrama, denotarán si son graves o agudas. Como los signos no tienen una misma colocación en el pentagrama, es necesario determinarla por medio de una señal que se coloca al principio del pentagrama o partitura, y que se llama “Clave”. Son varias las claves que se usaron a través del tiempo…

-¿Pero, chica, cómo es que sabes tanto de música criándote en la aldea?

Pepa, toda humilde, pouco menos que de xeonllos:

-Precisamente por iso, señora, precisamente por iso; ¿non sabe que nas aldeas comeza o galo, e seguen os paxariños? ¿Quere que lle cante uns trinos do paporroibo?

-¡Non, por hoxe non; pero non esquezas que a final será en xuño, e daquela non me chega cun paporroibo, pois, por roibo que o teñan, un papo de paxaro é menos có dun pavo! ¿Enténdesme, nena?

-¡Si, señora; e grazas polo de nena, que tamén me chama así miña nai, co criada que estou…!

Para educación, en Lugo, a Normal; ¡mellor que coas Pepas!

Seguidamente houbo matemáticas, que eran o forte da Amalia. Aquí a nota deuna ela resolvendo un problema de logaritmos. A profesora, ao ver que a rapaciña sabía máis do que ela lle ensinara:

-Pero, Amalia, es que vas a pasantías; te dá clases el señor Ratón?

-¡Non, señora, pero teño un libro de Vázquez Queipo…!



Vicente Vázquez Queipo

-¡Ah; es que hai matemáticos en tu pueblo? ¿O te refieres al General Queipo de Llano?

-Señora, este Queipo non é Abade de Samos, pero foi un veciño ilustre, ademais de ilustrado. Naceu no pazo de Lusio… Por máis datos, seica era neto do conde de Toreno…, e competiu en saberes cun asturiano, co señor de Jove y Llanos, pero eu opinaría que lle pasou diante, pois o noso non tivo que estar preso nos alxubes do castelo de Bellver, en Mallorca, para montarse unha táboa de logaritmos…

-Niña, cállate, que nos haces perder el tiempo; estamos en clase de matemáticas, y no de Historia…

A partir daquel episodio Amalia convenceuse de que os profesores non soportan alumnos, ¡nin alumnos nin alumnas!, que o saiban todo de todo. ¡Para aprobar, calar!

¡Que gozada as clases da Normal! O malo era que apenas había rapaces matriculados, así que, por ben que se portasen elas, os admiradores escaseaban! Isto tiña a súa transcendencia pois, de obtida praza, e cos médicos casados, ¡tan poucos que había!, á mestra só lle quedaba casar cun zoqueiro, ou cun ferreiro, ou cun carpinteiro…, salvo que aínda seguisen solteiros os fillos do Alcalde!

A química era máis amena porque a daban no laboratorio da Normal. Amalia non podía evitar as lembranzas do taberneiro da súa aldeíña: Alcohol termina en –ol, pero o viño do veciño terminaba subíndoselle á cabeza, e daquela comezaba a contar contos, contos pícaros, así que a rapaciña víase obrigada a fuxir! Un día, que o viu só, só e sobrio, atreveuse a dicirlle:

-Señor Antón, esta cuba debe ter máis grados que se lla trouxesen de Cuba… ¿Qué lle parece se lle engade un mol de auga, co cal, sen deixar de ser viño, o Taberneiro farase rico?

Fíxolle caso, pero os clientes, non, que deixaron de ir á taberna; ¡aquilo foi un suspenso en Química, o único da súa carreira!

-¡Espantáchesme a clientela…!

-Señor, perdoe, que foi sen querer…, ou máis exactamente, querendo, pois eu o que pretendía era soamente salvalo do purgatorio; cos seus contos verdes…, tan verdes que moito me temín que o chamuscasen na porta do Ceo!

O vello fíxolle caso, no dos contos pero non no do viño, que tornou ao Ribeiro…, por unhas barricas sen bautizar! Daquela os clientes volveron, pero, pouco a pouco, pois os mortais somos resistentes á graza, incluída a de Deus. ¡Non damos as grazas a quen nos fai ben, senón a quen nos fai graza, aínda que nos leve, de cabeza, ao inferno!
-.-






Obediente que era Amalia, e só por obediencia debida, ¡pois nin as fidalgas ousaban repoñerse ou contradicir á Usía, tamén coñecida por Ana María!, aceptou sentarse en berlina, séxase na fila dianteira. Con todo saber de todo, o que non sabía Amalia era que naquela aula da Normal o sol outonal entraba baixiño, case horizontal, de tal xeito que, nas clases da media mañá, un raio dos máis nítidos, cribado por aqueles cristais noviños e tan limpos do edificio, para ir a pousarse, discretamente, formando aureola, na curota da rapaza. Unha graciosa, ¡tanto que abundaban en Lugo, e coido que seguirán!, fixouse no detalle e murmuroulle á compañeira:

-Fíxate na santa; ¡xa ten un halo beatífico, e iso que aínda non a subiron aos altares!

De compañeira en compañeira, antes de que a Profesora lles dese permiso para iza-las nádegas, xa estaba todo corrido, e aceptado, que aquel signo era…, ¡iso, beatífico! Comentoumo a Pepa, máis ben como un eloxio da súa amiga preferida, pero engadindo certos matices:

-Entendo que sería máis real, máis real e máis prudente, considerar que se trata de que ten o pelo negrísimo, tal e tanto, que logo parece que o leva lacado, e con iso o espectro solar tornasola, acariñándolle, de paso, esa melena exuberante. Estiven tentada a falarlle deste efecto óptico á nosa profesora de física, pero, ¿e se chega a sabelo Amalia? ¡Nunca se sabe cómo reaccionan as persoas, e se son amigas, amigas entrañables, menos! De alí en diante, cada vez que coincidía con Amalia, fose en Lugo ou na aldea, sempre me situaba detrás dela…, para comprobar que seguía en olor de santidade, beatífica! No podo xurar se tal era por afecto e por admiración, pero o caso é que aquel hálito beatífico quedoulle para sempre; polo menos, nos meus ollos!
-.-


Á Pepa xa ma presentara Amadeo de Tellado, precisamente por Pascua Florida daquel ano, nunhas sentenzas do galo e da pascua celebradas en Suegos, no prado de Pérez, mesmo por tras do cemiterio. ¡Que curioso: detrás daquel cemiterio renaceu a vida, iniciouse o meu futuro! O mesmo presentador, que xa o debía ter de oficio, presentoume á Inés na explanada da Estación, xunto dos coches da liña:

-Aquí a tes, que ademais de guapa é fidalga; ¡con capela e todo!

-¿Ai, si? ¡Pois tanto gusto! Xa sabía de ti por referencias, e da túa casa, tamén, que se fixo famosa en todo o Val daquela que viñeron as máquinas de mallar: ¡Seis días de traballo, e tamén de enchente, como nunca tal se vira, nin sequera en Castela!

A rapaza sentiuse afagada, ou polo menos iso me pareceu, que ata fixo un movemento sospeitoso, como para darme un bico, pero a cousa quedouse en nada porque daquela non se estilaba, e coidou que sería moito escandalizar, por fidalga que fose!

Despois daquel…, ¡daquel paréntese!, cumpría rompe-lo silencio, así que lle dixen:

-Xa que tedes capela, ao igual que aquí a familia desta Amalia, non vos faltará o resto, ou si?

-¡Na miña casa sempre se sumou!

-Muller, é que non acabei, que se vosoutros precisades unha semana para mallar, eu, que non son normal, preciso seis minutos para clarexarme; refírome a que, de ter capela, non vos faltará escudo, pombal e ciprés…, ou si?

-Normal non serás, pero atrasado tampouco, pois diso que acabas de dicir nin na nosa parroquia se decatan. Alí o único tratamento que nos dan é o vulgar de, A Casa Grande… Ninguén nos chama, Os do Castro, e mais hai por qué, pois o castro do lugar é noso; ¡tan noso como medio lugar!

A esta Inés, se chegase a coñecela don Juán Tenorio, máis que á cadeira ía levala ao castro, devolvela ao castro; ¡e merecíao, unha beldade celta, completamente roiba, pois a dexeneración racial, a mestizaxe, veu despois, coa invasión romana! Non sei qué sería dela, que igual vive, de tan vital que era; se Amalia recibía, e se lle pousaban, os raios do sol, aquela Inés estaba radiante, sempre, sol puro, de día e de noite; absoluto, cegador!

Naquel encontro fortuíto xa percibín que o futuro de Lugo estaba nas mestras. ¡De normais, nada, espléndidas, tanto elas coma as súas amigas! Dicían os nosos vellos que todo se pega menos a fermosura… ¡Equivocados! A fermosura tamén se pega, e a raza dexenera ou mellora segundo e con quen se casan os rapaces, rapaces e rapazas.

A pena foi que a Liña arrancase, e que o parladoiro se apagase. Arrincou o bus de milagre, pois, entre os bidóns do leite, e vinte persoas que subiron aos bancos de madeira do teito, aquilo xa parecía un carreto de lousas da Mouriña. ¡Menos mal que o leite quedaba en Lugo, así que os bidóns tornaban baleiros, a por máis para o día seguinte! E que ninguén me diga que aqueles lucenses tiñan o leite agre, pois ben fresquiño, e sen quitarlle a nata, o recibían; ¡de cada casa o mellor, que así estaban eles de gordos, entre a folganza e mailo leite da marela!
-.-



Mesmo detrás da Amalia sentábase Argentina, así chamada porque seu pai trouxera moita prata, pescada no río de Ídem, segundo afirmaban os envexosos do lugar, cucos eles, que envexaban a fortuna pero non o esforzo. ¡Non todo o mundo é agradecido! Pero a filla, ¡outra xeración, outros intereses!, levaba mal iso de non ter unha santa por patroa, e non perdoaba ocasión de demostralo. Ela xa non era de esquerdas: fora á escola no franquismo, e aprestábase para ser mestra da mesma ideoloxía. ¿Era unha ideoloxía o franquismo? ¡Argentina coidaba que si, que o era, e quen é o pai que lle leva a contraria á súa muller, e menos a unha filla estudante de Maxisterio!

-Amalia, non tan á présa; se vas para a catedral, que nesta dirección tal mo parece, agarda por min; ben sabes que a oración colectiva é máis grata a Deus, así que podemos rezar as dúas, ao unísono. ¿Paréceche ben?

-¿E non me vai parecer? ¡Pero xa sabes o que din miñas tías, túas veciñas, que para a Misa e para o muíño, non agardes polo veciño!

-Iso é aló, maiormente cando escasea a auga…

-Con nós iso non vai, que xa sabes que temos muíño propio, e por veces incluso sacamos de apuro a algún que outro veciño, evitándolles baixar a Martín, ao dos Frades!

-Muller, xa que falas de frades, coido que tamén podemos falar das monxas. Mira, eu ardo en desexos de acaba-la carreira, pois de Mestra, aínda que non leve dote, non haberá convento que non me acepte. ¡Téñoche tantas ganas de ser santa, de que me teñan por tal, pois isto de te-lo nome dun país por patroa santa…, isto para meu pai, que se volveu un descrido, e só fala, no material, da prata, e no espiritual, da liberdade cidadá! ¿Liberdade, para qué? ¿Non chegou con Sodoma e con Gomorra? ¡No meu caso, clausura, e do que non, dedicareime ao ensino en réxime de internado! Pero ti, ¿que opinas, que tan calada vas?

-Eu, eu…, ¡xa que non podo cantar Misa, e xa que os curas son os padres de cada parroquia, quero ser nai, a nai de tódolos pobres!

-¡Vaia, muller, que distinta saíches a teu avó…!

-¿Por qué o dis?

-¿E logo non sabes que xogou, aquí en Lugo, cun marqués, a propiedade que tedes hoxe, e ganoulla? ¡O marqués apostou o seu lugar, e teu avó mil pesetas, das de daquela! Seica estaban borrachos, como cabras, pero como as débedas de xogo, xogadas en público, teñen forma contractual, probatoria, teu avó fíxolle escriturar! E agora sáesme ti disposta a se-la nai dos pobres… ¡Vivir para ver!

-Mira, Argentina, se Deus, Deus ou o diabro, que para o caso tanto ten, nos puxo na man uns denarios que non son nosos, senón emprestados, ¿que cousa mellor que poñelos ao servizo dos pobres? A miña herdanza, se algún día chego a herdar algo diso que ti tes por mal herdado, non volverá a ningún marqués, que eses abondo levan roubado: ¡aplicareino aos pobres da parroquia, que eses son o meu próximo, o máis próximo!

-Eu, lonxe, pois os de cerca poucas veces son agradecidos.

-Está ben, entremos logo, que aquí está o Santísimo, e detrás del a Virxe dos Ollos Grandes, cumpríndonos darlles as grazas, sequera sexa polos nosos estudios, que non todo o mundo pode telos, e máxime nestes anos das cartillas do racionamento!

Entraron, rezaron, e suponse que saíron purificadas, aínda que Argentina algo menos pois, nada máis poñe-los pés na Praza de España, despediuse de Amalia para compracer a certo rapaz que adoitaba invitala a café. Aquel café era de contrabando, traído de Portugal, mais para Argentina…, coma se o trouxesen da Arxentina, pois se o rapaz estaba ben, e o café nada menos! ¡Daba igual, que na Normal nunca de contradicións lles falaran, pois alí todo era rectitude!
-.-




Amalia vacilou por un intre se ir olla-las leccións do día seguinte á Rúa da Cruz número 11, que era a súa pousada habitual, ou achegarse á da Catedral número 20, que era onde “chapaba”, como daquela se dicía, outra amiga, a Pepa. ¡Como non ían ser santas, educándose na Normal e “chapando” na cruz, cando non na propia catedral! Entendíase ben coa Pepa, que tamén era mansa e humilde de corazón, todo sinceridade, así que optou por pasar da Catedral á catedral.

No portal cruzouse co comisario Barral Ascariz, ¡un Sherlock Holmes daqueles tempos!, que saía de rolda, disposto a comerse o mundo, ¡canto quedase do mundo romano, por non dicir, republicano! Custoulle, pero atreveuse a preguntarlle se quedaba arriba a súa colega…

-Díxome don Rafael que estabas aquí, nesta galería, e por iso subín. Ese home ten pintas de Centurión…

-¡Éche un anaco de pan; a primeira vista impón, pero desde que entras en confianza…, coma se fose un estudante, outro máis, e por certo que o é, que sempre está lendo!

-Alguén me dixo que ten un irmán mestre…; ¡agora que caio, fuches ti, ti mesma!

-Non sería a única en dicilo, ¡tan coñecidos que son! Sonche parentes dos cóengos Saavedra Ascariz, don Celestino e don Gregoio… O que non entendo deste home é por qué non está de mestre, el tamén, pois o de policía, coas cousas que din que pasan, debe ser terrorífico.

Pouco máis falaron, que cumpría estudar. Aprenderan aquilo de que, Para saber, ver ou ler. Na súa época, e nas súas circunstancias, o que é para ver, moito non había, que ata os libros eran insulsos, sen apenas gráficos nin fotografías. ¡”Ladrillos”, lles chamaban na Normal, e non era ningunha anormalidade: duros e pesados, que moita masa cerebral se precisaba para ilos amolentando!

Aos poucos apareceron pola mesma galería, ¡a galería que daba á horta de dona Urraca, un Real Sitio!, Arcadio e Sánchez. Imitáronas: Seus libros, seus apuntes, e a chapar! Canto se dixeron foi as boas tardes, que as desexaron reciprocamente, honestamente, coma dous frades diante de dúas monxas. ¡Pero qué perla de convento aquel hostal da Perla! Estudar na súa galería, ou facelo no claustro de Samos, aí que se ía, pero elas non estaban dispostas a cambiala con Vázquez Queipo, aínda que fosen coetáneos, que xa non o eran!

-Amalia, ¿sabes que me apetece ir á casiña, ve-la egua, o can, o gato, as vaquiñas…? ¡Nós, aquí, pouco menos que presas, e os nosos de seguro que pensan que a tal hora estamos de paseo pola Reina, ou polos Cantóns…!

-Pepiña, ten paciencia, que isto só é un noviciado; despois teremos escola, ¡escola na aldea!, e vaste fartar dela. ¿Qué digo de aldea…, se este Lugo é un curral de vacas, particularmente os días de mercado, cando veñen coa leña, cos carros, coas pitas…?

-Amalia, téñoche envexa, afellas que si! Co rica que es, que podías vivir de man branca, só da renda das vosas propiedades, e estás aquí, calmada, de cóbados na mesa… ¡Déboche o exemplo!

-¿Quen che priva de quita-los cóbados da mesa? Garda estes papeis e calza os zapatos, que para hoxe estivo ben! Cando cheguei viña da catedral, pero non me importará volver, facer outra visita, a imitación daqueles dominicos, que dicían, ¡que dicían e que facían!, ora et labora; ¡pois nós, a imitalos, que para folgar chegan os militares, eses do cuartel de San Fernando, que na paz desfilan, e na guerra fusilan! A nós tócanos prepara-los nenos para que, de soldados, entendan a Teórica do Exército, para que aprendan a matar!
-.-





Despois dos exames do primeiro dos trimestres, e antes de colle-la bulsa da roupiña, amén do paquete dos libros, ¡para repasar no Nadal!, Amalia, Pepa, Argentina, Marina, e algunha máis, pasáronse polo 18 de Julio…, ¡pola rúa conmemorativa!, onde xa non había guerra senón paz, a paz de dona Emilia de Brañas, de Millares, que se fora para Lugo, onde reiniciou os seus Beléns. Meu pai dérame o novo enderezo, eu paseillo á Pepa, e esta comentouno coas compañeiras afíns. A señora Emilia, que predicaba co exemplo, e seguiu facéndoo por anos, non lle colleu rancor ao bispo, e iso que firmara o cese do seu fillo no seminario por…, ¡por cantar mal! Os Brañas cantaban co exemplo, segundo viñan demostrando.

A sinatura do Belén non entraba nos exames, pero serviulles para aprender que hai maxisterio de moitos tipos, que se pode ensinar moito e bo, aínda que non te aproben na Normal ou no Seminario.
Na casa de Amalia, agardáballe o gran xoguete daqueles tempos: ¡foran a Lugo, para levarlle cousas á estudante, e de paso mercaran unha radio, unha Blau Punkt, que por aqueles anos non todos a tiñan, por ricos que fosen!

As de Lugo non precisaban auto, e para taxis había tres, en Santo Domingo. Polo que me contaron, pois eu nin estaba en Lugo nin me alcanzaban as gafas a tanto, a evacuación fíxose no sábado anterior ao cuarto domingo de Advento, sen excepcións, precisamente para acudir, coa familia, á Misa parroquial dese domingo.

Por ricas que fosen as casas, os turismos, os autos particulares, aínda escaseaban, así que aí me tedes aos da Liña reverdecidos; todos, ou case todos, ornados con aquela primavera en pleno Nadal. Tamén se pode dicir, con toda a normalidade de Lugo, medio cento de faldras noviñas, case todas por abaixo dos xeonllos, pois aínda que na cidade houbese excepcións, ¿ir á casa de minifaldra? ¡Iso nin nas mellores familias!

Como eran poucas as casas que se libraban de manda-la cántara do leite para Lugo, ¿de onde ían mamar os lucenses para estar tan lucidos se non o facían das mellores vacas do país?, case tódalas rapazas tiveron o seu recibimento a pé de bus, do pai, ou dun irmán, aínda que xa daquela había amazonas que montaban na albarda da besta de paso que balanceaban un par de cántaras nos garfos da montura…, ¡para facer equilibrio!

-¡Deus, qué alegría terte outra vez na casa, pero…!

-¿Cal é o pero, mamá?

-Que vés toda esbrancuxada. ¿Non será que saes máis de noite que de día…? ¡Os perigos da cidade, que me arrepían! Os da miña xeración tivémolo mellor, pois con pagar un ferrado de trigo, mes a mes, a escola traíannola á casa!

-Penso que o meu ata será de tanto mirar para os papeis; ¡son tan brancos, e como din que todo se pega…!

Na casa conformaban, pero as nais aproveitaron aqueles días de pouco sol para telas na cociña o máis posible, a ver se, cun caldiño de bastante unto cerca dos tizóns, lles volvía a color. O peor de todo era que así tocáballes mondar patacas, e atizarlle ao caldeiro dos porcos, e baixar as castañas do caínzo para pelar unhas cantas. ¡Menos mal que, de cocidas, as castañas, e con leite da marela, sabían a gloria!

Pero volvamos atrás, que nos queda moito sen ver, e por tanto, sen referir:
Nalgunhas parroquias aínda había dúas Misas, que daquela os curas eran monárquicos, tiñan unha soa parroquia, salvo os de freguesías con anexo, así que os pais arranxaban os traballos para ir todos xuntos á Misa Maior, á das fachendas; certo é que tiña os seus inconvenientes, entre eles que había que prolongar o xaxún porque se celebraba máis tarde, aí polas dez, ¡polo sol, claro!, pero tiñan a recompensa de poder presentar en sociedade, ¡en Misa Maior!, á estudante da familia, futura Mestra, e se cadra con destino a desempeñar na propia parroquia…, competindo, no seu día, co Cura, niso da rexedoría parroquial!

Contábase que o pai dun crego recén ordenado, deu en chamar ao fillo de don diante dos seus conveciños…, ¡para ensinarlles modais! ¿Non podería pasar outro tanto con algún pai orgulloso da súa filla mestra?

Á saída da Misa, naquela estación, non podía faltar o sancristán ofertando as ofertas do mes das ánimas, tantas, as ofertas, pois as ánimas, con tantas novenas e tantos responsos, cabía esperar que xa non o fosen, e que estivesen sans e salvas, por toda a Eternidade; tantas, digo, que cumpría subhastalas para que non estorbasen na reitoral.

-Este ranchiño non é das ánimas, que é do Santo Antonio, e como xaneiro está a caer, fagan por mercalo…, agora que teñen as cortes baleiras! ¿Quen dá máis…? ¿Non soben a poxa? ¡Daquela, a la una, a la de dos, a la de tres…; adxudicado á señora do Casal!

Esparexida a asistencia polo adro, cumprían os saúdos, pero, ¿quen, e a quen? Nas nosas aldeíñas iso das saudacións tiña o seu protocolo: ¡Se comezo eu, póñome debaixo; se comeza el / ela é que me rende vasalaxe! A cousa complicábase, ademais das clases ou diverxencias patrimoniais, coa escisión entre estudantes e labregos. Uns fóranse para o Instituto, e outros seguían gardando nas vacas, ¡nas vacas ou nas ovellas, que aínda era de menos categoría! Pero no caso de Amalia, amable ela, cordial ela, aínda máis sinxela cá Ama do Cura, que estudara moito, moito e de moitas cousas, iso das clases sociais seguía ignorándoo: ¡Repartía máis bicos que ostias o cura, por relixiosa que fose a parroquia, pero, fóra do Precepto, achegarse ao altar…, súa Ama e pouco máis!

-E logo, ¿que tal che vai por Lugo? –Atreveuse a preguntarlle o máis afoutado do lugar.

-¡Xa me ves; toda esbrancuxada, e iso que din que vivo de man branca! ¡Non sabes cómo vos envexo a estes que tedes o sol na porta e a auga na horta! Aí, en Lugo, cando non xea, chove; e cando non chove, céganos a néboa. ¿Por qué nos tedes envexa?

-¡Ai, muller, eu non; por máis que tamén me gustaría estudar, aínda que só fose para entende-lo Cura…, sempre en latín!

-A culpa é vosa: Tedes que falarlle en galego para que…, para que esqueza o latín!

-¡Mira que saíches lista! Unha rapaza así, para casar con ela…, a lotería! Pero o caso é que eu, un simple zoqueiro…

-Rapaz, a túa é a carreira de máis porvir, pois, se eses de Monforte seguen invadindo o mercado das botas, e de mestras unha en cada casa, día chegará en que os zoqueiros seredes unhas rara avis, e as mestras correrán, ou correremos, tras de vosoutros!

-¿Ves? ¡O que eu dicía; pasástesvos ao latín, coma os curas!

A nai e mailo pai da Amalia aproveitaron a xuntanza da Misa como tiñan de costume, para mobilizar aos seus obrigados:

-Mañá, Deus mediante, teremos a fía do liño, -dicíalles dona Concha-, así que, se nos puideses botar unha man…? ¡Non fai falta que leves fuso, que teño para todas; o que preciso son mans que lle dean aire! De non poder irnos mañá, o martes tamén me vale, que teremos que lava-las tripas dos porcos…, ¡oito que nos faltan, da segunda quenda!

-Ai, rapaz, alédome de verte porque o martes temos a matalota, a segunda delas…, e como son oito porcos, se nos puideses botar unha man….!

-¡Señor, eu nunca deixei as obrigas sen pagar, que ben me lembro daquela carta de recomendación súa, cando fixen a mili, na Coruña…!

¡Que desgraza a das Casas Grandes, sempre con compromisos para comprace-la veciñanza, e despois, a saber quén lles devolvía os favores, pois a xente, particularmente a que non estudou, adoita ter a memoria enferruxada!

Xa na casa:

-¡Ai Amaliña, hoxe non te poñas con papeis, que teño que ensinarche a calcetar…, xa que antes no o fixen! Estase metendo o inverno, e ti, con esas medias de algodón…

-Aquí, tras da cociña, non lle teño frío…

-Unha muller ten que saber de todo, pois, sen saber mandar non se pode mandar. Mañá veñen as fiadoras, e sería exemplar que te vexan calcetando, ou mellor aínda, facendo nun xersei, que así podemos dicirlles que o fas para dárllelo aos pobres de Lugo, tantos que hai! Teu pai di que iso é dema…, dema non sei qué!

-Quererá dicir, demagoxia!

-¡Iso, iso! Seica non vén nos libros, pero nós, estes das Casas Grandes, precisamos desa sinatura para…, para seguir sendo grandes, para que se nos teña por tales!

-Mamá, déixate de grandezas, e non esquezas aquilo de que, O que se humilla será enxalzado.

-¡Ai, Deus, o Cura; e menos mal que mo recordaches!

-¿Qué pasa co señor Cura?

-¡Que vai pasar, que o invitou teu pai a comer, e nós aquí, dálle que dálle á lingua, e eu sen lembrarme que aínda teño sen asar o cabrito…! ¡Veña, muller, adonáirate, que me tes que axudar, pois a criada, xa sabes, vai en Córneas, na súa casa, que lle pariu unha sobriña, e dinlle permiso!

Menos mal que a bilbaína, e máxime con estelas de carballo, asaba máis cás chamas do inferno, pero así e todo chegou o crego antes de terlle a punto aquel cabrito…, aquel cabrito que lles levara o caseiro de Gondel, para telos contentos.

-Don Filiberto, pase ao salón, que está aí o meu home, e daquela danlle a volta ao mundo…, mentres nós lla damos ao cabrito!

-Dona Concha, ¿non quererá que o asemos…, iso, o mundo?

-Don Filiberto, refírome ao cabrito…

Nas Casas Grandes, en pleno franquismo, levarse ben co Cura era signo de distinción, ademais de adhesión…, ¡adhesión inquebrantable a los Principios del Glorioso Movimiento Nacional! O país estábase izando coma quen iza unha cruz, a base de esforzos e de emigración, que comezaba a habelas! Xa pasara aquilo de, La espada al servicio de la cruz; pasara, ou non, segundo os casos, segundo e como se vise, pois algún pensador, que sempre os houbo, iso, pensadores, xa que pensar é de vagos, como lles pasaba aos gregos, opinaban que en España máis ben estivera a cruz ao servizo da espada, comprometendo aquela independencia da Igrexa independente, da fundada polo propio Cristo, aínda que desviada polos propios cristiáns.

-¿E logo, qué me di deses que chegan tarde á Misa? ¡Mire que nós podíamos pedirlle que viñese celebrar á nosa capela, que ben sabe que temos esa galería que permite oí-la Misa desde a propia cama do matrimonio, pero facemos o esforzo de madrugar, e pateamos ese quilómetro sen queixa algunha, sempre puntuais, que por veces xa estamos dentro cando o sancristán arremete co terceiro dos toques!

-Xa, pero, ¿qué podo facer, que ata lles dou aos sinos de tocar a Santos, pero esta xente, que aínda cheira á República, prefiren saudarse no atrio antes que axeonllarse diante do Santísimo?

-¡Non sei, non sei; igual se pasase a Misa maior para as doce e media…, para que tivesen tempo de volver os da Misa de cedo, e face-lo relevo nas propias casas…; xa lle digo que non o sei, pero moléstame estar rezando, e outros ruxindo nos bancos para sentarse!

-Para vostedes o mellor remedio, ¡que llelo teño dito!, será poñer dúas cadeiras na dianteira, como seica tiñan os antigos donos deste pazo. ¡Pénseo, que por min non hai inconveniente!

-¡Xa, xa, por vostede, pero…, esta parroquia, que se non chega a ser polos fusilamentos do 36, arestora tíñanme fusilado eles! ¡Xa sabe, aquilo que dicían, aquilo que reclamaban, de que lles tiña que devolver as chousas que cerrou meu pai…; meu pai, facéndolles un favor, que así non teñen que tornar do seu gando, que por algo cerrou o patrucio, para aforrarlles traballo!

-Niso non quero entrar, pois a min ben se me dixo que cerrou montes comunais, do común!

-Si, señor, do común, que ese conto andou, pero, ¿á qué non sabe por qué foi, por qué o dicían? ¡Dicíano porque eran comunistas, todos, a feito, e iso xa antes de nacer ese Carlos, ese Marx, a quen Deus confunda!

Foi oportunísima Amalia, que lles interrompeu aquela conversa tan espiñosa, para anunciarlles que a mesa estaba posta…, na propia cociña para que o señor Cura non pasase frío!
-.-

-Mamá, estaba desexando que se fose o señor cura, e mais é moi ameno na conversación, pero estou intrigada con iso de que sigamos cultivando liño: tanto liño, non sei cantos feixes que enriamos daquela, por xuño, e agora, vinte persoas, os homes para trillalo, e as mulleres para fialo. ¿Imos montar unha fábrica de liño, ou é para nós? En ambos casos o que vexo é que agora, aínda que caras, volve a haber sabas de Holanda; e ti, precisamente cando me levaches para matricularme na Normal, mercácheslle ao Amaro cobertores de Zamora, e mantas de Palencia. Se o fas, co lista que es, terás as túas razóns, pero eu estoume afacendo a non aceptar nada que non teña unha explicación racional, ou lóxica.

-Mira, muller, nisto tes e non tes razón. Mentres non emigren as tecedoras, temos que aproveitarnos delas. Con este liño imos facer sacas para a fariña, e trapeiras, non para poñelas na cama, senón para alfombrar as habitacións. ¿Para qué imos comprar alfombras, e sacos, podendo facer todo iso coma quen di de balde, utilizando os servizos da xente que nos debe favores? ¡Se non cobramos en traballo, favores perdidos!

A filla, futura mestra, deu preferencia ao seu criterio filial, estimando que, de momento, ¿quén era ela para discutirlle a unha nai que facía por conservar o patrimonio herdado, fose ben ou mal ganado? Pero aquela experiencia non a ía botar en saco roto, senón de liño, para conserva-la fariña, e remoela cando estivese mellor preparada. A propósito do liño:




Traballando no liño.

Sabido é que primeiro estiveron de moda as follas de parra, e despois, tan pronto como Adán agachou a cabeza e descubriu que as lascas de pedra podían utilizarse como coitelas, esganifou unha ovella e regaloulle á súa Eva un…, un abrigo de peles fachendoso! (A ovella comérona asada ao espeto). Pero Eva non estivo conforme porque deu en ter fillos e sentíase moi pesada coas peles, así que un bo día, de enfadada, deu en retorcer na lá do seu abrigo descubrindo que da lá podíanse facer fíos! A pelica pasóullela aos fillos, aos fillos e tamén as fillas, pois ademais de abrigalos eran doadas de lavar cando facían nela as súas necesidades fisiolóxicas. ¡Eureka!, seica exclamou Eva, coa escuturrida que era. Coa la fiada, fíxolles bragas, pero iso foi desde que se tiveron de pé.

Pola súa parte Adán, ocupándose da horta, decatouse de que aquela plantiña das flores azuis, de restrelada coas mans, quedábase en fibras longas pero resistentes, bastante parecidas aos fíos de lá obtidos pola máter familias. ¡Outro eureka! Como se levaban bastante ben, aínda que fose á forza, pois o anxo dixéralles que, O que Deus arrexuntou non pode separalo o home!, cambiaron impresións, e chegaron á conclusión de que, urdindo con liño, e tapando con lá, saían…, colchas! Desta vez o eureka foi mancomunado!

Amalia, participando naquelas labores, que é a mellor maneira de aprender, fixo propósito de ensinarlles aos seus alumnos, no seu día, todas e cada unha daquelas manipulacións téxtiles, pero o caso foi que deron en vir as fibras artificiais, sintéticas, quedándolle obsoleto aquel propósito. O que lle serviu de moito foi a reflexión, íntima, intensa, baseada naquelas observacións, de que,

. Traballar en equipo é estimulante, pois incluso aviva o bo humor.

. Os individualismos son egocéntricos, e como a limitación humana é un feito, nada mellor que sumar ideas para ir seleccionando as boas, puíndo as regulares e rexeitando as malas.

. Que o ensino non debe ser uniforme senón adaptado ás capacidades e ás tendencias de cada quen, interactivando, fomentando a interacción do alumnado, e mellor aínda se a escola é mixta, pois ten as vantaxes de que os alumnos afanse a vivir como irmáns, comprendéndose, aceptándose e respectándose.

. Que os peores reis deste mundo foron aqueles que se criaron con un aio persoal, individual, situación ou monopolio que os levou a converterse en ditadores salvaxes.

. Que todos aprendemos de todos, e que non hai traballo, por manual que sexa, que non teña a súa ciencia. ¡Os avances veñen de observarnos uns aos outros, propoñendo e intercambiando experiencias!

Aquela noite, entre o cansazo e mailos pensamentos, durmiu pouco, pero medrou moito…, aló por dentro, que é onde temos as grandes magnitudes!
-.-

Pasa a
A MESTRA DAS SAIAS LONGAS -II-

Xosé María Gómez Vilabella


No hay comentarios: