AQUEL VERÁN EN LUGO (II)

.../...

Cando espertei, á mañá seguinte, quedei por un intre cos ollos pechos, rumiando naqueles acontecementos do día anterior, ¡que vaia xornada!, pero non me sentín cansado senón satisfeito, moito, daquela decisión de fuxir das praias coruñesas. A tal momento, pola ventá que dá ao Miño, percibíase tal sinfonía de paxaros cantándolles ás augas ruxidoiras, e á viceversa, que me embelecou aquela harmonía da natureza. Por todo iso fun algo lento en desboza-las sabas, pero cando me decidín a facelo para palpa-la realidade do novo día, resulta que volvín a senti-las cambras do palliolum (Pallium curto, especie de toga rabena pero con capucha) daquel Centurión.

-¡Eh, dominus Servio Tulio Apicus! ¿Roncou esta noite? -Pregunteille de súpeto, á media voz, sen outro saúdo.

-¿Quen? ¿Deliras...? -Alporizouse.

-¿Quen ía ser? A monxiña, esa moza que temos a medias, ti e mais eu...; ¡en amor platónico, por suposto! ¿Non te lembras...?

Contestoume teimudo, que por algo era un Centurias, ou máis exactamente, un ex-, relucente e marcial. Para máis ínfulas, vestido de gala:

-¡Mira que es zoquete...! As monxas non roncan; ¡se acaso, suspiran! As monxas son unhas mulleriñas sinxelas, tenras e sensibles, moito, case anxos, ¡se é que os anxos non son menos cás monxas, que aí teño dúbidas! ¡Oi, se as tivésemos, nós, naquel Lucus esplendoroso..., daquela esta ocupación, esta conquista, sería a mesma gloria!

Quíxenme dar de resabido, que desa condición adoito padecer:

-Tiñáde-las vestais dese templo de Batitais..., ¡que tamén eran pías!

-Non sei, non o sei; aquelas, para min, éranche..., ¡de clausura! Se acaso o Pretor (O primeiro, o Xefe)… ¡Iso, igual as apertaba o Pretor!

Como me interesaban máis, moito máis, as murallas de Lugo, particularmente a súa xénese, derivei a índole daquela conversa:

-Dime, preclaro Servio Tulio, que onte citaches a Porta Miñá..., ¿que sabes do pomerio deste Lucus, do inicial?

Fitoume con detemento, visiblemente sorprendido:

-¡Oestrimnio! ¿Como é que coñeces, ti, un chupatintas da Banca, unha cabeza informatizada, robotizada, puro pecus, animal impuro, iso de que o pomerio actual difire do inicial? ¡Non te facía tan ilustrado...!

Tiven que abrirlle aquel segredo dunha erudición postiza, prestada:

-¡Mira, ho, este Lugo dos meus amores leva tido brillantes investigadores, moito e moitos, dos seus timbres de gloria! ¡Daquela, loor aos sabios! Mais, falando de sabios: ¡Aquí, nesta urbe rexenerada, tan suevizada, e incluso bretonizada..., o máis burro sabe toca-la frauta!

A todo isto, Servio Tulio, dándose de douto, díxome:

-Tamén eu, que sobre do que compartín naqueles tempos das Centurias, procurei documentarme, que para iso non fai falla saír da biblioteca deste balneario. Aquí teñen, completos, o Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo, o Boletín do Museo Provincial, a Lvcensia, as Actas do IV Coloquio Galaico-Miñoto...; e tamén, ¡tamén!, as obras completas, as obras e mailos artigos, de Amor Meilán; dos dous Felipes, do Arias e do Senén; de Nicandro Ares, tan ponderado sempre; de Villa-Amil e Castro, de Rafael Sanfiz, de Balsa de la Vega, do Mélida, de Vázquez Seijas, dos Irmáns Rielo, Abel Vilela, Alberte González, Peinado Nuñez, Rodríguez Colmenero, o infatigable Delgado Gómez, o eternamente crítico Juán Soto... ¡Tantos e tantos eruditos, que fan lexión! Atopei nas obras destes autores criterios bastante aproximados, tanto, que xa parece que falasen comigo previamente, e a verdade é que nada lles dixen, que nin me preguntaron; daquela informaríaos correctamente, lealmente..., ¡igual que fago contigo, arestora

Pero, centrándonos nesta particularidade dos pomerios polos que te interesas: Cando chegamos aquí, quero dicir, nós, os romanos, despois de toma-las augas, ¡obviamente por dentro e por fóra!, e desaloxados os defensores dese castro de aí arriba, ese que tiñades no medio do bosque sacro, que lle dicían de Lugh, terras do druída Lugh..., observados que foron aqueles corvos, etcétera., o primeiro que fixemos foi buscar unha xugada branca, un boi e unha xovenca, ¡pero diso, todo por aquí, maldito cousa! Todas as reses eran cornilongas, do país, tanto nas cortes dos cáporos coma nas dos seus veciños, aqueles ártabros, e incluso nas dos cilenos, así que tivemos que esperar a que nolas trouxesen das Galias; ¡e para iso, mandáronas pintas!

Chegaron aqueles animaliños tan trillados da viaxe que nin podían con noso arado, co de pau... Entón, o PAVLVS F(abius) MAXVM(us), LEGAT(us) CAESARIS, viuse negro para abri-lo suco, séxase, o pomerio regulamentario; coa reixa de bronce, por suposto; ¡que non lle podía a xugada! Achantou varios cipos, que xa sabes que ían de 240 en 240 pés; un deles, o seu propio, o 19, por xunto desa Porta que chamades de San Pedro... Ao día seguinte plantou o cipote número 20, precisamente aí na Porta Miñá, índose ao outro lado para cerra-lo seu rectángulo, para ver se así, cambiando de aires, cambiando de man, lle andaba mellor aquela xugada, aqueles bóvidos gálicos. ¡Pero, en absoluto, que esta terra de por aquí é recia, trenzada polas raiceiras milenarias das árbores, e con iso, aquelas reses, que viñan dunhas herbas brañentas, nin co arado podían, así que ese recinto, sacro de tanto bendicilo, e de tanto sacralizalo, quedounos algo cativo

Tempo adiante, debido a que xa non cabían intra muros os nosos, ¡digo, os vosos!, tesouros, aquel botín, digo, o das requisas, no vello recinto, séxase, intra muros, aclaro e repito, houbo que invadi-lo cemiterio extra muros, aquel das incineracións...

-¿Que estaba...? - Impacienteime.

-Calma, Oestrimnio, que a eternidade é longa. Estaba por onde nomeades Praza do Ferrol..., que por iso se sacralizou unha ampliación, outra, tamén rectangular, cara ao Poñente. ¿Satisfeito, caro Oestrimnio? Daquela, sendo así, eu, ¡Dixi! (Dixi, queda dito).

Apresureime a darlle as grazas, e pospuxémo-lo tema, que tiven que facerlle un aceno de discreción en vista de que a miña dona, a tal momento, comezaba a bracear na súa cama, paralela á miña:

-¡Chist, que está espertando...!

Desde que se estalicou con largueza, que por pouco me saca un ollo, ¡desde a outra cama!, díxome, ou mellor dito, rifoume:

-¿Que dis, marido; qué boureas? ¿Falas só, coma os vellos...? ¡Vaia home que teño, que ata nas vacacións me esperta! ¿Quére-lo almorzo...? Daquela baixa para pedilo, ti mesmo, que a túa serva, aquí presente, hoxe, aquí en Lugo, é unha raíña. ¡Xa non guiso! Ás horas de facer vida social, ¡e nada menos que en Lugo!, escórreste das reunións para virte á cama, ¡coma as pitas! E ás horas en que se adurmiñan, ou acariñan, os señoritos, ¡segundo o seu estado civil!, a ti non se che ocorre mellor cousa que espertarme. Se tan bo servizo queres, daquela terás que coller unha habitación, outra, desas do primeiro andar, ¡para que che quede pretiño da cafetería...!

Estiven tentado a defenderme coa verdade, que é a mellor defensa cando se leva razón:

-¿Acabaches? ¡Pecha a boca, muller, que eu, desde onte, non falei contigo! ¿Ou si?

Pero ela puxo cara de pedirme o divorcio. ¡De pedirmo, non; de esixirmo, que non é igual!

-¡Daquela, se falas só, aínda é máis grave! ¿Non te sentes ben? ¿De que te laias, que es un comodón, un desconforme? ¿Tiveches, acaso, nunca da vida, unhas vacacións que se presenten tan prometedoras, tan certas, tan deliciosas, coma estas de Lugo...? ¡Oh, la-lá...! Din que de Madrid ao Ceo...; pois non é verdade, que ao Ceo vaise desde aquí, desde Lugo, cidade sagrada, tanto para os católicos como para os profanos!

-¡Muller, síntome coma un crego! E por agora non preciso ir ao Ceo, que niso tes razón, que nolo trouxeron para aquí, ao mesmo Balneario. ¡Se che conto o meu caso...; pero non, que ti prefires os “Ecos de Sociedade”!

Estiven a punto de caer, de sincerarme con ela, como fago sempre, pero nesta ocasión, tratándose dun fantasma..., ¿quen é capaz de explicar un UFO? ¡E quen di un UFO, un alma en pena!

-Logo estarás coma ese cura solitario...; ese que ceou só, aí nunha mesa das do fondo. Tan boas ocasións que ten, de presente, para facer pastoral, co comunicativa que se pon a xente nun balneario, e el, case que de corpo presente, un desaproveitado: só, mirando aos pecadores polas ventás, ¡coma se estivese no confesionario! ¡Pobre! ¡Aí tés un rico pobre!

Aquilo, aquel razoamento, non mo esperaba, pero son as consecuencias de casar cunha muller singular, normalizada, daquelas da Normal, únicas!

-¿Ti sabes se é que non quere comer cos pecadores; ou acaso, en particular, coas pecadoras? -Inquirín- Comer xuntos dá certa comunicabilidade, e con iso, vacínase, cúrase en saúde para non contaxiarse deste ambiente troleiro. Non obstante, seica seguiu, ou marcou, os puntos, no baile da terraza. Iso me dixeron esas asturianas..., ¡mentres engulías filloas!

-Marido, nese suposto igual estamos pensando mal, e se trate de que o pobre señor estea doente. Encima diso, ninguén lle fai caso. ¡Coido que teríamos que falarlle, animalo, darlle corda...! -Verónica, cadora máis Verónica, ¡que só lle falta o paniño das bágoas!

-Muller, iso non, -tratei de temperala-, que se está doente pode ser perigoso. E logo que, por outra parte, igual ocorre que está facendo unha cura de repouso. Xa sabes, iso do repouso elocuente..., ¡á vez que fuma na pipa dos vapores expectorantes! En todo caso, xa ti falas, lo menos, lo menos, por dous, ¡así que, compensación habemus! Pero, ¿a que vén este chau-chau trasnoitado? ¿Querías durmir, si ou non si?

-Quería, home, quería, pero cortáchesme o sono. ¡Tirano, abusón; cónxuxe desconxuntado, machista...! -Bradou, mesmo coma unha corza, pero, como a coñezo, ben sei, ben entendín, por onde ía, así que lle saín ó paso:

-¿Non será máis certo que queres contarme a película desta noite? Veña, empeza, dálle ao disco, que te quero moito..., ¡cando dormes!

De paso, tireille un bico.

-¿Como o sabes, amor? ¿Son transparente...? Non me estrañaría, co bo tipo que conservo; todos me quitan dez anos, ou máis..., ¡cousa estupenda, que así non teño que mentir!

-¡Iso quixeras...! Verónica, cala, non crúce-la rúa da amargura, que coñezo a túa afección a comparti-las cruces do próximo, ¡e de paso, encámbasmas a min!

-Daquela, maridiño, vouche dicir unha cousa que me ten pasmada: Non sei se será por efecto destes vapores salutíferos, ou consecuencia deste ambiente tan..., ¡de exercicios espirituais! Sonche de retiro e de intimidade compartida; coma quen di, coa auga na horta e mailo sol na porta, que a xente que concorre ao termalismo, ao outro día de chegar xa non é deste mundo, ¡que cho digo eu!

Desconcertoume; agora si, francamente:

-¡Caramba, que misterio! ¿Así que ascenden..., directamente..., en corpo e alma? ¡Pero eu, aquí, non souben de ningún pasamento..., aínda!

-¿Pasamento? Pasado estás ti, ¡de ozca! Dixen, e sosteño, que non son desde mundo porque nos comportamos de maneira distinta de cómo facemos noutros ámbitos, noutros lugares exteriores ao balneario. Aquí todos contan as súas vidas sen presunción, sen fariseísmos; case que dicindo: "¡Confésome de ser como son, de ter pasado por vicios, por erros e por traballos que me levaron a estes achaques do corpo e da alma..., pero estoume rexenerando!"

Seguinlle o fío; desconcertado, pero..., ¡que remedio!

-Cariño, se está ocorrendo tal e como dis, ese cura fai ben en te-la boca pechada, que aquí non fai falta sinalar penitencias, que as temos nos propios achaques; ¿non é iso? ¡Pero, a todo isto, aínda non me dixeches de qué se confesaron os desta velada, os da vespertina, aqueles cos que te quedaches despois da cea...!

-Hai de todo, que este balneario xa se parece á Arca de Noé, ¡un mundo, chico! ¡Chico o mundo, que non ti, non penses mal! ¡Un mundo nadando por encima do outro, do outro mundo!

-¿Iso da Arca...? Non, iso será en botánica, pois o que é en zooloxía, aquí, por non ter, nin gato!

-¡Animais racionais, querido Gatte, que en ciencias es bastante curto..., a pesares do que levas estudado! ¡Einstein chapou menos cá ti, e chegou a saber máis, moito máis!

Xa que me relativizaba, daquela filosofei un pouco; polo menos esa foi a miña intención:

-Isto si que é un fenómeno, que nos tempos que corren é un milagre atoparse con racionais, ¡e xa non digamos de categoría!

Ela coñéceme tan ben, tan ben, que nin caso me fai cando divago, así que continuou enrolada na súa perorada:

-Por exemplo, unha señora que é da parte de Villablino, que co home na mina, o que se di enterrado, e ela cavando nas viñas, atendendo, de paso, unha taberna, logrou dar estudios a tres fillos..., ¡e maila carreira de Enxeñeiro á filla! A continuación comproulles, a cada un, seu piso, en Ponferrada... Todo honrado, segundo di, ¡e sen mestura-lo viño! ¿Incrible, non si?

Parei a pondera-lo caso, de tan singular que era:

-¡Que amazona, vaia exemplar; esa tal habería que retratala..., para a galería das mozas ilustres!

-Aínda temos máis: O benxamín, que teñen cinco, saíulles algo diminuído, e para máis congoxa, de cativo pilloulle o tren un calcaño, rematándolles a función un animal de médico, un Hipócrates deses, que estaba mellor na corte... Na de Madrid, non, na outra. Amputoulle ao rapaz media perna; sen necesidade real, suponse.

-¡Si que foi drama! ¡Tamén incrible! -Érao, realmente, así que falei en serio, por esta vez.

-¡Non foi, é, en presente, que o rapaz vive, e cóidano entre tódolos irmáns, por trimestres! É drama en si, por suposto, pero tamén é gloria, que con tantos esforzos e con tantas angustias, curtiu o seu carácter. Xa verás cando cha presente; qué dozura de muller, que logo parece unha santa. ¡Os leoneses sonche uns veciños que nos honran; de categoría, que despois de todo é unha grandeza confinar coa terra dos leóns! ¿Sabíalo?

Chisqueille un ollo, ao pícaro, pero deixeina no erro de pensar que iso de León vén dos leóns en lugar daquilo da Legio romana.

-¿E santos, tal que Froiláns, non hai ningún por aquí? ¡Mira que son un celoso deles, sempre coas mulleres axeonlladas aos seus pés!

Quedouse silente por un intre, reactivando na memoria. ¡Coma se fose un ordenador!

-Agora que o dis, si, tamén, que hai un señor que é unha metade monxe, e a outra, soldado. ¡Unha historia de película...! Esta quenda de bañistas logo parece un retablo de vellas glorias, que aínda non din con ningunha persoa vulgar. Se fose periodista, periodista fetén quero dicir, deses de carreira, daquela faría unha crónica deles, que aquí si que temos humanidade, sufrimento, esperanza... ¡Resignación, e ao mesmo tempo, sal e ledicia! Isto éche a antítese dun desfile de vidas ocas, baleiras, poño por caso esas que ensinan as coxas na tele, ou nas revistas do corazón..., ¡á falta doutros méritos que lucir, supoño! Se a xente soubese deste sitio, deste balneario, aquí estaríamos mal; ¡peor que na praia...! ¡Hai que ver estes cucos de Lugo, cómo esconden as cousas boas..., ou qué pouco as pregoan! ¡Cucos, cucos eles, que se van ao niño alleo!

Sentinme feliz de vela así, de notar que ela tamén o estaba sendo. ¿Por que, meu Deus, iso de botarlle vinagre ás nupcias..., co bo que debía estar aquel viño de Caná? O malo é que non hai telemando capaz de cambiárlle-la onda ás mulleres... ¿Inventarase algún día? No ínterim hai que ter paciencia, que é fácil deixarse tentar pola violencia de xénero. En vista diso, divaguei:

-Polo que a ti se refire, mon amour, aquí terás unhas vacacións descansadas, satisfactorias, xa que, segundo me contas, neste calvario sobran cireneos. Querida esposa, o peor é que vas quedar en paro..., ¡sen paga!

-¡É talmente como cho digo! Incluso non sei se avisar a un periodista, deses amigos teus..., para que fiche estas vidas exemplares, que xa está ben de mostrar escándalos, e máxime habendo tantas virtudes..., ¡digamos que, recatadas, pero exemplares, estimulantes!

Para facela rabiar reneguei, pero foi en broma:

-¡Ca, muller! Avisa-los periodistas para estas cousas, nunca, que sempre van de présa; e logo que prefiren a vida mundana, mala e perversa, que é a noticiable, a espectacular, a que nutre aos devoradores de periódicos. Estas historias de bañistas que se curan a si mesmos son máis propias para unhas charlas da terceira idade, que os presbicias len pouco, e sempre amodiño... O mellor será que sigas por aí, espreitándolle-las vidas, maiormente as exemplares, que xa perxeñarei , eu mesmo, unhas fichas, para inserilas nunha novela de tese, ¡pero das miñas! De momento, cóntame o dese monxe, esa especie de templario...

Quen non saiba aproveitarse dun amencer encamado, pulla vai e pulla vén co seu cónxuxe, ese tal que non se case, que estar cerca dunha muller e non gozar da súa parola, tan amenas que son, ¡por veces!, ese tal..., ¡ao Polo Norte!

-Empezarei por unha das metades, pola militar... ¿Váleche? Foi un dos valentes de Aranda, alá por Teruel, camiño de Vinaroz... Segundo avanzaba, que era Sarxento, e por tanto ía diante dos soldados, coa pistola na man, por suposto, alguén de enfronte, un daqueles roxos, apuntou primeiro..., e el quedouse sen pistola; ¡sen pistola e manco, á perpetuidade! Os republicanos seica eran así de brutos; ¡e mais tíñanse por intelectuais, segundo conta ese señor! Dixéronme as asturianas que o outro ano, ademais de apoiarse nas muletas...

-¿Non dixeches que era manco? ¿Daquela, como...?

-¡Éo: manco, xordo e lumbáxico! ¡Meu pobre, un bandallo! Ademais das muletas, viña auxiliado pola súa muller, que foi a enfermeira que o atendeu daquela, no Hospital Militar da Coruña... Das referencias que dan, unha muller encantadora, que ata o sería, pois, con tales feitos, ¡demostrado queda! O caso é que lle morreu aquela esposa, a enfermeira digo, por Semana Santa... Estes días o bo do señor seica deu en matinar que a súa muller, desde o Ceo, podía auxilialo, do mellor, así que se animou a vir aos chorros, para o lumbago, ¡a catro patas! ¿Non é un santo valente; éo?

¡Sendo así, que razón tiña! Acabei dándolla:

-¡Si, muller, iso é máis que ser valente; en serio que si!

-Tamén che podo referir o caso da Rosa de Valdeorras, que lle vou chamar así, Rosa, para entendernos, que xa a viches. É esa tan guapa que baixa cun albornoz de felpa, así, de rizo americano...; ¡unha pimpinela! ¿Sabes cal che digo? ¡Seguro que si, co Adán que ti es, que só tes unha Eva, porque..., porque o manda Deus!

-Xa me decato: ten uns ollazos azuis...; tanto, que xa parece estranxeira. ¿Daquela, cal é o seu caso?

-Anticipareiche unha sinopse, que me volve o sono, e non é cousa de desperdicialo, que pronto tocará o meu espertador..., que o puxen para baixar ás masaxes hidráulicas. Esa Rosa é Mestra... ¡Coma min, unha colega! Casada cun louseiro deses do Barco... Por iso, cando mo dixo, saíume un chiste pésimo, pero ela é de tan boa paz, que nin se enfadou.

-Cóntamo, muller, todo, pero primeiro o teu chiste. Xa sabes que é para a miña antoloxía dos disparates; ¡un best-seller en potencia, outro...!

-Pois, díxenlle que iso de casar cun louseiro encontrábao axeitado..., por aquilo de que as mestras do noso tempo éramos unhas devotas do pizarrín...; ¡o “Bic” de daquela!

-Non te cases cun ferreiro..., ¡quiquiriquí!, que te queimarán as muxicas...; ¡as muxicas e mailo cacaracá! -Parodiei. Este dito, que provén dunha cantiga popular, lérao nun libro de don Isaac Rielo Carballo, así que son plumas de cuco, erudición allea.

-¡Si, iso! Para que vexas como foi: Escribiron, non sei se na lousa ou na cama, tres cartas, ¡a París!, e como consecuencia viñéronlles tres nenas; ¡de ano en ano! Pero o bo chiste foi o dela, que me dixo, falando das fillas e das preocupacións que lle dan: -"De nenas, tiven coidado de que non se caesen, e mira ti por onde, agora, de mociñas, tal e como están os mundos, preocúpame..., ¡que mas tiren! Por esa preocupación, estou desexando casalas. Por certo, -preguntoume a min, e eu pásoche o recado-, ¿non saberás de tres irmáns, de boa familia, a ser posible colocados na Xunta, dos do cadro, de un oitenta para arriba, que queiran ir ao altar, todos eles, xuntos, asemade? Díxome que é para aforrar dous banquetes, que con tres fillas..., ¡xa ves! ¿Que che parece, meu toleirán; é un caso divertido; non é?

-¡Si, muller, é divertido, moito, que tamén o es ti..., cando dormes! Veña, amor, súbete ese embozo da saba, que o resío é malo. Sobre todo por se anda por aquí certo desertor da Santa Compaña..., ¡que non te vexa así, impúdica, feita unha Cleo!

-¿Quen anda; onde? ¿Quen dis, de quen falas? -Aluspiouse de mala maneira, esperando que lle contase unha historia das miñas, acaso en troques das súas..., ¡por iso dos gananciais, supoño!

-¡Muller, trátase dun impúdico, outro; xa che dixen que é un deses da Santa Compaña; un coñecido meu, que non teu, que aínda non foi ao Santo Cristo de Goián, e iso que está en pena, unha pena de vinte séculos..., de momento!

-¡Ai, logo! Pois, se sae do purgatorio con só ir aló, ao Santo Cristo, dende aquí quédalle á man..., apartando aí en Nadela. Nesta provincia, coas comunicacións radiais, todo resulta cómodo, cerquiña da Capital, o que non deixa de ser unha avantaxe turística. ¡Por certo, pouco explotada!

Collín a súa man por riba das sabas:

-¡Máis cerca estou de ti, eu, e nin caso me fas, querida donicela!

-¡Será egoísta, vello panzudo...! ¿Por qué non copias destes lugueses, ¡digo, destes lucenses, que igual se enfadan!, tan estirados e tan refinados que son? Poño por caso, aqueles que vimos no Círculo, aquel día, naquela conferencia... ¡Estes si que son persoas distinguidas! Seguro que lle dan dúas voltas á muralla sen alasar, e iso fai, se non erro, catro quilómetros e un cuarto doutro, case que unha legua... Pero ti, meu amor..., ¡a túa distinción é estomacal; séxase, esférica!

-¡Cariño, qué equivocada estás! ¡Un home ovalado, ovo é, todo el; a mesmísima esencia da substancia viril! ¿Capiscas?

-¡Ai, cata que non, pero non é así, que a esencia éche outra, que un home pequeno é un fol de veleno! -Retrucoume poñendo unha cara que para si a quixese o Fiscal do Reino.

¿Que ía facer eu ante aquelas fintas que me descolocaban? ¡O que se lle fai a un neno encordión: invitala a durmir, cantaruxarlle!

-¡Dúrmete, encanto; dúrmete..., para que o sexas!

Con este conxuro, durmiuse, outra vez, que nin que estivese no berce. O caso foi que nos meteramos de rondón naquela aventura, sen case pensalo, pero ás veces matinar as cousas é contraproducente. Nun só día, e xa esquecera, por completo, aqueles atascos praieiros... ¡Felicidades da vida termal, que por algo gustaban dela aqueles sibaritas, aqueles romanos do cu permanentemente mollado, fose no Tíber, fose no Miño!

Mentres falei coa miña dona, de cama a cama, o Servio Tulio Apicus foi discreto, que fixo mutis; para onde, nin o sei, que non mo dixo. Daquela, ao sentirme só, púxenme a anota-las cousas e mailos pensamentos, para levar ao día as miñas "Memorias". En principio titulei estes episodios como "Un verán en Lugo", inspirado na George Sand, un pouco parodiando o seu "Un Hiver à Majorque". O dela, a súa infidelidade, tiña música, pero o meu era un gran concerto, ¡o concerto do desconcerto!

O que si me daba un pouco de vergoña, -que de postos na sinceridade dun balneario, haberá que recoñecelo-, era aquel asexar nos bañistas, nos nosos camaradas das augas, das augas e do faladoiro, pero pareceume un tema axeitado, así que non lle dediquei maiores escrúpulos. ¡En definitiva, un ensaio científico, sociolóxico! Detívenme nalgún dos pormenores, que incluso estiven matinando, á vez que escribía, naqueles políticos que escaldaron, que coceron, as súas experiencias, os seus decretos, neste e noutros balnearios da Gallaecia termal: Arteixo, Caldas, Carballiño, Céltigos, Cuntis, Guitiriz, Incio, Mondariz...

Con iso cheguei á conclusión de que aquelas convivencias eran as da parte corda da vida; mais, para entende-lo noso entorno, así, en bloque, ao completo, habería que pasar unha tempadiña complementaria, por exemplo, en Castro, ou en Conxo, onde seica está a xente máis lista do país, a que se pasou de ozca precisamente por iso, por un exceso de intelixencia, e/ou de xenialidade. Con todo, o problema era distinto pois a xente que sae dun balneario, tanto se entraron sans coma doentes, poden volver á rúa presumindo da súa curación. Por contra, saír dun psiquiátrico presumindo de cordo..., ¡se cadra é pouco crible!

Cando baixei ás salas das molleiras xa se me adiantara medio balneario. Daquela collín o meu número, que por certo tocoume tras, que non detrás, da inefable Xenoveva, así que cumpriuse o dito de que non hai mal que por ben non veña, e con iso dispúxenme a escoitala con respecto, con atención. Díxome tantas cousas que xa non lembro a metade delas; todas amenas, inefables. En canto ás inxenuas, ¡inxenuamente preciosas!, que non hai nada tan galano como escoitar unha boa comadre, unha dicidora desas do noso rural

¿Para as vacacións unha boa narrativa, unha boa peza literaria...? ¡Ca, ho, que onde estea o oral, o parladoiro, iso de abrirse con xente agradable, canto máis analfabetos, mellor, que eses tales son os graciosos, os sinceros, os únicos que quedan desta clase..., con clase! O malo foi cando nos xebraron para baixar á sala respectiva, que na miña atopeime co pelmazo aquel, co inevitable Centurión, que a tal momento ben que o permutaba pola viúva de Riotorto... A ilustración é coma o ferro da roupa: ¡quítanos a naturalidade, a vitalidade, as engurras, as curvas, os reconcos da vida!

-¿Pero, ti, aquí...? ¡Facíate no leñeiro...; ou mellor aínda, no quinto inferno, nese dos pagáns! -Dirixinme ao Centurias de malas, pois a tal momento case me estorbaba a súa presenza.

-¿Que di, señor? -Preguntoume, daquela, o Enfermeiro, que, naturalmente, non me entendera; pero tampouco se estrañou moito, que xa se sabe que hai xente que fala para si, para dentro de si.

-Nada, rapaz; é que está saíndo esta auga demasiado quente, pero..., ¡xa me irei afacendo!

 -Dalgún xeito tiven que disimular, así que lle contestei o primeiro que se me ocorreu, por estúpido que fose; fose, ou resultase.

-¡Así lla receitaron...! Se a quere rebaixar un pouco, para días sucesivos se entende, daquela terá que ir á Doutora, e pedirlle unha revisión do tratamento, que nós temos que cumpri-la receita, ao pé da letra..., ¡por moito que sexa letra de médico!

-Rapaz, dime onde se corta, e con iso podes irte, que teño anunciada unha visita. ¡Date un garbeo; anda, faime ese favor!

Naquel intre si que me mirou con estrañeza, con dúbidas, con máis aínda:

-Pero, vostede...; vostede, aquí, sen reloxo, ¿como saberá cando se cumpren eses dez minutos?

-¡Non preciso dunha megana, que sei contar ata mil, incluso en arabía! Así: wahid, zoosh, thalatha, arba'a, khamsa, sitta, sabah, tamanya, tissa, ashera, ...

O Enfermeiro enlouquecía coas miñas mexericadas, e volveu a ollarme con ganas de atarme á ducha, ¡á ducha das cen pirolas!, pero tamén quixo demostrarme que el tiña tódolos sentidos en regra; el si, e deixoume por imposible:

-Daquela quédese co seu latixo, ¡se Deu-lo aguanta!, que xa me vou, pero non se esqueza de estar cinco minutos sobre da tarima; e despois diso, por fóra...

-Descoida, rapaz, que se me esquezo...; ¡se me esquezo, xa me avisará aquí o Tulio!

O Bañeiro estalou de carraxe, con toda a razón da súa parte:

-¡Señor, mal que ben, paso polo resto, pero non lle son Tulio, senón Xulio! É un nome que abunda bastante aquí por Lugo, maiormente neste barrio da Ponte, que así se chamaba meu pai, e meu avó, e non sei cantos máis, que na miña casa deulles por aí. ¡Xa sabe, cada tolo co seu tema!

-¿Pensas que non o sei? ¡Seino; e tamén sei o por qué dese hábito, dese atavismo...! ¡Sonche reminiscencias, evocacións fondas, arraigadas, de século en século, meu querido amigo! Aquí xa vos coñezo a todos, desde a Egeria Sorrisos á señora Manola, pasando por ti mesmo; e tamén ao Paulo... Mira, xa me sinto tan afeito nesta casa coma..., ¡coma ese vello milite, ese Centurión!

-¿Que dixo do cinturón...? ¡Nin vello nin novo! E non faga parvadas, que na ducha ten que entrar co calzón posto, ou..., ¡ou bañarse só!

Disimulei como puiden aquela indiscreción miña, aquel desvarío:

-¡Rapaz, non me oíches co ruxido da auga! Dixen, ou quixen dicir, que neste balneario síntome tan afeito coma..., ¡coma ese fantasma que rolda por aí...! ¡Aquel romano, ese milite que aínda está en fase de purgatorio!

O enfermeiro volveu a cabrearse. ¡Lóxico, que motivos dinlle!

-¡Señor, coidado co que di, que aquí non hai fantasmas! E non ande por aí con difamacións, que se cerran este choio das augas, daquela ímonos á rúa uns cantos..., ¡e hai paro dabondo!

-Menos mal que o credes así, rapaz, que se non, vaia prezo que terían estas augas, fantasma incluído! ¡E xa non levan frío! Pero diso falaremos, despois; desde que vos pague a factura..., ¡por se acaso!

Deixoume por imposible; desta vez, ab irato! (Nun arrebato de cólera).

-Ben; pois, definitivamente, o que queira, pero acórdese de corta-la auga; aquí, nesta billa. ¿Sabe, ou non sabe?

-Anda, vai amolentar outro bañista, nesoutra peza; ¡e deica logo!

Cando me quedei a soas co Centurión, aquel fantoche deu en rirse de min, a non sei cantos decibelios por encima do ruxido da auga:

-¡Puñeteiro Oestrimnio, que case es tan falador coma a túa muller, pero fáltache a súa simpatía natural, que a ela sáelle polos poros! Volves tolo a ese bañeiro, ao tal Xulio...; ¡con esas lerias misteriosas, enigmáticas, case que de político...! Vaise queixar á Dirección, e daquela igual te expulsan. ¡A ti; si, a ti!

Pero a miña vea latriqueira, máis presumido que erudito, non aquietaba:

-Hai que dicir falangueiro, e nunca falador; que son normas da Xunta, desa Xunta que nos arrexunta conxuntamente na nosa denominación de orixe.

-Falangueiro ou falador, o caso é que case me descobres diante do persoal. E como se decate diso o empresario, como ti dixeches, dará en subi-los prezos, e daquela, co que lle gustan á xente as cousas caras, isto porase intransitable..., ¡sobre todo de mulleres feas, que adoitan se-las máis ricas, e tamén as que máis se pirran polos fantasmas! Só hai que vérlle-los abrigos que portan...; ¡a que menos, de visón, de visón salvaxe, que das granxas non queren nin os ovos!

Desabafei co meu inseparable Centurias. En certo modo dabamos ben: Dous resabidos, dous pinchafoles, dous admiradores..., ¡das guapas!

-Claro, como estás por todas partes, estorbarían o teu paso...; ¡o teu paso etéreo, quero dicir! Andas tan revolto que logo pareces un deus, e tan só es un ánima, e para iso, en pena; ou, por mellor dicir, ¡sen pena nin gloria! Un fantasma presuntuoso xogando á lotería de que podas ser redimido por unha moza concreta, pero..., ¡mal te vexo, romano, que esa tal non dá aparecido! As virxes atópanse nas salas de festas...; ¡á entrada, máis ben!

Servio Tulio, pese ás afinidades, era algo máis modesto cá min..., ¡ás veces!, así que desviou aquel tema:

-Home, o que é por todas partes non estou xa que, por exemplo, aos chorros, non vou, que para min non teñen encanto, ¡ningún! O que me gusta son as hidromasaxes, particularmente as difusas; e tamén esa ducha circular, ese invento de teu tío-avó, aquel fulano das Cen Pirolas...

-¿Iso das túas preferencias..., por qué; acaso por ser técnicas máis recentes, modernas, da hidroterapia científica? ¿Consultaches coa Médica...?

-¿Coa Médica...? ¿Esa...? ¡Co corpazo que ten, se me aplica o fonendo igual me esfarela o tórax! ¿E se me manda soprar...? Quita, quita, que sería como auscultar unha momia pulverulenta. Non é por aí, querido interlocutor, que a min a ciencia esvárame. Eses dispositivos gústanme tan só porque vós fan cóxegas aos vivos, mesmamente un efecto parecido aos lategazos que daba eu, daquela, nos meus tempos, aí arriba, nas obras desa muralla. Por certo, vouche confesar, agora que gozas da miña confianza, que aqueles condenados, aqueles oestrimnios, eran da pel do diaño, que canto máis lles zurraba na cotra, máis se rían de min. ¿Enténdelo? ¡Para rirse deste menda, cun vergallo na man, fai falta telos ben postos! ¡O nabo de Lugo!

Divertíame, pero tamén me daba que facer con aquelas reviravoltas interminables, que logo parecía o rodicio dun muíño.

-¡Tanto Roma, tanto Roma, pero, alén de requisar e de transportar...! Mira, ho, confianza por confianza: se en vez de maltrata-los galaicoes, ou de infrautilizarnos nun traballo rudimentario, como foi ese das murallas, nos trouxésedes unha remesa de sabinas, tal que cada ano súa visita, o voso imperio aseguraría a súa permanencia, a súa perpetuidade... ¡Nós, a producir; e vosoutros, co dereito na esquerda, a repartir!

Interrompeume, desconcertado:

-¿Cara a onde vas, por onde tiras...? ¿Ou é que te alucinan estas augas...?

En descorrer gañáballe eu; iso estaba claro:

-O imperio colonial de España, a colonización de América, afianzouse, expandiuse, grazas á mestizaxe, á fecundidade galaica... Ergo, sobre conquistar, o problema subseguinte é poboar, repoboar... ¿Que fixo Odoario, concretamente aquí en Lugo? ¡Entendámonos: Odoairo e mailos seus, que supoño que non sería el só!

Aquel Centurias tiña de galego que, cando non lle conviña, non lle saían as verbas. ¡Adaptación ao medio, camuflaxe! Pola miña parte, en vista da diana, ¡e non precisamente da de Batitais!, cambiei de terzo:

-A propósito, falando outra vez da muralla, ¿é certo que os meus antepasados, aqueles escravos que morrían nas obras quedábanse nela, de bocata, para recheo, aforrando carretos da pedra? Dixéronme que nesas tripas, neses cubos, non só ten rebo, cascallo, lousa...

-¡Pero, home, non sexas burro! ¿Non ves que se así fose quedaría completamente fofa, e aos dous anos comezaría a regañar? Leva dous mil, e as únicas regañas que tivo, e que ten, seica lle viñeron de afuracar nos seus cubos para arrimarlle pendellos e fielatos. ¿Fielatos, dixen? ¡Mira ti qué cousas, e daquela, nos tempos do Galileo, negábanse a pagarnos os tributos debidos ao César! ¡Quen entende aos pagáns, que por algo lles chaman así!

Dinme de urbanícola para afianzarlle o meu polifacetismo:

-Eu engadiría que a circulación pola Ronda tamén lle foi ás tripas; coa trepidación, ¿sabes? Pero botemos outras contas xa que ti es un criminal daquelas guerras, daquelas escaramuzas; digamos que..., ¡cesáreas!

Provoqueino con exceso, que se chega a estar en carne mortal, ou sexa, coa musculatura a punto..., ¡uf, houbéseme esfarelado!

-¿Criminal, eu? ¡Serás oestrimnio...! ¡Se chego a ter un contus (Pértega ou pica) á man..., daquela ías saír masaxado, ao meu xeito! Eu, tanto nas galaicas como nas guerras cántabras, fun un mandado, pero, como era patricio, sobriño do César por máis mérito, non puiden obxectar..., ¡nin por conciencia!

Este si que foi un descubrimento: ¡o tal Tulio era sobriño do César...! Está visto que Lugo, sempre e de sempre, foi un país de enchufados, todos eles fillos daquel Nepote que inventou o nepotismo; ¡e cando non, sobriños do César!

-¡Mira ti, o que é a Lei do Péndulo, que agora os que non poden obxectar son os plebeos, que se lles volve a torta un pan, que despois non os queren nas oposicións de Gardas! Direicho doutra maneira, para que non te cabrees: Se a lápida dedicada ao César por Paulo Fabio Máximo é do ano corenta e cinco antes de Cristo, e se as cántabras terminaron no dezanove, tamén de antes, ¿o Medullius foi primeiro, ou despois, destas murallas; antes ou despois daquelas escaramuzas, das cántabras? Teño estas dúbidas, xa de vello, e fardaría bastante cos meus amigos deste Círculo de Lugo se llelo puidese demostrar...; ¡dun xeito indubidable, quero dicir!

-¿Pero, aínda estades así...? E mais debera contestarche con evasivas xa que, de mínimis non cúrat praetor (Que non se ocupe o Pretor de miúdezas). Este Campamento de Lugo fixémolo permanente a raíz daquela batalla do Azúmara, da enésima, a causa e por consecuencia do pánico que nos entrou ao ver do que eran capaces estes oestrimnios miñotos, pero as murallas, as presentes, discorrémolas despois... ¿Data, dis? ¡Direicho con precisión! Foi no século II, e fixéronse para a seguridade das gardas..., ¡que calquera as facía en campo aberto, aberto e xeado! O truco para atacarnos, para roubarnos, era sempre o mesmo: Á media noite, atordados do sono e aterecidos do frío, presentábase unha oestrimnia cabe das sentinelas ofrecéndose para quitárlle-lo frío, pero desde que tiña ao milite boca a baixo, ¡zas!, viñan os nativos e dábanlle marcha atrás á sentinela, que así non había mestizaxe..., ¡cun garrotazo na caluga! ¿Séguesme, catequista?

-¿Aquel caso das cántabras, motivadas por...? -Tireille da verba.

-¿Por qué ía ser? ¡Polo fustrigamento daqueles castrexos de Coaña, que, aliados cos ástures das Cangas, cangados todo por alí, polos arredores, nin nos deixaban minar neses montes das Pedras Apañadas, nin pasar cara ao Leste, que era un atranco no camiño da Gigia, e por ende, da Tarraconense! Aqueles castrexos xogaban ás dúas bandas, que tampouco deixaban pasar para acó aos ástures...; supoño que o facían para evitar que se civilizasen e lles redimisen aqueles foros... Nin a nosoutros nos permitían iso que se di adiar, cerra-la chousa, ¡o vedro hispánico!

-¡Tiñades Astorga, de apoio, para subir ao Pajares, por aquel porto...! -Apunteille, para estimulalo a proseguir.

-Esa entrada tamén a tiñan aferrollada os ástures, concretamente alí por onde lle chamaban, Ponte dos Fierros. Con todo, a mellor entrada era pola costa, dominando previamente Coaña, insisto, que tamén se fixo así na última guerra, na do 36, daquela cando o Tenente Coronel Teixeiro...

Corteille para non falar da do 36, que esa aínda sangra no corazón de moitas familias, de ambas partes.

-Volvendo ao caso das murallas, ¿sabes qué servizo nos fan agora, para qué se usan? -Pregunteille ao Tulio.

-Nin idea, que por aquí, nas termas, noméanas moito, e incluso falan de que ese paseo polo adarve é boísimo para despois de comer, pero o que é doutros usos ou aplicacións, nada oín. Por certo, moito me doeu que demolesen aquela Gran Torre, a Pretoriana, nesa parte do Castelo... ¡Foi un atentado, un atentado salvaxe á augusta memoria, á divina memoria, de meu tío Augusto!

Informeino con algún detalle:

-Mira, ho, aquela torre deu moita pedra; e logo que conviña abri-la porta do Bispo Izquierdo, ou Esquerdo, para que o xuíz chegase pronto ao cárcere do partido, ¡sen mollarse! En canto ás murallas, agora serven de refuxio nocturno aos maricas, e tamén aos navalleiros, que aló se van cos bolsos das señoras... Despois de baleiralos e de transvasar tódalas cousas útiles, seica baixan os calzóns, neles, e daquela arrebólanos ás hortas do interior, como abono. Deste xeito a policía non vai buscalos para cotexa-las súas pegadas... A min contáronme dunha rapaza, policía ela, tan eficaz e tan previsora que se andaba paseando por Lugo co bolso cheo de moscabeiras, desas das vacas, e que un navalleiro que llo raspiñou, ao utilizalo máis tarde, aí, na propia muralla, pasou tal apuro, e deu en brincar de tal xeito, que mesmo se caeu desde un cubo do paredón. ¡Quedou esnafrado, de por vida! ¡O que non discorran estas mulleres da nova policía...! Na miña opinión, Lugo foi unha terra matriarcal, de gobernadoras, con mando na casa e na praza, asemade, ¡todo a un tempo!

Tulio, o solteirón Tulio, era doutra opinión:

-¡Pero qué involutivos sodes: as mulleres son para adoralas; de peaña, sempre na casa e coa pata crebada! Se don Xulio, o meu Imperator, levantase a cabeza, daquela non se ía rir pouco da vosa civilización: mulleres na política, mulleres na policía, mulleres na lexión, mulleres na Xunta...; ¡que cousa! Deste xeito, agora que mandan elas, e máis ínfulas que collerán, vaise perder o atractivo dos uniformes varonís... ¡Tanto que fardabamos aqueles milites, maiormente con estas capas purpúreas...!

As cousas da muralla nunca me sacian, así que lle seguín ao Tulio coas miñas enquisas, aínda que a troques de ser reiterativo:

-Mira que che digo: Neses cento cincuenta mil metros cúbicos, entre pedra granítica, cascallo e ósos dos escravos, ¡por moito que o negues!, incluíndo as torres vitruvianas, botamos en falta dúas cousas: As ventás desas torres, das que só queda un tocón, como peza museográfica, pero que, segundo as idealizou o debuxante Ulises Sarry, tiñan catro andares; e tamén os seus foxos, os circundantes. As torres xa sabemos que se foron caendo, e os foxos enchéronse, pero a miña pregunta é: ¿Tiñan, os meus, aqueles nativos, onagros, e béstas, e máquinas lanzadoras de pedrolos, cousas desas, como para que vosoutros vos fortificásedes, aquí en Lugo, dun xeito tan..., inexpugnable?

-¡Ben! Verás: non tiñan, nin era probable que as construísen de tan vixiados que tiñamos os arredores, pero..., ¡érache tan grande o tesouro arroubado nesta bisbarra que viamos perigo ata nos legóns do campesiñado! Por outra parte, a nosa economía estivo ben calculada: para construí-la muralla tiñamos escravos, a fochicón, das tribos sometidas (albións, caporos, caranicos, célticos, cibarcos, curundas, lemavos, poemanos, zoelas...), mentres que para defende-la nosa civitas, e para recada-los tributos, só dispoñiamos dunha cohorte, séxase, de seiscentos lexionarios, trescentos a pé e cento cincuenta de a cabalo, que o resto eran especialistas. ¡Poucos! Daquela, por culpa do meu traspé, cun Centurión menos..., ¡figúrate!

-¡Chufa, carracha! Un Centurión que se caeu do cabalo con só agacharse para verlle as nádegas a unha nativa que sachaba nun horto...; ¡infeliz!

Non lle chistou que o provocase, así que rosmou:

-¡Oestrimnio...! Ti, por verllas, por verlle aquelas nádegas, houbeses feito outro tanto, ou máis, que ben percibo que mesmo ispes ás viúvas destas augas coas olladas que lles botas, que en cuestión faldreira, a herdanza romana segue viva nestas latitudes..., ¡e iso que tiran a frías! Tiñas que ve-la miña marcialidade nas paradas da nosa cabalería, aquelas que exhibiamos nesa explanada... ¡Vaia, esquecéuseme o nome!

-Sería por tras do voso cemiterio, do novo, aí onde nós dicimos Ramón Ferreiro, que é o paseo no que desfilan, de cando en vez, eses marines do Ferrol...

Lembroume:

-Dos nomes actuais non me fales que eu sonche de fai vinte séculos. ¡Son o patriarca máis patriarca deste Lucus tan patriarcal! Tanto, que coido que son o único que coñece a historia dos gatuperios...

-¿Dos gatuperios...? ¡Nunca tal cousa oín!

¡Que ben me viña aquela aparición do Centurias, pois eu estaba facendo, o que se di de balde, un auténtico máster en Lugoloxía, algo que moito me apetecía! Tulio, a tal momento, quedouse un intre reflexivo, apesarado:

-Mira, Oestrimnio, funme da lingua, que aquilo foiche un secreto de Estado, ou, por mellor dicir, Imperial. Pero, xa que empecei... En definitiva, cóntase con catro verbas: Despois de feitas estas murallas, medio Lugo tivémolo ocupado coas tullas do cereal, pero cando chegou o Ecónomo, o Intendente de Roma, ¿entendes?, para organiza-los carretos, ¡logo faltaba a metade da gra! Botámoslles a culpa aos nativos, e con iso crucificamos un cento deles, precisamente nesas carballeiras de Fingoi..., ¡pero as tullas seguían indo a menos! ¿Cal era o enigma furtativo? Pois, o que menos te esperas: ¡a ratume, unhas ratas de media arroba, que deran en subir do Miño, e de noite coroaban a nosa muralla! Cando o soubo un daqueles Escipións, un daqueles africanos, mandounos unha ducia de gatos pardos, tamén chamados guepardos, que á forza de inzar, invadiron toda España, que ata daquela todo por aquí non se coñecía ese gatuperio. ¡Iso foi tan vergoñoso para Roma que se lles ordenou aos cronistas silencia-la morte daqueles crucificados lucenses! Silenciouse, en efecto, pero quedou o topónimo, iso de Fin das Agonías, Finis angor..., ¡que os suevos derivaron en Fingoi! ¿Gardarasme este secreto, si, ab aeterno? ¡Comínote para que o fagas!

Prometinllo, pero, xa vedes: ¡a lingua dos escritores é coma un cesto roto! Entón cambiei de conversa:

-¿Sabes de que teño, tamén, moita curiosidade, irmán Tulio?

-Polo que notei, nestes dous días de convivencia, ti es case tan preguntón coma a túa muller, ¡e logo dis dela...!

-Contestareiche en serio: Aquí temos un falar que é, "O que queira saber..., a Roma!". Pois ben, ¿que mellor Roma cá destas termas de Lugo, e máxime tendo de por medio un Centurión tan letrado como es ti?

Deulle un meneo á capa purpúrea para evidenciarme que si, que estaba oufano dos seus saberes, ¡ademais dos valores castrenses!

-Iso de letrado é certo, que estudei letras, letras e artes, artes marciais e das outras, na propia Alexandría. ¡Todo un máster, si señor, pero entón non se dicía así! Despois vinme para Lugo por orde expresa de meu tío, do Augusto, amigado cunha irmá de miña nai..., que me anticipou honores pretorianos... Eu puiden chegar a Emperador, seguro que si..., ¡se non fose por culpa daquela pécora, aquela horticultora da Calzada! Por algo será iso de que non queiran curas con saias na Igrexa Católica, que de subidas ao púlpito, elas...

-Mira, ho, que diso sei máis cá ti: O das saias xa non é problema, que de presente case tódalas mulleres levan calzón, e para iso, tan cinguidos que mesmo se lles cravan na entreperna. ¡Só se lles ve algo cando deixan, elas! En canto ao de que procedes de Exipto xa cho notara, que ti es algo axitanado, mesmo nos falares, pero, ademais diso, de metido por aquí, entre mulleres, durante vinte séculos... Quero dicir, que entendo que non houbo noticia nin comentario que se che escapase, así que agora serás máster, mestre, tamén en Historia. ¡Digo eu!

-Pois, si, en efecto, pero houbo dous episodios, e seica de gran transcendencia, aos que non tiven acceso, digamos que, directo.

-¿Como puido ser iso, co metomentodo que ti es? -Eu gozaba cando lle podía rebater calquera cousa, por nimia que fose. ¿Sabedes qué pracer é iso de polemizar cun Centurias? ¡Non; xa sei que non, pois o meu foi unha excepción, un casual irrepetible!

-Daquela andei entretido noutras tarefas que me parecían de maior interese, pero o tempo demostroume que non era así. Unha delas, unha anécdota daquelas, foron as conversas e mailos envorques de alcoba da vosa raíña Urraca; si, precisamente co conde de Labio...

Interrompino, escéptico:

-Repítoche que non entendo cómo puido ser iso, se para ti nunca houbo portas fechadas xa que podes saír dunha estancia e meterte noutra, mesmo pola parede..., ¡que cho vexo facer a cada intre!

-¡Certo! Pero foi que mentres dona Urraca abrasaba de amor, de amor ou de paixón, que non distingo eses conceptos, ao seu Labios, eu preferín darme unha volta, digamos que, caritativa, polos cuartos contiguos, polos das súas doncelas, que ás pobres, daquela, poñíaselles carne de pita, coa fame...; ¡mellor dito, coa fame e coa envexa! ¡Que drama, chacho!

-¿Daquela non baixaban ás augas, tal que coa cesta da merenda...?

-Coa merenda, si, pero cos seus donceis, non, pois aos susoditos deixábaos dona Urraca por aí, á parte, lonxe, dun e do outro lado do río, do Miño, ¡por se aparecían, por se amosaban a cabeza aqueles espreitóns do seu home! ¿Entendes isto, querido Oestrimnio?

-¿Tan absorbente era aquela raíña, dona Urraca? ¿Todos para ela, todos?

-¿Absorbente? ¡Coma un "tampax"! Foi a única muller á que lle oín dicir que as augas das termas estaban frías. ¿Frías, unhas augas tan..., augustas? ¡Iso si que é...; xa me entendes! ¡Cleopatra, a pasional Cleo, ao seu lado, un vidro, un témpano de xeo!

-¿Por onde paseaba, ela, estas augas; por aí fóra, polo xardín, ou polo corredor das termas?

-Urraca nunca paseou estas augas; ¡nunca! Axitábaas, simplemente: cloc, cloc; chin, chin; na súa alcoba; a cotío; nun colchón de plumas ganseiras... ¡De qué maneira, chacho; con frenesí, mañá por tarde...; e sempre cun tapón posto, que nunca lle faltaba quen, que niso da fornicación, nin a vosa Isabel II!

Aquel Centurias tíñame conquistado; polas boas, claro; pola súa simpatía, pola súa sapiencia, e ata diría que pola súa picardía... ¡Quen me ía dicir que chegaría a coñecer, por unha testemuña persoal, polo axexo dun fantasma intemporal, os segredos de alcoba daquela raíña, daquela incontinente, Urraca!

-¡Ah, xa empezo a entender! -Afirmeille- Pero, cóntame, tamén, algo, algo daquel conde do Labio, aquel que a custodiaba...!

-Aquí chamábanlle de Lapio, por iso das pedras, pero con dona Urraca cambiou de material! Oficialmente era o xefe da súa escolta, séxase, unha especie de centurión abintus, pero en canto home parecía un xabaril, deses que gustan de refocilarse no lodo. ¡Boa parella, boa, loucos de todo; por Xúpiter!

-¡Xa entendo algo máis! ¡Pobres doncelas, pobres das que tiñan que servir á Raíña, que daquela, e tamén agora, unhas tanto e outras tan pouco...! -Horroriceime; si, de verdade, con só evocar aquel servilismo medieval; toda a luxuria concentrada, toda para dona Urraca; ¡tanta, que seica facía arde-las fontes!

-A min aínda me daban máis pena os seus donceis, aqueles mozos tan medorentos que aos acenos que lles facían as doncelas, desde aquí, dos baños, eles nunca respondían; ¡nin cun asubío, de tan secreta e distante que era a súa garda!

Gocei con aquelas historias verdes, tan verdes e tan directas, de primeira man que se di, pero a verdade é que eu non tiña abondo, insaciable daqueles coñecementos históricos, retrospectivos:

-Tulio, faláchesme de dúas noticias, outros episodios..., que non os captaches ti, directamente...

-¡Ah, si! A segunda tamén foi por aqueles días de agosto, do mesmo ano. Lémbrome ben, que petou á porta do cuarto de dona Urraca unha doncela..., que previamente o botaran ás sortes pois ningunha delas se atrevía a desturba-lo amante da quenda. Eu, daquela, púidenlles oír, que non andaba lonxe naquel intre, cando a Raíña se cansou de abafa-la rapaza; e como esta lle dicía que parasen, que xa estaba ben de renxe-la cama, que se vestise e que saíse, que chegara don Diego preguntando se estaba soa...

-¡Claro, Xelmírez; seguro! ¿Levaba o palio? -Aquela historia era outra das miñas, das que me gustan, das que fixeron época; ¡fretei as mans!

-Daquela chamáronlle don Diego, así, a secas. Entón a Raíña púxose un brial de liño branco, que naturalmente resaltaba, aínda máis, a súa morenez, e despois diso saíu ao prado, aí fóra, refregando as pernas, unha coa outra, dálle que dálle, ¡como se tivese muxicas no baixo ventre, precisamente polas súas partes...! ¿Entendes? ¡Urraca: Un volcán!

-¿Mentres, o xabaril, qué? -A miña curiosidade maliciosa, á parte da cuestión histórica, por suposto.

-O "xabaril" non saíu; coido que se quedaría, coa inercia, fozando naquelas sabas, pero el só. Non sairía pola vergoña, se algo lle quedaba, ou por non coller catarro ao ventre, así, sen brial, desabrigado como estaba, ¡que nin calzas tería a tal momento...!

-Polo que contas, víchelo todo, e dicías que non. ¡Este Tulio...; aí arriba, neses parladoiros do Círculo, cómo ías fardar se te escoitasen!

-Vino todo, por suposto, pero de lonxe, que acceso directo non tiven; nin tiven, nin quixen. ¡Xa sabes, por Centurión que sexa, que fose, algo de pudor quédame! Aos de fóra oínlles pouca cousa xa que o tal Diego Xelmírez esperaba pola súa pega, sentado aí mesmo, nese xardín, nesas escaleiras que baixan ao río... Dona Urraca, daquela, bicoulle a sortella, ¡de zafiro!, cousa que moitísimo me estrañou pois notábase que a tiña dominada aquel home, ¡un ser tan miúdo e tan puído! ¿Incrible, non si? El, pola súa parte, como saúdo, botoulle unha bendición; por certo, que moi parecida á que me fixera a min aquela oestrimnia, daquela que medio me bautizou... ¡In nómine Patris..., ou algo así!

Con aquilo, con aquela revelación, con aquel descubrimento, o meu interese histórico foi a máis:

-A todo iso, co amiga que era dona Urraca das apertas..., ¿nin tan sequera se abrazaron? ¿Daquela, pureza co dómine..., absoluta?

O Centurias riuse das miñas picardías, das miñas provocacións:

-¡Nada, nin parecido! Ela braceaba, moito, como se non estivese conforme coa negociación que se lle propoñía. Mentres, o dómine, o tal Diego, non soltou aquel báculo prateado... Naquela situación, pensei para min: Ese tío vaille arrear un estacazo á próxima, ¡tal, que lle fará salta-la coroa! Pero deberon chegar a unhas capitulacións unilaterais pois o Pontífice de Compostela sacou dunha taleiga un rolo de pergameo, e tamén un recado daqueles de escribir, á vista do cal ela deixou de bracear, que ata asinou, e rubricou..., ¡mesmo onde lle sinalaba co seu dedo, co do anel!

A tal momento, sentíame gozoso daquela veta informativa. Dinlle carrete ao Centurias para que non se desanimase no seu relato:

-Ben que cho agradezo, ¡sátrapa do Imperio! Pero, por favor, sigue, que todo isto que me contas, en España está inédito:

-¡Xa que insistes...! Despois diso fíxolle acenos á doncela - xefe, e tamén vin como das alforxas dunha das mulas da Raíña leváronlles unha barra de lacre; e mailo cuño real... En definitiva, ¡pactaron! O qué non o sei, pero, ¡pactaron!, e neste caso sen fornicación previa.

Moito me satisfixo aquel relato, e así llo comentei ao Tulio, de agradecido que lle estaba:

-¡Mira por onde, e grazas a ti, xa sei a orixe de certos privilexios da mitra compostelá, que nunca os entendera nos meus tempos de seminarista! E digo eu, Urraca, dona Urraca, despois de feitas aquelas paces, ¿non invitou ao Xelmírez a pasar para dentro, se tan obsequiosa era? ¿Non lle dixo, por un casual, carpe díem (aprovéitate deste día, desta ocasión), ou algo parecido? ¿Para daquela, fórase o seu fedellón..., o outro?

-O caso foi que daquela mesmo, cando asinou aquel pergameo, entreabríuselle bruscamente o brial á pega... ¡Non é que mo parecese, que ben o vin; de lonxe, pero vino, todo, absolutamente! Ata pensei que se dispoñía a bañarse por aquí, no Miño, ao estilo da avoa, desa Eva bíblica... Inocente de min, que supuxen que sería para quitarse a suor de tanto que braceara, pero, de repente, a dona quedouse ríxida..., porque o señor bispo, axexando, agachadiño no chan, facendo que recollía aquel selo, que se lle caera..., ¡viulle o seu pecado, o pecado capital! ¡Un pecado enorme, anfractuoso, cheirento, negrísimo...!

Pasei por alto aqueles detalles íntimos, e só comentei:

-¡Por aquel entón xa era arcebispo...; don Diego, digo!

-Déixate de puntualizacións, querido Oestrimnio, que xa sabes que eu non fun catequizado para o bautismo, e por conseguinte non teño esa obriga de saberme o voso protocolo, o cristián. Bispo ou cardeal, aquel señor debeu dicirlle, a tal momento, algo forte sobre a decencia real, tal que non debería airea-las súas partes... Entón ela traspasou os faldróns, de seguida, e tamén apertou algo as pernas..., ¡pero menos do que tiña de costume! Despois diso púxose de xeonllos, recollida, coma unha monxa... E Xelmírez díxolle, por último, en voz alta e con moito imperio, que se oía ben desde aquí, desde a porta deste balneario: "Ego absolvo pecatis tuis”. ¡Os negros, tamén; e tamén as túas negruras, que van incluídas...!" Musitaron non sei qué, e despois dun recollemento dona Urraca volveu a bicarlle o anel pastoral, de tal xeito que todo pareceu concluír en harmonía. Don Diego saíu a galope, a galope tendido, asubiando iso tan bonito de, "¡Ultreia, ultreia...!".

-¡Sensacional, Tulio; pero qué nova máis sensacional! Non obstante, gardarei este secreto, previsoramente, pois, se algún estudante de Historia fai unha tese desta noticia tan..., tan negra, tan incrible, nunca a doutor chega..., ¡e ata será por culpa miña! Outra cousa, romano, e, non obstante, amigo: ti, aí arriba, a ese Pazo de dona Urraca, ¿fuches algunha vez? ¡En espírito, quero dicir!

Aquel Centurias era coma un libro aberto, así que tratei de aprender, á présa, todas as leccións que me interesaban, ¡que eran moitas!

-Diso..., ¡que máis quixera eu! Lémbrate que estou confinado, aquí, intra muros, nas termas, e só se me permite pasear polos arredores, ¡coma se fose unha vaca alindada polos cómaros! O único que teño de bo é que cogito, ¡ergo, sum! (Cogito... = Penso, matino; por conseguinte, existo, que aínda non me desintegrei!).

-¡Ai, ho, ben que o sinto; e non había de aparecer por aí esa virxe, esa oestrimnia pola que te desesperas, que xa me gustaría facer de intérprete; así Deus me salve que si!

O Centurias fixo un aceno dubitativo, pero máis ben positivo:

-Din que iso da esperanza é o último que se perde, ¿non si? ¡Credo quía absurdum! (Verbas de Tertuliano, que aquí significarían, "Creo niso, aínda que me parece absurdo!").

Algo distraído a tal momento, non lle captei ao Tulio aquel enigma, e ben pensei que se refería a un nome de muller:

-¡Segundo qué Esperanza, que algunha coñecín que morreu de ben nova...! Pero volvamos á nosa Raíña, dona Urraca, que desa non me estrañaría que siga penando aquí por Lugo, que era onde máis lle gustaba pecar, digo, estar... ¿Nunca oíches ás pegas gacear neses carballos das costas do Parque? ¡Pois iso!

-Non, non creo que ande penando, que daquela tivo unha absolución plenaria, do propio Xelmírez; ¡xa cho dixen!

Pero eu tiña certas dúbidas ao respecto:

-Daquela, si, pero, ¿os pecados do día seguinte, e os do outro...; e por aí adiante, que unha pega tan ardente non se mata dun sopro; non cres...?

-Se a túa sospeita fose certa, tamén che digo que con ela no inferno pouco lume precisan. ¡Aquela queimaba aos homes só con ollalos! Pero cóntame o que saibas desa Raíña, que a miña versión xa a coñeces.

Sentinme fachendoso de poder ensinarlle algo, reciprocamente, ao meu interlocutor, un romano crónico, cronista e crónico, ¡con vinte séculos de rolda, de presenza lucense! ¡Doutor en galeguidade!

-Houbo moita lenda que se mestura coa historia máis turba; ¡máis turba, entendes, que iso era o dela...! O que se sabe de certo é que tivo un pazo, aí arriba, nun curro desa rúa da Catedral... Mais aí parou pouco, que andaban os cóengos demasiado cerca, ¡e daquela espantábanlle a caza pecadenta! A maiores, tamén quedaba próximo o pazo episcopal...; ¡un control excesivo para as fogaxes da nosa Raíña!

-¡Chist! ¡Cala un momentiño! –Apremoume- ¡Lume en Millares..., apagádeo na Braña!

-¿Que pasa, caro Tulio? ¿Que acenos son eses? ¿Hai un incendio?

-Non. É que está aí fóra esa rapariga, a Egeria Sorrisos, como ti lle chamas, petando nesta porta, e pon cara de poucos amigos... ¡Corta esa chave, que triplicaches o tempo da ducha, e daquela vante sermonar..., cousa fina!

Tentei calmar na enfermeira, que entrou naquel vestíbulo - vestidor botando chispas. Díxenlle, ao suave, para afagala:

-¡Xa vou, Egeria; xa vou, miña ninfa preciosa; e desculpa, que me descoidei algo, un anaquiño! Espérame, por favor, aí fóra, que me poña este bañador..., ¡que se non, se saio así, igual me confundes cun sátiro!

-¿Que fai aquí, vostede, aquí dentro, a estas horas, que me dixo o compañeiro, Xulio, descantiá, que xa podía baixar coa Xosefa da Perla, que lle segue a vostede nos números? Está aí arriba, protestando, ¡con toda razón! ¿É que se desmaiou? ¡Será iso, será, que boa cara non ten! ¿Aviso á Doutora...?

-Desculpa, muller, que non perdín o sentido...; ¡non, grazas a Deus! Foi simplemente que contei ata seiscentos, ¡en árabe!, pero como teño algo esquecida esa lingua, debinme trabucar, e volvín na conta para atrás, ¡sen querer!

Da filípica de Egeria, que non hai nada tan acre nin tan histérico coma unha muller doce que chegue a irritarse, non me librei:

-Pois no tempo que estivo aquí abaixo cócense..., tres carneiros..., máis gordos e máis peludos cá vostede, ¡que xa é dicir! Ademais, no sucesivo, terá que ser bo compañeiro, que hai xente na sala, esperando pola quenda...

-Non me rifes, Egeria, preciosa, encanto, que ti, sen o teu sorriso, deixas de ser enfermeira; ¡e máis vale un sorriso dos teus que tódalas augas deste mundo! Precisamente por bo compañeiro me demorei nesta ducha..., ¿sabes?

Pero ela, a brandiña, a doce Egeria, non abrandaba, ¡de tanto que se cargou de razón!

-¡Veña, non tarabelee, non abuse; pase ao vestiario e déixese deses camelos seus tan africanos, que xa sei que é un contista, que teño visto os seus contos no El Progreso...! ¡De marca maior!

-¡Ves ti, e eu que me tiña por historiador..., que son cousas diferentes! Querido Tulio, -fixen que facía un aparte-, ¡qué país este, que pouco me cren..., nin de vivo!

Egeria, luguesa ela, nobre ela, non cedeu:

-Non disimule falando só, que ben sei que vostede é un contista, lle repito, pero de tolo, o que é tolo - tolo, grazas a Deus aínda non está; ¡faise, pero non o está!

-¿Díxocho a Doutora...? ¿É o seu diagnóstico, non é? ¿Sábelo certo? -E para máis picardía, chisqueille un ollo.

Ela, pola súa parte, deulles aos ombros, mostrando indiferenza:

-¡Se cadra, si!

Xa libre daquela preciosidade á que chamabamos Egeria, volvinme ao Servio Tulio Apicus:

-Querido romano, despois do xantar vou subir a Lugo, que xa me apetece ve-la civilización: esa trasfega das oficinas, os autos que baixan ás catacumbas de San Domingos...; ¡cousas así!

-¿Comerás arriba? ¡Daquela botareite en falta!

-¡Nin por penso, que aquí no balneario as comidas son máis..., digamos que, sanatoriais!

-¿Dixeches senatoriais, non si? -O Tulio era algo duro de orella, cousa que xa lle notara de ocasións anteriores, pero non me resultaba estraño, ¡con vinte séculos de soidades...!

-¡Oíches mal; ou é que tes problemas de asociación de ideas! Dixen sanatoriais, saudíferas, que os ágapes senatoriais fanse precisamente en Lugo; si, sobre todo cando veñen eses cuneiros, eses catacaldos... ¡Xa che contarei, aló á volta, a mediodía! De paso falaremos de María Castaña, esa heroína lucense, case mítica, pola que teño unha especial devoción...

-En tal caso, como ti non tomas café, despois dese xantar invítote aos vapores carbonatados, aquí, no apodyterium, ¡que iso si que é senatorial!

-Acéptocho, carísimo Tulio, que así líbrome, ¡por hoxe!, das biografías de tan heroicos bañistas, esas historias caseiras que pirran á miña dona, á miña muller. ¿Enténdelo?

-¡Mira que es folgazán! ¡Claro, como tes secretaria..., que nos meus tempos diso non había!

-¡Despois din que os pasados eran mellores...! -Ironicei.

-¡Neste mundo, no occidental, nesta cultura, nosa pero bastardada, dinse tantas cousas..., sen xeito nin dereito!

Xa me sentía tan compenetrado co meu Centurión que logo parecíamos da mesma quinta. Que Deus me perdoe, pero tiven momentos de desexarlle que nunca atopase unha oestrimnia bautizadora..., ¡para seguir indefinidamente con aquela conversa, para romanear a fondo, para transportarme aos tempos da colonización! O único que botaba en falta era non poder sacalo das termas, fóra daquel recinto, que ben me gustaría ensinarlle o Lugo moderno, e de paso presentarlle tres ou catro juppies, e incluso algún Xunteiro, para que o vello Tulio, aquel Centurión Servio Tulio Apicus, se vise nun espello..., ¡actualizado!

Aos poucos sorprendeume a miña muller, que estaba eu acobado no peitoril da ventá que mira ao mediodía, embelecado cos adiantamentos, que non adiantos, dos coches, alí, na VI, na estrada que vai a Madrid, ou que vén de Madrid, que niso teño dúbidas. Xa deran o primeiro aviso para baixar ao comedor, pero, claro está, ¡eu sen ela non vou nin ao presebe! Con isto, fíxenme de novas, como que era cedo, que outra actitude coa muller de cada quen é tempo perdido, nervios ao aire. Preguntoume, inquisitiva coma sempre, dunha tacada:

-¿Xa estás de volta, ti tamén? ¿É que non había ambiente por Lugo? ¿Botáchesme en falta, cariño; tardábache por verme, por recrea-la vista na miña espeteira tan..., luguesa?

-¡Si, muller! -Mentinlle, tiven que garolar, tiven que inventar, tiven que disimular, pois, entretido co meu Profesor, co meu Centurias, para daquela aínda non subira a Lugo, que proxectara deixalo para a tarde. -De ambiente, -fabulei, -o de sempre, meu amor; estupendo, que Lugo niso non cambia... ¿Sabes que che digo? Esta cidade ten o tamaño preciso para ser grata..., con só que a remodelen un pouco... ¡Deu-la conserve así, por moitos anos! Pero arriba estiven tan só un intre, que baixei andando..., ¡para volver esta tarde!

Mentirlle a unha muller, coa perspicacia que teñen, é tempo perdido. ¿Aquilo de que a serpe enganou á Eva...? ¡Iso é a maior trola do mundo! O que seguramente pasou foi que Adán, tan bruto coma os seus fillos, a saber en qué pecado caeu, e xa non fose el, el mesmo, o que botou á muller do Paraíso... Como o Xénese foi escrito por un home...; etcétera, etcétera.

-¿Andando, ti, barrigudo, de aquí a Lugo...? ¡Cústame traballo crelo!

-Non tivo mérito pois boteille máis dunha hora, aí pola calzada romana; ¡mellor dito, polo que queda!

-¡Claro, andarías polas silveiras, ás amoras , coma os merlos! -Chiscoume o ollo e sorriuse, pícara, burleira.

-¡Eu, ás silveiras, só vou coa miña merla; ás silveiras ou a onde faga falta, a onde ti ordenes, meu sol! Foiche outra cousa: É que baixei facendo meditación transcendente; tan transcendente, que traspasei vinte séculos, ¡coma se nada!

-¡Mentres non traspases unha sebe das desas hortas..., que por aí arriba igual che soltan os cans, de gardadas que as teñen!

-Muller, xa case non quedan hortas, ¡nin de ortigas!, que as tornaron en solares. Eu non pretendía ir ás verzas, senón buscar unhas nádegas..., embutidas nunha saia rabena..., desas mozas que sachan nos couceiros, pero..., ¡nada, nin mozas nin vellas, nin limpas nin sucias, que deberon emigrar, todas!

-¡Ti es un vello verde, xa o sei! E ademais, contraditorio, que de mozo ben concordabas con Castelao niso de que os vellos non deben namorarse. -Censuroume con certa acritude, con moita, ¡coa merecida!

-Máis verde é un amigo que teño, que xa está balorento, pero vaise esmorecer, de seguida, se non atopa unha hortelá a xeito.

Verónica, a todo isto, inocente, inocente habitual:

-Iso será porque quere, pois con só virse aos baños tería o abano máximo de posibilidades. Mira ao redor noso: ¿ti, que es tan verde como observador, irás dicirme que esta colección de viúvas non é, non está, potable? ¡Eu son muller, e por tanto sei distingui-las miñas rivais!

-¿Abano de posibilidades? ¡Para abano o desa Manola, que ben che pintou esta mañá, daquela que te mareaches estultamente, aí abaixo, con esa hidromasaxe...! ¡Moito presumir de segura, pero iso proba que tes pouca chumbada, pouco peso..., específico!

Paseime naquela broma, así que recibín esta labazada; ¡e menos mal que foi verbal!

-¡Palabras necias, do teu dicionario...! Deume esa lipotimia porque ando baixa de tensión...; ¡pero xa verás como recupero, en dous días, coa paz deste balneario! O que traía enriba de min era un mareo de sete estalos, maiormente deses coches que atascan as estradas; máxime agora, no verán...

-¡Ah! ¡Daquela, se chegas a ter un marido trotamundos...! -Fíxena rabiar, unha vez máis.

-¡Trotamundos non serás, pero iso de pecharte no teu mundo, no interior, como fai esa dona Triste, tampouco é bo! A propósito, ¿quen é ese amigo teu, ese do que falabas; anda por aquí, vai ao comedor...? ¿Non será o Parafuso, como ti lle chamas? Non será, non, que ese xa está aparafusado. Mírao aí, nese curro, sorríndolle á súa Tentación. ¡Ese parafuso atopou a súa ozca, e viceversa!

-Muller, non mires tan fixamente, que van notar que espréita-los seus acenos, que nin que estivesen na brisca. O meu amigo é outro; non está visible, aquí, a tal momento, que se quedou aí abaixo...; digamos que..., ¡paseando nas augas!

Collina descoidada, que por iso me admitiu aquela carambola:

-Mal feito, que as augas deben pasearse por estes corredores dos pasos perdidos, por estes dos andares altos, que aquí non fai corrente; e agora que temos bo tempo aínda é mellor pasealas a ceo aberto, tal que por ese carreiro de xunta ao río..., ¡desde aquí as aceas da Olga, polo menos!

-Terás razón, muller, terala, pero o meu amigo éche da pelella do diabro, e con el non poden os anos; nin os anos nin as augas, ¡por mornas que manen!

-Tanto me falas dese señor que xa me entra a curiosidade de coñecelo. Podes invitalo para que vaia connosco ao salón dos recreos, que polo menos ao dominó saberá xogar..., ¡máxime agora que o puxo Fraga tan de moda!

-El, ese amigo, nos seus tempos, xogaba aos dados; aos dados, e tamén á pallaperra, que daquela non había dominó; ¡mellor dito, había dominio, moito dominio, que se cadra esa é a raíz etimolóxica dese xogo!

-Entón, ¿a qué sabe xogar? ¿Non é ludópata, non ten vicios? ¡Hai tantos..., que un máis...!

-¿Xogar? ¡Muller, non sei; seguramente ao escondedoiro! -Quixen dicir sen dicirlle a verdade, receoso de que non fose crerme, ou de que se asustase pola presenza daquel fantasma irredento, que incluso o podía tomar por un íncubo deses que roldan polos hoteis de catro estrelas.

-¿Cos netos? ¿Xoga cos netos? -(¿Por que será que as mulleres sempre preguntan po-los xermolos, polos refillos, séxase, polos fillos dos fillos?)

-¡Non; faino comigo, xoga comigo, que se ten netos non os coñece!

Xa no comedor, coidando que me chanceaba, a miña Verónica cansouse daquel parrafeo reiterado, enigmático, daquelas alusións ao “meu amigo”.

-Estas augas iranche ben para os achaques do corpo, pero o que é da mente..., ¡mal te vexo, rapaz! Polo menos, disimula, que estas compañeiras de mesa van tirar mala impresión dos galegos..., ¡e precisamente por culpa túa!

Aquela Cesárea, sempre aluspada, ao oírnos deuse por aludida:

-¡Todo ao contrario, señora, que despois destes augues o que precisamos é sentido do humor, para face-la cura máis completa! ¡Dígotelo yo!

-Pode ser, pero este contista, este Gatte que teño por home, pásase de tarabelo. Aos anos del non lle acaen estas xocas, nin estes falares tabernarios, ¡é menos, na mesa!

Para facer paces, despedinme delas, de todas:

-Miñas donas, para que a miña muller non se avergoñe das toleadas que fago, voume ás termas. ¡Vou xogar..., ás escondidas..., aí cun amigo! Quedan aquí, as catro, de sobremesa, falando dos trapos e dos fillos, que supoño que esas son cousas serias; ¡polo menos, caras! ¿Non si, miñas donas, miñas queridas e admiradas belezas?

-¡Vostede é un sol; Deu-lo conserve! -Gaboume a Cesárea, nun galego perfecto, regalándome, de paso, aqueles ollazos seus, de amazona, tan hipnóticos que por iso coido que o fixo de corazón.

-¡Igual lles digo; e se estas casadas, vostedes, chegan a quedar viúvas, por favor, avísenme, que xa ven que preciso unha compañeira comprensiva para un posible relevo; na segunda fase, quero dicir! ¡Deica logo, pois!

Verónica encaixou mal aquelas bromas e castigoume. Vouno dicir, que teño para min que os homes non volveremos á cadeira presidencial no entanto andemos con abusos e con mentiras, ¡do calibre que sexan!

-¿Un sol? ¿Este home, o meu, un sol? ¿Vostedes, qué din, cándo viron un sol barrigudo? ¡Ou son miopes, ou...!

Chisqueille o ollo á Cesárea, de paso que lle rebatía á miña:

-¡Din a verdade, que o sol é barrigudo; tan barrigudo, que xa é redondo! Amor, aprende das asturianas, que ti non capiscas; ¡andas pola vida con gafas, e para máis negrura, escuras...!

Foi Salomé a que se puxo en medio, un tanto ecléctica:

-¡A verdade é que..., algo entrado en carnes si que está, pero así preme máis..., que iso nun home tamén se agradece! ¿Nun lles parez?

A miña, que cando usa a lingua agreste, a da súa recámara, é de abrigo:

-¡Non me diga! ¡Esta Salomé...! ¡Pois eu non reparara niso! ¿Verdade que o meu home se parece á Petra, á osiña que teñen engaiolada no Parque de Ovieu, quintal arriba, quintal abaixo?

Boteille unha ollada de prognóstico reservado, e argüín, irónico, case que satánico:

-¡Pero qué encanto de muller! ¡Que metáforas, que analoxías...! Xa o di o refrán: O home, coma o oso, canto máis feo..., ¡chispé, chispón!

-¡En les Asturies dicimos que si; aquí en Lugo non lle sei!

A Salomé era fina, case que galega; polo menos, no de chapurreira. Para deixalas máis enlegadas, dinlle unha finta á conversa:

-¿Ven as analoxías e mailos contrastes ástur-galaicos? ¡Aquí a miña muller, en tal caso, diría, "Nin lle sei", e quedaríase tan fresca!

Funme á cafetería, que despois daqueles ácidos precisaba unha manzanilla, e deixeinas ensarilladas naqueles dimes e diretes seus. Ao saír fíxenlle un aceno, chisqueille un ollo, á mestra, a Lurdes, que estaba comendo de par noso; estivera caladiña todo o tempo, ruborosa, que ben se lle notaba que por fin o santo Antón lle fixera aquel milagre tan rogado. ¡Coido que non acababa de crelo, nin co crente que era! Neste día baixara de Lugo, cediño, o seu Avogado, aquel dos solares..., e aló que se foron, non sei se aos Ancares ou ás moblerías... En calquera caso, se non fose por se alguén o pode tomar a publicidade encuberta, eu tería que recoñecer, aquí e agora, que un balneario, despois do responso do santo Antonio, por suposto, é a mellor axencia matrimonial; ¡tamén con permiso das axencias! Por se acaso, que todo é contaxioso menos a fermosura, suxírolles ós célibes que non queiran correr riscos que se absteñan das augas mornas, maiormente destas de Lugo. Son infalibles como afrodisíaco, pero sempre en razón directa da idade: ¡a máis idade, máis risco! ¡Se o chega a saber, ou a descubrir, aquela doutora Asland...!

Volto á habitación, soliciteille audiencia ao Romano, ávido de comparti-los seus saberes, ¡tantos que tiña!

-Amigo Tulio, don Servio, ¡ja soc aquí!, como dixo Tarradellas. Outra vez, que esas mulleres van ir a Lugo, de tendas. Libreime delas porque lles dixen que xa mercara, esta mañá, todo o preciso, e que tiña que quedarme no balneario..., ¡por se veñen cos paquetes! Esta clandestinidade, a nosa, estame traendo dificultades, que me custou traballo escapulirme... Poucas menos cás que tivo Enriqueta Otero, daquela, aquí en Lugo, cando os fuxidos...; si, daquela que repartía panfletos comunistas pola Praza de San Domingos. ¿Non sabes que levaba os papeis na cesta dos ovos, e no fondo, unha pistola...? ¡Do nove largo, nada menos! ¡Aquela muller si que era bragada; bragada, calzada e bicada!

-¡Oestrimnio, iso que afirmas...! ¡Como todas as de Lugo; se che contase feitos, século a século, incluíndo á María Castaña, por suposto, aquela que lles meteu temerona aos bispos temporalistas! Iso de que, "Para comer, Lugo", é atinado, é bo, pero quedouse raquítico. O slogan máis transcendente, o que mellor cadra aquí, podería ser, máis ou menos, "¡Se queres mellora-la raza, cásate cunha luguesa..., en xaneiro!".

Nunca tal oíra, así que fixen por ilustrarme:

-¿Por que en xaneiro, Centurión? ¿En Lugo, en xaneiro...? -Insistinlle, ignorante eu, desconcertado, pero a súa réplica foi elocuente, informativa:

-¡Iso, machiño, é unha experiencia persoal, miña, de cando tiña frío nestas latitudes tan..., nordesías! ¡Norteñas e fisterráns, asemade!

Agora si que o entendera; ben, por suposto, pero gocei en retrucarlle:

-¡Non se me alcanza...! ¡Dimo en galego, tío!

-¡Elemental! Érache por culpa dos incendios, deses incendios talámicos... ¡Se eu che contase...! As luguesas, lucenses incluídas, sonche de abrigo, ¡mesmo incendiarias, que con catro meneos...! Vosoutros, os varóns, co voso machismo arcaico, cavernícola, tedes moitos erros conceptuais; por exemplo, iso de dicir que Lugo é a terra do nabo...

-¡Claro que o é! ¡Sempre tal se dixo, de aquí a Madrid! -Afloroume o chauvinismo.

-¡En absoluto! Querido Galaico, esta é a terra das leitugas, que aquí danse coma os fentos, voluptuosas, agarimosas..., ¡tenras! Por cada home, dúas mulleres; ¡e qué mulleres, oh Venus divina, só comparables coas sabinas! Pero con iso de que a vaca do veciño..., ¡que nin vos decatades do que tedes na propia casa!

Debín poñer cara de sorpresa xa que el insistiu cos seus argumentos:

-Repara no candor destas luguesas; no seu ritmo, solto pero harmónico, decidido e subxugante, que lles vén, por atavismo, daquelas avoas que portaban na cabeza, nunhas rodeliñas, aquelas sellas da auga... E logo están eses ollazos, fondos, dun mirar ensoñador; máis ben melancólicos, ou séxase, profundadores, intelixentes, namoradeiros, comprensivos... ¡Un poema! O seu sorriso, sempre inxenuo; esa boquiña..., ¡chuchadora! Nada lles sobra, pero tampouco nada lles falta, que as fixo Deus así de perfeutas, en todo, salvo se acaso no van, no talle, na cintura, un tanto redondeada, que como non adoitan cinguírllela, enfaixalas, na súa remota infancia..., ¡iso, que as desborda un pouco, pero só un case nada! ¡Mira que cho digo eu, que me vexo neste interdito por culpa dunha luguesa! A propósito, e volvendo ao caso da Enriqueta, ¿esa muller, non sería natural de Rozabragada?

-Non, que naceu en Miranda, na Miranda de Castroverde, pero alí tíñana por tola... En canto ao das faixas, ten a súa explicación: non llelas poñían que se precisaban para face-los queixos remansados, ¡máis que para entulla-las nenas...!

-Aquela Enriqueta..., ¡unha deusa! ¡Pero seica está escrito que ninguén é profeta na súa terra! Oínllo aos cristiáns, daquela das catacumbas de Lugo. ¡Tan ben que dicía que lle sentaban os baños, pero nunca volveu por aquí, ás termas! ¿Sabes que che digo? ¡Namoreime dela, pero non fun correspondido, que me debeu tomar por un burgués aburguesado!

-¡Miña pobre! ¿Non cho dixen...? ¡É que, poñémonos a falar, a falar, e con todo iso sempre queda algo no tinteiro! Morreuche de morte natural; ¡e eu funlle ao enterro; faltaría menos! Estas augas curan de moitas doenzas, pero non dan a eternidade, ¡iso non! Dona Enriqueta nos seus últimos anos non gozou de saúde, e non sen motivos, despois de tantas molleiras no monte; e da metralla que recibiu nos pés, daquela, aí en Albeiros, que lle fixo fronte a unha Compañía de Civís... Pero tamén foi por mor daqueles fríos de Nanclares de la Oca. ¡María Pita, esa coruñesa tan famosa e tan loada, ao seu lado, flor dun día!

-¿Fixéronlle un monumento, aló, no seu rueiro...? ¡Farían, seguro; qué menos! -Comentou Tulio, sempre pirrado polos fastos e polos honores públicos.

-¡Aínda non, pero foi por culpa dela, que só deixou consellos...; a maiores daquel horto do preito, alí en Miranda! Se polo menos fundase algo importante, en beneficio directo, palpable, crematístico, da súa bisbarra; algo que redituase en especie para o seu próximo..., ¡tal que dotes para casa-las mozas, como fixo un paisano noso, aquel bispo Osorio, aquel Señor de Vilabade...!

-Eses ególatras, eses veciños, esperarán que volva o comunismo..., para reparti-los bens alleos, agora, no XXI... -Comentou Tulio.

-Iso das cousas en común, todo por aquí..., ¡na vida dos vivos! Mira como é a xente de desagradecida, tantas mulleres ás que lles salvou a vida Enriqueta, daquela, en Madrid, no cárcere das Ventas, cando lle puxo un coitelo no pescozo á Directora para que fuxisen tódalas presas antes de que chegasen os de Burgos..., ¡e ninguén se acordou de facerlle a mascariña mortuoria para baleira-la súa estatua! Se eu fose rico encargaríalle ao Paco Pestana que a retratase, en madeira de carballo por suposto, e poñeríalle, polo menos, unha faciana, en Castroverde, na mesmísima Praza do Rolo.

Tulio quedouse meditabundo, feito un senador, e despois dun silencio longo, demorado, díxome:

-Tampouco sei por qué dis iso, que ti de comunista non tes un pelo..., ¡ou disimulas! Por outra parte, rolenta non era. O que pasa é que non a comprenderon, ¡en absoluto! Entendo que, se esa "Dolores" do teu Castroverde, foi algo extremista, daquela dos fuxidos, a culpa foi dos tempos, que se prestaban para iso, ¡para iso e para máis!

Rebatinlle cruamente, cun certo énfase:

-¿Comunista, eu? ¡Meu vello, comunistas xa non hai, nin os houbo, nunca, que iso do común só reza ata que se ten vaca e media! Do rolo ao que me refiro, iso era un tarugo, xeralmente de castiñeiro, que os señores da forca e do coitelo chantábano nas praciñas das xustas, mesmo por diante dos castelos, onde ataban aos amigos da liberdade, ¡para escarmento dos propios vasalos! Daquela os camiños empezaban xusto, xusto, nas Prazas do Rolo. ¡Deus, qué tempos aqueles...!

Volveu a concentrarse, evocador, nostálxico, para dicirme:

-Non creas, non os teñas por idos. Eu penso, polo que levo oído, século a século, á xente que vén ás augas, que a humanidade adiantou pouco, case que nada. Onde máis se nota a civilización é no transporte, que de seguida se pasou da biga,

da nosa, ao Deux Chevaux, pero no resto..., maiormente niso da eficacia edílica..., ¡aínda estades nos tempos de Diógenes! ¡Chacho, recuastes! Dime, caro Oestrimnio, ¿que foi daqueles edís curules, dos nosos, tan pletóricos de iurisdictio que non deixaban pasar unha, especialmente en materia de vicios ocultos do mercado?

(Edílica = Augusto mellorou as competencias dos quaestores e dos ediles pasándollelas aos denominados curatores. Así: C. viarum, dos camiños; C. aquarium, das traídas de auga; C. operum publicorum, das obras en xeral. Etc. Sabido é que en Lugo fixeron moito, e todo ben feito, ben organizado).

(Iurisdictio = Podía ser expresamente delegada polo maxistrado superior, polo Pretor, nun maxistrado inferior privado de imperium, que tal era o caso dos maxistrados municipais).

Saínlle por peteneras, disimulando ante aquela evidencia:

-¡Boa observación, si señor! Iso do transporte é certo, que agora os galaicos xa non andamos uns ao lombo dos outros...

Servio Tulio, niso, tiña certas obxeccións, como en case todo, cousa que facía máis estimulantes aquelas regueifas, tan pretensiosas e tan diversas, entre filosóficas e políticas:

-Materialmente, non; pero, psicoloxicamente, aínda si. Por certo, ti, que andas de cando en vez polos mentidoiros deste Lugo, do presente, cóntame algo do seu caciquismo, do actual..., ¿ou xa non queda? A Gallaecia foi famosa por esa raza tan inzoa de caudillos miúdos, de rueiro que se di. ¡Si, xúrocho, por Baco! Grandes comedores do xamón alleo; ¡xamóns, cabritos, capóns...; couza pura!

-Non sei qué dicirche; tan só que andan sulfurados, principalmente coa cousa do transfuguismo, e coas concomitancias das próximas listas electorais, que por certo, xa non se fan en pergameo...; ¡seica é para rachalas máis doado! En cambio, no das urnas, adiantouse algo máis, que xa non son de barro, de pucheiro, pero aínda así teñen conta do que lles meten, ¡e métenlles cada cousa, cada embolado, uns amiguismos inconfesables, incompetencias absolutas! Pero é máis ben por culpa desas listas pechadas, cerradiñas, bloqueadas, etcétera. ¡Un pecado orixinal, outro!

-¿Así que andan sulfurados? ¿E logo, hai sulfuro nas outras fontes, aí arriba, dentro das murallas; sácano con noras? É unha sorpresa para min, que nos meus tempos, nos da romanización, co sulfuro concentrado só coñeciamos estas termas de xunta ao río. ¿Daquela, hai máis...?

-Aí arriba sonche outras termas, unhas termas que veñen doutro verbo, do verbo ter-mar, que quere dicir, ¡ter-man-do-choio-que-se-consegue-cos-votos! ¿Enténdelo, políglota? En canto ás noras, ou norias, querido sábelotodo, tan só se conserva o nome, a rúa delas. ¿Entendíchelo, de verdade?

-Benquerido Oestrimnio, non sabes cómo envexo iso de que podas andar, agora, por eses mundos de Deus; por eses foros, por esas carballeiras, por eses mitins, polas feiras do redor... Ir a todas partes para mete-lo teu propio nariz, para cheira-lo ambiente; ¡en vivo, en vivo e tamén en directo!

Tiven dó del, así que me aplanei:

-Todos che temos algunha limitación, sacro Tulio, sexa física ou moral, moral ou pecuniaria. Por certo, iso do pecus ten a súa graza, que xa sabes que é de orixe animal... ¡Ergo, tódolos es-pecu-lantes son uns animais; uns animais redomados, impuros...!

-¡Dimo a min, que son un magister equitum! (Xefe da Cabalería, lugartenente do ditador). Oes, falando de limitacións: ¿coidas que conseguirei atoparme cunha virxe descendente daquela oestrimnia, aquela que empezou a bautizarme...? É que, falando contigo, entroume a curiosidade de ir ao Ceo dos teus, ao dos cristiáns...; si, ho, para falar cos escolleitos, como fago aquí, contigo, que eses deben ser listos..., ¡polo menos, tanto coma os gregos!

-Home, non sei qué dicirche; eu teño esa esperanza, que o Deus dos cristiáns é providencial, e non se come aos fillos, como facía o teu Neptuno. No que teño dúbidas é na escolla, xa que o noso Deus tamén permite o tráfico das influencias: ¡Cun arrepentimento, un Nosopai, e pouco máis, concede cadeiras de palco! Desde o Vaticano II, que lles deu por desatar, entrar no Ceo, agora, ¡está chupado! Outra cousa será a categoría que se acade aló, aló arriba, aló adiante, que Xesús dixo que os últimos serán os primeiros, así que ti aínda podes ter sorte..., ¡niso das milicias celestes!

-¡Falta me fará todo iso que dis, que o meu caso vai crónico! Para min, a morte non foi unha última ratio senón un, ¡deica logo! Se non fose polo meu estoicismo horaciano, polo meu nihil admirari (Máxima estoica, que se pode traducir, en verbas actuais, por "A min, plin!"), ¡con vinte séculos de purga estaría feito un diaño!

Compadecinme del; de verdade; certo. E logo esa desgraza de mal vivir, medio vivo e medio morto, entre tantas mulleres de albornoz, e non poder levalas ao altar; ¡sequera unha, de cada vez!

-Ti, tranquilo, -tentei de animalo-, coma aquel soldado que lle dixo a Napoleón: "¡Tremo, mon Xénéral, pero estou..., que os mariscais..., ¡eses, eses van na taberna!".

-Engadinlle, para desvia-la súa melancolía:

-Outro tema, falando de crónicas: O outro día contáchesme a visita do Xelmírez á raíña dona Urraca, pero dos bispos de Lugo, polo visto, gárda-los teus segredos. Tantos que houbo: Nitigisio, Becila, Vasconio, Ermefredo, Rectogenee, Eufrasio, Potencio, Odoario..., cun longo etcétera; e por parte, en paralelo, témo-los britonienses: Mailoc, Metopio, Sonna, Bela, Brandila, Suniagisido... ¡Demasiados e demasiado importantes como para esquecelos neste repasiño histórico! Refíreme, que eu anoto...

-Chacho, que xa se me pegou esta muletiña; con respecto ás termas, direiche: das súas visitas non gardo boas lembranzas, non, que en coiros sonche feos, ¡coma os demais homes! E logo que tiñan moito estómago; ¡por tragaldabas, por sedentarios, supoño! Menos mal que lles veu o Vaticano II...

-¿E non lles falaches do teu problema..., bautismal? ¡Eles, como sucesores dos apóstolos, poden atar e desatar! ¿Sabíalo?

-¡Ca, home, esa receita non me val, que eses foron os peores inimigos! Tan pronto me albiscaban esta capa, a purpúrea, arremetían contra min, a golpe de pectoral. ¡Guerra santa, dicían!

-¡Non se me alcanza o por qué...!

-¡Que inxenuo es, meu Oestrimnio! ¡Pois..., por intrusión; por intrusión profesional, concretamente! Coido que temían que lles fose facer competencia, por exemplo, sentando cátedra aí arriba, nese templo de Diana, na rúa dos Batitais... Mesmo polo que os arrepía a intrusión, non queren que haxa mulleres no seu sacerdocio, pois, de habelas, eses abázcaros quedábanse sen grea, ¡ao terceiro día!

-Sería máis ben que te tomasen por Satanás, e non por culpa da competencia, que ese templo de Diana desapareceu..., ¡fai séculos! Agora só queda un cachiño de mosaico, que o gardan ben gardado, ¡con sete chaves!

-Daquela non me estraña que non veñan por aquí outros romanos, nin sequera por turismo científico, xa que nin templo temos, ¡polo que contas! ¿Así que os meus desapareceron destas terras, todos, a eito?

-Persegui-los cristiáns tróuxovos malas consecuencias; tan malas, que cando no 409 empezaron a chega-los suevos, co seu foedus pactado, daquela os oestrimnios, os aborixes, fixéronlles sitio nos mellores pasteiros, de seguida, pois viron niso a mellor forma de arreda-los romanos, que aínda mangoneabades, e moito, en especial desde as vosas villae. ¡Os impostos de Roma foron o precedente das gabelas actuais...!

(Foedus = Tratado de alianza polo que Roma lles proporcionou terras aos bárbaros -1/3 delas-. Por imitación daquela "barbaridade" xurdiron as melloras e mailos foros).

¿Sabedes que o Centurias, pouco a pouco, ía caéndome en graza? ¡Ata penso que, á forza de conversar, influín bastante na súa mentalidade, traéndoo ao mundo actual, á nosa cultura, aos nosos sentimentos! Salvando as distancias, e matinando nisto, cheguei a pensar, por analoxía, que un bo home pode salvar a unha mala muller, e á viceversa, ¡si se convive civilizadamente!

-¡Quen nos ía dicir -reflexionou Tulio-, que aquel crucificado resultaría ser fillo de Deus, o Único, e que desde un calvario arramplaría coa nosa, exuberante pero frouxa, mitoloxía! O meu colega, aquel Gobernador, aquel Poncio, pouca psicoloxía tivo, que debera propoñerlle a Xesús que formasen unha coalición electoral: daquela, Pilatos coroaríase emperador dos ricos, ¡que xa estaba claro que Xesús prefería reinar nos pobres!

Estiven conforme, por suposto:

-¡Iso é verdade! Que máis quixera Xudas, pero nin o Mestre lle aceptaría esa proposición, nin caía en tal tentación, en ningunha, que El tiña tódalas virtudes do seu lado; ¡consigo, innatas! -Prediqueille. Pero Tulio, o gran Tulio, aquel Tulio augusto, irredento, pragmático sempre, como bo directivo, obxectoume:

-En política hai maneiras sutís de face-las cousas... Niso foi máis pícaro aquel Constantino, que dixeron del que aló en Milán, no voso ano trescentos e trece, decretou a unificación dos poderes, pero..., ¡reservándose o mangoneo, a ordenación do territorio, que é a parte boa dun goberno!

-¡Ves, Tulio, a historia repítese, que algo parecido nos fixo Franco coa Unificación de FET y de las JONS, que a montou unilateralmente, á trágala! Aínda que estamos no Occidente, tamén sabemos, algo, da sutileza oriental...

-¡Será por iso que os extremos tócanse! -Aventurou Tulio.

-Non sei si se tocan, ou si se palpan; o que sei é que unha loxa masónica chamada Grande Oriente Español, outro Oriente, onde máis éxito tivo foi precisamente por aquí, no Occidente, que incluso abriron sucursal en Lugo, ¡co ortodoxos que son estes paisanos! Cando foi aquilo da involución de Franco, aos masóns entroulles diarrea, e daquela fóronse ao horto de tras da Igrexa...; ¡fixéronse de comuñón diaria! Despois veu un tal Mario Conde, unha especie de gran Oriente do Occidente..., ¡pero iso aínda non é historia!

Outro asunto, falando dos extremos, ¿que che parece se volvemos aos bispos xa que son o pináculo da pirámide eclesiástica? ¿Paréceche ben, querido catecúmeno? Coido que ninguén tivo tan boas ocasións de coñecelos, a nivel terreo me refiro, pois, por aquí, nestes baños, andarían relaxados, e tan reflexivos coma ti; ¡por ende, comunicativos!

A Tulio tamén lle gustaba falar dos bispos, ¡tan poderosos que foron en Lugo, de sempre!

-Andar, o que é andar, andaban pouco, que os baixaban dacabalo. Desde que mangoneou Franco, incluso viñan en Mercedes, pero non sei qué preito tiveron daquela do Concilio, que iso das "Mercedes", aquí en Lugo, desapareceu. Agora anda por aí un franciscano, pero anda en sandalias... ¡Meu pobre, ese equivocouse de século, que uns pásanse e outros quédanse de píos, de inmobilistas, mentres o próximo se pon as botas, que xa non é tempo de bispos santos...!

En canto aos pensamentos daqueles que viñeron por aquí, houbo de todo. Lémbrome dun que moito se acordaba da súa barragana. Esa verba non debe ter etimoloxía latina pois non conseguín entendela; ata pensei se sería que se acordaba, como aquí estamos nesta cousa das augas, da súa “palangana", da súa almofía, pero un día exclamou, falando só e lanzando un profundo suspiro, "¡Miña barragana querida, qué masaxes che daría nesta bañeira..., que con iso poñíate a cen..., a cen grados!". De todo iso acabei deducindo que debía tratarse dunha cadela desas de compañía, e que o bispo aquel fose tan protector dos animais que ata bañase aos cans...

-A ver, Tulio, fala, sigue, que puxeches o silencioso...

-¡Non sei qué máis che podo contar! ¡Ah, si! Do que me estou lembrando é de que os penúltimos latricaban moitísimo acerca das rendas en saco...; ¡e tamén da redención! En canto aos últimos, eses falaban en galego, polo menos na intimidade, séxase, con máis modestia.

-¡Amicus Tulio, coido que sería da redención foral, pois a outra, a Redención con maiúscula, esa xa estaba feita! Ese veña a nós aprendérono de vosoutros, dos romanos... Tiñades unhas hispanias frumentas; e levastes de aquí, desta Península, amén do ouro e da prata, inxentes cantidades de cereal, maiormente trigo deses campus flammosos, naqueles carros tullentos, para embarcalo río abaixo, Miño abaixo, para seguir ao voso Mediterráneo. Todo iso conxuntamente co viño de Amandi, que seica estaba reservado para as orxías do Imperator, que ese viño alegra nas danzas ventrais, porque é afrodisíaco. ¿Sabíalo? Ben, pois, ao que iamos:

(Campus flammosos = Chamoso. Terras do río Chamoso, que nace en Bolaño. Futuro condado de Chamoso, con capitalidade no Castrum de Vallis Viridis (Castroverde; castro asentado no Val Verde, na Vía que ía de Lucus Augusti á Xixia. Tan flamosos, tan flamíxeros, que en primavera-verán semellaban campos alapeados de ouro, ¡ouro trigal!, unha das nosas riquezas frumentas expoliadas, transportadas, a Roma).

O noso clero, con iso sabido, tamén percibía décimos, primicias, e outras rendas, fose en saco ou en fardelo, que os pagáns estaban afeitos a paga-lo tributo, desde o cereal ao viño, pasando polos capóns, polos salmóns e polas troitas, que llelas recadaban os seus racioneiros, escoltados e protexidos por cohortes, comandadas polos seus comendeiros... Ti, meu Tulio, que tan afeccionado es á etimoloxía, observarás que de aí, precisamente de aí, diso de "comendeiro", nos vén o concepto de comedalla, que aínda é practicado por certos políticos de altura, ¡e non só polos caciques de rueiro aos que antes aludiches!

-¡Niso concordo, si! Tamén ocorreu, fará agora vinte ou trinta anos, que os bispos aqueles, aqueles que viñan ás augas, deron en discutir cos seus secretarios, moitísimo, sobre dos púlpitos...

-¿Pero, Tulio, qué me dis? ¡Aquí, nas termas, nunca houbo púlpitos, que eu saiba!

-¡Oestrimnio, que che falta gramática, da boa, da parda! A preposición "sobre" tamén se refire ao tema, e non só ao soporte físico. Iso dos púlpitos, polo que lles entendín, consistía en que aqueles mitrados opinaban que desde arriba medráballes, coa altura, a súa auctoritas, e os fregueses oían mellor, atendían mellor! Houbo unha polémica na que un mitrado argumentou que tiña razón aquel rei que dixo, "¡Todo para o pobo, pero..., sen o pobo!". Entón o seu secretario, que era un crego noviño, tan noviño que aínda se afeitaba para abaixo, replicoulle que el viña do pobo, sentíase irmán do pobo, e que sempre predicaría cara ao pobo, cara á cara e non cara ás calvas, ou sexa, para abaixo, co pobo baixo, ¡en boa fraternidade!

-¡Cousa impropia nun secretario, levarlle a contraria ao Xefe...! ¿Quen convenceu a quen? -Pregunteille, intrigado, que a cousa era interesante, moito. ¡Unha gozada!

-Quedaron en táboas, pois o bispo aquel, ao non atopar argumentos sensu contrario espetoulle ao curiña que entón notábase que o mozo quería estar na igrexa, abaixo, cerca das mozas..., para cheiralas mellor! Tanto se ofendeu aquel rapaz de que dubidasen da súa virtude que lle replicou que de alí en diante íase vestir sen sotana, de clergyman..., para que os fregueses o tivesen por máis home e por menos xerarquía. Entón aquel mitrado agarrou tal cabreo que lle dixo que se fose para América, tal que ao Machu-Picchu, canto máis lonxe e máis alto mellor, a dar mal exemplo entre os indios, e que non se lle ocorrese esperta-lo pobo galego con teorías liberadoras. Seica emigrou, en efecto, que nunca máis por aquí volveu. Casualmente, onte lin nos periódicos que reside en México, concretamente en Chiapas... ¿Enténde-la cousa, irmán, enténde-la revolución eclesiástica?

Eu, si; modestamente, pero si, que de algo me tiña que servir o de ter sido catequista. Amplieille:

-Saberás que o aggiornamento triunfou, por fin, que agora os cregos veñen de pantalón, ¡incluso con pantalóns púrpura!

-Algo conseguiron, -admitiume-, algo, pero ía sendo hora, que seu traballo lles custou... Xa que dixen "traballo"...: moitísimo deben traballar eses cregos rurais, que o mes pasado estivo un por aquí que traía un calo no dedo corazón da man dereita, tal e como lles pasa aos chupatintas co bolígrafo...

-Débeche ser que traballe aquí por Lugo, nalgunha xestoría, ou incluso nalgún Banco, que do Seminario saíron expertos en relacións públicas; e como hai tanta falta de postos de traballo..., ¡daquela os empresarios pagan pouco!

-Iso que dis parece unha contradición! -Obxectoume Tulio, sempre obxector, sempre romano.

-¡Segundo e como se vexa! Eses postos mal pagados acapáranos os cregos piadosos, que así fan de cireneos co próximo, aproveitando as cousas miúdas, as que os outros desprezan. Deberás saber que o traballo santifica; ¡toda clase de traballo! Polo menos iso lles din os do OPUS aos seus dominados... Un día destes verás nos altares a todos os desa doutrina, que o merecen, ¡por prácticos e por laboriosos!

-¡Ah, que novas filosofías! Pero, oes, ¿son católicas? -Ao Tulio parecíalle un tanto dubidoso.

-¿O qué; esas filosofadas? ¡Son..., españolas! ¿Non che soan? ¡Non sabes ti o amigos que somos os españois do traballo, pero como tamén somos así de xenerosos, daquela facemos dación diso ao próximo, graciosamente; habitualmente, sen ningún receo!

Recoñeceu con humildade:

-Non me cabe dúbida de que a vosa Igrexa moita ciencia e moita arte acaparou. O único no que está atrasada é en criar fillos, que eses traballos si que llelos dan aos proletarios; mais, en calquera caso, desde que os rapaces son grandiños, ensínanlles o bacharelato en bos colexios, ¡de cobro, e con pouca calefacción, para que se afagan a ser estoicos e sufridores!, segundo comentou aquí unha nai, unha nai futurista, ¡ou que por tal a teño!

Afondei naquela temática, xa que lle gustaba ao meu inefable Centurias:

-¿Tamén che coincidiría oír algunha discusión con eses bispos sobre do tema do celibato optativo..., ou da ordenación das monxas? Con minúscula iso das monxas..., ¡pola humildade que as caracteriza!

-¡Pois, ata non, que recorde! Supoño que como lles dan a mitra de vellos, a xerarquía non ten problemas co sexto. Pero entre os curas novos éche outro cantar. Un deles dicíalle a outro, que ao visto colgara a sotana, ¡lo menos, no faiado! -"San Pedro tivo sogra, que iso consta polas Sagradas Escrituras...; ergo, ¿que razón pode dárseme para que eu non beba dese cáliz, desa penitencia, por amarga que sexa?".

¡Como me gustaría, a tal momento, chamar un Notario, dos de Lugo, para que dese fe daquelas conversas, daquela experiencia dun personaxe que levaba vinte séculos observando e filosofando! Nin o intentei, para non molestar, que tódolos Notarios padecen das pernas..., ¡igual cás monxas, por clausura, por deformación profesional!

-¡Iso que dixeches é unha gran verdade, dilecto Tulio, que ter sogra axuda a cultiva-la paciencia! ¿Eh, oíches iso? ¡Andan na porta...! ¡Esfúmate, pronto, que por aí vén a miña muller, e seguro que trae cara de fiscal! Aínda non a vexo pero nótoo en que non dá atinado coa chave... ¡Hai tronada en Lugo; coma se o vise!

-¿Á noite seguiremos conferenciando, ou xa non? ¡Apiádate de min, que outra audiencia non teño!

-Á noite, si, que dá para todo. O malo é se alguén te ve comigo, que daquela igual pensan que somos efeminados... ¡Salve, Tulio!

-¡Sálvate ti, dela, se podes, que agora hai divorcio! -Chanceouse, sarcástico, tal e como adoitaba facer.

Verónica entrou naquel intre, por certo que de mal talante, segundo o presentira:

-Desde que volvín de Lugo estívente esperando aí polos salóns, por todos, ata que non quedou ninguén, que van os máis deles de paseo polas beiras do Miño, este río tan pacífico, tanto, que nunca alaga aos de Lugo por moito que lle inchen o nariz, por moito que o emporcallen... ¡Así que, ao non aparecer, vin para o noso cuarto, para reza-lo meu rosario!

-¿Rezar..., a estas horas? ¿Xa non adoitas facelo de noite?

-Non sei qué che oín dicir da Salve; si, agora, cando entrei; pois ben, eu, amais da Salve, vou reza-lo Credo, xunto co Rosario. E fareino para dá-las grazas a Deus pola resignación e pola sa alegría que teñen estes enfermos do Balneario, que non hai mellor proba de canto Deus nos quere, que nos dá estes padecementos para fortalece-la nosa fe. -Verónica, sempre Verónica, sempre piadosa.

-¿Nos quere, e estamos coa reuma ao lombo? -Provoqueina un pouco para facela falar. Certo é que tiña ganas de parolar coa miña dona, que Tulio era outra cousa, outra filosofía, outra..., ¡metafísica!

-Esqueciches que sempre me dicías que non me preocupase, daquela, cando os nenos se mancaban, que tiñan que afacerse a duros... Pois, se tal facías, ti, que de médico tes pouco, o Gran Médico do Universo, Deus, con máis razón nos poñerá á proba..., ¡para así escolle-los sobresaíntes, e coa mesma, sentalos á dereita, nun palco proscenio!

Belisqueina no papo da perna, que é un aceno que sempre lle gusta; ¡ela saberá por qué!

-Muller perfecta, encanto, ¡ti fuches ben bautizada! É unha pena que non haxa transfusións de grazas bautismais...; ¡do que che sobra!

Ela, ignorante do outro caso, entendeuno por min mesmo:

-Non sería mala cousa, que a ti non che viría nada mal algo de graza, non, que te estás poñendo a monte nas cousas da fe, que incluso criticas aos curas, como fixeches onte, falando mal dese pobre señor, do caladiño.

-¡Muller, a verdade é que eu ía por outro vieiro, pero deixémolo así, que tamén será certo!

-Saímos, logo, nós tamén, para dar unha volta...; pero, por estoutro lado da praia fluvial, que alí fai algo de raxeira, e hai uns bancos moi axeitados para pousa-lo traseiro de cando en vez. Tesme que levar collida da man; así, collidiña, mesmo coma se estivésemos namorados. ¡É unha orde, da femia ao macho!

-¡Que te vexo vir, miña capitá! Ti o que queres é contarme as biografías que descubriches hoxe, e que eu faga de mascota, que chas escoite; ¿si, ou non si, miña Gattin?

De cachada, asentiu:

-¡Hainas interesantes...! Algunha, incluso, de parellas perpetuamente namoradas. ¡Que felicidade, que liberación iso de chegar a vellos sen cheirar o divorcio, unha cousa tan noxenta...!

-¡Daquela, en marcha, pero mellor pola parte da Fábrica Vella, que empezo a sentirme canso!

-¿Despois dunha sesta semellante...? ¡Entre estas comidas de Lugo e mailas túas durmidas, estás cavando a cova, a túa, a propia...! ¡O malo é que as flores, con esta moda das coroas, andan caras! -Na súa obsesión pola miña obesidade non perdía ocasión de poñerme a caldo.

-Se cadra por iso, muller, que a historia da humanidade é pesada, moito; ¡non o sabes ben! -E chisqueille un ollo.

-Estamos aquí, maiormente, para que afrouxes a tensión, a tensión e mailo calzón...; e para que fuxas dos autos, pero ti non fas unha vida san, frugal, adelgazante, ¡nin sequera nun Balneario!

-¡Aínda chas hai peores, meu amor; por exemplo, a vida purgante deses mortos que non acabaron de morrer! -Aludín, veladamente, ao caso do Romano, daquel Tulio, pero ela non estaba no segredo, así que se volveu contra min.

-¿Xa que tes temor de Deus, qué fas neste mundo sen aproveitalo para salvarte, que nin no rosario me acompañas?

-¡Muller, é que aquí, no noso Luguiño, estouche en período de maduración...; iso que fan os empresarios cando non lle arranca o choio! ¿Entendes? -Chisqueille un ollo, de segundas, nun si pero non, que me adoita dar resultado.

Daquela, segundo íamos paseando para dirixirnos á Fábrica Vella da Luz, nese resto dos prados minienses, asomeime para ve-lo noso Miño, pero como ninguén rozou esa silveira nos últimos quince anos, que para iso non hai parados, ¡nin na Concellería do ramo!, volvinme aos bancos de madeira daquel paseo ribeirego, onda a miña dona, e púxenme a escoita-los paxaros, feito un Ero. Alí, naquel curro do río, por tras e a continuación da vella fábrica, arroubarse de embruxo ecolóxico é unha gozada, ademais dunha apetencia. Quedei extasiado, intentando traducir o que se dicían, naquel intre, un merlo, galano e lustroso, e unha merla, moi algodoada por certo, que estaba atentísima na pola dun salgueiro, un furco máis abaixo do merlo. Xa se sabe que a merla sempre se pon debaixo...; ¡é o natural, polas leis da propia natureza!

-¡Estouche falando e nin contestas! -Espetoume a miña, a miña "merla", máis altiva e menos compracente cá do salgueiro- Tanta febre que poñemos as mulleres en casarnos..., ¡para rematar falando soas! Iso debe ser a causa remota da maior parte dos divorcios...

-¡Cala un pouco, muller, se podes, e escoita aos merlos! ¿Ves? Co teu boureo escorrentáchelos, precisamente no intre en que se xuraban amor eterno. Xa che dixen que cando calo é que estou madurando; e de paso, afondo nos misterios deste Lugo tan profundo, sobre todo nos arcanos da súa romanidade, ¡que é a miña afección, como ben sabes!

Lista, si que é; preñada de saberes; un corazón coma poucos, pero..., ¡algo prosaica para as miñas esixencias, ou apetencias, ou antollos, segundo se mire!

-Eu faleiche dos misterios do rosario, que dos outros non entendo.

-¡Xa o sei, muller, xa o sei! Cala un pouco, outra vez, que estes merlos da silveira tamén son de Deus, e a ver se volven. Como desde aquí non vémo-lo río, ¡pois que o vexan eles, e que nolo conten cos seus rechouchíos! ¡Chist! Escoita, que volven; lémbrate que te pos moi fermosa cando escoitas...; ¡iso, unha vez ao ano!

-¿Escoita-los merlos? ¡Estás turulato! -Riuse de min canto quixo, que sempre di que rirse é a mellor menciña deste mundo, e que por iso a cultiva, aínda que non veña a conto.

-Non, muller, é que estou preparando unha viaxe, de estudio por suposto, ao Castro das Ribeiras do Lea, e por iso fago estes ensaios; pero ti disto non entendes, que a túa especialidade son os nenos, e a miña, nesta ocasión, os loucos...; ¡os loucos e mailos merlos! ¿Estamos?

-¡Si, capitán, o que ti mandes, pero..., desde que aprendas a mandar! -Daquela levouse a man á fronte, nun arremedo marcial.

Iso certificoume que estaba derrotado, ¡aínda que outra cousa parecese! Coas mesmas, deu en contarme os últimos chismes sociais do balneario, que por certo dan para tres novelas..., ¡se tivese tempo para escribilas!

Cando foi baixando o sol por entre dos ameneiros do río, volvemos a camiñar para evita-la friaxe do resío. Eu ía máis atento aos rechouchíos da silveira miniense que ás parrafeadas da miña dona, que a ela tíñaa a cotío, e aos paxaros, non. Ía tirando da súa man, volta vai e volta vén, do Balneario á Fábrica da Luz, e á viceversa, por aqueles carreiros, mesmo, mesmo, como se a fose alindando, cando percibín unha forte sacudida, que se ancorara, inesperadamente, no recanto final, chegando á ponte romana:

-¿Que che pasa, ruliña; cansaches; lévote no colo? -Díxenllo de verdade, talmente en serio, que se pode ser devoto sen deixar de ser bruto. Pero non ían por aí os tiros:

-¡Ti non ves un burro a tres varas: mira, ho, se houbésemos seguido, ela non se houbese atrevido a subir ao coche, aquí mesmo, diante nosa!

-Muller..., teño estes días os meus problemas; coitas propias e alleas, moitas, e non estou para andar á espreita do que pase ao redor...

-Xa cho veño dicindo, xa, que estás con tensión, aboubado, feito un bode, e con meterte nesa habitación, na 201, non te relaxas... ¡Tiñas que pasear máis, falar coa xente divertida...!

-¿Falar, máis aínda? ¡Que te cres iso, que nin saliva me queda!

-¡Si, si, máis; moitísimo, pero con xeito, que coincidimos cunha xente amabilísima, que se quitan as penas uns aos outros con só ver o animados, o amenos, que se comportan, todos eles, entre si! ¡Mesmo dá xenio comparti-los seus contos, participar das súas anécdotas...!

Agarimeille a man con delicadeza, con tenrura, que o amor é unha flor de maceta, sutil e delicada, máxime no verán. ¡Procede orballala, a miúdo, cando menos cos beizos!

-¡Ti si que tes conto, miña periodista malograda! ¿De qué coche falas? ¿Eses do BMW, aí, na estrada...?

-¡Claro! ¡De quén ía ser, senón do Parafuso, que os outros non se esconden! ¡Como andas ensimesmado, e non falas coa xente, non te decatas destas feiras do amor...! Sequera acababa de pasar, mesmo por diante nosa, daquela que demos a volta desde o saltadoiro, e sorriunos, por certo que ben amable. Ese si que é atento, e non o avogado da miña colega, da Lurdiñas, que ese adoita estar de preitos..., ¡ata cos amigos!

-Muller, non me decatei de todo iso porque ben viches que me volvín de cu, daquela que pasou ese BMW, que coas inhalacións que me dá Egeria, o peor tratamento é andar por aquí, por xunto dunha estrada poeirenta, e máxime sen unha máscara desas dos pintores... ¡Malditos coches e malditos gases! ¡Maldito sexa aquel Henry Ford, que nunca do purgatorio saia! ¡Maldita tamén a Campsa, ou como agora se chame, que nos meteron neste inferno, xa en vida!

A devoción da miña parenta polos adiantos mecánicos impediulle escoitarme; ela seguía no seu matinar erótico, Verónica en todo:

-¿Así que non viches a escena? Pois non sabes o que perdiches, que aquí mesmo onde estamos agora parouse ese Parafuso para que subise ela, que ía paseando pola outra beira, tan a modiño, tanto, que mesmo me pareceu que o estaba esperando, ao disimulo.

-¿Ela; quen é ela; madame Tentación, non si? Con iso dásme unha boa noticia, ben fresca, que hoxe mesmo, esta mañá, xa andaban por aí, collidiños da man..., ¡mesmo como estamos ti e mais eu a tal momento! ¿Ves ti? ¡Non precisas facer de Celestina, de encubridora, aquí abaixo, que se che adianta o deus Cupido!

Verónica gozaba e sufría segundo que gozasen ou sufrisen aqueles confrades, aquel próximo de circunstancias:

-¡Están bobinos, como din nas Asturias! ¿Pero, xa ían collidos da man, de mañá cedo? ¿Non verías visións?

-Vinos tan ben, tan ben, e tan martelados, que xa cambiei o alcume desa muller, desa Tentación, polo de Madrasta, ¡unha madrasta efectiva! E se ela subiu ao coche do seu Parafuso, eu xa sei a onde van..., ¡que cara a Lugo non dobraron!

-Andaralle ensinando os arredores do Miño, e de paso..., ¡os seus atributos, para que logo non haxa decepción nas magnitudes!

-¡Nada diso! Coido que van en Portomarín... ¡Será para que coñeza aos fillastros!

-¡Será..., mais é algo prematuro! ¿Non cho parece?

-¡Mira, nena, estas termas, en agosto..., fan ferve-lo mosto!

-A este paso teremos unha voda antes de irnos... -E fretouse as mans toda ditosa ante a posibilidade dun casoiro.

-¡Oxalá tivésemos certo bautizo que me sei eu, que daquela corría gustoso cos gastos! ¡Oh, se Deus fixese ese milagre...!

-Pero, home, que contigo nunca se pode falar en serio. ¿Como van ter bautizos se acaban de coñecerse?

-¡Se chego a falar en serio...! Eu non me refería a eses dous... ¿Onde vas, muller, que a pouco te pilla esa moto? Es máis atordada para os autos que os propios tordos...; ¡máis cá Filomena do Pelúdez! E despois dis que son curto de vista... Esta estrada, a vella, a de Santiago, segue tendo demasiados vehículos; e con tantas vibracións, pouca vida lles quedan aos cimentos romanos da ponte, así que haberá que facer outro viaduto, acaso paralelo, pero a maior altura... ¡Cando eu sexa Alcalde de Lugo..., daquela xa verás, xa! Mais agora, no entre tanto, demos a volta, outra vez cara a Fábrica Vella, que xa se asenta a brisa, e coa posta do sol aquí en Lugo mellora o tempo...

Eu seguía tirándolle da man, así que a miña Verónica viña tras de min, maquinalmente. Daquela díxenlle:

-Ás cousas romanas pouco mérito se lles dá, así que un día destes borrarán esa ponte, ¡incluso do mapa! De misterios romanos teño moito que contarche...; ¡moitísimo, pero, outro día, que hoxe non estás en onda!

-Cariño, faino xa, dime o que queiras, que detrás desta silveira do Miño ninguén escoita as túas fantasías, ¡e así non quedas en ridículo!

Comprometeume:

-¡Muller, é difícil de explicar, moi difícil; de explicar, e tamén de entender!

-Segues obsesionado coa xesta do noso Medullius... Pois, meu neno, mentres non se encontre unha inscrición que concrete algo máis sobre esa gran epopea, pouco poderás facer ti, en por ti, fóra do campo da hipótese. ¡Se en vez de dedicarte á Historia especulases en solares, daquela mellor nos iría! Entón si que che dedicaban unha rúa..., ¡probablemente a mesma dos teus rañaceos!

-¡Muller, calquera día douche unha sorpresa, que cho veño dicindo! Un descubrimento tan importante, tanto, que deixará insignificante á pedra de Rosetta... ¡Un descubrimento do que incluso falarán os teólogos, moito!

-O bo descubrimento é ese banco de aí adiante, por xunto desas buddleias, que aí fai abrigo. ¡Vaia polos defuntos de quen tivo a idea de poñe-los bancos así, á beira do río! -E persignouse.

-¿Vaia...? ¡Vaia pola ánima de quen tivo a idea de andar a machetadas neles, que o precisa máis! ¡Mala chispa o fenda, de arriba para abaixo! ¡Así lle toque de purgatorio sentarse no medio dunha silveira, sen bragas! ¿Fíxaste cómo deixaron estas táboas do asento? ¡E logo din que os vándalos están na Coruña...! ¡Que va; tamén andan por aquí...! ¡Con tanta matagueira sen rozar...! ¡Nada, que teñen que volver os centurións! Non parece lóxico dado o seu clima de prudencia xeneralizada, atávica, pero é certo: en Lugo tamén hai gamberros; o que non se sabe é se son indíxenas ou foráneos...

-¡Non reparara nisto; quitáronlle estelas, un feixe! Tes razón, que esta foi unha desfeita..., ¡romana!

-¡Muller, quererás dicir, romántica; un atentado da maneira, no paseo máis romántico de Lugo...!

-¡Xa o sei, xa, que tamén teño carreira..., pero sempre me andas falando dos romanos, así que esa obsesión cruzoume os arames!

-¡Primeiro, os coches, e agora, os arames; non temos remedio! Deixémolo así, que che vou falar doutra cousa...; ¡do río! Se cadra, incluso che improviso un poemiña, como daquela cando éramos noivos e baixabamos ata aquí, aproveitando as festas do San Lázaro. ¿Lémbraste, amor?

-Falar, falaremos do río, pero sen gozalo; por aproximación, que nin se ve con esta braña. En lugar dese rótulo do Concello que pon, "Verea dos Namorados", a todo isto de por aquí habería que chamarlle, Carreiro das Silvas, ¡das silvas e dos vándalos!

-Amor, o río non se ve, pero óense os seus marmulos; cala e escoita, atentiña, a ver qué nos di.

-¡Só oio eses cativos que xogan á pelota, aí adiante, nesa rampla de xunto da Ponte! Meus pobres, que con pouco se conforman: ¡unhas patadas, e son felices!

-Muller, deixa de mirar para esa especie de korykos ao aire libre, que eles teñen xuventude, ¡e iso é moito! Arrímate máis a min, que che vou traducir, á orella, o que estou escoitando..., ¡xa que es tan sensible! Ver, vexo pouco, pero teño oídos de morcego. ¡Así; escoita atenta, que o río ten voz e contravoz; a contravoz fanlla os propios callaos, mesmo segundo os vai sobando esta auga montañesa, esmeraldina; como luguesa que é, trémula, provocante e lasciva!

Canso, do Pedregal da Irimia veño, e para Tui vou.
¡Veño e vou, veño e vou!
¡Xisss!
Veño por un camiño de pedras, de pedras e de flores...
¡Camiño de pedras, camiño de flores!
¡Xisss!
Aló arriba quedaba unha andoriña tristeira...,
¡moito!
¡Como todas, como todas!
¡Xisss!
Unha andoriña aos vermes, agachada nun horto de coles.
¡Agachada, miña pobre!
¡Xisss!
Mais na ponte espérame ese emigrante,
que xa volveu...
¿Como é que volveu?
¡Xisss!
Ledo pero cansado; cos fillos, coa dona...
¡Cos fillos, coa dona!
¡Xisss!
¡Voullo dicir á andoriña, voullo dicir ó horto!
¡Xisss!
¡Voulles dicir que o inverno dos pobres xa pasou...;
pasárono coas verzas da horta!
¡Xisss!
¡Tiroliro, tirolairo; río arriba e río abaixo!
¿Arriba, abaixo?
¡Si, arriba e abaixo, que así é a vida,
un tiroliro, un tirolairo!
Xisss!

-¿Que, meu témpano, non te emocionas? Pois ten o mérito de ser improvisada...; mellor dito, inspireime nese sorriso teu, tan melancólico pero, á vez, tan agarimoso. ¡A letra é miña, pero a música púxolla o río, este río que tamén é meu, que por algo se chama, Miño!

-Meu Gatte, meu maridote sen dote, iso teu é bastante ripioso. Son versos verdes, versos dun vate pouco batido, mesquiño en ideas...; pero o que é este sitio dáme pena deixalo, que é ben romántico por certo; tanto, que nin entendo que baixen tan poucos lucenses, co agradable que isto é! ¡O peor será que pronto chegarán ata aquí os especuladores de Lugo, eses do Lugo-Lugo! ¿Por esta parte nunca estivéramos, ou si?

-¡Non, muller, tan arriba, non, que de solteiros non te apartabas do asfalto! Nós non viñemos nunca, polo menos tan arriba, ¡pero os románticos, eses, tampouco! Observa que a xente prefire irse pola outra beira, pola praia fluvial, para sentarse nas mesas do Club, así que esta parte está..., ¡case que virxe!

-¡Mira quen vai falar de mesas, este comellón...! ¡Sempre tentado polo presebe..., de feo que sexa!

-Comellón serei, pero quédame sensibilidade abonda como para non profana-lo Miño tirándolle rafas, como seguro que fan eses de aí adiante.

-Agradeceranas as troitas, supoño. -Matizou ela.

-As troitas máis agradecerían que o río baixase limpo; ¿non cres? Agora, entre as tinguiduras do pelo, o carmín, eses ungüentos bronceadores, e mailos gases das enchedelas lucenses...; ¡pobres troitas!

-¡Dígocho eu! -Conformou.

Xa estabamos mirando o reloxo para ir levantando a cueira, que empezaba a anoitecer, cando asomaron por alí, ao calado e inesperadamente, unha parella de bañistas, aqueles leoneses...

-¡Oh, están aquí os da Coruña! ¡Daquela, quedámonos con vostedes, uns minutiños, que aquí xunta ao río estase na gloria! ¿Molestamos?

¡Claro que molestaban, pero a cortesía é a cortesía!

-¡Que va! -Asentinlles. -¡Un punto e á parte moi axeitado, que xa nos dixeramos tódalas verbas agarimosas...! ¿Non saben cómo é iso, que as conversas hai que cortalas antes de que decaian os temas principais...?

-¿Si, de verdade? ¡Estes galegos, uns sabios...; sempre tan filósofos...! -Apostilou ela, a leonesa.

(¿Diríao en serio? ¡Eu póñoo aquí; transcríboo, pero non o creo!)

-¡Cuestión de ambiente, señora, cuestión de ambiente; estes verdes son estimulantes, moito; e logo que refrescan as ideas!

A leonesa estomballouse no asento que lle cedera eu, toda feliz:

-¡Ata será certo, que este é un sitio encantador, bastante suxestivo! ¡E qué ben cheiran esas buddleias da sebe...! ¡Se puidésemos quitarnos dez anos de encima, uih daquela...; ¡miúdo sitio para rebuldar!

Ripieille un pouco, medio pícaro e medio galante:

-¡Señora, se vostede se sacase dez anos de encima, daquela volvería á escola! Ademais, aquí en Lugo, nin a Policía pide o Documento, así que por nós considérese minguada neses anos que di. Polo demais, se lle apetece, non deixe de darse pinchacarneiros, todo por aí adiante, ¡que aquí teñen onde pacer...!

-Ten razón, que mesmo dan ganas de come-las flores, ¡tan lindas, tan olorosas...! Esta veiga do Miño é un paraíso, case que tanto coma a do noso Sil... ¡Desde logo, este río é unha aproximación!

-¡Non lle vaian ao Sil con eses chismes; sexan discretos, como bos leoneses!

Quixen ser amable, só iso, pero saíume o tiro pola culata. ¡Cos forasteiros nunca se sabe cómo acertar!

-¿Por qué, amigo; por qué non llo podemos dicir..., ao Sil? ¿Será porque o noso río pasa pola Ponte Ferrada antes de atoparse con este regatiño? -Provocoume aquel camarada bañista, pero eu devolvinllas, ¡grosas!

-¡Señores, o Sil é un barulleiro, e ademais, un celoso deste Miño, que este, de sempre, tivo mellor fama, mellor sona! ¡Escoiten, escoiten o ben que sona, e logo que cando o río sona, auga leva...! -Con isto defendinme do seu ataque, coma un gato coa barriga ao aire.

-¿Fama, ou fame? ¡Aquí sería sede pois leva tan pouca auga que nin case se oe! Grazas ao Sil, o Miño morre con auga de socorro. ¡Morre con auga! E tamén grazas ao Sil, ao noso Sil, Galicia ten unha porta aberta, unha entrada, para asomarse á chaira Castelá; ¡á ancha Castela dos horizontes infinitos, que dixo Unamuno!

Aquela provocación ía in crescendo, así que lles mostrei a miña xenreira:

-¡Estes leoneses...! ¿Como presumen diso, como é que se atreven, se vostedes perderon aquel reino, o galaico-leonés, precisamente por culpa de Castela, por culpa dunha filla serodia...? ¿Non sería máis exacto dicir que no Sil está a Ponte-fechada, fechada e ferrada, meu querido leonés; ou máis ben, querido castelán? Agora, vostedes, Bierzo incluído, nin son ástures nin casteláns: ¡arraiáns, xente da fronteira!

O leonés, que non era parvo, devolveume aquela poutada metendo á miña muller no compromiso da súa dialéctica:

-Señora, o seu home, retorcendo a xeografía, e mesturándoa coa historia, ten ganas de rifar con nós, cos veciños... Sequera onte ben dicía que galegos e asturianos, primos..., ¡non sei qué! Pero aos leoneses alónganos as distancias... ¿Fixémoslles algo? ¡En tal caso, sería sen querer!

-Voulle contestar, aínda que el non precisa avogado: Non hai mellor home, mellor veciño, que este galego co que casei, ¡desde Astorga á Fisterra! O que pasa é que a vostedes tenos por máis irmáns de Galicia que de Castela...; e se o decepcionan, sóbeselle o sangue á cabeza. ¿Non si, marido; non si, amor?

-¡Falou a miña muller, e con iso, causa finita! -Aseverei, con toda sinceridade.

Pero a leonesa era fina de raio, e non se quedaba a gusto naquel empate a táboas, así que lle deu unha finta ao tema:

-Irmáns, ou veciños, que tanto dá, en Ponferrada querémoslles ben aos galegos; ¡e iso a pesares do que pasou coa nosa filla...! ¡Mecachis!

-¿Casouse cun galego..., e divorciouse? -Nin sei o por qué, pero o corpo pedíame provocalos, vingarme daquelas retesías.

-Non, señor; ¡divorciáronse..., antes de casar! -Aclarounos o confrade.

-¿Iso sae no Guinness? ¿Divorciarse..., antes do casoiro? ¡Nunca tal pasou nesta parte da Gallaecia...!

A miña dona intentou pacificar, temperar, dosificar:

-Non lle faga caso ao meu home, que hoxe está coa depre...

Menos mal que o leonés, daquela, envaiñou:

-Teremos que contarlles o caso; pero sen acritude, como dicía aquel Felipe. Cóntallelo, muller, que nas crónicas de sociedade, se entra un home a relatar, sae un drama; ¡e o noso, despois de todo, a ese grado non chegou!

Ela púxose moi seria, coma se estivese representando unha traxedia greca:

-¡Se che parece que o da nosa Elvira non foi drama...! Direilles: Coñecéranse precisamente aquí, nos baños, que á nosa filla operárona dun pulmón, e tiña dificultades de respiración no outro. Aquel ano, o rapaz, que lle saíu precisamente aquí, que me van permitir deixalo sen nome pois os cabritos non sempre son fillos de..., diso, das cabras, e súa nai seica vive, aínda, nalgún lugar de por aquí cerca, tamén viñera aos baños, que andaba derreado..., ¡non sei de qué! El dicía que collera a reuma de tanto traballar nas cortes do gando, ¡pero despois soubemos que foi da humidade dunhas tabernas que frecuentaba!

-Muller, vai directa ao caso, que a tara dese rapaz non foi por culpa das tabernas.

-¡Xa vou, xa, que ata a hora da cea falta un cacho; e se chegamos tarde, daquela tomamos algo na cafetería...! Resulta que a nosa nena non lle mirou ben aos ollos ao pailán, e tívoo por decente. Ela, a nosa filla, é Mestra, pero a psicoloxía dos nenos cambia cando lles sae a barba. ¿Sabíano? Déronse palabra de casamento, e a nena, entón, ao darse os enderezos, mencionou que a nosa casa é de seis pisos... A inocente dela, ¡criatura!, non lle explicou ao lugués que a casa é de seis pisos, certamente, ¡pero que noso, o que se di noso, só era o terceiro! Nestas, cando o rapaz chegou coa familia á Ponferrada, para celebra-lo seu casoiro, ao mes do namoro, púxose a le-las placas do portal, e preguntoulle ao da Xestoría que hai no primeiro, en voz baixa e misteriosamente, que cánto nos pagaba de renda. "¡Que hei pagar renda se o piso é meu; vostede quererá dicir, de gastos da Comunidade!". Non vexan cómo se puxo o galego; e sobre todo, súa nai. Deron en discutir que en Galicia cando se di, "a miña casa", tratándose dun morgado hai que entender que toda a casa é del, desde os cimentos ao tellado, e que, tratándose de filla única, como é a nosa, ¡con máis razón!

A min tentábame o demo de seguido, así que aticei, de novo:

-Claro, tiña a súa lóxica, que en casos así convén face-los noivados en presenza de tradutores - intérpretes oficiais, ou sexa, por ante Corredores de Fincas, ou de Comercio. ¡Iso se non hai un Notario cerca! Parece mentira que un paisano noso fose tan inxenuo... ¡E logo din, de Pedrafita para aló, que os galegos somos desconfiados!

-O señor case que ten razón; bastante, pero a eito non, que logo diso, aos poucos días, preguntamos todo por aquí, e resulta que as casas en Lugo tamén se venden por pisos..., ¡igualiño que en León!

A miña muller terzou de novo, que ben me notou que me puxen algo impertinente cos leoneses.

-¡En Lugo, si, pero nas aldeas, non; e casualmente o noivo, polo que contan, era dunha aldea! Miren, ¿saben qué lles digo? Que lle estivo ben empregado ao noso paisano..., ¡por pedi-los informes con retraso! Despois desa experiencia, a súa filla, ¿que? ¿Chegou a casarse?

-¡Pois, o que son as cousas, que o mesmo día do desgusto declaróuselle aquel home, aquel veciño, o Xestor do primeiro...! Fose porque quixese á rapaza, xa de antes, fose por emenda-la plana, fose por un trasacordo..., a xestión saíu ben, que nos levan dado dous netos, e outro que está de camiño. Un home riquísimo, que se encaprichou polo contratempo aquel, e hoxe a uns, mañá aos outros, leva compradas as plantas da casa, todas, ¡e ponas ao nome da nosa filla! Todas, todas non, que o primeiro andar segue sendo del, privativo, como é natural, ¡por aquilo de conserva-las raiceiras...!

-¡O que é a vida! -Dixen eu, por dicir algo e por mante-la paz galaico-leonesa, arrepentido das miñas provocacións iniciais.

-¡Iso; o que é a vida! ¡Agora falou ben! ¡Falou coma un templario! Aló no Bierzo hai un refrán que di, "O que lonxe vai casar, tacha leva, ou a vai buscar".

-Pois aquí témoslle outro que di, "O casamento e maila mortalla, baixan do Ceo". Polo visto, o da súa filla aínda non baixara..., ¡iso, de onde tivese que baixar!

A leonesa quedouse en silencio, segundo dábamos a volta cara ao balneario, pero nisto que se arrincou por onde menos esperábamos:

-¡Vaia, vostede parécese ao meu home niso do refraneiro! ¿Sabe que podiamos facer, de camiño do hotel, do balneario?

-¡Vostede dirá; e dígao en castelán, non se prive, que nós, aquí en Galicia, modestia á parte, sómoslle políglotas! -Era o diaño que me insistía naquela tentación picaresca, pero desta vez non me colleron os piques.

-Pois..., como vexo que coñece algún que outro refrán, e o meu home presume de sabelos todos, absolutamente todos, propoño que fagan unha aposta, en castelán, por suposto, para non dar avantaxes, que os casteláns non son tan pícaros coma vostedes, que os ditos dos galegos, con iso da retranca, teñen segunda, ¡sempre! ¡A ver, logo, quén sabe máis! E mañá subimos para comer, ao mellor restaurante de Lugo, ¡que así variamos de pousada...!

-¡Escoitámolos con agrado! -Afirmou a miña dona, feita un tarro de mel.

-Pois, por min, aceptado; e xa podemos comezar, agora mesmo. ¡Empece!

-¡Non, non, vostede; vostede primeiro, que por algo é forasteiro! ¡Aquí por Lugo sómoslle moi cortesáns! -Eu tamén acabei na vaselina, ¡á forza!

-¡Entendo; terra de vacas..., terra de cortes! –Coñouse o leonés, agresivo; e con aquilo fíxome recuar, con todas as da lei do Talión:

-¡Non, señor, cortesáns; cortesáns de..., de...., non me sae! ¡Cortesáns..., diso da nobreza!

Forasteiros en Lugo, daquela, a tal momento, tamén eramos nós, de ben pensado; máis cós leoneses, que estabamos alí, nas augas, dándolles guerra, por aquela vinganza en contra daqueles bañistas... En cambio, os de Lugo podíanse permitir o luxo de te-las súas areas ben cómodas, ben limpiñas, que para os ástures quedan a contramán, e iso a pesares da ponte dos Santos; e para os coruñeses aínda non nos fixeron a suficiente promoción delas. Das praias marítimas estou falando, que esta de enfronte dos Baños, esta da Ponte, é un Club de sibaritas, de xente que se baña en augas limpas e frías, ¡como facían aqueles suevos, que miúda elegancia!

A miña vinganza contra dos lucenses, meus paisanos de nacenza, estaba sendo algo pobre, pois non só lles tiña que aturar aqueles vellos que deixaran “nas augas” mentres os mozos baixaran para comparti-la Coruña, senón que, mira ti por onde, metinme, ¡metémonos, que a miña dona tamén tivo a súa responsabilidade, a súa cuota-parte!, a facerlles honores e cumpridos de anfitrión aos ástures, e tamén aos leoneses, que estes deixáranse caer por Lugo desde as súas montañas, se cadra coma nós, aproveitando e aproveitándose daqueles baleiros migratorios do verán. En calquera caso, Lugo vale un bo veraneo, sexa nos balnearios, na hostalería da cidade e das vilas, nas mansións rurais... En calquera parte, que se algún día nos compran os suízos..., ¡daquela veredes o que é marketing turístico! ¡Ai, daquela...

Día 3º, e seguintes.

Á terceira noite durmín pouco, atafegado polo pensamento de tantas cousas que nos estaban ocorrendo; e non é que non estivese relaxado; non, non era iso, pero aquel ritmo de acontecementos, nunhas simples vacacións, logo era máis intenso cá miña vida profesional. Tamén me deu por matinar que, de xubilado, se me vía metido en viaxes, e me dedicaba, coa miña muller, a estuda-lo próximo, daquela o xúbilo de aburrido pouco ía ter.

Sempre temín carecer de actividade, ou verme prostrado dunha enfermidade que non me permita facer e desfacer, sexa cos brazos ou coa cabeza, pero aquela borracheira de tantas cousas, e todas complexas, era excesiva, que logo me parecía ter un acordeón no fondo da alma. Tan lanzado me sentía, que aínda ben non espertara botei en falta ao Centurión, pero despois de dar catro voltas e media na cama atopeime con que xa o tiña aos pés dela, sentado na relleira, coa mesma quietude que se levase un bo cacho esperando por min, e non á viceversa.

¡Deus, qué grandezas, qué misterios, qué sorpresas ten Lugo...! Se me desen a escoller, volvería a nacer nesta provincia; ¡e dentro dela, en Castroverde! Todo iso, téñoo; todo iso me foi dado pola Providencia. ¿Que máis me queda, qué me falta? Obviamente, morrer en Lugo; ¡e que as miñas cinsas sexan esparexidas ao pé do meu Cercis Siliquastrum, por entre os carballos do meu Bergland, un país rebautizado polos suevos, que mira ao Azúmara, ao río dourado, aquel que depredaron os romanos, castro a castro, segundo os nativos fuxían pola vía dolorosa do Medullius! O Azúmara , hoxe en día, é unha veiga de pastos perennes, eternos, verdinegros, con amenceres de rechouchíos, maiormente das andoriñas, felices de volver con vida, coma min, da súa éxida, do seu invernar tórrido, aló en África.

...

-¡Bos días, Tulio; ía sendo hora de que apareceses! ¡Temos tantos capítulos inéditos, tanta historia que remoer...!

-Pois, lévoche aquí..., ¡puf!, pero como andas a disimular coa muller, daquela non me quixen facer notar ata que ela entrou nese baño. ¿Por qué che tardaba atoparme, se pode saberse?

-Agora vés tarde, que foi onte cando te precisei; si, aí, nese salón, no cativo, ¡para rematar con aqueles malditos refráns!

-¿Así que te acordas da Santa Bárbara cando trona? Xa me decatei, xa, que precisabas axuda nesa aposta estúpida, que todas o son, pero como non chamabas por min, daquela lembreime de que os consellos, para ser agradecidos, teñen que ser pedidos.

-¡Encima de que o dis tan fresco, tío macio, cara de leite fervido...! Pois, pola túa traizón, perdín unha aposta, así que no pecado vaiche ir a penitencia, que hoxe non terás conversa, en todo o día, que subimos a Lugo, ao intra muros de Lugo, para comer marisco; ¡se cadra na propia rúa da Cruz...!

-¡Home, está ben! Ti, de mariscos, detrás da cruz, coma o diaño, e eu, aquí abaixo, nas termas, a medio bautizar, só porque morrín faltándome a terceira delas! Como dixo Curros, "¡Se este é o mundo que eu fixen, que o demo me leve!"

Compadecinme, iso é verdade, así que lle prometín:

-Centurias, o que podo facer por ti é pasar pola Catedral, e traerche unhas gotas de auga bendita, con hisopo e todo, ¡por se acaso...!

-Non, iso non serve, que a miña sentencia foi concreta: ¡Concluí-las cruces do meu bautizo; as tres! Con auga desa xa probei, onte mesmo, no cuarto da monxa, que lle metín os dedos...

-¿Onde? -Pregunteille, entre escandalizado e curioso.

-¿Onde ía ser? ¡Na pía, por suposto!

-¡Ah! ¿Ten auga bendita..., no seu cuarto? ¡Claro, unha santa!

-Si, moita, que trouxo un altarciño deses portátiles, concretamente o do santo Antonio, ese santo casamenteiro...

Aquel enigmático estaba conseguindo intrigarme, ¡outra vez!

-¡Pois iso é algo sospeitoso, tratándose dunha monxa...! ¿Con incenso e todo?

-Oes, que niso non reparei, pero podo afirmarche que alí, no seu cuarto, hai un recendo a gloria que dá xenio. ¡Mesmo namora!

Expliqueille:

-¡É natural, que sempre se dixo das monxas que mexan auga bendita!

-Oestrimnio, non sexas obsceno, que esas parvadas son propias dos homes da taberna, que nos meus tempos non se dicían, ¡nin entre lexionarios, nas súas noites de bacanal!

Sentinme avergoñado por aquela reprimenda tan merecida:

-¡Ás túas ordes, Centurias! Está ben, retiro esa chocallada, pero o que é certo é que as monxas morren en olor, co cheiro da súa propia santidade; ¡séxase, cun recendo de rosas, incorruptas! Tamén se di que non lles podrece o virgo... ¡Ah, Tulio, outra cousa! Antes de que volva a miña muller, que arestora estase afeitando...

-¿Aféitase? ¡Oh! Tamén o facía Cleopatra..., ¡e mais tíñana por guapa!

-¡Non, ho, son outros afeites, que ela ponse afeites! Primeiro ponse depilo, séxase, crema depiladora; e despois, avea, fariña das aveas, que de aí vén esa cousa de "aveinarse", que quere dicir, ¡afeitarse con afeites! A fariña é das aveas, che digo, que nos teus tempos era o penso das acémilas, das mulas daqueles arrieiros que transportaban o trigo... Como moito, pan da plebe, pero xa ves qué estima acadou este cereal coa chegada das bárbaras ao poder... ¡Moito latín, o teu, mais, para afina-la semántica, estamos os galegos, os galego-galego!

Fixo un aceno dubidoso, como dicindo, “¡Cando este o di, será certo!”. Miroume fixamente desde as cuncas do que foron os seus ollos naturais:

-¿Oes, cando se di dos caciques que "saben latín"..., con iso qué se quere expresar? -Provocoume.

-¡Elemental, querido Watson! ¡Explícase por si mesmo: quere dicir que traballan pro domo sua, para a súa casa, para o seu proveito..., tal que os romanos! Pero non me provoques e pasemos ao presente: Íache preguntar se funciona algún conxuro para convocarte ao instante, con urxencia, cando eu queira; por exemplo, como facía aquel Aladino, o de Basora, co xenio da súa lámpada. ¿Coñéce-la historia?

Falou ex cathedra, feito un Unamuno:

-Saberás que adoito ler por riba do ombro, pois, como non respiro, que non o preciso, daquela nin se decatan da miña presenza real, real pero invisible; así que, canto len estes vellos do balneario, sexa en galego ou en castelán, todo iso asimilo; cunha particularidade, que entendo as lecturas, eu si: ¡tódolos temas! O malo é que, dun tempo a esta parte, os vellos deron en ler pornografía, que a mercan aí arriba, en Lugo, ás escondidas, supoño, e iso dáme noxo.

-¡Estás errado; a pornografía, como moito, lerana e verana os mozos, e se acaso algún que outro dexenerado!

-¿Os mozos, os novos? ¡Eses non len máis que libros de texto, e para iso, á forza, en apuntes escorridos, concentrados coma pílulas! ¡Nunca vin unha xeración máis anoxada da lectura!

Eu empezaba a desasosegarme, que a miña dona estaría a punto de saír do baño:

-¡A ver, Tulio, déixate de difamacións, que estou esperando polo teu contrasinal!

-¿Non cho dixen? É unha cuestión de pura lóxica; invócaseme cun simple, "¡Ave invictus dominus Servio Tulio Apicus!". Pero despois diso non fagas cruces, que daquela as fantasmas facémonos invisibles, ¡esvaecémonos!

-Tereino en conta, por se volvo a precisarte, ¡con ou sen refráns!

-¡Oestrimnio tiñas que ser, que iso das recomendacións lévalo nos xenes!

-Divino Tulio... ¡Iso de divino é un dicir, que o fago para afagarte, pois polo de agora, nin mortal es, que segues entre a vida e maila morte! Eu, pola miña parte, quixera volver ás miñas inquietudes, ás lucenses, concretamente ao asunto dos vosos enterramentos. Aquí por Lugo somos bastante fastosos niso dos panteóns marmóreos, que non queremos caer na masa caótica dos esquecidos, e teño para min que é outra das vosas herdanzas... Lin, non sei onde, que, "Hominem mortuum, in urbe, ne seppelito neve urito. Pois ben, segundo isto, ¿que fixestes aquí, en Lugo, cos vosos cadáveres? Dimo pronto, que vai asomar a miña Venus.

(Homimem mortuum, in urbe, ne seppelito neve urito = Que dentro da cidade nin se inhume nin se incinere, entre outras razóns, por hixiene pública).

-¡Natural...! Primeiro tivemos unha campa, unha campa sacra, nesa praciña, na triangular...; si, ho, nesa do Ferrol Pero, cando se ampliou o pomerio, daquela marmoreamos as hortas do Poñente. ¿Non sabes que as mellores hortas de Lugo fodeunas esa Avenida da Coruña, esa rúa pola que ti viaxas? Debían a súa feracidade a que todo por alí era calcario, quere dicirse, entre óseo e marmóreo.

-¿Entón, que ritos funerarios tiñades establecidos; si, daquela? Explícamo, pois, como bo galego, teño esa afección.

-Primeiro cortabámoslle un dedo ao defunto, "os resectum", que se di; e despois botábaselle un puñado de terra á cara, que os ricos adoitaban tela preparada, ad hoc, nunha caixiña traída ex professo do Quirinal. Acto seguido, ¡estelas de carballo á pira, un carro delas! Outros optaban pola inhumación, sistema tido por Cicerón, entre outros próceres, como o máis natural. ¿Satisfeito? Coido que non, que ti máis que investigador da Roma imperial estasme resultando un Torquemada, un inquisidor da Roma subseguinte, da papal.

Desentendinme daquela puntada, ¡unha puntada con todo o fío da lóxica!, e seguín no meu papel de alumno preguntón:

-Ti, en canto corpo corrupto, ¿estás soterrado? ¿Onde...?

-¡Naturalmente! Aí fóra, que eu, de monxa, nada; precisamente nese xardín, nas beiras do Miño, que por algo esa roseira da porta do servizo dá esas flores negras..., ¡de loito por min! O anónimo sepulcral, por unha banda; e logo isto de que non acepten o meu espírito, nin no Ceo nin nos infernos, moito me desgusta. Se algún día se arranxa este impedimento, isto do meu bautizo..., digamos, interruptus, daquela moito che agradecería que escribas un libriño coa miña historia, coa biografía deste prócer, cousa que me servirá de panteón múltiple, histórico, páxina por páxina, folla por folla ¡Daquela xa serei, plenamente, o Divino Servio Tulio Apicus! ¿Prométesmo? ¡Faino, por Xúpiter, que xa me encargarei de que te castigue se non o cumpres...!

(Interruptus. Neste caso foi interrompido pola morte física, súbita, do noso Centurión, do noso Tulio).

-¡Prometido! ¡Pero, chist! Cala e vaite ao apodyterium, que me chegan recendos de Chanel, do número cinco. ¿Non sabes que iso significa que a miña dona está saíndo do seu laboratorio persoal?

...

-¿Qué fas aquí, na piltra, así, engurrado coma un ourizo cacho? Se non baixamos cedo aos baños, despois xuntarásenos o almorzo co xantar.

Rifoume pola miña tardanza; pero fíxoo porque me quere ben, e por iso desexa perfeccionarme. Eu retruqueille, desagradecido, ¡mea culpa!, para facela rabiar un pouco, que iso é o sal dos matrimonios:

-¡E ti xúnta-lo Chanel co xofre das augas...! Muller, se baixas tan periposta, a esas mulleriñas da aldea entraralles un complexo enorme, ¡e iso non é caridade!

-Maridiño, se che funcionase a seseira daquela comprenderías que así contrarresto o cheiro das sulfuroso-carbonatadas. ¡Cuestión de sensibilidade, encanto; pero ti, de exquisiteces, cero!

¿Que me quedaba...? ¿Acaso escribir un libro sobre a exquisitez viril, tan verde aínda nesta cultura, na occidental? Por outra parte, aos “exquisitos”, tal que a eses que se poñen colonia, logo lles din que son da casca amarga.... Ben mo dixo meu avó: Rapaciño, se do mundo queres gozar, ti, oír, ver e calar! Chanteime:

-Terás razón, muller; terala..., coma sempre, que non hai rosas sen espiñas, ¡e por iso te aguanto, precisamente por iso, polo que tes de flor, cheiros incluídos!

-Tarde piaches, amantísimo esposo, -¡pero deume un bico!-, que eses ditos, eses refráns, tíñanseche que ocorrer antes, onte, para non perde-la aposta cos leoneses. ¡Encima de que veñen papa-la nosa auga, agora van larpa-los percebes, á conta do percebe!

-Muller, a culpa foi túa, -díxenllo baixiño, por suposto-, que tiras a pedra e escónde-la man. ¡Ti, si; ti, que tivéche-la mala idea de comer unha mariscada á conta dos bercianos...! ¡Ti es a que tiñas que concursar! Encima diso, presumes de ter siso... Rapaza, non tes siso; ¡nin moleira, nin case espeteira!; así que non estás á moda nun Lugo tan leiteiro, tan..., ¡ubérrimo!

Ela quedouse reflexiva, que sempre, ou case sempre, rumia o que vai dicir:

-Anda e cala, maridiño, que non hai mal que por ben non veña, que así décheslles o desquite. Si, de verdade, para que nos devolvan a honra aos galegos, ¡por aquilo da filla rexeitada...! En canto ao marisco non te quedes curto..., ¡para que vexan o rumbosa que é Galicia! Onde póña-la ola, que vaia a tapadeira...

-¡Muller, malditos refráns! ¡Como se estará rindo ese Tulio...! -Sen querer, que xa se sabe que da abundancia do corazón, fala a lingua, escapóuseme un fío do meu secreto.

-¿Quen é “ese Tulio”? Antes de falar pensa o que vas dicir, que ese señor do Bierzo chámase Pancracio; e a súa muller, ¡unha das máis sutís de cantas levo coñecidas!, Avelina. ¿Por certo, decátaste do mal que casan eses nomes?

-Pancracio, ou panceiro, dáme igual, ¡pero vaia tío nesa regueifa dos refráns...! ¡Parecíanos un coitadiño, e saíunos un cazurro de coidado!

Olloume con cara de poucos amigos, que sempre me corrixe así:

-Ti sempre con palabras choscas... ¿Que quere dicir iso de cazurro?

-¿Cazurro? Pois...; ¡pero, qué che vou dicir, se ti non sabes Historia! A cousa vén dunha vez que nos Ancares coincidiron, tras dun xabaril, un asturiano, un galego e un leonés. Os tres lle tiraban setas, máis ben de lonxe, pero todas daban nas uces, así que, cando o animaliño se quedou sen folgos, cando rebentou, daquela dixo o asturiano, presto a cobra-la peza: "¡Xebra, compadres! ¿Miúdo cazador son eu, non si, primo?". O leonés: "¡Serás fantoche; esta peza é miña!". Pero despois terzou o galego, con toda a retranca deste mundo: "¡Nin cazador nin cazurro, que vos estou apuntando co arco desde que empezastes coa leria...; así que, se non liscades, cada un á súa palloza, as pezas serán tres..., empezando por volos dous!". O preito quedou latexando nesa bisbarra fronteiriza, que por iso se xuntaron Tres Bispos, naquel monte, que aínda conserva o nome... ¡O que non se sabe é se foi para come-lo xabaril ou para poñe-los marcos desas chousas dos Ancares!

-Chico, que erudición tes..., ¡cando ninguén che replica! ¡Deus, qué cura, ou qué político, se perdeu en ti! -Mofouse, a cachón.

-¡Cala, muller, que ben sabes que a dialéctica, nos galegos, non é precisamente o noso forte! Daquela, como non temos dialéctica, precisamos da retranca.

-E ás veces, tamén, da tranca, ¿non é?

-¡Serás bruta...! ¿Ti, tamén; tamén ti, filla? -Escapóuseme esta alusión pedante.

-¡Oes, iso recórdame..., non sei qué, mais paréceme unha expresión romana, un algo daqueles augustos...!

-¡Cando llo conte ao Tulio, ao sobriño do tío Augusto...! Anda, anda, que vas ter que normalizarte, outra vez..., ¡aproveitando que estamos en Lugo!

De posto a portarme ben cos leoneses, insistinlles en que levásemos o noso auto, que así irían, os dous, máis atentos á excursión, á paisaxe urbana. A verdade é que eu levaba outras miras, conducindo por onde me fose máis conveniente, que Lugo é guapo, pero non todo se pode ensinar ás visitas..., ¡decorosamente! Chegados ao Barrio do Papatorio, que non darei máis datos para non incorrer en publicidade gratuíta, entramos en certo restaurante, que tampouco é cousa de facérlle-la rosca, ¡que eles cóbranas! Daquela seguín no meu papel de anfitrión obsequioso e rumboso:

-¡Subo para ver se teñen aí arriba, no sobrado, unhas mesas máis axeitadas, que por aquí, cerca da barra, hai tanta bulla coma nunha feira!

-Ese sobrado, como vostede lle chama, ¿ten saída de emerxencia? -Preguntoume daquela o leonés, Pancracio, todo precavido, xogando coas verbas.

-¿Como? -Escandaliceime visiblemente, ostentosamente, que non era para menos. Eu ben entendera, pois o que é mundoloxía non me falta, que meus anos de experiencia me custou coñece-lo próximo, fose ou non cliente.

A suave Avelina decatouse que non me pasaran desapercibidas aquelas segundas do seu home, así que se puxo a repenica-las campás:

-Coruñés, non lle estrañe esta pregunta do meu Pancracio, que en materia de incendios é moi previsor; ¡máis do que calquera desas compañías dos seguros!

-Ti, Avelina, ás veces pásaste de diplomática, que iso non viña ao caso. Pregunteille ao galego non porque tema un perigo de incendios, ¡aínda que, estando en Galicia, todo pode arder, menos, se acaso, as fontes!, senón pola remotísima probabilidade de que fuxa, el, antes de paga-la conta, esta conta común, a daquela aposta... Lémbrate que estes galegos son de dobre pechadura: ¡teñen tranca e retranca!

-En todo caso, sempre me quedaría con vostedes, de refén. -Á miña Verónica nunca lle gustaron os desconfiados; ¡farta deles, por esta vez sublevouse!

-¡Xa! Pero nós preferimos te-lo galego aquí, dese lado da mesa. ¡É unha cuestión de solvencia, que vostede, miña amiga, hoxe por hoxe non trae consigo aquela pulseira tan empeñable que levaba onte! -Obxectou a leonesa, aferrollándose ela mesma na mesma desconfianza do seu..., ¿cazurro?

-Aquí a miña cónxuxe adoece polas xoias, pero eu prefiro as portadoras, sobre todo se fan xogo co escaparate. -Aquel leonés o que é para galanteador valía pouco; basto nos falares. A súa..., ¿cónxuxe?, celouse, que ben as claras se lle notou.

-¡Pancracio, cariño, non sexas ligón, que estou presente!

-Ben te vexo vir, Avelina, pero, se me tes por previsor, non te estrañará que vaia mentalizándome, pouquiño a pouco..., ¡para cando esteas de corpo presente!

Era demasiado aguantar, así que lle zurrei coa dialéctica máis agresiva que se me ocorreu tratando de celalo, tamén a el:

-Este señor Pancracio saberá de refráns, que onte ben que me embarcou, pero de corpos, sexan presentes ou ausentes, moito que digamos non entende, que se entendido fose, teríaa a vostede a dieta de legumes para conservarlle esa cintura, ese van tan apertable, que así, daquela, non andaríamos de cheas aquí por Lugo, que estas esmorgas non son boas para a estética..., ¡nin para a saúde!

O Pancracio nin que dicir ten que xa estaba fóra de si:

-¡Mire, galego, non se evada do noso compromiso; e non me faga pensar mal, que estou escalamustrado...! Vostede suba, axiña, a ese poleiro, ou sobrado, ou como diaño se diga, e daquela reserve unha mesa, que por cada minuto que atrasemos a nosa comida, dous percebes, ¡a maiores, e seica van caros!

-¡Isto dimo agora, leonés da Ponferrada, case un mestizo de tres razas: ástur-galaico-leonés! ¡Agora, desde que me trampeou co asunto aquel da aposta...! Pero voulle facer caso, que nesta ocasión o refrán é inverso, ou sexa, que neste caso vale máis nunca que tarde. ¡Xa llo demostrarei...!

Cando volvín para xunto deles, arranxada a reserva da mesa..., ¡dun xeito imprevisto!, queixouse a miña Verónica:

-Demoraches moito, querido Gatte...

(O Pancracio, daquela, nun aparte, díxolle á súa Avelina: ¡Coidado coa xente de Lugo, que falan entre si noutra lingua, coma os arxinas...! ¡Algo traman!)

A miña dona non se deu por aludida, diplomática que é. (Xa o dixen antes).

-Meu querido Gatte, empecemos, que aquí o Pancracio e maila súa Avelina teñen unha boca que lles vai de orella a orella, ¡e despois, para mantelos, vas ter que firma-lo cheque desta factura coas dúas mans!

-Tranquila, amor, que por esta vez o cazurro fun eu. E vouche dá-la nova, a sorpresa: ¡Estamos invitados!

-¿Galego, é que fixo outra aposta...? -O Pancracio, de alarmado, botaba chispas.

-Fixen..., ¡un casoiro! Ao vélos aí arriba, nunha mesa do curro, tan collidiños da man, ofrecinme para dárlle-la comida, a cadanseu peteiro, tal e como fan os paxaros, cando a un, cando á outra, que así podían seguir entretidos cos seus arrolos. ¡Que xeneroso vos é o amor...! Resultou que non mo aceptaron, que me dixeron que niso do sobo ían tomarse un receso... O que si me pregaron foi que lles vaia de padriño, que andan escasos de tempo para buscar outro. Ante este compromiso, eu, que teño esta muller que é unha cirenea, ofrecinte de madriña, e fun tan oportuno niso, que ata me deron un bico. Non pensedes mal, que a noiva deume dous ou tres, ¡pero, dos sobrantes!

A miña dona celebrou que así fose; ¡afellas que lle gustou aquel compromiso!

-¡Con estes datos que dis, seguro que son o Parafuso e maila Madrasta; seguro que si! ¡Unha parella perfecta; algo maduros, pero aínda poden ter fillos!

-¡O mesmo opinamos nós; e que Deu-los bendiga! -Avelina, tras da miña, coma un eco, ¡para non ser menos!

-Pois, xa que teñen esa opinión, terana que rubricar no seu momento, que me permitín propoñelos, a vostedes, para testemuñas do casoiro...

-¡Iso está aceptado! ¿Cando é? -O leonés, feliz, cobizoso doutra chea, ¡das lucenses, que aí é nada!

-Pancraciño, non te precipites, que non trouxen a miña estola, aquela de visón; nin o bolso da serpe; nin o colar das perlas naturais, que só puxen as cultivadas. ¡Por non traer, nin trouxen a bajera de Guipoor!

Nunca tal dixese, que se irritou Pancracio, de puro machista:

-¡Daquela vas á voda en coiros, ou sen coiros, que tanto me dá, que estamos no verán...! -Pancracio, como bo leonés, decidido, rompeu e rachou tódolos impedimentos.

-¡Ben dito e ben feito, colega, que así de rotundos tiñamos que ser tódolos maridos; todos coma ti! ¿Pero, a onde van vostedes, tan á présa?

-¡Pois..., a felicita-los noivos, naturalmente! -Dixo Avelina, agatuñando polas escaleiras arriba, vaporosa coma unha nube.

-Señores, amodo, que como eles nos invitan a comer, ¡aos catro!, pedíronme que eu, que veño de porto de mar, e que por conseguinte son un bo coñecedor dos seus froitos, que encargue, aquí mesmo, o menú de hoxe, o dos seis, como para logo ese banquete do casamento. Pero hai outra cousa, que como os vin tan atafegados, amarteladiños, ofrecinlles que, entre nolos catro, regalarémoslles un bo refrixerador-conxelador; e daquela, como non hai tempo que perder, vostede, san Pancracio bendito e xeneroso, váiame firmando o seu cheque..., que eu encárgome desa compra; nun establecemento da miña confianza, por suposto, ¡para que llelo leven a Portomarín, hoxe mesmo, que teñen moito que arrefriar...!

-¡Vostede..., vostede o que ten é conto: quérese encargar diso da compra para que lle apunten a comisión; coma se o vise! -Chanceouse o Pancracio, desconfiado, feito un veciño.

-Cabaleiro ponferradino, eses pensamentos seus son propios dun vilán..., así que os considero non oídos. ¿Estamos? -Devolvinlle aquela ofensa.

El, o Pancracio, desesperábase:

-¡Señor, Señor, dúas veces, dúas; é moita retranca do diaño a deste home!

-¿Que dis, Pancracio, esconxúra-lo trono...?

-¡Avelina, que o noso signo é o nefasto, como dicían aqueles romanos, que sempre está onde estean os galegos, que por dúas veces nos deron..., iso, plantón! Lémbrate do que pasou coa nosa filla... Pero a miña vinganza vai ser soada, que cando calquera destes trapalleiros, cos que me topei neste Lugo tan complicado pase por aló, pola nosa Ponferrada, daquela heino tirar ao Sil! ¡Xúroo, por san Froilán, que é o único que temos en común cos de Lugo...; iso á parte da fronteira...; en Pedrafita, que conste!

-¿E vostede di iso de nós, co ben que os tratamos...? -Verónica sentíase defraudada deles, moito.

-¡Vostedes, si, e no balneario, tamén, pero aquel maldito, aquel paisano seu, aquel que quixo casar cunha moza..., de cinco pisos...; esa mala sombra...!

-¡Agora quen se tiña que enfadar co seu marido son eu! -Verónica, outra vez, atacando para defenderse, que isto de comer por unha aposta adoita te-los seus farrapos.

-¿Por qué, miña amiga? -Preguntou a leoa, digo, a leonesa, visiblemente intrigada.

-Pois..., polo que me rifou esta noite, por habelo metido naquela aposta estúpida, ¡cando eu ben sabía que el é máis ocorrente có seu home!

-Muller, o de hoxe non foi ocorrencia senón chiripa, que o meu ben apañado é; ¡máis có seu! -Repuxo Avelina, que seguía feita unha leoa; ¡sen gaiola, pero leoa!

Volvín a colle-la palabra, que quedaban certas cousas sen puntualizar:

-¿Chiripa; chiripa, din estes amigos? ¡Non tal! Foi cousa de madrugar, que a quen madruga, Deu-lo axuda. Vin saír, ben cedo, o auto do Parafuso, que deron a volta e colleron para Lugo. Despois busqueinos, todo por aquí, nos lugares axeitados, e tróuxenos a vostedes para cerca, sempre orientado polo coche deles, que está aparcado aí mesmo, diante da marisquería... ¿Todo iso, por qué, preguntaranse? ¡Ah! Simplemente por pura lóxica: Coidei que a ese viúvo, nos transos polos que está a pasar, convíñalle aparentar coa futura que é rico, e moi xeneroso. Por tanto, caro veciño, meu ilustre ponferradés, vostede gañaríame no refraneiro, pero eu ganeille en calculador, en lóxico...; ¡e tamén en contista! ¿Hai dúbidas diso?

Daquela estabamos en táboas, que o leonés tamén sabía defenderse:

-¡Non, que tamén me gaña en fardar..., co diñeiro do próximo, que esa comanda que están preparando non leva frío! Vaia parando, que con eses cartos eu vivo..., ¡un ano!

Volvín á carga, ferindo, ou tratando de facelo:

-¡Compadre, as augas do Miño sonlle máis mornas e máis cristalinas, máis espléndidas, cás do seu Sil!

-¡Pero as do Sil son máis frías, máis prudentes; eu diría, podentes, que con estas de Lugo, de tan mornas, ata os vellos andan saídos de moito nabo, séxase, co nabo grilado!

-¡O que queira..., se o di por vostede! Pero subamos ao sobrado, antes de que arrefríen eses rapaces..., ¡e se volvan atrás! -Insistín.

A Tentación bicounos a todos; a min, outra vez. Estaba radiante, receptiva, celeste, casadeira:

-Sodes tan estupendos, tan amables, que coa vosa colaboración e co voso afecto todo nos vai resultar fácil, ¡a pesares das nosas circunstancias! ¡Deu-vo-lo pague!

Pareceume que era o momento de adulalos:

-Ti non debes preocuparte, querida ovetense, que aquí este amigo éche un veterano en moitos oficios; xa cho demostrará..., ¡como é a súa obriga, que este home, aquí onde o ves, seguro que sabe utiliza-la augardente de Portomarín, e non precisamente nas queimadas! Se notases que lle falla esa chispa, esa augardente, daquela eu sei dun horto de nébeda, aí na Fervedoira... ¿Sabes para que serve a nébeda, sábelo?

Seguro que non o sabía, que ela saíu por outro lado:

-Séntome feliz porque son tan riquiños, os tres neñus...; xa me parece que os vou querer moitísimo, ¡coma unha segunda nai!

Insistín:

-Os rapaces deste amigo serán riquiños, tal e como dis, que non o dubido, pero a madrasta que levan tampouco é pobre, que á vista está. O malo é que se eu quedo viúvo, ¿haberá para daquela, nas Asturias, unhas femias das túas medidas? -Segundo como lle cravei os ollos, ela ben notou que lle estaba medindo, medindo e sopesando, coa mirada, a súa espeteira ubérrima, prometedora.

-¡Estis galegos..., todos unes pillíns! -Escostrexouse a Tentación coas cóxegas da súa coquetería, ben evidentes. Pola súa parte, a leonesa víase que mas tiña xuradas, e daquela foi a por min, sen piedade:

-¡É certo, que en aproveitados van diante nosa, e iso que somos leoneses, ou sexa, con certa fama nas Asturias, que o digo por experiencia...; ¡algunha delas recente!

Como eu tamén son cuco, cando se terza, preparei a retirada:

-Non parece que sexa propio expoñer nesta mesa unha cuestión de límites xeográficos, así que, voume..., ¡para encarga-la neveira! Suxiro que os noivos se queden aquí, un pouco máis, rezando, coas mans xuntiñas, que falla vos fará tal e como están as responsabilidade do fogar... E ti, miña dona, ¿non querías ensinarlles aos Pancracios o río Miño visto desde o Parque de Dona Rosalía..., para que lle tomen as medidas, e despois que o comparen co Sil?

O viúvo-noivo, todo inocente, sen decatarse, que nin sabía con qué bois araba:

-¡Por nós, conformes! Quedámonos aquí, meu amor, un pouquiño..., ¡facendo mans, mans e plans! Agora, ao saír, non se vos ocorra paga-la conta, que teño moitísimo gusto en recupera-lo IVE desta factura.

Peixe que pica, din na Coruña, que por algo é porto de mar, ¡sedela, canta queira! Despedinme, todo afable, feito un bisagras:

-Pois, por nolos catro, ben sabedes que vos desexamos tódolos gustos, todos, incluído ese do IVE, así que, niso da factura, ¡sen discusións!, que ese gusto é teu, xa que logo, querido portomariñeiro. Pero tede coidado cos vosos plans, e tamén co lume, que xa sabedes que os antigos sacábano fretando cousas axeitadas... ¡Cos tres anxos que tedes, por agora coido que o voso Ceo xa non é pequeno! ¿Que dis ti, noiva?

-¡Eu dareille unha neña, a maiores, que diso non ten; e fareino con gusto, que é como teñen mérito as cousas..., maiormente as cousas íntimas!

-Era de esperar, que estéril e asturiana..., ¡non riman! ¿É incompatible, non si, leonés?

O leonés non captou aquela indirecta, que nós, sabido é, falamos en si menor, en si pero non; pola súa parte, a miña dona, entre refráns e pullas, estaba trilando:

-¡Veña, marido, vaite, que para hoxe pelexaches dabondo co noso amigo, co Pancracio! Sempre che digo que non te metas en disquisicións de territorios, que por agora en España non temos un Senado federal..., ¡para arbitra-las liortas! Pero déixanos o auto, que o baixará Pancracio...

Era de lei obedecela:

-¡Certo, que tampouco temos tres bispos que nos fagan as paces, coma aqueles dos Ancares ástur-galaico-leoneses...!

Verónica foi tan inocente, que me puxo a guinda no pastel:

-Ademais sería un pecado quitarlles turistas aos de Lugo, tanta falta que lles fan para superar esta cultura láctea...; ¡primordialmente láctea!

-¡Iso, iso! -Dixeron ao unísono os forasteiros, maquinalmente, que tamén andaban nas lebres.

Daquela engadiu o Pancracio, con torpeza:

-Se eu mandase, a esta muller súa daríalle a Consellería de Turismo, ¡que vaia galega nisto da diplomacia!

Avelina arrombou as últimas velas:

-Pancracio, non volvamos ás andadas, que non están os tempos para divorcios, que a vida dun ceibe éche triste, e coas femias que andan por aí, tan guapas e tan lixeiras de roupa, faríasme un favor, ¡cousa que non espero de ti!

Daquela funme, ao raseiriño, entre divertido polas chanzas e meditabundo polos meus achares, polos de Tulio máis exactamente, camiño desa Porta do Carme que abre mesmo por sobre da Calzada Tuliense, que a compra da neveira xa a faría por teléfono... Iso de "tuliense" é unha inventada miña, aínda non rexistrada polo Concello de Lugo, atribuída por min en honor do meu Centurión e amigo, Servio Tulio Apicus, ¡xa que por esa parte foi derrotado por aquela oestrimnia, aquela das nádegas maxestosas...! ¿Como serían aquelas cachas, cómo; cómo de tentadoras, e máxime na pasarela dun horto...? Din en cavilar en todo iso e ben que requentei a miña cabeza. ¡En boa nos meteramos, tres días antes, simplemente por fuxir dos autos da nosa praia habitual! ¿Eu, de redentor dun romano, e a miña dona de casamenteira, e de diplomática, asemade, facéndolle-las honras a toda unha representación ástur-leonesa...? ¡Demasié; demasié para un simple mortal!

Aquela enchente do Lugo, intra muros, foi tan completa, ou máis ben, tan excesiva, que nin co zarandeo da Calzada puiden abaixala, así que optei por meterme na cama despois dunha ducha, a conciencia, que me desengraxou un tanto, os poros. Aos poucos veu, apareceu, a miña dona, moi adoneirada, que ela comportárase aló arriba con máis austeridade, e víase lixeira:

-¡Tes o coche ben aparcado, aí mesmo, diante desa fonte, da doce, así que por iso non te preocupes! Pero, ¿como é que te viñeches á cama antes da cea? ¡Non é propio en ti!

-¡Xa ves! Vosoutros acabades de chegar, ¿non?

-¡Estábase tan ben aló arriba, nas terrazas deses soportais...! ¡Bendito sexa Lugo, e quen o fundou tan ben fundado!

-A min pasoume parecido cos bares da Calzada, que os visitei todos, absolutamente todos, segundo ía baixando.

Obxectou:

-Estraño en ti, que sempre renegaches das tabernas...

-É que busquei antigüidades, ou mellor dito, unha restauración de certas antigüidades.

-¡Tamén! Pois vas apañado, que como moito, como moito, nun deses bares pode haber algunha botella de oito ou de dez anos; algunha que lles quedase tapada con outras máis recentes, nalgún curro dos estantes...

-Non é iso, muller; eu buscaba unha virxe..., que a precisa moitísimo un certo amigo..., ¡que non é igual que dicir un amigo certo!

Por falta de antecedentes, ela entendeu á súa maneira:

-¡Fixeches ben, que se non se promoven os casamentos esta xente das últimas xeracións anímase pouco; téñenlle medo á vida, e iso que nunca vivimos tan ben nos tempos pasados, con todo o que deles se diga!

-¿Dis que..., tan ben? -De verdade que non a entendera; ¡nin á viceversa!

-Amor, ás probas me remito, que xa viches cómo están os restaurantes e mailas cafeterías de Lugo..., ¡a pesares desta crise económica!

-¡Cariño, ti, sempre, polos outeiros!

Agora a despistada foi ela, Verónica:

-Parruliño, estás equivocado, que neses outeiros, tal que no Parque, non estivemos nin dez minutos, que aquilo está invadido das parellas...

-¿Logo, en qué quedamos?

-Non te entendo, así que me vou deitar, e de paso, rezar, antes de que me entre o sono. Prégoche que apágue-la túa lámpada, que traio os ollos choróns de tanto café..., ¡e de tanta emoción compartida!

-¿Compartida? ¿Dixeches, compartida? ¡Pero se non es a noiva, así que, non te fagas ilusións!

-Si, meu amor, pero case, que me emocionou ver como ese home refai a súa vida, e lles pon coidados aos seus meniños. ¡Deus aperta, pero non afoga!

-¿Apertar? ¡Uih, tratándose de parafusos..., ras, ata a mesma arandela, e menos mal que ela é fondona...!

-¡Xa estás cos teus pensamentos, sempre lixosos! Ela vai feliz ao matrimonio; ¡nótaselle!

-Feliz e quente, polos síntomas, pero mellor calarei, que xa vexo que te alporizas coas verdades. Nada, non me cabe dúbida de que neste mundo sáese adiante grazas ás tentacións. ¡Cando eu digo que estas augas termais son afrodisíacas..., e iso que cheiran ao xofre, ou precisamente por iso!

-Meu Señor Xesús Cristo, perdóalle, que este home é un vello verde..., ¡e con estas augas vai a peor, recrúa!

-¿Por qué, por dicir verdades? Oes, ¿a túa cea? ¿Ti tampouco...?

-Xa che dixen que andamos polas cafeterías, de petiscos... Por certo, ¡teño cousas que contarche, aristocráticas incluso, que este Luguiño é colosal, mesmo de película...!

Se mas contou ou non, saberao ela, que naquel intre caeu o sono por riba de min, tal que unha lousa. Nin sei tampouco se veu Tulio facerme a rolda nocturna... O que sei, por como espertei ao día seguinte, é que aquela noite prestoume mellor cás anteriores, que moito me relaxei; se cadra tamén foi desde que me afixen á cama hoteleira, abaldaquinada, que en Lugo, tamén niso da hostalería, son así de fastosos..., ¡de momento, ata que os invada a masificación turística!

-IV-

Os amenceres lucenses son ou non son: ou amence radiante, ou non amence, que iso queda ao arbitrio das brétemas, pero cando amence, ¡Deus!, daquela isto é a apoteose celestial, que non hai atmosfera máis nidia, nin máis saborosa, nin máis refulxente.

Brétemas á parte, o noso Lugo ten dúas estacións ben definidas polo cromatismo da paisaxe circundante: Cando o sol se topa cos nosos verdes, uns verdes negrísimos, daquela todo é luxuria fotosensible, que a luz retorna ao espazo despois de fecunda-la terra tinguindo a bóveda dun iris saturado de esmeraldas, ¡que resucita aos mortos e fai vibrar aos cegos! Mais, cando predominan os ocres, daquela fórmase un ambiente tan calmo, tan melodioso no seu acariciar das follas caducas, que mesmo acouga nos espíritos. Cómo non será a cousa, que introverte aos poetas, e mételles sentimentos puros, incluso aos esmorgueiros, aos noctívagos. Polo que respecta aos cheiros, que sabido é que cada lugar ten os seus, propios, específicos, predominantes, a min sempre me uliu esta chaira a sabugueiros en flor, ¡e non só polo San Xoán!

Neste día espertei perfectamente reconfortado; de todo; tan livián como se todos aqueles pesadelos e cansazos dos días anteriores mos quitasen cun guindastre. ¡Os baños estábanme sentando de marabilla! Naquela euforia botei de menos ao Tulio, que lle estaba collendo aprecio, así que lle fixen o conxuro correspondente:

-¡Ave, invictus (invencible), Servio Tulio Apicus! ¡Vén, axiña, acude presto!

Tan obediente foi que se apareceu coma un raio, coma quen prende un televisor:

-¿Que; algunha emerxencia, caro Oestrimnio?

-Ningunha; é simplemente que quería ensaiar se nos funciona a telepatía..., ¡aproveitando que a miña dona entrou nese baño!

-¡Ah! ¿Daquela, que plan tes para hoxe, meu inquisidor, meu aprendiz de sabio, meu turista folgado?

Non acertei a distinguir se con eses cualificativos me quixo cualificar, ou máis ben descualificar, pero nesta ocasión non lle tomei os piques, senón que lle dixen, coa mellor das miñas amabilidades:

-Diso tamén che quería falar, que hoxe levan aos bañistas de excursión, pícnic incluído, á Torre de Xiá, e se para daquela podo divorciarme, a tempo parcial se entende, aproveito este serán para falar contigo do Medulio..., ¡que xa me tarda!

-¿Non che interesa un repasiño desa excursión ás terras de Friol? ¡Sonche notables, e coa túa afección pola historia local...!

-Mira, ho, da casa-torre, pasando polo enigma de Bóveda, e todo iso, xa sei máis ou menos o que sabe o vulgo; ademais, dáme repelón ese feudalismo tétrico, ese que evocan aqueles muros da torre..., ¡por moito que a disfracen de Museo etnográfico! Se vou con eles, daquela tería que contarlles ás asturianas a traxedia dunha paisana súa, dona Catarina de San Tirso, muller daquel Vasco das Seixas, e non quero preitos cos veciños, que me chegou con aturar a ese leonés dos refráns... Como che digo, se consigo que a miña se anime a ir coa comparsa, daquela, nós, sen interferencias, dedicariámo-la tarde ao meu tema, que é máis suxestivo.

O Centurias tíñame ben cachado, que se puxo de proa:

-¿Que sabes ti dese enigma monumental de Bóveda ao que aludiches? ¡Logo me pareces un "cicerone" deses dos museos, que ás veces falan de oídas, e sempre de corrido!

Pero el tamén o fixo, que sen esperar pola miña resposta púxose a explicar, ex cathedra:

-A historia de Bóveda, a verdadeira, está inédita, que cha vou ofrecer de obsequio pola nosa amizade..., ¡se me prometes publicala así, ao pé da letra, sen desvirtua-los feitos!

-Prometido, que eu serei bromista, pero nas cousas históricas, sempre oficio coa seriedade dun sacerdote.

-¡Máis histórica que esta, imposible! Ese monumento, o de Bóveda, que ademais de votivo é funerario, foi construído, mandado construír se entende, polo propio Legado do César, aquel Paulo Fabio Máximo..., ¡para enterra-la súa Fornariña!

Desconcertoume polo inédito daquela nova, moitísimo:

-¿Quen foi esa da fornada...? ¿Acaso unha furcia, unha hetera...?

-¡En absoluto! Foi unha deusa, unha Afrodita, outra, tan doce coma os seus propios pasteis... ¿Nunca te preguntaches de onde vos vén esa tradición pasteleira aos de Lugo? ¿Nunca oíches dicir que en Lugo, todo Lugo, é un gran pastel...?

-¿Que dis, un confeito...? ¿Unha torta amurallada...? ¡Chato, déixate de anfiboloxías, que niso o Centurión sono eu, que esa arte é miña!

Aquel romano, termal e irredento, un narizotas coma seu tío, estaba en todo, sabía de todo, cunha sabenza de séculos obviamente. Dinlle máis cordel, engadindo:

-Pois, agora que o dis..., ¡orixe terá!

-Aí arriba, nese castro boscoso, no templo druídico, que estaba precisamente onde eu fixen construír a Torre Augustianea..., ¡a vergalladas, por suposto!, e desde a que, séculos despois, aquel cabaleiro, aquel Conde de Flammosos, aquel do bolo e do año, lles fixo aos mouros aquel envite famoso... Quero dicir, e digo, que daquela da nosa chegada, da nosa conquista, aquí tiñan por cacique ao señor Panceiro, un druída-panadeiro, tan fornido que, amais dos seus beberaxes específicos, amasaba el só todo o pan que comían aqueles castrexos. ¿E á que non sabes como o facía...?

-¿Pero, Tulio, que preguntas me fas? ¡Nin idea!

-¡Pois, amasado co leite e co mel destas terras, que iso é cousa fina! Ora ben, despois daquelas refregas da nosa ocupación, da romana por suposto, e para face-las paces, Panceiro invitou ao Fabio a unha cea das deste país, na que lles serviron, despois do pan, dos xabarís e dos cabritos, unha torta de mazás, feita con fariña amasada coa leite manteigosa das vacas do país e co mel das uces. Cousa fina, che digo, que impresionou ao Legado, tanto pola súa presentación como polo seu sabor. Nin nas Galias a melloraban, e iso que xa eran famosas as tortas de París; ¡as de Lutecia, quero dicir!

Sobra explicarche que o tal Paulo Fabio preguntou pola feitora de semellante exquisitez, e qué segunda sorpresa non se levaría aquel prócer cando lle trouxeron á Fornariña, ¡a propia Fornariña!, unha doncela delicada, címbrante coma un vimbio; con cara de mazá aspariega; de cabelos roibos, e cunha túnica de liño asalmonado.

Aquela foi a primeira das misses deste Lugo..., ¡e mira ti cantas non se crían neste país das leitugas! Despois daquela impresión, o Legado cesariano firmou as paces, definitivas, onde lle dixeron e da maneira que lle dixeron, sen discusión, nunha tésera de barro, que a coceu o propio Panceiro, estipulándose que a fraternidade hispano-romana quedaba representada polo matrimonio da Fornariña co noso Paulo Fabio...

A tal momento, o meu asombro non me cabía na cara:

-¿E foron felices, nesa conxunga inexperimentada, insondable, de dúas razas tan..., polarizadas?

-¿Que se foron felices? ¡Dous rolos! Tanto así, que o Fabio fixo traer un arquitecto de Alexandría, o máis famoso do mundo romano, ou sexa, de todo o mundo, dándolle a consigna de que tiña que facer esa bóveda á imitación da celeste, para apousenta-la súa moza. Os xardíns circundantes desa villula trazounos precisamente un oestrimnio, un Tal...; vaia, esquecinme, pero si me lembro que era da parte de Brigantium (O seo brigantino; máis ben pola parte de Betanzos). ¡Coido que con isto quedas imposto dese segredo bovedense, que foi, primeiro, unha vila residencial, e despois, mausoleo daqueles amantes tan insignes! ¿Que, como te quedaches, que nin me dás as grazas?

Quedei, si, en efecto, ¡dunha peza!, que miúdo descubrimento: ¡un asunto no que erraron tódolos arqueólogos que o visitaron!

-Querido Servio, querido Tulio, déixasme abraiado coa historia deses amores tan sublimes; tanto, que ben quixera saber algo máis deles. ¡Por favor, non regatees comigo!

-Pouco máis pasou, pois a Fornariña, despois de ensinarlles a facer aqueles doces ás mulleres dos Centurións, esposas e/ou noivas deles, en cousa de tres meses..., ¡zas, foise á cova!

-¿Daquela..., non lle prestou o casoiro...; profundaban demasiado?

-Entre as calores do forno e mailas dela, co Fabio sempre enriba, que era un tiarrón de oito arrobas... Despois de tanto suar, nunha visita que fixo aquí a Lugo bebeu desas augas xélidas do Castiñeiro, e daquela..., ¡unha bronquite, unha bronquite fenomenal, que a deixou sen folgos! Como aínda non se descubriran os antibióticos, palmou..., ¡aos tres días!

-Querido Centurias, agradézocho moito, afellas que si, pero temos que estar atentos por se sae dese baño a miña, a miña Fornariña, ¡que por certo, tamén fai cada torta, cada pan de relón..., coma trigo! Ti mereces o Ceo, pois ao teu lado Flavio Josefo...; así que che prometo non esquece-lo teu encargo; ¡vouno narrar ao pé da letra! Como ti mesmo dis, cun xuramento prestado, ¡per Jóvem! (Por Júpiter!).

-¡Si, si; promesas das túas, que es un lugués da diáspora...; quero dicir, descastado!

Capteille aquela indirecta:

-Oes, impaciente, que xa pasaron vinte séculos, e aínda que as mulleres seguen levando pendentes; o que xa non levan son tatuaxes co pedigree da tribo... Eu non me esquezo, che repito; e ti non o esquezas, tampouco, que as nosas virtudes son tres: ¡fe, esperanza e caridade! Pero agora, esfúmate, que volve a miña parenta, unha Fornariña de Rois, (Pol), ¡case nada!

.../...

Pasa a

AQUEL VERÁN EN LUGO (III)

Xosé María Gómez Vilabella