CONTOS PARA MOZOS DA TERCEIRA IDADE -I-

.

CONTOS PARA MOZOS

DA TERCEIRA IDADE

Teatro en Mosteiro.

Estase representando unha obra miña.

  

XOSÉ MARÍA GÓMEZ VILABELLA

¡Isto é cosmopolitismo!

A miña dona, que veu de Pol; un amigo, de Las Palmas,

(o máis aventureiro de cantos levo tido,

e Deus nos libre que lle dea por escribir a súa autobiografía,

que non a darei lido no que me quede de vida);

Pedro Paulo, de Sidi Ifni; Estrela, de Lugo;

eu, de Castroverde;

e os nenos, de Estrela, que son coruñeses.

-.-

 

Contido:

Foi a por lá...

Antes cae un mentireiro que un coxo

Onde haxa estoupidos…

Marketing de vangarda

Xusto de Gandoi

O Coxo de Rois

¿Cabo…? ¡Cabo dos outros!

A forxa de Penacoba

O vello que se namorou da criada do Cura

Polo mesmo…

O vello que se quedou xordo

O ermitán de Soutomerille

A substituta da Mestra

A vella do Mercedes

A trapeira de Parga

Pasou na ponte de Portomarín

Aquel rabino…

Daquela que os de Vilar de Mouros…

O catarino da praia de Foz

¿Conflitos sentimentais…?

Das penas de Barredo ás do inferno

Día de defuntos..., en Carnaval!

Viúvas alegres

O carboeiro da Marronda

As mozas de Eirón

O coche de Trigo

A anestesia de Landriz

O vello que arengaba ás cabras

De cando o patrimonio tiña amantes,

que agora todo nos dá igual!

Se a envexa fose tiña...

-.-

Foi a por lá…

¡Foi a por lá, e volveu tosquiado! Agora, que tanto se fala de corruptela ¡democrática, iso si!, acordeime daquel conto dun Secretario que se meteu a redentor..., e saíu crucificado!

No Pardo reinaba don Hermenegildo... “La Codorniz” cerrárana, ¡por un mes!, simplemente por dar o parte meteorolóxico daqueles días: “Reina un fresco general procedente del Noroeste de España”. E os Secretarios, xente algo preparada, iniciada en Dereito, levaban da súa man aos caciques locais, cegaratos eles, pero cun estómago a proba de bombas..., que dos bombardeos xurdiran! ¡Que cousas, que ata dá arrepío contalas, pero..., pasaron!

¿De verdade, pasaron? ¡Ou pasaron ou as soñei, pois, nalgunha que lles teño contada aos netos, eles ben que responderon:

-Avoíño, con nós non fagas literatura, pois iso que dis é imposible!

-¿O meu, o daqueles tempos da Ditadura, que a Ditabranda xa pasara, aquilo non, e isto que traen agora os periódicos, isto si? ¡Por algo din que apenas se vende prensa hoxe en día; claro, trae novas, relata chanchullos imposibles, incribles..., auténticos contos do Avó!

Eu, relata réfero! ¡Segundo mo contaron así o conto! Érase unha vez un Secretario excepcional... O problema está en que non estou seguro de que Municipio me dixeron que era...; algo de Rei, unha cousa así como Neira de Rei, pero, cos anos que xa teño, espero e pido desculpas pola miña amnesia.

Aqueles alcaldes, aqueles das alcaldadas, tan ben analizados no “Catecismo do labrego”, un libro excepcional, que me parece que é de Frei Marcos da Portela, foran a peor. ¿Pourquoi? ¡De porcos, nada, pois aquilo dos xamóns quedara obsoleto, desprezado! No franquismo, en certas mesas quero dicir, pasouse do porco ao marisco, así que as porcalladas foron a maiores, máis..., refinadas!

Unha das fontes de ¿aprovisionamento? ¿Dise así: aprovisionamento? Aquelas fontes, xa que logo, digo, manaban, dimanaban, da Comisaría General de Abastecimientos y Transportes: ¡Os “cupos” impostos ao labrego! Coa particularidade de que Frei Marcos xa morrera, e non había cristián que se atrevese a falar, e menos a escribir.

“Para, coño, que minto, equivócome”, que así dicía o señor Ramón do Escouredo: Houbo un, un tal Rivas... Se non era Rivas era algo parecido; “Arriba”, non, pois arriba era aquilo da Falange. O de menos é o nome, así que vou ao caso concreto..., ¡ata onde sei!

Aquel Alcalde..., ¡calquera, pois todos xuraban igual, ¡Polos Principios do Glorioso Movimiento Nacional!, elaboraba os cupos... Si, ao estilo de como se impoñía, aló antes, aquel imposto do “Consumo”, que era cobrado arbitrariamente, a ollo de bo cubeiro, quere dicirse, amigablemente: ¡canto máis amigo, menos consumo..., do de pagar, se entende!

Destes “cupos”, unha parte saía para Lugo, e a outra... ¿Como era aquilo do Guadiana, que nas Lagunas de Ruidera, evapórase? Pois cos “cupos” algo parecido! No caso do Concello de marras, seica, que así mo contaron, estas evaporacións non eran únicas, pois cando un alcalde abría a boca, non había manxar que chegase, fose en especie ou en cartos. Daquela Franco respondía unicamente “Ante Dos y la Historia”; e os alcaldes..., ante o Gobernador Civil, xa que eran os Pretores do Cónsul Supremo!

Contan que ao incorporarse o Secretario do meu conto, impoluto que ía, non quixo mancharse coas complicidades ambientais, e..., denunciou ante o Xulgado da 1ª Instancia ao seu Alcalde. ¡Boa a fixo, que lle deron ao péndulo en sentido contrario, así que o xulgado resultou sendo..., o propio Secretario! Atribuíronlle de todo, de todo menos o de queimar as fontes do Neira, que a iso non se atreveron!

-¿Avoíño, que pasou, logo, con Secretario?

-Pois...; daquela, no Ejército, un movemento era: “¡En su lugar, descanso!”, pero ao Secretario do conto saíulle de sentenza: “¡Descanse fóra, lonxe do seu lugar; expulsado do Corpo, a perpetuis!”. ¡Sorte que tivo en que se referisen ao Corpo dos Secretarios Municipais, porque en casos así, aos denunciantes, aos que pedían equidade e xustiza, de onde os expulsaban era do seu propio corpo, do físico..., fusilados! ¡A alma, -segundo eles-, para o inferno, e os corpos, na cuneta!

Despois deste relato, os meus nenos nunca me volveron a preguntar polo franquismo: ¡Son tan listos, que lles chegou con esta lección!

-.-

 

Antes cae un mentireiro que un coxo

Coñecín o caso, paradoxal, dun mentirán que, por selo, acabou en coxo! Non lembro a tal momento o seu nome, pero o que importa son os feitos, a ensinanza que deles se poda tirar; e logo que tamén se di que para conta-los pecados non se require amentar o pecador, que tampouco se lle din os nomes ao confesor, e mais adoita perdoar! Era un tío grandón, pero máis que por grande destacaba nas feiras de Castroverde por ser o único mozo que non vestía de pana, senón de…, pano inglés!

Seu pai, un coñecido usureiro da bisbarra, daqueles que prestaban cartos baixo a fórmula de “vendas con pacto de retro”, mandárao a Salamanca, de onde volveu con un don comprado a base de din, pois contaban que en vez de medir fincas dedicouse a medir mozas, pero iso non entra nesta historia: sendo castelás, alá elas, que abondo levan reinado, e sempre cos galegos por debaixo! O pergameo, que o tiña enmarcado na súa casa, nada máis entrar, para que llo visen os veciños, presentaba unhas letras grandes e coloradas que rezaban así: TÍTULO DE PERITO AGRIMENSOR.

-¿Iso, que é? –Preguntaban os veciños.

-En Castela din “Perito”, pero se dicides “Périto” tamén podo entender. O meu é tirar de cinta métrica para que as lexítimas curtas non abusen dos mellorados…

Aquela proposta gustou na bisbarra, ¡moito!, así que aos poucos de comezar a medir, non había morgado que non lle bicase os pés, que daquela aínda non coxeaba. O primeiro dos tropezos tívoo na Casa Grande do Fato, cando lle dixo o home da mellorada:

-Seica che encargou meu irmán face-las nosas partillas no lugar da Xesteira, pero nin se che ocorra usar a cinta que utilizaches aquí, nesta casa da miña muller, pois daquela vou a Lugo e traio catro, catro descoñecidos!

O Perito xuroulle que ía ser neutral, y con esa condición aceptárono. O que propuxera na Casa Grande, seguindo aquela receita que tan bo resultado lle estaba dando, foi que non lle cobraría un real á morgada, do peto propio, que lles ía facer o favor de medir por exceso as parcelas dos herdeiros, e así, dese xeito, o que el cobrase sairía exclusivamente do beneficio arrimado á da casa. ¡Isto non llo ensinaran en Salamanca, que o aprendeu pola súa conta lendo a historia dun italiano, un tal Machiavelli! Pero como Roma nunca pagou aos traidores, o home da morgada, o da propia beneficiada, foise da lingua, e…, sóubose na contorna! A partires diso aquel Perito, que xa mercara unha casa en Lugo, optou por cambiar de clientela, pero…, que se fai en Lugo sen cociñeira?

Tentou unha veciña que tiña sona de atender a cociña das casas ricas nas festas patronais, e propúxolle matrimonio:

-Se casas comigo, lévote para Lugo, de raíña e señora, que incluso te chamarán dona en vista de que o teño eu, don e din! Pero hai unha condición previa: na miña categoría só caso contigo se es virxe, e para iso tesmo que demostrar!

-¿Como, que eu diso do trapo das xitanas non entendo, nin teño quen mo faga?

-¡Fágocho eu, eu mesmo, esta noite! O día que estiven na túa casa facendo as partillas dos vosos vellos, observei que dormes no cuarto que dá á eira, e como tedes o costume de arrima-las escadas aos palleiros…

Coa noite pecha, o “Romeu” achegou unha daquelas escadas á ventá da moza, pola que trepou feito un galán; nin que dicir ten que ela abriulle a ventá tan pronto asomou por tras dos cristais, pero…, ¡houbo un pero: que a moza tiña tres irmáns varóns, e un deles, que tamén andaba ás mozas de noite, ao volver á casa viu a besta do Perito na horta, atada a unha maceira! Entrou na casa con sixilo, pola porta do curral, e díxolles aos irmáns:

-Imos atar o primeiro dos chanzos desa escaleira co trelo grande, e cando asome o fulano para baixar, desde que teña os pes asentados nela, tiramos do trelo…

-¿Para que? –Dixo o torpe dos irmáns, pois habendo tres é raro que fosen listos os tres.

-¡Pánfilo! A nós, postos por tras da porta do pendello da herba, non nos verá, así que, como a ese perito lle falta unha lección, a de medi-lo chan cos propios nafres, daquela tiramos do trelo…

Moito se fixo esperar a súa evacuación, a súa medición, que niso debía ser algo curto, pero, sobre da mañá, ¡zas! Da caída non só rompeu as nafres, senón que houbo que entaboarlle unha perna, labor que fixeron aqueles irmáns con sumo gusto. A irmá, que oíu os verros do seu Romeu, nin á ventá asomou! Tempo adiante casaron, máis ben por obra e graza daqueles irmáns, que ameazaron con medirlle as costelas ao Perito se tal non facía. Agora viven en Lugo, e seica comen do mellor pois o Maquiavelo, incapacitado para medir fincas, dedícase a mercar terras de señoritos absentes, que as mide a ollo, sen baixarse do auto, e despois revéndellelas aos labregos, pois estes, preocupados por xunta-los cartiños, o que menos pensan é na mensura das leiras. ¡Esnafrouse, esnafrárono seus propios cuñados, pero foi para mellorar pois agora, grazas á cociñeira, vive definitivamente da súa arte…, da de mentir sabendo a quen se pode mentir!

-.-

Onde haxa estoupidos...

Onde hai estoupidos é que amores ten habido. Mesmo así, con estas verbas, expresouse aquela muller naquel parladoiro que tivemos en Mallorca, no hotel Calma, de C´an Pastilla. Discutíase sobre violencia de xénero, e faciámolo calmos, sen ningún xénero de violencia, en boa harmonía, vellos e vellas, ou se o preferides noutra orde, vellas e vellos, pois a colocación dos sumandos non altera a suma.

Este relato non sei se presentalo como conto ou como lección de filosofía pois entendo que ten de todo. A min deixoume abraiado, que xa tiña oído aquilo de que a muller é estopa, e cando se lle arrima un misto, o demo sopra, pero non contaba coa sinceridade dunha femia tan sincera e tan imparcial que levantaba as saias das súas conxéneres para demostrarnos que non todas estaban limpas..., de culpa! Para que non se me teña por mentireiro, neste relato vouna deixar falar, a ela, só ela, e con todo, vaivos resultar incrible.

-Os homes sodes uns burros, todos, a feito. Se tal non fósedes, teriades sabido que o amor é unha prenda de quita e pon, e cando se quita, ou vola quitan, debiades sentirvos tan aliviados coma o burro que se queda sen albarda. ¿Querer a quen non quere, ou finxe querer sen querer…? ¡É a burremia meirande! ¿Que non era amor, que era unha albarda? ¡Fóra con ela, e san se acabou! Pero, non, non é así, pois o burro que se afai á albarda, despois non sabe vivir sen ela, e veña coucear! Ora ben, vou recoñecer que hai burremia de dúas clases pois a burra que suspira por un burro que non a merece, ben burra é!

...

-Agora que o dis... Iso tamén é certo, que non hai dous amores iguais, pero os principais son de dúas clases: o igualitario, tamén chamado recíproco; e logo está o estúpido, que é unilateral. Neste último caben dúas distincións ou diferenzas: o da leña verde, que é aquel que nos emperramos en acender a deshora, sen receptividade, cousa que non traerá máis que fume; e tamén hai outra cara, a da comenencia, que se logra á forza de sorrisos teatrais, pero de pasada a carantoña, cae o pano, e non precisamente o dos mocos!

...

-Tes razón niso de sospeitar que falo por experiencia. No meu caso, o del era un amor de falo, ou sexa, carnal, pero disfrazado cos seus piropos. Cando me decatei diso, abrinlle a porta da casa e díxenlle que fose petar na seguinte, que as veciñas igual eran tan parvas coma eu mesma, e así volvía a ter unha oportunidade.

...

-¡Nadiña! Non sufrín o máis mínimo, que xa digo que moita burremia é querer a quen non te quere desinteresadamente, igualitariamente. Pero niso as mulleres temos unha vantaxe que se torna en desvantaxe: Nosoutras sabemos utilizar a dialéctica, sabemos quedar ben diante da xente de fóra, mentres os burros, ademais de ornear, coucean! ¿Violencia de xénero? ¡Case todos acaban matándose despois de matar! ¿Queredes máis evidencia de que o burro, ademais de burro, é un animal?

...

-¿Que dis, que nunca, ou case nunca, se descubre ou evidencia se houbo provocación previa? En todo caso iso non sería unha atenuante, senón, e máis ben, unha agravante. ¿Provócante, e dáslle o cu para que te coucee? ¡Animal; sexas home ou muller, animal! O que cómpre nestes casos é fuxir, pois unha retirada a tempo, xa o din os militares, é unha vitoria.

...

Así estivemos non sei cantas horas, enleados no discurso daquela muller que tan ben discorría, pero cando se desfixo a panda para irnos ás habitacións respectivas máis dun opinou, pero fíxoo despois, na retagarda, ao covarde, pois con ela diante ben que calaron, calamos!

-Chamounos burros e quedouse curta, que algún dos nosos ata se namorou dela, pasando por alto que está afeita a solta-las bestas..., antes de que a pateen!

Calamos, volvemos a calar, eu tamén, que para min aquel tema era simple metafísica pois coa miña non teño problemas. Porén, algo aprendín: Que hai dous tipos de violencia, a mental e maila física. ¿Cal é máis efectiva? A mental debe ter moita forza xa que as súas vítimas non a resisten, e caen de inmediato na tentación de usar a física, a forza física, que é precisamente a dos burros!

-.-

 Marketing de vangarda

...

-¡Eureka, atopámolo! E, como din os franceses, n´est pas cher!

-Con ou sen crise, queda algo barato neste país das especulacións?

-A nós sempre nos foi ben cunha chave mestra que herdei de meu avó...

-¿Era ladrón de pisos...?

-¡Ao contrario, que me ensinou a mercalos! A chave é esta, por se vos ten utilidade: Compra a quen herdou, e nunca a quen comprou! Mercámosllo á Herdeira do Anuncio... ¿Non a coñecedes? Só lle falta saír na tele, que do demais..., nin o Alcalde da Coruña! Dada a vosa ignorancia, teremos que contárvolo a feito: A clave do seu marketing está nese anuncio que vén utilizando, sempre coas mesmas verbas. O que non sei é se o ten rexistrado...

Coincidimos con estes amigos un domingo á saída de Misa, estrañados de velos nunha parroquia que non era a da vivenda que lles coñecíamos, así que, despois deses bicos que substitúen actualmente aqueles apertóns de mans antigos, que só se dan aos inimigos, invitámolos no bar da esquina para tomar o vermú regulamentario. Tíñannos dito que buscaban un piso céntrico, céntrico e grande..., pero deixeino falar, que ben lles notamos que estaban eufóricos, e con ganas de facernos partícipes da súa ledicia.

...

-Hoxe pago eu, digo, nosoutros, ¡que estamos, que seguimos, a gananciais, que poucos debemos quedar deses! O choio deste piso, que volo sigo contando, merece unha celebración, así que, despois deste aperitivo, pagamos o almorzo, que de paso sérvenos para tomar posesión da zona, ¡pois con ninguén mellor que con vosoutros!

-¿Metícheste a político? -Coa miña sorpresa, foi o primeiro que se me ocorreu.

-¿A político...? ¡Non teño vocación de mandante, nin de mandante nin de mangante! ¡Pensei que me coñecías a fondo!

-¡Home...; é que, adulándonos da maneira...! Pero segue, que te interrompín. Iso do piso..., ¿non sería mellor ir a velo, e comemos despois...; digo, se queda cerca!

O piso era unha xoia, ¡como que o construíra aquel Promotor para vivenda propia! Os nosos amigos relataron o que nos faltaba por saber:

-Esa..., ¡nin sei como cualificala! O caso é que deu en poñer un anuncio, que casualmente téñoo aquí, recortado, que para nós vale tanto coma un cadro de Picasso: Promotor que te sentes só e desamparado, non vaias a unha Residencia. Coidareite eu, que aínda estou moza, e fareino tan só pola comida, expiando o mal que me portei co meu home, un colega teu, outro promotor, que o deixei acabarse nunha Residencia. Teléfono...

Tivo que mostrarnos aquel recorte, de un en un, porque, como Santo Tomás, sen telo nos dedos...! O resto da explicación déunolo ela, que estaba rabiando por encirrar:

-Esa..., esa dama..., esa monxa da caridade dos vellos, preséntase tan pronto como a chaman, e o primeiro que lles fai e pedirlles o diagnóstico do Médico: Se a enfermidade é terminal, quédase, e dá en bicar no vello... ¡Isto supoñémolo, que non o vimos! Aos poucos días chaman un Notario, e como non hai promotor que non teña acomodada a súa familia, por separados e independentes que estean sempre pode utilizar en beneficio da súa amante..., quero dicir, da súa amantísima coidadora, o terzo de libre disposición. Con estas obras de caridade, por moito que gaste en facerlles o enterro, quédalle unha millonada... Polo que nos dixo alguén que a coñece de cerca, leva cinco funerais, cinco pisos, en cuestión de cinco anos, e despois do óbito apresúrase a vendelos, esixindo, que tal fixo con nós, a metade en diñeiro negro; supoñemos que será para gastos do loito, pois, cinco días por cada un, non deixa de poñelo!

-En seda natural. -Puntualizou o marido. Os homes somos algo puntillosos, e así nos vai!

Nin que dicir ten que lles admitimos a factura do xantar, pois, a río revolto, ganancia de pescadores, que neste caso foron…, centolas! Eu pensaba que as monxas da Caridade levaban toucas, pero esta viúva dos pisos o que leva enriba son…, cartos; iso si, gañados con agarimo, pois acariñar aos vellos, un tras doutro, ten o seu mérito!

      -.-

Xusto de Gandoi

Daquela aínda existía a parede do cemiterio vello

Teño para min que xa houbo tanta xente boa que calquera día estoupa a terra co peso específico das ánimas santas, (as outras, as lixeiras, estarán no purgatorio, que como é un espazo de illamento, seguro que o puxo Deus illado, tal que nas lindes do Ceo), e se cadra xa nin pasamos deste milenio; o que está fisicamente probado é que non cabemos no Val de Josafat, así que tede por seguro que o Xuízo Final celebrarase noutra galaxia, seguramente na máis nova das Novas.

Un santo, un xusto, de tantos que levo coñecido, foi o señor Xusto de Gandoi, que ademais de ser de Montecubeiro tiña, e merecía, ese nome. Vouno referir como conto pois contalo doutro xeito implicaría facerlle unha censura a Roma por non telo canonizado..., aínda!

Fíxose famoso daquela que viñeron os comicios da República, termo que nunca deu entendido.

-¿Celebrar uns comicios para rematar co comicio dos caciques? ¿Estades de broma, ou que?

-¡Que si, Xusto; dáslle o teu voto ao meu xefe, metidiño nunha ola de barro, que el che regalará un bolo, e tamén un neto de viño!

-Os netos...; os netos daramos a filla, esa tan guapa, que casou para Bolaño. En canto ao bolo, máis adiantarei se cavo ao quinto neses montes de Cirio.

-Xusto, non sexas teimudo, que votar é un deber cívico.

-Non cho discuto, pero, daquela, dime, ¿como van dar un bolo de pantrigo, nas próximas, se unha xente traballadora coma min non se dedica a cava-los montes?

Pola festa do Santo, do San Cibrao, era Xusto o que andaba aos “votos”, aos “votos” dos “devotos”, no adro, e pedíaos con tanto interese que ninguén deixaba de solta-las pesetiñas, as poucas que había daquela. Cando daba con algún agarrado, dicíalle á orella, discretamente:

-¡Non me fagas tirar de navalla...! -E subindo a voz para que non pensasen mal os que por alí pasasen, engadía: -¡... que de hoxe para mañá hai tempo para todo!

Por un casual chegou a sabelo o párroco, pero Xusto, sempre xusto, deulle as súas razóns, con toda responsabilidade:

-Señor cura, o meu son falares de eficacia, aprendidos de vostede.

-¿Eu; eu, que?

-¿E logo vostede non se pasa o ano ameazándonos con iso do dies irae? Pois eu, que o coñezo ben, teño por seguro que nin vostede, nin Deus, nos queren no inferno; ¿ou si?

-Mira, Xusto, teño que dicir así porque..., ¡porque está no libro da Misa, carafio! Pero ti vai pensando en dicirlles outra cousa; calquera, con tal de que sexa boa.

Na festa do Santo do ano seguinte, ao saír a procesión, Xusto cambiou de ameaza:

-¡Se non me dás unha boa esmola, para culto e clero, vouche cantar o dies irae!

Polo medio houbo máis, moitas, pero a última que se soubo do señor Xusto foi que cando lle preguntaron na feira de Castroverde se daba moito leite aquela vaca, que a levara á venda co repocho de tres días, respondeu, mirando ao Ceo:

-Mire, señor, o leite desta vaca..., cousa seria! ¡Nin pregunte, pois, se llo digo non me crerá!

Desde aquel apuro deu en padecer; e desas, morreu. O señor cura responsoulle, como de costume, o seu dies irae. ¡Tempo perdido, pois aquel Xusto xa tivera o purgatorio en vida, comido polos remorsos de enganar ao comprador da vaca, un pobre máis pobre có propio Gandoi!

-.-

O Coxo de Rois

Fonte de Rois

Chamábase Diego, e se non fose pola coxeira, daría un excelente Cabo de Gastadores, de alto e fortachón que era, mais a valentía non sempre garda relación co tipo, nin co tipo nin coa musculatura. Eu cheguei a coñecelo, pero foi cando comecei a ir ás mozas a Rois, así que vai aló..., medio século, ou máis!

A primeira persoa que me falou do Coxo foi a muller do señor Severino, que era tía da miña rapaza, e adoitaba facer de Celestina cando me vía desorientado polo lugar adiante, desfilando pola estrada de Lugo e bebendo na fonte. As fontes sempre foron os foros dos lugares galegos, pero dábase a sorte, ¡para min, mala sorte!, de que meu sogro tiña a auga encanada na casa, así que nunca lle vin as fillas cunha sella na cabeza. Eu collera o costume de asubiar desde a estrada, metendo os dedos na boca para reforzar o chifre, pero en días malos acazapábanse tras da bilbaína, e daba igual que asubiase ou que o fixese un paporroibo. A tía, compasiva, como ía a miúdo coa sella, ao verme de lonxe desviaba pola eira de seu cuñado, e alertaba de que había mouros, mouros branquiños, na costa do Canaveiro.

-¿Xa lle dixo que hai mouros…? ¡Deus llo pague!

-Mira, ho, ten coidado con iso de amenta-la forca na casa do aforcado, que aquí en Rois quedounos mala experiencia dos mouros, particularmente das mouras.

-Señora Josefa…, -daquela, como aínda non me casara coa sobriña, non lle podía chamar “tía”, salvo que o fixese en mal sentido…, -cando pouse a sella dareille a explicación do meu dito, que mo contou un tarraconense, que de aló vén o meu apelido, o segundo… Mire, o caso é que cando saían os de Tarragona a pescar en alta mar, apetecíalles achegarse ás Baleares, que seica é un sitio de moita pesca. Neses casos o vixía do barco ía atento porque nas illas sempre houbo piratas, pero escondíanse para que os cataláns se achegasen, tal que para coller auga fresca…; parecido a vostede, nas súas sellas, que así a levaban para o barco. O perigo estaba en que os mouros das illas deseguida botaban ao mar os seus esquifes, e con eles pirateaban a pesca que tivesen recollida os cataláns. Cando había alarma, o vixía berraba: ¡Mouros na costa! ¿Expliqueillo ben?

-Si, ho, perfectamente, pois ademais de ser lista, non hai veciño que non me teña por tal! Pero os mouros de Rois sonche…, de Liñares! Contareicho. ¿Coñeces ao Coxo, ao señor Diego, ese que vive aí abaixo, nesa casiña que está xunto da de don Silvestre…?

Asentín, que si, que o coñecía, ¡co famoso que era!

-Está así por culpa dos mouros…; ou aínda sería máis exacto dicir que foi por culpa dunha moura, e iso que non o era, que se  o chega a ser, quéroche un conto!

-Pero, aquí nunca mouros houbo! Ese castro de aí adiante é celta, e despois repoboárono os romanos, acabando por vivir nel os suevos, que foron os que lle puxeron Rois a esta xunqueira…, como xermanos que eran!

Molestouse:

-¡Mira, ho, non me enfades, non me veñas con ensinos que me toleen, pois para Mestra chega coa sobriña, con esa que pretendes! Cando vaia ao teu Bergland, que ben sabes que aló temos parentes, daquela cóntasme as túas historias; pero mentres esteas aquí, carga coas nosas!

-Desculpe, que non pretendo ensinar, senón aprender, e para aprender uns dos outros cómpre comunicarse, así que retiro o dito, e paso a escoitar…, co agradable que se me fai oíla! –Aduleina.

-Agradable ou non, aguanta, que che vou dar unha historia de balde, e iso que merece poñela nun libro, e vendelo! A filla de don Silvestre, que se criou en Madrid, e por tanto é unha ilustrada, ademais de ilustre, díxolle ao Diego que nese castro habita unha familia de mouros, que o sabe ben porque unha leira das dúas que compoñen o interior do castro é deles, de don Silvestre…, e que a filla maior do mouro, unha moreniña tan preta coma o pote do caldo, adoita tomar baños de lúa nos días de lúa, que o fai para ver se lle clarea a pel. A intención de dona Paz era que ese Diego non se achegase ao castro porque tiña o costume de roubarlles canto dan de si esas árbores, que aí teñen abelás, landras, castañas, e incluso mazás e peras. Con esas advertencias tan diplomáticas, ese Diego nas noites escuras non iría, que non vería para enche-lo cesto, e nas de lúa estarían os mouros!

Co que non contaba dona Paz era coa tentación que sentía ese Diego polas mozas, así que a fixo boa! Noite de lúa, noite que se presentaba no castro atusmándolles ás fillas do mouro! Nisto, que o soubo a Virtudes de Liñares, que estaba polo Diego, pero Diego, habendo outras, nin caso! ¿Non me queres, co branca que son, e prefires esa moura? ¡Daquela espera que xa…! Unha noite desas a Virtudes tinguiuse co sarrio do forno, tanto as partes brancas coma as mouras, e aló se foi. Na muralla do castro quitouse a roupa de fóra, cubrindo a cabeza co velo de ir á Misa, e deu en pasear polos cómaros do castro. Cando asomou Diego, ela púxose a bailar unha especie de danza do ventre. ¡Fíxoa boa, pois tanto impresionou ao rapaz que, en vez de tirarse á moura, deu en recuar! Nisto oíuse unha voz de home, ¡a propia Virtudes, facendo de home!, que lle berraba: “¡Se me violas a filla, cápote!”. Pobre Diego, que na retirada rompeu unha perna ao salta-la parede da leira de Cordeiro, e custoulle traballo chegar á súa casa!

-¡As mazás saíronlle caras! –Foi canto se me ocorreu dicirlle á señora Josefa.

-¡Pois ti gárdate de meu cuñado, que se venta perigo tamén te fai recuar, para Montecubeiro, a cen!

Aínda hoxe non hai vez que pase por diante desa fonte de Rois que non me lembre do Coxo. ¡Que perigoso era, daquela, andar de mozas, e máxime de noite!

-.-

¿Cabo...? ¡Cabo dos outros!

Convento de dominicos de Montecubeiro.

Estado actual, deformado polas malas reformas.

As entidades naturais de Galicia, por séculos, foron e son as parroquias. Os concellos son un produto artificial, un amasado de parroquias, case sempre con pouco lévedo, con pouca lóxica en moitos casos. En canto á miña, por graza ou por culpa do seu convento de dominicos, non a houbo máis compacta, cos seus corenta lugares, que outros tantos non teñen nin tiveron moitos concellos de sona.

A Historia de Montecubeiro é tan importante que ten saído en pergameos, xa nas Crónicas daqueles Reis que lles deu pola sidrina, e por iso residían na parte oriental da vella Gallaecia; refírome en particular ao Rei Silo, que nos deixou a súa lembranza sanguinaria na fonte de Matahomes, aí en Cepomundín, e no seu correlativo Rego dos Ósos, ¡iso si, con acento!, Aínda temos ágrafos que non distinguen entre Historia e historias, e iso que se teñen por ilustres ilustrados, así que, para eles e por eles, aclararei que este caso non merece maiúsculas, pero conseguiu labazadas.

A xente de Montecubeiro sempre foi de armas tomar, ¡criáronse, criámonos, no monte!, e así o recolle e conserva o nome de varias casas marciais, entre elas, o Capitán de Maxide, e mailo da Laxe; o Tenente do Verducedo; o "Último de Filipinas", honor que mereceu e levou consigo o señor Manuel do Ferreiro, séxase Manuel Rielo Otero, dos Rielo de Rois e dos Otero de Paderne; etcétera. Pero tamén tivemos un Cabo, o do Albaredo, do que sempre dixo meu avó que estivera de Cabo..., cabo dos outros; porque non os había mellores!

Volvera da guerra todo fachendoso, dándolle á agulla e contando as súas bravatas polas casas onde cosía; tan bravas, que casou cunha morgada de familia con caseiros, fortíns que daquela non eran doados de tomar, por ex combatente que foses! Entre outras valentías, contaba que foi o predilecto dun Sarxento de patillas, que incluso o propuxera para unha cruz en mérito do que crucificaba á tropa, que a poñía firmes por menos de nada, maiormente se non andaban ben de ferro. ¡Claro, era xastre!

-¡Moito me ten apreciado, particularmente aquel mes no que estivo de Sarxento de Cociña, que ata me daba a chave da súa casa para que lle levase o pan, a mediodía, alí en Atvila, mentres el se ocupaba de que os arrestados lavasen pratos e perolas!

-¿Non tiña familia..., para que lle recollesen os chuscos? -Preguntoulle unha veciña desas que teñen frustrada a vocación de periodista. ¡Daquela non querían mulleres nos periódicos!

-A súa muller tiña unha verdureiría na praza, e aló comía un bocado para seguir vendendo pola tarde, ¿ou non sabedes que as verduras resécanse enseguida, e hai que darlles pasaporte? En canto á filla..., ¡cousa fina! Tiña uns xamóns meirandes cós da porca máis porca deste país!

-Claro; chusco vai e chusco vén, e mentres, os civís..., racionados!

-¡Que va! Era costureira, das mellores, e por iso, de estar sentada, medráronlle os xamóns..., tanto, que incluso lle baixou a vista..., pero tíñame a min..., para o que precisase!

Unha noite de verán, casualmente despois da malla, ardeulles o palleiro, ¡e menos mal que a meda de palenque xa estaba mallada! A culpa levárona os fautores do mesmo, acaso por non apagar as cabichas dos cigarros que lles proporcionara o "Cabo". Pero este malentendido durou pouco pois á media mañá presentouse unha parella de Civís, dos de Castroverde. Tan pronto os viu o "Cabo" deu en aplaudilos:

-¡Así se fai, que xa vexo que vides para levar presos os palleireiros...; uns desagradecidos, que nin se presentaron para apaga-lo lume!

Pero os gardas tiraron de esposas e..., prenderon ao Cabo!

-¡Estades equivocados; e ídesmas pagar, que eu son ex combatente!

-¡Iso dirasllo a teu sogro, ao Sarxento Huidobro, que están no cuartel, esperándote: el, e maila túa muller, coa criatura…!

-¡Menos chanzas, que os Carnavais están prohibidos!

Era certo; todo era certo: Enquisa vai e enquisa vén, aquel Sarxento localizara ao Cabo licenciado, e presentouse en Castroverde. Mentres a filla e maila neta durmían no propio cuartel, o Sarxento, de paisano, como bo militar inspeccionou o terreo antes de dá-la batalla. Dixéronlle que a casa do Cabo era a daquel palleiro tan grande...; acendeuse, primeiro el, e despois un misto, así que, riscou! Ao día seguinte, cando chegaron os números co Cabo detido, Huidobro, sen mediar palabra, deulle un par..., estilo Sarxento! Despois díxolle á filla:

-¡Tócache a ti; tócache devolverlle as caricias que che fixo, antes de que o mate, pois, se non casa contigo, quédanlle tres días!

-Meu Sarxento, miña Teresa, amodo, que ben te escarranchabas para que che enfiase a agulla... ¿Que culpa teño de que non saíses estéril? ¡Esas cousas dinse, pois, de sabelo, casaba contigo..., que fuches a primeira!

A rapaza:

-¡Mal cho podía dicir, pois, como xa estaba gorda, non notei que inchase! E despois, fúcheste sen despedir... Veña, mándalle recado ao Cura..., antes de que meu pai cumpra o prometido, que ben sabes que é de palabra, pero, de feitos, máis aínda!

-¡Muller, síntoo, pero..., sería bigamia!

Ante o imposible, Huidobro púxose os guantes, e iso que era verán. Deixando ao Cabo pouco menos que moribundo, como despedida chuspíronlle, e fóronse! ¡Volveron para Avila, que é o sitio das Teresas! Ao Cabo levárono para o Albaredo nun carro de vacas, e tan pronto se repuxo... billete para Bos Aires! Iso foi o que fixo, cambiar de aires, antes de que volvese o Sarxento coa tralla do cuartel! Na Parroquia díxose que non tardou en morrerlle a muller..., ¿lexítima?, a de Montecubeiro, ao parecer consecuencia daquel desgusto, que se lle parou o corazón. Entón o Cabo, que no fondo era honrado, ¡era de Montecubeiro!, mandou chamar á abulense, e casou con ela, por aló adiante, nas Américas, recoñecendo a filla. ¿O Sarxento...? Do Sarxento nunca máis se soubo; nin se soubo, nin ganas diso, que xa non eran os tempos da palmeta educativa!

-.-

A forxa de Penacoba

Totalmente en serio: O turismo rural en Galicia, pese ao seu desenrolo, segue sendo un fenómeno inédito, sorprendente, suxestivo, impresionante..., ¡con tal de sabe-lo optimizar! Aquí confesarei unha das miñas experiencias:

Cheguei a Rubián buscando a casa de Penacoba, da que me dixeran que se quedan encantos nalgún lugar deste mundo, alí estaban: aceas, unha ferrería, cabalos, comida exquisita, caseira, soidade paradisíaca, natureza suxestiva... Pero con iso das pistas e do mal sinaladas que están, ¡aínda!, onde aparecín foi na cabeceira desa parroquia, en Remesar.

-¿Quen é o patriarca deste lugar?

-¡Pois..., serao o vello sancristán, que ese sabe latín!

...

-¿E logo, señor, que referencias me dá da casa de Penacoba; servirá para recargar as pilas, que veño da Coruña, farto da bulla que meten aqueles trasnoitadores? ¡Só quero escoita-los paxaros!

-Nesa cova da Moura desde que non hai ferreiro todo é silencio..., ¡que demasiados percances ten habido nese lugar! O diabro tentounos para que reparasen a ferrería, e agora volverase a falar do mouro..., ¡do mouro e do seu ouro, un asunto que estaba esquecido!

Iso dos mouros, sexan ou non musulmáns, que case todos o son, cumpran ou non, a min lévame idea, que por algo pasei con eles, rodeado deles, dez anos da miña mocidade.

-¡Conte, señor; conte! ¿Que pasou con ese mouro...; se pode saberse, que o vexo vacilante?

-Mira, ho, dáme medo, afellas que si, pois agora que os curas non esconxuran, con esa xentiña..., ¡con esa non hai bromas!

Daquela circulaban as pesetas, aínda que non sobrasen, pero, de desesperado, sentinme farruco:

-Doulle mil pesos, cinco billetes de mil pesetas, se me conta esa historia, pero ten que ser enteira..., ¡que me sirva para poñela por escrito!

-Así, non; por escrito, non, que agora estou cobrando o Subsidio dos vellos, e non se deben facer traballos remunerados...

Dinlle palabra de historiador, que é unha verba nula pois, se tal fose e non o referise, deixaría de selo; e se non o era, trataríase da palabra dun ser inexistente. ¡Deus, aquel home era, e espero que o siga sendo pois rufo estaba, ou aparentaba, un auténtico patriarca, un relator daqueles da lareira, un memorión, dos poucos que quedan; aínda que so fose por esa virtude deberían estar incorporados á Xunta, formando ese corpo de Guías Rurais Eméritos polo que tanto, e tan inutilmente, levo clamado. Por fin decidiuse:

-A cousa empezou no lugar de Braganza, que xa é de Portugal. Aló nunca fun, mais polas referencias de meu pai, de cando ía ás segas a Castela, iso cae pola parte de Zamora... Aquel fulano, aquel mouro, xunto coa muller, unha tal Aixa, eran escravos do duque de Alburquerque, pero ao poñelos en servizo de súa prima, unha tal Inés de Castro, bautizáronos, precisamente nunha igrexa que lle dicían de San Vicente, nesa Braganza, o mesmo día no que casou, con moito secreto, o propio don Pedro de Portugal, con aquela Inés de Castro, que viña a ser deses Lemos de Monforte. Ao mouro puxéronlle Alves Al Fageme, que quere dicir, o Ferreiro da alma branca, e á súa muller pasárona de Aixa a Ana, acordándose da nai da Nosa Señora...

Eu, naquel intre, o que é polas ganas houbese feito tres cruces porque aquela sabenza nun simple sancristán tíñame asombrado, pero..., ¡non era cousa de interrompelo para non malgastar os mil pesos! O bo do señor seguiu, con máis coñecemento de causa do que teñen algúns guías turísticos profesionais:

-Cando El Rei don Sancho mandou mata-la nora, por culpa daquelas liortas que tiña cos de Alburquerque, que se confabularan co seu fillo a prol do Rei de Castela..., ¡resulta que estaba presente a moura Ana, unha testemuña perigosa!

-¡E fuxiron, claro! -Non puiden conterme por máis tempo.

-¿Como o sabe?

-Home, non, non o sei, pero se non fuxiron..., ¿que historia me vai contar vostede?

-Coidado, señor, cos seus falares, que eu non conto nada. ¡Refiro, e fágoo tal e como fixeron comigo meu pai, e mailo pai de meu pai, e mailo pai do pai de meu pai...! ¡Para contar están os contistas!

Calou, e quedei coas ganas de engadir: -¡E tamén os políticos...! Pero cos patriarcas non hai chanzas, nin debe habelas, así que agardei que soltase o aire, que lle pasase aquela rabecha, que por certo duroulle pouco, volvendo ao seu relato:

-Viñéronse polos montes, e de noite, claro, digo, polo escuro, aquí para Monforte, pero a familia da morta, a de dona Inés, digo, non se fiaba dos espías, dos traidores que puidese haber no seu castelo, así que lles deron en foro, aquí, nesta parroquia de Remesar, a casaría e mailas aceas da Pena da Cova. De día, o mouro traballaba no seu oficio, quere dicirse, de al fageme, quere dicirse, de ferreiro, e a muller, a moura, pasaba o día nas aceas, tan branca, tan enfariñada, que só o cura de Remesar, polas confesións, chegou a saber que era unha conversa. Aquel cura, que xa era vello, encomendouna ao seu sobriño, que tamén saíu cura, e con iso fíxolle sobriños á moura, en substitución do mouro, pois o pobre abondo facía con levanta-lo martelo da forxa; ¡nin sei cantos!

Agora atrevinme:

-¿Sobriños, ou fillos?

-Aquel cura, o cura que era sobriño doutro cura, chamáballes sobriños...; se cadra facíao así porque, tratándose dunha muiñeira, a saber se non a bailaba algún irmán del, pois os curas sempre nos chamaron irmáns a todos e cada un dos seus fregueses! Pero volvendo ao conto, quero dicir, á historia: Cando veu a liorta dos irmandiños..., ¡aí o ten, outros irmáns!, o tal Alfageme, que puxera o seu oficio por apelido, en vez de atenderlle á muller, que de aburrida non saía do confesionario, fíxose de ouro fabricándolles armas na súa forxa, así que vai ser cousa de cavar todo por alí, ao redor da casaría, que eses de agora, os da fonda, igual facían mellor negocio buscando enterramentos, do que logran dedicándose a esta moda do turismo rural.

Eu seguía coa boca aberta, esperando máis referencias daquel tesouro, pero o señor, que mo notou, espetoume en seco:

-Para mil pesos vai servido, pois algo do meu segredo lles terei que deixar aos netos para que sigan vendendo historias..., agora que todo se vende!

A indirecta resultoume tan directa que tiven que ir ao peto a por máis billetes para que aquel sancristán me ampliase un relato tan intrigante, pero, aquí e agora, tamén calarei, que me cómpre deixarlles aos netos canto sei daquel tesouro..., ¡xa que todo se vende!

-.-

 

O vello que se namorou da criada do Cura

¡Que listo era o noso Castelao para afirmar que os vellos non deben namorarse! Anticipouse ao seu tempo, que así lle foi ao pobre, pois non hai nada tan perigoso como ensinar ao que non sabe, por máis que sexa unha obra de misericordia. O problema do noso vello non só estivo no namoro senón, e tamén, nas circunstancias da moza. Pero anticiparei, para que non haxa reclamacións nin malos entendidos, que aquel cura xa se foi de viaxe, e non teño noticias de que resucitase.

O vello do caso, ademais de chamarse Nicasio, que seica quere dicir, vitorioso, foi un fracasado, un de tantos, que deixou pasar o sol pola porta, ano tras ano, pois ripáronlle os veciños tódalas mozas nas que puxo os seus ollos pitañosos, ¡e iso que era máis rico que todos eles xuntos! Niso da conquista das rapazas os cartos contan, contan e cóntanse, pero os trunfos sempre están nas cartas dos audaces, afouteza que non herdara o pobre Nicasio.

Rosiña rezaba o rosario con tanto sentimento que deixaba atrás ao propio cura, seu amo; pero como sempre o rezaba de xeonllos, o único que lle resaltaba era un cu ancho e ben mantido, circunstancia que fai pensar en que o desairado, Nicasio, namorouse máis ben dunha traseira. Coa obsesión de verlle algo máis, un bo día, que non resultou bo porque o sol, de tapado, aumentaba na sombra das saias da Rosa, fíxose o durmido no cómaro da horta do señor cura esperando que ela seguise sachando despois de botarlle o unto ao caldo. Efectivamente, de traballadora que era volveu ao choio para aproveitar aqueles minutos que faltaban para o xantar, pero asustouse ao ve-lo Nicasio cos ollos entornados, que ata pensou se non se caera da figueira roubándolle os figos ao señor cura.

-Nicasio, esperta, e lárgate, que teño que subir á figueira para apaña-los figos da sobremesa...

¡Que máis quixera Nicasio que tela arriba, pois a inclinación da sacha non era suficiente! Decidiuse e confesou, ¡coa Ama, que non co Cura!

-Rosiña, non te asustes, que non estou ferido, e menos aínda durmido. A miña enfermidade é que me namorei das túas saias..., e quero levalas para a miña casa..., antes de que o noso cura te suba aos altares, ou á cama..., pois del vas herdar ben menos que de min, que xa me coñeces!

A rapaza non contaba con semellante proposta, así que tardou en reaccionar, e fíxoo atropeladamente:

-Nicasio, para casar contigo teño que pedirlle permiso ao señor cura, que xa ves a miña situación..., e sería faltarlle se o deixo plantado, pois mellores cá min..., nin nesta parroquia nin nas outras!

Ela referíase, naturalmente, aos seus servizos de servidora, pero os celos son os celos, así que o pobre Nicasio desde aquel día non volveu á igrexa. Polo precepto pascual, o señor cura comentoulle á criada:

-Tenme desgustado ese Nicasio, tan bo fregués que era, e nin veu confesarse. Se o vou buscar, con isto do Concilio alegará liberdade de conciencia, así que tes que facerme o favor de falarlle ti, para ver se o volvemos ao curral.

A Ama, sempre fiel e devota, confesouse; ela, si:

-Señor cura, entendo que se cela con vostede, e por iso...

-Muller, nese caso, razón de máis para que o vaias buscar, e lle propoñas matrimonio, que eu despídote con mil amores, pois a min outra non me vai faltar..., e ben sabes que Nicasio non tivo sorte coas mulleres. ¡É unha obra de caridade!

De casados, algún día, nalgún sitio, a señora Rosa contou, como loanza daquel cura, o desprendido que fora no seu caso, o bo corazón daquel célibe, lamentando que non deixasen casar aos curas mentres que ningunha lei, nin divina nin humana, impide os casoiros dos vellos verdes. Os oíntes ríronse, a cachón, pero aquela Rosa empezou a murcharse, desenganada de que o mundo fose tan cruel cos que mellor se portan.

-.-

Polo mesmo...

“Polo mesmo..., e pola nai que o pariu!”. Este conto tampouco debe ser conto xa que mo contou o señor Afonso da Cordeira, enterrador da miña parroquia, e por tanto, un home cabal, que tomaba a vida en serio e non lle daba á morte máis importancia da que ten, ¡un transo da vida triste á vida alegre!

-E logo, Afonso, ¿que hai de novo no cemiterio?

-Se dixeras que hai de vello, daquela atinabas. Esa maldita vella, que entra para dentro ao menor descoido, que ata vou ter que bota-la chave cada vez que veño rega-las roseiras...

-Acaba de saír a señora Manuela da Eirexe. ¿Non será ela...?

-¡Deus che conserve a vista! O caso é que desde que se lle foi o fillo para a División Azul non se cansa de peidarlle á ánima do home que llo fixo, unha noite de xeada... Deixouno achegarse de máis, e desde que se quentaron, se te vin non me lembro! Agora é o fillo o que está aterecido nesa xeada de Rusia, e Manuela acórdase de que, se non fose por aquel langrán, non habería tal fillo, nin ela tería que arrepentirse. Entra aí, e vai directamente á súa cova, onde levanta a saia e zóscalle todo o aire podre que leva consigo, que debe ser moito xa que tanto soa. ¡Rapaciño, este é un mundo de consecuencias, e quen sementa ventos, recolle tempestades! Aquel home desprezouna, tiroulle un peido, e agora esta muller desaira, víngase, facendo o mesmo coa ánima do defunto, que así atízalle, sópralle, ao lume do seu purgatorio!

-Señor Afonso, unha pregunta que lle fago, a vostede que tanto sabe da vida dos mortos, ¿iso, eses peidos da Manuela, poden molestar ao ingrato galán, súa nai incluída, que está soterrada na mesma cova? –Foi o que se me ocorreu preguntarlle.

Antes de contestarme meditouno engorde, como bo filósofo que era, ademais de teólogo:

-Mira, rapaz, teño para min que non hai vinganzas axeitadas, que todas rematan mal. Esa muller vai perder o preito porque, cos seus cheiros, tanto a ánima do pai do seu fillo, como a de súa avoa, fartaranse deste cemiterio, e pedirán un traslado de cárcere, co que Deus apiadarase deles, e daralles amnistía levándoos, xa, para o Ceo, para o definitivo. E logo que diso da División Azul aquel rapaz non tivo culpa, que foi toda do fillo por crerse aquilo de Serrano Súñer de que Rusia era culpable da morte de Primo de Rivera... ¡Antes de ir a preito hai que medi-las forzas, e a quen lle sobre o aire, que suba a Monciro, pois ese monte está visto que nunca se apeará de onde está! Diso dos fillos bravos nunca terá a culpa súa avoa senón o diabro, que as goza no quente, que por algo adoita irse ao inferno cando se cansa da terra.

Non entendín nada, ou pouco, pero desde aquela sempre tiven dó dos nichos abandonados, desprezados, e tamén dos fillos bravos, que se o son é por culpa do diabro que os fai, de tanto que lle gusta o quente!

-.-

 

O vello que se quedou xordo

Audiófonos

Chamábase Manuel, pero o nome do seu lugar non o direi por se non lle gusta á súa descendencia que descubra un segredo de familia. Vinme co señor de casualidade, un día que pasei pola súa parroquia e ocorréuseme oír Misa de mañá para ter a tarde libre. Baixei do coche, alí mesmo, no adro, e mirei en redor por se había alguén a quen preguntarlle polo horario.

Este home, sentado detrás dese cruceiro..., moito se parece ao xateiro Manuel, aquel que lle mercaba as crías a meu sogro! Isto pensei, e achegueime un pouco máis para asegurarme, pero non demasiado para non interrompelo, pois, a xulgar polo seu murmurio, estaba rezando. Nun intre en que me pareceu prudente faleille:

-¡Señor Manuel, ditosos os ollos..., pois levaba anos, moitos, sen velo!

Levantouse e deume a man, unha cortesía que non era habitual nos xateiros de entón; despois sinalou a súa orella:

-Grazas a Deus estouche xordo, así que terás que irte, ou berrarme; ¡escolle!

-¿Dálle grazas a Deus por quedar xordo? ¡Debe ser o único...!

-Mira, ho, como falta cerca dunha hora para a Misa, pois o Cura desta parroquia fíxose ambulante, coma os xateiros, e vai de feira en feira, de parroquia en parroquia, se che interesa podo contarche a miña peripecia...

-Señor, vostede sabe que sempre o apreciei, que meu sogro dicía de vostede que era o único xateiro honrado, pero teña coidado co que di, pois afirman que tras dos cruceiros é onde se pon o diabro..., por se pasa alguén sen persignarse! –Máis que dicirlle, berreille.

Medio se riu:

-Aquí tomo o sol, ata as doce, que nese momento deixa de haber sombras. -E púxose a cantaruxar a Negra Sombra.

Este home non debe rexer, -pensei para min-, pero como é unha obra de misericordia escoitar ao solitario, seguín con el, máis que falándolle, berrando; iso si, cortesmente:

-E logo, ¿xa non anda aos xatos?

-¿Xatos? ¡Téñoos na casa, ben bravos por certo, así que fuxo deles canto podo! Mira o que é a vida: de mozo íame da casa para que tivesen pan a muller e mailos seis fillos. ¡Media ducia, que me levou dez anos facelos, e vinte ou trinta darlles carreira; e despois, casalos; e darlles a entrada dos pisos...; etcétera, etcétera!

-¿Todos con carreira, fillos e fillas? ¡Hai logo...!

-Nunca tal fixera, que agora, de postos no cabalo de Santiago, deron en cearme, en chamarme inculto, en apartarse de min, muller incluída, que tamén deu en poñerse de parte deles, botándome en cara que nunca teño razón, que me fixen un bruto de tanto porfiar cos labregos!

Ocorréuseme consolalo, e foi peor:

-Pero detrás dos fillos veñen os netos, que adoitan ser a meirande ledicia dos avós...

-¿Os netos? Só me visitan, só se deixan ver, a comezos de mes...; casualmente desde que cobro a pensión!

-Terán os seus estudos, as súas ocupacións, que os tempos actuais trouxeron moita competencia; se cadra máis da que tiñan vostedes, os xateiros, así que dóase deles, e non os censure. Confórmese con que lle dediquen os fins de semana...

-¿Os fins da semana? ¡Estás máis xordo cá min…! ¿Non che digo que só veñen pola renda, polos quintos, unha vez ao mes, que nin que fosen aqueles señores do castelo! E grazas a Deus que fun perdendo oído...!

Permitinme darlle un consello:

-Dos cartos da pensión procure reservar algo, e compre un trebello deses de poñer na orella, un audiófono, tamén chamado, audífono, que os hai case perfectos, dunha audición excelente.

-¿Un aparello? ¡Xa o teño! -E sacou do peto un móbil.

-Señor Manuel, iso é para falar...

-¡Claro que é para falar, pois para iso mo comprou a muller, argumentando que é unha vergoña que ande falando polos camiños, eu só! Ela pretende que, cando teña ganas de falar con alguén, ou de algo, tire de aparello, pero, ¿con quen vou falar se todos teñen présa, que ti es o único que se parou a saudarme?

-Non é mérito en min...; ¡aínda que me vexa mozo, estoulle xubilado!

-¡Carafio! Xubilada tamén está a miña muller, pero esa estao..., das súas regras! En vez de falar comigo, vaise á perruquería, que é o parladoiro de hoxe en día..., agora que non hai novenas, nin misións, nin fiadeiros, nin sellas na fonte..., ¡nin ganas de tratarse con quen máis o necesita, que somos os vellos!

Nisto presentouse o auto do crego, a cen, que é o que usan mentres o bispo non lles proporcione un helicóptero para atender as súas dez ou doce parroquias, e pasamos á igrexa. Eu, para darlle grazas a Deus por ter outra historia para os meus libros; e o señor Manuel seguro, seguro, que o fixo para insistirlle a Deus no seu agradecemento..., por haberlle proporcionado aquela xordeira tan oportuna!

-.-

 

   

O ermitán de Soutomerille

Esta é a igrexa de Soutomerille, a nova, a enésima, pois pasou por varias reconstrucións, que non restauracións. A inicial era unha cachopa co tellado de palla, que daquela, como neste souto comezaban os trigais do Chamoso, cunhas cantas táboas fendidas coa bros, uns feixes de palla, e unhas atumes de salgueiro, amén dunha cruz de carballo, ¡santuario!

Claro que iso de “santuario” non significa que fosen santos os ermitáns, senón que trataban de selo compracendo a Deus, ao Santo dos Santos. Un daqueles ermitáns confiaba a súa santificación ao labor de protexer aos peregrinos que viñan da parte de Asturias, Camiño de Santiago; agardaba por eles no actual Vilabade, onde aínda non había franciscanos, e por conseguinte, tampouco abades, senón outros ermitáns, por certo ben avidos cos do Souto Marelo, que é como lle chamaban os ignaros, daquela, ao Souto do Camiño.

En certa ocasión díxolle un colega, dos de Vilabade:

-Esta moza quedou orfa aló atrás, que lle morreu seu pai ao pasar polo Burón, pero ela, despois de enterralo, seguiu andando, precisamente en memoria do seu proxenitor, que a levaba para ofrendarlla a Santiago, para face-lo seu noviciado de monxa ao servizo da catedral do Apóstolo. Disto dedúcese que é virxe, que vai virxe, así que non te tente o demo con pensamentos impuros. Acompáñaa desde aquí a Lugo, que alí debes presentarlla ao bispo para que lle busque un protector que a leve e a protexa no seguinte tramo do Camiño. ¡Xúramo!

E xuroullo, cruzando os dedos, que é como se xuraba daquela. Pero nisto veu o diabro, e aínda ben non chegaran a Soutomerille, ao pasar por Moreira, Satanás díxolle ao ermitán:

-Aquí teñen estas moreiras para os vermes, e fabrican seda, así que o mellor que podes facer pola rapaza é mercarlle un vestido e unha cofia…, para que sexa a noviza máis elegante de Santiago, que ben o merece polo guapa que é!

O ermitán tirou de marabedís e fíxolle a compra, pero…! O pero estivo no agradecemento da rapaza que, sen encomendarse a Deus nin ao diabro, deulle as grazas cun bico na meixela. O ermitán, pícaro el, torceu a cara e o bico foi parar…, a sitio perigoso! Do bico pasaron a maiores en vista das soidades do Camiño… Que estaban sos era o que pensaban aqueles rapaces, sen decatarse de que os acompañaban os seus anxos da garda, os respectivos, así  que os anxos, escandalizados, pedíronlle a Deus que lles mandase un can doente para facerlles un escarmento aos rapaces.

O can veu, apareceu, doente e fero, tanto, que lle arrincou ao pecador, dun bocado, as súas partes pecadentas, e con iso…, morreu no sitio, desangrado! A rapaciña, no seu pánico acudiu ás casas máis próximas en petición de socorro, pero deuse o casual de que alí todo eran cas, en cada casa o seu, ou máis aínda, que lle deron en ladrar. A rapaza morreu alí mesmo, diante das casas, un pouco polos remorsos, e outro tanto polo medo que colleu. Desde entón, desde aquel episodio, quedoulle ao lugar un nome evocador, o de Vilar dos Cas.

-.-

A substituta da Mestra

Aquela mestra de Bóveda non era a mestra de Bóveda senón unha estudante substituta pois a titular quedárase en Lugo preparando unhas oposicións, ¡pero era igual pois diso non se decatou nin o Alcalde ao darlle posesión! E os cativos, tampouco, que ademais, dese xeito, tiveron escola seguida. Quen o sabía era o noivo da mestra substituta, que quixo vela en funcións, e aló se foi, pasando polo purgatorio dese túnel do Oural.

-¡A ver, paisano, cerre esa ventanilla, que o fogueiro está atizando con leña verde!

-¡Máis verde estás ti, rapaz; como se nota que nunca queimaches terróns!

-Non; iso non, -respondeulle o rapaz, completamente sincero-, que aló na casa quéimaos o caseiro. Pero eu, mentres, estiven queimando as cellas, aí en Lugo, para chegar a bacharel, que deste xeito, algún día, serei avogado, e defenderei aos caseiros en contra dos amos, pois para daquela non precisarei deles!

-¿Rapaz, iso será de balde?

-De balde, non, que de balde non andan nin os xenerais, e iso que xuraron defende-la Patria, que é máis, bastante máis, cá mellor casaría de calquera lugar!

O señor quedouse pensativo, dubidando entre se dicilo ou non, pero a súa franqueza puido coa prudencia:

-¡Pobres caseiros, que desa maneira terán dous amos!

O rapaz, célere coma unha chispa:

-¡Pero un deles será letrado!

-¡Cómate nunca o demo...; ti farás un bo avogado!

-¿Parécello?

-¡Quen é capaz de retorcer os feitos antes de que ocorran, bo avogado será! Tesme que deixar o teu nome e mailo enderezo, que quero ser o primeiro dos teus clientes.

-¡O que é por min, pode empezar a consultarme!

-Entón, aí vai: ¿Que che parece que podo facer cunha mestra que non é mestra, que para na miña casa, aí en Bóveda, máis mestra cá mestra que nos asignaron pois a outra nin sequera veu para tomar posesión; e logo que lles dá pasantías aos meus fillos, só pola mantenza? ¿Coidas que iso é legal? ¿Non sería cousa de denunciar ao alcalde, tal que por encubrimento? Matinei niso, pero aínda non me decidín pois corro o risco de que queden os meus fillos sen escolar este inverno, que a estas alturas do curso xa non mandan outra, e menos aínda unha mestra que sexa mestra!

O futuro avogado:

-Oia, paisano, polo que explica, vostede lévase mal co alcalde...; ¿e non habería outra forma de fodelo sen prexudicar aos seus fillos?

-Dimo ti, que eu vou de cliente.

-Pois, mire, o meu parecer é que trate ben á mestra, aínda que non sexa mestra, e que incluso lle faga un agasallo, de cando en vez, pois dese xeito, algún día, algún dos seus fillos chegará a Alcalde, mentres os fillos do actual chegarán..., ¡como moito, a fogueiros deste maldito tren!

-¡Ben falado, rapaz! Daquela toma estes cinco pesos...

-¿Como é iso?

-Son para que sigas viaxe, e comas en Monforte, que eu non penso invitarte á miña casa..., para que non entreteñas á mestra, que así daralles pasantías aos meus fillos desde que saian da escola!

...

Aquel estudante a avogado non deu chegado, pero a policía si, e sempre lle andou na cabeza a listura daquel labrego, daquel Alcalde, que lle descubriu o noivo a unha mestra que non era mestra! Así mo referiu, precisamente no coche - bar do tren, que agora é un Talgo, camiño de Madrid, cando pasamos por aquel túnel, que sigue sendo interminable, do Oural. Con aquela experiencia tamén pasei unha semana matinando: ¿Por que haberá policías que deberan ser labregos, e á viceversa?

-.-

 

A vella do Mercedes

Contáronmo como certo nun enterro, así que o darei por verídico posto e suposto que se hai algo certo e verdadeiro son os enterros. ¿Quen ousaría mentir, nin mentir nin chufar, en semellantes circunstancias?

Avisáronme do falecemento do sogro dun bo amigo, en Lugo, pero que o levaban á parroquia de procedencia por iso de que alí xa enterraran á súa dona. A morte en Lugo non é calquera cousa pois as funerarias, emulando ás de Bos Aires, dispoñen dun repertorio excelente, que facilita a viaxe de ultratumba, comezando polas necrolóxicas e rematando polas coroas. Ás veces incluso poñen o alcume da casa, por feo que sexa, para que non haxa extravío, complementándoo cun servizo de buses para que os amigos podan ir e volver comodamente. ¡Así o único que non retorna é o defunto!

Como fun desde Coruña, pareceume que era un abuso deixar en Lugo o auto, restándolles unha praza aos turistas dos buses. Situeime á zaga da caravana, e con iso, ¡tira millas! Pola estrada adiante, xa próximos á parroquia do finado, observei un velliño que ía andando coa máxima velocidade que lle permitían os seus pulmóns, sopra que te soprarás. Folga dicir que eses buses levan un programa de paradas, e por tanto non se deteñen noutras, nin que lles fagan o sinal de stop. Doínme do vello, parei, e díxenlle pola ventá:

-¡Oia, señor, con esa présa non vai chegar vivo ao cemiterio!

-¡Se me entretén, menos chegarei!

Así confirmei que, en efecto, para aló ía; abrinlle a porta e púxenlle o cinto, pero sen máis parola porque ben lle notei que precisaba serenarse, ¡máis que falar! Despois dun repouso foi o paisano quen falou para darme as grazas:

-O seu non é un Mercedes coma o que lle puxeron ao señor Ramón, pero eu prefiro ir neste, ¡que non leva coroas!

Facéndome o parvo, ¡máis do que o sexa!, dinme por ignorante:

-Non sabía que Ramón tivese un Mercedes... ¡Será da filla!

O paisano olloume de esguello, como con mofa, e tiven que explicarme:

-Trátome co fillo, pero o auto do meu amigo úsao de taxi... O Mercedes a que vostede se refire será logo da filla, que seica é Mestra, pero casou cun promotor deses que fabrican gaiolas de corenta metros..., para que os noivos non se esparexen pola casa, para que vivan apertadiños!

A miña broma non lle fixo graza, así que se puxo serio, como con ganas de darme unha lección:

-Vexo que vostede, aínda que pola matrícula vén da Coruña, o que é de enterros sabe pouco. O Mercedes é da funeraria, e serve para darlles aos pobres o consolo de sentirse ricos..., ¡aínda que sexa por última vez! Mire, como nos falta media legua, e de algo temos que falar, voulle referir o caso da Pepa do Gruñedo...

Aí atrás, no meu lugar, había unha viúva que moito sufriu por culpa dos coches... Na casa tiña un fillo e maila nora, pois o neto, cos cartos da pensión da vella, a súa e maila de viúva, estaba estudando non sei que... ¡Para señorito, por suposto! A casa non era aló moi potente que digamos, así que o fillo mercoulle ao cura dous cabalos...

-¿Dous cabalos? -Pregunteille facéndome o bobo, para seguir tirándolle da lingua.

-Si, señor; esa Citroën á que chaman “Dous cabalos”.

-¡Xa; un Deux Chevaux! Perdoe, que non o debín interromper.

-O auto do cura ía máis vello cá criada, de tanto ir aos enterros, así que llo encambou ao paiolo do lugar. Pero non parou aí a cousa, pois o meu veciño, sempre servizal, usouno para ensinarlle a conducir ao rico da parroquia, con tan mala fortuna que un bo día..., quero dicir, un mal día, fóronse os catro por un barranco, o rico, o pobre, e mailos dous cabalos!

-¿Morreron?

-Os homes, non, pero os dous cabalos, si, dándose o caso de que o seguro, igual có rico, chamáronse andaina. Nisto, a señora Pepa, que ía velliña e bastante achacosa, e que tiña as súas esperanzas no coche do fillo para non perde-las feiras, propúxolles que vendesen as catro vaquiñas e que se fosen unha tempada a Suíza, que tiña noticias de que de aló viñeran algúns veciños con senllos Mercedes...

Eu, que son un metepatas, volvín a interrompelo:

-Os Mercedes adoitan traelos os que volven de Alemaña...

O paisano volveu a mirarme de esguello:

-¡Alemaña e Suíza son a mesma cousa, que falan igual de mal, que mo dixo o meu neto! Pero voulle rematar o conto: O fillo e maila nora da Pepa non deron conseguido iso que chaman oferta de traballo, así que lle escribiron a un matrimonio do mesmo lugar, que estaban rabiando por descansar un pouco, e acordaron cos amos que lles admitisen por tres meses aos seus veciños, en substitución.

-¡Que aproveitados! -Comentei, pero desta vez o señor non se deu por aludido, así que seguiu no seu relato.

-Chegados a Suíza, eles, que venderan as catro vaquiñas para gastos da viaxe, e tamén para non deixarlle esa carga á patroa, atopáronse co traballo de gardar..., ¡cen vacas!

Agora si que rabiei por falar, pero expoñíame ao enfado do meu viaxeiro, ademais de que xa faltaba pouco para chegar ao cemiterio. El concluíu, dun tirón:

-Cos fillos en Suíza, a velliña, non sei se por vella ou de soidades, sentíase á morte, e pasaba as tardes na Casa Grande, ata que nunha delas, ¡zas, chamouna San Pedro! Aqueles veciños non sabían onde paraba o neto, nin tiñan o teléfono do patrón de Suíza, pero atoparon na casa da defunta unha carta do seu fillo, ao que lle escribiron por vía de urxencia. ¡Urxencia, si, pero máis había en enterrala, así que lle encargaron o funeral precisamente a esas Pompas que van aí diante! Con isto ser malo, a factura foi de carajo, así que cando chegaron de volta os fillos, o da Casa Grande presentoulles aquelas facturas. -¿Un enterro de primeira, e cun Mercedes? ¡Fodíchesme o meu Citroën, e agora, en vez de levala ao cemiterio no teu, no Renault, vas e poslle un Mercedes..., de aluguer!

Como o relator daba por rematado aquel episodio sen máis explicacións, agora si que lle preguntei:

-¿En que, en que quedou a cousa?

-¡En que ía quedar: que se tiveron que volver para Suíza, pedíndolles na granxa que os deixasen seguir coas vacas, pois outro xeito non tiñan de volver a mercar outras catro, parecidas ás que malvenderan! Na granxa non lles deron traballo porque xa regresaran os outros, aqueles veciños..., así que o fillo colocouse de chofer nunha funeraria das de Suíza..., para conducirlles un Mercedes, que aló tamén os usan nos enterros!

Naquela ocasión pouco recei, que se me ía a imaxinación ás traxedias que pode comportar un Mercedes posto a punto..., para defuntos!

-.-

      

   

   

A trapeira de Parga

Esta historia oína contar moitas veces, e lévoa repetido outras tantas, así que será un milagre que lembre as verbas exactas, pero intentareino:

-¿Quen é?

-¡Son a trapeira de Parga, que merca lá e ven-de esmorgas e coplas!

Con aquel slogan, e con outros dicires seus, así de pícaros e así de anfibolóxicos, a trapeira de Parga tiña aos homes embelecados, de tal xeito que deron en conta-los meses polas visitas da Aurelia. Boa moza aínda, co misterio de non sabérselle se era solteira, casada ou viúva, pois presentábase nos tres roles segundo conviñese aos chistes que contaba, que en definitiva só eran anécdotas reais da xente que levaba coñecida, pois neste mundo xa non queda nada que novelar, que cada vida é un novelo de seu, ¡e non precisamente de lá! Levaba consigo un burro cargado        cos sacos das gomas, do cobre e do traperío, pois servíalle canto se puidese reciclar ou aproveitar naqueles tempos da nosa miserenta autosuficiencia. Ela, detrás, cunha xostra, afalándolle ao burro, que sabía tan ben os camiños que case podería andar só aos trapos. Falta dicir que as agullas, tanto as de coser como as de tecer, levábaas nos petos daquel mantelo que era igual por diante e por tras, ao que chamaba “dalmática”, non se sabía por que.

Había no lugar de Subarreiro, -hoxe en ruínas-, un solteirón que estivera en Cuba, e que presumía de galear tódalas pitas que se descarrilasen na contorna. Un día tívolle o camiño á trapeira, e parrafeou desta maneira:

-Xa sei que tes o costume de durmir na Casa Grande do Outeiro, nun xergón de pallas, por xunto da lareira; ¿iso non será que tes frío noutro lugar?

A trapeira, que de tímida non tiña un pelo:

-Non teño ningún lugar frío; o que pasa é que tedes poucas camas nas casas, e cando vimos os forasteiros hai que botar man da palla!

-¡Ai, muller, vouche demostrar o contrario, que hoxe, como aínda non te viron os da Veiga do Outeiro, quedas na miña casa, que a miña muller está a chegar, que vai en Luaces, na novena; e daquela, como temos tres camas con xergón de lá, unha para ti!

-Iso será á noite…; daquela volvo á noite, desde que merque en Trasín. ¡Se cadra!

O solteirón estaba afeito a conseguilas coa facundia:

-Este burro non se ten coa fame; méteo nunha corte das miñas, que lle dou, de contado, un tego de millo; ti, mentres, descansas un pouco, e douche un vaso de sidra, que a fago eu, aquí na casa, coas mazás destes pomares...

A proposición era tentadora:

-Daquela..., ¡fágase segundo a túa palabra!

Pasaban as horas, e a dona da casa non volvía da, suposta, novena:

-¿Oes, que fago aquí, que non vendes lá nin ferraxes, que á vista está que es un ricacho; ou non? Ademais, ¿por que non chega a túa muller, ou quedáronse con ela as ánimas?

Ao verse cachado:

-Francamente, estou solteiro. En canto á miña muller..., quero que a sexas ti, que levo..., meses..., matinando nesta proposición. Ti vales para min, que es unha muller de mundo, experimentada...; ¡xa digo, coma min!

-¿E se estivese casada?

-Non, non o estás, que ningún home deixa andar soa, e menos aos trapos, unha muller tan guapa.

-¡O que ti queres é parranda!

-¡Pois, de paso..., si!

-Contéstoche mañá.

...

-¡Ai. miña naiciña, que dores, que pinchazos; esta muller é un ourizo cacho! ¡Fóra desta casa; vaite ao Outeiro!

-Oes, cubano, o trato foi esperar a mañá; e cada quen deféndese coas armas que ten. Eu levo agullas, e ninguén me pode privar que me garde dos somnámbulos poñendo alfinetes nas mantas da cama.

-¡Pero, muller, eu só quería saber se estabas tapada!

-Pois estábache tapada, e ben tapada, pero o de cuberta..., ¡iso será cando eu queira! Falaremos diso para o mes que vén, que agora estás doído, doído e nervioso!

A parrandeira levou outra historia para contar; o que non se sabe é onde a contou, que por Luaces non volveu. Pola súa parte, o Cubano, cando refería aquel fracaso, escachizábase a rir, pero coido que só se ría para facer graza, dos beizos para fóra.

.../...

Pasa a

CONTOS PARA MOZOS DA TERCEIRA IDADE

-II-

Xosé María Gómez Vilabella