CONTOS PARA MOZOS DA TERCEIRA IDADE -II-

.../...

Pasou na ponte de Portomarín

…

-Aquí estase ben, pero aló abaixo estase mellor, que agora non rumban aqueles autos que pasaban pola ponte vella...

-Muller, ata será certo, pois, como lle dea á xente por vir a Portomarín para ve-lo embalse, aquí acabarase a tranquilidade. Agora que reparo: ¿quen es? ¡Ti non es de aquí, que se foses de Portomarín, unha rapaza tan guapa, e con ese vestido branco..., tíñate que coñecer!

Aquela cousa vestida dun branco níveo:

-Pois eu coñézote de vista, que por iso subín para facerche compañía; ¡tan sos que nos quedamos os dous!

-Muller, ¿sabes que che digo? ¡Que moi burro che son! Levo tres semanas, seguidas, vindo a esta ponte co propósito de tirarme á auga, e agora, ao verte, decátome de que esa Felisa non vale a pena.

-¿Quen é Felisa?

-¡Era a miña noiva, pero foise a Suíza, sen min, que non quixen acompañala porque lles teño medo aos idiomas, e por aló arriba seica hai moitos, máis difíciles có barallete!

-¡Toma, igual que aquí, pois o meu templario era francés, pero ben que chegamos a entendernos, maiormente na cama!

-Dela, da miña moza, souben por un veciño que tantos idiomas aprendeu nesa Suíza que se deita con todos; e aquí me tes, tentando afogarme neste pantano, simplemente por celos, cando de boas a primeiras te coñezo a ti, que es a muller máis guapa de cantas levo visto. O caso é, ¿dásme palabra de casamento, e daquela non me tiro desta ponte embaixo?

-Agora podo darcha, que cando subiron os restos da igrexa tamén subiron os do meu templario, pero anda de parrafeo coas mozas de Portomarín. ¡Outra infidelidade! Simula levar calzón curto e fálalles en francés, así que o toman por un turista actual, deses do Parador.

-Pois..., xa non sei que dicirche, que ti, aínda que falas en galego, esa historia non cha entendo!

-¡É sinxela! Eu confesábame cun templario francés, que como non entendía o galego, sempre me daba a absolución sen rifas. Tanto nos achegamos que nos namoramos, pero dese xeito que chaman platónico..., por culpa das reixas do confesionario! Ata que unha noite, que era cando podiamos falar en silencio, escoitándonos os alentos, a min deume por darlle un bico, e daquela o Cura Cabaleiro do Templo púxose a rosmar que o estaba tentando, que se debía ás virxes, que tal e que sei eu. O caso é que me desgustei, tanto, que morrín aos poucos días, pero na cama, nos seus brazos, ¡dun infarto! O templario soterroume debaixo do propio confesionario, removendo as lousas do chan; o que non sei é se foi para terme cerca ou para gardar o segredo da nosa confesión. De aí que ninguén soubese dos meus restos; e cos restos quedouse a alma, aí abaixo...

-¡Que templario máis burro; e tanto que os admiran aquí en Portomarín! Se eu tivese unha oportunidade así, iríame contigo..., ¡aínda que fose ao inferno!

-¿Queres terme contigo, sempre; si, de verdade?

-¡Quero, muller; vaia se quero!

-Daquela dáme a man, que imos aló!

...

A man da fantasma, ¡que iso era!, estaba tan quente que mesmo electrizou ao rapaz. O último que se soubo del foi que estivo na ponte nova, cos ollos en branco e falando só, que lle oíron canto dicía, pero outra persoa ao seu redor, se a había, non a viron! Desde aquela ninguén ousa falar só nesa ponte de Portomarín, na nova..., ¡por se o leva a cabeza ao encoro, con aquela fantasma, con aquela tentación, pois tres non fan parella!

-.-

 

Aquel rabino...

Estación de Rábade

Aquel rabino ía para Coruña, que a vira en letras grandes no mapa de Sefarad, daquela do Holocausto, que fuxiu de Alemaña disposto a esconderse na fin da terra, no finis terrae español. O letreiro da estación fixo o resto:

-¡Achtung, que aí pon Rábade; por aquí haberá xudeus...; xudeus e rabinos!

Apeouse despois de tenta-lo peto para comprobar se seguían alí os seus doce diamantes, aquelas pedriñas que xa quixeran telas as doce tribos daquela do éxodo. Tempo adiante serviríanlle para que a xente de Rábade o nomease “Cagadiñeiro”; ¡e iso que ignoraban que os pasou pola ponte de Santiago en cadanseu supositorio, e que nada máis entrar en Irún botou a correr por tras dunha tapia para excrementar no seu paniño das mans!

Esta é a parte cocha da historia, que se lle debe a un tal Hitler. A parte limpa débeselle á Sara do Mesón, da estrada vella: ollos azuis, cute de mazá temporá, cabelos roibos coma os aneis nos que engarzara aquel rabino os seus diamantes daquela que foi a Madrid contratado como arreador de xatos, pois un xudeu sempre arrea para adiante.

O da Sara debía estar de Deus, pois o que está de Deus non o leva o diaño; pero, por encima de Deus, estaba o cura de Rábade, aquel Villaverde, emperrado en que non se lle casasen sen sabe-la doutrina, do dereito e do revés; ¿ou iso non é estar por riba daquel Deus que predicaba co exemplo, sen esixir obediencia? ¡Nada, que o xudeu estaba condenado a andar pola vida de contrabando! E por outra banda corríalle présa aquel casoiro pois, ademais de perde-la Sara, ventilábanse as sospeitas de certo Cabo da Garda Civil, que estivera na primeira División Azul, e non entendía a prosperidade daquel arreaxatos, nin lle cadraba, como bo racista, que aquela “rubia”, tras da que se lle ían os ollos, casase cun intruso, cun “moreno”.

Naqueles apuros, o rabino entendeu a comenencia dunha conversión ad hoc, e foise confesar cun mestre depurado, que por aquel entón dedicábase a facer documentos privados, e que xa lle dera un cursiño acelerado de galego para facerse pasar por oriúndo de Ribadavia.

-¡Pois non sei como vai ser iso, que eu, aínda que rojo, a doutrina seina ben, pero non serei capaz de ensinarcha nestes dez días, ¡que tocan a Mandamento por día! ¡Oes, temos unha solución! ¿Segue habendo un confesionario na sancristía da igrexa?

-¡Ja, mein Herr!

-¡Di, si señor; como Cristo nos ensina!

-¡Ja!

-¡Hai que dicir, xa!

-¡Xa, señor cura; eu quérome casar, xa! ¿Está ben así?

-Iso está mellor. Pois ben, o día que vaias á doutrina, por se esqueces algo cos nervios do exame, eu anticipareime, mesmo como fan os apuntadores do teatro. ¡Estarei..., nese confesionario! Procura achegarte...

-¡Xa, mein Cristo!

-¡En boa nos metemos, que acabaremos no cárcere, ti e mais eu, ámbolos dous!

...

-A ver, fillo, ¿cantas son as virtudes teologais?

-Tres, padre: diamantes, ouro, e maila Sara.

-¡Renego do demo, o que se che meteu no corpo; ti toleaches!

Daquela o rabino achegouse disimuladamente ao confesionario, que era onde estaba..., ¡a verdade!, e foi repetindo:

-¡Non, señor cura; déixeme explicar, que Cristo tamén falaba en parábolas! Isto é unha metáfora, unha forma de falar para intelixentes: A fe é tan dura e tan pura coma os diamantes; a esperanza é o ouro dos cristiáns; en canto á caridade..., vén a ser o que fai Sariña comigo dándome unha esmola de amor..., ¡xa que outra cousa non ten, que lla quitou precisamente ese amigo seu, ese Cabo da Garda Civil!

O cura non quixo saber máis nada, e dispúxose a misar. De revestido, explicouse:

-Queridos irmáns, desde hoxe vouvos predicar en metáforas, que lembrei que Xesús tamén o facía así..., ¡e dáballe resultado! A fe vén a ser coma un diamante, que é unha cousa máis dura co..., ¡máis dura cá iso no que estades matinando, acotío, tódalas beatas, que o sei polas vosas confesións, e non vos dades emendado!

¡Nunca tal pasara: un xudeu mestre dun cura!

Contoumo o propio párroco de Rábade, Sr. Villaverde, (q.e.p.d.), un dos máis divertidos de cantos levo coñecido, que por algo o chamaron con présa, de mozo; non me estraña que o fixesen, co aburridos que estarían no Ceo, tan serios que eran os seus colegas, aqueles do século XX! 

-.-

 

Daquela que os de Vilar de Mouros...

Mallando en Meira

Daquela que os de Vilar de Mouros... ¡Pois si, que xa está ben de andar xogando á brisca na carballeira das festas, ou na praia, ou nas tabernas, mentres os netos lle dan á parola! Parolemos nós, nós tamén, con aquelas trolas da nosa mocidade, que tamén a tivemos...; ¿ou como é? Por un exemplo, daquela que os de Vilar de Mouros se learon na festa da Malla, en Meira. ¡Deus, a de paus que se perderon, no aire, coa falta que facían agora!

María Manuela déralle palabra de dar catro voltas ao Mocas de Vilar de Mouros... Xa lembraredes que dá-las voltas non era sinónimo de ligar, senón de falar con rodeos, con divagacións, para tentea-lo terreo, de parte a parte..., que iso aprendémolo dos cabalos! Mocas non era o seu nome, pero como era divertido, coa risa que daba escoitalo a xente esquecérase de chamarlle Agapito. E fora mellor así, que se non, andaríanlle con aquilo de, “Pito, pito, longorito... ¿Que buscas, rapaz? ¿Atopáchelo? ¡Daquela non volvas ao niño, pois os teus non valen nin para endego!”. Hoxe todo iso dino nunha soa verba, pero é mal soante; ¡que se lle vai facer, pois con iso da tele perdemos a imaxinación!

Déralle palabra, en efecto, pero non a cumpriu pois alí mesmo, na Praza, pediulle o baile un señorito de Meira, ¡e contra esas...! Daquela veu un mozo dese lugar que chaman Regolongo, que presumía de tela máis longa cós de Meira. Atusou aquel bigote que trouxera de Regulares de Ceuta, e díxolle ao meirego:

-¡Me permite, caballero!

O de Meira coidou que lle faltaba ao respecto, pois era fillo dun cacique, e que lle chamase “caballero” un daqueles labregos da bisbarra pareceulle dunha finura postiza:

-¡”Caballero” será teu pai..., que túa nai é unha labrega, por certo ben coñecida do meu..., e de catro máis!

Pero o outro non era manco, por máis que fose do arrabalde, amén de que viña curtido das guerras de África:

-¡Pois ti non sei de quen serás fillo, que a min non te pareces! -Aquilo era outra forma de insultar, pero con cortesía, e non como se fai agora, que enseguida soltan o “te cagas”.

O de Meira tirou de browing, pero daquela mesmo, ao instante, o de Regolongo deulle sete estalos á de Albacete. Deus sabe o que alí pasaría se naquel intre non chega a levanta-la súa caxata o Mocas de Vilar de Mouros, que sendo terceiro era o único con dereito de pernada:

-¡María Manuela, ponte detrás de min; detrás de min para sempre, que eu teño a túa palabra, e caso contigo, eu, que estes matóns só queren a morte, e vóulle-la dar, eu!

...

Mortos daquela non houbo, e á festa de Meira do ano seguinte volveu María Manuela, tamén sen palabra, caladiña, ¡cun recén no colo!, tan branquiño, tan branquiño, que a xente preguntábase por que aquel lugar seguía chamándose Vilar dos Mouros. ¡Que cousas ten a xenética!

O de Meira, que a viu, invitou a copas ao vello rival de Regolongo, e díxolle, todo cordial, dándolle de paso unha aperta:

-¡Grazas; moitas grazas!

-¿E logo, que che fixen agora?

-¡Agora, non; foi daquela..., que de boa me libraches! ¡Como ves, unha muller así, desas que inzan á primeira, é perigosa, moito!

Estes mozos de hoxe en día, que tanto barafustan con esas palabrotas, nos nosos tempos nin se atreverían a pedirlle o “permite” a un señorito de Meira, pois, tan pronto sacase a browing, derretíanse, coma se fosen de cera!

-.-

O catarino da praia de Foz

O catarino da praia de Foz por falta de botóns non perigaba, que lle puxera a súa muller case tantos como tiña o cura na sotana, que era seu tío; outra cousa eran as formas que collían, de mollados, aqueles calzóns de baeta colorada.

-¡Ai, Pascasio, báñate lonxe, por onde non haxa mulleres, que despois téñense que confesar..., por culpa túa, por culpa diso que tanto che avulta..., demasiado; xa mo advertiu teu tío, o arcipreste!

-¿É se afogo, sen ninguén que me bote unha man?

-¡Xa cha botará Deus do Ceo, se a precisas!

Oíron esta conversa dúas sereas, fillas do dono da pousada, e como eran do país estaban fartas das teorías catilinarias:

-Irmá, isto temos que arranxalo, que ese home, ou o que sexa, se lle entra complexo non volve a trae-lo auto cargado de bañistas, e daquela quédanos un piso sen alugar!

Discorre que te discorrerás, acordaron entrarlles no cuarto e afrouxarlle os botóns de tódalas prendas íntimas. Así que, ao outro día, tan pronto meteu as canelas na auga, as dúas irmás, que estaban ao axexo, deron en nadar por diante do catarino, e fixéronlle acenos de que as seguise, que entrase mar a dentro.

Cos calzóns mollados non tardou en sentilos frouxos, pero as sereas nadaban e nadaban, como sen facerlle caso; mentres, o catarino avanzaba mar adiante, cada vez máis..., ¡para que a auga lle cubrise aquilo que o calzón, de caído, non tapaba!

-¿Señor Pascasio, e vostede decátase do ben que nada?

-¡Valédeme, que estou nun apuro, que non sei nadar!

Contestáronlle as dúas, ao unísono:

-Nosoutras valémolo se primeiro se tapa..., ¡iso!

-Non teño con que, que se soltaron os botóns, e daquela a auga levoume a prenda!

-Pois a nós danos vergoña velo sen roupa, así que aí se queda; que o veña a buscar dona Catarina.

O catarino apuros pasou, pero coa mesma aprendeu a nadar.

-¿Pascasio, como é que te fuches tan lonxe de onde tiñas a roupa? ¡Puideches afogar!

-Cala, muller, que cando se ten medo, a roupa é o de menos. ¿Sabes que che digo?

-¡Tu dirás, Pascasiño!

-Que iso de retratar ao Adán cunha folla de parra é unha mentira, que se daquela tivese medo á morte, maldito se tapaba as súas partes!

Desde entón Pascasio volveu tódolos anos a Foz, e non se fixo nudista porque lle perdeu o medo á auga. Aquelas sereas preguntábanlle de cando en vez, chiscándolle o ollo:

-Señor Pascasio, ¿imos nadar?

-¡Cómavos nunca o demo! ¡Así afoguedes...!

Pola súa parte a Catarina disimulaba coas comadres:

-¡Ai, Deus, como xura este home desde que lle perdeu o medo á morte! ¡Antes non era así…!

-.-

 

 

¿Conflitos sentimentais...?

Os vellos teñen os seus conflitos se queren namorarse, pois agora, con iso dos scaners telefónicos, os sonetones graduables de alta frecuencia, e mailas aperturas nas terrazas dos cafés, precisan ter coidado cos seus parrafeos, sobre todo porque son un mal exemplo para os mozos. Esta foi a última interferencia que me permitín gravar, por vía de ensaio sociolóxico, precisamente nun café dos soportais de Lugo.

...

-¡Coñe, tía, que non me chega a pasta para esta viruta; hoxe pagas ti, que os gañas fácil!

Ela estaba noutra onda:

-Iso que me propós, a verdade...; levo anos con esta ilusión, pero sinto perde-la paga do meu home se recaso... ¡Ata parece un desprezo! Tanto que traballou para deixarme amparada, e agora, xa ves, ¡ao casarme perdo a pensión! E disto de pagar..., ti es un macarra, que sempre invitas co meu talego! Se non ganas abondo, ensínalles os dentes aos maioristas, que xa está ben de socialismo, e ti segues de subcontratas, a contrato mollao, como din en Asturias!

-Muller, a min paréceme ben ese respecto polo teu defunto, e polas súas cousas, pero xa che ensinei o outro día o resgardo da conta a prazo, que se morro diante túa é unha pena que ese diñeiro vaia directamente ao Estado, pois os sobriños non saben dela, nin llelo penso dicir. ¡Que che podo contar deles que non saibas! ¡Son uns badulaques, uns..., sambesugas! ¡Pero mira que es potra para a guita! A contrato mexado estou, é certo, que ata me fixeron firmar en branco a garantía do contrato, pero ben que os fornicio pois transpórtolles a metade do que pensan; a tal hora contan que estou co camión, dálle que te pego, levando plásticos a Meira..., ¡e subcontratei, en segundas, un rumano, pola metade do que lles penso cobrar!

-Volvendo ao noso: ¡Ata me parece pecado casarme contigo polo diñeiro, pois agora..., outra cousa..., de seca, fillos non che podo dar! E logo está iso que che dixen do meu home, que en paz estea, que igual se enfada comigo se volvo a casar! Despois, no Ceo, non poderei ser muller de dous homes; ¡outra angustia, para escoller! Fornicio é o meu, que veñen os homes ao meu pub para quitarse as lagañas, e son eu a que lles quita as estampas, ¡con só acanear o cu! Sempre me queren coller polo cinto, pero eu reviro a man de forma que o líquido vai por fora, a metade ou máis; ¡así consumen dobre, e encima diso, danme propina!

-Muller, pola miña parte vólvoche a dicir que te respecto, pero iso que dis non é xusto, que tamén daquela, cando fun a Suíza para gañar para o primeiro camión, por noiva te tiña, pero veu Colás..., ¡e colouse!

-Colar, colouse, pero non foi mal amigo, que pronto che deixou o sitio.

-Teño que ir polo teu bar, a ver que clientes tes que tanto diñeiro che dan, e para iso só reciben cubatas, ou medios whiskys, ¡de garrafa!?

-¡Meu Manuel, canto che quero, canto te quixen, sempre; pero o meu Colás empregárase na Deputación, e xa ves, un carguiño do Estado...! Así que agora non sei; estoume derretendo por ti, pero..., son cousas! ¿Por que non poñemos un bar de alterne, outro, pero que sexa dos dous, que así acanéome para ti, só para ti?

-¡Nin cousas, nin nada, que por encima de todo está o meu amor! Vai pensando nun traxe branco, pois ti, para min, estás..., intacta!

-¡Mira o romántico este! ¡Imbécil, que che valen todas!

-¡Miña rula!

-¡Anda, que te leven a Teixeiro, que é onde tiran o cisco, o vello, o podre; egoísta, que me queres deixar sen a miña pensión a cambio de..., a cambio dunha pelella, que outra cousa non tes, nin che volve!

Estou dubidando se mandarlles a gravación que fixen destes vellos economistas ao Ministerio de Hacienda…, para que os fichen!

      -.-

Das penas de Barredo ás do inferno.

-Ai, Andrés, achégate á casa da Anuncia, que vai ser mediodía e aínda non veu polas nosas ovellas para levalas ao monte coas súas. Igual se puxo de parto, que onte vina moi cargada e moi pesada…

-Muller, nese caso imos os dous, que igual tes que axudarlle!

Anuncia quedara orfa de nena, e para máis cruz, saíu algo infantil, algo crédula, tanto, que lle fixo caso a un veciño máis esperto cá ela, que a catou antes de irse para Cuba; el foise sen a rapaza, e tampouco volveu, pero a semente quedou, tan sementada que aos nove meses Anuncia xa non podía coa carga! Petaron á porta, pero ela non respondeu; o seu cadeliño, si. Non tiña pechadura así que puideron entrar, na mesmísima corte das ovellas! O can a tal momento lambía no neniño, o cordón estaba sen cortar, e Anuncia…, fórase ao Ceo, que ben merecido o tiña!

-Ai, meu Andrés, foise, pero deixounos un regaliño! Precisamente a nós, que non temos fillos, así que vai ser cousa de crialo, nos mesmos, en por nós.

-¡Con tal de que non lle poñas Andrés, que por aquí hai tantos que cando din ese nome nin se sabe cal deles ten que contestar!

-Eu poñeríalle Santiago, que seica é hoxe… ¿Non oíche-los foguetes, aí na Meda?

-Acéptoche a idea, pero, ¿e se nos sae un Matamouros, se nas quintas o levan para África…, tantos que están levando, que nós igual non xuntamos para libralo, para pagarlle a Cota?

-¡Déixate de mexericadas e axúdame; primeiro quenta auga, e despois avisa aos veciños, que veñan botar unha man, que se nos xunta o parto co enterro; empeza pola Virtudes da Casa Grande, que está de leite, e pídelle que reparta con este neno…, antes de que sexa tarde!

…

Pasaran os anos e aqueles protectores morreran, case xuntos, en cousa dunha semana, dunha epidemia de cólera, tan nefastas que eran daquela. Santiago, ao igual que súa nai, q. e. p. d., especializouse en garda-las ovellas, na casiña onde naceu, pois da outra botárao un sobriño dos patrucios, que se proclamou herdeiro universal deles, e nesas estaba cando se presentou o Casiano de Castroverde, que facía de Porteiro, tanto do xulgado coma do Axuntamento:

-Santiago, tes que saír para Lugo, de inmediato, que entraches en quintas, e tocouche África…

-¡Maldita sexa! ¿Daquela, que fago coas ovellas e coas cabras, a quen llas encomendo?

-Mira, ho, dáse o casual de que teño que pasar polo Alvaredo, así que podo avisar a ese tratante que chaman o Cego, pero que non o é, non de todo, para que chas veña comprar, hoxe mesmo, que así levas cartos, que non che virán mal nesa África do demo, tan careira que din que é!

…

Xa en África, como o viron forte destinárono a Zapadores, e nesa consecuencia chegou a noite do 21 de Xullo do ano 1921, atopándose Santiago, con un Cabo e oito soldados máis, cava que te cavarás aló arriba, nas montañas do Rif, para facer un fortín de merda…, xa que merdoso resultou! Presentáronse dous mouros con senllas fusilas, tan mouros coma a noite, e por engado cubertos cunhas xilabas mouras así que lles foi doado mata-los españois daquel blocao, un por un. ¡Un por un, non, que Santiago, precisamente o noso Santiago Matamouros, salvou a vida desmaiándose! Os mouros, ao velo espatarrado, dérono por defunto e largáronse, que aínda quedaban máis españois, máis blocaos, vivos, e Abd El Krim dixéralles que a cota era de quince mil mortos, e para tantos españois eran poucos mouros con poucas fusilas! Cargaron coas armas dos españois e seguiron gadañando neles, por todo o Rif, todo nunha noite!

Cando volveu en si aquel Santiaguiño de Barredo, ao verse rodeado de tantos anxos sen fusilas, ¡que no Ceo éntrase sen elas!, o primeiro que pensou foi:

-Ata que veñan recoller estes mortos, terei que comer, así que vou baleirar uns cantos destes sacos terreos, para recoller tódolos víveres, e mailas cantimploras, que estes compañeiros xa non os precisan, e poñerei todo baixo terra…, por se volven os mouros para arroubar a auga e mailo pan, como fixeron coas fusilas!

Os días pasaban e por aquel blocao, ¡nada, ninguén!, nin mouros nin cristiáns. Nesta espera o noso Santiago observou ao lonxe un rabaño de cabras, sen trazas de pastor! Foise achegando a elas, e con dúas ou tres cantimploras que levara, previsor que era, muxiunas, e tivo leite para recuperar forzas. Xa máis entoado, botou man dun coitelo deses das baionetas, esquecido dos mouros, e matou un cabrito, que de esfolado e ben asadiño, ¡iso si, de día, para que os mouros non visen lume nin fume!, nutriuno, púxoo de pé. 

De pé estaba, e non se volveu a desmaiar de milagre ao achegárselle unha pastora, toda atarapuzada, ¡precisamente a do rabaño! Miráronse detidamente, pero non houbo reproches. A moreniña, un sol de rapaza, díxolle, con toda afabilidade:

-Mi estar Aisa. ¿Entá…?

O rapaz, que tampouco se cortou:

-Pois mi estar…, Santiago. Xa sabía que estaba no inferno, pois isto outra cousa non é; o que non sabía é que houbese diabros con saias, e encima cuns ollos…, que nin a Virxe do Carme, aquela de Vilabade!

O mouriña tamén era orfa, así que, máis por xestos que con verbas, fóronse entendendo, e xa levaban dous anos de convivencia cando Aisa lle propuxo vender as cabras, e con aquel diñeiro embarcar en Melilla para irse a España, xa que tan guapa era Galicia, segundo el lle dixera! Así o fixeron, coa sorpresa de que cando baixaron a Melilla a quinta do rapaz xa estaba licenciada, quitándoselle de repente os medos a que volvesen poñelo de uniforme.

Deron chegado a Barredo, e alí tíñanlles dúas novas: Unha, que naquel tempo o sobriño dos seus protectores fórase para Cuba, cobizoso que era; e outra que, antes de irse, ao parecer polo medo que lle meteu o Crego da parroquia, deixoulle a un veciño,  con carácter de testamenteiro, o testamento de seus tíos, para que llo dese ao Santiago, se volvía de África, que o tivera escondido, dándose el de herdeiro universal. Naquel testamento o herdeiro real, o efectivo daqueles patrucios, era Santiaguiño, quen con iso volveu aos altares: Casa, terras, gando… Non se sabe se comeron perdices, pero felices si que foron…, que ía sendo hora, pois non tódolos veciños son malos, en particular o Crego da parroquia de cada quen!

-.-

Día de defuntos..., en Carnaval!

Aquí, no adro actual, estivo o cemiterio vello de Montecubeiro.

Detrás da cruz sempre andou o diabro... ¡Que si, que volo digo eu!

Meu avó tenme falado daquelas bromas, daquelas carnavaladas de antes da guerra; lémbrome de varias, pero unha das que máis me impresionaron foi a de cando el, con media ducia de veciños, anticipándose ao Día da Cinsa, concretamente no amencer do Martes de Carnaval, saltaron a parede do cemiterio vello e acenderon unhas velas daquelas de cera, que se facían nas casas ao esmelgar, chantadas na propia terra dos últimos enterros. Un dos cómplices, que era ferreiro e entendía de chaves, conseguiu abrir a porta do campanario, e deu en toca-las campás, ¡como se houbese defunto!

O avó, desde a currada do convento, petoulle ao párroco co cadeliño de ferro da porta da reitoral. O crego, entre o chamador e mailo repique das campás, asomou por unha ventá, refregando os ollos:

-¿Quen é, quen chama, quen morreu!

-Señor Cura, baixe pronto, así sexa en cirolas, para que os vexa antes de que se vaian, que están saíndo das covas!

O Cura, incrédulo:

-¿Morreu Brais?

-¡Non señor; todo o contrario, que están resucitando!

O Cura baixou a toda présa, cos calzóns de baeta colorada á vista, e nada máis abrir a porta, como meu avó deixara aberto o portalón que dá ao adro, divisou aquelas ánimas, acarapuzadas coa correspondente saba de liño, correndo polo campo. Sen dicir nin pío foise á sancristía, regresando co caldeiro da auga bendita na esquerda e o hisopo na dereita.

-¿Señor Cura, onde vai, que esas non precisan responsos? ¿Non ve que están resucitando? Veña comigo á porta do cemiterio, por se continúan saíndo…

Como era de noite, o Cura viu as luces a ras da terra, pero non se decatou das velas que as producían. Daquela tirou de hisopo, e deu en esconxurar.

Contaba meu avó que tardou bastante en reaccionar, en decatarse de que todo aquilo era un bromazo:

-¿Como estás aquí, a estas horas? –Increpoulle ao avó.

-Madruguei para ir a Librán, axudarlles aos parentes a bota-las patacas…!

-¡Para aí, non te largues, que tes que darme o nome deses sacrílegos, que así se burlan do seu párroco!

-¡Non podo…, que non o sei! Eu vin e oín o mesmo cá vostede: As campás tocando a defunto…, sen campaneiro! Despois diso, esas ánimas, que non teñen nome… ¿Non ve que son anxos, ánimas resucitadas, e están dando voltas aquí no adro…, porque aínda non lles deron o emprego celestial, que veñen aparvadas do purgatorio, máis ou menos como fixo vostede, agora mesmo, ao espertar!

¡Aqueles eran carnavais, e aquelas eran chanzas, unhas carnavaladas que facían resucita-los mortos!

-.-

  

Viúvas alegres

Hotel Mediterráneo

Salou. Nunha viaxe desas do Imserso. A visita a Tarraco debera considerarse ad limina para todo galaico, e non só para os que gozamos dun apelido, ‘Vilabella’, tarraconense puro. Pero ao que vou: Coido que a miña dona e mais eu debemos ser uns psicólogos bastante bos xa que nos chamaron a atención, no mesmo Lavacolla, con só poñerlles os ollos enriba!

-Esas dúas, esas do sorriso cálido, ¿coñécelas de algo?

-Si; de velas entrar nesta sala de espera.

-¡Como nos sorriron desa maneira ao darnos os bos días…!

-¡É que son dúas viúvas alegres, que non hai máis que velas para decatarse!

-Muller, para iso estou máis facultado, pois pouco macho é aquel que non cheira de lonxe ás femias ben dispostas!

Somos así, mal pensados; que se nos vai facer!

Cando aterramos no Prat do Llobregat ben vimos que se cruzaban olladas capciosas, e digo capciosas por non dicir captadoras, con dous vellos ben traxados, deses que se aproveitan destas vacacións por máis que as podan pagar en mellor estación. ¡Aproveitados!, exclamou a miña muller cando llos sinalei. Pero aí parou a cousa ata que, cando levábamos dous ou tres días no hotel Mediterráneo, reparamos en que as “viúvas alegres” non baixaban xuntas ao comedor, senón que coincidían, invariablemente, cada unha cun daqueles vellos, digamos, podentes.  Eu, que son mal pensado, ¡e por iso acerto de cando en vez!, achegueime á conserxería e pedinlles que me ensinasen o libro da nosa entrada…, “¡por si, por los nombres, alguien nos resulta conocido…, para no sentirnos solos!” Os galegos temos un sexto sentido, iso que chaman desconfianza, que se nos desenrolou á forza de padece-las consecuencias dos mil enganos históricos.

Volvín coa miña, e díxenlle,

-¡Esas viúvas están na habitación 213…! ¡É un número de sorte; lémbrate que nos casamos en trece e martes; quere dicirse, no número trece do segundo andar! Non as perdas de vista, pois teño o presentimento de que me servirán para un capítulo do meu libro das aventuras turísticas.

Ao terceiro día, excursión a Montserrat, a onde estabamos rabiando por ir, principalmente porque iso é sagrado para un galego: alí presentou Castelao o Estatuto da nosa, primeira, e nonnata, autonomía. ¡Foille admitido aquel Estatuto, así que fixo Historia! Cando pasaron a lista dos apuntados, faltaba unha daquelas viúvas… Como sabía o número da habitación, dispúxenme a subir na súa busca, coa febre de non demorar a saída do bus, pero…, ¡a outra viúva atravesóuseme no ascensor!

-Vou eu, que por algo é a miña compañeira de cuarto; e vostede non debe deixar a súa, pois é tan guapa que pode ser cobizada…, con tantos mozos da Terceira Idade ao redor!

Fixen que lle facía caso, pero, desconfiando daquel teatro, metinme no outro ascensor, quedándome arriba, diante, reténdoo, en espera daquelas viúvas tan…, direi, encantadoras! ¡A intuición, que por veces vale tanto coma a intelixencia! Da 13 saíron…, tres! Estaba claro, resultaba evidente, que un daqueles vellos, polo menos un, confundírase de cama. Retrocedín e pulsei, sen dar lugar a que me descubrisen. Á volta de Montserrat díxenlle á miña parenta:

-Temos que meterlles un susto, darlles un escarmento, para demostrarlles que con nós non valen disimulos. Xa che direi a forma, que vin matinando niso.

Sempre levamos connosco dúas gravadoras de peto, por se nos falla unha delas, para recoller canto sexa digno de gravarse, maiormente os trinos dos paxariños nos parques. Naquela viaxe queríamos saber se os paxaros de Cataluña cantan, pían, en catalán, ou se o fan en castelán.

-Na basílica gravei dous cantos relixiosos; en cada aparello, un. Ímolos comprobar. Ti levas o, Mariam matrem Virginem, unha preciosidade do século XIV, e eu dareille ao, ¡Ay qué dolor!, de Cererols, que foi un ilustre director da Escolanía de Montserrat. Cando nos pareza que están deitados, ti chamas ao teléfono interior da habitación 213, e sen dicir palabra, abres a gravadora. Eu, simultaneamente, desde outra cabina, pido comunicar coa habitación 214, e sóltolles o, ¡Ay qué dolor! O que sinto é que non podamos ver desde as cabinas os saltos que pegarán nas camas respectivas esas parellas de pecadores cando oian os himnos.

A miña rapaza asentiu, encantada, que tamén é adicta ás chanzas, e así o fixemos. Coido que se separaron a continuación pois á mañá seguinte estiven á espreita no segundo andar, ¡e vin saír ás mulleres da 13, e aos homes, da 14!

Fixemos unha obra de caridade, ¿non si? O que non chegamos a saber é se aqueles catro viúvos acabaron no altar…, despois de pasar pola cama!

-.-

O Carboeiro da Marronda

O Eo no colo da Marronda

Dos moitos relatos que lle teño oído a miña avoa, (criada no Val, e por ende, válida, validada, ¡e iso que non tiña Reválida!), voume decidir por aquel idilio da famosa Zuleima.

Zaquiel, ou Ezequiel, que así constaba na súa cédula, foi servir a El Rei a un punto onde o noso Rei o único que mandaba, ¡ou que mandaba mandar!, eran cartos; ¡cartos co seu retrato! Alí, polos ribazos do río Lucus, ou Lukus, agora "Loukos", que no Magreb tamén hai ríos, só que, comparados co Eo, ou co Neira, e xa non digamos co Miño, son ríos de jara, ¡quere dicirse, merdentos! Ao tal Zaquiel dedicárono a ferrar bestas: cabalos, burros, mulas, machos..., toda clase de animais!

O carbón da forxa facíano, seguindo a receita de Zaquiel, entre Muley Hassán, de apelativo complementario ou alcume, "Xerrari", e maila súa filla, unha estrela, só que moreniña, de bo nome Zuleima, que andaría nos dezaseis. Nin que dicir ten que se namorou dela o noso Zaquiel, pero como o diabro tamén tiña oficio, oficio e beneficio, no propio Marrocos, chamado e chegado da man daqueles "protectores", un día de siroco no que Zuleima ía levarlle ao seu quinto predilecto, ao noso ferrador, en senllos burros, dous quintais de carbón, aínda quente do forno, aparecéronselle, saídos, quere dicirse saídos de tras dun nopal, dunha chumbeira, dous cabos, dous garañóns de puro sangue, ¡que por tales se tiñan!, e violaron á morita coa mesma frescura e coa mesma fondura que se estivesen arando en Matapedriza de Campos, pois desa parte eran, os dous.

Aquel día, en vista de que lle tardaban en levar o carbón, o noso Zaquiel saíu en busca do carboeiro, que así, de paso, antes lle poñía os ollos enriba á súa morita. Ao irse achegando a unha revolta do carreiro, oíu os berros da Zuleima, impotente para defenderse daqueles castróns, así que o ferrador, aínda máis temperado cós seus ferragachos, foise achegando con prudencia, con sixilo, para pillalos descoidados, e como era tan longueirón e tan forzudo puido cos cabos, cos dous á vez, pero, iso si, despois de prolongarlles a regaña do traseiro ás partes dianteiras, ¡coa propia gumía do propio Muley, que tamén oíra os berros e acudira en socorro da súa filla! O caso foi que indemne non saíu, pois mentres rachaba a un deles, o outro tirou de máuser, feríndoo de raspón, sen profundidade pero en tres ou catro sitios.

Zaquiel díxolles a catro paisas que se achegaran ao oí-los tiros:

-¡Tanto que os meus xefes barafustan de vosoutros, destes mouros do Lukus, tanto saír na Orde do Día, e tiven que ser eu, un cristián, quen vos defendese dos meus..., dos meus!

Só un deles se atreveu a responderlle:

-¡Paisa, é que estes cabos tiñan pistolas, ademais das fusilas!

-¡Si, ho, iso é certo, que tamén tiñan a de mexar, esa que lles rachei con esta gumía, pero só lles serviu para violar á pobre Zuleima! Mirade, para que os meus non me maten no Campamento, vou ter que dicir que fostes vosoutros, catro nativos, os da dellada..., e que, de acoitelados os cabos, disparástesme a min, coas fusilas que lles quitastes..., en vista de que acudín na defensa destes heroes de Matapedriza! ¿Estamos? Agora voulle levar estes caralláns ao noso capelán, nesta albarda do carbón, para que os response, así que vosoutros escoltade aos Muley, ao seu aduar, que ben vedes que preciso do seu burro...

Ao ferrador de Fonteo, pola valentía de quitarlles aos mouros aqueles cadáveres, ¡de dous cabos!, aínda quentiños, ferido como estaba e a peito descuberto, só a cintazos, que esa foi a versión do Zaquiel, despois de darlle doce puntos de sutura, cat gut auténtico, aplicáronlle, medio a medio do peito, ¡a Medalla Militar! E tamén o ascenderon a Cabo, na vacante dos mortos; ¡cabo e ferrador, que en África era unha categoría! Preguntáronlle pola descrición dos atacantes, daqueles mouros, e contestoulles que non era capaz de distinguilos, a ningún dos catro, que todos tiñan barba, e levaban xilaba, babuchas e turbante branco. ¡Nada, que non houbo forma de localizalos! Para dicir a verdade, toda a verdade, e só a verdade, cómpre engadir que escondía aquela medalla cada vez que pasaba ao aduar dos mouros para entrevistarse coa Zuleimiña, que a pobre quedara triste pero senlleira, pois aqueles cabos, ¡os dous!, tiveran moita potencia, demasiada, pero pouca semente. ¡Para Zaquiel seguía sendo unha virxe!

Licenciado que foi o noso cabo ferrador, pediulle permiso, directamente, a un tenente de Academia, que eran algo máis civilizados, para casar coa filla de Muley Hassán, que igual daba "unha boa criada para miña nai", pero sen contarlle, ¡nin de lonxe!, o caso da dellada susodita, e por ende, que se trataba dunha reparación cristiá, ¡pois un galego, ademais de galego, é cristián, así sexa no propio Larache!

Chegou coa mouriña ao Cádavo, un día de outono, vestida cunha xilaba parda, que se confundía coa noite tomando os seus ollos por estrelas, que algo así eran! Cando lle preguntou o Fogueteiro, na súa taberna, que lle pasaba a aquela muller do mandil longo para que andase daquela maneira, e cun pano dos mocos ao pescozo, Zaquiel, por toda explicación, díxolle:

-Anda de loito, que é a viúva dun cabo, un compañeiro meu, que morreu aló en África, protexendo aos mouros; ¡xa sabes, niso que chamamos, de mal nome, Protectorado!

Xa en Fonteo, na casa paterna, aos poucos de chegar:

-Se me dades esa casiña que foi de miña avoa, aí arriba, na Carraceira, daquela ímonos para aló, ¡hoxe mesmo! E non esquezades que a miña muller chámase Dolores....!

-¿Por que Dolores, sendo mora...?

-¡Iso non se pregunta, que xa leva o nome na cara!

-¿De que ides vivir? -Insistíronlle, con paternalismo.

-Voume dedicar ao carbón para que esta Dolores non bote en falta a seu pai, que tamén era carboeiro. ¡Aí na Marronda, que hai o demo de uces, faias, carballos..., e se ando cerca igual non queiman o bosque eses que foron as guerras de África a por pedras para os seus chisqueiros!

Zaquiel morreu na de España, que o volveron a recrutar..., ¡e tamén o destinaron como ferrador dos mulos da artillería! A súa "Dolores", que non chegara a ter fillos, seica se meteu monxa de clausura, que ese foi o motivo de que en Fonteo non volvesen a saber dela. ¿De presente...? ¡De presente está no Ceo! ¿Onde, se non, tratándose dunha moura que tiña a alma branca?

¿Dubida alguén da valentía e da xenerosidade dos homes da Valeira? ¿Que non....? ¡Xa o sabía eu, que os coñezo ben!

-.-

As mozas de Eirón

Catro mozas, catro prendedores do pelo.

Como é preceptivo non levantar o pano ata o mesmísimo final da comedia, aínda que neste caso é historia, outro feito histórico da miña bisbarra, ¡outro!, así o farei.

Eirón pertence á parroquia de Pol, no concello do mesmo nome. En tempos foron tan avidos, avinza pura, exemplar, que ata facían a maior parte do traballo en común, coma se fosen unha tribo, e para aproveitar o terreo de xunto das casas, dedicándoo a hortas, utilizaron o curral de entre as casas para eira de mallar, única, comunal, que de aí lles vén o nome, o étimo, de Eirón, ¡o lugar da eira grande!

Nunha daquelas casas naceu Miguel, ¡meu pobre!, que se viu comprometido pois en tódalas demais só había morgadas, que nin que se confabulasen os veciños naquela procreación singular e selectiva. Explicábano dicindo que cando ten máis vigor a nai có pai, saen femias no primeiro dos embarazos. No caso do Miguel debeuse dar a circunstancia oposta.

Repito o de ¡pobre Miguel!, pois, facer de galo en semellante poleiro ten o seu aquel de sacrificio. E logo que as propiedades eran idénticas, todas de medianía, e todas lindeiras, amén da similitude das mozas, que dos vinte aos trinta nunca houbo muller fea, e sendo galegas, menos aínda!

Daquela foi cando comezaron a levarse mal as casas porque as nais respectivas rifaban polo mozo, e veña facerlle tortillas e outros agasallos para que acabase decidíndose. O rapaz, ¡meu pobre!, ata deu en engordar, que se puxo feito un capón, ¡un capón sen capar!, porque as mamaíñas coidaban que, de cebado, as outras rapazas non o ían querer, e así quedaba adxudicado. De tanto metelo nas cociñas, acabou subindo aos sobrados, casa por casa, ¡nas catro!, de tal xeito que tampouco lles importaba ás nais, pois cada una delas esperaba que a súa tivese familia, para que así ao Miguelón non lle quedase outra opción que a de decidirse, deixando as outras..., para a feira!

Todo ía ben ata que os mozos dos outros lugares deron en meterse coa rapazada de Eirón, facéndolles ver que as sobrantes ían quedar para vestir santos, pois en Pol, de tradición, tíñaselles noxo ás desvirgadas. En tal situación, nunha feira de Mosteiro, precisamente na dos ovos, diante da tenda da Xenoveva, aquelas rapazas quitáronse a careta e deron en falar do problema común. Lembremos que en Eirón sempre se lle deu importancia á cousa comunal. ¡Ai, Deus, que facemos? Entón a Xenoveva do Xastre, que lles oíu algo da conversa, propúxolles que se puxesen a cal máis provocativa, tal que facéndose senllos moños con forquitas, que viña de moda. Coidaba que así animaríanse os mozos da contorna, pese a que fosen coñecidas como pratos de segunda mesa...

De volta para Eirón, a máis decidida tivo unha idea:

-Con iso dos coqueteos e dos moños imos seguir en competencia, ¡en competencia desleal! Eu propoño retiralo da circulación, ¡nin para ti nin para min!, antes de que se expanda o noso problema. Se seguimos así, vaise dividir o lugar, e tampouco virán en busca das sobrantes...!

¡Acordado e feito! Entre todas, segundo ían da feira, con aqueles prendedores do pelo na man, foron a xunto do Miguel, que estaba gadañando, e..., cortáronlle un collón! Iso foi o que puxeron na copla: "As mociñas de Eirón, delas si e delas non, caparon ao Miguel, e cortáronlle un collón!". O da copla, sabendo que había unha gadaña no prado, e para non desacreditalas, intercalou esa dúbida, "... delas, si, e delas, non..." A verdade, que me contou o caso o propio Miguel cando se deu a coñecer nas Palmas de Gran Canaria, onde coincidimos nunha festa e alguén lle dixo que eu era de Lugo, foi que o emascularon con aqueles prendedores, retorcéndolle o epidídimo. ¡Pobre Miguel, que se quedou sen harén! Ao atiplárselle a voz, aquela voz de galo cantor, tivo que emigrar, lonxe, para onde non coñecesen os seus antecedentes. Nas Palmas actuaba nunha coral, cantando isas e folías, acompañado dun tiple. ¡De galo acabou en pita!

-.-

O coche de Trigo

En Lugo, diante da Quiroguesa,

coa Estación de fondo.

Las Tres Gracias,

Museo do Prado.

-¿Señor Avelino, que fai que non arranca? ¡Temos que ir a Lea, ao San Bertomeu, agora que volve a haber festa!

-Velati suia, rapaz; velati suia! Para mocear non fai falta saír de Lugo; ou non tes abondo con esas tres…?

-Déixese de morunadas, que xa sabemos que foi chofer en Regulares…, pero aquí estamos en Lugo, e como di o seu cobrador, Carlos, que tamén arabea: ¡Suai, suai!

-Cálmate, impaciente, que a tal momento estanlle sorrindo ao retratista… ¿Por que? ¡Porque el ten paciencia, que é a mellor forma de conquista-las mulleres!

Asomei un pouco, e vinas…, ¡ás tres, xuntas, sorrindo de orella a orella! Vinas tal cal eran, que nin que tivese diante o cadro das “Tres Gracias”. ¡Como son de penetrantes os ollos dos mozos, que traspasan os vestidos das mozas, por escuros que os leven! En vista diso, baixei para cerciorarme do que estaba pasando precisamente no intre en que unha delas desfacía o cadro para subirse ao coche da Liña; axudeille cos paquetes, e seguidamente sentámonos xuntos:

-Eu a ti coñézote…, de verte con teus pais nas feiras de Mosteiro!

-Pois ti…; igual es de Martín, ou de por aló!

-Non, que son de Montecubeiro; ¿ou non teño cara de ser do monte?

Algo de graza fíxolle, que se sorriu; o que aínda non sei é se o fixo de min, ou do que lle dixen. Do que non se riu foi cando lle expliquei que era zoqueiro, e que por iso tiraba ás feiras de Castroverde, pois nas de Mosteiro non había costume de vende-las zocas, ¡as de levar ao lombo!

Platicamos, moito, pero non conseguín namorala, que me dixo que a esperaban en Lea, que dera palabra…, a outro estudante! ¡Cómaas o demo, como son, que prefiren un mal estudante a un bo zoqueiro! 

De Lugo a Lea só hai vinte quilómetros, pero a rapaza caeume tan ben que me chegaron para facer un curso de parrafeo. ¡Condenada, canto sabía; claro, estudaba! Eu, pola miña parte, fixen un esforzo sobrehumano para poñerme á súa altura: sabía menos cousas, pero a min saíanme en verso, prendado dela, pero tamén dos seus dicires. Tanta palla en albarda lle metín, que á altura de Fraialde díxome que, se por un casual non estaba en Lea o seu rapaz, que non tería inconveniente en estar comigo, en seguir falando comigo… Nin o tiven que pensar, sabedor como era de que os paus nas festas adoitaban vir por culpa das mozas de dúas palabras… ¿E se non víamos ao seu estudante, pero el si, el a nosoutros si, e máxime de noite, pois de noite sempre foi a festa de Lea? Non sei se prudente ou covarde, díxenlle que todo fora un bromazo, que eu tiña rapaza en Rois, e que alí me baixaría; que o de ir a Lea fora unha estratexia de conquista…, por se me decidía a cambiar de bando, a cambiar de fronte! En Rodís ela baixouse, coa miña colaboración en apea-los seus paquetes, iso si, que por amigos quedamos.

Volto a subir ao coche da Liña o primeiro que se me veu á cabeza foi aquel dito do caseiro de Brais, de que, “dúas tetas tiran máis que dúas carretas”! ¡Que verdade era, nada de conto, pois en vinte quilómetros fixen un curso de parrafeo, e namoreime de dúas rapazas, á vez! A miña lección foi que hai que ter coidado coas Evas de Lugo, que te levan ao horto por menos de nada, haxa ou non haxa mazás!

-.-

A anestesia de Landriz

A única labazada de meu pai, ¡xa o teño contado!, gañeina por presumir de patriota, no colexio, sonándome cun pano de seda, orlado coa bandeira tricolor, etcétera, mentres os compañeiros seguían ao Mestre no seu Cara al sol... ¡Pobres compañeiros, coa camisa vella, de liño da tea, e imaxinándose que era “nueva”, e ademais, bordada en rojo, ayer!

Non foi a única, que me faltaba a de Landriz. Aquela moa..., non lembro cal foi, pero a do xuízo, non, esa non, que igual tardei en tela, pois daquela a maioría de idade era aos 21, e tratándose de mulleres..., aos 23!O caso foi que lle estorbaba á nova, á que viña detrás, e como a vella non se apartaba, ademais de doer...

Landriz era tan orixinal que, ademais de zoquear, sacaba as moas podres, podres ou tortas; quere dicirse, as que estorbaban.

Levárame miña nai a Trasín, con tanto cariño que non quixo aumentar a miña dor anticipándome as informacións do caso. Landriz sentoume nunha cadeira, pero ao revés, facéndome pasar as pernas por entre dos paus do respaldo. Abrinlle a boa, examinou o estorbo, e..., ¡zas!, unha labazada tan forte que superou aquela de meu pai, a do paniño...

Os meus laios seguro que se oíron na casa da Capela, e iso que estaba a media legua de distancia; e Landriz partíndose de risa:

-A ver, neno, cuspe..., para ver se cuspindo sae esa maldita moa, esa que tanto che doe!

-Señor..., señor Landriz, ¿por que me pegou..., co quietiño que estaba, e iso que ben me mancaba vostede escaravellando na miña boca...?

Pero o desconcerto foi total cando vin que tamén se ría miña nai: ¿miña nai, de que lle pegasen ao seu fillo...?

-Pepiño, dálle as grazas ao señor Landriz, que che deu esa labazada para anestesiarche a boca, e con iso, nese intre, tirou das tenaces, así que... (agachouse)... Mira, aquí teño a moa, que a recollín do chan con este paniño; ímola gardar..., de recordo! De paso, para que te lembres que, nesta vida, non hai mal que por ben no veña!

-.-

  

O vello que arengaba ás cabras

A culpa, a culpa remota, tivérona os frades… ¡Que si, que volo digo eu, pois, se non fose pola escolarización, pola cultura recibida daqueles dominicos, nin o de Maxide nin o de Veiga chegarían a capitán, e o do Verducedo a tenente, por moita guerra que houbese en Melilla, daquela do 1893, que si que a houbo, e gorda que foi…, a matanza recíproca!

Os tres, ¡de Montecubeiro!, estaban, coincidiron, ¿servindo ao Rei?, en Melilla, cando ao Xeneral Margallo se lle ocorreu a margallada de amplia-las murallas da cidade ata a mesmísima tumba do venerable, do venerado, Sidi Guariach. ¡Estaba tan ben informado que, ademais de descoñecer a santidade dun santón, ignoraba que os nativos do Rif xa tiñan, daquela, rifles Remington, fronte aos Mauser dos españois! Baixaron os rifeños, a cen, pero fuxiron a mil por hora, ignorando, tamén, que Margallo tiña, entre outros, tres soldadiños…, de Montecubeiro! ¿Que digo: tres quintos? ¡Non; tres enteiros, que saíron da batalla ascendidos, dous a Capitán e o terceiro a Tenente!

(Ese dito, esa expresión, de chamarlles “margalladas” ás cousas mal feitas, ás improvisadas, vén precisamente diso, daqueles erros do Gobernador Margallo)

Un dos fillos do Capitán da Laxe de Veiga, Pedro de nome, se cadra imbuído polas proezas que relataba seu pai, deu na manía, ¡ou no mérito!, de arengar ás súas cabras. Eu oíra falar diso, e tamén que era máis xordo cás Penas da Ferradura, así que, por culpa da súa xordeira e da miña malicia pasou…, o que pasar non debera!

Un día outonío, que me mandaron leva-las vacas ao prado do Pozo, así chamado porque tiñamos nel a poza de enria-lo liño, coa consigna de apaña-las castañas que houbese nos nosos castiros da Bouza de Veiga, para subilas ao lombo, nun saco, desde que as vacas estivesen satisfeitas. As vacas satisfixéronse enseguida pero eu non, que me soprou o diabro a mala idea de escoitar aquelas “arengas” do Pedro de Capitán da Laxe, pero, como? Niso tamén me aconsellou o diabro: “Vaste pola parte de arriba, e baixas engorde ata esa pedra onde está sentado o Pedro. De posto na súa traseira, el que mira para abaixo, para as cabras, xordo como é, nin se decatará de que ten mouros na súa traseira; ¡el tamén, coma seu pai!

A tal intre, excitáballes os ánimos:

-Que non se diga que ides volver para Veiga con só catro carpazas tendo aí abaixo, mesmo diante vosa, ese souto de castañas dos Gómez. Se eu fose cabra, onde non atopase castañas no chan, treparía ás polas, e abanicaría nelas, para que se solten os ourizos! ¡De fronte, ar!

Pero as cabras, ¡e iso que eran cabras!, seguían conformándose con remoer nas carpazas, así que Pedro enervouse, púxose en pé, e berroulles:

-¡Mira que é covardía a vosa, non avanzar ata o souto! Pero xa teño a receita: O próximo día veño con esa bandeira que trouxo meu pai de aló, de Marrocos, a que lles quitou aos mouros, e con ela na man heime poñer diante vosa…, a ver se tedes cornos para turrar nela!

Non aguantei sen rirme, e iso que o caso era máis ben para lamentarse; ¡menos mal que non me oíu o señor Pedro! Recuei costa arriba, ata o mesmísimo carreiro, hoxe estrada DP 16-11, e dando unha revolta grande, para que non me descubrise, acabei baixando ao río, ao Azúmara, onde deixara o saco das nosas castañas.

Tempo adiante, eu en África, ¡eu si!, alguén me escribiu dicíndome que atoparan morto, precisamente no monte, ao señor Pedro, do Capitán da Laxe, de Veiga . ¿Seguiría gardando, e de paso arengando, nas súas cabras? ¡O máis probable é que si! A min castigoume Deus, que tamén me vin metido nunha guerra de África, na do 1957/58, e tamén me arengaron, a min tamén!

-.-

   

   

¡De cando o patrimonio tiña amantes,

que agora todo nos dá igual!

Marabedí

Contoumo o propio avogado, pero foi agora, desde que se retirou:

-Señor Avogado, aquí lle traio un xamón, sen prexuízo de que me cobre o seu, porque quero unha ditame que me libre do Xulgado, que ben me dixo un compadre que a maldición dos xitanos nunca falla, e un deses díxolle, Preitos teñas, e que os ganes!

O Avogado, despois de pasa-lo xamón á cociña e de devolverlle o saco a aquel cliente, tan xeneroso que encima lle deu as grazas por devolverlle o saco, falou:

-Polas trazas, o seu litixio é dos de maior contía, así que concrete o máis posible, que me esperan no Xulgado!

-Mire, señor, se a cousa é grave: Resulta que teño un veciño, porta con porta, que aínda é algo parente, e da partilla dos vellos a meu avó tocoulle a leira seguinte da súa, así que non me queda outro remedio que pasar co carro polo medio da deste veciño e parente. Aquí lle traio as partillas onde tal se di, un documento que vai á Misa, segundo creo, e iso que está encabezado con un sello de dez marabedís, anterior á peseta, que seica era a moeda dos mouros; quere dicirse, que vén do pecado!

-Dácame esa escritura, esas partillas… ¡Non hai dúbidas: A ti favorécete…, pero, déixame ver, para a túa garantía: Si, aquí está, no artigo 567, que di: “Si, adquirida una finca por venta, permuta o partición…, ¡iso, partición!, quedare enclavada entre otras del vendedor, permutante o copartícipe, éstos están obligados a dar paso sin indemnización, salvo pacto en contrario”. ¡O caso é rotundo!

-¿E non queda máis, iso, no libro?

-Algo queda, pois o artigo seguinte, o 568, remacha o cravo: “Lo mismo se entenderá en el caso de abrirse un nuevo camino que dé acceso a la finca enclavada”.

-¡Carafio! Iso do camiño novo é certo, pois a Deputación de Lugo fixo a cacharrada de abrir unha pista por tras da miña leira, pero o caso é que para levar o carro pola estrada alárgaseme o traxecto cousa de dous quilómetros, que xa sabe que o señor Cacharro fai as pistas polos camiños vellos, por tortos que sexan, que así no paga expropiacións!

-¡Pois, rapaz, -lle respondeu o Avogado-, terás que mercar un tractor para levar o esterco pois a xurisprudencia é rotunda, que tamén cha vou mostrar.

Colleu outro libro, e despois de media hora pasando follas, para adiante e para atrás, soltouse a ler: “… desde el momento en que el paso concedido a una finca enclavada deja de ser necesario por haberla reunido su dueño a otra u otras contiguas al camino público, cesa también la colisión de derechos, razón de ser y justificación que la dio vida jurídica, y el dueño del predio sirviente puede pedir su extinción”, etcétera, etcétera, que disto teño aquí unha infinidade de casos, análogos. Ti non agregaches fincas que dean ao camiño, pero é igual, pois o que se agregou, o que se achegou, foi o camiño, ¡o propio camiño!

-¡Cómaos Xuncras, ao veciño e tamén ao Cacharro, que ben me foderon! ¿Así que non terei máis remedio que levar o esterco nun tractor? Neste caso, vostede confórmese co xamón, que xa non é pouco, e teña piedade deste perdedor!

-O xamón non chega para unha consulta que evita un preito, así que son…, cen pesos! O que lle dou de balde é un consello: Para outra vez consúlteme o seu caso, e non o do seu contrincante, que xa estivo aquí, onte precisamente, e tamén se consultou do revés!

-Mire, señor, facémolo así para coñecer as armas do contrario, do contrincante!

-¡Pois sigan, sigan, que para algo son galegos!

-¡E vostede, tamén…, polo acento, que o descubre!

-¡Home, claro, que de non selo, non sería Avogado!

-.-

Se a envexa fose tiña...

Interior da igrexa de Montecubeiro

Se a envexa fose tiña, cantos tiñosos habería! Os rapaces do barrio do Convento sempre lle tiveron envexa ao Alfonso da Cordeira, ¡sete oficios: Sancristán, campaneiro, picador do toxo das bestas do Párroco, recadador do pan dos esconxuros, asentador da tropa cando ían de manobras á parroquia, portador da Cruz nas procesións, e..., por se fose pouco, enterrador! Pero aínda había unha oitava razón: ¡Íase casar coa terceira, despois de soterradas, do cancro, as dúas primeiras! O único que estreara unha soa vez era o seu traxe de pena, ademais da leontina de ouro, que lla regalara un cubano, como anticipo para que o soterrase nun punto sen estrear do cemiterio parroquial, que xa escaseaban!

Os rapaces observaron, por certos indicios, que a terceira voda era inminente, así que se dispuxeron a madrugar, de catro en catro, para observar ao Alfonso desde o carballo fronteiro da súa casa. Ao terceiro amencer: Alfonso acendeu o candil, así que o viron ao traveso da ventá. Sen quitarse os calzóns de durmir, de baeta colorada, retirou a táboa que lles puxera aos calzóns de pana, enriba da mesa, para que conservasen a prancha do ferro, e púxoos!

-¡Veña; abaixo, que temos que avisar aos outros, e despois, todos xuntos, entramos polas ruínas das encuastras...!

Aló se foron, e cando o Cura se dispoñía a bendicilos, Alfonso, a súa Terceira, que era de Cancio de Pumarín, e algún invitado, oíron aquelas voces dos mozos do lugar, que se agocharan na tribuna do fondo da igrexa, e dábanlle á melodía:

...
¡Gloria a Cristo Jesús,
cielos y tierra, bendecid al señor
honor y gloria a Ti, rey de la gloria
amor por siempre a Ti
Dios del Amor!

...

Terminado o himno, fuxiron por onde entraron, pero non se quedaron á voda, ou si? ¡En certo modo! Desde a igrexa fóronse a Pumarín, escondéndose no horto da noiva. Cando baixou a comitiva para almorzas senllos chocolates, que daquela había que comungar en xaxún, os rapaces subiron un caldeiro de auga ou tellado, e coa mesma, pola cheminea abaixo, ¡zas!, adeus chocolate.

Pero nin con esas se lles extinguiu a envexa, pois a terceira, algo máis si, que lle durou anos en vez de meses, así que Alfonso estreou..., a cuarta! Para daquela, na cuarta, non houbo gamberradas porque..., porque aqueles mozos deixaran de selo, ían vellos!

-.-

O crime de Montecubeiro

As coplas tamén son contos,
son intrahistoria.

¿Onde comeza a verdade,
e onde remata a imaxinación do contista;
neste caso, do copleiro?
¡Como non lle preguntemos ao cruceiro...!
Eu, pola miña parte, copio,
séxase,
relata réfero.
O que non quede satisfeito, que pregunte aos vellos do lugar,
se é que queren e saben responder!
Non ten data, nin data nin firma,
pero polo contexto hai que supoñela escrita, distribuída,
en tempos da República.
Resulta apreciable que o autor/autores
se puxeron énfase na descrición do crime
foi para resaltar a inxustiza que se cometeu
coa Unión de Montecubeiro
cunha atribución inxusta e infundada,
orixe ou causa central,

directa,

das persecucións e dos fusilamentos do ano 1937,

que é aí onde está a importancia desta copla.

-.-

Atención pido al pueblo
para la verdad hablar,
del crimen de Montecubeiro
que lo voy relatar:

Manuel Fernández que así
la víctima se llamaba
trajo un yerno a su casa
de una parroquia cercana.

La boda y el casamiento
todo hizo a su placer
sin reparar que mañana
llegaría el mal querer.

Por intereses fue el negocio,
esto se deja sentir
porque el yerno había heredado
posesión para vivir.

Que el suegro le ofreció
dinero para pagar
deudas que el yerno tenía
no lo pueden ocultar.

También le dijo: Te aseguro
en mi casa un porvenir;
dejarás tu albergue
y conmigo te vienes vivir.

Apuraron el asunto
y se hizo el matrimonio
aunque éste fue a disgusto
de la familia del novio.

Éste al tener con sus padres
hechos que les desagradaban,
sus tíos y sus sobrinos
de esta manera le hablaban:

No te vayas de tu casa,
no tienes necesidad;
tendrás que volver a ella
y entonces te pesará.

Repara que tus modales
no son de persona buena;
esto te hará imposible
contentar gente ajena.

Durante el pan de la boda
suegro y yerno disgustados
porque las cosas traían
carácter de mal juntados.

Su mal yerno le decía:
Cumpla usted con su palabra;
ya no es aquel que hace días
con sus mañas me engañaba.

Su suegro le contestaba:
Aquí verás lo que pasa,
con la dote de tu esposa
te puedes marchar de casa.

No me conformo con eso;
-expone el yerno al momento-;
yo aquí..., muy poco tiempo,
que esto parece un desierto.

El suegro le replicó:
Mañana, que me conviene,
revisaré mi cesión notarial
en Castroverde.

Quieres que te haga venta,
pues eso que no lo piense nadie;
¡vender sin coger dinero
es quedarse en la calle!

El once de octubre llega,
-día del crimen salvaje-,
y van a Castroverde para hacer
juntos el último viaje.

Entran en la notaría
y dice el notario al momento:
Hay un tercio hecho en manda
y el otro en testamento.

El Fernández dice al yerno:
Como conozco tu mala fe,
te dejaré quedar un tercio
y el otro lo desharé.

Al ver que el suegro quería
tomar esta solución
se ponen como dos perros
en violenta discusión.

Salen de la notaría,
se dirigen a la feria;
el público les veía
reanudar la refriega.

Regresando de la feria,
la gente bien advertía,
que apuraban el combate
que tuvieran todo el día.

Llegan juntos a la casa
y en el momento de entrar
dicen los que allí estaban:
Falta el ganado lanar.

Fernández coge un farol,
sin notársele pereza,
y se dirige hacia el monte
en busca de las ovejas.

El yerno que ya tenía
este crimen preparado
se marcha detrás del suegro
de una estaca agarrado.

Como la casa está sola,
sólo el monte la rodea,
tuvo toda proporción
para reanudar la tarea.

Al alejarse de casa,
la noche ya les cubría;
el feroz criminal
era lo que quería.

No muy lejos de la casa,
en el monte dos Paraños,
el cuerpo de su padre político
lo deja hecho pedazos.

De los dos primeros palos
que descargó en su cabeza
ya le saltara un ojo
y le derriba por tierra.

A aquella fiera sangrienta
su víctima dicen que le decía:
Te perdono todo el daño
y no me quites la vida.

Como quisiera gritar
las uñas le aplicó,
y lanzándose sobre él,
la garganta le apretó.

Del más grande salvajismo
el criminal pruebas dio,
rebozándose en la sangre
su víctima amortajo.

Según el facultativo
que reconoció al muerto,
tenía seis costillas rotas
y el cráneo deshecho.

El farol estaba sano
que el Fernández llevó;
y una estaca junto a él,
rota y ensangrentada se halló.

Después de esta audaz tarea
hacia la casa volvió
llevándose las ovejas
y en la cuadra las entró.

Sin llegarse a la cocina
llamó a su esposa al lado
y la puso al corriente
del cuento de "los enmascarados".

Esta era la necia forma
que proyectara el yerno:
¡dos hombres enmascarados
dieron muerte a su suegro!

De buena fuente salió
imponiendo gran secreto,
que la hija tuvo parte
en proyectar el suceso.

Una nota atestigua
gran parte de la certeza,
que la muerte de su padre
fue por culpa de la herencia.

De movimientos del padre
la hija era espía:
deshacer a ésta el legado,
volverse a casar quería.

He aquí como sembraron
la semilla de este drama;
al criminal le acompañan
homicidas en su rama.

Salen llamar a los vecinos,
a los de aquellos lugares,
fingiendo buscar al muerto
y perseguir a los criminales.

El primero que llamaron
es una persona honrada;
como el caso era tan serio
le imponía la jornada.

Dice a esto el criminal:
Venga usted pues le aseguro
que nadie nos hace daño
ni tenemos miedo alguno.

Caminando lentamente,
aquel vecino se atrasa.
¡Si no se llama más gente,
yo me vuelvo a mi casa!

Dando vuelta para atrás
el yerno se acercaba
a casa de otro vecino
que todo esto ignoraba.

Sale el vecino al momento
y al verle ensangrentado
le pregunta: ¿Te has caído,
o qué es lo que ha pasado?

Como en contestar no tuvo
gran claridad ni firmeza,
aquel vecino dudoso
le examina la cabeza.

Esta sangre no es tuya,
ni tienes ninguna herida;
que no dices la verdad,
a mí ya me parecía.

Al autor de la herejía
esto le dejó confuso,
sin poder dar claridad
al envoltorio que expuso.

Su esposa que esto presencia
con gesto falso decía:
¡Pobrecito de mi padre,
con nadie no se metía!

Mas luego se contradice
con expresión que decía,
¡Si no le mataran hoy
lo harían otro día!

Alarmados los vecinos
al monte salen de nuevo,
armados de herramientas,
aclarar este misterio.

Al yerno y a su esposa
llevan en compañía,
deseosos de saber
cómo les daban la guía.

De dar vueltas se cansaban
y sin conseguir acierto
porque el yerno les negaba
direcciones hacia el muerto.

Es inútil que busquemos,
esto afirmaba un vecino,
le habrán dado de palos
y se habrá escondido.

Dice a esto el asesino:
Señores, ténganlo cierto,
imposible era escaparse
porque ya quedaba muerto.

Así que en Lugo tuvieron
noticias de tal suceso,
se dieron perfecta cuenta
que el hechor era el yerno.

Luego llega la justicia,
como en tales ocasiones,
para levantar al muerto
y hacer las investigaciones.

El funesto caciquismo,
con intervención fatal,
priva toda claridad
y ocasiona tanto mal.

Como en Galicia aún
no se le cortó la acción,
echan sus feroces garras
a su contraria, la Unión.

Cometer el gran delito
de asesinar la verdad,
imponiendo la mentira
ante la humanidad.

Tres casas de la parroquia,
las más horrendas y viles,
preparan en su casa
oficinas caciquiles.

Allí se hace el sobrecrimen
más feo y más repugnante,
hacen prender siete hombres
declarándoles culpables.

Qué dolor el de estos hombres,
conducidos y esposados,
en garras monarquizantes
porque son republicanos.

Esto revelaba un guardia
durante la conducción;
les interrogaba sólo
en política y religión.

En casa de los caciques
se habían hospedado
y de que así procedieran
les habían encargado.

En efecto, decía el Guardia,
a los presos con acento,
tenéis que obedecer al Cura,
y también al Ayuntamiento.

Los encargados del orden,
faltando a su deber,
de los chismosos caciques
se dejaron corromper.

Los ponzoñosos caciques
no se conforman con eso:
a aquellos hombres honrados
los publican en los sucesos.

Sarille era el primero;
López, Trashorras y Seijas;
para completar los siete,
los tres hermanos Pereiras.

Los jefes del caciquismo,
juntados en reunión,
querían salvar al culpable
y destrozar la Unión.

Proyectemos bien las cosas,
que gran ocasión tenemos:
en deshaciendo la Unión
hacemos lo que queremos.

Como a esta conferencia
dirigían titulares,
pensaban hallar victoria
cometiendo falsedades.

Aunque cuentan con las fuerzas
de un poder ruinoso;
¡no ven que el doce de octubre
les murió su padre Alfonso!

(Eleccións de Outubro)

En estos caciques hay
dos clases de delincuentes:
unos matan y amortajan,
otros culpan a inocentes.

En relaciones del muerto
está lo más vergonzoso,
encubriendo aquella mancha
de un crimen tan alevoso.

Su hermana sí cantaba,
cumpliendo un deber humano,
pero el caciquismo atrancó
la garganta de este gallo.

Bicho feo y cobarde,
vestido de pantalón,
caciquismo ruinoso,
vergüenza de la Nación.

En el corazón de los hijos
tampoco se abriga pena,
como si sangre del padre
no corriera por sus venas.

Ayudan a ocultarlo,
aunque duda no les cabe
que las manos del cuñado
huelen a sangre del padre.

No pretendan ante el muerto
evadirse de la mancha
de que fue consentidora
la hermana de la casa.

Por esta razón no pueden
aclarar este misterio
y admiten dentro de casa
pruebas exactas y reos.

Si el delito les arrastra,
y si la culpa les pesa,
que quemen sus corazones
y novenas en la iglesia.

¡Vaya una entraña de hija
que no la rompe el dolor
de ser cómplice en el crimen
y vivir con el autor!

Ya que compasión no hay
del muerto ni acusados,
¡justicia para los reos
piden todos los humanos!

Aquí verá el lector
en este triste relato,
una parroquia herida
con flechas del cacicato.

La delincuencia traidora
de acusar a infelices
la debían pagar,
en la cárcel, los caciques.

Qué funesto descalabro
hacia la cacicada;
¡gracias que les resultó
la intentona abortada!

De lo bien que os lucisteis,
jamás lavareis la cara;
quedasteis a igual nivel
del autor de la dellada.

¡Parroquia de Montecubeiro
defiende tu libertad:
los caciques y asesinos
roban tu tranquilidad!

Pedid que su culpa pague
reo de tan alta escala;
sus parientes le guardaron
manchas de sangre en la casa.

Pedirle también castigo
a la hija del victimado,
que a su familia y parientes
parricidio ha legado.
---

Aquí tiene fin la historia
del Fernández y su drama,
degollado por los suyos,
¡en paz descanse su alma!

-oOo-

Pecho a serie porque..., ¡estou abraiado, escandalizado do escandaloso que se volveu este mundo! ¡Dá noxo, e menos mal que hai outro!

Xosé María Gómez Vilabella