.../...
.
Imos ver:
¿Por qué soterraban no monte ás criaturas abortadas e non á criminal que as abortara indixestándose de follas da ruda, acaso para poderse vender por virxe?
¿Por qué aos nados de mal parto, xerados pero non criados, se lles privaba do Ceo, de cemiterio católico, encima de que a natureza lles impedira nacer á luz normalmente?
¿Por qué a ignorancia daqueles pais que non sabían que a auga de socorro, aplicada con intención de bautizar, tamén era eficaz, tiña que selo nas inocentes criaturas, máis inocentes aínda que seus propios pais?
¿Por qué os suicidas, enfermos mentais, sempre, todos, sen excepción, pois do contrario non o farían, nin no peor dos transos, e como tais, irresponsables dos seus actos, tiñan que segui-la sorte dos cans, soterrados lonxe dos que se tiñan por sensatos?
¡Ai, Deus, que che usurpamos a función sacrosanta de xulgar…, sendo nós reos, reos de alta traizón! Polos inocentes do Zarro Novo, prégoche, Señor; prégoche que non lles deixes vingarse coa Lei do Talión, pois, de facelo, de serlles posible, as tumbas dos inquisidores non caberían nese monte do Zarro!
Xosé María Gómez Vilabella
Un home todo alma, dos bos e xenerosos, tal e como os pedía Pondal ao abeiro dos seus rumorosos: Sabio e santo, santo e sabio. ¡Meu Deus, que rara avis nos emprestaches! Un Melquisedec, pero no XX, cargado de bondade e de erudición. ¡Demasiado peso para un simple mortal! Por se algo lle faltase, este Ero tamén se retirou á súa Armenteira, á súa ermida dos Peares: paxariños, árbores..., ¡co marmalle escumoso, coa música de fondo, fraterna, desa aperta dos dous ríos máis barulleiros e máis caudalosos da nosa Galicia!
Da súa bondade, salvo que o suban aos altares, pronto nos esqueceremos, que é o que adoita pasar entre mortais. Pero, ¿da súa erudición...? Entre o publicado e mailo inédito, un feixe! Daquela, ¿quen se atreverá a redactarlle unha lauda? Eu, desde logo, non, pois condensar a súa biografía nunha frase…, ¡como non a grave o propio Deus cos lóstregos do Sinaí!
Nicanor: Nike, vitoria. Aner, andrós. home. ¡Pero que intuición a de seu tío e padriño, aquel Cura de Arcos, don Manuel Rielo Lenza, que tanto se preocupou por ensinarlles aos seus labregos os últimos adiantos en técnicas agrícolas! Con un tío así, con nun aio semellante, ¿quen se atreve a saír mal falado, ou mal galego; mal estudante, ou mal cristián?
Xa me declarei egoísta, pero agora cómpre un agradecemento: Conservo, e conservarei como ouro en pano, unha carta de Nicanor na que me di que gastou unhas moedas que ía administrando para vitaminas, para laranxas, en mercar, na librería Balmes, o meu libro Castroverde; no ano 1951. ¡Un codio daqueles tempos, un seminarista que fai tal sacrificio, semellante esforzo e privación, para informarse, un pisco, dun municipio lindeiro co seu, estaba visto que ía preferir os libros antes que o clásico chocolate clerical!
Con tantas evocacións, ¿por onde tiro? Voume quedar co home, na súa humanidade, simplemente, pois para evocar a súa erudición, eruditos, doutores, ten este país, ¡que saberán responder!, como dicía o Astete. Un mal reflexo podería ser: ¡Pasou facendo o ben, así que, sic itur ad astra! Pero resulta lacónico, pouco expresivo; se cadra é máis exacto dicir: ¡Foi tan importante, que moita intelixencia tivo que poñerlle á cousa para lograr iso tan difícil de pasar desapercibido! Falaba cos vellos, adorábano os mozos, entendíase cos nenos... ¿Parécevos doado? ¡Coido que non! Atoparse cun sabio, que ademais é santo, e conversar con el nas encrucilladas da vida sen que nos abraie, sen que nos acovarde, sen que nos entre complexo, ¡esa arte moita ciencia ten, moi grande ha de ser quen tal faga, quen tal motive, quen tal perfección acade!
Os que o coñecestes ben sabedes que non esaxero, que máis ben me quedo curto, pero non debo estenderme porque os que tiveron a carencia de non coñecelo persoalmente van pensar que lle estou queimando incenso. Para os do coñecemento intelectual, aí quedan os seus traballos, ou máis que traballos, os seus gozos. ¡Canto non deixaría inédito nesa cela dos Peares! E tamén, ¡tamén!, ese museo, privado, dos irmáns Rielo, en Arcos de Frades. ¿Nos Arcos dos Frades? Iso era antes, que de aquí en diante mellor se nos acaerá actualiza-la súa amada toponimia: ¡Arcos dos Curas Rielo!
Agora que me decato: ¡Igual lle dá a alguén por propoñer a súa canonización, e daquela, meu pobre, moído vai, que declaralo Santo sería un roubo, unha redución! Santo, si, ho, pero máis cá iso, moitísimo máis, pois a santo chega calquera, que o fol das grazas santificantes seica é infinito! É máis difícil ser un home cabal, cabal e sinxelo, humilde e culto, honrado, con criterio..., ¡e pasar desapercibido! Nalgúns puntos da terra danse os diamantes, ¡pero en bruto! Un home vitorioso de si mesmo, pulcro e puído, todo pulchre, bene recte, cos pes na terra e a cabeza no Ceo, ¡non hai xema máis rara!
En definitiva, que deixa un gran baleiro, polo moito que abarcaba, pero está ben aló, pois tal e como andan os mundos, moitas xefaturas debe haber vacantes, ¡que moitos anxos se precisan para levarnos da man, para facernos a garda! Nicanor, Sit tibi terram levis; a do esquecemento terreal, quero dicir, que no Ceo xa estás, cousa, circunstancia, da que nos congratulamos, pois o resto..., ¡o resto, fume de carozo!
¡Se chego a ir dacabalo, e con lanza…! ¿Non chegaba coas alturas para separar, para conter, á xente do Val, que sempre gustaron de casar coas mozas de Castroverde, pero tamén á viceversa? Esta serra xa cumprira unha función histórica, hoxe esquecida, ou case: A de conter a expansión dos bretóns, que cobizaban as terras dos suevos, máis suaves que eran. ¡Todo se esquece, que ata se esquece que Valeira é a terra dos vales, mentres Baleira é unha terra baleira; outra, que non esta!
Xosé María Gómez Vilabella
Tan só os da aldea sabíamos que, casa que non leva á feira, por que trae dela? Co noso liño, bo pero mal traballado, as avoas facían calzóns; no ínterim, na Corte, na das vacas, non, na dos Reis de España, deitábanse en sabas de Holanda…, importadas! ¡Claro, España sempre foi importante!
¿Será este un signo de que xa non seguimos predicando co exemplo imperial, aquel exemplo, aquel imperio, que nos levaba ata Deus? “¡Por el Imperio, hacia Dios!”. Ía sendo hora de abaixar a cerviz, ía sendo hora de demostrar que valemos para algo máis que para bailar chotis. ¡Ah, pero foi en Vigo, unha viguesa, que en Madrid, pola trazas, seguen danzando: Uns, por dentro das Cortes, e os outros, da parte de fóra! O seu cheirume é tan grande, meirande có do cortello das cabras, que ata nos chega por televisión. ¡Deus, que bo esterco para abona-las hortas; en definitiva, para producir…, en vez de consumir!
Un día outonío, que me mandaron leva-las vacas ao prado do Pozo, así chamado porque tiñamos nel a poza de enria-lo liño, coa consigna de apaña-las castañas que houbese nos nosos castiros da Bouza de Veiga, para subilas ao lombo, nun saco, desde que as vacas estivesen satisfeitas. As vacas satisfixéronse enseguida pero eu non, que me soprou o diabro a mala idea de escoitar aquelas “arengas” do Pedro de Capitán da Laxe, pero, como? Niso tamén me aconsellou o diabro: “Vaste pola parte de arriba, e baixas engorde ata esa pedra onde está sentado o Pedro. De posto na súa traseira, el que mira para abaixo, para as cabras, xordo como é, nin se decatará de que ten mouros na súa traseira, ¡el tamén, coma seu pai!
Nado na freguesía de Montecubeiro o 15-04-1884, foi ordenado sacerdote en Lugo, en marzo de 1908. Consta na súa biografía que era pitoño, de face ancha e vermella, sabio e sinxelo á vez. Un santo que se quedou ao pé dos altares pola cantidade de inimigos que xerou a súa loita en contra da incultura, que tanto lles conviña daquela aos caciques locais. Iniciou os estudos eclesiásticos en Lugo, e pasou á titoría de Samos, para rematalos en Lugo. Estivo seis anos de coadxutor en Montecubeiro, e de alí pasou ás freguesías de Santa Cristina de Areas e San Fiz de Amarante, por concursos.
Dunha actividade extraordinaria, por onde pasou mellorou igrexas e adros; unha capela no seu lugar da Cernada, casas-escolas, asociacións e sociedades agrarias, etc. No ano 1921 foi levado á cadea por unha parella da Garda Civil á que se opuxo cando tentaban comisar unhas reses a certos veciños que non puideran pagar en tempo e forma os "consumos" municipais. Dábase a cacicada de que o anuncio de repartimento de Antas saíra publicado no Boletín Oficial do día 30-05-1921, coa suposta firma de Domingo L. Carreja, "presidente de la Junta General repartidora", ¡dándose a falacia de que non había en todo Antas ningún veciño con ese nome! Como a cousa tiña os seus perendengues, ao "Grego Luna" sacárono dos grillóns a pretexto de que estaba enfermo, e pasárono, para disimular pero vixiado, ao hospital de Lugo, ata que o Consello de Guerra o declarou inocente. Un dos seus defensores foi o propio Calvo Sotelo (José).
O impulso cultural que lle deu Valcarce á bisbarra de Antas de Ulla foi unha das circunstancias que se ponderaron para decidir que fose esta localidade a primeira de Lugo que contou cun colexio público comarcal.
Nin que dicir ten que ninguén propuxo a súa canonización, salvo os labregos desa comarca, que o tiveron por copatrón, ¡de par do San Sidro!
domingo, 8 de junio de 2008
MISCELÁNEA -V-
MISCELÁNEA
-V-
Outeando o mundo desde o noso
castelo
Xosé María Gómez Vilabella
Un espello no camiño
da feira
Albo lapillo notare
diem
Volvamos ao Catecismo
do Labrego
¡Hai que volver ás
mallas!
Con meu avó no Zarro
Novo
Non hai nada máis excelso…
Escachizados de la
guerra y devueltos a España
¡Deica logo, Nicanor!
Aranda
¡Un cabalo, un
cabaleiro!
Itinerarios e
decisións
Cando os mortos non
viaxaban en “Mercedes”
A morte dunha
institución
Meus queridos frades
Pasei a Serra
O Cruceiro de San
Cibrao
Un responso polos
cruceiros
Requiescat in pace,
convento de Montecubeiro
Facendo memoria
Polos seus froitos
A portela que nos une
Un abrazo estreito e
perigoso
Reflexiones sobre a
caza
O que cambiamos nun
século
Eloí, Eloí, lamá
sabactaní!
Exportación a Holanda
Estaba tremendo: ¡eu
tamén!
Saturno devora aos
seus fillos
¡De cando o Patrimonio
tiña amantes!
O vello que arengaba
ás cabras
O que pasou a Marola
Así rin os ríos en
Castroverde
Non é a fonte de Siloé
¿Como chegaron os
romanos a Castroverde?
¿Qué vexo desde a miña
ventá?
As cartas boomerang
¡Qué solos se quedan
los muertos!
Damos/Recibimos
¡Hai que importar
kanguros!
Vou dicir de onde
veño…
Desertores do arado
A arte de falar sen
dicir nada
A muller que lles tiña
medo aos cruceiros
O Crego Luna
Homenaxe aos nosos
muíños de Castroverde
Todo a leña
Cautivo y desarmado...
As escaleiras da vida
Cartas aos netos
O meigallo das verbas
Economistas os de
daquela
Propaganda ou...,
estrago?
¿Profecía?
-.-
UN ESPELLO NO CAMIÑO DA FEIRA
Precisámolo, moitísimo; ¿Para qué?
¡Para ve-lo camiño, para escolle-lo camiño! Daquela vexamos, ollemos:
“O que non nada, afonda; e o que
compra máis do que vende, afúndese”. Este refrán non entraba nos programas da
carreira de Dereito, polo menos nos do século pasado, pero eu, un cidadán
veterano, desde este ordenador tan desordenado pido e propoño que se incorpore
aos plans actuais, agora que estamos, e seguimos, de reformas educativas, e xa
que de Dereito veñen gran parte deses torcidos, deses “entuertos”, como dicía
Cervantes, deses que nos están rexendo, rexendo e mal administrando. ¡Cura,
Letrado, o Secretario de Casa Real!, era o lema das fidalguías hispanas, pero a
xente de agora rise dos refráns pois demos en dicir que son cousa dos antigos,
e por tanto, dos iletrados… ¡Que se lle vai facer!
Neste país prosperou a crenza de
que os noticieiros son o mellor entretemento dos vellos… ¡Que va: os
noticieiros desfanlles os nervios, toléannos; hai que ir por outros camiños!
Acebedo, amenizando a feira de Mosteiro.
O que confortaba aos vellos,
moitísimo, era acudir ás feiras…, non para vender sobrantes, que nunca os
tiñan, senón para desfacerse dunha parte dos seus produtos, pois aqueles si que
engadían valor: ¡Do leite facían queixos e manteiga; agachábanse para recoller
as landras, e con elas eses irmáns tan agradecidos, chamados porcos, que aínda
non sei por qué, traducíanas en unto, elemento indispensable para o caldo
galego; e máis, moitas máis! Das catro cadelas así logradas, unha dábanlla ao
Acebedo…, para que seguise tocando a pandeireta, para que cantase coplas de
escarnio e maldicir!
Nas aldeas, a preguiza, ¿ou foron
os predicotes dos políticos, estes sucesores daqueles frades predicadores?,
levounos ao monocultivo: vacas ou eucaliptos! E nas cidades a fantasía…, como
din os mouros, “vesaf la fantasía…, e con ela, a barriga vacía, baleira!,
levounos a montar servizos, ¡todo servizos! ¿Da fase intermedia, da secundaria,
ese precepto económico, básico, de engadir valores, qué? ¡Nada, cero, vesaf la fantasía! Aló lonxe, mesmo na
Fisterra, e por tanto un emprazamento axeitado para fabricar, para elaborar,
para engadir valor ás cousas exportables, había unha cidade na que o seu
Alcalde non se cansaba de pregoar: “La Coruña, ciudad de servicios!”. Pois ben,
os servizos só teñen venda cando hai ricos, e non hai ricos onde non se
produce, onde non se elabora, así que a tal cidade, maiormente nas rúas máis
céntricas, precisamente nas dos servizos, converteuse nun escaparate monumental
onde só se ven uns letreiros que deberan poñer: “¡Pechamos por inanición!”.
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
ALBO
LAPILLO NOTARE DIEM
Esta achega dedícollela
especialmente a Manuel Muñiz e a José Enrique Villarino que tantos anos levan
sostendo sobre os seus ombreiros o Patrimonio de Castroverde, descorrendo veos
e chantando fitos; o primeiro, repisando camiños, fotografando e mostrando os
seus valores, e o segundo creando e sostendo un blog que tanto leva incorporado
á historia de Castroverde, pero…, onde están as pedras brancas, os carteis
oficiais, uns rótulos que fagan fisicamente visibles, que conserven, que
divulguen, as vosas achegas, as vosas salvagardas patrimoniais? ¿Cústalles
tanto ás autoridades poñer unhas pedras brancas, uns fitos, nos lugares de
importancia histórica? Non estou moi ao tanto diso, pero entendo que serían
máis baratas cás tracas dunha festa, ¡e vaia se é festa conservar un Patrimonio
da importancia do noso, facelo visible! Se me dedicase á hostalaría, en
conxunción cos meus colegas, que en definitiva son os máis beneficiados,
economicamente, da museística local, consideraría gastos de publicidade este
cultivo do noso turismo; ¡claro que se xa mo dan feito…!
Xa que non hai pedras, nin brancas nin
mouras, polo menos que haxa letras, así que hoxe voume referir, nada máis e
nada menos que á Fonte de Matahomes e ao Rego dos Ósos. A orientación témola
neste cruceiro, que se atopa…, ¡no calvario dunha toxeira!, á dereita, mesmo
segundo se sube da capela de Santa Petronila pola pista que vai a Cepomundín.
Nas súas inmediacións está a fonte de Matahomes, que xera as augas que forman o
Rego dos Ósos, ¡unhas augas bautizadas co sangue daqueles heroes…! Indo de
Castroverde pola estrada de San Cibrao, este rego sacro, este Rego Anónimo,
¡que tampouco ten letreiro!, crúzase nunha curva pronunciada… ¡Pronunciada a
curva, que non os ósos daqueles heroes, daqueles heroes esquecidos!
De onde veñen os feitos? Para
entendelos hai que lembrar que,
“Por los suyos fue asesinado Fruela
en Cangas”, di a Crónica de Afonsus III. Parece ser que este rei, o Fruela,
matou pola súa propia man a seu irmán Vímara; suponse que foi competindo polo
trono ástur, amén do seu carácter violento. O propio Fruela foi seguidamente
asasinado polos partidarios de seu irmán, feito que ocorreu no ano 768,
deixando un neno duns catro anos.
O sucesor de Fruela foi seu primo
Aurelio, monarca que se caracterizou polo seu mantemento da paz. Seguindo a
tradición, porque os mouros pelexábanse entre si, derrotándose a si mesmos,
pero tamén porque el mesmo tiña loita suficiente para controla-los seus servos.
Deixou este mundo no ano 774, de morte natural.
Ao Aurelio sucedeuno Silo, casado con Adosinda, irmá de
Fruela I, e por tanto, filla de Afonsus I e neta de Pelaio. Din as crónicas que
viviu en paz cos ismaelitas “ob causan
matris”, por causa de súa nai, declaración misteriosa que segue sen
resolverse. Este novo Rei, o tal Silo, tivo problemas de política interior,
tendo que aplacar o levantamento de “toda
Galicia”. Déixase ver que non se tratou dunha rebelión de persoas
concretas, senón de toda a Gallaecia occidental. Esta loita comezou arriba do
Cádavo (Cádavos = toxos queimados), concretamente nos Campos da Matanza; na
retirada, os de Silo alcanzáronos no Monte Cupeiro, nas Gándaras de Cepomundín,
concretamente no entorno da Fonte de Matahomes, que de aí quedou este topónimo,
xunto co do seu rego dos Ósos. ¡Case nada! O tal Silo estableceu a corte en
Pravia, e levouno o demo, para os “silos” do inferno, no ano 783.
¿Qué, a cousa, o feito, merece ou
non merece unha pedra? ¡Só que eu poñeríaa moura, e non branca!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
VOLVAMOS AO CATECISMO DO LABREGO
Don Valentín, coa venia. (Valentín Lamas Carvajal, fillo do
ourensán José Francisco Lamas, e da luguesa María Manuela Carvajales). Coa
venia, meu Profeta, e de paso, pídoche, humildemente, benevolencia e
comprensión polo sacrilexio de reinterpretar, de actualizar, o teu Catecismo.
¡Xa sabes, a Lei do Péndulo, que desta vez está devolvendo aos eidos a estes
desertores do arado do século XXI que se creron amparados pola prosperidade
urbanícola!
Menos mal que na túa terra, ben
querido Frei Marcos da Portela, nunca faltaron Redentores, tal que aquel
ilustre ferrolán, don Hermenegildo, noso insigne benfeitor, que,
. Retirou as mulas de Castela,
poñéndoas a arrastrar canóns en vez de arados, ¡para que así os seus paisanos
non tivesen que segarlles o trigo aos casteláns!
. Ocasionou a morte duns cantos
milleiros de rapaces, para que así abundasen as mulleres, e competisen cos homes,
tal que facendo traballos barís, (do xermánico baro), ¡que xa estaba ben de telas coa ”pata quebrada e na casa”!
. Aos mutilados mandounos para a
capital cunha pensión, ¡que así podían vivir, e casar, de man branca!
. Aos forzudos librounos de cavar
na touza, ¡dándolles praza no Exército, na Garda Civil e na Policía!
. Para que as mulleres non
malvendesen as leiras, ¡prohibiulles adir as herdanzas sen permiso expreso dos
maridos ou do xuíz!
. A todo isto, un racionamento
xeral, ¡para que as labregas non se puxesen fofas, pois para fofa chegaba a súa
asturiana, dona Colares!
. Por se fose pouca menciña o
racionamento, requisas de froitos e gando, a tutiplén, ¡para soste-los mouros,
os de Marrocos e mailos do Pardo, que ben o merecían polos servizos prestados
en Covadonga!
Así comezou a súa labor protectora
do agro galego, pero como tales medidas resultaron exiguas en vista de que os
nosos labregos mataban a fame estomacal cultivando a testicular, abriulles a
emigración, en particular para Cuba, que era un sitio quente…, ¡do clima, pero
tamén das mulatas!
Detrás de San Hermenegildo, que ben
se lle premiou o patriarcado coa medalla de ídem, ademais dunha laureada, ¡un
millón de mortos, que nunca houbo unha condecoración tan merecida!, veu o demo e tróuxonos de graza unha cracia! Aqueles caciques de uniforme
foron morrendo, pero os fillos disfrazáronse, uns de sociais e outros de populares,
levándose da aldea para a capital o pouco que nelas quedaba…, ¡coas honras de
facernos lacaios seus! ¡Deu-lle-lo pague. Amén!
Don Valentín, cómo cambiou o noso
agro, este agro actual, ornado de silvas! Aquela escravitude da nosa labranza,
¡por fin!, acabouse, que non facía falta para nada pois as patacas impórtanse
de Exipto, as fabas de Agadir, o trigo de Ucrania, as teas da China…, así que
as nosas mulleres xa non fían nin cardan, e en vez de zocas, levan zapatos de
tacón! ¡De paso, o teu Catecismo quedou
obsoleto!
Isto foi o pasado, pero, ¿de
presente? Os pisos, hipotecados; os mozos, no paro; e as hortas, a eucaliptos!
¿Qué nos queda, meu profeta Lamas senón volver á lama, ás corredoiras, aos
hortos dos nosos avós? En definitiva, comezar de novo, aínda que cunha
diferenza: que agora temos tractores no sitio das picañas…, mentres a España
lle fíen o petróleo!
¿Qué máis queres saber deste
presente? Déronos becas para estuda-los fillos, a troche moche, pero non
encarreiraron as carreiras, pois o que máis necesitaba este país eran técnicos,
¡un en cada casa! Técnicos do que fose, pero…, técnicos! E paralelamente
estimular a produción de artigos exportables para que, cando deixasen de entrar
as divisas dos nosos emigrantes, compensásemos coas plusvalías dunha
exportación abondosa, ¡que é o que fan, o que sempre fixeron, os países
civilizados!
Ninguén nos ensinou a distinguir
entre insumos e consumos, máis ben ao contrario, tal que aquel Alcalde da
Coruña que nos predicaba: “La Coruña, ciudad de servicios”. ¡Servizos son
consumos! Aquel (Inspector de Traballo) nunca vira un mapa; polas trazas, non:
A Coruña é fisterrá, porto de saída, óptimo para Europa occidental, América,
África… O elemental, o prudente, o humano, era substituír a exportación de
emigrantes pola de produtos elaborados, aquí perfeccionados, apetecibles, ¡que
eses si que son servizos, e non os outros!
Nas conferencias dos…,
¿intelectuais?, predicábase que sobraba xente no campo; ¡daquela, xubilacións
anticipadas, con primas polo cese da actividade agraria! ¡Xa! E no sucesivo,
¡importación, que é o que fan os importantes, importar! As celulosas deron en
regalar plantóns de eucaliptos…, ¡para adorna-lo prado da herba verde! E tiñan
razón, pois as vacas, mentres estaban cordas, podían alimentarse con ósos da
calaza, e despois, de tolas, incineralas…!
¿Cómo facemos, agora, para volver á
horta? Non é doado: As leiras que non están a eucaliptos dan silvas, ¡e son tan
ricas as amoras! Concentracións parcelarias de carácter privado non fixemos, e
as da Xunta…, poucas, tardías, e mal arrexuntadas! As ferramentas enferruxadas,
o tractor malvendido, as cortes…, parécense ás de Madrid: moito cemento e pouca
riqueza! ¿Quédanos a casiña, ou tampouco? ¡Na casiña, por non lousala,
podreceron as vigas! Daquela, ¿onde estamos, acaso nunha crise? ¡Aínda o
preguntas, catecúmeno inocente: quédannos uns panteóns soberbios, marmóreos, pero
o caso é que tamén escasean os Curas, así que, moito panteón e poucos
responsos!
Falando de responsar, meu admirado
don Valentín, aí van os meus:
É necesario e urxente coñecer as
posibilidades das terras de cada quen para, a partires diso, producir nelas
aquilo que vaia dar mellor froito, pois o presente, se algo é, ben o sabemos, é
un sopro.
Xa chegamos, xa estamos, nun nivel
formativo e técnico considerable, pero iso non é, non debe ser, unha meta senón
o punto de partida para novas sabenzas.
Producir + producir + producir =
igual a pouco, pois a produción é unha carreira de obstáculos, de velocidades,
e daquela a terceira aínda é unha marcha curta.
Ou avanzar ou recuar, que non hai
termo medio, pois se chegan todos diante nosa, nesta feira global, ¡daquela só
teremos as sobras, os refugallos da economía.
Redimirnos de nós mesmos. Aquela
redención dos foros, que tanto preocupaba a don Valentín, xa a lograron os
avós, entre os morgados e mailos minorazos emigrados, así que á nova xeración,
liberada, instruída por nós, polos nosos cartiños, cos nosos cartiños, tócalle
un novo tipo de aforro: redimirnos da nosa incompetencia, do noso atraso,
daquilo que nos foi inacadable, inalcanzable. ¡Xa descansaredes de vellos…, se a polución vos deixa chegar!
Taxas de produción por debaixo das
que se acadan por Europa arriba equivalen a miseria, pura escravitude.
A boas horas mangas verdes, que di
o refrán. Se non levámo-lo paso, no torreiro dos intercambios mundiais só
bailarán connosco as feas, o Terceiro Mundo.
Cada ocasión perdida…, ¡fentos ao
pote! Idiota o último, nesta carreira de obstáculos. Aviso: ¡Xa empezou!
Onte coma onte, e hoxe coma hoxe;
emparzáronos con eses veciños da Europa central e norteña, bastante
traballadores e ben preparados por certo, con séculos de avantaxe, así que, ou
rebentamos ou levámo-lo rengue. Nunca é tarde para aprender; nin cedo para
levantarse. ¡Upa Galicia! O que sinto é que os meus cadrís non me permiten
acompañarvos nesa brega…, para saír desta maldita crise! Certo é que a fixeron,
que a causaron, uns, e que lles toca tirar do temón aos outros, pero…, ¡que se
lle vai facer, as benaventuranzas sempre son as que din a última verba!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
¡Hai que volver ás mallas!
De momento vai de broma, pero…, ¡os mozos
ídevos encomendando a Deus, por se acaso!
Na miña bisbarra, no noso condado de Chamoso,
daquela da miña crianza aos vagos e maleantes chamábanlles “acabadores”; agora
chámaselles “políticos”, tanto en castelán coma en galego. ¡Vén a ser a mesma
cousa! Pois ben, eu estou arrepentido de pasar media vida estudiando Economía,
que maldito falta me facía, aínda que quixese chegar a Ministro. O outro día en
Castroverde coincidín cun paisano que fora compañeiro meu na escola de Maxide e
deume unha lección que nunca mellor a recibín, nin nos libros nin nas aulas. O
meu paisano, e non obstante, amigo, díxome, despois da aperta por suposto:
-¿Ti estiveras en África, non si?
-¡Dez anos, coa guerra de Ifni incluída!
-¡Pois aforraches de vir, que isto noso, agora,
tamén é Marrocos!
-Home, Franco devolveu os mouros a Covadonga,
daquela que pasaron por Castroverde, pero non se quedaron…, agás os mortos!
-Aquí tamén temos sultán… ¡E logo que todo é
estranxeiro, pois ata o trigo nos ven de Ukrania, e as patacas de Exipto!
-Non sei se poderá seguir vindo…, que a débeda
exterior anda polas nubes!
-Ti deberas seguir en África, e eu en Alemaña.
Téñome acordado ben veces de cando lle fun á escola a teu pai, que nos dicía:
Desde o século XV España viviu do ouro e da prata arroubados aos indios de
América; coas independencias, pasamos a vivir das remesas dos emigrantes, e
tamén está entrando algo de turismo… Ora ben, se seguimos importando máis do
que exportamos, día chegará no que os da capital nos teñan envexa aos da aldea,
pois aquí quen máis quen menos ten un horto, e ninguén morre de fame!
-¿Sabes que che digo, colega? ¡Outro tanto
aínda non mo dixo ningún dos profesores que levo tido en Economía, e dábanse de
celebridades!
-O mérito non é meu, que eu só fago memoria
daqueles consellos dos nosos vellos!
Despedímonos con outro abrazo; e nos minutos
seguintes, nin sei como, pero véuseme a memoria aquela malla de Insua: Tiñan
tres medas de centeo e unha de trigo, así que o día chegaba a pouco por máis
que fose Agosto. De cando en vez daban un anaco de pan e queixo e un trago de
viño; a comida dérona á hora da cea…, e eu, con tanto po, con tanta sede, amén
da falta de costume, collín unha borracheira de campionato; ¡a única da miña
vida! Deiteime debaixo dun castiñeiro e non volvín para a casa ata cerca do
día, cando xa se cansaran de buscarme polos camiños dos arredores, con fachuzos
de palla.
Despois desa reflexión, pasei á seguinte: As
divisas están esgotadas, as leiras a eucaliptos, troitas non quedan,
principalmente por culpa do purín…, así que os novos volverán a emigrar, pero,
os vellos? ¡Os vellos están morrendo nas salas de urxencias dos hospitais
porque os médicos non dan abasto! Como dicían os romanos: “Finis coronat opus”,
que eu vou traducir, libremente, por, O fin, o fin catastrófico, sempre coroa
as obras mal feitas!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Con meu avó, no Zarro Novo.
No Zarro Novo ata as vacas rezan por aqueles
que os cregos non deixaron soterrar na igrexa de Montecubeiro.
que os cregos non deixaron soterrar na igrexa de Montecubeiro.
¡Pobriños!
¿Que culpa teñen, tiveron, eles, de que non fosen bautizados? ¿É que non son,
non eran, fillos de Deus, criaturas de Deus, coma os demais? A Samaritana non
estaba bautizada, nin era dos del, da clase dos seus amigos, dos seus
seguidores, e non por iso a desprezou Xesús… Aquilo de soterrar no Zarro Novo
aos abortiños, aos que morrían antes do bautizo, aos suicidas…, ¿cabe peor
Inquisición? ¡Iso era, iso foi, aquelas doutrinas do sabio Torquemada, que
tanto honor lle fixo ao seu apelido, queimar ao desacreditado!
Imos ver:
¿Por qué soterraban no monte ás criaturas abortadas e non á criminal que as abortara indixestándose de follas da ruda, acaso para poderse vender por virxe?
¿Por qué aos nados de mal parto, xerados pero non criados, se lles privaba do Ceo, de cemiterio católico, encima de que a natureza lles impedira nacer á luz normalmente?
¿Por qué a ignorancia daqueles pais que non sabían que a auga de socorro, aplicada con intención de bautizar, tamén era eficaz, tiña que selo nas inocentes criaturas, máis inocentes aínda que seus propios pais?
¿Por qué os suicidas, enfermos mentais, sempre, todos, sen excepción, pois do contrario non o farían, nin no peor dos transos, e como tais, irresponsables dos seus actos, tiñan que segui-la sorte dos cans, soterrados lonxe dos que se tiñan por sensatos?
¡Ai, Deus, que che usurpamos a función sacrosanta de xulgar…, sendo nós reos, reos de alta traizón! Polos inocentes do Zarro Novo, prégoche, Señor; prégoche que non lles deixes vingarse coa Lei do Talión, pois, de facelo, de serlles posible, as tumbas dos inquisidores non caberían nese monte do Zarro!
Xosé María
Gómez Vilabella
-.-
Nada hai máis excelso que render honores
aos nosos entregos.
Alborada de Rosalía, na muralla de Lugo,
no seu 176 aniversario.
Pablo Castedo dándolles unha serenata aos
trogloditas
da nosa Cova da Valiña.
E tampouco hai cousa máis odiosa
que ser desagradecidos, defecto que, afortunadamente, non herdamos os galegos,
¡en absoluto! Estas fotografías dan testemuña do aserto.
Tan agradecidos somos que ata lles
agradecemos aos romanos esa muralla, esa caixa de seguridade que nos obrigaron
a facer para resgardar as súas raspiñadas, e con elas aos propios raspiñadores.
¡Sete mil libras de ouro que, segundo Plinio, se levaban ao ano, en media,
arrincadas da nosa terra, por nós mesmos, e lavadas nos propios ríos! Iso á
parte dos trigos de Chamoso, os viños de Amandi, etcétera, etcétera. Pero non
foron aforrallóns, iso non, que nos deixaron unha mestizaxe ampla; proba da
mesma é a cantidade de avogados, de expertos en Dereito Romano, que leva
producido o noso Lugh, o noso Lucus. ¡Ah, e tamén nos deixaron o nome propio da
capitalidade; iso tamén!
A Rosalía debémoslle eses cantares
entenrecedores que tantas bágoas lles levan costado aos nosos emigrantes, e que
tanto fixeron por facelos volver. ¿Daqueles avós da Cova, que? Os da Valiña
deixáronos, ademais dos seus ósos, os dun rinoceronte! E tamén un Val Verde
cultivado, tan verde, tanto, que incluso nos serviu para darlle nome á comarca,
¡que non é pouco!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
ESCACHIZADOS DE LA GUERRA
Y DEVUELTOS A ESPAÑA
Anastasio Orozco Maínez,
Grande de
España,
tú sí,
da un paso al
frente,
para que te
veamos, para que te recordemos,
desde Tarfaia
a Finisterre;
para que nos
sirvas de referente
de lo que es
servicio y valentía,
que mientras
los mandos,
por lo menos
algunos,
jugaban al
póker,
o fumaban con
delectación sus cigarros
de Vuelta
Abajo,
despreocupados
de los abastos
de víveres y
de armas,
¡imprevisores
condecorados!,
tú estabas
defendiendo la
bandera bicolor,
tal y como
juraras,
pese a que los
responsables,
¡otro Annual!,
ni de lejos te
imitasen.
Mientras en el
Pardo hacían el pardillo
con los
americanos,
tú les
respaldabas el negocio,
sin Préstamo
ni Arriendo,
al precio de
tu sangre
derramada en
un oasis infernal.
¡Ellos, los
dólares;
tú, los
dolores!
Anastasio,
héroe de Tagragra,
¡héroe de
España!,
que allí te
mandaron, hecho un Cristo,
para ser
crucificado.
Tu cruz fue la
bandera española;
tu Judas,
el de las
treinta monedas,
¡varios!,
aquellos que
chanchullaban con los dólares
americanos,
para dejarles
libre
el camino
petrolífero del Sáhara,
y las minas de
Tinduf,
y el ascenso
al generalato,
pero tu les
ganaste, con tus heridas,
en prez y hombría,
así que te
mereces el aprecio de España,
desde
Finisterre a Tarfaia,
y de Creus a
Gata.
Mientras a los
traidores
les tenemos
olvidados,
tú,
Anastasio,
sube al avión
de la gloria,
que no vas
evacuado, sino gloriado,
pues,
aunque lo seas
solamente
por mi humilde
persona,
aquí,
desde
Finisterre,
yo te ensalzo,
y te condecoro
con mi medalla
de
Sufrimientos por la Patria,
que si de mi
dependiese,
ya tendrías
una estatua,
¡y delante de Cascorro,
porque tu no
distes la lata,
te la dieron!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡Deica
logo, Nicanor!
Como non puiden asistir aos actos
conmemorativos que lle dedicou nestas datas a Asociación de Amigos do
Románico da Comarca de Chantada á
persoa e á obra de Nicanor Rielo Carballo
(1932-2000), para que “non as blinde
o esquecemento nin o silencio”, eu, vello amigo e admirador seu, que por tal me
teño, súmome a esta homenaxe aportando a necrolóxica que lle dediquei na data
do seu óbito, publicada no periódico El Progreso, do día 15-3-2000. Se daquela
lle dixen, “Deica logo”, hoxe, agora, que son máis vello, coido que con máis
razón; ¿non si, meu amigo e admirado Nicanor?
-.-
Necrolóxica no diario El Progreso
15.03.2000
Coido que nada se podería desexar,
nin pronunciar con máis comenencia, con máis egoísmo, que esta invocación, porque,
se queremos un Ceo, ¿que mellor destino, que mellor compartimento, que o de
situarnos/ou que nos coloquen, no Alén, preto de Nicanor, de Nicanor Rielo
Carballo? ¡É de egoístas formular esta petición, insisto e confeso!
Un home todo alma, dos bos e xenerosos, tal e como os pedía Pondal ao abeiro dos seus rumorosos: Sabio e santo, santo e sabio. ¡Meu Deus, que rara avis nos emprestaches! Un Melquisedec, pero no XX, cargado de bondade e de erudición. ¡Demasiado peso para un simple mortal! Por se algo lle faltase, este Ero tamén se retirou á súa Armenteira, á súa ermida dos Peares: paxariños, árbores..., ¡co marmalle escumoso, coa música de fondo, fraterna, desa aperta dos dous ríos máis barulleiros e máis caudalosos da nosa Galicia!
Da súa bondade, salvo que o suban aos altares, pronto nos esqueceremos, que é o que adoita pasar entre mortais. Pero, ¿da súa erudición...? Entre o publicado e mailo inédito, un feixe! Daquela, ¿quen se atreverá a redactarlle unha lauda? Eu, desde logo, non, pois condensar a súa biografía nunha frase…, ¡como non a grave o propio Deus cos lóstregos do Sinaí!
Nicanor: Nike, vitoria. Aner, andrós. home. ¡Pero que intuición a de seu tío e padriño, aquel Cura de Arcos, don Manuel Rielo Lenza, que tanto se preocupou por ensinarlles aos seus labregos os últimos adiantos en técnicas agrícolas! Con un tío así, con nun aio semellante, ¿quen se atreve a saír mal falado, ou mal galego; mal estudante, ou mal cristián?
Xa me declarei egoísta, pero agora cómpre un agradecemento: Conservo, e conservarei como ouro en pano, unha carta de Nicanor na que me di que gastou unhas moedas que ía administrando para vitaminas, para laranxas, en mercar, na librería Balmes, o meu libro Castroverde; no ano 1951. ¡Un codio daqueles tempos, un seminarista que fai tal sacrificio, semellante esforzo e privación, para informarse, un pisco, dun municipio lindeiro co seu, estaba visto que ía preferir os libros antes que o clásico chocolate clerical!
Con tantas evocacións, ¿por onde tiro? Voume quedar co home, na súa humanidade, simplemente, pois para evocar a súa erudición, eruditos, doutores, ten este país, ¡que saberán responder!, como dicía o Astete. Un mal reflexo podería ser: ¡Pasou facendo o ben, así que, sic itur ad astra! Pero resulta lacónico, pouco expresivo; se cadra é máis exacto dicir: ¡Foi tan importante, que moita intelixencia tivo que poñerlle á cousa para lograr iso tan difícil de pasar desapercibido! Falaba cos vellos, adorábano os mozos, entendíase cos nenos... ¿Parécevos doado? ¡Coido que non! Atoparse cun sabio, que ademais é santo, e conversar con el nas encrucilladas da vida sen que nos abraie, sen que nos acovarde, sen que nos entre complexo, ¡esa arte moita ciencia ten, moi grande ha de ser quen tal faga, quen tal motive, quen tal perfección acade!
Os que o coñecestes ben sabedes que non esaxero, que máis ben me quedo curto, pero non debo estenderme porque os que tiveron a carencia de non coñecelo persoalmente van pensar que lle estou queimando incenso. Para os do coñecemento intelectual, aí quedan os seus traballos, ou máis que traballos, os seus gozos. ¡Canto non deixaría inédito nesa cela dos Peares! E tamén, ¡tamén!, ese museo, privado, dos irmáns Rielo, en Arcos de Frades. ¿Nos Arcos dos Frades? Iso era antes, que de aquí en diante mellor se nos acaerá actualiza-la súa amada toponimia: ¡Arcos dos Curas Rielo!
Agora que me decato: ¡Igual lle dá a alguén por propoñer a súa canonización, e daquela, meu pobre, moído vai, que declaralo Santo sería un roubo, unha redución! Santo, si, ho, pero máis cá iso, moitísimo máis, pois a santo chega calquera, que o fol das grazas santificantes seica é infinito! É máis difícil ser un home cabal, cabal e sinxelo, humilde e culto, honrado, con criterio..., ¡e pasar desapercibido! Nalgúns puntos da terra danse os diamantes, ¡pero en bruto! Un home vitorioso de si mesmo, pulcro e puído, todo pulchre, bene recte, cos pes na terra e a cabeza no Ceo, ¡non hai xema máis rara!
En definitiva, que deixa un gran baleiro, polo moito que abarcaba, pero está ben aló, pois tal e como andan os mundos, moitas xefaturas debe haber vacantes, ¡que moitos anxos se precisan para levarnos da man, para facernos a garda! Nicanor, Sit tibi terram levis; a do esquecemento terreal, quero dicir, que no Ceo xa estás, cousa, circunstancia, da que nos congratulamos, pois o resto..., ¡o resto, fume de carozo!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
¡ARANDA, PERDÓN!
Aranda, perdón, que me obrigaron a facelo!
¿Quen me ía dicir, no ano 1950,
sendo eu un simple soldadiño, mecanógrafo na Fiscalía do Consejo Supremo de
Justicia Militar, que aqueles manuscritos que me ía dando o Comandante
Cantalapiedra para ilos mecanografiando, tan secretos, tanto, que non só me
retiraba os orixinais senón, e tamén, as copias, así como os folios con
erratas, sen deixarme a soas nin un segundo, que ata me mandaba saír cando el
ía ao servizo, volverían ao meu maxín sesenta anos despois, cando xa ninguén,
ou poucos, deste país se lembran do Xeneral Aranda, Antonio Aranda Mata, que
aquel soldadiño estaba tendo na man auténticos segredos de Estado?
Vén isto a conto de que acabo de
ler un correo de María Isabel Linares Ramírez, que titula “Aranda, conspirador
de dos millones de dólares en nómina de Churchil”, tirado do periódico La Nueva
España, “miércoles, 05 junio 2013”. Xa barruntaba eu, daquela, que algo gordo
tiña que haber naquel expediente, alí, en Fiscalía-Cruces, para que se
utilizasen tantos argumentos rebuscados, tantas invocacións masónicas,
tendentes, ¡seino mellor agora!, a retirarlle nada menos que o prestixio, e co
prestixio a laureada que lle fora concedida despois da liberación de Oviedo.
¡Vaia se o había!
De noite, na habitación que me
cederan meus tíos, pabellón núm. 20 dos do Banco de España, a de voltas que deu
a miña imaxinación tentando cocer, entender, aquelas redaccións abstrusas do
brillante Cantalapiedra, pois, noutras cousas, noutros expedientes, o seu
castelán era nidio, sinxelo, comprensible. ¡Nada, nin de esperto nin de
durmido, semellantes xeroglíficos, tamañas hipérboles, termos descoñecidos e
suxestivos! ¿Suxestivos? ¡Unha porra, que a min non me suxerían nada,
absolutamente nada, que antes ben me desconcertaban! A todo isto meu tío,
Lombardero, veña dicirme que Aranda era tan intelixente que, en Oviedo, nada
máis comezar as complicacións, animou aos seus inimigos a subirse ao tren para
axudarlles aos do Guadarrama…, que xa os liquidarían de León para abaixo! Agora
sei que aquel expediente, mecanografiado por este soldadiño, senón todo si unha
boa parte, abarca 114 documentos, que están…, ¿podrecendo?, no Archivo de
Salamanca. ¿Cómplice, eu? ¡Máis exactamente, vítima, vítima da miña inocencia,
que se fose hoxe xa atoparía a forma de facerme con, de conservar, algún folio
daqueles; o problema sería polo seu cheiro!
Outra das miñas incógnitas é: ¿Se
naceu en Leganés, como é que había unha
casa na Coruña, saíndo da cidade, á dereita, inmediatamente antes da
ponte do Burgo, que lle dicían “A casa do Xeneral Aranda? Teño programadas
varias entrevistas para cando suba ao Ceo, pero a de Aranda, se me abre os seus
segredos, se non se parece a Cantalapiedra, vai ser dar primeiras que solicite!
De momento sei o que lin:
Por se alguén aínda non domina o
inglés, tamén podo aportar a súa tradución:
Segundo o Xefe Furse,
esta mensaxe era unicamente
para o Ministro de Asuntos Exteriores
e para o Primeiro Ministro.
ESPAÑA.
Plan
de Sir Samuel Hoare tal como lle foi explicado ao Xefe da Dirección de Intelixencia Naval, Furse.
1.
A Embaixada
opina que España está á beira da guerra e que só a adopción deste plan salvará
algo do naufraxio.
2.
Franco quere
permanecer neutral, pero ten medo de Alemaña; Súñer, Yagüe e a ala esquerda da
Falanxe queren intervir, a ala dereita (Requetés, Carlistas, empresarios, a
maioría dos militares, e os labregos) están pola neutralidade.
3.
O obxectivo de
Sir Samuel Hoare é darlle á Ala Dereita os medios para organizarse coas forzas
que nos dá a guerra. Esta organización sería pro-española e anti-estranxeira (ou sexa, tanto
anti-italiana como anti-inglesa), pero non reivindicaría Gibraltar até despois
da guerra. Calquera Potencia que atacase España sería “o inimigo”; deberíamos
contar coa resistencia, primeiro activa, e despois pasiva, fronte aos invasores
alemáns ou italianos, e deberíamos ter os españois no noso lado no caso de
podermos intervir. A alternativa é a asunción do poder por Súñer (que parece
que está pagado por Italia) e a intervención directa española na guerra do lado
do Eixo.
4.
A oposición a
Súñer está sendo organizada por medio de Juan March, con quen o Agregado Naval
está en contacto directo. March actuou como un “axente dobre” para nós e mais
para os alemáns na última guerra (Primeira Guerra Mundial), e está de novo en contacto connosco, está en
negociacións para a venta de barcos alemáns. Pénsase que a March lle interesa
que a política de Súñer non teña éxito; e se este plan sae adiante, salvará os
seus investimentos e incrementará o seu poder; de momento beneficiarase só do
que consiga no troco de diñeiro.
A
suma total requirida é: 10.000.000 de dólares, dos cales,
2.000.000 xa foron pagados.
3.000.000 precísanse xa, e
5.000.000 en seis meses, se a cousa
vai ben.
Este
diñeiro ten que se pagar na Banque Suisse, Xenebra , como propón March na súa
nota adxunta.
5.
A suma
transfírese a contas separadas, das que son titulares March e o beneficiario
respectivo.
6.
A idea é como
segue. Hai un círculo íntimo de cinco persoas que están en contacto con March,
pero non saben nada de estarmos os británicos no choio.
Esas persoas son:
(Pero está ao dorso, así que, o que queira saber máis, que vaia a
Salamanca, precisamente a ese sitio onde aquel amigo do meu comandante
Cantalapiedra deu o seu berro espectacular: “¡Que muera la inteligencia!”).
¡Pois de “Intelixencia” se trataba, precisamente diso, en particular da
Británica!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
¡Un cabalo, un cabaleiro!
¡Un cabalo, un cabaleiro! Aí vén o
fillo de Moisés do Escouredo, tanto dacabalo como a pé todo un cabaleiro, tanto
ou máis Don José que calquera dos Presidentes da Xunta de Galicia. Velo deste
xeito, tan airoso e seguro de si mesmo causoume un latexo romántico,
nostálxico, pois estaba farto de contemplar, pola mesma estrada, por esta
pista, autos, camións, tractores…, pero, un cabalo, un só H.P., é emocionante.
¿Quen se atreve a negarmo?
¡Así se fai, rapaz, que é moi digno
conservar un vestixio, sequera unha gota da tradición local, pois iso é, polo
menos, como pouco, un apego ao país! Xa sei que na túa granxa tés muxidoras eléctricas,
que non es un retrógrado, así que esas circunstancias confírmanme que vas de
futuro sen desprezar o pretérito.
¿O pretérito? Está ben isto de
mecanizar o campo, que ía sendo hora, pero mecanizalo non é, non debe ser,
aborrecelo, tal e como fan, por exemplo, eses pirómanos do monte, e con eles os
que o desprezan, non repoboando, ou facéndoo con especies foráneas e igníferas.
Tanto se puxo de moda aborrecer o pretérito que xa falta pouco para que os
fillos deixen de chamar papá e mamá a seus pais, entre outras cousas, por
consideralos demodés.
Os noivos xa non se casan, ou son,
ou se comportan, como…, ¿hermafroditas? O rosario déixano para rezalo cando
estean no purgatorio, considerando que a noite é para o botellón, e o día para
vomitar…, mentres lles duren os aforros dos seus entregos, que despois…, ¡iso,
o purgatorio, que é unha fonda quente e gratuíta! ¡Ai Deus, que este mundo xa
non é igual ao que fixeches Ti: Este, o actual, é o de Caín, o dos fillos de
Caín, o dos seus herdeiros, que de aí vén iso de caer, de caer en tódalas
aberracións imaxinables! Señor, con isto dos desxeos polares, extremos, estou
cavilando se non estarás preparando un novo diluvio universal. Por se acaso,
pídoche que me colla confesado.
Que están tolos os da capital, e con
eles os do capital, que se volveron inhumanos, hai tempo que o sei, pero, estes
da aldea? ¡Algún, tamén! O afán de imitación, o plaxio, meu Deus; iso, iso! E
menos mal que se vai librando este Lot do século XXI, este fillo do Moisés do
Escouredo! Quedaba outro Moisés, outro salvado das augas, salvado da
contaminación ambiental, así que lle ensinou ao seu fillo a viaxar nun corcel,
e fixo ben elixir un cabalo pois, para cabalgar burros chega e sobra cos
políticos de hoxe en día, que aparentan ir blindados e con chofer, pero, de
feito, no que cabalgan, de elección en elección, é nesas listas cerradas,
bloqueadas, neses presebes que lles brindamos os burros, estes burros educados
na ditadura do século pasado, que no único en que non evolucionamos é en saber apealos
da súa montura.
¿Anarquía? ¡Non, por Deus;
simplemente listas abertas, para escoller, que é ao mínimo a que temos dereito
por lei natural, que así fixo este José, ¡don José!, fillo do Moisés do
Escouredo, que elixiu un cabalo, un cabalo no país dos burros!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
ITINERARIOS
E DECISIÓNS
Actos do 7-9-2013 en San Cibrao
Queridos amigos, que estamos no
miolo dun Couto, concretamente no monte dos cupeiros, das cubas, e por engado
no berce onde se criaron centos de emigrantes a Cuba, que xa é un paradoxo, o
de Monte-cubeiro (Montecubeiro) evidénciase con só recrear a vista nestas
curvas tan frondosas e atractivas que nos rodean pois topónimo máis axeitado
non cabe imaxinalo. Con iso e con todo, para min, e espero non ser o único en
así catalogalo, estamos nun monte sacro, sacrosanto, polo cúmulo de feitos dos
que foi escenario, ara ou altar de sacrificios.
Comezando polas mámoas de Eiladrán,
ou Hiladrán, que das dúas maneiras se lle veu chamando, profanadas pola fame,
pola fame de terras para facer decrúas, cavadas e pasteiros, pasamos aos
recintos castrexos, precedente das comunidades de veciños, evacuados en
dirección ao Medullius, que logo sería coñecido como Mons Ciro, monte de Ciro,
aquel centurión avasallador, que non só ocasionou o envelenamento dos nativos
con zume de teixo (taxus) cando se lles esgotaron os víveres, ou as lagoas,
senón que, na súa rapina invasora abriu a ruta do Val do Azúmara, do que
espoliaron, segundo Plinio, ¡nun ano!, sete mil libras de ouro. Fai cousa de
tres ou catro anos aínda se rexistrou unha denuncia mineira para Arcos dos
Frades, aí abaixo. Nesta parroquia, na nosa, quedounos esta lembranza entre
outras, nas “grobas”, nos lavadoiros de Insua. (¡Por algo tiñan tan présa en
facer, en obrigar a facer, as murallas, esa “caixa forte” de Lugo!).
Despois, todo por aquí, viñeron os
eremitas, entre eles os da Valga do Santo Estevo, subindo de Veiga a Maxide,
con ese topónimo sacro tamén elocuente, e co seu rego de auga bendita,
excelente; bendita para min, pero non o foi para as palas da Concentración
Parcelaria, tan expertas en soterrar pretéritos ilustres.
O ouro levárono pero deixáronnos o
ferro, en particular o do monte da Ferreira, beneficiado nos fornos do
Escouredo, coa potencia calorífica das uces e dos carballos deste couto; eu
mesmo tiven nas mans, repetidas veces, grandes e abundantes escouras, que
emerxían nas aradas dese lugar.
Tras, ou cos, eremitorios, ¡monte
sacro!, erixíronse as capelas: Santiago de Foxos; Santo Adrao, As Catro Cruces
da Cernada; Santa Petronila…; culminando co convento dos beneditinos, que pasou
despois aos dominicos. As súas advocacións confirman a súa antigüidade pois
todas teñen, tiveron, invocacións típicas dos primeiros séculos do cristianismo
en Galicia.
Non hai forma de investigar se
andou por aquí Prisciliano, pero sabida a súa predilección polas carballeiras,
herdada dos druídas, nada me estrañaría que lle debamos tanto ou máis que ao
propio Santiago.
A xente desta parte do país, que
sempre foi de carácter, -sabido é canto inflúe na personalidade o ambiente do
berce respectivo-, non admitiu aquel chanchullo, aquel amaño familiar, da
designación do Rei Silo, así que a Gallaecia Occidental negoulle acatamento, e
por ende, tributos, expoñéndose así ás represalias. Outro martirio, outro
holocausto, que se iniciou no Monte da Matanza; queimado ese monte, que diso
vén o topónimo Cádavo, os perseguidos retrocederon para o monte sacro, para o
monte das espesuras, culminándose o holocausto aí arriba, na Fonte de
Matahomes, que dá lugar ao sacrosanto cemiterio do Rego dos Ósos, que non dos
osos.
Tras dos eremitas, os frades, de
beneditinos a dominicos, e con eles as decrúas, os foros, décimos e primicias,
¡prima noctis incluída!, pero tamén a cultura, que non debeu ser pouca pois
aquel Muñiz de Carvajal se fose un pailán non daría chegado a Sevilla nin o
levaría consigo, no seu equipo, o Licenciado Briviesca de Muñatones, destinado
ao Goberno do Perú, no ano 1560.
Montecubeiro, un faro cultural nas
tebras da época; sobran testemuñas diso, pero só citarei dous ou tres fitos: O
noso frade, Manuel García y Gil, aquel teólogo de sona, figura cume no Concilio
Vaticano I, que comezou aquí, no noso convento, de mestre dos seus foreiros,
para chegar á eminencia cardinalicia no ano 1877, designado polo Papa Pío XI. A
pléiade de mestres de “a ferrado”, ilustres fillos dos ilustrados polos nosos
frades, que irradiaron cultura, nos séculos XIX e XX, por toda a contorna, a
distancias incribles, pois chegaron ao Corgo, a Muxa, Valeira, Pol, etcétera. A
guerra “incivil”, que fundamentalmente foi unha alarma, un pánico que lle entrou
ao caciquismo cando se decataron de que estaban desaparecendo os analfabetos,
colleunos neste Couto, ¡con unha biblioteca circulante, -libros a préstamo,
para devolver os domingos “de Meira”-, e con unha Unión de Agricultores y
Ganaderos! Quince mortos dos 65 acusados e perseguidos, coido que é unha cifra
elocuente, que non precisa comentarios.
Culminada, por entón, a fase das
letras, Montecubeiro estaba pasando á das ciencias, aos saberes científicos, á
racionalidade paulatina do traballo. Non coñecían a Pert, pero si os accesos ao
“camiño crítico”, á arte, ¡á ciencia!, de engadir valores. Os frades ilustraran
aos nosos emigrantes, e estes triunfaban en América, de onde volveron maduros e
cos coñecementos incrementados; con cartos, e tamén coa xenerosidade de
estimular aos seus irmáns, pero tamén aos veciños.
¿Como sería Montecubeiro sen aquela
guerra estúpida, inxustificada? Téñoo claro: ¡unha industria agroalimentaria,
con subministres a domicilio, pedidos por Internet, ademais dun artesanado
mecanizado de artigos elaborados con madeiras nobres, tantas que había aquí
antes da Concentración! Unha terra feraz e unha xente instruída, avanzada, tiña
que conducir a avances espectaculares.
Por aquel entón meu pai non paraba
de facer escrituras de permuta de fincas, co cal uníanse, reuníanse, as de
verdadeiro interese. Tamén se acudía a empedrar os camiños por prestación
persoal non regateada. Eu mesmo entrei en Berlán, con un De Soto, desde
Mosteiro, polo camiño de carro, en maio do ano 1957, ¡nunha zona de bocarribeira!
De seguir aquela Unión, aquela cooperación, cando viñesen as leis de
Concentración Parcelaria Montecubeiro acolleríase, ¡seguro!, á Concentración
Privada, tamén con vías e obras de financiamento público, que son as boas, as
boas concentracións, e non esa frustración, ese letargo, esas desviacións que
tivemos/que padeceron estes veciños durante quince anos.
Como o pasado é pasado, e por tanto
irreversible, o que nos ten que servir é de lección para reconducir o porvir en
consonancia coas esixencias desta fase de globalización que lle toca vivir á
xeración do século XXI.
Para enderezar rumbos o primeiro é
mentalizarse que, sen desprezar as letras, compre utilizalas para avanzar nas
ciencias, en particular no estudio das posibilidades de cada zona, fuxindo dos
cultivos que deixen de ser rendibles por excesos competitivos. Nos meus tempos
de directivo de Banca sempre me preocuparon as empresas inmobilistas,
rutineiras, acollidas a sectores saturados, por altos que fosen os seus ratios
de solvencia monetaria.
Montecubeiro tivo unha boa
oportunidade coa louseira da Mouriña, naqueles anos de febre construtiva, pero
tamén foi unha sorte para a ecoloxía que non se pasase da fase de adquisición
de participacións.
Outra ocasión perdida foi a época
de fabricacións de mobiliario e demais útiles con madeiras nobres, que
estivemos importando de Portugal, con tantas árbores de calidade que había
daquela na parroquia e que acabaron mal vendidas e mal aproveitadas por falta
de iniciativas, pero iso tamén pasou á historia, e tardará en volver polas
nosas ignorancias e pasividades en arboricultura.
Eu mesmo lle tiven postos os ollos
ao embotellamento da Fonte das Augas minero-medicinais, na Ferradura, e boa
decepción me levei cando descubrín que unha pista de Concentración Parcelaria
entullara a fonte principal. Aquelas augas ferruxinosas terían hoxe un gran
mercado, pero está visto que o bo, ou nolo rouban ou o inutilizamos nós mesmos.
Os avances en técnicas de
conservación de produtos agrícolas, tales como a liofilización das castañas,
están en auxe, con un mercado insatisfeito, particularmente atendendo pedidos
domiciliarios por Internet, ¡que son as feiras modernas, e por tanto a mellor
forma de prescindir de intermediarios monopolistas, pero, de presente, non cabe
dar receitas concretas sobre produtos específicos porque a crise actual fará
pensar moito, así que tomará derivacións socioeconómicas imprevisibles, hoxe
inesperadas, pero en todo caso o abano de posibilidades de Montecubeiro é
grande…, se nos molestamos en abrilo, en usalo! Daquela as novas xeracións
teñen moito que aprender, pero tamén de quen e de que facelo, así que só me
cabe desexarlles ánimos. “Cave ne cadas”, que dicían os romanos; que non
decaian, que avancen, que fagan honor á herdanza recibida…, pero á positiva!
Lembrando os vellos camiños é como
mellor se dexergan os novos, as novas oportunidades, así que, como din os
mariñeiros, ¡avante toda!, abramos novas oportunidades, que materia prima
tedes. ¡É cuestión de roza-las silvas, que agora temos máquinas e non aqueles
entregos, que o fixeron con aixada e fouciño!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Cando os mortos non viaxaban en “Mercedes”
Cando facían o seu recorrido desde
a súa casa, a ombros dos seus deudos…, si, onte, contábase con pousadoiros coma
este de Furís, ou parecidos, pero sempre ao pé dun cruceiro. Os nosos pais non
tiñan présa por esconde-los seus; máis é, que se detiña o acompañamento para
dedicarlles un responso, ¡outro, outro máis!, antes de chegar ao cemiterio, á última
estación da súa viaxe terráquea.
¿Hoxe? ¡Sexa da casa, do sanatorio
ou do hospital, directamente ao tanatorio, e de alí ao cemiterio, a cen! ¡Hai
présa, para isto como para todo, ou, se me apuran, máis aínda! ¿Pranto,
prañideiras? ¡Xaora, que para iso están as locutoras da radio, que dan as
necrolóxicas a toda velocidade, impresionadas por cada morte anunciada!
A todo isto, ¿non será que lles
teñamos medo, medo a que nos maldigan polo despego interxeracional que vimos
practicando? Non, non o creo: é máis ben o signo dos tempos, que, por facelo
todo á présa, pouco ou nada facemos ben. En todo caso, prégolle a quen
corresponda que faga, que ordene facer polos cruceiros, que lles teñamos un
respecto, sequera sexa en agradecemento por tanto que herdamos, por tanto que
lles debemos aos que, in illo tempore,
pasaron por diante deles.
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
A morte dunha
institución: O freixo de Reigosa.
Cansouse de esperar pola
dignificación de Montecubeiro, e foise, aos 75 anos, vodas de platino daqueles
fusilamentos estúpidos; ¡partidarios, non, estúpidos, ademais de criminais!
Diante do freixo, ou máis
exactamente, á súa sombra, que era o único abeiro de entón, o único sitio
seguro da parroquia, que alí non se fusilaba a ninguén..., con tal de estar
atentiños ás grandilocuencias do Pedáneo da parroquia, Montecubeiro, Dositeo da
Cernada, ¡que en paz descanse, pois tamén vai sendo hora de perdoarle!,
cantamos, ¡todos, vellos e novos, con tal de que soubésemos falar!, o inefable
Cara al Sol. Porén, Dositeo, que era o noso Pedáneo, o noso Cid, poñíase de cú
para ese mesmo sol, subido, encaramado, na parede do vello cemiterio, que a
utilizaba tódolos domingos como púlpito, ¡como púlpito profano, pois o
relixioso quedara, deixarámolo, dentro da igrexa parroquial, onde o Crego, Don
Benito, tamén nos botara outra arenga, medio relixiosa, medio política: “...,
por nuestro Jefe de Estado, Francisco...”
Outro domingo, 13 de Outubro deste
2013, 75 anos despois, no mesmo sitio onde estivo aquela parede do cemiterio
hoxe trasladado, outra arenga, pero esta de senso mixto, entre rememoración e
conciliación. ¡Ai se Dositeo levantase a cabeza, e vise, ou entrevise, daquela,
a nova panorámica parroquial, caíase da parede embaixo! O único parecido entre
ambas alocucións foi o silencio: Ao Pedáneo, polo medo; ¡65 persecucións e 15
fusilamentos, algún deles, como foi o caso de José Veiga, “Muiñeiro da Laxe”,
con 48 balazos no corpo, que llos contou a familia cando, ao baixalo das
chousas de Pena, o revestiron co sudario fúnebre para darlle ¿cristiá?
sepultura! Neste acto conmemorativo, de exaltación da convivencia pacífica, o silencio
foi reflexivo: ¿Por que morreron, por “rojos”? ¡En absoluto: morreron por
cultos, pois a cultura de Montecubeiro, naquela época, biblioteca circulante,
representacións teatrais, charlas culturais, economato, Unión de Labregos e
Gandeiros..., molestaba, impedía, o servilismo ao que viñan afeitos os caciques
da bisbarra!
Freixo de Reigosa, salvadas as
distancias, dun xeito parecido a Simeón, alí no templo de Xerusalén, cando viu
ao Neno Xesús, que dixo, “Agora podes, Señor, segundo a túa promesa despedir en
paz ao teu servo, porque os meus ollos viron ao Salvador...”, ti tamén
pediches, e foiche concedida, a xubilación definitiva: entregaches as túas
follas á democracia, á restitución histórica! Descansa en paz, freixo de
Reigosa, que ben o mereces..., polas que levas aguantado!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Meus queridos
frades…
Fondeira do
convento de San Cibrao.
Chafalladas das
sucesivas restauracións para convertelo en Reitoral.
Meus
queridos frades, estaba aberto o portalón das encuastras, e como falta media
hora para a misa parroquial…, acordeime de vosoutros e, entrei!
Estou
paseando polo que foi a vosa horta, e de paso, pídovos audiencia: ¿Queredes
falar comigo, que me sigo considerando fregués de Montecubeiro? Para
presentarme: Meu bisavó tivo aquí dous irmáns, frades; por suposto que foi
cando este edificio estaba enteiro, que agora, ¡xa vedes!, isto que queda en
pé, tan mal restaurado, non é máis que a parte traseira do convento, pois o
resto…, o resto tamén descansa en paz!
¿Onde están
as vosas almas, almas que non ánimas; e de paso, cantos sodes, cantos fostes, sumando
beneditinos e dominicos, por suposto? Xa sei que estades no Ceo, pero, Ceo
tamén é aquí, aquí en San Cibrao, pois, como Deus está en todas parte, aquí o
temos, e vosoutros con El!
Sendo eu
cativo, e dada a circunstancia de que cheguei a saber o Astete, da primeira á
última, un franciscano que, a falta vosa, veu predicarnos unha novena das
ánimas, emperrouse en levarme para Herbón, pero meu pai queríame de morgado, e
como os curas non podían, nin poden, casar…, non se desfixo de min! ¡Miúda decepción
se levaría cando lle dixen que, xa que non fun ao convento, iría voluntario
para o Ministerio, outro convento, coa diferenza de que en Madrid xurábase,
comezando pola bandeira! Agora sigo casado, a Deus grazas, así que, o de
Herbón, definitivo! Pero estou disposto a facer un noviciado con vosoutros,
meus frades queridos e admirados…, se me aceptades! Se me aceptades virei por
aquí a miúdo, que se está o portalón pechado, salto a parede, pois, de momento,
aínda estou áxil!
Daquela,
¿por onde empezamos? Se outra cousa non mandades, comezarei polo Credo…, para
que vexades que sigo sendo crente, e iso a pesar dos dez anos que pasei en
territorio musulmán! Xa sei, xa, que dá igual dicir Deus que Alá, que Deus hai
un só; iso si, baixo tres formas, ás que chamamos Trindade. Queridos frades,
que guapo é lembrarvos, imitarvos! ¿Imitarvos? ¡Non vai ser fácil, pero,
intentareino! O primeiro que vos quero preguntar, se non é pecado: ¿cantos
quedan na parroquia con un entrego frade, fose beneditino ou dominico? ¡Nesta
soidade, e non caer na tentación? ¡En todo caso temos o antecedente de Rosalía,
filla dun cura, e ben boa, ben sa, ben intelixente que saíu!
Outra que
ardo por preguntarvos: ¿Que tal lle foi a Mendizábal no Ceo, perdoásteslle?
Como non me contestades, vou calar, mais seguirei falando só; falando só pero
facéndome á idea de que estou dialogando con vosoutros, meus queridos frades.
Vou falar moito, pero escribirei menos, un case nada, porque este portátil pesa
o seu, e os dedos tamén se cansan de teclear. En todo caso xa repican as
campás, así que entrarei na igrexa, que logo empezará don Manuel co seu
Introibo ad altare Deu! ¿Como envexo a don Manuel, (o párroco actual), e que
feliz sería, eu, se os curas se puidesen casar, pois daquela, mañá mesmo me ía
para Herbón, ou para o Seminario, xa que antes non me deixaron!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Pasei a Serra
Pasei a
Serra, a miña, a do Pradairo, e baixei a Fonteo, que é igual a dicir, da
vertente atlántica á cantábrica; pero xa non os atopei, que non quedan,
pradairos, senón pinos, pinos e eucaliptos, ¡material ignífero!, con algún que
outro pasteiro… Para gozo dos cazadores bótanse ao monte xabarís, corzos,
lobos…; daquela, ¿por que non plantar igníferas para compracer aos fillos de
Lucifer, a eses incendiarios que adoran o lume como adestramento para cando
vaian ao inferno? Non o contaría, pois esta vulgaridade está xeneralizada por
toda Galicia, se non fose por outra novidade: ¡Os Campos de Montiel subíronse,
trasladáronse, da Mancha ao Pradairo! Pero chámanlle Puñago… Non, non é un erro
senón un argumento para cando sigan repoboando eólicos, do Pradairo ao
auténtico Puñago. ¡Sonche empresarios da luz, e por tanto, iluminados!
¡Se chego a ir dacabalo, e con lanza…! ¿Non chegaba coas alturas para separar, para conter, á xente do Val, que sempre gustaron de casar coas mozas de Castroverde, pero tamén á viceversa? Esta serra xa cumprira unha función histórica, hoxe esquecida, ou case: A de conter a expansión dos bretóns, que cobizaban as terras dos suevos, máis suaves que eran. ¡Todo se esquece, que ata se esquece que Valeira é a terra dos vales, mentres Baleira é unha terra baleira; outra, que non esta!
Sen cabalo e sen lanza, ¿que me quedaba nese Miradoiro dos mil metros?
¡Meditar! O primeiro que se me veu á cabeza foi unha evocación dos evanxeos;
aquel pasaxe de Mateo 4, 1-11: “Dareiche todo isto se, prostrado, me adoras”.
¡Vade retro, Satán, que me chega con imaxinar que son xigantes luciferinos, xeradores
de luz artificial, que están aquí para asustar á xente, para que os do Val non
volvan ás mozas ás terras de Castroverde! O ruxido dos eólicos non me impediu
abrir os ollos, ¡dun palmo!, e así contemplar as dúas vertentes, montañas
ástures, chemineas das Pontes, rañaceos de Lugo…, pero o mellor de todo é o
verde, ese verde verdinegro da contorna! Os que din que non hai Deus é que non
subiron ao Miradoiro pola pista dos eólicos, pois, se tal fixesen, se tal
Natureza contemplasen, compracidos e agradecidos quedarían de que Deus, só
Deus, é o ser capaz de tirar da nada tanta cousa, tantas árbores, tantas penas
relucentes, de cuarzo purísimo ; ¡contemplando estas, as outras, as outras
penas, que as leve o demo!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O Cruceiro de San
Cibrao.
Pero hai
que dicirlle as cousas con fe, con fe e con respecto, con máis respecto do que
lle tivo aquel Cura, Don Benito, cando mandou apartalo do punto central para
que non estorbase ás procesións, ás rogativas, dos santos: ¡apartou o Santo
para que pasasen os santos! E de paso, como xa tiña borrosos
os letreiros do seu cubo central, mandou, ou permitiulle, ao Matías que o enzoufase
de cemento raiado en vez de tentar unha limpeza das inscricións; quedáronlle as
do cubo superior, esas si, así que, algo é algo!
O seu principal devoto é esa árbore que lle fai de parasol, inclinándose
respectuosamente; en canto aos inimigos…, maiormente eses que adornan a casa de
Reigosa con anuncios mundanais, anuncios que ninguén le, como non sexa o propio
Cristo?
E digo eu, meu querido Santo Cristo: ¿Non estás aquí peor que no Gólgota,
pois alí, aínda que rodeado de inimigos, algún amigo tiñas, comezando por túa
nai; amigos que te adoraban; aqueles, si. Aquí, como non baixe unha andoriña
para retirarche as espiñas desa maldita/bendita coroa! ¿Sabes qué che digo?
¡Que non todo é bondade nas andoriñas niso de quitarche as espiñas, pois, qué mellor
tecido para os seus niños có feito coas propias espiñas do noso Redentor?
Nunha cousa acertou Don Benito: No de poñerte Cara ao Sol; ¡claro, fora
Capelán daquela da Guerra! Pero o teu sol é outro; o teu é ese que nos veu de
Oriente, exactamente de Belén. A nova tróuxonola Santiago, o propio Santiago,
que veu dacabalo, ¡dacabalo dun cabalo branco! ¡Estabamos tan lonxe, case na
Fisterra! Pero non só iso, senón que, decapitado, cabeza e tronco tornaron ao
país dos galegos, a Compostela, nunha lancha daquelas de levar a pedra. ¡Non de
pedra, senón das de levar a pedra do Porriño…, para os sarcófagos faraónicos!
Meu Señor Xesús Cristo, permíteme que cho diga así, con absoluta franqueza:
¡Pásaste de bo, pásaste de permisivo! Primeiro toleraches aquela desamortización
de Mendizábal, anos 1836/7, que só serviu para expulsar aos nosos dominicos,
¡tanto que nos predicaban! ¿E total, para qué? Os foros
pasaron das chamadas “mans mortas” ás avarentas, ás do caciquismo… ¿Melloramos?
¡Ben o di ese vello refrán:
“Cambiarás de muiñeiro, pero de ladrón, non”! Certo é que, redimidos os foros, a sensación xeneralizada foi de alivio,
pero, o dito: ¡Tras dos foros viñeron os Consumos, que os pagaban os
consumidos, e non os consumidores! A continuación, prohibidos os enterramentos
no interior da igrexa conventual, fíxose aquí ao lado unha cerca, para seguir
recollendo ánimas, contigo, meu Cristo, de Resucitador! Pero houbo un fallo:
que te deberan deixar dentro da cerca, cos teus defuntos, e non por fóra, como
illado; ¡torpezas humanas, das que tardamos en espertar!
Por diante túa pasáronme, no colo, meus padriños, daquela que me subiron a
bautizar. ¿Qué me subiron? ¡Si, polas costas de Ribón, do río bo! ¡Que
simbolismo tan grande, Señor: bautizar é subir; bautizar é un chanzo
importantísimo para elevarnos, para achegarnos a Ti! Xa sei que tamén se salvan
os non bautizados, esoutros fillos teus, igual de fillos, pero, o de ter
padriño…? ¡Sempre se dixo que, o que ten padriño, bautízase! Tes que perdoarme
que subise tantas veces á Misa, á igrexa do noso convento, e que pasase por
diante de Ti sen sequera persignarme; ¡os nenos nacen cos ollos cerrados, e
tardamos en ver, que por min o sei, máis agora que vexo, agora que, aínda que
miope, aprendín a ler, a ler e a entender, os Evanxeos, grazas, Señor; grazas
pola túa cruz, pois con esta caiada non hai coxo que non entre no Ceo!
Cruceiro de San Cibrao, pouco máis che podo dicir, e non porque non queira,
senón pola miña curtidade expresiva; pero hai unha verba, que me sae do peito,
fervendo: ¡Grazas, señor; grazas pola túa cruz, e de paso, grazas ao canteiro
que esculpiu este retrato teu tan…, evocador!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Un
responso polos cruceiros
Cruceiro do Campo do
Val
Agora, que
non se para cos defuntos para rezarlles un responso diante dos cruceiros, que
todos van a cen, motorizados, xeralmente en “Mercedes”, compre facerlles aos
cruceiros a mercé de responsar por eles, medio mortos, ou medio esquecidos, que
os temos!
Fagamos
memoria, sequera sexa sucintamente, aínda que, para comezar este responso,
cómpre sinalar que, inicialmente, eran de madeira, tal que a propia cruz de
Cristo, que aínda acordo algún deste material, entre eles, o do Zarro Novo
(Cemiterio Civil), e mailo de Berlán, dos que tamén falarei, digo, escribirei,
que ata habería que dicir, en linguaxe actual, teclearei! Na parroquia os
cruceiros atribúense aos beneditinos, fundadores do convento, e por tanto do
século XV para atrás. Despois viñeron os dominicos, e foi no seu goberno cando
se pasou da madeira ao granito, na maior parte deles.
O de San
Cibrao: Estaba no medio do campo, do adro, e tiña de función ritual que as
procesións xiraban, tornaban, ao seu redor; cando o párroco chegaba á súa
altura, detíñase a procesión, e funcionaba o hisopo da auga bendita. Uns
anónimos, para que non desenterrasen aos fusilados do ano 1937, cando tocaba a
quenda no cemiterio vello, así chamado por máis que o vello-vello, o antigo,
estivo no interior da igrexa, que aínda se conservan os chantos, furados para
levantalos co pico a cada reposición cadavérica, que se retiraba o osario
depositando os restos no pozo da torre do campanario, deron ocasión para mercar
a finca do Freixo, etcétera, etcétera. O párroco de entón, don Benito, despois
de cometer o sacrilexio de vender para travesas os carballos centenarios do
adro, cometeu outro, o de desprazar o cruceiro, poñéndoo a un lado; naquelas
manipulacións estragaron as súas inscricións, así que lle ordenou a Matías que
as revestise…, con cemento!
O do Campo
do Val débeselle nada menos que ao Prior que foi do convento cisterciense de
Meira, Ares de Maxide. A denominación “Do Val”, débeselle á súa proximidade coa
casa “do Val”, beneficiaria esta, conxuntamente coa “do Pereiro”, dun pozo
inmediato ao cruceiro. Antes da Concentración Parcelaria, as fincas desa agra
aínda conservaban a nomenclatura de “Campos de Ares”, en lembranza do seu
antigo dono. Este campo, non moi grande, pero si estratéxico, foi útil para
moitas cousas: Sentenzas do galo (fixen mención delas no meu “Sentenzas, fías e
ruadas”); non a coñecín pero teño referencias familiares de que alí houbera
unha misión, un triduo, ou algo así; e logo, en tempos máis recentes, foi
utilizado, nos días bos, como campo de xogos e de expansión, de recreo, para os
nenos e nenas do colexio de Maxide. (Direi nunha paréntese que alí mesmo,
disparándolles ás cancelas con un “cachorrillo”, que os facíamos co tubo de
ferro dun paraugas, culata de madeira, e gatillo dunha punta curvada, pólvora
da canteira, e chatolas das zocas, estoupoume a arma, en mil cachos, ben
exposto que estiven a quedar sen man!).
O das
Cavozas, do que moito levo escrito, ¡para nada! Seica sigue na palleira das
Cavozas, e todo iso porque o Concello, titular agora das “masas” sobrantes da
Concentración, non dedica catro metros cadrados para compensar, se é que se
nega a ceder, ao titular da finca actual, á beira da estrada, onde xa estaba.
A cruz das
Louseiras, tamén chamada de Cobula, que foi testemuña do ¿paseo? daquelas
“papoulas” de Montecubeiro.
A da
Granda, que a erixiron, inicialmente, os beneditinos, nas inmediacións da Fonte
de Matahomes, para non esquecer a matanza que nos fixo o Rei asturiano, Silo.
A do Zarro
Novo, cemiterio civil para abortos, suicidas, e demais…, ¿desgraciados?, do que
tamén levo escrito, a lot of, que dirían os ingleses.
O de
Teixeda, que moitos chaman do Berducedo, camiño do Miradoiro.
O de
Berlán, de madeira, que o repuxo Evaristo de Candal para captar responsos cando
pasasen os defuntos de Maxide camiño de San Cibrao. ¡Morreu Evaristo, morreu o
cruceiro!
Ademais da
posibilidade de que queden outros, que non me veñan á memoria neste intre,
tamén poderíamos citar o das Veigas dos Feás, que o conservaban, e creo que
eles o retiraron, os Moreira de Pena. Este cruceiro tiña o rol de fito
xurisdicional pois angulaba as demarcacións de Castroverde, Lea e Montecubeiro.
¡Requiescat
in pace, nos só aos cruceiros, senón para aqueles que tiveron
a devoción, a ilustración, de poñelos e de conservalos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Requiescat in pace,
convento de Montecubeiro.
Se non
fose porque xa teño decidido, decidido e ordenado, outro destino,
máis íntimo, máis persoal, como hai Deus que me daría moito pracer, pracer
espiritual por suposto, que as miñas cinsas repousasen, despois de tantas
fatigas, despois de tantas subidas e baixadas polas costas do meu Monte
Cuperio, xunto, sobre, con, de, en, por, ao lado, das daqueles beneditinos,
logo dominicos, aos que tanto debo, ¡debe, boa parte da contorna!, prima noctis incluída.
Xa polos anos 1497, recén descuberta América, ¡que xa choveu desde entón!,
o Visitador monseñor Alfonso Carrillo de Albornoz, bispo de Catania, premiou
aos frades de Lugo, ¡eran de Lugo, e por tanto, de lujo, de máis lujo!,
asignándolles, para “subvenir” aos seus gastos, de cera, ornamentos,
obrigacións de culto, etcétera, as rendas do mosteiro do meu/do noso
Montecubeiro, con todos os seus dereitos, bens e emolumentos. Como este
convento seica estaba un tanto abandonado…, ¡que xa era vello, obsoleto,
daquela!, e por conseguinte, sen abade, os dominicos posesionáronse
inmediatamente, facéndose cargo do edificio, e da igrexa vella, así como do
réxime e administración dos seus bens, que en xunto, ¡daquela!, xa producían
unha renda anual de ¡setenta ducados de ouro!, segundo investigacións do frade
Aureliano Pardo Villar.
¡Ah, pero
un clérigo da diocese lucense, un tal Gómez Pérez das Mariñas, ¡a Igrexa tamén
come pan, e o de Montecubeiro sempre foi de trigo, trigo bo, esgrevio, das
cavadas do monte!, queixouse a Roma de que isto lle pertencía, pero non puido
ou non quixo aportar probas! Vén de vello iso de cobizar os bens alleos, e se
son de dominio público, mellor que mellor.
O caso foi
que o Papa León X accedeu ao solicitado polos dominicos lucenses, pero salvando
os dereitos da Orde de San Benito se se determinaba a poñer aquí un abade antes
de que “surtise” efecto a bula de confirmación, que foi expedida en Roma con
data do 9 de Novembro de 1517. Nesta bula impúxose ao convento de Lugo a obriga
de ter, sempre, en Montecubeiro, dous relixiosos, que velasen polo culto, e que
atendesen ás necesidades espirituais, así como á administración dos sacramentos
aos fregueses da parroquia. Daquel ¿privilexio? da prima noctis nesa bula nada
se di, nada puxeron, que nin falta faría porque era costume da época,
inveterada, que xa viña do medievo, e por tanto, consolidada.
Os de Lugo
tamén se estaban beneficiando de Mirandela…, así que, ¡dous choios, e ambos
nesta bisbarra!
Do insigne
teólogo, abade que foi de Montecubeiro, consagrado bispo en Lugo o 23 de Abril
do ano 1845, despois cardeal de Zaragoza, con un longo e insigne etcétera, Fr.
Manuel García y Gil, xa teño falado, pero haberá que insistir no “tema”, como
agora se di, noutra ocasión, que ben merece a perpetuación da súa lembranza.
Despois de
todo isto dicían que os de Montecubeiro éramos “rojos”, todos, a feito, ¡pero
se vimos dos frades, primeiro beneditinos e despois dominicos, así que, o que
non era crego, neto de crego igual si!
¡Requiescat in pace, meu convento de Montecubeiro!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Facendo memoria…
Non todo vai ser falar da crise
actual, da socio-económica, que tamén temos, tamén houbo, outras, ben
monstruosas por certo, poño por caso, aquela do 36, que igualmente lle minou a
España os seus cementos. É bo, é saudable, non perde-la memoria, aínda que sexa
con base en traxedias, pois a outra, a pedagóxica, estase esmorecendo con estes
libros de texto, cos actuais, de tantísimos “santos”, tantas ilustracións, e
tan pouco texto, a pesares do seu nome!
Neste condado de Flammoso, un dos
11, suevos, desta provincia, hai un pobo moi grande, polo menos moi extenso,
Montecubeiro, do que deixara de falarse moito e mal, ata que, no 2013, con iso
da Memoria Histórica, pasouse a enxalzalo, a chufalo, a lembrar a súa
heroicidade. Pois ben, isto é da parroquia máis grande, pero, de postos a
rememorar, sequera sexa con categoría de anécdota, a min vénseme á memoria, á
miña, e da miña á do ordenador, que neste condado, Castroverde-Corgo, hai un
lugarciño minúsculo, de catro casas, hoxe desaparecidas ou en vías de tal, Boelle
(de Arxemil), que tamén ten a súa fenomenoloxía histórica: En dúas desas casas,
camiño en medio, dous fenómenos históricos: Un roxo-roxo, “O Piloto”, José Castro Veiga; e un azul-castrense, o capelán Pedro Sánchez Pumariño. ¡Dous
fenómenos históricos, cada un á súa maneira!
Segundo é público e notorio,
confirmado por vinte biógrafos, ¡ou máis!, O Piloto de Boelle foi capturado en
Madrid ao terminarse a guerra, ¡a Guerra oficial, se entende!, e condenárono a
30 anos, pero foi indultado no 45. No verán do mesmo ano saíuse dos piñeiros de
Chamoso e botouse ao monte, ¡aos montes!, afiliado no PCE, que así pateou,
cheirou, tódolos de Castroverde, Corgo, Sobrado, Pedrafita do Cebreiro,
Paradela, Becerreá, As Nogais, Cervantes, Noceda, Navia de Suarna… ¡Gradou máis
terra que un xitano! Andou con Antonio Crespo de Fuenteoliva, pero o que non
teño claro, nin se me soubo dicir, é, cal deles pilotaba máis.
O 27 de maio do ano 54, nunha
refrega, máis acosado que un zorro, perdeu a maior parte das hostes aí ao norte
de Monforte, pero el seguiu forte, especializándose en atracos. Tempo adiante,
no ano 1964, deixouse ver, a cara descuberta, ¡valentía, que nunca lle faltou!, coa mala pata de que no
Saviñao foi recoñecido por un antigo compañeiro da mili, e…, denunciado! Nos
idus de marzo, 10 de marzo do 65, ¡finis coronat opus! Cerca da presa de
Belesar foi abatido pola Garda Civil de Chantada. ¡Custoulles traballo, pero,
achantárono!
Pola contra, o veciño da porta,
Pedro Sánchez Pumariño, o mesmo 18 de Xullo, daquela no Seminario de Lugo,
tirou de sotana para encasquetarse a camisa azul. De xubilado volveu á camisa
branca, que aquí o vemos, diante do pazo de Tella, á dereita da miña dona, cos
meus fillos, e tamén co cura de Montecubeiro, Benito Castro Piñeira, e con súa
irmá Isaura. ¡Toda unha historia na Historia!
En síntese, pois a súa biografía
non cabe no meu PC: Xa de Alférez, volveu ao seminario para recibirse de
presbítero, ano 1938, e do seminario outra vez á fronte. Estando de Capelán no
Regimiento Inf. “Guadalajara” 85, cruzou en solitario a fronteira para
incorporarse á División Azul, onde participou, e saíu ileso, milagrosamente,
excepcionalmente, na terrorífica batalla de Krasny-Bor. Recompensas. Españolas:
Medalla de la Campaña de la D.E.V., Cruz Roja del Mérito Militar, e otra de
Guerra. Alemanas: Medalla da Campaña, Cruz de Hierro 2ª clase, e unha KVK.
Despois dun rodamento cuarteleiro
na Península, por dúas veces en Ifni, e na última, ¡outra guerra! ¡Con esta,
tres; un récord! Da de Ifni, do 1957/58, teño dito no meu libro “Cacería de
Cicóstomos” que, “…hasta los moros le tenían una gran estima y afecto,
llamándole Al Faqui. Siempre llevaba ginebra en la mochila, en la línea de
fuego, y su licor sirvió de desinfectante y de anestésico…”. ¿Que máis podo
engadir? ¡Xa dixen que a súa biografía é desbordante!
Este servidor, que foi bancario,
ten claro que tódalas moedas teñen dúas caras, e que ata nos mellores rabaños
hai ovellas mouras. Distinguilas, repudialas ou enxalzalas, non é doado, pois
todas teñen lá, todas son de abrigo! Como se dicía naquela película: ¡Que el
Cielo la juzgue!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Polos seus froitos coñecerédelos!
¿E que mellores froitos cós
derivados de coidar do seu Patrimonio, do local, e por engado, estudiar o do
próximo, estea próximo ou non! Dos veciños tamén se aprende…, dicíase naquelas
escolas antigas, nas que tan pouco material había para aprender, para estudiar,
para saber!
Aquí os tedes, aquí os temos, no
MACUF da Coruña, nada menos que diante dunha escultura de Paco Pestana. ¡A onde
non cheguen os de Castroverde! Aínda así faltaban moitos, tal que o noso
“Gaiteiro” titular, Pablo Castedo; e tamén, o que falta sempre non faltando
nunca, José Enrique Villarino, ese home invisible que nos fai visibles, desde
tempo inmemorial, no magnífico blog desta Asociación de Amigos do Patrimonio de
Castroverde. ¿Que foi de Muñiz Besteiro, noso insigne, incansable, Presidente?
¡Outro invisible, pois as cámaras, aínda que tamén se poden manexar de
programadas, non é igual!
O día era malo, invernío, pero esta
Asociación non envellece: ¡é patrimonial, e por ende, patriarcal, dura e
madura!
Patrimonio = Patrimonium = res patria = res familiaris = ¡O noso,
lexitimamente herdado, lexitimamente adquirido, e por ende, conservado!
Coruña dinos moito aos de
Castroverde, e non só nestas cuestións museísticas, actuais, da Arte
Contemporánea. Arte, sumada con audacia, decisión, xenerosidade, tamén o foi, ¡in excelsis!, a daqueles artistas,
nosos avós, que, abandonando as nosas, verdes, praderías, ata aquí viñeron, e
non precisamente en cómodos buses, senón de mil maneiras, cada quen segundo
puido, para embarcarse, pola Mar Tenebrorum adiante, moitos incorporados na
Marola, por culpa das quintas, por evadirse delas, dispostos a descubrir
América, que para eles seguía inédita, sospeitada pero descoñecida, coa
ilusión, co propósito, de volver ricos…, ou non volver! Aquilo tamén foi
patrimonial pois debémoslles, entre outros bens, a redención dos foros, que veu
a ser a nosa liberación, fuxir do feudalismo para asomarnos ao modernismo
actual. ¿Arte moderna? ¡Si, pero grazas aos artistas vellos, que souberon
converter suor e bágoas en divisas, nesas divisas que nos levaron aos tractores
actuais!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
A PORTELA QUE NOS UNE, Á VEZ QUE NOS SEPARA
Miliarios na Portela
do Homem.
Marcos miliários da
estrada romana que ligaba Bracara Augusta co Lucus Augusti,
con unha derivación para Asturica Augusta.
Atopámolos indo de
Castroverde (Lugo) ao Castro Verde (Portugal),
polo camiño do
interior.
¡Abaixo as fronteiras
Hispano-Portuguesas, comezando polas galaicas! Eis aquí a Vía Nova (vía romana
XVIII). As vías unen, non separan; daquela, ¿para que, ou por que, nos
separaron aqueles mediocres da Idade Media?
Nestes tempos indómitos, absurdos,
en presenza de tantas desunións, de tantos divorcios, por que non volvemos a
casar, por que non refacemos o matrimonio gallaécico, por que non lles levamos
a contraria ás modas? ¡Coido que ata sería divertido!
¿Como, cando e de que xeito? ¡No
lugar máis axeitado, nesa Portela do Homem, que por algo se chama así: a
portela, o paso comunicativo! Suevos do Norte con suevos do Sur, quif, quif,
irmáns, suevos e suaves, ambos! É doado: suscitar, promover, un achegamento
fraterno, con merenda, gaitas e fogos, coma a mellor das festas. Campo propicio
xa o temos, que quedou feito, feito e sinalado, desde os romanos, nosos
predecesores neste cruce de camiños: Ir, volver á Portela, e dicirlles aos
políticos que, O que Deus xuntou non o separe o home!
¿Que, con isto da CE, xa non hai
fronteiras, nin gardiñas, nin
carabineiros, nin pasaportes…? ¡Non, e si, pois quedan os resaibos de
tantos séculos de illamento, de enfado! ¡Malditas as partillas, e maldito o
perito que as fixo!
O Rei Miro con Martín de Braga
Suevos, avante toda, polo mar da
nosa xeografía
partillada.
¡Reconquistemos a unión popular,
por terra, mar e aire!
E que San Martinho,
(aquel de Braga, aquel do
Bolannio),
nos valga
para desandar o camiño miliario,
o mesmo polo que el cruzaba o río
cando ía e volvía, na súa andaina,
de paso que cultivaba aos nosos
avós
co seu
ilustrativo
De
correctione rusticorum!
¡Amén!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Un abrazo estreito e perigoso, onde se
poñen á proba os anxos da garda…,
ata que un día se cansen de facelo!
A pa coa que se enterrou a Historia
está á esquerda da foto, e só amosa a
gadoupa…,
pola vergoña do crime!
Ten nome pero carece de lóxica, ¡ou
si, segundo se mire! Aí tedes, aí temos, a DP 16 11, anoando Castroverde con
Pol, no lugar, na curva maldita, do Mazo de Bascuas. ¿Danse unha aperta,
cásanse, nese lugar sacrosanto, os dous concellos? ¡Máis cá iso, pois, de
momento, é un sepulcro, o dunha vítima inocente: un mazo, pero a pouco que se
descoiden os anxos, na dobre curva inmediata, na desas apertas, sobre unha
ponte vella, a mesma do vello camiño veciñal, e por engado rodeada de árbores
espesos, tal que as cortinas dun tálamo nupcial, dous ou tres, ¡ou catro!,
autos, calquera día vanse dar unha chucha de campionato, desas que rematan na
igrexa, pero non de voda, senón de funerais! ¡Oxalá falle nesta predición,
pero..., sería un milagre, un máis! Prefiro non retratala, a curva, quero
dicir, a ver se así, pola curiosidade de vela, amosa por alí algún enxeñeiro
virxe, competente, honrado, e propón solucións, solucións católicas!
Xa non podo poñer de testemuña a
José Seijas Domínguez, que me consta ofreceu daquela o seu prado contigo á
ponte vella para que elevasen, ¡para que elevasen!, unha nova, ancha e de curva
aberta, como pedían, e seguen pedindo as mentes lúcidas, pero fóisenos ao Ceo,
o mes pasado. Se cadra foi mellor así pois agora, que está cerca do Creador,
terá ocasión de pedirlle que sopre sentido común aos responsables da obra
pública, para que se decaten, a tempo, de que este cruce do río Azúmara está
chamado a ser famoso, dramaticamente famoso, pola, ben probable, traxedia, á
que está chamada esa angostura.
Pola miña parte só podo facer isto:
rezar para que tal se cumpra, para que tal se faga…, antes deses funerais tan
previsibles, nos que teremos que volver a rezar, pero doutra maneira!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Reflexiones
sobre la caza, de un no cazador gallego.
El librito…, el librito, no, el librazo, CAZADORES CONTRA
EL VENENO, de Miguel Yanes y José E. Gutiérrez, leído y releído en mi condición
de profano de la caza, pero no de la Ecología, me suscitó unas cuantas
reflexiones:
La primera y principal es que está redactado para ser
inteligible, incluso por nosotros los profanos, virtud que no abunda en este
país de los pseudolumbreras. Su difusión debiera ser nacional, tutelada por el
Ministerio de Agricultura, ¡de la poca que nos queda! ¡Afellas que sí! Lo
dice este gallego, que es de aldea.
Me trasladó a nuestro rural del segundo tercio del XX,
pues hay temas, como este, que son interprovinciales, y también intemporales,
si bien con ciertos altibajos.
En illo tempore yo mismo puse “trapelas” a
las perdices de nuestros trigales, con la única veda de que poco tiempo pude
dedicarles dado el polifacetismo de las tareas de entonces. Había trigales y
había perdices; ahora, somos, nos hemos vuelto, tan importantes, que el trigo
lo importamos de Ucranía…, mientras ellos sigan dedicándose al trigo y no a la
guerra!
En una nevada cacé, con un palo, una gineta (Genetta
genetta)…; yo “jineteaba” (estamos en España, y no en Cuba), en unos
zuecos, y ella no los tenía! Mi primo Sergio aún no era taxidermista, así que
la única piel que conservé fue la mía.
Cuando dejé de vagabundear: Madrid, Ifni, Sáhara,
Asturias…, de mi paisaje sólo quedaban los pastizales, los castaños, los
robles, y poco más.
Cambios que más me impresionaron:
En los Setenta, en una visita al poblado de los Ancares,
Reserva de la Biosfera, y todo eso, en la Oficina de Información, he visto, disecado,
un precioso urogallo (Tetrao urogallus),con un letrero apto para miopes,
dando testimonio de que lo abatiera Manuel Fraga Iribarne. Tiempo adelante lo
retiraron. Yo le había perdido a Fraga la mitad de mi simpatía con aquella
afirmación suya de que, La calle es mía! ¿Suya? ¿Y el urogallo, también? El
otro cincuenta por ciento se lo retiré ante el cadáver del urogallo. Cuando
repoblé mi finca, pequeño jardín botánico, me apresuré a plantar dos capudres (Sorbus
aucuparia), cuyos frutos son el manjar predilecto de los urogallos en
invierno…, como desagravio!
Lo mío eran las truchas, que en mi primera juventud las
cogía a mano, en las algas, pero han desaparecido entre la cal viva y otros
venenos de los furtivos, así como el “purín” de las cuadras, que no se molestan
en soterrarlo en sus pastizales.
Del sistema de caza actual, en la comarca de mi finca me
molestan:
El alcance de los rifles y la irresponsabilidad de su
manejo, que no hay año en esta Galicia de mis pecados sin uno o varios muertos,
cazadores o simples labriegos alcanzados.
Que sueltan excesivos corzos, o cazan pocos, lo que me
obliga a ponerles polainas, cual guerreros, a los árboles recién plantados.
Otro tanto pasa con los jabalíes, en las huertas. ¡Vive, pero deja vivir!
Sueltan lobeznos criados en zoos, acostumbrados a la
presencia del hombre, así que circulan por las carreteras, y aún por las calles
de los pueblos, como si fuesen bicicletas.
¡Hay que perfeccionar la legislación, y después
cumplirla, inexorablemente!
Quedo rezando para que os nombren Inspectores de Caza y
Pesca, a “nivel” estatal!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O que cambiamos, nun século, só nun!
Para mostra, catro botóns, e
chegan: O primeiro xa é que a
estas alturas do ano, nos prados castroverdenses, ¡iso, verdenses,
verdescentes!, as xeadas daban paso a unhas alfombras florais tan variadas que
nin en Persia eran capaces de imitalas. Daquela este reloxo invitaba a
merendar: Flores no prado, merenda ao
canto! Mais agora, de globalizados, de ¿civilizados? o reloxo cámbiano
oficialmente; ¡iso, hora oficial, con mando en praza, tanto, que o propio
meridiano se agacha, acata! E os médicos tamén; para non ser menos, e iso que
estamos en época de vacas fracas, recomendan: ¡Cinco comidas, cinco, para que o
estómago se sinta a gusto; xa que non hai traballo, que traballe o estómago!
Os bieiteiros (Sambucus nigra)
abríanse, estirábanse, coma quen sae de entre as sabas da xeada, para rirse coa
primavera; ¡non da primavera! Querían chegar a tempo ao San Xoán, para daquela
enramallar as casas…, por se as meigas! (Burros, co guapas que son as meigas,
con tal de ser galegas!). Os xateiros, outros bruxos, outros meigos, que lles
trocaban aos cataláns filetes da nosa raza teixa por pezas de pana, ¡un color
parecido, pero só iso, a cor!, utilizaban as follas do bieiteiro metendo os
ramallos polas correas do cobertor para que non se lles espantase o cabalo, e
así negociar, engaiolar, con calma, ata cansalo, ao labrego! ¡Ah, pero no XXI
viñeron os Médicos, eses inimigos da Facenda Pública, ¡outra meiga!, e
advertíronos de que, para alongar a vida dos vellos, tivésemos en conta que: Os
bieiteiros son bos para problemas da pel, que en infusión calman a tose; son
sudoríficos, e tamén serven para lavar os ollos, as manchas da cara…; en
gargarismos para as anxinas, enxivas inflamadas, etc, etc. ¡Meigallos fóra! Non para aí a cousa, que tamén se
descubriu que as cabezas florais poden usarse en infusión, dando unha bebida
refrescante, moi usada no norte de Europa, e tamén nos Balcáns. Comercialmente
véndese como "cordial de flor de saúco".
Outra de Médicos: Con sete pallas e
un nó, curábase o orizó! Pois non, que tamén tiveron que entrar os doutores a
complicar a cousa. Agora receitan, simplemente: medidas hixiénicas que axuden
ao mantemento da limpeza da zona, para prever infeccións, advertindo que
coidado cos antibióticos, que xa os receitarán eles, eles mesmos, tal que en
caso de complicarse con unha conxuntivite.
Outra máis: No XX collíanselle as
dúas mans ao paciente, ¡iso, ao paciente!, e tentábase igualalas, tanto por
diante como por atrás. ¿Que non coincidían? ¡Paletilla caída: esconxuros e
fregas! Pero nisto tamén acudiron os Médicos, sempre tentados de imitar a Deus,
que pontificaron: os brazos traballadores nunca poden ser iguais porque medra
máis o máis usado, o máis traballado!
¡Diabro de Médicos, que mira que
están emperrados en desterrar as supersticións, co divertidas que eran…,
algunhas!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Eloí,
Eloí, lamá sabactaní!
Non foi Teu Pai, Noso Pai,
o que te abandonou,
que fomos nós, teus irmáns adoptivos,
e Ti ben o sabes,
mais,
naquel intre de angustia total,
abafado coa carga do nosos pecados,
tan infinita que mesmo che pareceu,
como home,
que teu Pai te abandonara,
cando precisamente
máis amor che demostraba,
nos demostraba,
utilizando para redimirnos
ao seu predilecto,
cargando en Ti a infinitude
das nosas faltas,
para que nolas redimise
o único que facelo podía,
o único que para iso valía:
Nada máis e nada menos que o
seu propio Fillo,
coma El Deus,
Segunda Persoa Trinitaria!
Grazas, Señor,
por esa angustia incomparable,
miña,
miña e de meus irmáns,
netos de Adán,
que aceptaches cargala
nos teus ombros
humanos.
O Cireneo fuches Ti,
Ti, e non para ti mesmo,
que viñas de Deus,
que eras Deus,
que seguías sóndoo,
só que sufrindo e padecendo
polos homes,
na túa carne de home:
Cireneo dos meus pecados,
que mos redimiches padecendo por min
o indicible,
así que,
en vista de que non cho sei agradecer,
só che pido una cousa:
¡Que me perdoes…,
outra vez!
Xosé María
-.-
EXPORTACIÓN A HOLANDA
Os vestidos das
nenas fíxollelos Pili Carrera.
¡Deus,
grazas, que ía sendo hora! ¡Por fin, exportamos, que xa estivo ben de importar
sabas de Holanda co ouro roubado en América, non si, miña Torre del Oro? Se
tivese o teléfono da viguesa, miúda aperta telefónica lle ía mandar!
Tan só os da aldea sabíamos que, casa que non leva á feira, por que trae dela? Co noso liño, bo pero mal traballado, as avoas facían calzóns; no ínterim, na Corte, na das vacas, non, na dos Reis de España, deitábanse en sabas de Holanda…, importadas! ¡Claro, España sempre foi importante!
¿Será este un signo de que xa non seguimos predicando co exemplo imperial, aquel exemplo, aquel imperio, que nos levaba ata Deus? “¡Por el Imperio, hacia Dios!”. Ía sendo hora de abaixar a cerviz, ía sendo hora de demostrar que valemos para algo máis que para bailar chotis. ¡Ah, pero foi en Vigo, unha viguesa, que en Madrid, pola trazas, seguen danzando: Uns, por dentro das Cortes, e os outros, da parte de fóra! O seu cheirume é tan grande, meirande có do cortello das cabras, que ata nos chega por televisión. ¡Deus, que bo esterco para abona-las hortas; en definitiva, para producir…, en vez de consumir!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Estaba tremendo:
¡eu tamén!
-¡Soldado,
vostede está tremendo! ¿Co frío, ou é co medo?
-¡Tremo,
meu Xeneral, pero estou no meu posto…, que outros desertaron!
Estaba
tremendo, pero eu tamén, aínda que non son francés. Daquela, ¿de onde son? ¡De
onde somos todos: fillos das circunstancias!
Falando de
circunstancias: Á nosa España debeuna ver unha meiga: Foise Napoleón, e veu don
Hermenegildo; foise o ferrolán e veu, ou por mellor dicir, xa estaba, outro
militar, outro Puig y Moltó por máis referencias, ADN aparte. ¡É o que ten adir
unha herdanza sen facer aceptación a beneficio de inventario! Nesta herdanza
herdamos as do demo: Un sistema de listas cerradas, ou máis que cerradas,
pechadas. Un imperialismo de fatos, daqueles de tira-la casa pola ventá…, aínda
que non nos tocase a lotería! Unha deformación do vocabulario, pois, entre
outros desatinos, os enxeñeiros e mailos economistas deron en chamarlles
polígonos industriais ao que era, e resultou…, comerciais! Trocouse a nosa
incipiente exportación por unha inxente importación; ¡claro, dirixida polos
“importantes” do país. E logo que, a falta doutra industria, demos en fabricar
fillos para facelos avogados, e con eles, á imitación dos romanos, pasamos á
exportación deses letrados. E menos mal, ¡menos mal!, que nos reservamos un
daqueles preceptos justinianeos: ¡Do ut des! ¡Douche…, para que me deas!
Principio básico, fundamental na política hispana: Se me dás, recibirás. ¡O
malo disto é que non é mercadoría exportable, pois tamén a teñen os nosos
veciños, particularmente nos países subdesenvolvidos!
Nestas
circunstancias, nesta guerra, neste universo de astros parados, sen rotación aínda
que si con translación, como non vou tremer! Calquera día volven os mouros para
re-conquistarnos, que para eles si será Reconquista…, e nós sen un Pelaio,
aquel Pelaio, fundador de Sampaio de Arcos, que nos defenda!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Saturno devora aos seus fillos…;
¿soamente o fixo Saturno?
Veño da
rúa, ou para máis precisar, dos Cantóns da Coruña, onde se instalaron uns
grupos de universitarios, formando corros, nos que se lamentaban dos recortes
presupuestarios, escaseza de profesores, saídas minguantes das carreiras, e un
longo etcétera. Como vello falador que son, ¡falangueiro é outro concepto!,
despois de escoitalos moito tempo, ¡que “bastante” tamén é outra cousa!, non me
contiven sen pedirlles que deixasen falar ao vello..., ¡se non os molestaba que
o fixese!
O “rollo”
que lles soltei, máis ou menos foi este; se non con estas verbas, algo
parecido: Rapaces, vosoutros, como tales, estades na segunda acepción do termo,
pero tamén sabedes que na primeira de “rapaz” están os ladróns, os raspiñeiros,
os voraces, os ávidos, os sedentos..., os sedentos de bebe-la suor do veciño de
enfronte, etcétera. E logo que, a estas alturas da vosa cultura, ninguén ignora
aquel mito do devorador dos propios fillos, tan ben reflectido por Goya. Disto
é do que vou predicar, se me permitides esta intromisión?
Algún
asentou coa cabeza, outros con un ¡Si, si!, audible, e a maior parte calaron,
situación que se vén interpretando como de asentimento. En vista diso, larguei,
provoquei:
Calar cando
se debe falar é igual a baixa-la vista cando nos pisan. Lembrade aquilo de
Castelao: Mexan por nós e dicimos que chove. ¡Aí o tedes, Saturno devorando os
seus fillos, e nós, os fillos, dicindo que chove! ¡Necesitamos moito un Goya
galego; un pintor, un escritor, un profesor, que nos represente esta realidade,
que nos esperte do noso sono, terra de Breogán!
Daquela que
a febre independentista de todo América privou a España dos seus galeóns de
ouro e de prata, uns afundidos pero outros aproveitados, mal aproveitados, ¡o
roubado fai pobres, que sempre foi así!, e diso habería que preguntarlle á
Torre del Oro, de Sevilla, deixaron embarcar, deixaron emigrar, aos galegos,
que tamén sabedes que ao principio tódolos barcos tiñan que saír, e tamén
entrar, polo Sur, co cal España conseguiu unha continuidade de ingresos. Cando
se esgotaron as posibilidades americanas, e xurdiron as europeas, ídem de
lenzo: ¡remesas a tutiplén!
¿Que pasou
con aquel diñeiro, como se inverteu, púxose a medrar? Co primeiro, co da Torre
do Ouro, entre outras dilapidacións imperialistas, deixamos de cultivar liño e
pasamos a importar sabas de Holanda… ¿Ídesme seguindo?
Como
calaban, embaleime: Coas remesas dos galegos, ídem de lenzo: Aquí non había
preparación, nin asociacionismo, nin ganas de molestarse en engadir valor ás
cousas, aos artigos exportables, así que, os nosos imperialistas, os nosos
caciques, os nosos…, ¿chamámoslles economistas, ou seria esaxerar?, deron en
presumir de turismo, ¡para disimular que España estaba desangrándose en
crianzas, e multiplicándose en gravatas!, co cal aqueles aforriños
ensanguentados, corazóns rotos, achaques acumulados de tanto afanarse, ¡que non
de afanar!, fóronse ao carallo…, que é unha expresión fea, pero moi descritiva!
Agora,
neste impasse actual, que? ¿Talar os
eucaliptos e volver ás hortas? ¿Matarse a estudar para que podamos emigrar,
outra vez, pero esta con algo máis de acerto, trasladando os nosos saberes, e
cos saberes os esforzos, para que se beneficien de nosoutros os países más
precavidos, máis precavidos e menos faroleiros? ¡Iso tedes que decidilo vosoutros,
que este vello abondo ten con penar polos remorsos que me causaron, que me
causan, aquel votar e calar, cando a miña obriga era botar, contribuír a botar,
a patadas que fose, primeiro a Ditadura, e despois eses charlatáns de feira que
nos venden mazás podres, pouco menos podres que aquelas da Eva?
Nisto, un
vello que se achegara ao grupo, ¡outro!, interrompeume neste punto para
dicirme, que ben o oíron os rapaces:
-¡Vostede é
un anarquista, un revolucionario estúpido, que está sublevando aos rapaces!
¡Aos nosos anos hai que medir as verbas…, para non dar mal exemplo!
En vez de
rebaterlle ao patrón pareceume máis prudente dicirlles aos rapaces:
-Agora que
vos fale este señor, e despois, sen a miña presenza, en plena liberdade,
decidide, vosoutros, en por vós, que segundo sementedes así recolleredes!
¡Dixen!
Dixen, si,
e funme; saín do corro botando fumes, pero por dentro, escandalizado de que os
da miña xeración tardemos tanto en espertar. ¿E os mozos? ¡Eses, alá eles! Hai
ben anos que, nunha charla que me encomendara Eduardo Carreira, entón director
do Grupo Escolar de Castroverde, prediquei que non había futuro se non
engadíamos valor ás cousas, se non exportábamos… ¿Estamos engadindo valor,
exportamos? Moito me temo que pouco, aínda pouco, menos do que debéramos.
Daquela, que Deus se apiade de nós!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡De cando o patrimonio tiña amantes,
que agora todo nos dá igual!
Contoumo un
Avogado, pero fíxoo desde que se retirou:
-Señor
Avogado, aquí lle traio un xamón, sen prexuízo de que me cobre o seu, porque
quero unha ditame que me libre
do Xulgado, que ben me dixo un compadre que a maldición dos xitanos nunca falla,
e un deses díxolle, Preitos teñas, e que os ganes!
O Avogado,
despois de pasa-lo xamón á cociña e de devolverlle o saco a aquel cliente, tan
xeneroso que encima lle deu as grazas por devolverlle o saco, falou:
-Polas
trazas, o seu litixio é dos de maior contía, así que concrete o máis posible,
que me esperan no Xulgado!
-Mire,
señor, se a cousa é grave: Resulta que teño un veciño, porta con porta, que
aínda é algo parente, e da partilla dos vellos a meu avó tocoulle a leira
seguinte da súa, así que non me queda outro remedio que pasar co carro polo
medio da deste veciño e parente. Aquí lle traio as partillas onde tal se di, un
documento que vai á Misa, segundo creo, e iso que está encabezado con un sello
de dez marabedís, que seica era a moeda dos mouros, anterior á peseta; quere
dicirse, que vén do pecado!
-Dácame
esa escritura, esas partillas… ¡Non hai dúbidas: A ti favorécete…, pero,
déixame ver, para a túa garantía: Si, aquí está, no artigo 567, que di: “Si, adquirida una finca por venta, permuta o partición…, ¡iso,
partición!, quedare enclavada entre otras del vendedor, permutante o
copartícipe, éstos están obligados a dar paso sin indemnización, salvo pacto en
contrario”. ¡O caso é rotundo!
-¿E non
queda máis, diso, no libro?
-Algo queda,
pois o artigo seguinte, o 568, remacha o cravo: “Lo mismo
se entenderá en el caso de abrirse un nuevo camino que dé acceso a la finca
enclavada”.
-¡Carafio!
Iso do camiño novo é certo, pois a Deputación de Lugo fixo a cacharrada de
abrir unha pista por tras da miña leira, pero o caso é que para levar o carro
pola estrada alárgaseme o traxecto cousa de dous quilómetros, que xa sabe que o
señor Cacharro fai as pistas polos camiños vellos, por tortos que sexan, que
así no paga expropiacións!
-¡Pois,
rapaz, -lle respondeu o Avogado-, terás que mercar un tractor para levar o
esterco pois a xurisprudencia é rotunda, que tamén cha vou mostrar.
Colleu
outro libro, e despois de media hora pasando follas, para adiante e para atrás,
soltouse a ler: “… desde el momento en que el
paso concedido a una finca enclavada deja de ser necesario por haberla reunido
su dueño a otra u otras contiguas al camino público, cesa también la colisión
de derechos, razón de ser y justificación que la dio vida jurídica, y el dueño del
predio sirviente puede pedir su extinción”, etcétera,
etcétera, que disto teño aquí unha infinidade de casos, análogos. Ti non
agregaches fincas que dean ao camiño, pero é igual, pois o que se agregou, o
que se achegou, foi o camiño, ¡o propio camiño!
-¡Cómaos
Xuncras, ao veciño e tamén ao Cacharro, que ben me foderon! ¿Así que non terei
máis remedio que levar o esterco nun tractor? Neste caso, vostede confórmese co
xamón, que xa non é pouco, e teña piedade deste perdedor!
-O xamón
non chega para unha consulta que evita un preito, así que son…, cen pesos! O
que lle dou de balde é un consello: Para outra vez consúlteme o seu caso, e non
o do seu contrincante, que xa estivo aquí, onte precisamente, e tamén se
consultou do revés!
-Mire,
señor, facémolo así para coñecer as armas do contrario, do contrincante!
-¡Pois
sigan, sigan, que para algo son galegos!
-¡E
vostede, tamén…, polo acento, que o descubre!
-¡Home,
claro, que de non selo, non sería Avogado!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O vello que arengaba ás cabras
A culpa, a
culpa remota, tivérona os frades… ¡Que si, que volo digo eu, pois, se non fose
pola escolarización, pola cultura recibida daqueles dominicos, nin o de Maxide
nin o de Veiga chegarían a capitán, e o do Verducedo a tenente, por moita
guerra que houbese en Melilla, daquela do 1893, que si que a houbo, e gorda que
foi…, a matanza recíproca!
Os tres,
¡de Montecubeiro!, estaban, coincidiron, ¿servindo ao Rei? en Melilla cando ao
Xeneral Margallo se lle ocorreu a margallada de amplia-las murallas da cidade
ata a mesmísima tumba do venerable, do venerado, Sidi Guariach. ¡Estaba tan ben
informado que, ademais de descoñecer a santidade dun santón, ignoraba que os
nativos do Rif xa tiñan, daquela, rifles Remington, fronte aos Mauser dos
españois! Baixaron os rifeños, a cen, pero fuxiron a mil por hora, ignorando,
tamén, que Margallo tiña, entre outros, tres soldadiños…, de Montecubeiro! ¿Que
digo: tres quintos? ¡Non, tres enteiros, que saíron da batalla ascendidos, dous
a Capitán e o terceiro a Tenente!
Un dos
fillos do Capitán da Laxe de Veiga, Pedro de nome, se cadra imbuído polas
proezas que relataba seu pai, deu na manía, ¡ou no mérito!, de arengar ás súas
cabras. Eu oíra falar diso, e tamén de que era máis xordo cás Penas da
Ferradura, así que, por culpa da súa xordeira e da miña malicia pasou…, o que
pasar non debera!
Un día outonío, que me mandaron leva-las vacas ao prado do Pozo, así chamado porque tiñamos nel a poza de enria-lo liño, coa consigna de apaña-las castañas que houbese nos nosos castiros da Bouza de Veiga, para subilas ao lombo, nun saco, desde que as vacas estivesen satisfeitas. As vacas satisfixéronse enseguida pero eu non, que me soprou o diabro a mala idea de escoitar aquelas “arengas” do Pedro de Capitán da Laxe, pero, como? Niso tamén me aconsellou o diabro: “Vaste pola parte de arriba, e baixas engorde ata esa pedra onde está sentado o Pedro. De posto na súa traseira, el que mira para abaixo, para as cabras, xordo como é, nin se decatará de que ten mouros na súa traseira, ¡el tamén, coma seu pai!
A tal
intre, excitáballes os ánimos:
-Que non se
diga que ides volver para Veiga con só catro carpazas tendo aí abaixo, mesmo
diante vosa, ese souto de castañas dos Gómez. Se eu fose cabra, onde non
atopase castañas no chan, treparía ás polas, e abanicaría nelas, para que se
solten os ourizos! ¡De frente, ar!
Pero as
cabras, ¡e iso que eran cabras!, seguían conformándose con remoer nas carpazas,
así que Pedro enervouse, púxose en pé, e berroulles:
-¡Mira que
é covardía a vosa, non avanzar ata o souto! Pero xa teño a receita: O próximo
día veño con esa bandeira que trouxo meu pai, de aló, de Marrocos, a que lles
quitou aos mouros, e con ela na man heime poñer diante vosa…, a ver se tedes
cornos para turrar nela!
Non
aguantei sen rirme, e iso que o caso era máis ben para lamentarse; ¡menos mal
que non me oíu o señor Pedro! Recuei costa arriba, ata o mesmísimo carreiro,
hoxe estrada DP 16-11, e dando unha revolta grande, para que non me descubrise,
acabei baixando ao río, ao Azúmara, onde deixara o saco das nosas castañas.
Tempo
adiante, eu en África, ¡eu si!, alguén me escribiu dicíndome que atoparan
morto, precisamente no monte, ao señor Pedro do Capitán da Laxe de Veiga .
¿Seguiría gardando, e de paso arengando, nas súas cabras? ¡O máis probable é
que si! A min castigoume Deus, que tamén me vin metido nunha guerra das de
África, na de 1957/58, e tamén me arengaron, a min tamén!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O que pasou a Marola…
Diante da Marola
A Marola é este illote do seo Breoganí. Golfo
Ártabro, tamén chamado, de Breogán. ¿Ten algo que ver con Castroverde? ¡Si,
moito! Explicareime:
Antes de que eu coñecese a Coruña, e por ende,
a Marola, xa oíra falar dela cen veces, ou máis! ¿Onde, a quen? Practicamente a
tódolos emigrantes da miña bisbarra, a tódolos retornados. Todos referían a súa
aventura respectiva coa mesma frase: “O que pasa a Marola, pasa a mar toda”.
Tan popular se fixo o dito, que despois aplicábase a todo aquel que entraba en
convalecencia, ou saía dun perigo importante.
Os da nosa emigración do primeiro terzo do XX
tiveron tres atrancos: Non se podía emigrar de entrados en quintas, 18 / 20
anos, que era precisamente cando se estaba en idade diso, de emigrar, amén do
medo que se lle tiña á “mili” en África. Había que pasar un recoñecemento
médico, sen o cal, nin que puideses pagalo, che daban o seguro da viaxe, que o
esixía a Navieira, que era xeralmente a Mala Real inglesa. Pero como, feita a
Lei feita a trampa, que se inventaron os ingleses, para lucro deles e contento
da nosa xente? ¡Pois que os transatlánticos da Mala, que neste caso era a
“boa”, botaban áncoras nas inmediacións desa rocha, desa illa, onde agardaban
pacientemente polos nosos rapaces, que pagaban ás lanchas de Coruña para que os
levasen, de auténticos polisóns, ata a Marola. ¡Subían a bordo, e…, adeus ríos,
adeus fontes! Daquela non podían volver antes de non sei cantos anos, por mal
que lles fose aló, xa que, de retornados, para África, recargados de quintas!
¡Ai, Deus, que pecado tan grave foi iso de
malgastar aquelas economías, tan suadas e tan sufridas, que acabaron en
dilapidacións dos nosos políticos, dos nosos administradores! ¡A que se vai
armar no Ceo, con todo ser Ceo, cando suban, se é que soben, se é que lles
deixan entrar, eses mangantes, que de seguro os agardan aqueles emigrantiños,
defraudados, na Marola celeste!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Así rin os ríos en Castroverde
O Azúmara ao seu paso pola acea de Bascuas
De personificados, chorarían; neste
caso pola vella, decrépita, inútil, acea de Bascuas, pero o Azúmara ten outra
natureza: ¡Só se emociona co positivo; o del é fecundar, crear beleza, gozala e
facérnola gozar!
Primeiro, decruamos; veu o trigo, trigo
do monte, trigo grandal, gloria pura, e daquela tamén rían, aínda que
estridentes, os muíños. As muiñeiras non, que esas sempre foron doces. Pero un
bo día / ou un mal día, pois iso dos monocultivos non está claro, nin é doado
de clarificar, cansados das teixas, cansados da nosa manteiga, importamos
pintas, para con iso vender leite e mercar trigo. Para entón xa había boas
estradas con Castela, e aínda que desapareceran aqueles camións do E.T. (para
as malas linguas “Empresa Tella”), viñeron os Barreiros, e…, trigo importado,
que xa somos importantes!
Cando en Castela se cansaron de
segar, que primeiro utilizaron galegos, e despois máquinas, ¡ala, todos con
becas, que España precisa Avogados, que lle temos que pasar diante, niso, a
todo o resto do Mercado Común! Os Avogados, léase políticos, tamén comen; ¡boas
talladas e pouco pan, que o teñen anoxado! Pero existía un mercado cerealeiro
barato, relativamente, en Ucraína, así que: ¡A importar trigo, que seguimos
sendo importantes! O problema pode vir agora, pois, coa Ucraína en problemas, a
onde imos, de onde o traemos, con que o pagamos se xa ninguén quere fiarnos?
O Azúmara non se preocupa diso,
antes ben está ledo, coa esperanza de que volvan a traballar os nosos muíños,
¡os seus muíños! Eles pensan, se é que pensan, que igual si: ¡De eucaliptos non
se van manter, así que nos lles queda outra que cear o carro das fantasías, e
volver ao campo; chégalles con importar a bencina das súas máquinas…, pois para
tornar ás aixadas, xa morreron tódolos ferreiros da rodeada!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Non é a fonte de Siloé,
pero pouco lle falta.
¡Ai Fonte do Peregrino, se
falases, daquela informaríasnos de cantas caras guapas lavaches, e de canta
sede apagaches! Non é difícil adiviñar que foron moitas, entre elas esta roiba
belísima, tanto de cara como de corazón, e incluso de apelido: María Dolores Amor, que foi Directora
da Obra Social cando a Caixa era nosa, séxase, de Galicia.
Sen fontes no camiño non habería Camiño. ¡Que
si, Rubén Darío, que estou contigo en que se fan andando, pero andando de fonte
a fonte…, para recargar, sexan cabazas ou pelellos, pelellos ou vidros!
Cando pasou por aquí o Santo de Asís, eu non
estaba, ¡aínda non, que me faltaban non sei cantas xeracións!, pero si estaban
neste lugar, que aínda non se chamaba Vilabade, ¡porque non viñeran os abades!,
os entregos da miña tátara Concordia, Concordia Carballedo, así que foron
pasando a tradición de xeración en xeración, cousa que tamén fago eu deixando
constancia diso neste relatorio. Cando si estiven foi nesta última ocasión, e
daquela tirei de máquina, segundo estou demostrando.
San Francisco foi un excelso valedor dos
pobres, e María Dolores tamén; doutro xeito, pero, tamén! Vellos e xubilados
gozaron coas súas atencións, múltiples, amén do seu sorriso, que sempre o tiña,
¡e o ten, pois, grazas a Deus, vive, e faino pletórica de saúde! Con iso e con
todo, aínda me falta vela nos periódicos, ou na tele… ¡Explícase: facer o ben,
sementar bondades, non produce ruxido, non produce ondas!
¿Como podería ser, e chamarse, Verde, o noso
Val Verde, o noso Castro, se Deus non nos dotase dun milleiro destas fontes
frías, milagreiras? ¿Verdade que non, verdade que non sería exacto, nin exacto
nin correcto?
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
¿Como chegaron os romanos a Castroverde?
Diana, a cazadora.
¿Como foi que deron chegado ao
Castro do noso Val Verde? ¡Da única forma posible: Cazando, facendo diana, que
esa era a intendencia de entón! Así llo agradeceron á súa Diana, pois, nada
máis situarse en Lugo, onde temos hoxe unha casa brasonada das da Rúa Doutor
Castro, nos seus alicerces descubriuse, no ano 1842 un
magnífico mosaico, do tempo de Augusto, ou de Traiano, de arredor do ano 117,
que pertenceu a un templo adicado a Diana. É o coñecido Mosaico de Batitales,
hoxe no Museo Provincial.
¿De paso, matando celtiñas? ¡E
logo, meus pobres, pois eran poucos, e para iso illados, castro a castro,
rodeados, cercados por aquelas Centurias, así que non podían saír a cazar, que
non os deixaban os invasores…, aínda que eles si, con toda clase de armas,
desde frechas a venabres!
¿Volverán aqueles romanos? ¡Coido
que aqueles non, que aínda seguirán no purgatorio, purgando as que nos fixeron
pasar, aquel holocausto do Medullius, entre outros, pero os que si están vindo,
volvendo, son os cazadores de arco, que seica se está poñendo de moda! ¡A
Historia repítese, pero os de agora son benfeitores, que nos van librar deses
perigos das nosas estradas, deses animais atraídos polos faros dos autos,
particularmente nesa circulación somnolenta da Semana Santa!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
¿Que vexo desde a miña ventá?
Muchacha en la ventana. Salvador Dalí
Todos vemos distinto, xa que
distintas son as ventás, para cada sexo, para cada paisaxe, para cada intre das
nosas vidas. Pero eu, a tal momento, nesta ventá do meu ordenador, o que non se
me vai da vista son eses millóns de hectáreas plantadas a eucaliptos cando
nunca tanto coma hoxe precisamos das hortas: leitugas do Lukus, patacas de
Egipto, noces de Francia, mazás de California…
¿Que foi daqueles trigais do noso
Condado, que pasou coa despensa daquela Galicia grazas a cal Franco mantivo
aqueles mouros que reconquistaron Covadonga? ¿Qué se hizo el Rey Don Juán? Los
infantes de Aragón, ¿qué se hicieron?
Las dádivas desmedidas,
los edificios reales
llenos de oro,
las vajillas tan febridas,
los enriques y reales
del tesoro;
los jaeces, los caballos
de sus gentes y atavíos
tan sobrados,
¿dónde iremos a buscallos?
¿qué fueron sino rocíos
de los prados?
los edificios reales
llenos de oro,
las vajillas tan febridas,
los enriques y reales
del tesoro;
los jaeces, los caballos
de sus gentes y atavíos
tan sobrados,
¿dónde iremos a buscallos?
¿qué fueron sino rocíos
de los prados?
Manrique, non te esforces, que todo
iso, e máis aínda; iso e mais o que veu despois, as grandezas e mailos
afumamentos, os despilfarros…, todo pasou, e só nos queda a débeda externa, o
paro, a desasistencia social, a corrupción xeneralizada..., pero non me fagas
moito caso, pois, como estamos en Semana Santa, deume por reflexionar, por
reflexionar e por chorar!
¿Que terá que facer España para
saír destes pecados, destes pecados e destas miserias? Busqueino nos meus
libros de Economía, pero están escritos por señoritos da capital, con total
ignorancia das posibilidades rurais. ¡Deus, cantos Pilatos, e cos Pilatos os
Xudas, amén destes cheiros dos eucaliptos australianos!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
As cartas boomerang
¡Que si, que ten habido cartas
boomerang, e precisamente na miña familia! Hai, houbo, sempre e de sempre,
feitos, casos, situacións anecdóticas singulares, case diría que incribles, que
non pasan á Historia grande, a de maiúsculas, única e exclusivamente por darse
en círculos, en bisbarras, de ámbito minúsculo. Esta é unha desas, e vouna
incorporar á pequena historial, á local, á de minúsculas, porque coido que vale
a pena, xa que de pena vai a cousa, e logo que tras de min igual quedan poucos,
ou ningún, que chegasen a coñecer, de primeira man, este caso.
Aí está a Memoria Histórica para
lembrarnos de que en Montecubeiro, fieis, na súa inmensa maioría, á República
entón vixente, só que do outro lado da fronte, varios mozos negáronse ao
recrutamento forzoso franquista, optando pola xesteira, pola carballeira, polos
muíños, polas pedreiras…Un daqueles ¿rebeldes? foi meu primo segundo, Daniel
Gómez Carballedo, que levaba os apelidos de súa nai porque seu pai tamén…,
tamén desertara!
Mandáranlle incorporarse un día 7,
que coincidía feira en Mosteiro, e para facer ben o papel foi andando ata a
estrada LU-760, pero…, non subiu á Liña, retornando por outro camiño. Súa nai,
horas máis tarde, indo para a feira coas outras veciñas do lugar, non se
cansaba de sinalarlles o rastro das pisadas do seu fillo: -¡Meu Danieliño, que
nervioso vai, que mirade que zancadas tan longas deixou nesta lama do camiño!
Días despois, que contactou con un
bo amigo e veciño que estaba ¿operando? en Tineo, idearon o sistema de
mandarlle a Asturias, dentro doutro sobre, cartas do Daniel, para e co aderezo
de súa nai, dúas ou tres, nas que o desertor non se cansaba de explicarlle á
nai como era aquilo da guerra. Esas cartas boomerang recibíronse en
Montecubeiro, días despois, e servíronlle á nai, todo en regra, cos sobres
selados en Asturias, para xustificar que o seu fillo era…, azul!
Suponse que algún azul, dos de
verdade, ¿ou de circunstancias?, fiel ao cuartel de San Cibrao, puxo en dúbida
aquela correspondencia, e como na Zona seguía constando como desertor…, a
Autoridade ¿Competente? oficiou a Tineo, ¡rachándose así o pano daquel teatro!
Despois dun tempo montaraz, varios meses, en vista de que todos lle facían
falta ao Alzamento, e non sobraba xente para perseguir desertores, prometeron
unha semi-amnistía aos que se presentasen en Lugo, que foron destinados
sistematicamente a Regulares, e sancionados con recargo; licenciáronos máis
tarde, algo despois dos da súa quinta.
Se fose a escribirse polo miúdo a
Historia de cada bisbarra, a súa intrahistoria, non habería celulosa suficiente
para elaborar o papel necesario para referila, extinguíndose así..., os
eucaliptos!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Qué solos se quedan los muertos!
Baixeime do coche para retrátalo; ao
morto, non, o sartego! Que isto pase no meu Condado, no condado de Flammoso,
dóeme. Daquela acordeime do Cura do lugar, pero tamén de Gustavo Adolfo
Bécquer:
¿Vuelve el polvo al polvo?
¿Vuela el alma al cielo?
¿Todo es vil materia,
podredumbre y cieno?
¡No sé; pero hay algo
que explicar no puedo,
que al par nos infunde
repugnancia y duelo,
al dejar tan tristes,
tan solos, los muertos!
Bécquer
A tal momento daba o sol na
cabeceira do sartego…; ¡sería a súa ánima, alumándome para que a foto saíse
nítida, expresiva? Mais non, porque a alma deste rapaz / ou rapaza, seguramente
teña emigrado, acaso daquela que o Crucificado resucitou, e fixo resucitar aos
que o precederon, ¡que este sartego é moi antigo!, pois, en caso contrario, non
creo que o Cura da parroquia fose tan…, inmisericorde como para apartar da
Igrexa, das dúas, da de maiúsculas, pero tamén da de minúsculas, este
relicario. Claro que igual é santo, santo e sabio, que por iso se dixo: -¡Este
é un sepulcro baleiro, e compre deixar sitio para outros, para os veciños que aínda
estean purgando! ¡Ben; vale! En todo caso, ¿quen son eu, un lego, para opinar
das cousas sacras?
Xosé María
Gómez Vilabella
-.-
DAMOS / RECIBIMOS?
¿Damos / recibimos? ¿Queremos /
quérennos? ¿Ensinamos / ensínannos? ¿Cobramos / pagamos? ¿Exportamos /
importamos? ¿Que tal andamos, que tal nos comportamos nestes contrapesos? ¿Que
ninguén nos falou disto; ninguén, nin a nosa conciencia? ¡Ai, logo!
Pouco é, pouco vale, aquel ou
aquilo que non dá máis do que recibe; se tal fixesen os cavernícolas, todos
eles, dade por seguro que aínda viviríamos nas covas, e covas houbese, que non
chegarían, non caberiamos nelas!
¿Se digo que os nosos avós, poño
por caso aqueles labreguiños do meu Castroverde, nados e criados no século XIX
sabían máis de Economía que moitos dos Licenciados deste século, do XXI, que,
tomariádesme por mentireiro? Daquela terei que demostralo:
Para comezar, no XIX era abafante a
carga foral nesta bisbarra; o instrumental, rudimentario; as enfermidades, case
todas, incurables, co cal os anos de produtividade efectiva eran poucos, poucos
e curtos, que non tódolos días valían para traballar á intemperie naquelas
circunstancias, etcétera, etcétera. Con esa carga ao lombo, subiron ao
Miradoiro, e desde alí viron Lugo, viron a prosperidade do último terzo do XX!
Aqueles avós tampouco estudiaran
Física, pero dominaban coma ninguén a teoría dos vasos comunicantes: ¡As
nivelacións, pois ninguén gastaba máis do que gañaba, do que percibía, e non
estes político-economistas do XXI, emperrados en retrotraernos á miseria xeral,
aínda que non á particular!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
¡Hai que importar kanguros!
Meu querido, venerable, Rosendo
Salvado Rotea, que tantas calamidades pasaches antes de chegar a ser misioneiro
en Australia (exclaustración en Santiago; a túa, imposible, ordenación en Tui,
que che foi denegada; as molestias de ter que irte para Italia, para seguir o
teu imperativo vocacional, onde, ¡por fin!, lograches cantar misa no mosteiro
de Trinità della Cava; despois o teu enrolamento na Propaganda Fide, para
evanxelizar Australia…), xa que tanto sabes de penalidades, intercede por nós
para que podamos volver ás hortas e ás agras de pan levar, pois…, ninguén
mellor cá ti para librarnos desta epidemia dos eucaliptos! ¡Do que non, inspira
á Xunta de Galicia para que importen kanguros australianos, xa que mal se
entenden os teus eucaliptais sen o seu complemento!
Aquilo de traernos os eucaliptos tivo
que ser unha tentación diabólica…, como non o fixeses para que, cos seus bafos,
quitásemos as catarreiras galaicas, que é para o que mellor serven! Mais ao de
hoxe, aquí, volvemos a ter dúas necesidades: Misioneiros e…, hortas! ¡Ai
daquelas hortas de Castroverde, ai daqueles trigais de Chamoso, que veño de
recorrer o meu país…; perdón, que dixen mal, pois ese país, esa bisbarra tan
nutricia, xa non é a miña, senón unha Australia, outra! Padre Rosendo, apiádate
de nós, e intercede para eliminar as consecuencias daquel pecado, teu, pois,
¡xa o ves desde Aí Arriba, desde o Ceo, se é que os eucaliptos che deixan ver
este chan!, imos camiño da desertización, do abandono rural, e para os catarros
xa hai pílulas e xaropes na farmacia!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Vou dicir de onde veño
“Vou dicir ao que veño…”, era a
frase sacramental, introdutoria, preparatoria, naqueles tempos nos que había
máis traballadores que ferramentas, máis enfermidades que menciñas…, para
pedirlles algo aos veciños, fose a título de préstamo ou de dación. Pero
primeiro estaba o saúdo, sempre cordial, aquel interesarse pola saúde e polas
novidades da casa visitada.
-Nosoutros ben, de momento…; grazas
a Deus, imos tirando, pero…, vou dicir ao que veño, que xa os vexo ocupados, e tamén
traio présa, así que, direino! Facíanos falta…
As faltas era infinitas, pero os
bos desexos na veciñanza tamén o eran, salvo algún que outro preito, fosen de
augas ou de partillas, que aquí non veñen ao caso.
¡Eu, servidor, aquí e agora, non
vou dicir a que veño, senón, de onde veño! Coa foto de meus pais queda claro:
¡Meu vello, ti ves de Montecubeiro, pero non do teu, non daquel da túa crianza,
senón deste, do XXI! ¿Ou sería máis exacto dicir que ves do XVI, con unha
retrocesión de V séculos, daqueles tempos nos que o voso veciño, Pedro Muñiz de
Carvajal, farto das decrúas montecubeirenses, optou por face-las Américas, así
fose de simple criado do licenciado Briviesca de Muñatones? ¡Qui-li-qua, amigo,
exactamente iso!
Agora, de descuberto, quitareime o
pucho… ¿Non nos chaman así aos de Montecubeiro, “Puchos”, en lembranza daqueles
entregos loitadores, loitadores pola súa dignidade, que lle facían catro nós ao
pano das mans para taparse a cabeza, evitando que o sangue das feridas lles
anubrase a vista? Ao meu pucho dinlle para adiante en evitación de que se me
viñesen as bágoas ao contemplar a desfeita, por vía natural, de canto fixeron,
de canto se esforzaron, aqueles entregos transformando cubeiros en leiras: ¡Ao
de hoxe só temos monte, outra vez monte, adornado, iso si, pola Nai Natureza,
pois, onde non plantaron eucaliptos, agromaron as silvas, os toxos, as ortigas,
os bidueiros, e pouco máis! Tirei de máquina buscando un curro presentable,
pero pouco tiven onde escoller, pois o resto…, máis ou menos tal cal como o
deixou aquel Muñiz do XVI!
Como as obrigas familiares me obrigan
a residir nesta Coruña, nesta Coruña dos parados,…, ¡salvo que haxa fútbol,
pois daquela ninguén o está, sexa no estadio ou diante do televexo!, dinlle espora
ao cabalo, quero dicir, acelerei nos cabalos do meu auto, pois dos outros,
daqueles de espora só queda na rodeada ese do Moisés de Mariano, e fuxín desta
derrota máis á presa, máis aínda, do que aqueles derrotados de Covadonga. Pero
libreime de Matamala para baixar a Matapeor, xa que, de Montesalgueiro para
abaixo, nin salgueiros quedan, desprazados polas cheirumes eucaliptais! Co auto
no garaxe, asomei pola ventá: Á tardiña, tódolos bancos da praza estaban ocupados,
ocupados por xente ociosa, vulgo parados, parados esfameados…; ¡e dicir que, tan
só a cen quilómetros, todo, ou case todo, a monte, por falta de brazos e de
iniciativas: o meu Monte, o meu Montecubeiro, que foi capaz de manter un
milleiro de familias daquela que a xente en vez de buscar traballo o que
buscaba, así fosen prestadas, eran ferramentas…, para poñelo a producir!
¿Isto que acabo de escribir, é
certo, ou será que o soñei, pois, de esperto, non me entra nos miolos que haxa
fame tendo recursos ociosos, retacos, que non anacos, daquel paraíso terreal? ¡Que
Deus nos abra os ollos, amén, pois non só temos fame no estómago, senón, e
tamén, preguiza nos brazos!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Desertores
do arado
Mulleres arando. E logo, os homes?
¡Na guerra, ou na emigración!
Como, cando, onde, por que?
“O máis revolucionario hoxe en día
é plantar e cultivar un horto”, segundo Gustavo Duch Guillot, veterinario,
investigador en materia de seguridade alimentaria. ¡Investigador en Historia,
tamén, pois esta idea xa a predicou Gandhi, aínda que simplificada, pois o
Mahatma só dixo: “Plantar un horto é o máis revolucionario que se pode facer”.
¡Daquela, pero, hoxe? O Duch, abundando no tema, como agora se di, amplía a
explica que, (debe irse) “a unha volta á agricultura local, ¡local, non
global!, con produtos e variedades que garanten a diversidade na alimentación,
e que permita, á vez, devolver o protagonismo aos consumidores e aos campesiños
para poder recuperar o control sobre a seguridade alimentaria, concentrada
cadora máis en poucas mans”, e para iso, engado eu, especulativas”. Pero aínda
me pide o corpo soltar outra achega: A involución meirande no campo galego é
plantar eucaliptos! ¿Quen o di? Lévao dito desde fai decenios, esoutro desertor
do arado, ese galego que atende por Gómez Vilabella, Xosé María, servidor!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
A arte de falar sen dicir nada
¡Existe, si, de verdade, que volo
digo eu, e cadora máis, só que niso hai un erro, pois, máis que arte, compre
chamarlle…, artimaña! ¿É que non saben, ou non queren dicir o que saben? Na
miña experiencia, as máis das veces falan, falamos, por falar; quere dicirse
que farfallan, farfallamos.
Farfalláns sempre os houbo; na
aldea, menos, pero algún, tamén. A tal momento estoume lembrando do señor Xusto
de Gandoy que, cando non podía, ou non quería, dicir verdades, era cando máis
verídicos lle saían os pensamentos; ¡verídicos, convincentes para os seus
oíntes! Para mostra: Tiña unha vaca, a Toura, que xa lle chamaba así porque
daba menos leite que un touro. Con esta experiencia, nada máis venderlle a súa
primeira cría, mantida, criada máis ben con caldeadas, antes de que secase de
todo tívoa unha semana sen muxir, que así se lle puxo unha ubre de campionato.
Xa na feira de Castroverde, un comprador tentou descubrir a verdade daquela
oferta:
-Xusto, ti, que es de Montecubeiro,
e por tanto verdadeiro, dime a verdade: ¿Esta vaca dá tanto leite como
aparenta?
Xusto, facendo honor ao seu nome:
-¡Mira, ho, e míraa ben, que non
sabes o que levas!
-Pero, dá, ou non dá?
-¡Mira, ho, se cho digo non o vas
crer!
Así, dicíndollo, non llo dixo, e a
vaca por boa foi comprada. ¿Comprada, ou vendida? Xusto non mentiu, nunca o
facía, pois certo é que, se lle concreta a verdadeira capacidade láctea, o
outro non mercaría, e a vaca seguiría coméndolle ao Gandoy por riba do seu
produto.
Do mesmo Xusto: Tiña unha neta
guapísima e boísima, pero sempre andaba co pescozo comido das pulgas. Cando lle
preguntaban ao avó a causa daquel asañamento das Siphonapteras, respondía invariablemente: -Métense con ela pola súa docilidade, pero,
como Deus a críe, ha dar que sentir! ¿Que era o que dicía, e non dicía?
Quitáballes a culpa ás pulgas, á vez que lle asignaba á rapaza un carácter
prometedor, forte, loitador. ¿Un contrasentido? ¡Non; contrario, non, de dobre
intención si, pois á vez que disimulaba a súa miseria enxalzaba a sensibilidade
e maila valía da moza!
Outro caso notable, entre os moitos
que lembro, é o de Amaro, que andaba polas feiras con unha tenda de tecidos
barateiros, anticipándose aos chinos en medio século, nas que vociferaba: -¡Amaro
no vende; Amaro regala! ¿Que se regalaba? ¡Á súa maneira, si, pois en cada
venda regalaba un alfineteiro, dicíndolle á paisana: -¡Aquí ten o meu regalo…,
para que despois digan que Amaro non regala! Á miña avoa, que lle preguntou o
por que dos alfinetes, respondeulle: -En previsión, e non os perda, para cando
teña que remendar esta saia! El ben sabía que eran tecidos baratos, propensos
ás roturas inminentes.
Isto nas aldeas, pero, na capital?
Nas urbes sempre tiveron, sempre tivemos, a palleta máis solta, máis aínda, e
xa non digamos hoxe en día, que tanto sabemos mal sabido, mal oído e mal
entendido, mal dixerido, pasando dunha sinatura á seguinte en menos dunha hora;
entre a curtidade do curso e o tempo dedicado ao móbil, á tele, ao botellón,
vacacións e latares, á fin de curso chégase antes que ao San Xoán, obrigándonos
o profesor a saltar de folla en folla coa rapidez, coa soltura, dun saltón. A
comida mal mastigada non trae máis que gases, saian pola boca ou polo ano;
gases, verbas gasificadas, inconexas, soltas, presas tan só neses falares con
aceleramento cerebral impropio da dixestión, da asimilación, do cultivo humano.
Un cerebro, o noso, que nolo fixo Deus, a Verba Divina, á súa imaxe e
semellanza: daquela, como El non ten présa, que é Eterno…, por que nós si, que
somos menos artistas, e non digamos científicos?
Non de fronte, senón en paralelo,
están as farfalladas abreviadas, as curtas, das que non chegaría un libro para
recoller, para amosar tan só as que coñecemos a maioría dos analfabetos.
Algunhas:
De Madrid, al Cielo! Slogan creado
e fomentado, divulgado, por aqueles xerifaltes que ascenderon á fortaleza
madrileña, cortesá, desde os seus castelos periféricos. ¿Que pretendían? Que os
vasalos se sentisen atraídos pola Villa y Corte, pero sen perder a súa
condición vasalar, barateira, tal que a de desprazarse para aleitarlles os
fillos, con abandono dos propios, que lles quedaban a medio criar, encomendados
a avoa, e como xa secara, por delegación, á vaca Marela!
Barcelona és bona si la bossa
sona.- Invitación aos inmigrantes, para que acudisen a encher a bolsa…, a
cambio de traballar barato, de renderlles …, para que soase a deles! ¡Explícase
por si mesma!
Coruña, ciudad en la que nadie es
forastero. ¡Tamén é certa, pois, nun conglomerado de forasteiros, ninguén se
pode chamar forasteiro! Vaian, por exemplo, á rúa Barcelona, e alí pregunten se
son cataláns ou lugueses; ¡pregunten, pregunten! Cando os romanos levantaron o
seu faro, ese que chaman de Hércules, foi precisamente para que acudisen os
seus barcos, para repoboar a que entón era unha illa desértica, e aínda así
quedou sitio, pois tras deles viñeron os suevos, e poboaron o ensanche,
establecéndose, asentándose, no actual Suevos.
Lugo, a ben murada. Non foi Lugh,
nin os de Lugh, os que cerraron de sobre si ese bosque, que foron os mangantes,
para que nos lles roubasen o roubado! Daquela, foi ben murada? ¡Ao contrario,
indebidamente murada, e para máis inri, pola xente do país, con pedra do país,
concretamente de Labio (Lapido), a golpe de látego!
Parando cos localismos, vaiamos aos
personalismos:
La calle es mía! ¡Vaia forma de
advertirlles aos pisados que non laiasen, e menos na rúa, posto que non era
deles senón do Centurión!
Spain ist different! Unha dobre
verdade: Pois este país era dos poucos que seguían crendo, aceptando, a
doutrina Tout pour le peuple, rien
par le peuple! Por outra parte, outro dobre
efecto: Que así se lles facía crer aos turistas potenciais que aquí atoparían…,
o nunca visto, nunca visto ou desaparecido, e era verdade, en tantas cousas, en
tantas antigallas demodé, que xa non
se vían noutros países! Por parte, presumindo de turismo, escondíanse as
miserias patrias, aquel torrente de divisas, salpicado de bágoas, que nos viña
da nosa emigración, dos nosos ¿turistas? forzosos! Con estes disfraces
carnavalescos, os economistas, que non son precisamente os economizadores, aforraban os seus
cálculos: ¿canto hai que importar, canto hai que gastar no país, para atender
aos turistas, co cal, do que traen, descontado o que comen, o que usan, o que
manchan, o que fornican, canto nos queda deles é pouco máis que este slogan!
Minto: Que tamén nos quedaban os Paradores de Turismo…, para as prima noctis dos nosos especuladores!
Puedo prometer y prometo…
¡Inocente, meu crédulo, que esperabas che deixasen cumprir o prometido, o
merecido!
¿Chégavos? Se é así, cambio e corto,
pois, do que non, esta noite non poderedes acudir ao botellón, que precisaredes
as oito horas para ollar estes parágrafos espiñentos!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
A
muller que lles tiña medo aos cruceiros
Rois: O cruceiro, agora mutilado.
Isto oínllo a meu sogro, Casanova
de Rois, e non foi precisamente na lareira senón na cociña nova, pero dá igual
porque foi dos poucos patrucios que se negaron a desfacer a cociña vella cando
lle puxeron a bilbaína, mesmo ao lado da antiga. O conto saíu desta maneira:
-Así que ves a ser parente dos do
Nabal, de Vaille?
-A avoa dos que son da miña idade
era irmá de meu avó e padriño... Incluso teño unha anécdota desa casa, que me
dá vergoña contarlla, pero, como pai que é da miña Estrela, gardarlle un segredo
sería en min un pecado..., máxime xa que vostede non os ten co xenro! Foi a
cousa que cando lles morreu o rapaz da casa, que viña a ser da miña idade, alí
na súa cociña acordaron rezarlle un rosario mentres agardabamos pola chegada do
Cura de Suegos para saír co cadáver..., ao lombo, que así era daquela!
-¿E tocouche cargar co parente...?
-¡Non exactamente, que os había
máis forzudos, meirandes cá min; o que me tocou, o que me mandaron facer, foi
rezar un rosario, no ínterim... Dixeron, tres ou catro mulleres, que eu era moi
listo, e que o debía rezar. ¡Atufeime, e collín o rosario, pero...!
-¿Pero que, ho, pois as cousas
interruptas non xeran! ¿Que pasou? ¡Xa que rompiches a falar, fala!
-Xa lle dixen que me dá vergoña,
polo ridículo que fixen! ¡Eu tiña rezado, na casa, pero tamén en público, un
cento de rosarios, mais aquel día, supoño que polos nervios, encrespados pola
perda dun parente ao que tiña gran afecto, atordeime de tal xeito que, aló polo
medio, esquecín se os misterios que tocaban aquel día eran gozosos ou
dolorosos, e…, empapucei! ¡Trágame terra!, escapóuseme, que ata o dixen en
alto, pois así mo recordaron tempo despois! Naquel intre houbese preferido
entrar na caixa e que saíse dela meu primo! Ata daquela nunca tanta vergoña
pasara, en ningún sitio, e menos mal que estaba diante meu pai, e quitándome o
rosario das mans, discretamente, seguiu el coas preces!
-Con nervios…, ¡cos nervios ou coa
borracheira!, pasan cousas incribles, pero certas; ¡pasan, pasan! E xa que vén
a conto, xa que falamos de Vaille, vouche contar o que me pasou, precisamente
aí fóra, na aira. Pero primeiro dime: ¡Chegaches a coñecer á Benita de Xuárez!
-Algo me lembro dela, que a vin un
día en Mosteiro, na taberna de Primitivo, competindo co Xusto de Gandoy.
-¿Competindo…, en beber, ou en falar?
¡Porque anda que os dous…; niso…, de concurso!
-Estaban bebendo, cunha xerra de
viño, daquelas de barro, no mostrador; se falaban, eu non os oín, que non me
parei a iso.
-Agora que xa sabes que bebía tanto
ou máis có Xusto… O caso foi que pechara a noite; era por Navidades…; polo
Nadal ou por Reis, máis ou menos. Eu saíra á pendella, para quitar un feixe de
herba para a cea das vacas, e nisto, desde a mesma boca do alpendre, oio unhas
voces descomunais, que nin que viñesen dun alma en pena! Daquela andaba moito o
lobo, ¡ás portas de xaneiro!, así que dixen para min: ¡Alguén que lle teme ao
lobo, ou aos lobos, pois cando andan á loba, en manada, non se acovardan de
baixar a entre das casas! Na palleira estaba o carro, así que collín un
fungueiro e saín a descuberto! Nisto que vexo saír do carriozo que baixa da
fonte, a todo meter, pero caéndose para os lados…, á Benita!
-¿A Benita de Xuárez?
-¡Á mesma! Díxenlle: -Benita, onde
deixas os lobos; agocháronse no carriozo, que non os vexo?
Borracha viña, pero coñeceume:
-¡Ai Rieliño, valme…, que cho pido
por Deus; acompáñame ata o monte de
Lucas, que vou para a casa, pero…, pero…! ¡Ou non, que ata será mellor que me
deas casa cu…, cuberta…, aquí mesmo, nun brazado de herba…, e pécha-la porta,
que ese home…, igual segue aí, e nos dá unha malleira…, aos dous!
-¡Calma, Benita, calma, pois aquí
mesmo, a tal momento, o único home son eu, e voute socorrer, no que precises,
que unha cama dispoñible téñoa, agora que están en Lugo dúas das fillas! ¡A
ver, cálmate, e explícate!
-Aí arriba… -E apuntou coa
esquerda, pois a dereita tíñaa ocupada en sosterse con una vara desas das
vacas!
-¡Aí arriba, que? ¡Aí arriba o que
está é a fonte!
-Despois, despois da fonte…; un
home…, que abriu os brazos…, para collerme…, para violarme… ¿Entendes?
-¿Arriba? ¡Arriba da fonte o que
está é o cruceiro! Veña, apóiate no meu brazo, que imos aló!
Eu, impaciente, coa miña
curiosidade desbordada:
-¿Había un home; no camiño…, co
cerca que están as casas? –Coa miña impaciencia, case lle aborto a historia.
-¡Home foi, pero xa non o é; polo
que di o Cura…! ¡Tratábase do Cristo do noso cruceiro, que o tomou Benita por
un asaltante, así, parado, no cruce dos camiños! ¡No que ela tiña razón era no
dos brazos abertos, ¡tan abertos que os tiña, pero, cravados, cravados nesa
cruz de pedra!
-¿E despois, despois diso? –Volvín
a preguntar en vista de o Casanova se cansara de falar.
-¡Ah, si, que non rematei; pasoume
coma a ti co rosario; perdoa! Volvín a entrar na casa para coller un farol, e
co farol…, ata Vaille! Ela para a cama, que a deixei na súa casa, de portas a
dentro, e eu, de volta á miña, que xa os collín durmidos, de tarde que era.
Pola mañá díxome túa sogra, con toda picardía, que por que non me quedara a
durmir coa Benita, xa que cheguei a Vaille!
-¿E vostede?
-¡Xa que mo dicía en broma, en
broma lle respondín: Nin que me pagase, co que cheiraba a viño, a viño podre!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Xosé
María Valcarce Luna, máis coñecido polo apelativo de
"Crego Luna", xa que procedía da casa dos Luna da Cernada
(Montecubeiro), que seu pai viñera do Bierzo. Nesta parte do país foi o único
cura preso, encarcerado, por defender aos labregos.
Nado na freguesía de Montecubeiro o 15-04-1884, foi ordenado sacerdote en Lugo, en marzo de 1908. Consta na súa biografía que era pitoño, de face ancha e vermella, sabio e sinxelo á vez. Un santo que se quedou ao pé dos altares pola cantidade de inimigos que xerou a súa loita en contra da incultura, que tanto lles conviña daquela aos caciques locais. Iniciou os estudos eclesiásticos en Lugo, e pasou á titoría de Samos, para rematalos en Lugo. Estivo seis anos de coadxutor en Montecubeiro, e de alí pasou ás freguesías de Santa Cristina de Areas e San Fiz de Amarante, por concursos.
Dunha actividade extraordinaria, por onde pasou mellorou igrexas e adros; unha capela no seu lugar da Cernada, casas-escolas, asociacións e sociedades agrarias, etc. No ano 1921 foi levado á cadea por unha parella da Garda Civil á que se opuxo cando tentaban comisar unhas reses a certos veciños que non puideran pagar en tempo e forma os "consumos" municipais. Dábase a cacicada de que o anuncio de repartimento de Antas saíra publicado no Boletín Oficial do día 30-05-1921, coa suposta firma de Domingo L. Carreja, "presidente de la Junta General repartidora", ¡dándose a falacia de que non había en todo Antas ningún veciño con ese nome! Como a cousa tiña os seus perendengues, ao "Grego Luna" sacárono dos grillóns a pretexto de que estaba enfermo, e pasárono, para disimular pero vixiado, ao hospital de Lugo, ata que o Consello de Guerra o declarou inocente. Un dos seus defensores foi o propio Calvo Sotelo (José).
O impulso cultural que lle deu Valcarce á bisbarra de Antas de Ulla foi unha das circunstancias que se ponderaron para decidir que fose esta localidade a primeira de Lugo que contou cun colexio público comarcal.
Nin que dicir ten que ninguén propuxo a súa canonización, salvo os labregos desa comarca, que o tiveron por copatrón, ¡de par do San Sidro!
Xosé María Gómez
Vilabella
-.-
Homenaxe aos nosos muíños de Castroverde
Inmortalizados xa están, que ben se
ocupou diso o noso Presidente, Muñiz Besteiro, visitándoos, retratándoos,
ciceroneando neles. Eu só quero, só pretendo, dedicarlles o meu persoal
relembro, ao que estamos obrigados tódolos herdeiros, tódolos seus beneficiados;
en definitiva, todos! Próximo está o día no que os herdeiros dos muíños
esquezan que seus avós participaron neles a título de copropietarios.
Si, muíños de herdeiros, que eran os de réxime cooperativo, a
maioría, pois ao ser pouco caudalosos os nosos ríos pouco se prestaban para
explota-los seus saltos en réxime industrial. Coido que sería unha boa idea
traspasar a titularidade dun muíño ben situado, accesible, de privado a público
para mantelo en boa conservación, e que así oficiase de museo, conservándolle,
en bo estado, o seu rodicio, as pedras, coa correspondente armazón de madeira,
a muxega, as tullas da fariña, o burro de mover / bascular a pedra superior
para o seu picado / reposición, etcétera, etcétera.
Estes molturadores fannos evocar
aquela mocidade que ía ao muíño coas eguas da casa, xeralmente en fornada
dobre, dúas sacas, de liño da tea, unha por cada lado da albarda, ben
enlobetadas con lazos e contralazos, nós e contranós, dunha longa reata,
xeralmente en crin animal, obras dos cordeiros, que tanto abundaron nesta zona;
tanto, que incluso orixinaron apelidos. Todo iso para asegurar a carga, un
sostemento difícil polos inevitables traspés da besta nos croios do camiño. O
da dobre fornada tiña por intención enche-lo forno, co máximo de pezas, para
que o pan se endurecese, dúas ou tres semanas, que así “fundía” (duraba) máis,
naqueles tempos tan prolíficos, dun consumo estrito, curto e monótono: pan e
patacas, mazás e castañas, con algún que outro torresmo, de cando en vez; os
queixos, especialmente os da facenda miúda, máis cotizados, íanse no cesto da
feira..., ¡para paga-los trabucos!
Coincidindo, agardando, no muíño,
as troulas conseguintes, ¡a muiñeira!, naquelas esperas interminables, gardando
a vez, día e noite, porque as aceas non paraban..., ¡mentres quedase un grolo
de auga no banzado!
Os patrucios, relatores das
historias locais, metade crónica / metade inventiva, inventores / transmisores
das adiviñas e das coplas, cuns exercicios de anfiboloxía que apenas pasaron á
literatura actual, logrando así un divertimento ameno e retranqueiro, cunha
forte carga de erotismo pero sen caer nas chocalladas que se lle atribúen, sen
fundamento, ao noso folclore. As chocalladas actuais, particularmente as da
“tele”, son cousa dos nosos ¿avances? culturais. Con aquel humor, a moralexa
leccionante; iso sempre, particularidade que tamén temos medio esquecida.
Recuperamos o galego, a lingua, pero máis na forma que no fondo,
lamentablemente.
De cando en vez asomaban os
sancristáns, co macho, co mulo, do señor Párroco, ou do Prior, para que lle
mercasen, no propio muíño, aquelas fanegas recollidas de casa en casa, en pía
devoción e / ou por sometemento, antigamente foral, pois cada quen daba do que
tiña, ¡e incluso do que compraba!, para satisfacerlle á parroquia os esconxuros
do trono, as rogativas da chuvia, os baixamáns polos defuntos da casa, e de
paso, polos deudos da familia, etcétera.
En xeral, unha cultura complexa, da
que nunca se escribirá abondo pois ese é o substrato deste país, a saiba
fecunda que nos foi configurando a partires do mundo rural. Así, deste xeito,
nas chairiñas fronteiras dos muíños, cando non no seu interior, á forza de
agardar, noite por día, mañá por tarde, chegábase ás brincadeiras, ás loitas
eróticas, aos escarceos de conquista, xogos de namorar...; en definitiva, que
tamén para iso se ía ao muíño, lugar axeitado, recollido, máis có adro
parroquial, poñamos por caso.
Unha noite no muíño,
unha noite non é nada;
unha semaniña enteira,
¡iso si que é muiñada!
Nunca faltaba quen tocase algo,
-que o cantar era colectivo-, cun instrumento sinxelo, ás veces improvisado,
que iso de leva-la gaita e / ou o pandeiro ás aceas non era tan frecuente como
poda pensarse. O usual, que así o lembramos os rapaces da posguerra, era obter,
coa navalla, -que ninguén andaba sen ela polas súas, múltiples, aplicacións
prácticas-, un canuto de castiñeiro, unha casca tenra, que era ben doado
face-las soar de gloria; así tiñamos, ¡tiñan!, acompañamento rítmico, de fondo.
Nestas concorrencias, cos xogos, os
cantos, os urros, a danza..., todo revolto e mesturado, unha ambientación de
seu ben suxestiva. Iso de move-los brazos e mailas pernas, propio da muiñeira,
nunha especial acrobacia, nun equilibrio gracioso, que tanto chama a atención,
non ten outro misterio, na súa evolución coreográfica, que aquela necesidade
primixenia de manterse en pé cando se danzaba, cambiando de lugar, nas encostas
do muíño, de tódolos muíños de auga, -aceas-, que necesariamente, por pura
mecánica, estaban emprazados, case que colgados, nunhas grandes e incómodas
quebradas.
A curiosidade, o interese, a
petición de datos que adoitan formular os rapaces das escolas cada vez que se
achegan a un muíño cos seus profesores para somerxerse neste proceso histórico
cultural, é de seu elocuente: Sitúanse, sábense, no cume dun proceso que se
iniciou machacando, á man, que xa o di a verba, nesas pedriñas que lles mostran
nos libros, e fisicamente nos museos, recoñecendo así os esforzos que fixeron
os seus entregos, esforzados a cal máis, para elevalos ao nivel actual dos seus
estudios. Sen a natureza, sen os vestixios da propia cultura, os libros pouco
máis son que un instrumento etéreo, alleo, e, ás veces, incluso, aborrecible.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
TODO
A LEÑA
¿De onde vimos e a onde vamos?
¡Todo, a leña, que incluso se utilizaban os tizóns da lareira como lanternas, a
falta de petróleo! Ítem máis, a sección máis lida dos periódicos era aquela,
tan eufemística, que nos informaba de que: “… habilmente interrogado, confesó…”
Hoxe igual era boa, efectiva, aquela técnica..., para que vomitasen os
imputados herméticos!
As cociñas, o forno de pan cocer, a
máquina de mallar…; ¡todo a leña! ¡Malleiras e mallas, todo polo mesmo sistema!
¡Paz de Franco, un culto, sacrosanto, á madeira!
Isto que vou referir téñoo tan
gravado, aquí, na masa encefálica, que só a morte mo poderá borrar: Na festa de
Luaces, que daquela celebrábase o domingo seguinte a cada Quince de Agosto,
falouse de que mallarían, ¡coa de leña!, á semana seguinte, e para iso grazas á
gran amizade que tiña meu tío Pepe cos seus tocaios Pepe de Silva e Pepe de
Teixeiro, ambos de Gondel, donos daquela máquina milagrosamente resucitada,
¡resucitada por obra e graza daquelas miserias de posguerra!
De festa, fóra da Misa solemne, e
daqueles pistos que elaboraba miña avoa, ex – cociñeira do Conde de Romanones,
capaz de transformar un carneiro en maná celestial, nada de nada; ¡ou si, pois
a mellor festa sempre é unha reunión familiar, cordial! De volta á casa paterna,
e tamén xunto da lareira pois, aínda que non facía frío, a súa luz era
imprescindible para andar pola cociña, o avó, tan previsor el, censuroulles a
meus pais que non contactasen persoalmente con aqueles “Pepes” para…, ¡para
conseguir!, que tamén nos mallasen a nós; quero dicir, a nosa colleita, pois
eles, ¡meus pobres!, esquerdosos como eran, non estaban libres de ser mallados
“por las fuerzas del Orden!”! ¡Iso si, habilmente!
Ao día seguinte, coas pernas ben
abertas para sosterme na albarda, un neno de nove anos, ¡arriba, dacabalo,
camiño de Pousadela!, para levarlles o recado, a petición, de que influísen cos
“Pepes” para que nos concedesen o grandísimo favor de mallar en Bergland, antes
de que se fosen para Trasín, onde tamén agardaban por eles, case que coa meda
aberta.
Meu tío faloulles aos seus amigos,
e…, logrouno! Pero tiña que advertirlles en Bergland que baixasen coas vacas
xunguidas o sábado, xa que estaría a máquina en Pousadela cinco días, que era o
tempo que calculaban para mallar alí, pois a da Casa Grande leváballes dous
días, e para iso, madrugando, naqueles días grandísimos de Agosto. Máis era,
que como se prexudicaban os de Trasín coa interferencia nosa, esixíusenos que,
ao terminar coas máquinas en Bergland, baixásemos con elas, de retorno, a
Trasín, coas vacas, coas nosas.
¿Parellas de vacas? ¡Catro: unha
para a degrañadora, outra para a limpadora, e dúas, cabezalla e solar, para a
máquina, para o motor de leña, pouco máis cativa que aquelas locomotoras do
tren! Aquel convoi, pola corredoira da Veiga da Silva era impresionante, ¡a
paus nas vacas, miñas pobres, que cansaban, tanto, que nos levou seis horas un
recorrido, un transporte, que non chegaba aos tres quilómetros, séxase, dúas
horas por quilómetro!
A primeira fornada xa a mallaran
meus pais a paus, cos malles, ¡todo a paus!, pero o avó estivo acertado pois o
que se di a paus era doado de mallar na xente, pero incómodo no cereal, que se
resistía a soltar as espigas, fosen de centeo ou de trigo.
Coa de parados que temos hoxe en
día sobraría xente para volver aos malles, pero o caso é que, de malcomidos, a
forza rebe, e logo que, para volver ao cereal…, teríamos que talar os
eucaliptos, outro traballo, e non dos cativos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Cautivo
y desarmado el Ejército Rojo…
Estes días de convulsión política,
de alternancias, son axeitados para escarmentar dos erros e dos abusos pasados.
Agora os desarmes son dialécticos. ¿Escarmentaremos? ¡E menos mal que os votos
son periódicos, e non aquel papeliño de Burgos, indefinido, que anunciaba:
“Cautivo y desarmado...” ¡Xa; o Exército inimigo, pero, Galicia? ¡Galicia
estivo, e seguía estando, cativa e vencida: desde o 36 non levantou cabeza, ou
pouco, ata avanzados os Cincuenta, e para iso grazas ao noso oficio de vellos
emigrantes, remitentes de divisas!
¡Se as lareiras falasen, se falasen
os potes baleiros, e de paso as bancas, as da lareira, só con mulleres, vellos
e nenos, daquela os nosos clamores chegarían ao Sétimo, ao Sétimo Ceo, ese dos
mouros, tantos que estivemos mantendo, dentro e fóra de España! Para eles non
houbo problema: uns, porque se foron do as hurís os agardaban, e os outros
porque pasaron a cobrar senllas pensións: eles, as viúvas e mailos seus fillos;
os de aló, pois os de acó, froito de tantos miles de violacións, incontables,
quen os criou?
Xa o teño dito, moitas veces, pero
debo ser o único pois aínda me falta velo por escrito, fóra dos meus papeis: A
guerra de Franco ía ser dubidosa se nos fosen as carnes da nosa Galicia, tantas
reses requisadas nas nosas feiras, e tan ricos que se fixeron aqueles
requisadores! Coñezo algún dos seus netos, así que podo dar testemuño de que,
riquezas mal ganadas, mal levadas, soen acabar en crebas empresariais
monstruosas, notorias.
Naqueles tempos o lume das nosas
lareiras só quentaba o pote do caldo, e tamén a caldeira dos nabos, pero, o que
é ás persoas? ¡As persoas tiñan o frío na alma, e por ende, no corpo! ¿Quen
consola a unha nai que lle levaron ao seu Isaac para ofrendalo no altar do deus
Franco; ou a unha esposa, viúva de vivos, de vivos con gran probabilidade de
chegar a defuntos, que os despediran na porta da eira cando saían para a
fronte, ou para a Marronda, a esconderse, con nenos no colo, e se cadra outro
no ventre?
As mesmas brasas escasearon, que
non quedou quen repolase, ou arrincase as xestas da chousa, ou fendese estelas…
¡O único fendido naqueles tempos era o corazón, fendido coa macheta das bágoas!
De cando en vez chegaba unha carta,
¡previa censura, por suposto!, pero non se lían, non se repasaban á luz da
lareira…, para que só a sufrise aquel a quen viña destinada! Todas dicían
igual, todas mentían…, tentando tranquilizar, pero resultaba inútil pois as
balas óense co entendemento aínda que non sopren nas nosas orellas, nin a vexamos pasar, vir! As cartas
era o único que se lles ocultaba ás lareiras, pero sabíase delas polos tremores
das mans: primeiro, nos días de espera para recibilas, e despois na outra
espera, na de agardar pola resposta, sempre na incerteza de que a houbese!
A ausencia das persoas, complicada
coa ausencia dos produtos, incluso dos propios, polas requisas anteditas, polas
entregas forzosas, por todo aquilo que non chegaba, ou non se alcanzaba o
prezo, anularon aquel dito castelán de que, Los duelos con pan son menos. Había
duelos, máis dos resistibles, e o pan non sobraba. O que nunca faltou cabe das
nosas lareiras foi o rosario en familia, unha proba máis de que son boas as
calamidades, as crises, para acordarnos de Deus e da Virxe; ¡que lamentable é
que teña que ser así!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
As escaleiras da vida
¿Que facemos neste mundo, nesta vida? ¡Construír
escaleiras! ¡Iso, chanzo a chanzo, sempre para arriba! ¿E aló arriba, que? ¡A
despedida da terra, séxase, a terraza!
De materiais, a educación; e coa educación a cultura.
A vida é laboriosidade, afianzamentos, boa pedra. Con area non se pode
construír, pero sen ela tampouco fragua o cemento. Tantos ingredientes ten a
vida que xa son infinitos. O mérito está en combinalos, como fixo este Moisés que
ten na man..., que? ¡Polas trazas, parécese a Moisés coas táboas da Lei na man,
pero é un simple artista. ¡Iso si, artista! A vida é arte, un arte precioso e
complexísimo, unha masa cementérea de ledicias e padecementos. ¿Todo revolto?
¡Non; todo moído, ben afinado!
Os vagos non viven: vexetan! Os traballadores soben,
fan da súa vida unha escaleira. ¿Que destino lles darán no Ceo aos vagos..., se
é que os deixan entrar? Deus, o Construtor do Universo deunos exemplo
construíndo; por tanto, cabe esperar que nos tome a lección, así que..., a
construír!
Eu séntome honrado de ser, como bo galego, un bo
traballador; e por encima diso, nacín na terra dos Castros Verdes. Outros
méritos non levarei para entrar, para subir, ás terrazas do Ceo, pero, o que é
por vago, tranquilo, que diso é imposible que me acusen, que me fagan purgar.
Xosé María
Gómez Vilabella
-.-
CARTAS
AOS NETOS
Rapaciños, sabedes por que me foi
dado escribirvos estas cartas, estas reflexións, estes consellos? ¡Pois é ben
sinxelo: porque tedes avoa! Sen avoa non pode haber netos; sen avoa non hai
pistos caseiros, sempre tan gratos para os nenos; e máis cousas, máis, moitas e
boas, sempre boas, que non vos resultará difícil evocar, rememorar, comprender.
Por iso, os nenos que se crían sen avoa non saben o que perderon; terán outras
compensacións na vida, terán, que Deus sempre pon tapóns onde hai furados, por
máis que este sexa dos ocos, dos baleiros, dos meirandes.
No caso destes da foto, a maiores
tiveron, gozaron, da circunstancia de que súa avoa fose unha daquelas
“normalizadas” na Normal de Lugo, da que saían unhas mestras formadas para
ensinar, e por tanto, asemade, para criar. Tiveron, ¡iso din elas!, unhas
profesoras algo roñonas, pero tamén lles foi útil pois, aínda que o ideal é
educar con caricias, por veces tamén resultan eficaces as rifas. O neno, coma a
árbore, ata robustecerse, está exposto aos ventos circundantes, que por iso se
lles poñen esteos ás plantas; pois ben, que mellor esteo para un rapaciño /
para unha rapaciña que os mimos e mailos agarimos dunha avoa sensata, ben
formada?
Casualmente, nun correo que acabo
de recibir dun amigo que se leva preocupado, moito, pola Historia local, este
alude ao desinterese da xente pola súa procedencia, polos seus cultivadores, “En fin, he desistido de predicar en el desierto y me conformo con las
inmensas satisfacciones que personalmente me dan los modestos descubrimientos
que voy haciendo”. Voulle
contestar, voulle replicar que, ademais das satisfaccións persoais, están as
obrigas da herdanza, aquilo do bo uso que debemos darlles aos talentos
recibidos…, polo ben da humanidade!
Se ledes algún dos meus libriños,
atoparedes os encomios que lle levo dedicado á guerrilleira comunista Enriqueta
Otero, que non se cansaba de amoestarnos con estas verbas: “É moito o que
recibimos (referíase á súa xeración), así que a nosa obriga consiste en
melloralo, en perfeccionalo, e seguidamente, transmitilo”. No noso caso, as
avoas non prodigan os seus coidos, as súas ensinanzas, para que lles sexan
agradecidas, recoñecidas, senón, e sempre, a imitación da Otero, para
transmitilas! En definitiva, que os herdos son para ser transmitidos, e os que
moito recibistes, moito estades obrigados a poñer, a poñervos, á disposición
das sucesivas xeracións. ¿Prometédesmo?
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
O meigallo das verbas.
¿Quen dixo que xa non hai Botóns?
¿E logo, eses mudos do Parlamento, eses que abren e cerran as portas de todas e
cada unha das decisións? A diferenza está en que os de agora téñeno máis fácil,
pois chega con darlle ao timbre, e con iso, só con iso, fan cambalear os
países, todo un país, o mapa enteiro!
Xa non van de uniforme… ¿Que non?
¡Pero se timbran, se lle dan ao botón correspondente atidos a un simple dedo,
ao dedo dun simple intermediario, xa uniforman o país! De moverse, se cambian
de chaqueta, xa non saen na foto! Aqueles da Banca tamén obedecían, tamén eran
recadeiros, tamén eran subalternos… ¿Daquela, onde está a diferenza?
¡Maiormente nos soldos, nos soldos pero tamén nas bicocas e nas ínfulas pois
aqueles da Banca obedecían ao último dos Auxiliares, mentres estes
aperta-botóns das Cortes só obedecen en presenza do mandamáis, do portavoz!
¡O mesmo nome, botóns uniformes,
parecidos, e tan dispares as súas funcións! ¡Para que logo digan…! Os Botóns da
Banca cadrábanse coma soldadiños; estes das pulsacións, con tocarlles unha
sonata uniforme, xa baila o país, o país enteiro! Chámanlles plenos poderes…, e
para iso, irrevogables, de catro anos, prorrogables indefinidamente,
lexislatura tras lexislatura, algún por días de vida, séxase, vitalicios, teñan
ou non boa saúde, estean ou non nos seus cabais.
Os da Banca abrían e cerraban
portas, acatando a quen os elixira, a quen os admitira, clientes
incluídos; e aínda que non o usasen, ou
pouco, tiñan criterio propio; se falaban, escoitábanos; pola contra, a estes
aperta-botóns da bancada parlamentaria nin os deixan opinar; simplemente
actúan, apertan mecanicamente o mecanismo que os define, como, cando e da
maneira que lles digan. ¡Ata o pode facer por eles un compañeiro, sendo da
mesma bancada, da mesma bandeira! Para isto sairíalle máis barato ao país que cada
partido, ¡de partidos, nada, que todos están enteiros, dunha peza, dunha
opinión, inconmovibles!, encargase un robot que dese tantas pulsacións como
puñeteiros teñan, dispoñan, lograsen nas súas listas, coas pechadas, coas
herméticas, enfermos e ausentes incluídos.
Na Banca tivemos Botóns tan
eficientes que chegaron a dirixir Sucursais, pero iso, comparativamente, non é
nada pois nas Cortes houbo, ten habido, pulsadores, simples pulsadores,
auténticos monos adestrados, que non distinguían a dereita da esquerda, e
chegaron a Presidentes. ¡O meigallo das verbas, que hai que ver a potencia que
teñen certas palabras, segundo como, cando, e para que, se utilicen!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
ECONOMISTAS
OS DE DAQUELA, E ISO QUE NON TIÑAN CARREIRA
¡Sen comentarios!
Xosé María
Gómez Vilabella
-.-
PROPAGANDA OU…, ESTRAGO?
Conste que tirei a foto de
madrugada, segundo baixei polo
periódico, pois, se agardo á tardiña, que é cando a señora da limpeza alixeira
o portal, entón non se ía distinguir o “contenedor” por..., polo amontoamento
do día! Un escándalo, non si? Se eu, servidor, non tivese estudada a sinatura
de Publicidade e Propaganda, hoxe daríame por aprobado con só entrar, ou saír,
polo meu portal! ¿O único nesta Coruña, nesta “Ciudad de Servicios”? ¡Que va!
Pero ten unha cousa de bo: que canto máis papel gastemos nestas chorradas,
menos eucaliptos, e por ende, máis espazos libres para volver ás hortas!
Neste portal somos 28 veciños, e
querédesme crer que nunca, en anos, vin a ningún veciño levarse as propagadas
de cadansúa caixa? ¿Si / non? Retiramos as facturas, iso si, en previsión de
que non nos las dupliquen, que tamén ten pasado. ¿Cartas, misivas? ¡Iso era
antes dos e-mails!
Nada teño en contra, nin dos
empresarios nin dos seus equipos ou contratas publicitarias, pero ándame na
cabeza, nestes tempos de penuria, de pedirlles un aluguer pola miña caixa do correo…,
xa que evidencian, acotío, que a eles lles sobra. Claro que a esperanza seica é
o último que se perde, e aos tales prívaos a necesidade de vender; ¡seguro!
Pois doulles un consello; gratuíto o consello, pero non o buzón: ¡Que exporten,
que abran mercados, fóra, pois aquí estamos fartos de importantes, séxase, de
importadores!
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
¿Profecía?
¡Todo parece indicar que si;
e para iso xa desde o ano 1992,
cando a crise socio-económica
aínda estaba en período de
xestación!
Nunca tal fixese, nunca tal dixese,
que agora, polo XXI arriba,
vanme tomar por meigo,
augur de tamañas desgrazas.
¿Vedes as consecuencias que ten
falar de máis,
esporear no cabalo desde que está
canso,
e total,
para que ninguén me fixese caso,
para que ninguén lles parase os pés
a eses mangantes que se chaman
mandantes?
¡Listas abertas, ar!
(A ver se destas me fan caso)
Xosé
María Gómez Vilabella
-.-
Pasa a
MISCELÁNEA -VI-
No hay comentarios:
Publicar un comentario