domingo, 3 de enero de 2010

MISCELÁNEA -V-

.../...

domingo, 8 de junio de 2008

MISCELÁNEA -V-


.


MISCELÁNEA
-V-
 

Outeando o mundo desde o noso castelo
Xosé María Gómez Vilabella
Un espello no camiño da feira
Albo lapillo notare diem
Volvamos ao Catecismo do Labrego
¡Hai que volver ás mallas!
Con meu avó no Zarro Novo
Non hai nada máis excelso…
Escachizados de la guerra y devueltos a España
¡Deica logo, Nicanor!
Aranda
¡Un cabalo, un cabaleiro!
Itinerarios e decisións
Cando os mortos non viaxaban en “Mercedes”
A morte dunha institución
Meus queridos frades
Pasei a Serra
O Cruceiro de San Cibrao
Un responso polos cruceiros
Requiescat in pace, convento de Montecubeiro
Facendo memoria
Polos seus froitos
A portela que nos une
Un abrazo estreito e perigoso
Reflexiones sobre a caza
O que cambiamos nun século
Eloí, Eloí, lamá sabactaní!
Exportación a Holanda
Estaba tremendo: ¡eu tamén!
Saturno devora aos seus fillos
¡De cando o Patrimonio tiña amantes!
O vello que arengaba ás cabras
O que pasou a Marola
Así rin os ríos en Castroverde
Non é a fonte de Siloé
¿Como chegaron os romanos a Castroverde?
¿Qué vexo desde a miña ventá?
As cartas boomerang
¡Qué solos se quedan los muertos!
Damos/Recibimos
¡Hai que importar kanguros!
Vou dicir de onde veño…
Desertores do arado
A arte de falar sen dicir nada
A muller que lles tiña medo aos cruceiros
O Crego Luna
Homenaxe aos nosos muíños de Castroverde
Todo a leña
Cautivo y desarmado...
As escaleiras da vida
Cartas aos netos
O meigallo das verbas
Economistas os de daquela
Propaganda ou..., estrago?
¿Profecía?
 -.-
UN ESPELLO NO CAMIÑO DA FEIRA
Precisámolo, moitísimo; ¿Para qué? ¡Para ve-lo camiño, para escolle-lo camiño! Daquela vexamos, ollemos:
“O que non nada, afonda; e o que compra máis do que vende, afúndese”. Este refrán non entraba nos programas da carreira de Dereito, polo menos nos do século pasado, pero eu, un cidadán veterano, desde este ordenador tan desordenado pido e propoño que se incorpore aos plans actuais, agora que estamos, e seguimos, de reformas educativas, e xa que de Dereito veñen gran parte deses torcidos, deses “entuertos”, como dicía Cervantes, deses que nos están rexendo, rexendo e mal administrando. ¡Cura, Letrado, o Secretario de Casa Real!, era o lema das fidalguías hispanas, pero a xente de agora rise dos refráns pois demos en dicir que son cousa dos antigos, e por tanto, dos iletrados… ¡Que se lle vai facer!
Neste país prosperou a crenza de que os noticieiros son o mellor entretemento dos vellos… ¡Que va: os noticieiros desfanlles os nervios, toléannos; hai que ir por outros camiños!

Acebedo, amenizando a feira de Mosteiro.
O que confortaba aos vellos, moitísimo, era acudir ás feiras…, non para vender sobrantes, que nunca os tiñan, senón para desfacerse dunha parte dos seus produtos, pois aqueles si que engadían valor: ¡Do leite facían queixos e manteiga; agachábanse para recoller as landras, e con elas eses irmáns tan agradecidos, chamados porcos, que aínda non sei por qué, traducíanas en unto, elemento indispensable para o caldo galego; e máis, moitas máis! Das catro cadelas así logradas, unha dábanlla ao Acebedo…, para que seguise tocando a pandeireta, para que cantase coplas de escarnio e maldicir!
Nas aldeas, a preguiza, ¿ou foron os predicotes dos políticos, estes sucesores daqueles frades predicadores?, levounos ao monocultivo: vacas ou eucaliptos! E nas cidades a fantasía…, como din os mouros, “vesaf la fantasía…, e con ela, a barriga vacía, baleira!, levounos a montar servizos, ¡todo servizos! ¿Da fase intermedia, da secundaria, ese precepto económico, básico, de engadir valores, qué? ¡Nada, cero, vesaf la fantasía! Aló lonxe, mesmo na Fisterra, e por tanto un emprazamento axeitado para fabricar, para elaborar, para engadir valor ás cousas exportables, había unha cidade na que o seu Alcalde non se cansaba de pregoar: “La Coruña, ciudad de servicios!”. Pois ben, os servizos só teñen venda cando hai ricos, e non hai ricos onde non se produce, onde non se elabora, así que a tal cidade, maiormente nas rúas máis céntricas, precisamente nas dos servizos, converteuse nun escaparate monumental onde só se ven uns letreiros que deberan poñer: “¡Pechamos por inanición!”.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

ALBO LAPILLO NOTARE DIEM

Esta achega dedícollela especialmente a Manuel Muñiz e a José Enrique Villarino que tantos anos levan sostendo sobre os seus ombreiros o Patrimonio de Castroverde, descorrendo veos e chantando fitos; o primeiro, repisando camiños, fotografando e mostrando os seus valores, e o segundo creando e sostendo un blog que tanto leva incorporado á historia de Castroverde, pero…, onde están as pedras brancas, os carteis oficiais, uns rótulos que fagan fisicamente visibles, que conserven, que divulguen, as vosas achegas, as vosas salvagardas patrimoniais? ¿Cústalles tanto ás autoridades poñer unhas pedras brancas, uns fitos, nos lugares de importancia histórica? Non estou moi ao tanto diso, pero entendo que serían máis baratas cás tracas dunha festa, ¡e vaia se é festa conservar un Patrimonio da importancia do noso, facelo visible! Se me dedicase á hostalaría, en conxunción cos meus colegas, que en definitiva son os máis beneficiados, economicamente, da museística local, consideraría gastos de publicidade este cultivo do noso turismo; ¡claro que se xa mo dan feito…!
Xa que non hai pedras, nin brancas nin mouras, polo menos que haxa letras, así que hoxe voume referir, nada máis e nada menos que á Fonte de Matahomes e ao Rego dos Ósos. A orientación témola neste cruceiro, que se atopa…, ¡no calvario dunha toxeira!, á dereita, mesmo segundo se sube da capela de Santa Petronila pola pista que vai a Cepomundín. Nas súas inmediacións está a fonte de Matahomes, que xera as augas que forman o Rego dos Ósos, ¡unhas augas bautizadas co sangue daqueles heroes…! Indo de Castroverde pola estrada de San Cibrao, este rego sacro, este Rego Anónimo, ¡que tampouco ten letreiro!, crúzase nunha curva pronunciada… ¡Pronunciada a curva, que non os ósos daqueles heroes, daqueles heroes esquecidos!
De onde veñen os feitos? Para entendelos hai que lembrar que,
“Por los suyos fue asesinado Fruela en Cangas”, di a Crónica de Afonsus III. Parece ser que este rei, o Fruela, matou pola súa propia man a seu irmán Vímara; suponse que foi competindo polo trono ástur, amén do seu carácter violento. O propio Fruela foi seguidamente asasinado polos partidarios de seu irmán, feito que ocorreu no ano 768, deixando un neno duns catro anos.
O sucesor de Fruela foi seu primo Aurelio, monarca que se caracterizou polo seu mantemento da paz. Seguindo a tradición, porque os mouros pelexábanse entre si, derrotándose a si mesmos, pero tamén porque el mesmo tiña loita suficiente para controla-los seus servos. Deixou este mundo no ano 774, de morte natural.
Ao Aurelio sucedeuno Silo, casado con Adosinda, irmá de Fruela I, e por tanto, filla de Afonsus I e neta de Pelaio. Din as crónicas que viviu en paz cos ismaelitas “ob causan matris”, por causa de súa nai, declaración misteriosa que segue sen resolverse. Este novo Rei, o tal Silo, tivo problemas de política interior, tendo que aplacar o levantamento de “toda Galicia”. Déixase ver que non se tratou dunha rebelión de persoas concretas, senón de toda a Gallaecia occidental. Esta loita comezou arriba do Cádavo (Cádavos = toxos queimados), concretamente nos Campos da Matanza; na retirada, os de Silo alcanzáronos no Monte Cupeiro, nas Gándaras de Cepomundín, concretamente no entorno da Fonte de Matahomes, que de aí quedou este topónimo, xunto co do seu rego dos Ósos. ¡Case nada! O tal Silo estableceu a corte en Pravia, e levouno o demo, para os “silos” do inferno, no ano 783.
¿Qué, a cousa, o feito, merece ou non merece unha pedra? ¡Só que eu poñeríaa moura, e non branca!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
VOLVAMOS AO CATECISMO DO LABREGO 


 
Don Valentín, coa venia. (Valentín Lamas Carvajal, fillo do ourensán José Francisco Lamas, e da luguesa María Manuela Carvajales). Coa venia, meu Profeta, e de paso, pídoche, humildemente, benevolencia e comprensión polo sacrilexio de reinterpretar, de actualizar, o teu Catecismo. ¡Xa sabes, a Lei do Péndulo, que desta vez está devolvendo aos eidos a estes desertores do arado do século XXI que se creron amparados pola prosperidade urbanícola!
Menos mal que na túa terra, ben querido Frei Marcos da Portela, nunca faltaron Redentores, tal que aquel ilustre ferrolán, don Hermenegildo, noso insigne benfeitor, que,
. Retirou as mulas de Castela, poñéndoas a arrastrar canóns en vez de arados, ¡para que así os seus paisanos non tivesen que segarlles o trigo aos casteláns!
. Ocasionou a morte duns cantos milleiros de rapaces, para que así abundasen as mulleres, e competisen cos homes, tal que facendo traballos barís, (do xermánico baro), ¡que xa estaba ben de telas coa ”pata quebrada e na casa”!
. Aos mutilados mandounos para a capital cunha pensión, ¡que así podían vivir, e casar, de man branca!
. Aos forzudos librounos de cavar na touza, ¡dándolles praza no Exército, na Garda Civil e na Policía!
. Para que as mulleres non malvendesen as leiras, ¡prohibiulles adir as herdanzas sen permiso expreso dos maridos ou do xuíz!
. A todo isto, un racionamento xeral, ¡para que as labregas non se puxesen fofas, pois para fofa chegaba a súa asturiana, dona Colares!
. Por se fose pouca menciña o racionamento, requisas de froitos e gando, a tutiplén, ¡para soste-los mouros, os de Marrocos e mailos do Pardo, que ben o merecían polos servizos prestados en Covadonga!
Así comezou a súa labor protectora do agro galego, pero como tales medidas resultaron exiguas en vista de que os nosos labregos mataban a fame estomacal cultivando a testicular, abriulles a emigración, en particular para Cuba, que era un sitio quente…, ¡do clima, pero tamén das mulatas!
Detrás de San Hermenegildo, que ben se lle premiou o patriarcado coa medalla de ídem, ademais dunha laureada, ¡un millón de mortos, que nunca houbo unha condecoración tan merecida!, veu o demo e tróuxonos de graza unha cracia! Aqueles caciques de uniforme foron morrendo, pero os fillos disfrazáronse, uns de sociais e outros de populares, levándose da aldea para a capital o pouco que nelas quedaba…, ¡coas honras de facernos lacaios seus! ¡Deu-lle-lo pague. Amén!
Don Valentín, cómo cambiou o noso agro, este agro actual, ornado de silvas! Aquela escravitude da nosa labranza, ¡por fin!, acabouse, que non facía falta para nada pois as patacas impórtanse de Exipto, as fabas de Agadir, o trigo de Ucrania, as teas da China…, así que as nosas mulleres xa non fían nin cardan, e en vez de zocas, levan zapatos de tacón!  ¡De paso, o teu Catecismo quedou obsoleto!
Isto foi o pasado, pero, ¿de presente? Os pisos, hipotecados; os mozos, no paro; e as hortas, a eucaliptos! ¿Qué nos queda, meu profeta Lamas senón volver á lama, ás corredoiras, aos hortos dos nosos avós? En definitiva, comezar de novo, aínda que cunha diferenza: que agora temos tractores no sitio das picañas…, mentres a España lle fíen o petróleo!
¿Qué máis queres saber deste presente? Déronos becas para estuda-los fillos, a troche moche, pero non encarreiraron as carreiras, pois o que máis necesitaba este país eran técnicos, ¡un en cada casa! Técnicos do que fose, pero…, técnicos! E paralelamente estimular a produción de artigos exportables para que, cando deixasen de entrar as divisas dos nosos emigrantes, compensásemos coas plusvalías dunha exportación abondosa, ¡que é o que fan, o que sempre fixeron, os países civilizados!
Ninguén nos ensinou a distinguir entre insumos e consumos, máis ben ao contrario, tal que aquel Alcalde da Coruña que nos predicaba: “La Coruña, ciudad de servicios”. ¡Servizos son consumos! Aquel (Inspector de Traballo) nunca vira un mapa; polas trazas, non: A Coruña é fisterrá, porto de saída, óptimo para Europa occidental, América, África… O elemental, o prudente, o humano, era substituír a exportación de emigrantes pola de produtos elaborados, aquí perfeccionados, apetecibles, ¡que eses si que son servizos, e non os outros!
Nas conferencias dos…, ¿intelectuais?, predicábase que sobraba xente no campo; ¡daquela, xubilacións anticipadas, con primas polo cese da actividade agraria! ¡Xa! E no sucesivo, ¡importación, que é o que fan os importantes, importar! As celulosas deron en regalar plantóns de eucaliptos…, ¡para adorna-lo prado da herba verde! E tiñan razón, pois as vacas, mentres estaban cordas, podían alimentarse con ósos da calaza, e despois, de tolas, incineralas…!
¿Cómo facemos, agora, para volver á horta? Non é doado: As leiras que non están a eucaliptos dan silvas, ¡e son tan ricas as amoras! Concentracións parcelarias de carácter privado non fixemos, e as da Xunta…, poucas, tardías, e mal arrexuntadas! As ferramentas enferruxadas, o tractor malvendido, as cortes…, parécense ás de Madrid: moito cemento e pouca riqueza! ¿Quédanos a casiña, ou tampouco? ¡Na casiña, por non lousala, podreceron as vigas! Daquela, ¿onde estamos, acaso nunha crise? ¡Aínda o preguntas, catecúmeno inocente: quédannos uns panteóns soberbios, marmóreos, pero o caso é que tamén escasean os Curas, así que, moito panteón e poucos responsos!
Falando de responsar, meu admirado don Valentín, aí van os meus:  
É necesario e urxente coñecer as posibilidades das terras de cada quen para, a partires diso, producir nelas aquilo que vaia dar mellor froito, pois o presente, se algo é, ben o sabemos, é un sopro.
Xa chegamos, xa estamos, nun nivel formativo e técnico considerable, pero iso non é, non debe ser, unha meta senón o punto de partida para novas sabenzas.
Producir + producir + producir = igual a pouco, pois a produción é unha carreira de obstáculos, de velocidades, e daquela a terceira aínda é unha marcha curta.
Ou avanzar ou recuar, que non hai termo medio, pois se chegan todos diante nosa, nesta feira global, ¡daquela só teremos as sobras, os refugallos da economía.
Redimirnos de nós mesmos. Aquela redención dos foros, que tanto preocupaba a don Valentín, xa a lograron os avós, entre os morgados e mailos minorazos emigrados, así que á nova xeración, liberada, instruída por nós, polos nosos cartiños, cos nosos cartiños, tócalle un novo tipo de aforro: redimirnos da nosa incompetencia, do noso atraso, daquilo que nos foi inacadable, inalcanzable. ¡Xa descansaredes de  vellos…, se a polución vos deixa chegar!
Taxas de produción por debaixo das que se acadan por Europa arriba equivalen a miseria, pura escravitude.
A boas horas mangas verdes, que di o refrán. Se non levámo-lo paso, no torreiro dos intercambios mundiais só bailarán connosco as feas, o Terceiro Mundo.
Cada ocasión perdida…, ¡fentos ao pote! Idiota o último, nesta carreira de obstáculos. Aviso: ¡Xa empezou! 
Onte coma onte, e hoxe coma hoxe; emparzáronos con eses veciños da Europa central e norteña, bastante traballadores e ben preparados por certo, con séculos de avantaxe, así que, ou rebentamos ou levámo-lo rengue. Nunca é tarde para aprender; nin cedo para levantarse. ¡Upa Galicia! O que sinto é que os meus cadrís non me permiten acompañarvos nesa brega…, para saír desta maldita crise! Certo é que a fixeron, que a causaron, uns, e que lles toca tirar do temón aos outros, pero…, ¡que se lle vai facer, as benaventuranzas sempre son as que din a última verba!

Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡Hai que volver ás mallas!
De momento vai de broma, pero…, ¡os mozos ídevos encomendando a Deus, por se acaso!
Na miña bisbarra, no noso condado de Chamoso, daquela da miña crianza aos vagos e maleantes chamábanlles “acabadores”; agora chámaselles “políticos”, tanto en castelán coma en galego. ¡Vén a ser a mesma cousa! Pois ben, eu estou arrepentido de pasar media vida estudiando Economía, que maldito falta me facía, aínda que quixese chegar a Ministro. O outro día en Castroverde coincidín cun paisano que fora compañeiro meu na escola de Maxide e deume unha lección que nunca mellor a recibín, nin nos libros nin nas aulas. O meu paisano, e non obstante, amigo, díxome, despois da aperta por suposto:
-¿Ti estiveras en África, non si?
-¡Dez anos, coa guerra de Ifni incluída!
-¡Pois aforraches de vir, que isto noso, agora, tamén é Marrocos!
-Home, Franco devolveu os mouros a Covadonga, daquela que pasaron por Castroverde, pero non se quedaron…, agás os mortos!
-Aquí tamén temos sultán… ¡E logo que todo é estranxeiro, pois ata o trigo nos ven de Ukrania, e as patacas de Exipto!
-Non sei se poderá seguir vindo…, que a débeda exterior anda polas nubes!
-Ti deberas seguir en África, e eu en Alemaña. Téñome acordado ben veces de cando lle fun á escola a teu pai, que nos dicía: Desde o século XV España viviu do ouro e da prata arroubados aos indios de América; coas independencias, pasamos a vivir das remesas dos emigrantes, e tamén está entrando algo de turismo… Ora ben, se seguimos importando máis do que exportamos, día chegará no que os da capital nos teñan envexa aos da aldea, pois aquí quen máis quen menos ten un horto, e ninguén morre de fame!
-¿Sabes que che digo, colega? ¡Outro tanto aínda non mo dixo ningún dos profesores que levo tido en Economía, e dábanse de celebridades!
-O mérito non é meu, que eu só fago memoria daqueles consellos dos nosos vellos!
Despedímonos con outro abrazo; e nos minutos seguintes, nin sei como, pero véuseme a memoria aquela malla de Insua: Tiñan tres medas de centeo e unha de trigo, así que o día chegaba a pouco por máis que fose Agosto. De cando en vez daban un anaco de pan e queixo e un trago de viño; a comida dérona á hora da cea…, e eu, con tanto po, con tanta sede, amén da falta de costume, collín unha borracheira de campionato; ¡a única da miña vida! Deiteime debaixo dun castiñeiro e non volvín para a casa ata cerca do día, cando xa se cansaran de buscarme polos camiños dos arredores, con fachuzos de palla.
Despois desa reflexión, pasei á seguinte: As divisas están esgotadas, as leiras a eucaliptos, troitas non quedan, principalmente por culpa do purín…, así que os novos volverán a emigrar, pero, os vellos? ¡Os vellos están morrendo nas salas de urxencias dos hospitais porque os médicos non dan abasto! Como dicían os romanos: “Finis coronat opus”, que eu vou traducir, libremente, por, O fin, o fin catastrófico, sempre coroa as obras mal feitas!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Con meu avó, no Zarro Novo.
No Zarro Novo ata as vacas rezan por aqueles
que os cregos non deixaron soterrar na igrexa de Montecubeiro
.
¡Pobriños! ¿Que culpa teñen, tiveron, eles, de que non fosen bautizados? ¿É que non son, non eran, fillos de Deus, criaturas de Deus, coma os demais? A Samaritana non estaba bautizada, nin era dos del, da clase dos seus amigos, dos seus seguidores, e non por iso a desprezou Xesús… Aquilo de soterrar no Zarro Novo aos abortiños, aos que morrían antes do bautizo, aos suicidas…, ¿cabe peor Inquisición? ¡Iso era, iso foi, aquelas doutrinas do sabio Torquemada, que tanto honor lle fixo ao seu apelido, queimar ao desacreditado!

Imos ver:

¿Por qué soterraban no monte ás criaturas abortadas e non á criminal que as abortara indixestándose de follas da ruda, acaso para poderse vender por virxe?

¿Por qué aos nados de mal parto, xerados pero non criados, se lles privaba do Ceo, de cemiterio católico, encima de que a natureza lles impedira nacer á luz normalmente?

¿Por qué a ignorancia daqueles pais que non sabían que a auga de socorro, aplicada con intención de bautizar, tamén era eficaz, tiña que selo nas inocentes criaturas, máis inocentes aínda que seus propios pais?

¿Por qué os suicidas, enfermos mentais, sempre, todos, sen excepción, pois do contrario non o farían, nin no peor dos transos, e como tais, irresponsables dos seus actos, tiñan que segui-la sorte dos cans, soterrados lonxe dos que se tiñan por sensatos?

¡Ai, Deus, que che usurpamos a función sacrosanta de xulgar…, sendo nós reos, reos de alta traizón! Polos inocentes do Zarro Novo, prégoche, Señor; prégoche que non lles deixes vingarse coa Lei do Talión, pois, de facelo, de serlles posible, as tumbas dos inquisidores non caberían nese monte do Zarro!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Nada hai máis excelso que render honores
aos nosos entregos.
Alborada de Rosalía, na muralla de Lugo,
no seu 176 aniversario.

Pablo Castedo dándolles unha serenata aos trogloditas
da nosa Cova da Valiña.
E tampouco hai cousa máis odiosa que ser desagradecidos, defecto que, afortunadamente, non herdamos os galegos, ¡en absoluto! Estas fotografías dan testemuña do aserto.
Tan agradecidos somos que ata lles agradecemos aos romanos esa muralla, esa caixa de seguridade que nos obrigaron a facer para resgardar as súas raspiñadas, e con elas aos propios raspiñadores. ¡Sete mil libras de ouro que, segundo Plinio, se levaban ao ano, en media, arrincadas da nosa terra, por nós mesmos, e lavadas nos propios ríos! Iso á parte dos trigos de Chamoso, os viños de Amandi, etcétera, etcétera. Pero non foron aforrallóns, iso non, que nos deixaron unha mestizaxe ampla; proba da mesma é a cantidade de avogados, de expertos en Dereito Romano, que leva producido o noso Lugh, o noso Lucus. ¡Ah, e tamén nos deixaron o nome propio da capitalidade; iso tamén!
A Rosalía debémoslle eses cantares entenrecedores que tantas bágoas lles levan costado aos nosos emigrantes, e que tanto fixeron por facelos volver. ¿Daqueles avós da Cova, que? Os da Valiña deixáronos, ademais dos seus ósos, os dun rinoceronte! E tamén un Val Verde cultivado, tan verde, tanto, que incluso nos serviu para darlle nome á comarca, ¡que non é pouco!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
ESCACHIZADOS DE LA GUERRA
Y DEVUELTOS A ESPAÑA


  
Anastasio Orozco Maínez,
Grande de España,
tú sí,
da un paso al frente,
para que te veamos, para que te recordemos,
desde Tarfaia a Finisterre;
para que nos sirvas de referente
de lo que es servicio y valentía,
que mientras los mandos,
por lo menos algunos,
jugaban al póker,
o fumaban con delectación sus cigarros
de Vuelta Abajo,
despreocupados de los abastos
de víveres y de armas,
¡imprevisores condecorados!,
tú estabas
defendiendo la bandera bicolor,
tal y como juraras,
pese a que los responsables,
¡otro Annual!,
ni de lejos te imitasen.
Mientras en el Pardo hacían el pardillo
con los americanos,
tú les respaldabas el negocio,
sin Préstamo ni Arriendo,
al precio de tu sangre
derramada en un oasis infernal.
¡Ellos, los dólares;
tú, los dolores!
Anastasio, héroe de Tagragra,
¡héroe de España!,
que allí te mandaron, hecho un Cristo,
para ser crucificado.
Tu cruz fue la bandera española;
tu Judas,
el de las treinta monedas,
¡varios!,
aquellos que chanchullaban con los dólares
americanos,
para dejarles libre
el camino petrolífero del Sáhara,
y las minas de Tinduf,
y el ascenso al generalato,
pero tu les ganaste, con tus heridas,
 en prez y hombría,
así que te mereces el aprecio de España,
desde Finisterre a Tarfaia,
y de Creus a Gata.
Mientras a los traidores
les tenemos olvidados,
tú,
Anastasio,
sube al avión de la gloria,
que no vas evacuado, sino gloriado,
pues,
aunque lo seas solamente
por mi humilde persona,
aquí,
desde Finisterre,
yo te ensalzo,
y te condecoro con mi medalla
de Sufrimientos por la Patria,
que si de mi dependiese,
ya tendrías una estatua,
¡y delante de Cascorro,
porque tu no distes la lata,
te la dieron!

Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡Deica logo, Nicanor!

Como non puiden asistir aos actos conmemorativos que lle dedicou nestas datas a Asociación de Amigos do Románico da Comarca de Chantada á persoa e á obra de Nicanor Rielo Carballo (1932-2000), para que  “non as blinde o esquecemento nin o silencio”, eu, vello amigo e admirador seu, que por tal me teño, súmome a esta homenaxe aportando a necrolóxica que lle dediquei na data do seu óbito, publicada no periódico El Progreso, do día 15-3-2000. Se daquela lle dixen, “Deica logo”, hoxe, agora, que son máis vello, coido que con máis razón; ¿non si, meu amigo e admirado Nicanor?
-.-        
 Necrolóxica no diario El Progreso
 15.03.2000
Coido que nada se podería desexar, nin pronunciar con máis comenencia, con máis egoísmo, que esta invocación, porque, se queremos un Ceo, ¿que mellor destino, que mellor compartimento, que o de situarnos/ou que nos coloquen, no Alén, preto de Nicanor, de Nicanor Rielo Carballo? ¡É de egoístas formular esta petición, insisto e confeso!

Un home todo alma, dos bos e xenerosos, tal e como os pedía Pondal ao abeiro dos seus rumorosos: Sabio e santo, santo e sabio. ¡Meu Deus, que rara avis nos emprestaches! Un Melquisedec, pero no XX, cargado de bondade e de erudición. ¡Demasiado peso para un simple mortal! Por se algo lle faltase, este Ero tamén se retirou á súa Armenteira, á súa ermida dos Peares: paxariños, árbores..., ¡co marmalle escumoso, coa música de fondo, fraterna, desa aperta dos dous ríos máis barulleiros e máis caudalosos da nosa Galicia!

Da súa bondade, salvo que o suban aos altares, pronto nos esqueceremos, que é o que adoita pasar entre mortais. Pero, ¿da súa erudición...? Entre o publicado e mailo inédito, un feixe! Daquela, ¿quen se atreverá a redactarlle unha lauda? Eu, desde logo, non, pois condensar a súa biografía nunha frase…, ¡como non a grave o propio Deus cos lóstregos do Sinaí!
Nicanor: Nike, vitoria. Aner, andrós. home. ¡Pero que intuición a de seu tío e padriño, aquel Cura de Arcos, don Manuel Rielo Lenza, que tanto se preocupou por ensinarlles aos seus labregos os últimos adiantos en técnicas agrícolas! Con un tío así, con nun aio semellante, ¿quen se atreve a saír mal falado, ou mal galego; mal estudante, ou mal cristián?

Xa me declarei egoísta, pero agora cómpre un agradecemento: Conservo, e conservarei como ouro en pano, unha carta de Nicanor na que me di que gastou unhas moedas que ía administrando para vitaminas, para laranxas, en mercar, na librería Balmes, o meu libro Castroverde; no ano 1951. ¡Un codio daqueles tempos, un seminarista que fai tal sacrificio, semellante esforzo e privación, para informarse, un pisco, dun municipio lindeiro co seu, estaba visto que ía preferir os libros antes que o clásico chocolate clerical!

Con tantas evocacións, ¿por onde tiro? Voume quedar co home, na súa humanidade, simplemente, pois para evocar a súa erudición, eruditos, doutores, ten este país, ¡que saberán responder!, como dicía o Astete. Un mal reflexo podería ser: ¡Pasou facendo o ben, así que, sic itur ad astra! Pero resulta lacónico, pouco expresivo; se cadra é máis exacto dicir: ¡Foi tan importante, que moita intelixencia tivo que poñerlle á cousa para lograr iso tan difícil de pasar desapercibido! Falaba cos vellos, adorábano os mozos, entendíase cos nenos... ¿Parécevos doado? ¡Coido que non! Atoparse cun sabio, que ademais é santo, e conversar con el nas encrucilladas da vida sen que nos abraie, sen que nos acovarde, sen que nos entre complexo, ¡esa arte moita ciencia ten, moi grande ha de ser quen tal faga, quen tal motive, quen tal perfección acade!

Os que o coñecestes ben sabedes que non esaxero, que máis ben me quedo curto, pero non debo estenderme porque os que tiveron a carencia de non coñecelo persoalmente van pensar que lle estou queimando incenso. Para os do coñecemento intelectual, aí quedan os seus traballos, ou máis que traballos, os seus gozos. ¡Canto non deixaría inédito nesa cela dos Peares! E tamén, ¡tamén!, ese museo, privado, dos irmáns Rielo, en Arcos de Frades. ¿Nos Arcos dos Frades? Iso era antes, que de aquí en diante mellor se nos acaerá actualiza-la súa amada toponimia: ¡Arcos dos Curas Rielo!

Agora que me decato: ¡Igual lle dá a alguén por propoñer a súa canonización, e daquela, meu pobre, moído vai, que declaralo Santo sería un roubo, unha redución! Santo, si, ho, pero máis cá iso, moitísimo máis, pois a santo chega calquera, que o fol das grazas santificantes seica é infinito! É máis difícil ser un home cabal, cabal e sinxelo, humilde e culto, honrado, con criterio..., ¡e pasar desapercibido! Nalgúns puntos da terra danse os diamantes, ¡pero en bruto! Un home vitorioso de si mesmo, pulcro e puído, todo pulchre, bene recte, cos pes na terra e a cabeza no Ceo, ¡non hai xema máis rara!

En definitiva, que deixa un gran baleiro, polo moito que abarcaba, pero está ben aló, pois tal e como andan os mundos, moitas xefaturas debe haber vacantes, ¡que moitos anxos se precisan para levarnos da man, para facernos a garda! Nicanor, Sit tibi terram levis; a do esquecemento terreal, quero dicir, que no Ceo xa estás, cousa, circunstancia, da que nos congratulamos, pois o resto..., ¡o resto, fume de carozo!
Xosé María Gómez Vilabella
-.- 

¡ARANDA, PERDÓN!

Aranda, perdón, que me obrigaron a facelo!


¿Quen me ía dicir, no ano 1950, sendo eu un simple soldadiño, mecanógrafo na Fiscalía do Consejo Supremo de Justicia Militar, que aqueles manuscritos que me ía dando o Comandante Cantalapiedra para ilos mecanografiando, tan secretos, tanto, que non só me retiraba os orixinais senón, e tamén, as copias, así como os folios con erratas, sen deixarme a soas nin un segundo, que ata me mandaba saír cando el ía ao servizo, volverían ao meu maxín sesenta anos despois, cando xa ninguén, ou poucos, deste país se lembran do Xeneral Aranda, Antonio Aranda Mata, que aquel soldadiño estaba tendo na man auténticos segredos de Estado?
Vén isto a conto de que acabo de ler un correo de María Isabel Linares Ramírez, que titula “Aranda, conspirador de dos millones de dólares en nómina de Churchil”, tirado do periódico La Nueva España, “miércoles, 05 junio 2013”. Xa barruntaba eu, daquela, que algo gordo tiña que haber naquel expediente, alí, en Fiscalía-Cruces, para que se utilizasen tantos argumentos rebuscados, tantas invocacións masónicas, tendentes, ¡seino mellor agora!, a retirarlle nada menos que o prestixio, e co prestixio a laureada que lle fora concedida despois da liberación de Oviedo. ¡Vaia se o había!
De noite, na habitación que me cederan meus tíos, pabellón núm. 20 dos do Banco de España, a de voltas que deu a miña imaxinación tentando cocer, entender, aquelas redaccións abstrusas do brillante Cantalapiedra, pois, noutras cousas, noutros expedientes, o seu castelán era nidio, sinxelo, comprensible. ¡Nada, nin de esperto nin de durmido, semellantes xeroglíficos, tamañas hipérboles, termos descoñecidos e suxestivos! ¿Suxestivos? ¡Unha porra, que a min non me suxerían nada, absolutamente nada, que antes ben me desconcertaban! A todo isto meu tío, Lombardero, veña dicirme que Aranda era tan intelixente que, en Oviedo, nada máis comezar as complicacións, animou aos seus inimigos a subirse ao tren para axudarlles aos do Guadarrama…, que xa os liquidarían de León para abaixo! Agora sei que aquel expediente, mecanografiado por este soldadiño, senón todo si unha boa parte, abarca 114 documentos, que están…, ¿podrecendo?, no Archivo de Salamanca. ¿Cómplice, eu? ¡Máis exactamente, vítima, vítima da miña inocencia, que se fose hoxe xa atoparía a forma de facerme con, de conservar, algún folio daqueles; o problema sería polo seu cheiro!
Outra das miñas incógnitas é: ¿Se naceu en Leganés, como é que había unha  casa na Coruña, saíndo da cidade, á dereita, inmediatamente antes da ponte do Burgo, que lle dicían “A casa do Xeneral Aranda? Teño programadas varias entrevistas para cando suba ao Ceo, pero a de Aranda, se me abre os seus segredos, se non se parece a Cantalapiedra, vai ser dar primeiras que solicite!
De momento sei o que lin:

Por se alguén aínda non domina o inglés, tamén podo aportar a súa tradución:
Segundo o Xefe Furse,
esta mensaxe era unicamente
para o Ministro de Asuntos Exteriores
e para o Primeiro Ministro.
                              
ESPAÑA.
                        Plan de Sir Samuel Hoare tal como lle foi explicado ao Xefe da Dirección de                                 Intelixencia Naval, Furse.
1.                  A Embaixada opina que España está á beira da guerra e que só a adopción deste plan salvará algo do naufraxio.
2.                  Franco quere permanecer neutral, pero ten medo de Alemaña; Súñer, Yagüe e a ala esquerda da Falanxe queren intervir, a ala dereita (Requetés, Carlistas, empresarios, a maioría dos militares, e os labregos) están pola neutralidade.
3.                  O obxectivo de Sir Samuel Hoare é darlle á Ala Dereita os medios para organizarse coas forzas que nos dá a guerra. Esta organización sería pro-española  e anti-estranxeira (ou sexa, tanto anti-italiana como anti-inglesa), pero non reivindicaría Gibraltar até despois da guerra. Calquera Potencia que atacase España sería “o inimigo”; deberíamos contar coa resistencia, primeiro activa, e despois pasiva, fronte aos invasores alemáns ou italianos, e deberíamos ter os españois no noso lado no caso de podermos intervir. A alternativa é a asunción do poder por Súñer (que parece que está pagado por Italia) e a intervención directa española na guerra do lado do Eixo.
4.                  A oposición a Súñer está sendo organizada por medio de Juan March, con quen o Agregado Naval está en contacto directo. March actuou como un “axente dobre” para nós e mais para os alemáns na última guerra (Primeira Guerra Mundial),  e está de novo en contacto connosco, está en negociacións para a venta de barcos alemáns. Pénsase que a March lle interesa que a política de Súñer non teña éxito; e se este plan sae adiante, salvará os seus investimentos e incrementará o seu poder; de momento beneficiarase só do que consiga no troco de diñeiro.
                                   A suma total requirida é:    10.000.000 de dólares, dos cales,
                                                                                2.000.000 xa foron pagados.
                                                                                3.000.000 precísanse xa, e
                                                                                5.000.000 en seis meses, se a cousa vai ben.
                                   Este diñeiro ten que se pagar na Banque Suisse, Xenebra , como propón March na súa nota adxunta.
                                  
5.                  A suma transfírese a contas separadas, das que son titulares March e o beneficiario respectivo.
6.                  A idea é como segue. Hai un círculo íntimo de cinco persoas que están en contacto con March, pero non saben nada de estarmos os británicos no choio.
Esas persoas son:
(Pero está ao dorso, así que, o que queira saber máis, que vaia a Salamanca, precisamente a ese sitio onde aquel amigo do meu comandante Cantalapiedra deu o seu berro espectacular: “¡Que muera la inteligencia!”). ¡Pois de “Intelixencia” se trataba, precisamente diso, en particular da Británica!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
  
¡Un cabalo, un cabaleiro!
  
¡Un cabalo, un cabaleiro! Aí vén o fillo de Moisés do Escouredo, tanto dacabalo como a pé todo un cabaleiro, tanto ou máis Don José que calquera dos Presidentes da Xunta de Galicia. Velo deste xeito, tan airoso e seguro de si mesmo causoume un latexo romántico, nostálxico, pois estaba farto de contemplar, pola mesma estrada, por esta pista, autos, camións, tractores…, pero, un cabalo, un só H.P., é emocionante. ¿Quen se atreve a negarmo?
¡Así se fai, rapaz, que é moi digno conservar un vestixio, sequera unha gota da tradición local, pois iso é, polo menos, como pouco, un apego ao país! Xa sei que na túa granxa tés muxidoras eléctricas, que non es un retrógrado, así que esas circunstancias confírmanme que vas de futuro sen desprezar o pretérito.
¿O pretérito? Está ben isto de mecanizar o campo, que ía sendo hora, pero mecanizalo non é, non debe ser, aborrecelo, tal e como fan, por exemplo, eses pirómanos do monte, e con eles os que o desprezan, non repoboando, ou facéndoo con especies foráneas e igníferas. Tanto se puxo de moda aborrecer o pretérito que xa falta pouco para que os fillos deixen de chamar papá e mamá a seus pais, entre outras cousas, por consideralos demodés.
Os noivos xa non se casan, ou son, ou se comportan, como…, ¿hermafroditas? O rosario déixano para rezalo cando estean no purgatorio, considerando que a noite é para o botellón, e o día para vomitar…, mentres lles duren os aforros dos seus entregos, que despois…, ¡iso, o purgatorio, que é unha fonda quente e gratuíta! ¡Ai Deus, que este mundo xa non é igual ao que fixeches Ti: Este, o actual, é o de Caín, o dos fillos de Caín, o dos seus herdeiros, que de aí vén iso de caer, de caer en tódalas aberracións imaxinables! Señor, con isto dos desxeos polares, extremos, estou cavilando se non estarás preparando un novo diluvio universal. Por se acaso, pídoche que me colla confesado.
Que están tolos os da capital, e con eles os do capital, que se volveron inhumanos, hai tempo que o sei, pero, estes da aldea? ¡Algún, tamén! O afán de imitación, o plaxio, meu Deus; iso, iso! E menos mal que se vai librando este Lot do século XXI, este fillo do Moisés do Escouredo! Quedaba outro Moisés, outro salvado das augas, salvado da contaminación ambiental, así que lle ensinou ao seu fillo a viaxar nun corcel, e fixo ben elixir un cabalo pois, para cabalgar burros chega e sobra cos políticos de hoxe en día, que aparentan ir blindados e con chofer, pero, de feito, no que cabalgan, de elección en elección, é nesas listas cerradas, bloqueadas, neses presebes que lles brindamos os burros, estes burros educados na ditadura do século pasado, que no único en que non evolucionamos é en saber apealos da súa montura.
¿Anarquía? ¡Non, por Deus; simplemente listas abertas, para escoller, que é ao mínimo a que temos dereito por lei natural, que así fixo este José, ¡don José!, fillo do Moisés do Escouredo, que elixiu un cabalo, un cabalo no país dos burros!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
ITINERARIOS E DECISIÓNS
Actos do 7-9-2013 en San Cibrao
DESPOIS DA INAUGURACIÓN, EN MONTECUBEIRO
Queridos amigos, que estamos no miolo dun Couto, concretamente no monte dos cupeiros, das cubas, e por engado no berce onde se criaron centos de emigrantes a Cuba, que xa é un paradoxo, o de Monte-cubeiro (Montecubeiro) evidénciase con só recrear a vista nestas curvas tan frondosas e atractivas que nos rodean pois topónimo máis axeitado non cabe imaxinalo. Con iso e con todo, para min, e espero non ser o único en así catalogalo, estamos nun monte sacro, sacrosanto, polo cúmulo de feitos dos que foi escenario, ara ou altar de sacrificios.
Comezando polas mámoas de Eiladrán, ou Hiladrán, que das dúas maneiras se lle veu chamando, profanadas pola fame, pola fame de terras para facer decrúas, cavadas e pasteiros, pasamos aos recintos castrexos, precedente das comunidades de veciños, evacuados en dirección ao Medullius, que logo sería coñecido como Mons Ciro, monte de Ciro, aquel centurión avasallador, que non só ocasionou o envelenamento dos nativos con zume de teixo (taxus) cando se lles esgotaron os víveres, ou as lagoas, senón que, na súa rapina invasora abriu a ruta do Val do Azúmara, do que espoliaron, segundo Plinio, ¡nun ano!, sete mil libras de ouro. Fai cousa de tres ou catro anos aínda se rexistrou unha denuncia mineira para Arcos dos Frades, aí abaixo. Nesta parroquia, na nosa, quedounos esta lembranza entre outras, nas “grobas”, nos lavadoiros de Insua. (¡Por algo tiñan tan présa en facer, en obrigar a facer, as murallas, esa “caixa forte” de Lugo!).
Despois, todo por aquí, viñeron os eremitas, entre eles os da Valga do Santo Estevo, subindo de Veiga a Maxide, con ese topónimo sacro tamén elocuente, e co seu rego de auga bendita, excelente; bendita para min, pero non o foi para as palas da Concentración Parcelaria, tan expertas en soterrar pretéritos ilustres.
O ouro levárono pero deixáronnos o ferro, en particular o do monte da Ferreira, beneficiado nos fornos do Escouredo, coa potencia calorífica das uces e dos carballos deste couto; eu mesmo tiven nas mans, repetidas veces, grandes e abundantes escouras, que emerxían nas aradas dese lugar.
Tras, ou cos, eremitorios, ¡monte sacro!, erixíronse as capelas: Santiago de Foxos; Santo Adrao, As Catro Cruces da Cernada; Santa Petronila…; culminando co convento dos beneditinos, que pasou despois aos dominicos. As súas advocacións confirman a súa antigüidade pois todas teñen, tiveron, invocacións típicas dos primeiros séculos do cristianismo en Galicia.
Non hai forma de investigar se andou por aquí Prisciliano, pero sabida a súa predilección polas carballeiras, herdada dos druídas, nada me estrañaría que lle debamos tanto ou máis que ao propio Santiago.
A xente desta parte do país, que sempre foi de carácter, -sabido é canto inflúe na personalidade o ambiente do berce respectivo-, non admitiu aquel chanchullo, aquel amaño familiar, da designación do Rei Silo, así que a Gallaecia Occidental negoulle acatamento, e por ende, tributos, expoñéndose así ás represalias. Outro martirio, outro holocausto, que se iniciou no Monte da Matanza; queimado ese monte, que diso vén o topónimo Cádavo, os perseguidos retrocederon para o monte sacro, para o monte das espesuras, culminándose o holocausto aí arriba, na Fonte de Matahomes, que dá lugar ao sacrosanto cemiterio do Rego dos Ósos, que non dos osos.
Tras dos eremitas, os frades, de beneditinos a dominicos, e con eles as decrúas, os foros, décimos e primicias, ¡prima noctis incluída!, pero tamén a cultura, que non debeu ser pouca pois aquel Muñiz de Carvajal se fose un pailán non daría chegado a Sevilla nin o levaría consigo, no seu equipo, o Licenciado Briviesca de Muñatones, destinado ao Goberno do Perú, no ano 1560.
Montecubeiro, un faro cultural nas tebras da época; sobran testemuñas diso, pero só citarei dous ou tres fitos: O noso frade, Manuel García y Gil, aquel teólogo de sona, figura cume no Concilio Vaticano I, que comezou aquí, no noso convento, de mestre dos seus foreiros, para chegar á eminencia cardinalicia no ano 1877, designado polo Papa Pío XI. A pléiade de mestres de “a ferrado”, ilustres fillos dos ilustrados polos nosos frades, que irradiaron cultura, nos séculos XIX e XX, por toda a contorna, a distancias incribles, pois chegaron ao Corgo, a Muxa, Valeira, Pol, etcétera. A guerra “incivil”, que fundamentalmente foi unha alarma, un pánico que lle entrou ao caciquismo cando se decataron de que estaban desaparecendo os analfabetos, colleunos neste Couto, ¡con unha biblioteca circulante, -libros a préstamo, para devolver os domingos “de Meira”-, e con unha Unión de Agricultores y Ganaderos! Quince mortos dos 65 acusados e perseguidos, coido que é unha cifra elocuente, que non precisa comentarios.
Culminada, por entón, a fase das letras, Montecubeiro estaba pasando á das ciencias, aos saberes científicos, á racionalidade paulatina do traballo. Non coñecían a Pert, pero si os accesos ao “camiño crítico”, á arte, ¡á ciencia!, de engadir valores. Os frades ilustraran aos nosos emigrantes, e estes triunfaban en América, de onde volveron maduros e cos coñecementos incrementados; con cartos, e tamén coa xenerosidade de estimular aos seus irmáns, pero tamén aos veciños.
¿Como sería Montecubeiro sen aquela guerra estúpida, inxustificada? Téñoo claro: ¡unha industria agroalimentaria, con subministres a domicilio, pedidos por Internet, ademais dun artesanado mecanizado de artigos elaborados con madeiras nobres, tantas que había aquí antes da Concentración! Unha terra feraz e unha xente instruída, avanzada, tiña que conducir a avances espectaculares.
Por aquel entón meu pai non paraba de facer escrituras de permuta de fincas, co cal uníanse, reuníanse, as de verdadeiro interese. Tamén se acudía a empedrar os camiños por prestación persoal non regateada. Eu mesmo entrei en Berlán, con un De Soto, desde Mosteiro, polo camiño de carro, en maio do ano 1957, ¡nunha zona de bocarribeira! De seguir aquela Unión, aquela cooperación, cando viñesen as leis de Concentración Parcelaria Montecubeiro acolleríase, ¡seguro!, á Concentración Privada, tamén con vías e obras de financiamento público, que son as boas, as boas concentracións, e non esa frustración, ese letargo, esas desviacións que tivemos/que padeceron estes veciños durante quince anos.
Como o pasado é pasado, e por tanto irreversible, o que nos ten que servir é de lección para reconducir o porvir en consonancia coas esixencias desta fase de globalización que lle toca vivir á xeración do século XXI.
Para enderezar rumbos o primeiro é mentalizarse que, sen desprezar as letras, compre utilizalas para avanzar nas ciencias, en particular no estudio das posibilidades de cada zona, fuxindo dos cultivos que deixen de ser rendibles por excesos competitivos. Nos meus tempos de directivo de Banca sempre me preocuparon  as empresas inmobilistas, rutineiras, acollidas a sectores saturados, por altos que fosen os seus ratios de solvencia monetaria.
Montecubeiro tivo unha boa oportunidade coa louseira da Mouriña, naqueles anos de febre construtiva, pero tamén foi unha sorte para a ecoloxía que non se pasase da fase de adquisición de participacións.
Outra ocasión perdida foi a época de fabricacións de mobiliario e demais útiles con madeiras nobres, que estivemos importando de Portugal, con tantas árbores de calidade que había daquela na parroquia e que acabaron mal vendidas e mal aproveitadas por falta de iniciativas, pero iso tamén pasou á historia, e tardará en volver polas nosas ignorancias e pasividades en arboricultura.
Eu mesmo lle tiven postos os ollos ao embotellamento da Fonte das Augas minero-medicinais, na Ferradura, e boa decepción me levei cando descubrín que unha pista de Concentración Parcelaria entullara a fonte principal. Aquelas augas ferruxinosas terían hoxe un gran mercado, pero está visto que o bo, ou nolo rouban ou o inutilizamos nós mesmos.
Os avances en técnicas de conservación de produtos agrícolas, tales como a liofilización das castañas, están en auxe, con un mercado insatisfeito, particularmente atendendo pedidos domiciliarios por Internet, ¡que son as feiras modernas, e por tanto a mellor forma de prescindir de intermediarios monopolistas, pero, de presente, non cabe dar receitas concretas sobre produtos específicos porque a crise actual fará pensar moito, así que tomará derivacións socioeconómicas imprevisibles, hoxe inesperadas, pero en todo caso o abano de posibilidades de Montecubeiro é grande…, se nos molestamos en abrilo, en usalo! Daquela as novas xeracións teñen moito que aprender, pero tamén de quen e de que facelo, así que só me cabe desexarlles ánimos. “Cave ne cadas”, que dicían os romanos; que non decaian, que avancen, que fagan honor á herdanza recibida…, pero á positiva!
Lembrando os vellos camiños é como mellor se dexergan os novos, as novas oportunidades, así que, como din os mariñeiros, ¡avante toda!, abramos novas oportunidades, que materia prima tedes. ¡É cuestión de roza-las silvas, que agora temos máquinas e non aqueles entregos, que o fixeron con aixada e fouciño!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Cando os mortos non viaxaban en “Mercedes”
 

Cando facían o seu recorrido desde a súa casa, a ombros dos seus deudos…, si, onte, contábase con pousadoiros coma este de Furís, ou parecidos, pero sempre ao pé dun cruceiro. Os nosos pais non tiñan présa por esconde-los seus; máis é, que se detiña o acompañamento para dedicarlles un responso, ¡outro, outro máis!, antes de chegar ao cemiterio, á última estación da súa viaxe terráquea.
¿Hoxe? ¡Sexa da casa, do sanatorio ou do hospital, directamente ao tanatorio, e de alí ao cemiterio, a cen! ¡Hai présa, para isto como para todo, ou, se me apuran, máis aínda! ¿Pranto, prañideiras? ¡Xaora, que para iso están as locutoras da radio, que dan as necrolóxicas a toda velocidade, impresionadas por cada morte anunciada!
A todo isto, ¿non será que lles teñamos medo, medo a que nos maldigan polo despego interxeracional que vimos practicando? Non, non o creo: é máis ben o signo dos tempos, que, por facelo todo á présa, pouco ou nada facemos ben. En todo caso, prégolle a quen corresponda que faga, que ordene facer polos cruceiros, que lles teñamos un respecto, sequera sexa en agradecemento por tanto que herdamos, por tanto que lles debemos aos que, in illo tempore, pasaron por diante deles.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
A morte dunha institución: O freixo de Reigosa.
  
Cansouse de esperar pola dignificación de Montecubeiro, e foise, aos 75 anos, vodas de platino daqueles fusilamentos estúpidos; ¡partidarios, non, estúpidos, ademais de criminais!
Diante do freixo, ou máis exactamente, á súa sombra, que era o único abeiro de entón, o único sitio seguro da parroquia, que alí non se fusilaba a ninguén..., con tal de estar atentiños ás grandilocuencias do Pedáneo da parroquia, Montecubeiro, Dositeo da Cernada, ¡que en paz descanse, pois tamén vai sendo hora de perdoarle!, cantamos, ¡todos, vellos e novos, con tal de que soubésemos falar!, o inefable Cara al Sol. Porén, Dositeo, que era o noso Pedáneo, o noso Cid, poñíase de cú para ese mesmo sol, subido, encaramado, na parede do vello cemiterio, que a utilizaba tódolos domingos como púlpito, ¡como púlpito profano, pois o relixioso quedara, deixarámolo, dentro da igrexa parroquial, onde o Crego, Don Benito, tamén nos botara outra arenga, medio relixiosa, medio política: “..., por nuestro Jefe de Estado, Francisco...”
Outro domingo, 13 de Outubro deste 2013, 75 anos despois, no mesmo sitio onde estivo aquela parede do cemiterio hoxe trasladado, outra arenga, pero esta de senso mixto, entre rememoración e conciliación. ¡Ai se Dositeo levantase a cabeza, e vise, ou entrevise, daquela, a nova panorámica parroquial, caíase da parede embaixo! O único parecido entre ambas alocucións foi o silencio: Ao Pedáneo, polo medo; ¡65 persecucións e 15 fusilamentos, algún deles, como foi o caso de José Veiga, “Muiñeiro da Laxe”, con 48 balazos no corpo, que llos contou a familia cando, ao baixalo das chousas de Pena, o revestiron co sudario fúnebre para darlle ¿cristiá? sepultura! Neste acto conmemorativo, de exaltación da convivencia pacífica, o silencio foi reflexivo: ¿Por que morreron, por “rojos”? ¡En absoluto: morreron por cultos, pois a cultura de Montecubeiro, naquela época, biblioteca circulante, representacións teatrais, charlas culturais, economato, Unión de Labregos e Gandeiros..., molestaba, impedía, o servilismo ao que viñan afeitos os caciques da bisbarra!
Freixo de Reigosa, salvadas as distancias, dun xeito parecido a Simeón, alí no templo de Xerusalén, cando viu ao Neno Xesús, que dixo, “Agora podes, Señor, segundo a túa promesa despedir en paz ao teu servo, porque os meus ollos viron ao Salvador...”, ti tamén pediches, e foiche concedida, a xubilación definitiva: entregaches as túas follas á democracia, á restitución histórica! Descansa en paz, freixo de Reigosa, que ben o mereces..., polas que levas aguantado!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Meus queridos frades…
Fondeira do convento de San Cibrao.
Chafalladas das sucesivas restauracións para convertelo en Reitoral.
Meus queridos frades, estaba aberto o portalón das encuastras, e como falta media hora para a misa parroquial…, acordeime de vosoutros e, entrei!
Estou paseando polo que foi a vosa horta, e de paso, pídovos audiencia: ¿Queredes falar comigo, que me sigo considerando fregués de Montecubeiro? Para presentarme: Meu bisavó tivo aquí dous irmáns, frades; por suposto que foi cando este edificio estaba enteiro, que agora, ¡xa vedes!, isto que queda en pé, tan mal restaurado, non é máis que a parte traseira do convento, pois o resto…, o resto tamén descansa en paz!
¿Onde están as vosas almas, almas que non ánimas; e de paso, cantos sodes, cantos fostes, sumando beneditinos e dominicos, por suposto? Xa sei que estades no Ceo, pero, Ceo tamén é aquí, aquí en San Cibrao, pois, como Deus está en todas parte, aquí o temos, e vosoutros con El!
  
Sendo eu cativo, e dada a circunstancia de que cheguei a saber o Astete, da primeira á última, un franciscano que, a falta vosa, veu predicarnos unha novena das ánimas, emperrouse en levarme para Herbón, pero meu pai queríame de morgado, e como os curas non podían, nin poden, casar…, non se desfixo de min! ¡Miúda decepción se levaría cando lle dixen que, xa que non fun ao convento, iría voluntario para o Ministerio, outro convento, coa diferenza de que en Madrid xurábase, comezando pola bandeira! Agora sigo casado, a Deus grazas, así que, o de Herbón, definitivo! Pero estou disposto a facer un noviciado con vosoutros, meus frades queridos e admirados…, se me aceptades! Se me aceptades virei por aquí a miúdo, que se está o portalón pechado, salto a parede, pois, de momento, aínda estou áxil!
Daquela, ¿por onde empezamos? Se outra cousa non mandades, comezarei polo Credo…, para que vexades que sigo sendo crente, e iso a pesar dos dez anos que pasei en territorio musulmán! Xa sei, xa, que dá igual dicir Deus que Alá, que Deus hai un só; iso si, baixo tres formas, ás que chamamos Trindade. Queridos frades, que guapo é lembrarvos, imitarvos! ¿Imitarvos? ¡Non vai ser fácil, pero, intentareino! O primeiro que vos quero preguntar, se non é pecado: ¿cantos quedan na parroquia con un entrego frade, fose beneditino ou dominico? ¡Nesta soidade, e non caer na tentación? ¡En todo caso temos o antecedente de Rosalía, filla dun cura, e ben boa, ben sa, ben intelixente que saíu!
Outra que ardo por preguntarvos: ¿Que tal lle foi a Mendizábal no Ceo, perdoásteslle? Como non me contestades, vou calar, mais seguirei falando só; falando só pero facéndome á idea de que estou dialogando con vosoutros, meus queridos frades. Vou falar moito, pero escribirei menos, un case nada, porque este portátil pesa o seu, e os dedos tamén se cansan de teclear. En todo caso xa repican as campás, así que entrarei na igrexa, que logo empezará don Manuel co seu Introibo ad altare Deu! ¿Como envexo a don Manuel, (o párroco actual), e que feliz sería, eu, se os curas se puidesen casar, pois daquela, mañá mesmo me ía para Herbón, ou para o Seminario, xa que antes non me deixaron!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Pasei a Serra

Pasei a Serra, a miña, a do Pradairo, e baixei a Fonteo, que é igual a dicir, da vertente atlántica á cantábrica; pero xa non os atopei, que non quedan, pradairos, senón pinos, pinos e eucaliptos, ¡material ignífero!, con algún que outro pasteiro… Para gozo dos cazadores bótanse ao monte xabarís, corzos, lobos…; daquela, ¿por que non plantar igníferas para compracer aos fillos de Lucifer, a eses incendiarios que adoran o lume como adestramento para cando vaian ao inferno? Non o contaría, pois esta vulgaridade está xeneralizada por toda Galicia, se non fose por outra novidade: ¡Os Campos de Montiel subíronse, trasladáronse, da Mancha ao Pradairo! Pero chámanlle Puñago… Non, non é un erro senón un argumento para cando sigan repoboando eólicos, do Pradairo ao auténtico Puñago. ¡Sonche empresarios da luz, e por tanto, iluminados!


¡Se chego a ir dacabalo, e con lanza…! ¿Non chegaba coas alturas para separar, para conter, á xente do Val, que sempre gustaron de casar coas mozas de Castroverde, pero tamén á viceversa? Esta serra xa cumprira unha función histórica, hoxe esquecida, ou case: A de conter a expansión dos bretóns, que cobizaban as terras dos suevos, máis suaves que eran. ¡Todo se esquece, que ata se esquece que Valeira é a terra dos vales, mentres Baleira é unha terra baleira; outra, que non esta!
Sen cabalo e sen lanza, ¿que me quedaba nese Miradoiro dos mil metros? ¡Meditar! O primeiro que se me veu á cabeza foi unha evocación dos evanxeos; aquel pasaxe de Mateo 4, 1-11: “Dareiche todo isto se, prostrado, me adoras”. ¡Vade retro, Satán, que me chega con imaxinar que son xigantes luciferinos, xeradores de luz artificial, que están aquí para asustar á xente, para que os do Val non volvan ás mozas ás terras de Castroverde! O ruxido dos eólicos non me impediu abrir os ollos, ¡dun palmo!, e así contemplar as dúas vertentes, montañas ástures, chemineas das Pontes, rañaceos de Lugo…, pero o mellor de todo é o verde, ese verde verdinegro da contorna! Os que din que non hai Deus é que non subiron ao Miradoiro pola pista dos eólicos, pois, se tal fixesen, se tal Natureza contemplasen, compracidos e agradecidos quedarían de que Deus, só Deus, é o ser capaz de tirar da nada tanta cousa, tantas árbores, tantas penas relucentes, de cuarzo purísimo ; ¡contemplando estas, as outras, as outras penas, que as leve o demo!

                                                                       Xosé María Gómez Vilabella
-.-
 
O Cruceiro de San Cibrao.

Pero hai que dicirlle as cousas con fe, con fe e con respecto, con máis respecto do que lle tivo aquel Cura, Don Benito, cando mandou apartalo do punto central para que non estorbase ás procesións, ás rogativas, dos santos: ¡apartou o Santo para que pasasen os santos! E de paso, como xa tiña borrosos os letreiros do seu cubo central, mandou, ou permitiulle, ao Matías que o enzoufase de cemento raiado en vez de tentar unha limpeza das inscricións; quedáronlle as do cubo superior, esas si, así que, algo é algo!
O seu principal devoto é esa árbore que lle fai de parasol, inclinándose respectuosamente; en canto aos inimigos…, maiormente eses que adornan a casa de Reigosa con anuncios mundanais, anuncios que ninguén le, como non sexa o propio Cristo?
E digo eu, meu querido Santo Cristo: ¿Non estás aquí peor que no Gólgota, pois alí, aínda que rodeado de inimigos, algún amigo tiñas, comezando por túa nai; amigos que te adoraban; aqueles, si. Aquí, como non baixe unha andoriña para retirarche as espiñas desa maldita/bendita coroa! ¿Sabes qué che digo? ¡Que non todo é bondade nas andoriñas niso de quitarche as espiñas, pois, qué mellor tecido para os seus niños có feito coas propias espiñas do noso Redentor?
Nunha cousa acertou Don Benito: No de poñerte Cara ao Sol; ¡claro, fora Capelán daquela da Guerra! Pero o teu sol é outro; o teu é ese que nos veu de Oriente, exactamente de Belén. A nova tróuxonola Santiago, o propio Santiago, que veu dacabalo, ¡dacabalo dun cabalo branco! ¡Estabamos tan lonxe, case na Fisterra! Pero non só iso, senón que, decapitado, cabeza e tronco tornaron ao país dos galegos, a Compostela, nunha lancha daquelas de levar a pedra. ¡Non de pedra, senón das de levar a pedra do Porriño…, para os sarcófagos faraónicos!
Meu Señor Xesús Cristo, permíteme que cho diga así, con absoluta franqueza: ¡Pásaste de bo, pásaste de permisivo! Primeiro toleraches aquela desamortización de Mendizábal, anos 1836/7, que só serviu para expulsar aos nosos dominicos, ¡tanto que nos predicaban! ¿E total, para qué? Os foros pasaron das chamadas “mans mortas” ás avarentas, ás do caciquismo… ¿Melloramos?
¡Ben o di ese vello refrán: “Cambiarás de muiñeiro, pero de ladrón, non”! Certo é que, redimidos os foros, a sensación xeneralizada foi de alivio, pero, o dito: ¡Tras dos foros viñeron os Consumos, que os pagaban os consumidos, e non os consumidores! A continuación, prohibidos os enterramentos no interior da igrexa conventual, fíxose aquí ao lado unha cerca, para seguir recollendo ánimas, contigo, meu Cristo, de Resucitador! Pero houbo un fallo: que te deberan deixar dentro da cerca, cos teus defuntos, e non por fóra, como illado; ¡torpezas humanas, das que tardamos en espertar!
Por diante túa pasáronme, no colo, meus padriños, daquela que me subiron a bautizar. ¿Qué me subiron? ¡Si, polas costas de Ribón, do río bo! ¡Que simbolismo tan grande, Señor: bautizar é subir; bautizar é un chanzo importantísimo para elevarnos, para achegarnos a Ti! Xa sei que tamén se salvan os non bautizados, esoutros fillos teus, igual de fillos, pero, o de ter padriño…? ¡Sempre se dixo que, o que ten padriño, bautízase! Tes que perdoarme que subise tantas veces á Misa, á igrexa do noso convento, e que pasase por diante de Ti sen sequera persignarme; ¡os nenos nacen cos ollos cerrados, e tardamos en ver, que por min o sei, máis agora que vexo, agora que, aínda que miope, aprendín a ler, a ler e a entender, os Evanxeos, grazas, Señor; grazas pola túa cruz, pois con esta caiada non hai coxo que non entre no Ceo!
Cruceiro de San Cibrao, pouco máis che podo dicir, e non porque non queira, senón pola miña curtidade expresiva; pero hai unha verba, que me sae do peito, fervendo: ¡Grazas, señor; grazas pola túa cruz, e de paso, grazas ao canteiro que esculpiu este retrato teu tan…, evocador!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Un responso polos cruceiros

Cruceiro do Campo do Val
Agora, que non se para cos defuntos para rezarlles un responso diante dos cruceiros, que todos van a cen, motorizados, xeralmente en “Mercedes”, compre facerlles aos cruceiros a mercé de responsar por eles, medio mortos, ou medio esquecidos, que os temos!
Fagamos memoria, sequera sexa sucintamente, aínda que, para comezar este responso, cómpre sinalar que, inicialmente, eran de madeira, tal que a propia cruz de Cristo, que aínda acordo algún deste material, entre eles, o do Zarro Novo (Cemiterio Civil), e mailo de Berlán, dos que tamén falarei, digo, escribirei, que ata habería que dicir, en linguaxe actual, teclearei! Na parroquia os cruceiros atribúense aos beneditinos, fundadores do convento, e por tanto do século XV para atrás. Despois viñeron os dominicos, e foi no seu goberno cando se pasou da madeira ao granito, na maior parte deles.
O de San Cibrao: Estaba no medio do campo, do adro, e tiña de función ritual que as procesións xiraban, tornaban, ao seu redor; cando o párroco chegaba á súa altura, detíñase a procesión, e funcionaba o hisopo da auga bendita. Uns anónimos, para que non desenterrasen aos fusilados do ano 1937, cando tocaba a quenda no cemiterio vello, así chamado por máis que o vello-vello, o antigo, estivo no interior da igrexa, que aínda se conservan os chantos, furados para levantalos co pico a cada reposición cadavérica, que se retiraba o osario depositando os restos no pozo da torre do campanario, deron ocasión para mercar a finca do Freixo, etcétera, etcétera. O párroco de entón, don Benito, despois de cometer o sacrilexio de vender para travesas os carballos centenarios do adro, cometeu outro, o de desprazar o cruceiro, poñéndoo a un lado; naquelas manipulacións estragaron as súas inscricións, así que lle ordenou a Matías que as revestise…, con cemento!
O do Campo do Val débeselle nada menos que ao Prior que foi do convento cisterciense de Meira, Ares de Maxide. A denominación “Do Val”, débeselle á súa proximidade coa casa “do Val”, beneficiaria esta, conxuntamente coa “do Pereiro”, dun pozo inmediato ao cruceiro. Antes da Concentración Parcelaria, as fincas desa agra aínda conservaban a nomenclatura de “Campos de Ares”, en lembranza do seu antigo dono. Este campo, non moi grande, pero si estratéxico, foi útil para moitas cousas: Sentenzas do galo (fixen mención delas no meu “Sentenzas, fías e ruadas”); non a coñecín pero teño referencias familiares de que alí houbera unha misión, un triduo, ou algo así; e logo, en tempos máis recentes, foi utilizado, nos días bos, como campo de xogos e de expansión, de recreo, para os nenos e nenas do colexio de Maxide. (Direi nunha paréntese que alí mesmo, disparándolles ás cancelas con un “cachorrillo”, que os facíamos co tubo de ferro dun paraugas, culata de madeira, e gatillo dunha punta curvada, pólvora da canteira, e chatolas das zocas, estoupoume a arma, en mil cachos, ben exposto que estiven a quedar sen man!).
O das Cavozas, do que moito levo escrito, ¡para nada! Seica sigue na palleira das Cavozas, e todo iso porque o Concello, titular agora das “masas” sobrantes da Concentración, non dedica catro metros cadrados para compensar, se é que se nega a ceder, ao titular da finca actual, á beira da estrada, onde xa estaba.
A cruz das Louseiras, tamén chamada de Cobula, que foi testemuña do ¿paseo? daquelas “papoulas” de Montecubeiro.
A da Granda, que a erixiron, inicialmente, os beneditinos, nas inmediacións da Fonte de Matahomes, para non esquecer a matanza que nos fixo o Rei asturiano, Silo.
A do Zarro Novo, cemiterio civil para abortos, suicidas, e demais…, ¿desgraciados?, do que tamén levo escrito, a lot of, que dirían os ingleses.
O de Teixeda, que moitos chaman do Berducedo, camiño do Miradoiro.
O de Berlán, de madeira, que o repuxo Evaristo de Candal para captar responsos cando pasasen os defuntos de Maxide camiño de San Cibrao. ¡Morreu Evaristo, morreu o cruceiro!
Ademais da posibilidade de que queden outros, que non me veñan á memoria neste intre, tamén poderíamos citar o das Veigas dos Feás, que o conservaban, e creo que eles o retiraron, os Moreira de Pena. Este cruceiro tiña o rol de fito xurisdicional pois angulaba as demarcacións de Castroverde, Lea e Montecubeiro.
¡Requiescat in pace, nos só aos cruceiros, senón para aqueles que tiveron a devoción, a ilustración, de poñelos e de conservalos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Requiescat in pace, convento de Montecubeiro.

Se non fose  porque xa teño decidido, decidido e ordenado, outro destino, máis íntimo, máis persoal, como hai Deus que me daría moito pracer, pracer espiritual por suposto, que as miñas cinsas repousasen, despois de tantas fatigas, despois de tantas subidas e baixadas polas costas do meu Monte Cuperio, xunto, sobre, con, de, en, por, ao lado, das daqueles beneditinos, logo dominicos, aos que tanto debo, ¡debe, boa parte da contorna!, prima noctis incluída.
Xa polos anos 1497, recén descuberta América, ¡que xa choveu desde entón!, o Visitador monseñor Alfonso Carrillo de Albornoz, bispo de Catania, premiou aos frades de Lugo, ¡eran de Lugo, e por tanto, de lujo, de máis lujo!, asignándolles, para “subvenir” aos seus gastos, de cera, ornamentos, obrigacións de culto, etcétera, as rendas do mosteiro do meu/do noso Montecubeiro, con todos os seus dereitos, bens e emolumentos. Como este convento seica estaba un tanto abandonado…, ¡que xa era vello, obsoleto, daquela!, e por conseguinte, sen abade, os dominicos posesionáronse inmediatamente, facéndose cargo do edificio, e da igrexa vella, así como do réxime e administración dos seus bens, que en xunto, ¡daquela!, xa producían unha renda anual de ¡setenta ducados de ouro!, segundo investigacións do frade Aureliano Pardo Villar.
    
¡Ah, pero un clérigo da diocese lucense, un tal Gómez Pérez das Mariñas, ¡a Igrexa tamén come pan, e o de Montecubeiro sempre foi de trigo, trigo bo, esgrevio, das cavadas do monte!, queixouse a Roma de que isto lle pertencía, pero non puido ou non quixo aportar probas! Vén de vello iso de cobizar os bens alleos, e se son de dominio público, mellor que mellor.
O caso foi que o Papa León X accedeu ao solicitado polos dominicos lucenses, pero salvando os dereitos da Orde de San Benito se se determinaba a poñer aquí un abade antes de que “surtise” efecto a bula de confirmación, que foi expedida en Roma con data do 9 de Novembro de 1517. Nesta bula impúxose ao convento de Lugo a obriga de ter, sempre, en Montecubeiro, dous relixiosos, que velasen polo culto, e que atendesen ás necesidades espirituais, así como á administración dos sacramentos aos fregueses da parroquia. Daquel ¿privilexio? da prima noctis nesa bula nada se di, nada puxeron, que nin falta faría porque era costume da época, inveterada, que xa viña do medievo, e por tanto, consolidada.
Os de Lugo tamén se estaban beneficiando de Mirandela…, así que, ¡dous choios, e ambos nesta bisbarra!
Do insigne teólogo, abade que foi de Montecubeiro, consagrado bispo en Lugo o 23 de Abril do ano 1845, despois cardeal de Zaragoza, con un longo e insigne etcétera, Fr. Manuel García y Gil, xa teño falado, pero haberá que insistir no “tema”, como agora se di, noutra ocasión, que ben merece a perpetuación da súa lembranza.
Despois de todo isto dicían que os de Montecubeiro éramos “rojos”, todos, a feito, ¡pero se vimos dos frades, primeiro beneditinos e despois dominicos, así que, o que non era crego, neto de crego igual si!
¡Requiescat in pace, meu convento de Montecubeiro!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Facendo memoria…
   
Non todo vai ser falar da crise actual, da socio-económica, que tamén temos, tamén houbo, outras, ben monstruosas por certo, poño por caso, aquela do 36, que igualmente lle minou a España os seus cementos. É bo, é saudable, non perde-la memoria, aínda que sexa con base en traxedias, pois a outra, a pedagóxica, estase esmorecendo con estes libros de texto, cos actuais, de tantísimos “santos”, tantas ilustracións, e tan pouco texto, a pesares do seu nome!
Neste condado de Flammoso, un dos 11, suevos, desta provincia, hai un pobo moi grande, polo menos moi extenso, Montecubeiro, do que deixara de falarse moito e mal, ata que, no 2013, con iso da Memoria Histórica, pasouse a enxalzalo, a chufalo, a lembrar a súa heroicidade. Pois ben, isto é da parroquia máis grande, pero, de postos a rememorar, sequera sexa con categoría de anécdota, a min vénseme á memoria, á miña, e da miña á do ordenador, que neste condado, Castroverde-Corgo, hai un lugarciño minúsculo, de catro casas, hoxe desaparecidas ou en vías de tal, Boelle (de Arxemil), que tamén ten a súa fenomenoloxía histórica: En dúas desas casas, camiño en medio, dous fenómenos históricos: Un roxo-roxo, “O Piloto”, José Castro Veiga; e un azul-castrense, o capelán Pedro Sánchez Pumariño. ¡Dous fenómenos históricos, cada un á súa maneira!
Segundo é público e notorio, confirmado por vinte biógrafos, ¡ou máis!, O Piloto de Boelle foi capturado en Madrid ao terminarse a guerra, ¡a Guerra oficial, se entende!, e condenárono a 30 anos, pero foi indultado no 45. No verán do mesmo ano saíuse dos piñeiros de Chamoso e botouse ao monte, ¡aos montes!, afiliado no PCE, que así pateou, cheirou, tódolos de Castroverde, Corgo, Sobrado, Pedrafita do Cebreiro, Paradela, Becerreá, As Nogais, Cervantes, Noceda, Navia de Suarna… ¡Gradou máis terra que un xitano! Andou con Antonio Crespo de Fuenteoliva, pero o que non teño claro, nin se me soubo dicir, é, cal deles pilotaba máis.
O 27 de maio do ano 54, nunha refrega, máis acosado que un zorro, perdeu a maior parte das hostes aí ao norte de Monforte, pero el seguiu forte, especializándose en atracos. Tempo adiante, no ano 1964, deixouse ver, a cara descuberta, ¡valentía, que nunca lle faltou!, coa mala pata de que no Saviñao foi recoñecido por un antigo compañeiro da mili, e…, denunciado! Nos idus de marzo, 10 de marzo do 65, ¡finis coronat opus! Cerca da presa de Belesar foi abatido pola Garda Civil de Chantada. ¡Custoulles traballo, pero, achantárono!

Pola contra, o veciño da porta, Pedro Sánchez Pumariño, o mesmo 18 de Xullo, daquela no Seminario de Lugo, tirou de sotana para encasquetarse a camisa azul. De xubilado volveu á camisa branca, que aquí o vemos, diante do pazo de Tella, á dereita da miña dona, cos meus fillos, e tamén co cura de Montecubeiro, Benito Castro Piñeira, e con súa irmá Isaura. ¡Toda unha historia na Historia!

En síntese, pois a súa biografía non cabe no meu PC: Xa de Alférez, volveu ao seminario para recibirse de presbítero, ano 1938, e do seminario outra vez á fronte. Estando de Capelán no Regimiento Inf. “Guadalajara” 85, cruzou en solitario a fronteira para incorporarse á División Azul, onde participou, e saíu ileso, milagrosamente, excepcionalmente, na terrorífica batalla de Krasny-Bor. Recompensas. Españolas: Medalla de la Campaña de la D.E.V., Cruz Roja del Mérito Militar, e otra de Guerra. Alemanas: Medalla da Campaña, Cruz de Hierro 2ª clase, e unha KVK.
Despois dun rodamento cuarteleiro na Península, por dúas veces en Ifni, e na última, ¡outra guerra! ¡Con esta, tres; un récord! Da de Ifni, do 1957/58, teño dito no meu libro “Cacería de Cicóstomos” que, “…hasta los moros le tenían una gran estima y afecto, llamándole Al Faqui. Siempre llevaba ginebra en la mochila, en la línea de fuego, y su licor sirvió de desinfectante y de anestésico…”. ¿Que máis podo engadir? ¡Xa dixen que a súa biografía é desbordante!

Este servidor, que foi bancario, ten claro que tódalas moedas teñen dúas caras, e que ata nos mellores rabaños hai ovellas mouras. Distinguilas, repudialas ou enxalzalas, non é doado, pois todas teñen lá, todas son de abrigo! Como se dicía naquela película: ¡Que el Cielo la juzgue!
  Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Polos seus froitos coñecerédelos!
¿E que mellores froitos cós derivados de coidar do seu Patrimonio, do local, e por engado, estudiar o do próximo, estea próximo ou non! Dos veciños tamén se aprende…, dicíase naquelas escolas antigas, nas que tan pouco material había para aprender, para estudiar, para saber!
  

Aquí os tedes, aquí os temos, no MACUF da Coruña, nada menos que diante dunha escultura de Paco Pestana. ¡A onde non cheguen os de Castroverde! Aínda así faltaban moitos, tal que o noso “Gaiteiro” titular, Pablo Castedo; e tamén, o que falta sempre non faltando nunca, José Enrique Villarino, ese home invisible que nos fai visibles, desde tempo inmemorial, no magnífico blog desta Asociación de Amigos do Patrimonio de Castroverde. ¿Que foi de Muñiz Besteiro, noso insigne, incansable, Presidente? ¡Outro invisible, pois as cámaras, aínda que tamén se poden manexar de programadas, non é igual!
O día era malo, invernío, pero esta Asociación non envellece: ¡é patrimonial, e por ende, patriarcal, dura e madura!
Patrimonio = Patrimonium = res patria = res familiaris = ¡O noso, lexitimamente herdado, lexitimamente adquirido, e por ende, conservado!
Coruña dinos moito aos de Castroverde, e non só nestas cuestións museísticas, actuais, da Arte Contemporánea. Arte, sumada con audacia, decisión, xenerosidade, tamén o foi, ¡in excelsis!, a daqueles artistas, nosos avós, que, abandonando as nosas, verdes, praderías, ata aquí viñeron, e non precisamente en cómodos buses, senón de mil maneiras, cada quen segundo puido, para embarcarse, pola Mar Tenebrorum adiante, moitos incorporados na Marola, por culpa das quintas, por evadirse delas, dispostos a descubrir América, que para eles seguía inédita, sospeitada pero descoñecida, coa ilusión, co propósito, de volver ricos…, ou non volver! Aquilo tamén foi patrimonial pois debémoslles, entre outros bens, a redención dos foros, que veu a ser a nosa liberación, fuxir do feudalismo para asomarnos ao modernismo actual. ¿Arte moderna? ¡Si, pero grazas aos artistas vellos, que souberon converter suor e bágoas en divisas, nesas divisas que nos levaron aos tractores actuais!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
A PORTELA QUE NOS UNE, Á VEZ QUE NOS SEPARA

Miliarios na Portela do Homem.
Marcos miliários da estrada romana que ligaba Bracara Augusta co Lucus Augusti,
con unha derivación para Asturica Augusta.
Atopámolos indo de Castroverde (Lugo) ao Castro Verde (Portugal),
polo camiño do interior.
¡Abaixo as fronteiras Hispano-Portuguesas, comezando polas galaicas! Eis aquí a Vía Nova (vía romana XVIII). As vías unen, non separan; daquela, ¿para que, ou por que, nos separaron aqueles mediocres da Idade Media?
Nestes tempos indómitos, absurdos, en presenza de tantas desunións, de tantos divorcios, por que non volvemos a casar, por que non refacemos o matrimonio gallaécico, por que non lles levamos a contraria ás modas? ¡Coido que ata sería divertido!
¿Como, cando e de que xeito? ¡No lugar máis axeitado, nesa Portela do Homem, que por algo se chama así: a portela, o paso comunicativo! Suevos do Norte con suevos do Sur, quif, quif, irmáns, suevos e suaves, ambos! É doado: suscitar, promover, un achegamento fraterno, con merenda, gaitas e fogos, coma a mellor das festas. Campo propicio xa o temos, que quedou feito, feito e sinalado, desde os romanos, nosos predecesores neste cruce de camiños: Ir, volver á Portela, e dicirlles aos políticos que, O que Deus xuntou non o separe o home!
¿Que, con isto da CE, xa non hai fronteiras, nin gardiñas, nin  carabineiros, nin pasaportes…? ¡Non, e si, pois quedan os resaibos de tantos séculos de illamento, de enfado! ¡Malditas as partillas, e maldito o perito que as fixo!

O Rei Miro con Martín de Braga
Suevos, avante toda, polo mar da nosa xeografía
partillada.
¡Reconquistemos a unión popular,
por terra, mar e aire!
E que San Martinho,
(aquel de Braga, aquel do Bolannio),
nos valga
para desandar o camiño miliario,
o mesmo polo que el cruzaba o río
cando ía e volvía, na súa andaina,
de paso que cultivaba aos nosos avós
co seu
ilustrativo
De correctione rusticorum!
¡Amén!

Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Un abrazo estreito e perigoso, onde se poñen á proba os anxos da garda…,
ata que un día se cansen de facelo!
 

A pa coa que se enterrou a Historia
está á esquerda da foto, e só amosa a gadoupa…,
pola vergoña do crime!
Ten nome pero carece de lóxica, ¡ou si, segundo se mire! Aí tedes, aí temos, a DP 16 11, anoando Castroverde con Pol, no lugar, na curva maldita, do Mazo de Bascuas. ¿Danse unha aperta, cásanse, nese lugar sacrosanto, os dous concellos? ¡Máis cá iso, pois, de momento, é un sepulcro, o dunha vítima inocente: un mazo, pero a pouco que se descoiden os anxos, na dobre curva inmediata, na desas apertas, sobre unha ponte vella, a mesma do vello camiño veciñal, e por engado rodeada de árbores espesos, tal que as cortinas dun tálamo nupcial, dous ou tres, ¡ou catro!, autos, calquera día vanse dar unha chucha de campionato, desas que rematan na igrexa, pero non de voda, senón de funerais! ¡Oxalá falle nesta predición, pero..., sería un milagre, un máis! Prefiro non retratala, a curva, quero dicir, a ver se así, pola curiosidade de vela, amosa por alí algún enxeñeiro virxe, competente, honrado, e propón solucións, solucións católicas!
Xa non podo poñer de testemuña a José Seijas Domínguez, que me consta ofreceu daquela o seu prado contigo á ponte vella para que elevasen, ¡para que elevasen!, unha nova, ancha e de curva aberta, como pedían, e seguen pedindo as mentes lúcidas, pero fóisenos ao Ceo, o mes pasado. Se cadra foi mellor así pois agora, que está cerca do Creador, terá ocasión de pedirlle que sopre sentido común aos responsables da obra pública, para que se decaten, a tempo, de que este cruce do río Azúmara está chamado a ser famoso, dramaticamente famoso, pola, ben probable, traxedia, á que está chamada esa angostura.
Pola miña parte só podo facer isto: rezar para que tal se cumpra, para que tal se faga…, antes deses funerais tan previsibles, nos que teremos que volver a rezar, pero doutra maneira!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Reflexiones sobre la caza, de un no cazador gallego.
  
El librito…, el librito, no, el librazo, CAZADORES CONTRA EL VENENO, de Miguel Yanes y José E. Gutiérrez, leído y releído en mi condición de profano de la caza, pero no de la Ecología, me suscitó unas cuantas reflexiones:
La primera y principal es que está redactado para ser inteligible, incluso por nosotros los profanos, virtud que no abunda en este país de los pseudolumbreras. Su difusión debiera ser nacional, tutelada por el Ministerio de Agricultura, ¡de la poca que nos queda! ¡Afellas que sí! Lo dice este gallego, que es de aldea.
Me trasladó a nuestro rural del segundo tercio del XX, pues hay temas, como este, que son interprovinciales, y también intemporales, si bien con ciertos altibajos.
En illo tempore yo mismo puse “trapelas” a las perdices de nuestros trigales, con la única veda de que poco tiempo pude dedicarles dado el polifacetismo de las tareas de entonces. Había trigales y había perdices; ahora, somos, nos hemos vuelto, tan importantes, que el trigo lo importamos de Ucranía…, mientras ellos sigan dedicándose al trigo y no a la guerra!
En una nevada cacé, con un palo, una gineta (Genetta genetta)…; yo “jineteaba” (estamos en España, y no en Cuba), en unos zuecos, y ella no los tenía! Mi primo Sergio aún no era taxidermista, así que la única piel que conservé fue la mía.

Cuando dejé de vagabundear: Madrid, Ifni, Sáhara, Asturias…, de mi paisaje sólo quedaban los pastizales, los castaños, los robles, y poco más.
Cambios que más me impresionaron:
En los Setenta, en una visita al poblado de los Ancares, Reserva de la Biosfera, y todo eso, en la Oficina de Información, he visto, disecado, un precioso urogallo (Tetrao urogallus),con un letrero apto para miopes, dando testimonio de que lo abatiera Manuel Fraga Iribarne. Tiempo adelante lo retiraron. Yo le había perdido a Fraga la mitad de mi simpatía con aquella afirmación suya de que, La calle es mía! ¿Suya? ¿Y el urogallo, también? El otro cincuenta por ciento se lo retiré ante el cadáver del urogallo. Cuando repoblé mi finca, pequeño jardín botánico, me apresuré a plantar dos capudres (Sorbus aucuparia), cuyos frutos son el manjar predilecto de los urogallos en invierno…, como desagravio!
Lo mío eran las truchas, que en mi primera juventud las cogía a mano, en las algas, pero han desaparecido entre la cal viva y otros venenos de los furtivos, así como el “purín” de las cuadras, que no se molestan en soterrarlo en sus pastizales.
Del sistema de caza actual, en la comarca de mi finca me molestan:
El alcance de los rifles y la irresponsabilidad de su manejo, que no hay año en esta Galicia de mis pecados sin uno o varios muertos, cazadores o simples labriegos alcanzados.
Que sueltan excesivos corzos, o cazan pocos, lo que me obliga a ponerles polainas, cual guerreros, a los árboles recién plantados. Otro tanto pasa con los jabalíes, en las huertas. ¡Vive, pero deja vivir!
Sueltan lobeznos criados en zoos, acostumbrados a la presencia del hombre, así que circulan por las carreteras, y aún por las calles de los pueblos, como si fuesen bicicletas.
¡Hay que perfeccionar la legislación, y después cumplirla, inexorablemente!
Quedo rezando para que os nombren Inspectores de Caza y Pesca, a “nivel” estatal!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O que cambiamos, nun século, só nun!
 

Para mostra, catro botóns, e chegan: O primeiro xa é que a estas alturas do ano, nos prados castroverdenses, ¡iso, verdenses, verdescentes!, as xeadas daban paso a unhas alfombras florais tan variadas que nin en Persia eran capaces de imitalas. Daquela este reloxo invitaba a merendar:  Flores no prado, merenda ao canto! Mais agora, de globalizados, de ¿civilizados? o reloxo cámbiano oficialmente; ¡iso, hora oficial, con mando en praza, tanto, que o propio meridiano se agacha, acata! E os médicos tamén; para non ser menos, e iso que estamos en época de vacas fracas, recomendan: ¡Cinco comidas, cinco, para que o estómago se sinta a gusto; xa que non hai traballo, que traballe o estómago!
Os bieiteiros (Sambucus nigra) abríanse, estirábanse, coma quen sae de entre as sabas da xeada, para rirse coa primavera; ¡non da primavera! Querían chegar a tempo ao San Xoán, para daquela enramallar as casas…, por se as meigas! (Burros, co guapas que son as meigas, con tal de ser galegas!). Os xateiros, outros bruxos, outros meigos, que lles trocaban aos cataláns filetes da nosa raza teixa por pezas de pana, ¡un color parecido, pero só iso, a cor!, utilizaban as follas do bieiteiro metendo os ramallos polas correas do cobertor para que non se lles espantase o cabalo, e así negociar, engaiolar, con calma, ata cansalo, ao labrego! ¡Ah, pero no XXI viñeron os Médicos, eses inimigos da Facenda Pública, ¡outra meiga!, e advertíronos de que, para alongar a vida dos vellos, tivésemos en conta que: Os bieiteiros son bos para problemas da pel, que en infusión calman a tose; son sudoríficos, e tamén serven para lavar os ollos, as manchas da cara…; en gargarismos para as anxinas, enxivas inflamadas, etc, etc. ¡Meigallos fóra! Non para aí a cousa, que tamén se descubriu que as cabezas florais poden usarse en infusión, dando unha bebida refrescante, moi usada no norte de Europa, e tamén nos Balcáns. Comercialmente véndese como "cordial de flor de saúco".
Outra de Médicos: Con sete pallas e un nó, curábase o orizó! Pois non, que tamén tiveron que entrar os doutores a complicar a cousa. Agora receitan, simplemente: medidas hixiénicas que axuden ao mantemento da limpeza da zona, para prever infeccións, advertindo que coidado cos antibióticos, que xa os receitarán eles, eles mesmos, tal que en caso de complicarse con unha conxuntivite.
Outra máis: No XX collíanselle as dúas mans ao paciente, ¡iso, ao paciente!, e tentábase igualalas, tanto por diante como por atrás. ¿Que non coincidían? ¡Paletilla caída: esconxuros e fregas! Pero nisto tamén acudiron os Médicos, sempre tentados de imitar a Deus, que pontificaron: os brazos traballadores nunca poden ser iguais porque medra máis o máis usado, o máis traballado!
¡Diabro de Médicos, que mira que están emperrados en desterrar as supersticións, co divertidas que eran…, algunhas!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
 
Eloí, Eloí, lamá sabactaní!

Non foi Teu Pai, Noso Pai,
o que te abandonou,
que fomos nós, teus irmáns adoptivos,
e Ti ben o sabes,
mais,
naquel intre de angustia total,
abafado coa carga do nosos pecados,
tan infinita que mesmo che pareceu,
como home,
que teu Pai te abandonara,
cando precisamente
máis amor che demostraba,
nos demostraba,
utilizando para redimirnos
ao seu predilecto,
cargando en Ti a infinitude
das nosas faltas,
para que nolas redimise
o único que facelo podía,
o único que para iso valía:
Nada máis e nada menos que o
seu propio Fillo,
coma El Deus,
Segunda Persoa Trinitaria!
Grazas, Señor,
por esa angustia incomparable,
miña,
miña e de meus irmáns,
netos de Adán,
que aceptaches cargala
nos teus ombros
humanos.
O Cireneo fuches Ti,
Ti, e non para ti mesmo,
que viñas de Deus,
que eras Deus,
que seguías sóndoo,
só que sufrindo e padecendo
polos homes,
na túa carne de home:
Cireneo dos meus pecados,
que mos redimiches padecendo por min
o indicible,
así que,
en vista de que non cho sei agradecer,
só che pido una cousa:
¡Que me perdoes…,
outra vez!
Xosé María
-.-
EXPORTACIÓN A HOLANDA
Os vestidos das nenas fíxollelos Pili Carrera.
¡Deus, grazas, que ía sendo hora! ¡Por fin, exportamos, que xa estivo ben de importar sabas de Holanda co ouro roubado en América, non si, miña Torre del Oro? Se tivese o teléfono da viguesa, miúda aperta telefónica lle ía mandar!

Tan só os da aldea sabíamos que, casa que non leva á feira, por que trae dela? Co noso liño, bo pero mal traballado, as avoas facían calzóns; no ínterim, na Corte, na das vacas, non, na dos Reis de España, deitábanse en sabas de Holanda…, importadas! ¡Claro, España sempre foi importante!

¿Será este un signo de que xa non seguimos predicando co exemplo imperial, aquel exemplo, aquel imperio, que nos levaba ata Deus? “¡Por el Imperio, hacia Dios!”. Ía sendo hora de abaixar a cerviz, ía sendo hora de demostrar que valemos para algo máis que para bailar chotis. ¡Ah, pero foi en Vigo, unha viguesa, que en Madrid, pola trazas, seguen danzando: Uns, por dentro das Cortes, e os outros, da parte de fóra! O seu cheirume é tan grande, meirande có do cortello das cabras, que ata nos chega por televisión. ¡Deus, que bo esterco para abona-las hortas; en definitiva, para producir…, en vez de consumir!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Estaba tremendo: ¡eu tamén!

-¡Soldado, vostede está tremendo! ¿Co frío, ou é co medo?
-¡Tremo, meu Xeneral, pero estou no meu posto…, que outros desertaron!
Estaba tremendo, pero eu tamén, aínda que non son francés. Daquela, ¿de onde son? ¡De onde somos todos: fillos das circunstancias!
Falando de circunstancias: Á nosa España debeuna ver unha meiga: Foise Napoleón, e veu don Hermenegildo; foise o ferrolán e veu, ou por mellor dicir, xa estaba, outro militar, outro Puig y Moltó por máis referencias, ADN aparte. ¡É o que ten adir unha herdanza sen facer aceptación a beneficio de inventario! Nesta herdanza herdamos as do demo: Un sistema de listas cerradas, ou máis que cerradas, pechadas. Un imperialismo de fatos, daqueles de tira-la casa pola ventá…, aínda que non nos tocase a lotería! Unha deformación do vocabulario, pois, entre outros desatinos, os enxeñeiros e mailos economistas deron en chamarlles polígonos industriais ao que era, e resultou…, comerciais! Trocouse a nosa incipiente exportación por unha inxente importación; ¡claro, dirixida polos “importantes” do país. E logo que, a falta doutra industria, demos en fabricar fillos para facelos avogados, e con eles, á imitación dos romanos, pasamos á exportación deses letrados. E menos mal, ¡menos mal!, que nos reservamos un daqueles preceptos justinianeos: ¡Do ut des! ¡Douche…, para que me deas! Principio básico, fundamental na política hispana: Se me dás, recibirás. ¡O malo disto é que non é mercadoría exportable, pois tamén a teñen os nosos veciños, particularmente nos países subdesenvolvidos!
Nestas circunstancias, nesta guerra, neste universo de astros parados, sen rotación aínda que si con translación, como non vou tremer! Calquera día volven os mouros para re-conquistarnos, que para eles si será Reconquista…, e nós sen un Pelaio, aquel Pelaio, fundador de Sampaio de Arcos, que nos defenda!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Saturno devora aos seus fillos…;
¿soamente o fixo Saturno?

Veño da rúa, ou para máis precisar, dos Cantóns da Coruña, onde se instalaron uns grupos de universitarios, formando corros, nos que se lamentaban dos recortes presupuestarios, escaseza de profesores, saídas minguantes das carreiras, e un longo etcétera. Como vello falador que son, ¡falangueiro é outro concepto!, despois de escoitalos moito tempo, ¡que “bastante” tamén é outra cousa!, non me contiven sen pedirlles que deixasen falar ao vello..., ¡se non os molestaba que o fixese!
O “rollo” que lles soltei, máis ou menos foi este; se non con estas verbas, algo parecido: Rapaces, vosoutros, como tales, estades na segunda acepción do termo, pero tamén sabedes que na primeira de “rapaz” están os ladróns, os raspiñeiros, os voraces, os ávidos, os sedentos..., os sedentos de bebe-la suor do veciño de enfronte, etcétera. E logo que, a estas alturas da vosa cultura, ninguén ignora aquel mito do devorador dos propios fillos, tan ben reflectido por Goya. Disto é do que vou predicar, se me permitides esta intromisión?
Algún asentou coa cabeza, outros con un ¡Si, si!, audible, e a maior parte calaron, situación que se vén interpretando como de asentimento. En vista diso, larguei, provoquei:
Calar cando se debe falar é igual a baixa-la vista cando nos pisan. Lembrade aquilo de Castelao: Mexan por nós e dicimos que chove. ¡Aí o tedes, Saturno devorando os seus fillos, e nós, os fillos, dicindo que chove! ¡Necesitamos moito un Goya galego; un pintor, un escritor, un profesor, que nos represente esta realidade, que nos esperte do noso sono, terra de Breogán!
Daquela que a febre independentista de todo América privou a España dos seus galeóns de ouro e de prata, uns afundidos pero outros aproveitados, mal aproveitados, ¡o roubado fai pobres, que sempre foi así!, e diso habería que preguntarlle á Torre del Oro, de Sevilla, deixaron embarcar, deixaron emigrar, aos galegos, que tamén sabedes que ao principio tódolos barcos tiñan que saír, e tamén entrar, polo Sur, co cal España conseguiu unha continuidade de ingresos. Cando se esgotaron as posibilidades americanas, e xurdiron as europeas, ídem de lenzo: ¡remesas a tutiplén!
¿Que pasou con aquel diñeiro, como se inverteu, púxose a medrar? Co primeiro, co da Torre do Ouro, entre outras dilapidacións imperialistas, deixamos de cultivar liño e pasamos a importar sabas de Holanda… ¿Ídesme seguindo?
Como calaban, embaleime: Coas remesas dos galegos, ídem de lenzo: Aquí non había preparación, nin asociacionismo, nin ganas de molestarse en engadir valor ás cousas, aos artigos exportables, así que, os nosos imperialistas, os nosos caciques, os nosos…, ¿chamámoslles economistas, ou seria esaxerar?, deron en presumir de turismo, ¡para disimular que España estaba desangrándose en crianzas, e multiplicándose en gravatas!, co cal aqueles aforriños ensanguentados, corazóns rotos, achaques acumulados de tanto afanarse, ¡que non de afanar!, fóronse ao carallo…, que é unha expresión fea, pero moi descritiva!
Agora, neste impasse actual, que? ¿Talar os eucaliptos e volver ás hortas? ¿Matarse a estudar para que podamos emigrar, outra vez, pero esta con algo máis de acerto, trasladando os nosos saberes, e cos saberes os esforzos, para que se beneficien de nosoutros os países más precavidos, máis precavidos e menos faroleiros? ¡Iso tedes que decidilo vosoutros, que este vello abondo ten con penar polos remorsos que me causaron, que me causan, aquel votar e calar, cando a miña obriga era botar, contribuír a botar, a patadas que fose, primeiro a Ditadura, e despois eses charlatáns de feira que nos venden mazás podres, pouco menos podres que aquelas da Eva?
Nisto, un vello que se achegara ao grupo, ¡outro!, interrompeume neste punto para dicirme, que ben o oíron os rapaces:
-¡Vostede é un anarquista, un revolucionario estúpido, que está sublevando aos rapaces! ¡Aos nosos anos hai que medir as verbas…, para non dar mal exemplo!
En vez de rebaterlle ao patrón pareceume máis prudente dicirlles aos rapaces:
-Agora que vos fale este señor, e despois, sen a miña presenza, en plena liberdade, decidide, vosoutros, en por vós, que segundo sementedes así recolleredes! ¡Dixen!
Dixen, si, e funme; saín do corro botando fumes, pero por dentro, escandalizado de que os da miña xeración tardemos tanto en espertar. ¿E os mozos? ¡Eses, alá eles! Hai ben anos que, nunha charla que me encomendara Eduardo Carreira, entón director do Grupo Escolar de Castroverde, prediquei que non había futuro se non engadíamos valor ás cousas, se non exportábamos… ¿Estamos engadindo valor, exportamos? Moito me temo que pouco, aínda pouco, menos do que debéramos. Daquela, que Deus se apiade de nós!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

¡De cando o patrimonio tiña amantes,
que agora todo nos dá igual!
Marabedís
Contoumo un Avogado, pero fíxoo desde que se retirou:
-Señor Avogado, aquí lle traio un xamón, sen prexuízo de que me cobre o seu, porque quero unha ditame que me libre do Xulgado, que ben me dixo un compadre que a maldición dos xitanos nunca falla, e un deses díxolle, Preitos teñas, e que os ganes!
O Avogado, despois de pasa-lo xamón á cociña e de devolverlle o saco a aquel cliente, tan xeneroso que encima lle deu as grazas por devolverlle o saco, falou:
-Polas trazas, o seu litixio é dos de maior contía, así que concrete o máis posible, que me esperan no Xulgado!
-Mire, señor, se a cousa é grave: Resulta que teño un veciño, porta con porta, que aínda é algo parente, e da partilla dos vellos a meu avó tocoulle a leira seguinte da súa, así que non me queda outro remedio que pasar co carro polo medio da deste veciño e parente. Aquí lle traio as partillas onde tal se di, un documento que vai á Misa, segundo creo, e iso que está encabezado con un sello de dez marabedís, que seica era a moeda dos mouros, anterior á peseta; quere dicirse, que vén do pecado!
-Dácame esa escritura, esas partillas… ¡Non hai dúbidas: A ti favorécete…, pero, déixame ver, para a túa garantía: Si, aquí está, no artigo 567, que di: “Si, adquirida una finca por venta, permuta o partición…, ¡iso, partición!, quedare enclavada entre otras del vendedor, permutante o copartícipe, éstos están obligados a dar paso sin indemnización, salvo pacto en contrario”. ¡O caso é rotundo!
-¿E non queda máis, diso, no libro?
-Algo queda, pois o artigo seguinte, o 568, remacha o cravo: “Lo mismo se entenderá en el caso de abrirse un nuevo camino que dé acceso a la finca enclavada”.
-¡Carafio! Iso do camiño novo é certo, pois a Deputación de Lugo fixo a cacharrada de abrir unha pista por tras da miña leira, pero o caso é que para levar o carro pola estrada alárgaseme o traxecto cousa de dous quilómetros, que xa sabe que o señor Cacharro fai as pistas polos camiños vellos, por tortos que sexan, que así no paga expropiacións!
-¡Pois, rapaz, -lle respondeu o Avogado-, terás que mercar un tractor para levar o esterco pois a xurisprudencia é rotunda, que tamén cha vou mostrar.
Colleu outro libro, e despois de media hora pasando follas, para adiante e para atrás, soltouse a ler: “… desde el momento en que el paso concedido a una finca enclavada deja de ser necesario por haberla reunido su dueño a otra u otras contiguas al camino público, cesa también la colisión de derechos, razón de ser y justificación que la dio vida jurídica, y el dueño del predio sirviente puede pedir su extinción”, etcétera, etcétera, que disto teño aquí unha infinidade de casos, análogos. Ti non agregaches fincas que dean ao camiño, pero é igual, pois o que se agregou, o que se achegou, foi o camiño, ¡o propio camiño!
-¡Cómaos Xuncras, ao veciño e tamén ao Cacharro, que ben me foderon! ¿Así que non terei máis remedio que levar o esterco nun tractor? Neste caso, vostede confórmese co xamón, que xa non é pouco, e teña piedade deste perdedor!
-O xamón non chega para unha consulta que evita un preito, así que son…, cen pesos! O que lle dou de balde é un consello: Para outra vez consúlteme o seu caso, e non o do seu contrincante, que xa estivo aquí, onte precisamente, e tamén se consultou do revés!
-Mire, señor, facémolo así para coñecer as armas do contrario, do contrincante!
-¡Pois sigan, sigan, que para algo son galegos!
-¡E vostede, tamén…, polo acento, que o descubre!
-¡Home, claro, que de non selo, non sería Avogado!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

O vello que arengaba ás cabras

A culpa, a culpa remota, tivérona os frades… ¡Que si, que volo digo eu, pois, se non fose pola escolarización, pola cultura recibida daqueles dominicos, nin o de Maxide nin o de Veiga chegarían a capitán, e o do Verducedo a tenente, por moita guerra que houbese en Melilla, daquela do 1893, que si que a houbo, e gorda que foi…, a matanza recíproca!
Os tres, ¡de Montecubeiro!, estaban, coincidiron, ¿servindo ao Rei? en Melilla cando ao Xeneral Margallo se lle ocorreu a margallada de amplia-las murallas da cidade ata a mesmísima tumba do venerable, do venerado, Sidi Guariach. ¡Estaba tan ben informado que, ademais de descoñecer a santidade dun santón, ignoraba que os nativos do Rif xa tiñan, daquela, rifles Remington, fronte aos Mauser dos españois! Baixaron os rifeños, a cen, pero fuxiron a mil por hora, ignorando, tamén, que Margallo tiña, entre outros, tres soldadiños…, de Montecubeiro! ¿Que digo: tres quintos? ¡Non, tres enteiros, que saíron da batalla ascendidos, dous a Capitán e o terceiro a Tenente!
Un dos fillos do Capitán da Laxe de Veiga, Pedro de nome, se cadra imbuído polas proezas que relataba seu pai, deu na manía, ¡ou no mérito!, de arengar ás súas cabras. Eu oíra falar diso, e tamén de que era máis xordo cás Penas da Ferradura, así que, por culpa da súa xordeira e da miña malicia pasou…, o que pasar non debera!

Un día outonío, que me mandaron leva-las vacas ao prado do Pozo, así chamado porque tiñamos nel a poza de enria-lo liño, coa consigna de apaña-las castañas que houbese nos nosos castiros da Bouza de Veiga, para subilas ao lombo, nun saco, desde que as vacas estivesen satisfeitas. As vacas satisfixéronse enseguida pero eu non, que me soprou o diabro a mala idea de escoitar aquelas “arengas” do Pedro de Capitán da Laxe, pero, como? Niso tamén me aconsellou o diabro: “Vaste pola parte de arriba, e baixas engorde ata esa pedra onde está sentado o Pedro. De posto na súa traseira, el que mira para abaixo, para as cabras, xordo como é, nin se decatará de que ten mouros na súa traseira, ¡el tamén, coma seu pai!
A tal intre, excitáballes os ánimos:
-Que non se diga que ides volver para Veiga con só catro carpazas tendo aí abaixo, mesmo diante vosa, ese souto de castañas dos Gómez. Se eu fose cabra, onde non atopase castañas no chan, treparía ás polas, e abanicaría nelas, para que se solten os ourizos! ¡De frente, ar!
Pero as cabras, ¡e iso que eran cabras!, seguían conformándose con remoer nas carpazas, así que Pedro enervouse, púxose en pé, e berroulles:
-¡Mira que é covardía a vosa, non avanzar ata o souto! Pero xa teño a receita: O próximo día veño con esa bandeira que trouxo meu pai, de aló, de Marrocos, a que lles quitou aos mouros, e con ela na man heime poñer diante vosa…, a ver se tedes cornos para turrar nela!
Non aguantei sen rirme, e iso que o caso era máis ben para lamentarse; ¡menos mal que non me oíu o señor Pedro! Recuei costa arriba, ata o mesmísimo carreiro, hoxe estrada DP 16-11, e dando unha revolta grande, para que non me descubrise, acabei baixando ao río, ao Azúmara, onde deixara o saco das nosas castañas.
Tempo adiante, eu en África, ¡eu si!, alguén me escribiu dicíndome que atoparan morto, precisamente no monte, ao señor Pedro do Capitán da Laxe de Veiga . ¿Seguiría gardando, e de paso arengando, nas súas cabras? ¡O máis probable é que si! A min castigoume Deus, que tamén me vin metido nunha guerra das de África, na de 1957/58, e tamén me arengaron, a min tamén!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

O que pasou a Marola…
Diante da Marola
A Marola é este illote do seo Breoganí. Golfo Ártabro, tamén chamado, de Breogán. ¿Ten algo que ver con Castroverde? ¡Si, moito! Explicareime:
Antes de que eu coñecese a Coruña, e por ende, a Marola, xa oíra falar dela cen veces, ou máis! ¿Onde, a quen? Practicamente a tódolos emigrantes da miña bisbarra, a tódolos retornados. Todos referían a súa aventura respectiva coa mesma frase: “O que pasa a Marola, pasa a mar toda”. Tan popular se fixo o dito, que despois aplicábase a todo aquel que entraba en convalecencia, ou saía dun perigo importante.
Os da nosa emigración do primeiro terzo do XX tiveron tres atrancos: Non se podía emigrar de entrados en quintas, 18 / 20 anos, que era precisamente cando se estaba en idade diso, de emigrar, amén do medo que se lle tiña á “mili” en África. Había que pasar un recoñecemento médico, sen o cal, nin que puideses pagalo, che daban o seguro da viaxe, que o esixía a Navieira, que era xeralmente a Mala Real inglesa. Pero como, feita a Lei feita a trampa, que se inventaron os ingleses, para lucro deles e contento da nosa xente? ¡Pois que os transatlánticos da Mala, que neste caso era a “boa”, botaban áncoras nas inmediacións desa rocha, desa illa, onde agardaban pacientemente polos nosos rapaces, que pagaban ás lanchas de Coruña para que os levasen, de auténticos polisóns, ata a Marola. ¡Subían a bordo, e…, adeus ríos, adeus fontes! Daquela non podían volver antes de non sei cantos anos, por mal que lles fose aló, xa que, de retornados, para África, recargados de quintas!
¡Ai, Deus, que pecado tan grave foi iso de malgastar aquelas economías, tan suadas e tan sufridas, que acabaron en dilapidacións dos nosos políticos, dos nosos administradores! ¡A que se vai armar no Ceo, con todo ser Ceo, cando suban, se é que soben, se é que lles deixan entrar, eses mangantes, que de seguro os agardan aqueles emigrantiños, defraudados, na Marola celeste!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Así rin os ríos en Castroverde
O Azúmara ao seu paso pola acea de Bascuas
De personificados, chorarían; neste caso pola vella, decrépita, inútil, acea de Bascuas, pero o Azúmara ten outra natureza: ¡Só se emociona co positivo; o del é fecundar, crear beleza, gozala e facérnola gozar!
Primeiro, decruamos; veu o trigo, trigo do monte, trigo grandal, gloria pura, e daquela tamén rían, aínda que estridentes, os muíños. As muiñeiras non, que esas sempre foron doces. Pero un bo día / ou un mal día, pois iso dos monocultivos non está claro, nin é doado de clarificar, cansados das teixas, cansados da nosa manteiga, importamos pintas, para con iso vender leite e mercar trigo. Para entón xa había boas estradas con Castela, e aínda que desapareceran aqueles camións do E.T. (para as malas linguas “Empresa Tella”), viñeron os Barreiros, e…, trigo importado, que xa somos importantes!
Cando en Castela se cansaron de segar, que primeiro utilizaron galegos, e despois máquinas, ¡ala, todos con becas, que España precisa Avogados, que lle temos que pasar diante, niso, a todo o resto do Mercado Común! Os Avogados, léase políticos, tamén comen; ¡boas talladas e pouco pan, que o teñen anoxado! Pero existía un mercado cerealeiro barato, relativamente, en Ucraína, así que: ¡A importar trigo, que seguimos sendo importantes! O problema pode vir agora, pois, coa Ucraína en problemas, a onde imos, de onde o traemos, con que o pagamos se xa ninguén quere fiarnos?
O Azúmara non se preocupa diso, antes ben está ledo, coa esperanza de que volvan a traballar os nosos muíños, ¡os seus muíños! Eles pensan, se é que pensan, que igual si: ¡De eucaliptos non se van manter, así que nos lles queda outra que cear o carro das fantasías, e volver ao campo; chégalles con importar a bencina das súas máquinas…, pois para tornar ás aixadas, xa morreron tódolos ferreiros da rodeada!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Non é a fonte de Siloé, pero pouco lle falta.

¡Ai Fonte do Peregrino, se falases, daquela informaríasnos de cantas caras guapas lavaches, e de canta sede apagaches! Non é difícil adiviñar que foron moitas, entre elas esta roiba belísima, tanto de cara como de corazón, e incluso de apelido: María Dolores Amor, que foi Directora da Obra Social cando a Caixa era nosa, séxase, de Galicia.
Sen fontes no camiño non habería Camiño. ¡Que si, Rubén Darío, que estou contigo en que se fan andando, pero andando de fonte a fonte…, para recargar, sexan cabazas ou pelellos, pelellos ou vidros!
Cando pasou por aquí o Santo de Asís, eu non estaba, ¡aínda non, que me faltaban non sei cantas xeracións!, pero si estaban neste lugar, que aínda non se chamaba Vilabade, ¡porque non viñeran os abades!, os entregos da miña tátara Concordia, Concordia Carballedo, así que foron pasando a tradición de xeración en xeración, cousa que tamén fago eu deixando constancia diso neste relatorio. Cando si estiven foi nesta última ocasión, e daquela tirei de máquina, segundo estou demostrando.
San Francisco foi un excelso valedor dos pobres, e María Dolores tamén; doutro xeito, pero, tamén! Vellos e xubilados gozaron coas súas atencións, múltiples, amén do seu sorriso, que sempre o tiña, ¡e o ten, pois, grazas a Deus, vive, e faino pletórica de saúde! Con iso e con todo, aínda me falta vela nos periódicos, ou na tele… ¡Explícase: facer o ben, sementar bondades, non produce ruxido, non produce ondas!
¿Como podería ser, e chamarse, Verde, o noso Val Verde, o noso Castro, se Deus non nos dotase dun milleiro destas fontes frías, milagreiras? ¿Verdade que non, verdade que non sería exacto, nin exacto nin correcto?
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

¿Como chegaron os romanos a Castroverde?

Diana, a cazadora.
¿Como foi que deron chegado ao Castro do noso Val Verde? ¡Da única forma posible: Cazando, facendo diana, que esa era a intendencia de entón! Así llo agradeceron á súa Diana, pois, nada máis situarse en Lugo, onde temos hoxe unha casa brasonada das da Rúa Doutor Castro, nos seus alicerces descubriuse, no ano 1842 un magnífico mosaico, do tempo de Augusto, ou de Traiano, de arredor do ano 117, que pertenceu a un templo adicado a Diana. É o coñecido Mosaico de Batitales, hoxe no Museo Provincial.
¿De paso, matando celtiñas? ¡E logo, meus pobres, pois eran poucos, e para iso illados, castro a castro, rodeados, cercados por aquelas Centurias, así que non podían saír a cazar, que non os deixaban os invasores…, aínda que eles si, con toda clase de armas, desde frechas a venabres!
¿Volverán aqueles romanos? ¡Coido que aqueles non, que aínda seguirán no purgatorio, purgando as que nos fixeron pasar, aquel holocausto do Medullius, entre outros, pero os que si están vindo, volvendo, son os cazadores de arco, que seica se está poñendo de moda! ¡A Historia repítese, pero os de agora son benfeitores, que nos van librar deses perigos das nosas estradas, deses animais atraídos polos faros dos autos, particularmente nesa circulación somnolenta da Semana Santa!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

¿Que vexo desde a miña ventá?

Muchacha en la ventana. Salvador Dalí
Todos vemos distinto, xa que distintas son as ventás, para cada sexo, para cada paisaxe, para cada intre das nosas vidas. Pero eu, a tal momento, nesta ventá do meu ordenador, o que non se me vai da vista son eses millóns de hectáreas plantadas a eucaliptos cando nunca tanto coma hoxe precisamos das hortas: leitugas do Lukus, patacas de Egipto, noces de Francia, mazás de California…
¿Que foi daqueles trigais do noso Condado, que pasou coa despensa daquela Galicia grazas a cal Franco mantivo aqueles mouros que reconquistaron Covadonga? ¿Qué se hizo el Rey Don Juán? Los infantes de Aragón, ¿qué se hicieron?
Las dádivas desmedidas,
los edificios reales
llenos de oro,
las vajillas tan febridas,
los enriques y reales
del tesoro;
los jaeces, los caballos
de sus gentes y atavíos
tan sobrados,
¿dónde iremos a buscallos?
¿qué fueron sino rocíos
de los prados?
Manrique, non te esforces, que todo iso, e máis aínda; iso e mais o que veu despois, as grandezas e mailos afumamentos, os despilfarros…, todo pasou, e só nos queda a débeda externa, o paro, a desasistencia social, a corrupción xeneralizada..., pero non me fagas moito caso, pois, como estamos en Semana Santa, deume por reflexionar, por reflexionar e por chorar!
¿Que terá que facer España para saír destes pecados, destes pecados e destas miserias? Busqueino nos meus libros de Economía, pero están escritos por señoritos da capital, con total ignorancia das posibilidades rurais. ¡Deus, cantos Pilatos, e cos Pilatos os Xudas, amén destes cheiros dos eucaliptos australianos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
As cartas boomerang
 
¡Que si, que ten habido cartas boomerang, e precisamente na miña familia! Hai, houbo, sempre e de sempre, feitos, casos, situacións anecdóticas singulares, case diría que incribles, que non pasan á Historia grande, a de maiúsculas, única e exclusivamente por darse en círculos, en bisbarras, de ámbito minúsculo. Esta é unha desas, e vouna incorporar á pequena historial, á local, á de minúsculas, porque coido que vale a pena, xa que de pena vai a cousa, e logo que tras de min igual quedan poucos, ou ningún, que chegasen a coñecer, de primeira man, este caso.
Aí está a Memoria Histórica para lembrarnos de que en Montecubeiro, fieis, na súa inmensa maioría, á República entón vixente, só que do outro lado da fronte, varios mozos negáronse ao recrutamento forzoso franquista, optando pola xesteira, pola carballeira, polos muíños, polas pedreiras…Un daqueles ¿rebeldes? foi meu primo segundo, Daniel Gómez Carballedo, que levaba os apelidos de súa nai porque seu pai tamén…, tamén desertara!
Mandáranlle incorporarse un día 7, que coincidía feira en Mosteiro, e para facer ben o papel foi andando ata a estrada LU-760, pero…, non subiu á Liña, retornando por outro camiño. Súa nai, horas máis tarde, indo para a feira coas outras veciñas do lugar, non se cansaba de sinalarlles o rastro das pisadas do seu fillo: -¡Meu Danieliño, que nervioso vai, que mirade que zancadas tan longas deixou nesta lama do camiño!
Días despois, que contactou con un bo amigo e veciño que estaba ¿operando? en Tineo, idearon o sistema de mandarlle a Asturias, dentro doutro sobre, cartas do Daniel, para e co aderezo de súa nai, dúas ou tres, nas que o desertor non se cansaba de explicarlle á nai como era aquilo da guerra. Esas cartas boomerang recibíronse en Montecubeiro, días despois, e servíronlle á nai, todo en regra, cos sobres selados en Asturias, para xustificar que o seu fillo era…, azul!
Suponse que algún azul, dos de verdade, ¿ou de circunstancias?, fiel ao cuartel de San Cibrao, puxo en dúbida aquela correspondencia, e como na Zona seguía constando como desertor…, a Autoridade ¿Competente? oficiou a Tineo, ¡rachándose así o pano daquel teatro! Despois dun tempo montaraz, varios meses, en vista de que todos lle facían falta ao Alzamento, e non sobraba xente para perseguir desertores, prometeron unha semi-amnistía aos que se presentasen en Lugo, que foron destinados sistematicamente a Regulares, e sancionados con recargo; licenciáronos máis tarde, algo despois dos da súa quinta.
Se fose a escribirse polo miúdo a Historia de cada bisbarra, a súa intrahistoria, non habería celulosa suficiente para elaborar o papel necesario para referila, extinguíndose así..., os eucaliptos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Qué solos se quedan los muertos!

Baixeime do coche para retrátalo; ao morto, non, o sartego! Que isto pase no meu Condado, no condado de Flammoso, dóeme. Daquela acordeime do Cura do lugar, pero tamén de Gustavo Adolfo Bécquer:
¿Vuelve el polvo al polvo?
¿Vuela el alma al cielo?
¿Todo es vil materia,
podredumbre y cieno?
¡No sé; pero hay algo
que explicar no puedo,
que al par nos infunde
repugnancia y duelo,
al dejar tan tristes,
tan solos, los muertos!
Bécquer
A tal momento daba o sol na cabeceira do sartego…; ¡sería a súa ánima, alumándome para que a foto saíse nítida, expresiva? Mais non, porque a alma deste rapaz / ou rapaza, seguramente teña emigrado, acaso daquela que o Crucificado resucitou, e fixo resucitar aos que o precederon, ¡que este sartego é moi antigo!, pois, en caso contrario, non creo que o Cura da parroquia fose tan…, inmisericorde como para apartar da Igrexa, das dúas, da de maiúsculas, pero tamén da de minúsculas, este relicario. Claro que igual é santo, santo e sabio, que por iso se dixo: -¡Este é un sepulcro baleiro, e compre deixar sitio para outros, para os veciños que aínda estean purgando! ¡Ben; vale! En todo caso, ¿quen son eu, un lego, para opinar das cousas sacras?
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
DAMOS / RECIBIMOS?
¿Damos / recibimos? ¿Queremos / quérennos? ¿Ensinamos / ensínannos? ¿Cobramos / pagamos? ¿Exportamos / importamos? ¿Que tal andamos, que tal nos comportamos nestes contrapesos? ¿Que ninguén nos falou disto; ninguén, nin a nosa conciencia? ¡Ai, logo!
Pouco é, pouco vale, aquel ou aquilo que non dá máis do que recibe; se tal fixesen os cavernícolas, todos eles, dade por seguro que aínda viviríamos nas covas, e covas houbese, que non chegarían, non caberiamos nelas!
¿Se digo que os nosos avós, poño por caso aqueles labreguiños do meu Castroverde, nados e criados no século XIX sabían máis de Economía que moitos dos Licenciados deste século, do XXI, que, tomariádesme por mentireiro? Daquela terei que demostralo:
Para comezar, no XIX era abafante a carga foral nesta bisbarra; o instrumental, rudimentario; as enfermidades, case todas, incurables, co cal os anos de produtividade efectiva eran poucos, poucos e curtos, que non tódolos días valían para traballar á intemperie naquelas circunstancias, etcétera, etcétera. Con esa carga ao lombo, subiron ao Miradoiro, e desde alí viron Lugo, viron a prosperidade do último terzo do XX!
Aqueles avós tampouco estudiaran Física, pero dominaban coma ninguén a teoría dos vasos comunicantes: ¡As nivelacións, pois ninguén gastaba máis do que gañaba, do que percibía, e non estes político-economistas do XXI, emperrados en retrotraernos á miseria xeral, aínda que non á particular!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
¡Hai que importar kanguros!

Meu querido, venerable, Rosendo Salvado Rotea, que tantas calamidades pasaches antes de chegar a ser misioneiro en Australia (exclaustración en Santiago; a túa, imposible, ordenación en Tui, que che foi denegada; as molestias de ter que irte para Italia, para seguir o teu imperativo vocacional, onde, ¡por fin!, lograches cantar misa no mosteiro de Trinità della Cava; despois o teu enrolamento na Propaganda Fide, para evanxelizar Australia…), xa que tanto sabes de penalidades, intercede por nós para que podamos volver ás hortas e ás agras de pan levar, pois…, ninguén mellor cá ti para librarnos desta epidemia dos eucaliptos! ¡Do que non, inspira á Xunta de Galicia para que importen kanguros australianos, xa que mal se entenden os teus eucaliptais sen o seu complemento!
Aquilo de traernos os eucaliptos tivo que ser unha tentación diabólica…, como non o fixeses para que, cos seus bafos, quitásemos as catarreiras galaicas, que é para o que mellor serven! Mais ao de hoxe, aquí, volvemos a ter dúas necesidades: Misioneiros e…, hortas! ¡Ai daquelas hortas de Castroverde, ai daqueles trigais de Chamoso, que veño de recorrer o meu país…; perdón, que dixen mal, pois ese país, esa bisbarra tan nutricia, xa non é a miña, senón unha Australia, outra! Padre Rosendo, apiádate de nós, e intercede para eliminar as consecuencias daquel pecado, teu, pois, ¡xa o ves desde Aí Arriba, desde o Ceo, se é que os eucaliptos che deixan ver este chan!, imos camiño da desertización, do abandono rural, e para os catarros xa hai pílulas e xaropes na farmacia!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Vou dicir de onde veño

“Vou dicir ao que veño…”, era a frase sacramental, introdutoria, preparatoria, naqueles tempos nos que había máis traballadores que ferramentas, máis enfermidades que menciñas…, para pedirlles algo aos veciños, fose a título de préstamo ou de dación. Pero primeiro estaba o saúdo, sempre cordial, aquel interesarse pola saúde e polas novidades da casa visitada.
-Nosoutros ben, de momento…; grazas a Deus, imos tirando, pero…, vou dicir ao que veño, que xa os vexo ocupados, e tamén traio présa, así que, direino! Facíanos falta…
As faltas era infinitas, pero os bos desexos na veciñanza tamén o eran, salvo algún que outro preito, fosen de augas ou de partillas, que aquí non veñen ao caso.
¡Eu, servidor, aquí e agora, non vou dicir a que veño, senón, de onde veño! Coa foto de meus pais queda claro: ¡Meu vello, ti ves de Montecubeiro, pero non do teu, non daquel da túa crianza, senón deste, do XXI! ¿Ou sería máis exacto dicir que ves do XVI, con unha retrocesión de V séculos, daqueles tempos nos que o voso veciño, Pedro Muñiz de Carvajal, farto das decrúas montecubeirenses, optou por face-las Américas, así fose de simple criado do licenciado Briviesca de Muñatones? ¡Qui-li-qua, amigo, exactamente iso!
Agora, de descuberto, quitareime o pucho… ¿Non nos chaman así aos de Montecubeiro, “Puchos”, en lembranza daqueles entregos loitadores, loitadores pola súa dignidade, que lle facían catro nós ao pano das mans para taparse a cabeza, evitando que o sangue das feridas lles anubrase a vista? Ao meu pucho dinlle para adiante en evitación de que se me viñesen as bágoas ao contemplar a desfeita, por vía natural, de canto fixeron, de canto se esforzaron, aqueles entregos transformando cubeiros en leiras: ¡Ao de hoxe só temos monte, outra vez monte, adornado, iso si, pola Nai Natureza, pois, onde non plantaron eucaliptos, agromaron as silvas, os toxos, as ortigas, os bidueiros, e pouco máis! Tirei de máquina buscando un curro presentable, pero pouco tiven onde escoller, pois o resto…, máis ou menos tal cal como o deixou aquel Muñiz do XVI!
Como as obrigas familiares me obrigan a residir nesta Coruña, nesta Coruña dos parados,…, ¡salvo que haxa fútbol, pois daquela ninguén o está, sexa no estadio ou diante do televexo!, dinlle espora ao cabalo, quero dicir, acelerei nos cabalos do meu auto, pois dos outros, daqueles de espora só queda na rodeada ese do Moisés de Mariano, e fuxín desta derrota máis á presa, máis aínda, do que aqueles derrotados de Covadonga. Pero libreime de Matamala para baixar a Matapeor, xa que, de Montesalgueiro para abaixo, nin salgueiros quedan, desprazados polas cheirumes eucaliptais! Co auto no garaxe, asomei pola ventá: Á tardiña, tódolos bancos da praza estaban ocupados, ocupados por xente ociosa, vulgo parados, parados esfameados…; ¡e dicir que, tan só a cen quilómetros, todo, ou case todo, a monte, por falta de brazos e de iniciativas: o meu Monte, o meu Montecubeiro, que foi capaz de manter un milleiro de familias daquela que a xente en vez de buscar traballo o que buscaba, así fosen prestadas, eran ferramentas…, para poñelo a producir!
¿Isto que acabo de escribir, é certo, ou será que o soñei, pois, de esperto, non me entra nos miolos que haxa fame tendo recursos ociosos, retacos, que non anacos, daquel paraíso terreal? ¡Que Deus nos abra os ollos, amén, pois non só temos fame no estómago, senón, e tamén, preguiza nos brazos!
Xosé María Gómez Vilabella
 -.-

Desertores do arado
Mulleres arando. E logo, os homes?
¡Na guerra, ou na emigración!
Como, cando, onde, por que?
“O máis revolucionario hoxe en día é plantar e cultivar un horto”, segundo Gustavo Duch Guillot, veterinario, investigador en materia de seguridade alimentaria. ¡Investigador en Historia, tamén, pois esta idea xa a predicou Gandhi, aínda que simplificada, pois o Mahatma só dixo: “Plantar un horto é o máis revolucionario que se pode facer”. ¡Daquela, pero, hoxe? O Duch, abundando no tema, como agora se di, amplía a explica que, (debe irse) “a unha volta á agricultura local, ¡local, non global!, con produtos e variedades que garanten a diversidade na alimentación, e que permita, á vez, devolver o protagonismo aos consumidores e aos campesiños para poder recuperar o control sobre a seguridade alimentaria, concentrada cadora máis en poucas mans”, e para iso, engado eu, especulativas”. Pero aínda me pide o corpo soltar outra achega: A involución meirande no campo galego é plantar eucaliptos! ¿Quen o di? Lévao dito desde fai decenios, esoutro desertor do arado, ese galego que atende por Gómez Vilabella, Xosé María, servidor!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

A arte de falar sen dicir nada

¡Existe, si, de verdade, que volo digo eu, e cadora máis, só que niso hai un erro, pois, máis que arte, compre chamarlle…, artimaña! ¿É que non saben, ou non queren dicir o que saben? Na miña experiencia, as máis das veces falan, falamos, por falar; quere dicirse que farfallan, farfallamos.
Farfalláns sempre os houbo; na aldea, menos, pero algún, tamén. A tal momento estoume lembrando do señor Xusto de Gandoy que, cando non podía, ou non quería, dicir verdades, era cando máis verídicos lle saían os pensamentos; ¡verídicos, convincentes para os seus oíntes! Para mostra: Tiña unha vaca, a Toura, que xa lle chamaba así porque daba menos leite que un touro. Con esta experiencia, nada máis venderlle a súa primeira cría, mantida, criada máis ben con caldeadas, antes de que secase de todo tívoa unha semana sen muxir, que así se lle puxo unha ubre de campionato. Xa na feira de Castroverde, un comprador tentou descubrir a verdade daquela oferta:
-Xusto, ti, que es de Montecubeiro, e por tanto verdadeiro, dime a verdade: ¿Esta vaca dá tanto leite como aparenta?
Xusto, facendo honor ao seu nome:
-¡Mira, ho, e míraa ben, que non sabes o que levas!
-Pero, dá, ou non dá?
-¡Mira, ho, se cho digo non o vas crer!
Así, dicíndollo, non llo dixo, e a vaca por boa foi comprada. ¿Comprada, ou vendida? Xusto non mentiu, nunca o facía, pois certo é que, se lle concreta a verdadeira capacidade láctea, o outro non mercaría, e a vaca seguiría coméndolle ao Gandoy por riba do seu produto.
Do mesmo Xusto: Tiña unha neta guapísima e boísima, pero sempre andaba co pescozo comido das pulgas. Cando lle preguntaban ao avó a causa daquel asañamento das Siphonapteras, respondía invariablemente:  -Métense con ela pola súa docilidade, pero, como Deus a críe, ha dar que sentir! ¿Que era o que dicía, e non dicía? Quitáballes a culpa ás pulgas, á vez que lle asignaba á rapaza un carácter prometedor, forte, loitador. ¿Un contrasentido? ¡Non; contrario, non, de dobre intención si, pois á vez que disimulaba a súa miseria enxalzaba a sensibilidade e maila valía da moza!
Outro caso notable, entre os moitos que lembro, é o de Amaro, que andaba polas feiras con unha tenda de tecidos barateiros, anticipándose aos chinos en medio século, nas que vociferaba: -¡Amaro no vende; Amaro regala! ¿Que se regalaba? ¡Á súa maneira, si, pois en cada venda regalaba un alfineteiro, dicíndolle á paisana: -¡Aquí ten o meu regalo…, para que despois digan que Amaro non regala! Á miña avoa, que lle preguntou o por que dos alfinetes, respondeulle: -En previsión, e non os perda, para cando teña que remendar esta saia! El ben sabía que eran tecidos baratos, propensos ás roturas inminentes.
Isto nas aldeas, pero, na capital? Nas urbes sempre tiveron, sempre tivemos, a palleta máis solta, máis aínda, e xa non digamos hoxe en día, que tanto sabemos mal sabido, mal oído e mal entendido, mal dixerido, pasando dunha sinatura á seguinte en menos dunha hora; entre a curtidade do curso e o tempo dedicado ao móbil, á tele, ao botellón, vacacións e latares, á fin de curso chégase antes que ao San Xoán, obrigándonos o profesor a saltar de folla en folla coa rapidez, coa soltura, dun saltón. A comida mal mastigada non trae máis que gases, saian pola boca ou polo ano; gases, verbas gasificadas, inconexas, soltas, presas tan só neses falares con aceleramento cerebral impropio da dixestión, da asimilación, do cultivo humano. Un cerebro, o noso, que nolo fixo Deus, a Verba Divina, á súa imaxe e semellanza: daquela, como El non ten présa, que é Eterno…, por que nós si, que somos menos artistas, e non digamos científicos?
Non de fronte, senón en paralelo, están as farfalladas abreviadas, as curtas, das que non chegaría un libro para recoller, para amosar tan só as que coñecemos a maioría dos analfabetos. Algunhas:
De Madrid, al Cielo! Slogan creado e fomentado, divulgado, por aqueles xerifaltes que ascenderon á fortaleza madrileña, cortesá, desde os seus castelos periféricos. ¿Que pretendían? Que os vasalos se sentisen atraídos pola Villa y Corte, pero sen perder a súa condición vasalar, barateira, tal que a de desprazarse para aleitarlles os fillos, con abandono dos propios, que lles quedaban a medio criar, encomendados a avoa, e como xa secara, por delegación, á vaca Marela!
Barcelona és bona si la bossa sona.- Invitación aos inmigrantes, para que acudisen a encher a bolsa…, a cambio de traballar barato, de renderlles …, para que soase a deles! ¡Explícase por si mesma!
Coruña, ciudad en la que nadie es forastero. ¡Tamén é certa, pois, nun conglomerado de forasteiros, ninguén se pode chamar forasteiro! Vaian, por exemplo, á rúa Barcelona, e alí pregunten se son cataláns ou lugueses; ¡pregunten, pregunten! Cando os romanos levantaron o seu faro, ese que chaman de Hércules, foi precisamente para que acudisen os seus barcos, para repoboar a que entón era unha illa desértica, e aínda así quedou sitio, pois tras deles viñeron os suevos, e poboaron o ensanche, establecéndose, asentándose, no actual Suevos.
Lugo, a ben murada. Non foi Lugh, nin os de Lugh, os que cerraron de sobre si ese bosque, que foron os mangantes, para que nos lles roubasen o roubado! Daquela, foi ben murada? ¡Ao contrario, indebidamente murada, e para máis inri, pola xente do país, con pedra do país, concretamente de Labio (Lapido), a golpe de látego!
Parando cos localismos, vaiamos aos personalismos:
La calle es mía! ¡Vaia forma de advertirlles aos pisados que non laiasen, e menos na rúa, posto que non era deles senón do Centurión!
Spain ist different! Unha dobre verdade: Pois este país era dos poucos que seguían crendo, aceptando, a doutrina  Tout pour le peuple, rien par le peuple! Por outra parte, outro dobre efecto: Que así se lles facía crer aos turistas potenciais que aquí atoparían…, o nunca visto, nunca visto ou desaparecido, e era verdade, en tantas cousas, en tantas antigallas demodé, que xa non se vían noutros países! Por parte, presumindo de turismo, escondíanse as miserias patrias, aquel torrente de divisas, salpicado de bágoas, que nos viña da nosa emigración, dos nosos ¿turistas? forzosos! Con estes disfraces carnavalescos, os economistas, que non son precisamente  os economizadores, aforraban os seus cálculos: ¿canto hai que importar, canto hai que gastar no país, para atender aos turistas, co cal, do que traen, descontado o que comen, o que usan, o que manchan, o que fornican, canto nos queda deles é pouco máis que este slogan! Minto: Que tamén nos quedaban os Paradores de Turismo…, para as prima noctis dos nosos especuladores!
Puedo prometer y prometo… ¡Inocente, meu crédulo, que esperabas che deixasen cumprir o prometido, o merecido!
¿Chégavos? Se é así, cambio e corto, pois, do que non, esta noite non poderedes acudir ao botellón, que precisaredes as oito horas para ollar estes parágrafos espiñentos!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
A muller que lles tiña medo aos cruceiros
Rois: O cruceiro, agora mutilado.
Isto oínllo a meu sogro, Casanova de Rois, e non foi precisamente na lareira senón na cociña nova, pero dá igual porque foi dos poucos patrucios que se negaron a desfacer a cociña vella cando lle puxeron a bilbaína, mesmo ao lado da antiga. O conto saíu desta maneira:
-Así que ves a ser parente dos do Nabal, de Vaille?
-A avoa dos que son da miña idade era irmá de meu avó e padriño... Incluso teño unha anécdota desa casa, que me dá vergoña contarlla, pero, como pai que é da miña Estrela, gardarlle un segredo sería en min un pecado..., máxime xa que vostede non os ten co xenro! Foi a cousa que cando lles morreu o rapaz da casa, que viña a ser da miña idade, alí na súa cociña acordaron rezarlle un rosario mentres agardabamos pola chegada do Cura de Suegos para saír co cadáver..., ao lombo, que así era daquela!
-¿E tocouche cargar co parente...?
-¡Non exactamente, que os había máis forzudos, meirandes cá min; o que me tocou, o que me mandaron facer, foi rezar un rosario, no ínterim... Dixeron, tres ou catro mulleres, que eu era moi listo, e que o debía rezar. ¡Atufeime, e collín o rosario, pero...!
-¿Pero que, ho, pois as cousas interruptas non xeran! ¿Que pasou? ¡Xa que rompiches a falar, fala!
-Xa lle dixen que me dá vergoña, polo ridículo que fixen! ¡Eu tiña rezado, na casa, pero tamén en público, un cento de rosarios, mais aquel día, supoño que polos nervios, encrespados pola perda dun parente ao que tiña gran afecto, atordeime de tal xeito que, aló polo medio, esquecín se os misterios que tocaban aquel día eran gozosos ou dolorosos, e…, empapucei! ¡Trágame terra!, escapóuseme, que ata o dixen en alto, pois así mo recordaron tempo despois! Naquel intre houbese preferido entrar na caixa e que saíse dela meu primo! Ata daquela nunca tanta vergoña pasara, en ningún sitio, e menos mal que estaba diante meu pai, e quitándome o rosario das mans, discretamente, seguiu el coas preces!
-Con nervios…, ¡cos nervios ou coa borracheira!, pasan cousas incribles, pero certas; ¡pasan, pasan! E xa que vén a conto, xa que falamos de Vaille, vouche contar o que me pasou, precisamente aí fóra, na aira. Pero primeiro dime: ¡Chegaches a coñecer á Benita de Xuárez!
-Algo me lembro dela, que a vin un día en Mosteiro, na taberna de Primitivo, competindo co Xusto de Gandoy.
-¿Competindo…, en beber, ou en falar? ¡Porque anda que os dous…; niso…, de concurso!
-Estaban bebendo, cunha xerra de viño, daquelas de barro, no mostrador; se falaban, eu non os oín, que non me parei a iso.
-Agora que xa sabes que bebía tanto ou máis có Xusto… O caso foi que pechara a noite; era por Navidades…; polo Nadal ou por Reis, máis ou menos. Eu saíra á pendella, para quitar un feixe de herba para a cea das vacas, e nisto, desde a mesma boca do alpendre, oio unhas voces descomunais, que nin que viñesen dun alma en pena! Daquela andaba moito o lobo, ¡ás portas de xaneiro!, así que dixen para min: ¡Alguén que lle teme ao lobo, ou aos lobos, pois cando andan á loba, en manada, non se acovardan de baixar a entre das casas! Na palleira estaba o carro, así que collín un fungueiro e saín a descuberto! Nisto que vexo saír do carriozo que baixa da fonte, a todo meter, pero caéndose para os lados…, á Benita!
-¿A Benita de Xuárez?
-¡Á mesma! Díxenlle: -Benita, onde deixas os lobos; agocháronse no carriozo, que non os vexo?
Borracha viña, pero coñeceume:
-¡Ai Rieliño, valme…, que cho pido por Deus;  acompáñame ata o monte de Lucas, que vou para a casa, pero…, pero…! ¡Ou non, que ata será mellor que me deas casa cu…, cuberta…, aquí mesmo, nun brazado de herba…, e pécha-la porta, que ese home…, igual segue aí, e nos dá unha malleira…, aos dous!
-¡Calma, Benita, calma, pois aquí mesmo, a tal momento, o único home son eu, e voute socorrer, no que precises, que unha cama dispoñible téñoa, agora que están en Lugo dúas das fillas! ¡A ver, cálmate, e explícate!
-Aí arriba… -E apuntou coa esquerda, pois a dereita tíñaa ocupada en sosterse con una vara desas das vacas!
-¡Aí arriba, que? ¡Aí arriba o que está é a fonte!
-Despois, despois da fonte…; un home…, que abriu os brazos…, para collerme…, para violarme… ¿Entendes?
-¿Arriba? ¡Arriba da fonte o que está é o cruceiro! Veña, apóiate no meu brazo, que imos aló!
Eu, impaciente, coa miña curiosidade desbordada:
-¿Había un home; no camiño…, co cerca que están as casas? –Coa miña impaciencia, case lle aborto a historia.
-¡Home foi, pero xa non o é; polo que di o Cura…! ¡Tratábase do Cristo do noso cruceiro, que o tomou Benita por un asaltante, así, parado, no cruce dos camiños! ¡No que ela tiña razón era no dos brazos abertos, ¡tan abertos que os tiña, pero, cravados, cravados nesa cruz de pedra!
-¿E despois, despois diso? –Volvín a preguntar en vista de o Casanova se cansara de falar.
-¡Ah, si, que non rematei; pasoume coma a ti co rosario; perdoa! Volvín a entrar na casa para coller un farol, e co farol…, ata Vaille! Ela para a cama, que a deixei na súa casa, de portas a dentro, e eu, de volta á miña, que xa os collín durmidos, de tarde que era. Pola mañá díxome túa sogra, con toda picardía, que por que non me quedara a durmir coa Benita, xa que cheguei a Vaille!
-¿E vostede?
-¡Xa que mo dicía en broma, en broma lle respondín: Nin que me pagase, co que cheiraba a viño, a viño podre!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-


Xosé María Valcarce Luna, máis coñecido polo apelativo de "Crego Luna", xa que procedía da casa dos Luna da Cernada (Montecubeiro), que seu pai viñera do Bierzo. Nesta parte do país foi o único cura preso, encarcerado, por defender aos labregos.

Nado na freguesía de Montecubeiro o 15-04-1884, foi ordenado sacerdote en Lugo, en marzo de 1908. Consta na súa biografía que era pitoño, de face ancha e vermella, sabio e sinxelo á vez. Un santo que se quedou ao pé dos altares pola cantidade de inimigos que xerou a súa loita en contra da incultura, que tanto lles conviña daquela aos caciques locais. Iniciou os estudos eclesiásticos en Lugo, e pasou á titoría de Samos, para rematalos en Lugo. Estivo seis anos de coadxutor en Montecubeiro, e de alí pasou ás freguesías de Santa Cristina de Areas e San Fiz de Amarante, por concursos.

Dunha actividade extraordinaria, por onde pasou mellorou igrexas e adros; unha capela no seu lugar da Cernada, casas-escolas, asociacións e sociedades agrarias, etc. No ano 1921 foi levado á cadea por unha parella da Garda Civil á que se opuxo cando tentaban comisar unhas reses a certos veciños que non puideran pagar en tempo e forma os "consumos" municipais. Dábase a cacicada de que o anuncio de repartimento de Antas saíra publicado no Boletín Oficial do día 30-05-1921, coa suposta firma de Domingo L. Carreja, "presidente de la Junta General repartidora", ¡dándose a falacia de que non había en todo Antas ningún veciño con ese nome! Como a cousa tiña os seus perendengues, ao "Grego Luna" sacárono dos grillóns a pretexto de que estaba enfermo, e pasárono, para disimular pero vixiado, ao hospital de Lugo, ata que o Consello de Guerra o declarou inocente. Un dos seus defensores foi o propio Calvo Sotelo (José).

O impulso cultural que lle deu Valcarce á bisbarra de Antas de Ulla foi unha das circunstancias que se ponderaron para decidir que fose esta localidade a primeira de Lugo que contou cun colexio público comarcal.

Nin que dicir ten que ninguén propuxo a súa canonización, salvo os labregos desa comarca, que o tiveron por copatrón, ¡de par do San Sidro!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Homenaxe aos nosos muíños de Castroverde
Inmortalizados xa están, que ben se ocupou diso o noso Presidente, Muñiz Besteiro, visitándoos, retratándoos, ciceroneando neles. Eu só quero, só pretendo, dedicarlles o meu persoal relembro, ao que estamos obrigados tódolos herdeiros, tódolos seus beneficiados; en definitiva, todos! Próximo está o día no que os herdeiros dos muíños esquezan que seus avós participaron neles a título de copropietarios.
Si, muíños de herdeiros, que eran os de réxime cooperativo, a maioría, pois ao ser pouco caudalosos os nosos ríos pouco se prestaban para explota-los seus saltos en réxime industrial. Coido que sería unha boa idea traspasar a titularidade dun muíño ben situado, accesible, de privado a público para mantelo en boa conservación, e que así oficiase de museo, conservándolle, en bo estado, o seu rodicio, as pedras, coa correspondente armazón de madeira, a muxega, as tullas da fariña, o burro de mover / bascular a pedra superior para o seu picado / reposición, etcétera, etcétera.
Estes molturadores fannos evocar aquela mocidade que ía ao muíño coas eguas da casa, xeralmente en fornada dobre, dúas sacas, de liño da tea, unha por cada lado da albarda, ben enlobetadas con lazos e contralazos, nós e contranós, dunha longa reata, xeralmente en crin animal, obras dos cordeiros, que tanto abundaron nesta zona; tanto, que incluso orixinaron apelidos. Todo iso para asegurar a carga, un sostemento difícil polos inevitables traspés da besta nos croios do camiño. O da dobre fornada tiña por intención enche-lo forno, co máximo de pezas, para que o pan se endurecese, dúas ou tres semanas, que así “fundía” (duraba) máis, naqueles tempos tan prolíficos, dun consumo estrito, curto e monótono: pan e patacas, mazás e castañas, con algún que outro torresmo, de cando en vez; os queixos, especialmente os da facenda miúda, máis cotizados, íanse no cesto da feira..., ¡para paga-los trabucos!
Coincidindo, agardando, no muíño, as troulas conseguintes, ¡a muiñeira!, naquelas esperas interminables, gardando a vez, día e noite, porque as aceas non paraban..., ¡mentres quedase un grolo de auga no banzado!
Os patrucios, relatores das historias locais, metade crónica / metade inventiva, inventores / transmisores das adiviñas e das coplas, cuns exercicios de anfiboloxía que apenas pasaron á literatura actual, logrando así un divertimento ameno e retranqueiro, cunha forte carga de erotismo pero sen caer nas chocalladas que se lle atribúen, sen fundamento, ao noso folclore. As chocalladas actuais, particularmente as da “tele”, son cousa dos nosos ¿avances? culturais. Con aquel humor, a moralexa leccionante; iso sempre, particularidade que tamén temos medio esquecida. Recuperamos o galego, a lingua, pero máis na forma que no fondo, lamentablemente.
De cando en vez asomaban os sancristáns, co macho, co mulo, do señor Párroco, ou do Prior, para que lle mercasen, no propio muíño, aquelas fanegas recollidas de casa en casa, en pía devoción e / ou por sometemento, antigamente foral, pois cada quen daba do que tiña, ¡e incluso do que compraba!, para satisfacerlle á parroquia os esconxuros do trono, as rogativas da chuvia, os baixamáns polos defuntos da casa, e de paso, polos deudos da familia, etcétera.
En xeral, unha cultura complexa, da que nunca se escribirá abondo pois ese é o substrato deste país, a saiba fecunda que nos foi configurando a partires do mundo rural. Así, deste xeito, nas chairiñas fronteiras dos muíños, cando non no seu interior, á forza de agardar, noite por día, mañá por tarde, chegábase ás brincadeiras, ás loitas eróticas, aos escarceos de conquista, xogos de namorar...; en definitiva, que tamén para iso se ía ao muíño, lugar axeitado, recollido, máis có adro parroquial, poñamos por caso.
Unha noite no muíño,
unha noite non é nada;
unha semaniña enteira,
¡iso si que é muiñada!
Nunca faltaba quen tocase algo, -que o cantar era colectivo-, cun instrumento sinxelo, ás veces improvisado, que iso de leva-la gaita e / ou o pandeiro ás aceas non era tan frecuente como poda pensarse. O usual, que así o lembramos os rapaces da posguerra, era obter, coa navalla, -que ninguén andaba sen ela polas súas, múltiples, aplicacións prácticas-, un canuto de castiñeiro, unha casca tenra, que era ben doado face-las soar de gloria; así tiñamos, ¡tiñan!, acompañamento rítmico, de fondo.
Nestas concorrencias, cos xogos, os cantos, os urros, a danza..., todo revolto e mesturado, unha ambientación de seu ben suxestiva. Iso de move-los brazos e mailas pernas, propio da muiñeira, nunha especial acrobacia, nun equilibrio gracioso, que tanto chama a atención, non ten outro misterio, na súa evolución coreográfica, que aquela necesidade primixenia de manterse en pé cando se danzaba, cambiando de lugar, nas encostas do muíño, de tódolos muíños de auga, -aceas-, que necesariamente, por pura mecánica, estaban emprazados, case que colgados, nunhas grandes e incómodas quebradas.

A curiosidade, o interese, a petición de datos que adoitan formular os rapaces das escolas cada vez que se achegan a un muíño cos seus profesores para somerxerse neste proceso histórico cultural, é de seu elocuente: Sitúanse, sábense, no cume dun proceso que se iniciou machacando, á man, que xa o di a verba, nesas pedriñas que lles mostran nos libros, e fisicamente nos museos, recoñecendo así os esforzos que fixeron os seus entregos, esforzados a cal máis, para elevalos ao nivel actual dos seus estudios. Sen a natureza, sen os vestixios da propia cultura, os libros pouco máis son que un instrumento etéreo, alleo, e, ás veces, incluso, aborrecible.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
 
TODO A LEÑA

¿De onde vimos e a onde vamos? ¡Todo, a leña, que incluso se utilizaban os tizóns da lareira como lanternas, a falta de petróleo! Ítem máis, a sección máis lida dos periódicos era aquela, tan eufemística, que nos informaba de que: “… habilmente interrogado, confesó…” Hoxe igual era boa, efectiva, aquela técnica..., para que vomitasen os imputados herméticos!
As cociñas, o forno de pan cocer, a máquina de mallar…; ¡todo a leña! ¡Malleiras e mallas, todo polo mesmo sistema! ¡Paz de Franco, un culto, sacrosanto, á madeira!
Isto que vou referir téñoo tan gravado, aquí, na masa encefálica, que só a morte mo poderá borrar: Na festa de Luaces, que daquela celebrábase o domingo seguinte a cada Quince de Agosto, falouse de que mallarían, ¡coa de leña!, á semana seguinte, e para iso grazas á gran amizade que tiña meu tío Pepe cos seus tocaios Pepe de Silva e Pepe de Teixeiro, ambos de Gondel, donos daquela máquina milagrosamente resucitada, ¡resucitada por obra e graza daquelas miserias de posguerra!
De festa, fóra da Misa solemne, e daqueles pistos que elaboraba miña avoa, ex – cociñeira do Conde de Romanones, capaz de transformar un carneiro en maná celestial, nada de nada; ¡ou si, pois a mellor festa sempre é unha reunión familiar, cordial! De volta á casa paterna, e tamén xunto da lareira pois, aínda que non facía frío, a súa luz era imprescindible para andar pola cociña, o avó, tan previsor el, censuroulles a meus pais que non contactasen persoalmente con aqueles “Pepes” para…, ¡para conseguir!, que tamén nos mallasen a nós; quero dicir, a nosa colleita, pois eles, ¡meus pobres!, esquerdosos como eran, non estaban libres de ser mallados “por las fuerzas del Orden!”! ¡Iso si, habilmente!
Ao día seguinte, coas pernas ben abertas para sosterme na albarda, un neno de nove anos, ¡arriba, dacabalo, camiño de Pousadela!, para levarlles o recado, a petición, de que influísen cos “Pepes” para que nos concedesen o grandísimo favor de mallar en Bergland, antes de que se fosen para Trasín, onde tamén agardaban por eles, case que coa meda aberta.
Meu tío faloulles aos seus amigos, e…, logrouno! Pero tiña que advertirlles en Bergland que baixasen coas vacas xunguidas o sábado, xa que estaría a máquina en Pousadela cinco días, que era o tempo que calculaban para mallar alí, pois a da Casa Grande leváballes dous días, e para iso, madrugando, naqueles días grandísimos de Agosto. Máis era, que como se prexudicaban os de Trasín coa interferencia nosa, esixíusenos que, ao terminar coas máquinas en Bergland, baixásemos con elas, de retorno, a Trasín, coas vacas, coas nosas.
¿Parellas de vacas? ¡Catro: unha para a degrañadora, outra para a limpadora, e dúas, cabezalla e solar, para a máquina, para o motor de leña, pouco máis cativa que aquelas locomotoras do tren! Aquel convoi, pola corredoira da Veiga da Silva era impresionante, ¡a paus nas vacas, miñas pobres, que cansaban, tanto, que nos levou seis horas un recorrido, un transporte, que non chegaba aos tres quilómetros, séxase, dúas horas por quilómetro!

A primeira fornada xa a mallaran meus pais a paus, cos malles, ¡todo a paus!, pero o avó estivo acertado pois o que se di a paus era doado de mallar na xente, pero incómodo no cereal, que se resistía a soltar as espigas, fosen de centeo ou de trigo.
Coa de parados que temos hoxe en día sobraría xente para volver aos malles, pero o caso é que, de malcomidos, a forza rebe, e logo que, para volver ao cereal…, teríamos que talar os eucaliptos, outro traballo, e non dos cativos!  
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

Cautivo y desarmado el Ejército Rojo…

Estes días de convulsión política, de alternancias, son axeitados para escarmentar dos erros e dos abusos pasados. Agora os desarmes son dialécticos. ¿Escarmentaremos? ¡E menos mal que os votos son periódicos, e non aquel papeliño de Burgos, indefinido, que anunciaba: “Cautivo y desarmado...” ¡Xa; o Exército inimigo, pero, Galicia? ¡Galicia estivo, e seguía estando, cativa e vencida: desde o 36 non levantou cabeza, ou pouco, ata avanzados os Cincuenta, e para iso grazas ao noso oficio de vellos emigrantes, remitentes de divisas!
¡Se as lareiras falasen, se falasen os potes baleiros, e de paso as bancas, as da lareira, só con mulleres, vellos e nenos, daquela os nosos clamores chegarían ao Sétimo, ao Sétimo Ceo, ese dos mouros, tantos que estivemos mantendo, dentro e fóra de España! Para eles non houbo problema: uns, porque se foron do as hurís os agardaban, e os outros porque pasaron a cobrar senllas pensións: eles, as viúvas e mailos seus fillos; os de aló, pois os de acó, froito de tantos miles de violacións, incontables, quen os criou?
Xa o teño dito, moitas veces, pero debo ser o único pois aínda me falta velo por escrito, fóra dos meus papeis: A guerra de Franco ía ser dubidosa se nos fosen as carnes da nosa Galicia, tantas reses requisadas nas nosas feiras, e tan ricos que se fixeron aqueles requisadores! Coñezo algún dos seus netos, así que podo dar testemuño de que, riquezas mal ganadas, mal levadas, soen acabar en crebas empresariais monstruosas, notorias.
Naqueles tempos o lume das nosas lareiras só quentaba o pote do caldo, e tamén a caldeira dos nabos, pero, o que é ás persoas? ¡As persoas tiñan o frío na alma, e por ende, no corpo! ¿Quen consola a unha nai que lle levaron ao seu Isaac para ofrendalo no altar do deus Franco; ou a unha esposa, viúva de vivos, de vivos con gran probabilidade de chegar a defuntos, que os despediran na porta da eira cando saían para a fronte, ou para a Marronda, a esconderse, con nenos no colo, e se cadra outro no ventre?
As mesmas brasas escasearon, que non quedou quen repolase, ou arrincase as xestas da chousa, ou fendese estelas… ¡O único fendido naqueles tempos era o corazón, fendido coa macheta das bágoas!
De cando en vez chegaba unha carta, ¡previa censura, por suposto!, pero non se lían, non se repasaban á luz da lareira…, para que só a sufrise aquel a quen viña destinada! Todas dicían igual, todas mentían…, tentando tranquilizar, pero resultaba inútil pois as balas óense co entendemento aínda que non sopren nas nosas  orellas, nin a vexamos pasar, vir! As cartas era o único que se lles ocultaba ás lareiras, pero sabíase delas polos tremores das mans: primeiro, nos días de espera para recibilas, e despois na outra espera, na de agardar pola resposta, sempre na incerteza de que a houbese!
A ausencia das persoas, complicada coa ausencia dos produtos, incluso dos propios, polas requisas anteditas, polas entregas forzosas, por todo aquilo que non chegaba, ou non se alcanzaba o prezo, anularon aquel dito castelán de que, Los duelos con pan son menos. Había duelos, máis dos resistibles, e o pan non sobraba. O que nunca faltou cabe das nosas lareiras foi o rosario en familia, unha proba máis de que son boas as calamidades, as crises, para acordarnos de Deus e da Virxe; ¡que lamentable é que teña que ser así!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
As escaleiras da vida
¿Que facemos neste mundo, nesta vida? ¡Construír escaleiras! ¡Iso, chanzo a chanzo, sempre para arriba! ¿E aló arriba, que? ¡A despedida da terra, séxase, a terraza!
De materiais, a educación; e coa educación a cultura. A vida é laboriosidade, afianzamentos, boa pedra. Con area non se pode construír, pero sen ela tampouco fragua o cemento. Tantos ingredientes ten a vida que xa son infinitos. O mérito está en combinalos, como fixo este Moisés que ten na man..., que? ¡Polas trazas, parécese a Moisés coas táboas da Lei na man, pero é un simple artista. ¡Iso si, artista! A vida é arte, un arte precioso e complexísimo, unha masa cementérea de ledicias e padecementos. ¿Todo revolto? ¡Non; todo moído, ben afinado!
Os vagos non viven: vexetan! Os traballadores soben, fan da súa vida unha escaleira. ¿Que destino lles darán no Ceo aos vagos..., se é que os deixan entrar? Deus, o Construtor do Universo deunos exemplo construíndo; por tanto, cabe esperar que nos tome a lección, así que..., a construír!
Eu séntome honrado de ser, como bo galego, un bo traballador; e por encima diso, nacín na terra dos Castros Verdes. Outros méritos non levarei para entrar, para subir, ás terrazas do Ceo, pero, o que é por vago, tranquilo, que diso é imposible que me acusen, que me fagan purgar.
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

CARTAS AOS NETOS
  
Rapaciños, sabedes por que me foi dado escribirvos estas cartas, estas reflexións, estes consellos? ¡Pois é ben sinxelo: porque tedes avoa! Sen avoa non pode haber netos; sen avoa non hai pistos caseiros, sempre tan gratos para os nenos; e máis cousas, máis, moitas e boas, sempre boas, que non vos resultará difícil evocar, rememorar, comprender. Por iso, os nenos que se crían sen avoa non saben o que perderon; terán outras compensacións na vida, terán, que Deus sempre pon tapóns onde hai furados, por máis que este sexa dos ocos, dos baleiros, dos meirandes.
No caso destes da foto, a maiores tiveron, gozaron, da circunstancia de que súa avoa fose unha daquelas “normalizadas” na Normal de Lugo, da que saían unhas mestras formadas para ensinar, e por tanto, asemade, para criar. Tiveron, ¡iso din elas!, unhas profesoras algo roñonas, pero tamén lles foi útil pois, aínda que o ideal é educar con caricias, por veces tamén resultan eficaces as rifas. O neno, coma a árbore, ata robustecerse, está exposto aos ventos circundantes, que por iso se lles poñen esteos ás plantas; pois ben, que mellor esteo para un rapaciño / para unha rapaciña que os mimos e mailos agarimos dunha avoa sensata, ben formada?
Casualmente, nun correo que acabo de recibir dun amigo que se leva preocupado, moito, pola Historia local, este alude ao desinterese da xente pola súa procedencia, polos seus cultivadores, “En fin, he desistido de predicar en el desierto y me conformo con las inmensas satisfacciones que personalmente me dan los modestos descubrimientos que voy haciendo”. Voulle contestar, voulle replicar que, ademais das satisfaccións persoais, están as obrigas da herdanza, aquilo do bo uso que debemos darlles aos talentos recibidos…, polo ben da humanidade!
Se ledes algún dos meus libriños, atoparedes os encomios que lle levo dedicado á guerrilleira comunista Enriqueta Otero, que non se cansaba de amoestarnos con estas verbas: “É moito o que recibimos (referíase á súa xeración), así que a nosa obriga consiste en melloralo, en perfeccionalo, e seguidamente, transmitilo”. No noso caso, as avoas non prodigan os seus coidos, as súas ensinanzas, para que lles sexan agradecidas, recoñecidas, senón, e sempre, a imitación da Otero, para transmitilas! En definitiva, que os herdos son para ser transmitidos, e os que moito recibistes, moito estades obrigados a poñer, a poñervos, á disposición das sucesivas xeracións. ¿Prometédesmo?
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
O meigallo das verbas.
¿Quen dixo que xa non hai Botóns? ¿E logo, eses mudos do Parlamento, eses que abren e cerran as portas de todas e cada unha das decisións? A diferenza está en que os de agora téñeno máis fácil, pois chega con darlle ao timbre, e con iso, só con iso, fan cambalear os países, todo un país, o mapa enteiro!
Xa non van de uniforme… ¿Que non? ¡Pero se timbran, se lle dan ao botón correspondente atidos a un simple dedo, ao dedo dun simple intermediario, xa uniforman o país! De moverse, se cambian de chaqueta, xa non saen na foto! Aqueles da Banca tamén obedecían, tamén eran recadeiros, tamén eran subalternos… ¿Daquela, onde está a diferenza? ¡Maiormente nos soldos, nos soldos pero tamén nas bicocas e nas ínfulas pois aqueles da Banca obedecían ao último dos Auxiliares, mentres estes aperta-botóns das Cortes só obedecen en presenza do mandamáis, do portavoz!
¡O mesmo nome, botóns uniformes, parecidos, e tan dispares as súas funcións! ¡Para que logo digan…! Os Botóns da Banca cadrábanse coma soldadiños; estes das pulsacións, con tocarlles unha sonata uniforme, xa baila o país, o país enteiro! Chámanlles plenos poderes…, e para iso, irrevogables, de catro anos, prorrogables indefinidamente, lexislatura tras lexislatura, algún por días de vida, séxase, vitalicios, teñan ou non boa saúde, estean ou non nos seus cabais.
Os da Banca abrían e cerraban portas, acatando a quen os elixira, a quen os admitira, clientes incluídos;  e aínda que non o usasen, ou pouco, tiñan criterio propio; se falaban, escoitábanos; pola contra, a estes aperta-botóns da bancada parlamentaria nin os deixan opinar; simplemente actúan, apertan mecanicamente o mecanismo que os define, como, cando e da maneira que lles digan. ¡Ata o pode facer por eles un compañeiro, sendo da mesma bancada, da mesma bandeira! Para isto sairíalle máis barato ao país que cada partido, ¡de partidos, nada, que todos están enteiros, dunha peza, dunha opinión, inconmovibles!, encargase un robot que dese tantas pulsacións como puñeteiros teñan, dispoñan, lograsen nas súas listas, coas pechadas, coas herméticas, enfermos e ausentes incluídos.
Na Banca tivemos Botóns tan eficientes que chegaron a dirixir Sucursais, pero iso, comparativamente, non é nada pois nas Cortes houbo, ten habido, pulsadores, simples pulsadores, auténticos monos adestrados, que non distinguían a dereita da esquerda, e chegaron a Presidentes. ¡O meigallo das verbas, que hai que ver a potencia que teñen certas palabras, segundo como, cando, e para que, se utilicen!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
ECONOMISTAS OS DE DAQUELA, E ISO QUE NON TIÑAN CARREIRA

¡Sen comentarios!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

PROPAGANDA OU…, ESTRAGO?

Conste que tirei a foto de madrugada, segundo  baixei polo periódico, pois, se agardo á tardiña, que é cando a señora da limpeza alixeira o portal, entón non se ía distinguir o “contenedor” por..., polo amontoamento do día! Un escándalo, non si? Se eu, servidor, non tivese estudada a sinatura de Publicidade e Propaganda, hoxe daríame por aprobado con só entrar, ou saír, polo meu portal! ¿O único nesta Coruña, nesta “Ciudad de Servicios”? ¡Que va! Pero ten unha cousa de bo: que canto máis papel gastemos nestas chorradas, menos eucaliptos, e por ende, máis espazos libres para volver ás hortas!
Neste portal somos 28 veciños, e querédesme crer que nunca, en anos, vin a ningún veciño levarse as propagadas de cadansúa caixa? ¿Si / non? Retiramos as facturas, iso si, en previsión de que non nos las dupliquen, que tamén ten pasado. ¿Cartas, misivas? ¡Iso era antes dos e-mails!
Nada teño en contra, nin dos empresarios nin dos seus equipos ou contratas publicitarias, pero ándame na cabeza, nestes tempos de penuria, de pedirlles un aluguer pola miña caixa do correo…, xa que evidencian, acotío, que a eles lles sobra. Claro que a esperanza seica é o último que se perde, e aos tales prívaos a necesidade de vender; ¡seguro! Pois doulles un consello; gratuíto o consello, pero non o buzón: ¡Que exporten, que abran mercados, fóra, pois aquí estamos fartos de importantes, séxase, de importadores!
Xosé María Gómez Vilabella
-.-

¿Profecía?
¡Todo parece indicar que si;
e para iso xa desde o ano 1992,
cando a crise socio-económica
aínda estaba en período de xestación!
Nunca tal fixese, nunca tal dixese,
que agora, polo XXI arriba,
vanme tomar por meigo,
augur de tamañas desgrazas.
¿Vedes as consecuencias que ten
falar de máis,
esporear no cabalo desde que está canso,
e total,
para que ninguén me fixese caso,
para que ninguén lles parase os pés
a eses mangantes que se chaman
mandantes?
¡Listas abertas, ar!
(A ver se destas me fan caso)
Xosé María Gómez Vilabella
-.-
Pasa a
MISCELÁNEA -VI-

No hay comentarios: