DE PURA CERNA -III-

.../..

 

O ciclón de 1926

 

¡Como pasa o tempo, como se vai a vida, case sempre ao calado, foi o que quixo dicir, foi o que expresou, aquel poeta-filósofo, ¿ou era filósofo-poeta?, Manrique, aguza que te aguzarás na súa péñola, no seu cálamo, naquela pluma de ganso, expectante, agardando que lle baixase do poleiro algunha idea brillante, ou, polo menos, sonora, así fose o quiquiriquí do galo da Paixón! Mais non, que non sempre é así, ¡nin sempre son certas as raiolas das ideas!

Herminia, a nosa Herminia, leva tres anos en Cuba; iso era certo; ¡certo, duro e sonoro! Para algunhas cousas xa lle parecía un século, ¡un século de morriña! Tres anos, un trienio, intenso en actividades de todo tipo, sobre todo no seu inglés, que xa lle permitía speakarse, ¡en inglés! Falar coa señora, con Robynia, coa Lady, en pé de igualdade coloquial, dos temas máis diversos. Coas visitas daqueles americanos, o mesmo. ¿U-la paletita? Esas clases tenas, ségueas tendo, cotiáns, salvo na fin de semana, no weekend. De tres a catro horas diarias, despois do xantar, aproveitando as sestas da señora para trastornar o menos posible.

Neves, tamén evolucionada, ¡unha pispireta!, aprendeu de contado a mover o traseiro con sandunga (Sandunga = con donaire, con graza), tal que unha mulatiña de cabaré e xa corta o cubano cun acento híbrido, chispeiro pero gracioso, entre galaico e negroide, abanando de paso aqueles pendentes axitanados, tan de moda nos Vinte, axudáballe á Agar na recollida e no fregado, no ínterim que súa curmá recibía aquel feixe de clases tan insólitas, tan diversas; para ela, máxicas, coas verbas ao torno, tal que esconxuros feiticeiros, ¡e xa non fosen pecado!

Non volveu a romper xerras..., ¡primeira e derradeira! Nada, que se espelira de lo lindo, pero máis ben en superficie, sen afondar no señorío, na distinción, que iso dábaselle mellor a Herminia, cadora máis diferentes, e á vez, asemade, perfectamente compenetradas, no íntimo, no vital, no esencial.

Por parte, aquelas relacións co seu Nicasio afianzáranse. Presentoullo á curmá tan pronto como se asegurou das rectas intencións daquel paisano, así que alí estaban os alicerces doutra familia galega, outra máis; un enxame, outro, buscando un trobo, unha cova, unha mata, un bohío..., ¡polo mundo adiante, así fose alén dos ríos, alén dos mares! Naquilo da asimilación, o que menos asimilaba Neves era o inglés daquela mansión, así que a Babel era completa: Herminia falaba cos señores en puro inglés, encargándose Robynia de cepillarlle os americanismos; con Agar, en castelán; e con súa prima e co Nicasio, en galego. Quedaba o dúo Agar-Neves para chapurrear, aínda que máis ben utilizaban un léxico esencialmente castelán. Herminia tentou de inicia-la súa curmá no inglés, pero a resposta foi das súas, rotunda: ¿Para que, para que non me entenda Nicasio, e me deixe..., coa de galegas que están vindo, cadora máis noviñas? ¡Xa facemos abondo, ámbolos dous, con darlle ao castelán, que logo parecemos o cura e maila criada..., cando hai xente de fóra!

Herminia, por entón, naquelas clases, alternaba, batía, ese cóctel chamado, nas boas familias, cultura xeral, co ensino mercantil que lle proporcionaba unha teacher moi sabiducha, unha Public Relations de certa empresa, vellos amigos de Robynia. Por máis señas, dedicados ao Import-Export, que tal poñían nas súas cabeceiras, aos que todo lles valía, barco vai e barco vén. A señora insistía en que o futuro de Cuba, dada a súa situación xeográfica, unha ponte de culturas, estaba no comercio dos almacenistas, e a súa protexida tiña que chegar a ser, quería que chegase a ser, unha eficaz interlocutora daquel mundo latino, ¡a ponte levadiza naquela Torre de Babel!

 

Fixesen o que fixesen en La Habana aqueles gringos do Import-Export, o caso é que entraban, e saían, saían e entraban, no propio Pazo Presidencial, e por ende, nas dependencias do Goberno, acotío, ¡como Perico pola propia casa! O de "importadores" non estaba claro, pois aos gringos dábaselles mellor todo o que fose levar; ¡levar, retirar de Cuba, maiormente cara ao Norte! O de importantes, si, talmente, ¡que miúdos carros ostentaban! Choferes brancos, por suposto; xeralmente italianos, e con dúas pistolas: a grande, no sobaco; e a do 6.35 no carpín, naqueles carpíns con liga. Herminia sospeitaba, ¡sabía, coñecía!, a causa real daquelas seguridades, daquelas precaucións estremas, ofensivo-defensivas, pero nunca llo dixo á Neves por se o laretaba, tal que confiadamente con aquel Nicasio, tan bruto como nobre, pois unha indiscreción lixeira, ou torpe, naqueles tempos, e con aquela xente, naquela ditadura gringa..., ¡lagarto, lagarto!

Aquela "cultura xeral" moito divertía á Neves, pero gardábase de expresalo, de exteriorizar a súa ironía, pois aló dentro, no fondo, por encima de toda posible envexa, encantábanlle os progresos da parenta, en certo modo unha segunda xefa, que polo menos, -entendía ela-, tiñan a virtude de facer feliz á Lady, tan pagada do seu misticismo inveterado, febril por facer da criada unha alter ego, unha especie de filla adoptiva á que, de serlle factible, con gusto lle transmitiría, incluso, o seu título nobiliario inglés. Ao Nicasio, nas súas espazadas saídas, tíñao asombrado con aquelas alusións a unha vasteza de coñecementos que nin case lle sabía nomear: xogos de salón refinados, tales que o xadrez, a canastra, o tresillo..., tan en boga; estética, expresividade corporal...; regras de conversación, visitas e presentacións sociais...; música, festas, bailes e recepcións...; nocións de historia, ao xeito americano, por suposto; política, dereito, economía...

-Ai, muller, -dicíalle invariablemente Nicasio, tamén incapaz de comprender a mística protestante, aquel apostolado, aquela opus divina, unha compensación redentora a través da cultura, e para iso, sen contrapartidas directas, sen pretensións de abxuramento relixioso, con absoluta liberalidade, -se esa señora, en vez de pagarlle tantas profesoras, tan carísimas, lle dese eses cartos á nosa Herminia, en propia man, daquela túa curmá podía volver a Lugo de señora, con chofer! Pero, destoutra maneira, ¿que vai facer con eses saberes, coa música, cos bailes...? Os homes non as queremos burras, pero tamén fuximos das sabias, así que esa patroa o que lle está metendo no corpo é unha solteiría atroz..., ¡de por vida, pois en Lugo non volve a haber outro Salmerón que case o fillo coa criada, polos séculos dos séculos!

Á mansión cadora ían menos visitas, por razóns obvias, pois os íntimos do Merton, con aquelas fulanas de quita e pon, alí, naquel señorío consolidado da anfitrioa, para elas máis rancio có unto vello, non se sentían cómodos; en canto á crema social habaneira, máis ben burguesa, tan cultivada outrora pola propia Lady, fórase esquecendo daqueles seráns palacianos, tanto máis comprometidos canto máis se coñecían as malandanzas daquel todopoderoso Ádam, máis temido que amado. Reunións, en definitiva, tanto máis aburridas canta menos visión e humor tiña, e lle quedaba, á dona do pazo. Non obstante, a despensa seguía precavida, expectante, ben dotada de sherry, oporto, champagne, pasas de Corinto, chatka, caviar, vozka, xenebra, whisky... ¡Todo o necesario para mante-la distinción, o marchamo, do seu avoengo inglés!

Algún daqueles gorróns, colegas ramplóns do Mr., do Merton, sorrían con ironía, ao disimulo, ou non tanto, pois a sensible Herminia ben que o percibía e ben que se doía daquel teatro social, véndose e desexándose para salva-la honra da pobre Robynia ao extremo de flaxelalos con indirectas correctoras, sempre arriscadas, que por suposto lles esvaraban aos tales, pero aquela devoción pola súa terceira madriña facíalle inevitable aquel apostolado.

En canto ao gringo, ese movíase, debatíase, nun certo dilema: Por unha banda, éralle cómoda a nova situación con aquela ama tan de fiar e tan eficiente, pois con tal de aprontar os pesos para a caixa doméstica, o resto quedáballe frouxo, frouxo e de perfil; a tal punto, que nin se decataba daquel empeoramento acelerado, progresivo, da súa muller, á que nin case prestaba atención. Por outra, molestábao aquela filiación adoptiva da gallega, cadora máis señora, cadora máis atractiva, singular e activamente cultivada. Un primor de muller na que habería que pensar algún día, acaso como relevo, definitivo, da súa enferma; unha moza progresivamente desvalida ao faltarlle as caínzas protectoras da súa Queta, aquela mesera tan arisca; por tanto, unha belísima avelaíña, unha bolboreta agradecida e impresionable, doada de copar no seu día, no momento axeitado..., ¡ou iso esperaba, pois iso calculaba aquel gringo tan sopesador e tan calculador!

Polo que respecta a Herminia, avelaíña si, pero, personalidade, tamén; en constante superación; sen febra de samo, temperándose a si mesma, día a día, no seu propio convertedor, no seu propio aceiro, que non hai nada como sufrir, ou ter sufrido, para madurar á présa, pasándolle por diante á idade, para temperar o espírito. É o que teñen os ambientes exóticos, complexos, que te afunden ou te elevan, segundo a sorte e segundo os esforzos; ou máis exactamente, segundo a dirección dos esforzos. Outros paisanos, en paralelo, apadriñados ou non, canto de Cuba percibiron, libaron e/ou seleccionaron, foi a pesadume do clima, a néboa daqueles usos e daqueles costumes tan libertinos; emboutados, apreixados nun círculo estreito e atafegante, no que, traballando día por noite, podían/puideron chegar a facer a súa ameriquiña, a das minúsculas, pois, a pouco que se adurmiñasen, ou descoidasen, acababan facéndolles compañía aos negros nun daqueles bohíos do arrabalde, e tan a monte, eles, coma os propios herbais do interior illán.

Con aquela distinción persoal, a nosa cubaniña incorporou un acento, unha fonética, bastante neutrais, graciosa en todo e para todo, agrandándoselle aquel atractivo corporal, abríndose portas, para os demais invisibles, coa chave do seu inglés. Claves, preparación, da que nin se decataban a maioría dos nosos paisanos, que foron, que permaneceron, que retornaron daquela Cuba sometida aos gringos por substitución oligárquica, sucesores avantaxados dos nosos mandamáis, tal que aquel don Julián de Zulueta, opado ao marquesado de Álava e Presidente do Casino de La Habana, que contaba no seu brillante currículo coa gloria de ser titular das patrióticas haciendas, "Álava" e "España", nas que chegaron a traballar arriba de mil escravos negros, ¡que miúda roga!, amén da súa brillante introdución de asiáticos ao dificultárselle o anterior aprovisionamento. Outro bo, por citar tan só dous, foi don Juán Manuel Manzanedo, obsequiado pola coroa cos títulos de Marqués de Manzanedo e Duque de Santoña; iso sen contar co título máis vulgar de "príncipe de los negreros", polo que era coñecido en todo o Caribe. Así se controlaba, así se controlou, a nosa Illa Juana; e así a desposaron co Tío Sam..., ¡outro que tal!

Naquelas augas, naquel emporio dos caimáns, nadaron os nosos emigrantes; de mil maneiras, e todas efectivas, transcendentes, sen saber da existencia dos seus amos reais, sen sequera sospeitala, que máis ben os tomaron por simples turistas, cando, de feito, aqueles norteños viñan ocupando, xa de vello, o ápice da pirámide de mando, a do control produtivo, ¡por todo o Caribe!

Robynia, pola súa parte, se ben frouxa, coas forzas diminuídas, ou precisamente no seu esforzo por compensalas doutro xeito, converteuse nun pozo inesgotable de ideas, pois cantas máis compartía, ou emitía, máis xeraba. Diríase que rabiaba por deixar cousas feitas; cantidade, moitas, ben feitas, sequera fose nun círculo estreitiño, no da súa especial adopción ou predilección. O seu goce externo, o principal, era contempla-lo xardín, ou máis exactamente, lembralo, idealizalo, que xa pouco vía cos seus ollos minguantes, pouco máis que a sombra daquelas árbores centenarias, as que enxalzaba comentando que os pazos fanos os homes, pero ás árbores fainas Deus, ¡e bótalles séculos para crialas!

Un día daqueles, coas mulleres da casa reunidas, precisamente despois de saborear a torta do terceiro aniversario da chegada de Herminia, iniciativa e confección da propia Agar, máis fraterna do que aparentaba, anuncioulles Robynia:

-Herminiña, -que lle pracía chamarlle así, polo diminutivo, agarimosa, imitando aquelas expresións enxebres da Neves, -eu, na miña prostración, funme convertendo, pouco a pouco, nunha estatua deste xardín, aínda que elevada a un balcón do mesmo; unha estatua que trata de mirar, pero que xa non ve, ¡de puro mármore que son, agora!

-Señora, -a aludida respondeulle con igual afecto-, non presuma de enferma, de inválida, que iso non está ben, e aínda que os seus olliños fosen a menos, aquí ten..., seis, os de nolas tres, que llo iremos retratando todo, cando o precise; ¡canto desexe ver ou saber!

-¡Pois precisamente de retratos é do que vos quero falar! Tesme que localizar un bo retratista para que me veña fotografar. Hainos bastante bos por diante da catedral... Que veña por aquí, canto antes, e que cobre o que queira; non lle regatees! Nuns retratos quero estar soa; e noutros, contigo, Herminiña. Despois, con Agar, e coa Neves... De dúas en dúas, pero tamén en grupo. Quero deixarvos esas instantáneas en lembranza miña, para que vos axuden a rezar por min, no voso credo que sexa, no de cada unha, que todos se refiren ao mesmo Deus, pero vouvos impoñer unha condición: ¡Que non volas vexa Ádam, nunca!

Quedáronse escoitando para que llelo matizase, que non entendían aquela advertencia, pero ela percibíullelo ao momento, que ademais nunca lle gustara dar instrucións sen precisar os seus motivos:

-Quero que Ádam me lembre tal e como fun de moza, nas fotos e nas pinturas que teño con el, daqueles tempos nos que me facía caso..., ¡ou aparentaba! O meu amor por el é case infinito, pese ás lacras que lle coñecedes; ou precisamente por iso, que para min é un fillo pródigo, obnubilado polas súas paixóns, e non quixera morrer sen que volva á súa casa, comigo, para acougar nela, feliz e con plenitude; ¡quero dicir, fiel e arrepentido, como pasou co fillo pródigo...! Coas fotos da nosa xuventude no seu poder, se non en vida, máis adiante, co tempo, pode serlle doado volver ao fogar, por máis que xa o atope baleiro para entón..., pero outra me sucederá no meu apostolado, que teño esa intuición, esa esperanza! Para daquela, para que iso se cumpra, este home ten que verse pobre, convenlle sentirse así, pobre, pero licitamente desposuído, que será a mellor maneira de tornalo á vida honrada!

 

Ningunha lle entendeu aquelas reflexións, tan fondas e tan enigmáticas como transcendentes, pero Herminia tratou de animala, xeroglíficos á parte, no que puido, ata onde puido, do mellor xeito que se lle ocorreu:

 

-Señora, ireille por ese fotógrafo, e fareino encantada, que máis xustiza lle farán os retratistas cós pintores, pero eu tamén poño unha condición: que alegre esa cara, pois, se non o fai, daquela..., ¡cartos perdidos!

-¡Pícara! Iso non está ben, Herminiña, que non é do teu estilo; se acaso, do desta moza, da túa Neves... -Robynia, de día en día máis maternal, máis confidente con Herminia, que chegaran a terse unha intimidade e unha admiración devotas: todo corazón, todo xenerosidade, absolutas e absolutamente recíprocas.

Aquel serán seguiron falando, as catro, en torno á mesiña, ao servizo do té, fraternalmente gozado. Ao suave, sen borbollóns, con un gran esforzo da Neves para temperar o seu ton habitual; mansiñas coma un río recheo que se aproximase á barra, á desembocadura, canso de arrastrar as súas augas, ¡e nas augas, a broza do camiño, os sedimentos, os pousos do seu percorrido!

Na xornada seguinte fixéronse aqueles retratos; xa de mañá, que é cando mellor loce o sol en La Habana, antes da evaporación cotián, tropical, nebilinosa. Co fotógrafo non houbo problema, que empezaban a abundar, a competir, e tratándose de ir ao Vedado..., ¡en taxi que fose! Foi precisamente unha última oportunidade, se non unha premonición, pois, acaso de tanto abrir e de tanto cerrar as balconadas para aproveitar os mellores enfoques, a mellor luz, a mellor exposición, Robynia colleu un arrefriado que a fixo encamar, con bastante febre, pero non quixo saber canta; refusou o termómetro, que non quixo saberse explicitamente derrotada, por máis que xa o presentía.

Cando lle viñeron con aqueles retratos, en magníficas ampliacións para o que entón se coñecía, incorporouse na cama, upada con aquelas almofadas de penuxe de cisne, e plasmou neles unhas grandes dedicatorias, de gran caligrafía, case que ás tentas; de gran señora, fraternal, todo corazón, para as súas coidadoras, que as estimaba por esta orde:

Herminia, á que algunhas veces chamaba Daughter (filla, unha especie de filla adoptiva), e outras, Manager (xerente, directora, Ama da Mansión).

Neves, coa que se chanceaba a miúdo dicíndolle que lle perdoaba a España aquilo do Marne, ¡en graza á súa graza! Ben sabía que a historia do Marne era unha fulería, un pecado dobre, a medias entre o Tío Sam e aqueles cubanos insubmisos, provocadores, insurrectos por culpa dos impostos e doutros abusos da metrópole; incluso por aquela terra queimada e por aqueles campos de concentración defensivo-ofensivos, que os inventara tempo atrás un paisano noso, o xeneral Rodil, da Fonsagrada, pero, como inocente rexouba coa Neves, encantáballe aquel xogo.

Agar, unha cociñeira limpa e meticulosa, das de alta cociña, da que dicían que tiña as nafres así, aplanadas, de tanto cheira-las potas.

Cada fámula recolleu as fotos asignadas, que llelas trouxeron enmarcadas en caoba, artisticamente tallada; outro luxo, outro encargo expreso, insistente, de Robynia; e fixérono con toda devoción, cada unha no seu estilo pero cunha afectuosidade similar, profundamente cordial. Bicáronas, as tres, como si se tratase de senllos fetiches, segundo llelas ía dando, comentadas, e asignadas ao dorso; cun agradecemento enorme, cunha satisfacción entrañable, pero sen decatarse de que asistían ao último acto vital daquelas convivencias interraciais, que, a pesares diso, a pesares daquelas disparidades, de orixe e de formación, ou precisamente por iso, tan cordiais eran, que sempre o foran.

 

Co agravamento da señora, inmediato, galopante, imparable, Herminia prescindiu daquelas clases para mellor entrega e dedicación, pero seguiu repasando nos seus apuntes, naqueles libros das clases, á vez que nos da biblioteca da mansión; sempre con fruición, lectora inseparable da súa enferma, unha auténtica nurse-lazarillo-lectora.

Precisamente naqueles días de revisión, de matinación, a Robynia deulle por comentar, obsesivamente, con remorsos, que se sentía frustrada por vivir tantos anos en La Habana, na cidade principal, e precisamente de costas á Cuba latente, profunda, real; que pouco fixera por coñecer, por afondar na cultura propia daquel país ao que sempre considerou un refuxio transitorio, fortuíto, circunstancial, do seu home.

Lenitivo daquela sede intelectual, postrema, foron algunhas lecturas que lle fixo Herminia, máis ben aos poucos, menos que a capítulos, así que, asemade coa Biblia, pel da súa pel, osíxeno do seu alento, naquela mesiña tallada á man por un mestre anónimo pero ilustre, tan ilustre como pode ser o fautor do cadeirado dunha catedral, fóronse amontoando, acomodando, sucesivamente, aqueles libros de poesía de Joaquín Lorenzo Luaces, de Clemente Zenea, de Rafael Mendive...; filigranas do verbo castelán. Por aqueles días, intercalada, tamén refollaron a novela de Cirilo Villaverde, albiscando, en particular, a forza extraordinaria da súa Cecilia Valdés.

A todo isto estamos na presenza, na proximidade, inminente e inmisericorde, daquelas turbacións estacionais do fatídico 26. Entre setembro e outubro, datas nas que o inquedo Eolo acostuma darse unha voltiña polo Caribe, á caza das sereas, suponse, cabalgando furacáns que chegan a velocidades de orden dos 300 quilómetros por hora, ¡que xa é tolemia, incluso para os propios ventos!

Con aqueles remuíños iniciais, premonitorios da tormenta, Robynia tivo unha certa sacudida, unha reacción positiva, esperanzadora, como se a espertasen do seu abatemento, pois incluso lle baixaron aquelas febres habituais un par de décimas.

Daquela, por aqueles días, lembrouse de que na biblioteca do salón azul tiña algo moi interesante, concretamente de José Antonio Saco. Dito e feito, pois Herminia, a tenra Herminia, a compracente Herminia, ¡seu dito, seu feito!, foille buscar aquela Historia de la Esclavitud, e leulle a introdución, que unha das preferencias de Robynia eran os soaregos, os limiares dos libros, abesullarlles o contido para decidir a súa continuidade. Por parte, dáballe repelo entrar na intimidade deles sen deterse, sequera por un intre, nos cumpridos da súa presentación, nas entradiñas expositivas, explicativas, ¡cortesía co autor!, pero non pasou de aí pois aquelas febres habituais, reiterativas, volvéronlle a roldar na fronte, aos poucos, mollando, de paso, os cabezais, á vez que lle recorrían todo o seu corpo, de sempre mórbido e miúdo. Aquelas sensacións friorentas, aqueles calafríos, esixían manta sobre manta, e por sobre das mantas, un edredón, ¡en Cuba!

 

A vista, a pouca que lle quedaba, ofreceulle outro aviso, unha alerta, outra. Dentro da alcoba, incluso descorrendo aqueles cortinóns palacianos, deron en mandar as tebras, as belidas premonitorias, progresivas. Simultaneamente, fóra, na rúa e no xardín, con aquelas trombas, nin se sabía se as árbores provocaban aos ventos, ou se estes se enfrontaban, abusivamente, coas máis flexibles, tal que coas palmeiras reais, facéndolles xibas de dromedario, auténticas vasoiras de varre-lo chan.

Do Merton, ¡tormenta perpetua, na casa e fóra dela!, a estas alturas do temporal, a este punto daquela crise da enferma, ¡nin palabra! No véspera do día de marras, -histórico-, un barquiño de nada, ¡cen toneladas!, apareceu, coma un fráxil e rebelde cataventos, no interior, ¡a dez quilómetros da costa! Merton, o faldreiro Ádam, ¡outro cataventos!, fórase da casa en tan críticas circunstancias, dando unha portada; hipersensible como sempre, irritado porque a súa muller lle pediu, coas mans xuntas e por enésima vez, que prescindise, definitiva a irrevogablemente, daquela hostalería tan nefanda e degradante.

Robynia pregoulle, insistente, vehemente, que lle dedicase máis tempo; un case nada, pero acotío, sen aquelas ausencias que o tiñan habitualmente ilocalizable. Xa se sentía máis viúva que casada de velo esporadicamente, que só lle durmía na casa, no cuarto contiguo, cada dous ou tres días; ¡ou menos aínda se había barco, se corrían as pagas, se aumentaban os temporais...! Aquel bruto, aquel galán de comenencia, trapallán do mercado, díxolle entón, salvaxemente, con toda desconsideración e coa voz alzada, que iso de facerse a enferma, ¡adrede!, era un vello truco feminino, un vicio, ¡un vicio!, daquela nobreza podre e desfasada, puritana e moxigata, da pérfida Albión, trama ideada pola lady para anularlle a súa personalidade, para illalo duns negocios en alza..., ¡dos que ela mesma se estaba beneficiando!

Entre aqueles remuíños progresivos, cos ventos desbocados, enlouquecidos, tolos e toleantes, e maila carraxe do Merton, o caso foi que a porta soou queixosa, ferida, facéndose eco dos seus bufidos. Claro que onde unha porta se pecha outra se abre, ¡metaforicamente!, pois alí estaba, sempre solícito e xeneroso, o afecto, a tenrura, a dozura, dunha galeguiña singularmente dúctil, tanto máis canto máis se cultivaba/ou a cultivaban, polifacética, amable e xenerosa, unha panacea para as enfermidades do próximo, corpo + espírito, perfectamente asimilada, configurada, moldeada, pola señora da casa, outro corpo débil soportando un alma rexa, outra árbore sen sámago, mais, de presente, fatigada coa adición daquelas liortas domésticas. Misioneira de imposibles, coleccionista de utopías, e por tanto moi sensible, moi doída, cos portados, coas brusquidades daquel castrón tan fachendoso, egocéntrico e machista, cínico e ateo..., ¡amén doutras características para as que, nin na Cuba das xergas cualificativas, habería cores nin adxectivos apropiados!

-...

-¡Herminia, vén, achégate, pronto..., por favor!

Robynia nunca se expresara así, tan apurada, con ningunha daquelas amigas-servidoras súas.

-¡Xa estou aquí, señora! Estéase tranquila, que sigo con vostede, ao pé dos seus cabezais... ¿Non sente a miña man na súa? -Non, que non a tiña daquela, naquel intre, que a estaba utilizando para secarse unha bágoa silenciosa, unha por cada ollo, que as recollía amorosamente, coma se fosen perlas, no seu paniño de seda, precisamente un daqueles que lles regalara Robynia, a xenerosa Robynia, a delicada Robynia, no terceiro aniversario da chegada, do desembarque de Herminia, que con antelación suficiente mandara á Neves a compralos, sen limitación de prezo, ¡... e que sexan idénticos, polo menos tres a tres, para as tres, por se me chorades, calquera día destes, cando embarque, cando me dispoña a emigrar para o meu alén!

Herminia utilizábaos a diario, pero con disimulo para que a lady se crese que non temían, que non esperaban, un loito inminente. Humedecíanselle os lacrimais porque algo lle notaba á enferma, aínda que sen maiores experiencias, pois avanzaba progresivamente, imparable, cara ao seu esmorecemento vital.

-Sinto, muller, sinto, que agora percíboche a man; agora si, pero non te vexo; ¡xa non, nin por veces! Estou peor a cada intre, que ese desgusto, iso de onte, abateume... ¿Este marido, onde terá o seu Camiño de Damasco; dará con el?

-Señora, ¿non o coñece? ¡Daquela, con deixalo que vaia solta-los ventos á Habana Vieja...! Ao señor, como á maioría dos homes, non lle gusta que o dirixan, pero caso faille, así que calquera día vénlle dicindo que se desfixo desas trangalladas..., ¡e con iso, caído do seu cabalo, tan felices!

-¡Herminia, miña fiel Herminia, nunca tal cousa verei, que vou cara á Estación Termo, pero Deus queda neste mundo, que tamén é dominio seu, e ti con El, á dereita de Deus, así que algún día se producirá ese milagre; espero que si! Estoume lembrando de que a Moisés tampouco lle foi permitido chegar coa súa, cos seus israelitas, tan difíciles de conducir, outros Merton, adoradores do carneiro, á terra prometida...

Algo había que dicirlle naquel transo, algo que saíse do corazón, algo que puidese animala:

-Volverá a ver, que o médico deume esperanzas...; con ese tratamento a base de fel e de non sei qué máis que lle vai receitar na próxima visita, que no dixo ao saír! Este día, este temporal, confúndea, pois, máis que día, logo parece unha noite con tal ventada, con semellantes nubros...; ¡apocalíptico, que nin na miña serra, e mire que teño experiencia de tormentas...!

-Non, filliña, non, pois o que me dá ese médico sonche placebos..., e vainos substituíndo para que non me decate da súa misericordia! Ben cho sei, que estiven de enfermeira, coas Damas Inglesas, por Europa adiante, daquela, na Gran Guerra, na de 1914!

Herminia atopou unha distracción, unha evasiva, para saír daquel impasse, daquela discordancia:

-¿Quere un té? Coido que lle fará ben, que a entoará..., ¡sequera un buchito!

-¡Oh, si; pero que sexa verde, ben cargado! A ver se me baixa esta febre, que me tolea. Téñoche uns bruídos, aquí, no cranio, coma..., ¡mesmo unha bucina!

-Señora, igual se refire ao vento, aí fóra, zunindo nesas palmeiras do seu xardín...

 

-Non é iso, que ben me entendo. É unha sensación de algo irreal; unha nebulosa, un soño, que me parece que vou esvarando, e que caio por un abismo, por un pozo abaixo... ¡O malo é que non dou chegado ao fondo!

Herminia soltoulle a man para ir á cociña, que lla seguira retendo, amorosa, suave, con intención de transmitirlle azos, seguridades adicionais.

-Non, muller, non me deixes; ¡agora, non! ¡Que o faga Agar, que ben práctica está!

-Señora, é que Agar...; vostede xa sabe o destemida que é... Resulta que se envolveu nunha manta, e con iso por toda protección aventurouse a saír, de compras, sequera polo pan e polo leite, que hoxe non veu a camioneta do reparto..., ¡nin trazas dela!

-¿E logo, hai moito...; tarda...?

-Non, señora, moito non, que estará a chegar, pois o día tampouco está para ir de tendas...

-Daquela..., ¡Neves! ¡Que mo faga Neves! ¿Ou casouse? ¿Cando...?

-Tampouco, señora, que miña curmá por aí anda, nalgún traballo... Casarase cando vostede mellore, que nos ten que acompañar... Pero o té fágollo eu, ¡nun santiamén!

-¡Non me deixes, Herminia; non me deixes nesta ocasión, que xa verás que non abuso! Teño medo, moitísimo..., ¡e o caso é que non sei de que! Entroume un temor, aló por dentro...; ¡tantas cousas pendentes...!

-Señora, nada lle falta, que moito leva feito, e todo con bondade, cara ao próximo..., pois outra coma vostede..., ¡na vida!

-Chica, fáltame; fáltame algo, o máis importante: ¡a conversión dese home...! Estoume lembrando de que unha santa, precisamente vosa, española, Tareixa de Ávila, seica dixo que a vida é unha mala noite nunha mala pousada...

-¡Pois eu non o sabía; terei que ler iso..., se atopo a súa haxiografía!

-Témola aí, na biblioteca... No meu caso, a miña vida, salvo aquilo da Guerra, foiche unha boa noite nunha boa pousada, ¡afellas que si!, de pazo en pazo, pero ao de hoxe daríao todo, douno todo, canto estea ao meu alcance, pola súa salvación. ¡Os dous, ou ningún!

Herminia asustouse con aquela linguaxe nova, inusitada, pero non se atreveu a pedirlle explicacións, matinando que serían delirios da súa queridísima señora. A tal intre, ademais de facerlle aquel té, apetecíalle ausentarse, sequera fose por un instante, temerosa como estaba de contestarlle con algunha inconveniencia, naquelas circunstancias...

-Vou polo té, enseguida...

-¡Non, que mo traia Neves! -Robynia, cortante, seca, cunha enerxía inesperada.

 

-Señora, téñolle que dicir a verdade: á Neves mandeina en busca do seu noivo, do Nicasio, para que lle traia ao doutor Perkins, mesmo coa furgoneta do almacén... ¡Estarán a chegar!

-¿Busca-lo médico...? ¡Ah, si, que veña, que veña Perkins! Muller, ti sempre sabes o que hai que facer en cada caso, en cada situación..., ¡e por iso confío en ti, que me vou, pero ti quedas, aquí, para rematar a miña obra, para levala a termo.., substituíndome, a tódolos efectos!

Deu en alasar con forza, con máis da que parecía ter. Herminia upouna nas almofadas, e deulle aire con un abano. Despois diso xa foi á cociña.

-¿Que, estaba a punto? ¿Nótalle alivio; verdade que si?

A enferma asentiu con un aceno apenas perceptible:

-Estou peor cá onte, que me custa falar...; onte dinlle unha boa carda ao meu Ádam, pero..., ¡máis ou menos coma o mar, estrelándose nas rochas do malecón!

Herminia volveu a pasarlle a man pola fronte, e de paso fíxolle un agarimo, sutil, nas meixelas. Despois bicouna, filialmente, con adoración. Aos poucos, naquela angustia vitanda, naquela espera desesperante, desacougada, exasperada, xa illados pola tormenta, e co Merton en paradoiro descoñecido, o médico que non daba chegado..., unha nova encomenda da señora, case inaudible, nun murmurio:

-¿Perkins..., non veu? Nena, avisa ao Merton, rastrexa no seu despacho, revólvello todo..., e chama a cantos teléfonos teña anotados. Dille que estou peor..., ¡nas últimas! ¡Dillo así, sen tremor, a ver se vén...!

Herminia víase no paroxismo da impotencia, inquieta e ao mesmo tempo na soidade máis aterradora; con nervios, desesperada, facendo un esforzo por non rila-los dentes, para conterse, por non altera-la voz, nun rol analxésico que a desbordaba. ¿Que podía aducir en tales circunstancias? Botouse as mans á cabeza, apreixando nela, comprimíndoa, que se lle escachizaba en mil anacos, cunha cefalea atroz. A saliva, que non lle baixaba...; as verbas, turbadas...; o corazón latexándolle frenético, dálle que dálle, ¡coma a moca dun malle nas mans dun tolo!

-Élle a presión deste furacán, que está aumentando por momentos..., ¡que ata lle chamarán así do que peta nas portas, ou polo que fura nelas, coma un can doente! Mire como é a cousa, que tronzou eses fíos, os arames do teléfono..., ¡así que estamos soas, incomunicadas! Só temos liña directa con Deus, así que estou rezando para que se cumpran esas chamadas súas, para que veñan eses homes, eles e maila Neves, que xa empezo a preocuparme, por todos!

-¿E logo eses morenos, os gardiáns; eses homes do xardín...?

-¡Uih, eses; como din na miña terra, vanlle nas lebres! Non hai traza deles, que tamén teñen as súas familias, e igual se foron para xunto delas; cousa natural..., ¡nestas circunstancias!

 

-¿Que dixeches, diso, de que temos liña directa con Deus? ¡Nunca tal oín, pero gústame...! ¡Xa o sabía, presentíao, que ti es a miña portavoz ante Deus! ¡Herminiña, ti es para min un ser providencial...! Non preciso reencarnarme, pois, índome, quedo! ¡Quédome en ti! E agora voulle falar a Deus: Señor, neste transo, pon da túa parte as virtudes que me faltasen a min, para..., para merecer que me recibas!

Non se preocupou polo significado daquelas verbas tomándoas por un delirio da súa enferma:

-Señora, cando chegue Nicasio co doutor, se para daquela non ten vido o seu Ádam... Confíe en Nicasio, que está afeito a andar por fóra; de día, de noite, con tormenta ou sen ela, atrochando polas corredoiras; con lama, con neve... Nicasio atoparao, téñao por seguro, e traerallo. Confíe nel, pois co forzudo que é, así sexa ao lombo...!

-¿Que é iso de atopalo...? ¿Non durmiu aquí, non volveu...?

Aquelas contradicións...; primeiro, que o chamase por teléfono; e agora, que se non durmira na mansión... Herminia sentiuse tan desesperada que mesmo entolecía con aquel cadro de continxencias, para ela atroces. Vocalizando moito:

-Fíxese no que lle digo, para que me entenda: Neves foi buscar a Nicasio, e na camioneta do almacén, os dous, traerán ao doutor Perkins. Despois diso, e tamén coa camioneta, ou andando, segundo estean as cousas, Nicasio irá a ese barrio, ao da xolda, aló abaixo, por onde ten eses hoteis o seu Ádam... Pero vostede soséguese; e tranquiliña, que todo se arranxará!

-Neves, unha muller, e atreveuse...! Ádam, non; ese non vén. Ti es outra cousa: o meu anxo, a miña samaritana, a miña sucesora... Presentino, que sempre o souben, que por algo che fixen..., iso que che fixen, que ti non me defraudas, ¡nunca! Sabes utilizar as vendas para estiña-las miñas feridas... ¡Es a miña nurse providencial, a que recriará o meu neno...; a que curará, a que redimirá ao leproso, ese descarrilado...!

-Señora, o que sinto é non saber algo de enfermería, algo de primeiros auxilios, para atendela mellor nestes achaques... ¡Terei que aprender..., que por aí debera comezar..., pero..., fíxenlle caso..., e funme ao superfluo, ao innecesario!

Robynia estirou os brazos en dirección á rapaza, acenándolle, pedíndolle, que lle dese unha aperta:

-Mi niña, abrázame, que ti es talmente unha filla, aquela que non tiven... -E despois dun descanso para tirar forzas de onde non lle quedaban: -Un aborto, ¿sabes? Matouma Ádam; foi sen querer, claro, pero abortei, de seis meses, probablemente por culpa dun desgusto que me deu, daquela. Cuestión de mulleres..., que con iso estiven enferma, moito; inapetente, abatida, e, desnutrinme! Así quedei avariada, estéril... Desde aquela ocasión, o meu Ádam nunca máis me quixo; nunca coma antes..., ¡que nun tempo, ao principio, daquela si, daquela da Guerra, que Merton foi Maior, ¿sabes?, aló en Europa! ¡Tan felices que fomos, ao principio...!

Aquela revelación foi un lóstrego esclarecedor na mente de Herminia. ¡Así se explicaban tantas cousas, ou, polo menos, algunha, daquela matrimonio diverxente, e non obstante, en convivencia oficial, aparentemente ininterrompida!

-Señora, esta ausencia do seu Ádam, hoxe, élle comprensible, xustificada, pois pola parte da Habana Vieja sempre pega forte, que mesmo se caen á rúa os corredores, e mailas beiras dos tellados... e logo que, con ese carro tan grande, esas árbores caídas..., ¡nin terán por onde pasar co auto!

Robynia, que seguía sen acougo; cadora con máis incomodidades e con menos forzas; pediulle á rapaza que a puxese ladeada, de cara para ela:

-¡Para oírte máis de cerca...! E diso do meu home, non me mintas, non sexas avogada de tramposos, que ti non sabes facelo... O que pasa, o que coido que pasa, é que, con isto do temporal, os homes asústanse..., e daquela buscan nesas mulleres un refuxio matricial, que así lle chaman, que así pasou en Europa, naquela Guerra, na do 14. E logo están eses proxenetas, que ata do medo fan cartos... E vai ese cínico e dime que participo nas súas ganancias! ¡Canto me estorba esa avaricia, esa riqueza excesiva, tan mal gañada! ¡Que Deus lle perdoe, amén!

Había que engaiolar nela, infundirlle esperanzas, pero, ¿como...?

-Señora, eu non lle minto, que co temporal..., ¡estanlle atrapados, seguro que si! ¡É cuestión de ter paciencia!

-Neniña, tamén estás nerviosa, que cho noto na túa man, que me mancas por veces...

A rapaza xa non tiña verbas, e das convincentes, menos aínda:

-Non, señora; é que quero tranquilizala, pasarlle azos, dos meus! Trate de durmir; polo menos unha sonada, pois o sono mata a gana, e pode coa enfermidade, que iso é un dito do meu país, dos meus vellos... Agora voulle cambiar as almofadas, que deste lado xa a ten húmida, outra vez, desta suor fría...

-Herminia, non, non me movas a cama, que se me desconxuntan os ósos... ¿Non os oes crebarse?

-Señora, élle o bruído do vento, aí fóra...

-Logo cerra esas ventás... ¡Non te demores!

-Xa as temos cerradas, e coa falleba; todas... Iso que resoa na súa cabeciña é o ciclón, fura que te furarás, coma un trade..., ¡que por algo lle chaman furacán!

Despois dunha calma curta, dun certo alivio, escaso, tan só de minutos:

-Herminia, cadora teño máis resonancia... ¿Será que estou petando ás portas do Ceo..., e non mas queren abrir? Seguro que non mas abren ata que chegue o meu Ádam..., ¡para despedirnos!

-¿Pasoulle o frío? ¿Que me quere dicir con ese aceno, que non? Neste caso voulle por outra manta, por unha de vicuña, que son lixeiras pero abrigan. -Herminia, desesperada, cadora máis se tal fose posible, que non sabía que facer, nin que facer nin que dicir.

-Thank! Herminia, es un anxo, que xa llelo direi, arriba, nada máis entrar..., ¡para que cho agradezan!

-Non, señora, que só son unha boa amiga; unha servente agradecida, iso si; ¡que menos! Non hai outra galega coa miña sorte..., en todo Cuba!

-Merécelo todo, que es a reencarnación da miña propia nena..., se tal cousa existise! ¡Presentino, daquela, cando asignei os teus documentos...!

Pero Herminia oíu e calou; estaba completamente allea ao significado daquelas insinuacións, daquelas confidencias... Tomounas a delirios da enferma. ¿Que documentos...? ¿Preguntarlle a unha persoa febril o por que daquelas divagacións? ¡Non, en absoluto, que sería unha crueldade, unha mofa! Mellor que Robynia divagase, que delirase, e non que laiase..., a ver se no ínterim daban chegado os ausentes: Merton, Nicasio, o médico...! Pero en tan larga espera algo tiña que inventar, unha mentira piadosa, pois os reloxos, tantos que había naquela casoa, nin se paraban nin resolvían.

-Non sei se será unha bobada, pero, ¿quere que lle molle eses beiciños..., tal que cun papadiño de ron, para animala un pouco, para quitarlle ese arrefrío?

Denegou cun aceno, así que Herminia insistiulle:

-Daquela..., ¿outro sorbo de té?

Isto si que llo aceptou, cun aceno afirmativo apenas perceptible:

-¿Non é inverno..., xa non? Mira que cousa, que se me baleirou a cabeza, de súpeto, e xa non teño esas resonancias...

Herminia quedouse alucinada, sen verbas, pero algo lle tiña que dicir, que comentar, aínda que fosen trivialidades, para sosterlle o ánimo, para desviarlle a atención:

-Estamos entrando no outono, que por iso hai tormenta; xa sabe, o cambio de estación, que aquí, en Cuba, no Trópico...

-¿De verdade, no outono? ¿De que ano? ¡Muller, que abobada estou, que só sei que me chamo Robynia!

-Estámoslle no vinte e seis, no ano vinte e seis...! Pero vostede, pregunte; canto queira, que iso seu non lle é da memoria senón da febre...; e mentres non cure ese arrefrío xa lle farei de memoria, eu, ata onde poda...; ¡ata onde saiba, que lle son unha simple student! ¿Non se lembra diso, de que me paga profesores...? ¡Si, vostede!

A enferma volveu a ter outro decaemento, pero reaccionou ao abrirse a porta, seguramente que co frescor do aire que entrou daquela:

 

-¿Quen está aí, quen..., quen entrou? ¡Ádam, cariño, vén, achégate..., e perdóame! Non quería que te foses, que me deixases nestes apuros... ¡Sonche unha vampire, unha egoísta..., que te quero comigo..., sempre comigo..., recuperarte! ¿Sabes, dear? Do it for my sake...!

Para a tenrura, para a exquisita sensibilidade da nosa Herminia, ter que desenganala naquel dramático sono foi atroz:

-O seu Ádam está abaixo, gardando no carro... Este señor é o doutor Perkins... ¿Non lle ve o fonendo?

Xa non distinguía. Nos últimos minutos perdera aquel residuo de visión, ao completo, á vez que se quedara con un fío de voz apenas perceptible. O médico contoulle as pulsacións, e quedouse silente, pensativo, gañando tempo para que Robynia cobrase un novo pulo. Despois miroulle aos ollos, volteándolle lixeiramente as pálpebras; e acaricioulle as meixelas para sensibilizala, para facela reaccionar, á vez que lle dicía, cariñoso pero evasivo, profesional:

-¡Mrs. Merton, que ben está aquí, nesta cama, debaixo deste dosel, que nin a Raíña Vitoria; refuxiada desta tormenta..., que aí fóra voan os tellados; e non é unha metáfora, por desgraza que non!

Robynia non lle contestou, tornando á súa pregunta obsesiva:

-¿Ádam...? ¡Que veña o meu Ádam, que se achegue a min...! ¿Ádam, amor, onde estás, que non te oio falar...? ¡Non me deixes soa..., neste transo supremo! ¡Volve comigo!

Todos calaron, que ninguén se atrevía a desenganala, nin sequera o médico; petrificados pola súa impotencia en compracela. Pero Robynia, angustiada, insistindo con aquel fío de voz:

-¿Ádam...? ¡Encoméndoche esta rapaza..., que a teño por filla..., por sucesora...! ¿Ádam, que fas, que non contestas...? ¡Tes que aceptala; tes que respectala..., que todo vos irá ben! She´s very trustworthy!

Herminia mirou ao seu redor, que deu en imaxinarse que estaba nunha sesión de espiritismo, daquelas que lle relataba Agar. Naquel dormitorio pasaba algo; ¡algo había que os conmocionaba, algo invisible, superior ás súas forzas, ao seu entendemento! Naquelas olladas imprecisas, á procura do imposible, do impalpable, atopouse co brillo da cruciña daquel rosario que ela mesma lle regalara á señora, cabe da súa Biblia, daquela Bible de Robynia. Ensarilloullo, amorosiña, entre os dedos; solemnemente, como se lle aplicase unha unción, ou un talismán, quedándose coa Bible debaixo do seu cóbado esquerdo. Había que darlle esperanzas, se tal fose posible:

-O seu Ádam veu mollado..., ¡e pasou ao baño! Teña paciencia, que ten que vestirse...; mudarse, outra roupa, ¿sabe?, ¡e iso leva tempo!

-¿Ádam...? ¡Pero, este home...! Non; iso é mentira, que se estivese aquí xa tiña vido... ¡Abandonoume..., precisamente hoxe!

Nicasio, que se quedara na porta, con pudor, por se o médico inspeccionaba á enferma, fíxolle acenos a Herminia para que se aproximase, e cando a tivo cerca:

 

-Non sei se faredes ben con ese conto de que xa veu Merton... Ese cuco, a tal hora, está noutro niño que eu me sei..., ¡no das víboras!

-Nicasio, tes que saír a buscalo, prontiño, que esta muller vainos morrer na súa espera, con esta desesperación que lle entrou, que xa leva un pedaciño clamando polo seu home... ¿Non ves como se debilita?

-¿A por el, buscalo...? Logo haberá que dicirlle a Agar que nos bote as cartas, a ver se me di onde podo atopalo.

-Pois, do que non, métete na cociña, coas mulleres, e non volvas por aquí, que pode enxergar un vulto movéndose, e segue coa teima de que es o seu Ádam. Failles compañía ás dúas, que estarán asustadas..., ¡por tantas cousas!

Nisto que se lles achegou o médico, informándoos:

-Está peor, moito; e coido que definitivo! ¿Funciona ese teléfono? ¡É para chamar a todas partes, a ver se alguén dá co Merton, ou nos orientan do seu paradoiro...!

-Non, señor, que xa o intentei, que se tronzaron os fíos ao caer as árbores; aí fóra, no xardín... Nicasio tampouco sabe onde atopalo...; e logo que, con esta ventoeira, se temos outra desgraza... Prefería saír eu, eu mesma, que comigo pouco se perde se me pasa algo, que miña tía, Queta, tenme dito por onde rúa ese pillabán, ¡pero non me atrevo a deixa-la señora!

O Doc foi rotundo, facéndoa desistir daquela temeridade:

-Ti, aquí, que es imprescindible, ¡máis có médico! Ademais, ¿decátaste do que aumentou o temporal? Nestas avenidas do Vedado, aí fóra, quedaba xente correndo en tódalas direccións, sen saber onde abeirarse, que nin refuxios hai; e os que valen están pechados..., ¡pola caridade dos seus donos! -Ironizou, flegmático, irritado por aquel enclaustramento da veciñanza.

-¿Nicasio, deixastes aberto, aquí, abaixo, para que podan gorecerse? -Herminia, compadecéndose, pero anticipóuselles Perkins:

-Precisamente entraron con nós, varios, de tódalas cores. Por certo, tamén quedaba esa Agar, brandindo unha vasoira, tal que se fose un sabre daqueles do 98, para poñer algo de orde..., ou para que non suban!

-¿E Neves, logo, onde está, onde quedou; tamén abaixo? ¡Eu facíaas na cociña...!

-Neves meteuse na cociña, si, -contestoulle Nicasio-, e supoño que arestora tamén subiría Agar. Eu baixaría para vixia-la xente, pero..., ¿e se hai que ir por medicinas, ou axudar en algo, algún recado...?

Non o dixo explicitamente, pero temeu que se lle desen en desmaiar aquelas mulleres, todas, empezando por Herminia, metidos todos eles nunha situación tremebunda.

 

Herminia, case implorándolle ao médico que fixese un milagre:

-Doutor, ¿é que non pode facer algo? ¡Na miña aldea sangraban á xente, ou lles poñían bilmas, ou lles daban fregas con ortigas..., para que purificasen o sangue, para que reaccionasen...! ¡Aquí haberá algo máis..., máis suave!

Perkins non puido evitar un xesto de comprensión, indulxente:

-Nada, muller, que nada se pode facer, salvo achegarte á cama desta santa; que te sinta cerca, que non note a túa ausencia, pois a mellor medicina, mentres alente, es ti, ¡co ben que vos entendedes! Míraa desde aquí, con esa raiola de luz: parece un anxo deses dos retablos; de mediana idade, melenas roibas, cariña de virxe..., ¡e non esas pelanduscas que recruta Merton! Ímonos achegar, en silencio, ¡pois os enfermos oen mellor cós sans!

Volveu a tomarlle as pulsacións. Herminia, mentres, axustoulle aquel rosario; unha vez máis, que se lle saíra das mans ao elevarllas Perkins. O galeno meneou a cabeza con un xesto de fatalidade; e para máis comunicar, colleu dun brazo a Herminia e sacouna ao distribuidor:

-¡Nada, o dito: pouco, tenue e irregular! Volvamos, que parece que che busca a man por sobre das mantas... Acaróate con ela...

-¿Ádam..., aínda non? ¡Herminiña, vén, e non me soltes, que me transfires vida...! ¿Onde está..., ese home..., o meu...?

Agora non houbo contestación, que Herminia foi incapaz de articular unha evasiva, unha máis. Inesperadamente:

-¡Herminia, fracasei...! Colle un papel..., pronto..., para deixarlle..., un recado.

-Señora, xa o teño, pero fale amodo, nun bisbiseo, para non fatigarse.

-Apunta..., pero en inglés. Please!

-Diga, señora, que xa teño un lapis, e apóiome na súa Bible...

-To be loved is..., is better..., than..., to be hated! ¿Está; repítocho?

Co esforzo e coa emoción, coa maxia daquelas verbas, coa fatiga de pronuncialas, Robynia caeu nunha prostración total; extenuada, case sen alento. Herminia, despois de pasar á mesiña aqueles útiles, e de gardar na Biblia aquel papeliño, aquela nota, aquela frase definitiva, tremenda, testamentaria, achegouse de novo á cama e deulle un bico á enferma, na fronte, apartándolle o pelo suavemente, con agarimo, esforzándose por non chorar riba dela.

Pasado un momento, cousa de dous minutos, a enferma volveu á súa teima, abatida, angustiada:

-¿Ádam..., Ádam...? ¡Pero..., home...!

 

-Xa llo dixen, señora; estase mudando de roupa... ¡Por favor lle pido que teña calma, non se excite..., que non lle convén!

-¡Herminia, dálle..., esa mensaxe..., que el vaina entender..., algún día!

Un repouso e un novo alento, que os aproveitou para engadirlles algo:

-¡Herminia..., o meu testamento..., está...!

Pero cortouse aquí, que non puido seguir, nin con medias palabras. Herminia atenta aos coidados, máis ben coa calor das verbas, que outra cousa non lle podía facer:

-Señora, agora que viñeron, Neves e mais Agar vanlle facer outro té...; ¿ou prefire un poexo, suave...?

A súa contestación, a súa reacción, foi absolutamente inesperada, incomprensible para os presentes, pese á experiencia do médico:

-¡Oh, Deus..., que marabilla de luz...; tan forte..., tan limpa..., que non me deixa ver! ¡Deus, que cores..., que marabilla!

Despois dunha pausa curta:

-¡A man..., Herminia...; non me falles..., que delego en ti!

-¿Señora, non nota que llas teño collidas, ámbalas dúas? ¿Que dixo desa luz, é que volve a ver...? ¡Estamos aquí, todos, con vostede, nun brete...!

Daquela mesmo, e por toda contestación, escapóuselle un ¡Aggg!, xordo, seco, impresionante, como se reunise, como se concentrase nun sopro todo o aire dos seus pulmóns; e despois diso, seguidamente, pero case imperceptible, un ¡Oggg!, suave, lánguido...

Perkins entendeuno, naturalmente, profesionalmente, pero Herminia, con ganas de detela, de retela, mesmo de resucitala, apremou na súa..., ¿enferma?

-¡Señora! ¿Que lle pasa? ¡Por Deus, fale...; díganos algo..., non se esmoreza...! ¡Por Deus..., fale..., ou fáganos un sinal, mova os seus beiciños..., para que non se lle queden brancos!

Perkins pasoulle a man pola cara á defunta, suavemente, de arriba para abaixo, e segundo o facía íalle comentando á rapaza:

-¡Isto que me ves facer é para que non perda esa luz, esa da que nos falou, a do seu tránsito, esa que a cegou na súa despedida...! ¡Para que non olle sombras, para que non as leve consigo, para que non sufra véndoche esas bágoas tan estériles como inoportunas, pois, en canto á súa vida..., Deus débit, Deus ábstulit! ¡Deus lla deu e Deus lla quitou!

 

Herminia quedouse coa boca aberta, querendo falar, querendo romper aquel silencio tétrico, mortuorio..., ¡pero sen atinar a facelo, de ningún xeito! O que máis lle apetecía era berrar, abrir o balcón, imprecarlle ao vento, ao Merton, ao xardín, ás árbores caídas...

-Non insistas, muller, nin chames nin berres, que todo está consumado; fixemos canto nos foi posible... Esta dama ilustre, de títulos e de feitos, arestora igual pode ir no Ceo como estar tirándolle das lapelas ao seu Ádam; e xa non lle sopre a orde de afogarse nunha figueira..., ¡pero ese matón non o fará, que é máis traidor e menos home có Xudas!

-Doc, por favor, déixese de chanzas..., que isto élle moi serio, mesmo terrible...

-Nena, tes que saber que nunca cousa tan en serio dixen, que ningún enfermo me conmoveu desta maneira. Eclipsouse, esvaeuse, voando silandeira, máis que un paxaro! E logo esa mensaxe, ese papeliño que gardaches aí..., ¡iso converte en anxos aos propios caníbales!

Herminia, incapaz de terse en pé, axeonllouse no chan, preto da cama, concentrada en oración. E algo despois incorporouse para encrucillarlle as mans á defunta, ensarillándolle aquel rosario.

-¡Miña nai do Ceo, que desesperada estou..., e que inútil me sinto!

Perkins, previndo unha lipotimia, sentouna nunha calzadora, deixándolle os brazos colgantes, nas orelleiras, que así se quedou, por algún tempo, cos ollos abertos pero inmóbiles, irtos, idos, ollando cara ao teito, perforando infinitos, sedenta de respostas. Clamou ao Ceo, coa voz entrecortada pola emoción, ou máis ben, pola conmoción:

-¡Ábrelle esas portas, Señor, que ben sabes que era unha santa...; ou ela, ou ninguén! ¡Madriña, escóitame, aínda que nunca máis o volvas a facer, que che pido pola nosa protectora..., que vai ceguiña..., e tes que guiala no Ceo!

Rompeu a chorar, agora ruidosamente, con gran excitación, con grandes saloucos; tanto, que a oíron desde a cociña, e acudiron os tres, en tropel.

-¡Ai, miña Neves, dálle un bico, que ben cho merece...; e outro para que llo leve á nosa Queta...! ¡Pobriña, que nin sol tivo, e sen embargo, Deus deullo á Queta..., e iso que foi pecadora!

-Muller, non tivo sol, pero leva un rosario, que á Queta esquecéusenos poñerllo...

Herminia, acudindo aos brazos do noivo de súa curmá:

-¡Nicasio, só nos quedas ti para defendernos nestes perigos, nesta soidade, que eu síntome perdida, coma se estivese envolta nas calixes do noso Pradairo, sen ve-los carreiros...! ¿Por que se nos iría, Nicasiño, sen agardar a que chegase ese maldito Ádam? -Nun arrebato engadiu, escapóuselle: -¡Para ser bo..., vaia nome que lle puxeron!

 

Neves parecía, ou se facía, máis serena, máis resignada, e tentou consolar na curmá, apertados os tres, coma tres hedras:

-¡Herminia, curmanciña, levounas Deus porque eran boas, e como eran boas, xa estaban preparadas, maduras para o transo! Chamounas cando quixo, que aló arriba, por encima desa tolda, seica non chove..., ¡que nunca choveu para arriba!

-Eran mozas..., ¡ou case! -Argumentoulle a curmá.

-Herminiña, mozas, si, pero, maduras, tamén, ¡que por algo caeron desta árbore da vida!

Agar, mentres, posta de xeonllos, rezaba, en silencio; ela viña da escravitude, do fatalismo da escravitude dos seus devanceiros, e vía na morte a gran liberación do ser humano.

A todo isto, o médico sorriuse, benévolo, comprensivo da fe daquelas mulleres, daquel candor latino e daquel fatalismo agareno; tratou de animalas:

-¡Rapazas, consummátum est! Aquí todo está feito, todo o que era posible; o humano, o importante. -Entreabriu unha contraventá: -¡Maldito temporal, malditos bruídos..., que xa parecen as trompetas do Apocalipse! -Seguidamente pasou a vista en derredor seu, ollando a pompa daquelas estancias: -¡Que tolemia, que fastos, que logo me apetece colgarme dun cortinón destes e abatelo en sinal de dó! Esta casoa..., Mansión Merton lle puxeron aí fóra, nesa lauda, envilecendo o escudo familiar de Robynia...; logo parece unha pirámide, co tesouro dentro, coa faraona enmarcada neste dosel...

Mirábano todos, sen saber e sen atreverse a seguilo naquel monólogo; e Perkins, furioso, que non calaba:

-Para máis, nin falta fai embalsamala, que esta muller era unha santa, que volo digo eu..., ¡incorrupta e incorruptible! Outro Xurxo; toda unha vida pelexándose co dragón..., ¡inutilmente, que así se quedou sen forzas!

A Ama das Chaves tíñaas todas, ou case todas, pero faltábanlle as daquela situación, por tantos conceptos dramática:

-¿Que se fai nestes casos, Doc? Non me atrevo a avisar na súa igrexa, nin nas Pompas..., ¡sen contar co seu home! Fagamos o que fagamos, nada lle vai gustar ao basilisco, ao sátiro!

Perkins asomouse de novo á fiestra e comentou, como para si mesmo:

-Saír de aquí sería un suicidio... E logo que están eses de aí abaixo arrimados ás paredes, engurrados ao sopé das árbores... Estou vendo algún ferido, das caídas e do que lles caeu encima...; traumatizados, case todos..., ¡polo menos, unha ducia!

Neves deu en moverse pola habitación, de esquina a esquina, en diagonal, trazando o recorrido máis longo, que se lle facía curto:

-Nicasio, disto hai que saír, sexa como sexa! Estamos encovados, nós tamén, que só nos faltan os responsos! ¿Non poderías achegarte ao barrio das fulanas..., coa camioneta? Ese home vainos matar, maiormente se non lle pasamos aviso..., que ata temo por ti, se sabe que estiveches connosco, aquí, coas mulleres, e que fuches polo médico! ¡Polo médico, si, e por el, non!

Alcanzouno Perkins, xa na porta, e tiroulle da manga, brusco:

-¡Vén aquí, gallego, que avultas moito pero domínante estas bonecas! E ti, Herminia, agora que estás máis serena, búscame tesoiras, tiras de vendaxe...; ou simplemente, teas limpas, de cotton. Agar, ti, á cociña; tódalas potas ao lume, auga fervendo... Ti, chicarrón, vasme demostrar que es capaz de amarra-los negros, de suxeitalos, así sexa polos seus atributos..., con tal de que se aquieten para coselos, para vendarlles as feridas...

Agar, que ata aquel momento estivera calada, completamente atordada:

-Pero, aquí dentro, non, imposible, que se enfadará Mr. Merton...

-Asumo toda a responsabilidade, que se Merton ten pistola, eu teño aquí, no maletín, unha lanceta... -Ao ver que se lle quedaban apampados: -¿Que facedes, así, parados, pasmóns de Galilea? ¡Recollede esas cousas, e abaixo todos..., que isto, a tal momento, é un hospital de campaña...! ¡Ímolo facer en honra da enfermeira Robynia...! ¿Mansión? ¡Iso é pretérito, que arestora é un hospital de guerra, outro, catastrófico, de primeiros auxilios! ¿Quen ten as chaves destas habitacións, por se temos que subir algún dos feridos? ¡Camas, sabas, jofainas...! Non vos importe o que se estrague, nin o que se manche... Fagámolo por Robynia, no seu nome, en honra e lembranza súa, que tamén o faría ela..., ¡de estar viva!

-¡Si, Doc, claro que o faría, e con mil amores! -Herminia, agora dirixíndose aos seus, á Neves e ao Nicasio: -¡Que ben razoa este home; y dixéronos, daquela, na nosa catequese, nas nosas parroquias, que os protestantes son herexes...! Temos que contarllo ao señor cura de Montecubeiro, algún día, para que cambie de Catecismo..., ¡ou para que emigre! Que compare, que saiba o que é bo, que xa está ben de gloriarse da súa, suposta, perfección..., ¡nun rueiro onde nunca pasa nada!

-.-

Senta; temos que falar

 

Entouñado con Robynia, Ádam Merton nin se lembraba da súa mansión naquela turbulencia, tan desaforada que pasou á Historia como unha das peores do século XX. Tiña a certeza de que o edificio estaba construído a proba de ventos e de sismos; e polo que respecta á xente que nel vivía, xa se apañarían, como puidesen, como lles petase, que en definitiva, no seu código de valores, cantos alí estaban eran parasitos seus, cobrantes e gastantes dun diñeiro que viña obtendo, el, precisamente el, e só el, tirando con man firme, intransixente, dos fíos daquela rede de prostíbulos de luxo, directamente proporcional en dividendos aos conflitos nos que se vía metido para manexar aquelas marionetas do vicio, do vicio ou das respectivas soidades, con frecuencia abafadoras, fosen produtoras ou clientes.

¿Naquelas circunstancias, en plena zafra, e cos políticos de man, ousaría Robynia, unha lady inefable, sinxela, empobrecida, último brote dunha familia inglesa, ostentosa e pródiga, premelo para que se retirase dunha actividade nutricia de tanta xente, ela incluída, depositaria, testaferro, figuranta, daquel caudal, daquel manancial inesgotable? ¡En absoluto! ¡Que seguise rezando, canto máis á présa, mellor, para que acadase, pronto, xa, aquela gloria que, segundo as teorías relixiosas daquela gran dama, anticipa Deus aos preferidos, ou aos precozmente maduros! Por parte, -matinaba Merton, pois tódolos especuladores son grandes matinadores-, ela testara ao seu favor., ao ditado.., ¡en resgardo, en contrapartida, previsoramente, como bo testaferro! E logo que nas oficinas do Fisco cubano, para cando chegase o momento da transmisión legal, da retroacción oficial, postmorten, -bens separados, que así os tiña-, amigos había, amigos tiña, que onde non os tivese, ou lle fallasen, doado era fabricalos, fose en dólares ou con chantaxes; daquela..., ¡todo atado!

A única preocupación real do Ádam Merton con respecto a Robynia era a dificultade que ía ter, no seu momento, cando lle faltase, por atopar outro / outra titular, outro / outra depositante, de similar confianza, para poñer, para asegurarse, na propia cabeza do endosante, aqueles bens camuflados, alzados, todo o que aquel ínclito e precavido empresario consideraba fondos de reserva, seus, intanxibles, dos seus negocios, dos seus chanchullos, das súas especulacións..., ¡por se os tropezos, ou por se os trompazos, dos seus inimigos, que debían ser incontables, e algún, acaso, poderoso!

Certo era, tamén, que aquela beata, filla duns anglos exquisitamente, repugnantemente, puritanos, tíñao ameazado sobre o destino final daquelas propiedades mal adquiridas..., ¡pois había centros benéficos particularmente necesitados! Pero iso eran armas curtas, defensas de alcoba, que nunca chegou a dubidar da súa fidelidade... ¿A filla dun Lord, traizoalo? ¡En absoluto, e máxime con aquel rescaldo amoroso, que para ela era un vínculo indiscutible e indisoluble! No peor dos casos alí estaban, para devolver as augas ao río, aqueles matóns, outros escravos, seus; sen cadeas, pero escravos; vellos cómplices, ¡mal pagados, para máis lealdade! Todos eles comprometidos en algo punitivo, e por ende, vulnerables, de mil maneiras, que eses son os afillados máis fieis de todo padriño..., mafioso!

Volvendo os ollos á mansión, calle G. do Vedado, naquel día de marras, ¡naquel día de tebras!, hai que contabilizarlle ao Nicasio tres saídas polos arredores, tan voluntarioso el, sempre, para cargar, aínda que fose ao lombo, con toda clase de desvalidos. Daquelas recollidas e daquelas asistencias tirou a experiencia de que podería chegar a unha parte calquera da cidade cinguíndose, case gateando, polos asidoiros dos enreixados e dos tapiais, por entre as columnas dos edificios, entre remuíño e remuíño.

Como sanitario, xa cumprira axudándolle a Perkins, que incluso lle entalou unha perna, el mesmo, el só, a un negriño de seis a oito anos, ben desnutrido por certo, que se lle tentaban os ósos con facilidade. Os demais casos, perentorios e / ou atendibles, contusións e feridas, naquel improvisado hospital quedaban medicados, medicados e intervidos, ¡cosidos á man, e sen cat gut! En boas mans, nas daquel Doc tan célebre por toda Habana, así que cumpría volver ao principio, preocuparse polo enterro da Señora..., ¡da Señora con maiúsculas!

Nicasio escorreuse discretamente, sen despedida, para non expoñerse a unha retención, a un sobresalto feminino, pola porta traseira do xardín. Aló abaixo, na Habanavieja, na Vieja Habana, concretamente no Hotel Paraíso, desbordado de peteros, máis ben americanos, ao que chegou arfando, alasando, escumando xuramentos, renegando daquela cidade tan convulsa e tan meteórica, atopouse, ¡por fin!, co Merton, que o recibiu de uñas, contrariado da súa presenza, farto daquel clan de Herminia, que lle tiñan invadida a casoa, e coa casoa, a súa liberdade. Estaba ao fondo do salón, por xunto da barra; teso, impecable, co seu traxe branco habitual, de fío, ¡que para el nin chovera nin chovía! Co seu terno predilecto, inmaculado, un pombo altivo rodeado de lurpias, tan lixeiras de roupa que nin as podía enfonchar aquel vento bruídoso por máis que saísen ao exterior, ¡cousa que nin se lles ocorría tendo a clientela no interior, e as habitacións, os tumbaeros, nos pisos altos, accesibles desde o propio saloon! Aquel larchán estaba tan feliz, distendido, chanceándose coas rapazas..., pero mudou de actitude, crispándose instantáneo ao decatarse da proximidade, do avance, daquel doméstico, daquel mensaxeiro, que por tal o tomou, á primeira ollada:

-¿Chico, que, que se che perde aquí? ¡Circula, pérdete..., antes de que te lancemos ao baleiro!

Pero Nicasio ía disposto a todo con tal de cumprir coa obriga do caso:

-¡Señor, amodo...; é que...!

Pero o dedo xupiterino do Merton soltoulle a segunda descarga:

-¡Largo, que por aí abaixo, cara ao porto, están as tabernas dos paletos, as dos teus gallegos!

Nicasio, que coa saliva tragou aquela ofensa, volveu á carga; seguiu achegándose e insistindo, cumpridor dunha sagrada misión, obra de misericordia, que así fora ensinado: ¡enterra-los mortos!

-¡Un momento, señor; déixeme falar, que a súa señora, a verdadeira...!

Merton, provocativo, cadora máis irado:

-¿Traes algún recado? ¡Daquela desembucha..., maldito tatexo! ¿É que non sabes falar..., nin por señas?

O mozo, ¡que xa aguantara abondo!, colleu bríos para irse, para irse ou para avanzar de fronte, para turrar en contra do Merton, que falar sabía, bastante ben, pero, aquilo..., ¡aquilo era cuestión de dálas, de dálas ou levalas, se tal fose preciso! Nun instante de vacilación decatouse de que o Ádam retrocedía para cederlles o terreo a dous chulapos gardacostas que se dispoñían a batealo, fose alí mesmo ou no exterior. Vencida aquela prudencia inicial, e antes de que lle tapasen a boca, bramou:

-¡Para que o saiba, desgraciado, e con vostede, as súas testemuñas...! ¡Morreu dona Robynia..., que polo visto era a súa muller! ¿Lémbrase dela? ¡Dubídoo, pois con tantas próximas, aquí, ao abeiro, quentes coma gatas...!

Ádam detivo o seu retroceso e fíxolles ademán aos gorilas de que se apartasen:

-¿Que apangada é esa? ¡Se é unha chanza, falaches por última vez!

 

-¡Digo que ten que enterrala, vostede, que iso non é cousa miña, pois abondo fixen, que lle levei o médico..., no seu lugar, en ausencia súa...! ¿Dáse por notificado, mal home?

Non era para menos, con aquel vozarrón nervioso, que incluso se ergueu o pianista.

-¿Como...? ¡Estás borracho! -Merton, incrédulo e incómodo, indicoulles aos cachupíns que esperaban na distancia media, desconcertados: -¡Levádeo ao Muro..., que se refresque coas ondas! -Pero naqueles medios cambiou de opinión, que aquel mozo, aquel gañán, bébedo non parecía estar.

-¿Que pasou, como foi? ¡Explícate!

-¡Como ía ser, patrón: de morte natural; e se quere saber máis, pregúntelle ao Perkins, que o deixei na mansión, amortallándoa...!

-¿Perkins...? ¿O doutor Perkins?

-Si, ese, o médico, que llo fun buscar eu, eu mesmo, por ausencia do seu home; sandala non puido, pero amortallouna en cristián...; ¡na casa do demo, pero en cristián!

Non engadiu unha sílaba, ningún dato, que se deu media volta, arroutado; mecanicamente, cego; coma unha buxaina coa corda tensa. Naquel xiro, en acto reflexo, do máis puro noxo, ao ir cara á porta, Nica amasou un esgarro, con canta inmundicia se lle veu á boca, arrefriado como estaba daquelas molleiras, e lanzouno para adiante, para onde cadrou, cadrando precisamente na mesa dun capitán da Navy, escoltado de tres sereas!

Con todo o salón en pé, máis dun moveuse á contra do mensaxeiro, pero aquel touro dos prados lucenses, enrabechado, forzudo, con bíceps de cavador, posto de malas era temible, así que, prudentes ou covardes, deixárono ir, capitán incluído, sen máis contratempos, ¡que xa non era pouco!

-.-

Días despois do enterro, calmados aqueles ventos estacionais, os interiores e mailos exteriores, Merton invitou a Herminia, con rebuscada cortesía, para que pasase ao seu despacho, na mansión. Acomodoulle un daqueles Chester e asentoulle un coxín de penuxe que fora buscar expresamente, inusitadamente, ao salón contiguo. Mentres, a nosa galega, a súa "gallega", esgarecida e deprimida, esperaba, rutineiramente, pola orde do día, por algunha instrución de tipo doméstico, que era o que cabía esperar daquela chamada, pero...!

Merton sentouse noutro sofá, en ángulo, algo inclinado fronte á rapaza, fronte á súa "Ama", que como tal seguía funcionando en espera de novidades, de instrucións. O míster argallou un sorriso de circunstancias, amosando os dentes, que nel iso xa era un esforzo, unha deferencia daquel imperator, máxime no seu propio despacho, no que adoitaba actuar co máximo despotismo:

-Cara Herminia, -¡que nunca tal expresión usara!-, agora que todo se normalizou, ahorita que pasou ese maldito tornado, que estamos sen Robynia, e que ti puideches descansar, e recuperarte, polo menos relativamente, espero que me digas, con detalle, como foron os seus últimos momentos: o que dixo, como o dixo, que significa ese papel que me deches de parte súa... ¡En definitiva, todo o que teñas que comunicarme, o que se entende por últimas vontades, que chegou o momento de poñe-las cousas en claro...!

A ama das chaves, indefectiblemente maina e pulcra, estaba lonxe daquela actitude groseira, agresiva, circunstancial, de Nicasio, aquela do Hotel Paraíso, que non se lle acaía nin llas pedía o corpo, pero aínda así non aforrou un certo retintín. Ollou ao patrón, entre compasiva e irónica, pero neste caso, nesta ocasión, con pouca piedade:

-Se vostede..., se houbese estado aquí, xunto da súa enferma..., ou polo menos, cerca, localizable... Si se houbese recollido na súa casa, neste caserón, que só Deus sabe para que o fixo se tanto se ausenta, sabendo, como sabía, como debía saber, da súa gravidade, a pouco que se fixase nela...; e logo que ese médico ten falado con vostede, aquí, neste despacho, que mo dixo..., que a señora estaba nas últimas, día arriba ou día abaixo, daquela nada tería que preguntarme, a min, unha servente...; ¡nin agora, nin nunca!

Ela mesma se estrañou de que lle saíse aquela reconvención tan completa, tan directa e tan rotunda. Merton, pola súa parte, ante unha Queta rediviva, resucitada, viuse talmente discutindo coa propia Queta, coa antiga mesera:

-¡Para, chica, que te desmandas! Queta era desapiadada, francamente si; e ás veces, máis do previsible, pero ti, con menos motivo, resultas máis atroz. Estabamos aquí, como amigos, eu polo menos, sen acritude, que nestas circunstancias tan penosas...

A ama das chaves perdeunas, perdeu os papeis, fóiselle o apromo, así que por esta vez non foi dona da súa lingua:

-¿Desapiadada, eu..., por censurar as súas avesorías? ¡Mira quen vai falar de atrocidades! Vostede matouna..., a desgustos! ¡Si, señor, vostede, que non tivo corazón, nin coa propia muller...; que non fará co próximo! Ten máis que falar quen...

Naquela grosería contívose, interrupción que aproveitou Merton para cominala:

-¿Que pensas facer, que pensas dicir..., a onde queres chegar?

-¡Chegar, non; saír! ¡Quédase só, Mr. Merton, que é o que se merece; coa mansión baleira..., oca..., para que a encha de putas..., por se ten poucos hoteis, que Agar vense comigo!

-¿Que me quedo eu, aquí, só...?

-¡Só, non, que o acompañarán os remorsos, de por vida, se é que conserva algo de conciencia, pois de aquí en diante nin poderá durmir entre estas paredes, en semellante caserón..., coa ánima da súa Robynia chamándoo á penitencia...!

Merton, de ter as mans relaxadas, descansando nos brazais daquel sofá, pasou a tensa-lo coiro; con forza, con crispación, tal e como se volvesen aquelas peles ao seu estado animal, ao ser que as nutriu:

-¿Que é iso de que te vas da túa casa, da túa mansión..., e ma deixas a min? ¡Estou disposto a negociar contigo, iso si, pero sen acritudes, repito, que che vou dar un bo premio, por máis que me asista a razón, e por máis que podo apelar á forza, á razón da forza, se non o queres comprender..., polas boas!

Herminia, noutra galaxia con respecto á liña de satisfaccións e/ou de ameazas que lle insinuaba aquel patrón, aquel gringo desconcertante:

-¡Naturalmente que me vou, que xa ando nos preparativos! Teño mercada, xa de vello, desde que morreu Queta e me sentín confirmada no seu herdo, unha casiña, ben guapa por certo, nun sitio bo, unha escuadra, aí cerca, exactamente no Paseo do Prado...

Merton, que a tal hora o desconcertado era el:

-¿E daquela..., onde te colocas; acaso de profesora...?

-Vou poñer un restaurante...; con Agar de cociñeira, e Neves e mailo Nicasio de camareiros. Só lle estorbaremos o tempo mínimo de arranxar os nosos dormitorios, que me leven unhas camas que teño encargadas..., pero, se o incomodamos, daquela ímonos, xa, de inmediato, agora mesmo, a un hotel decente, se é que algún queda nesta putería de La Habana!

Merton, sorprendido por aquelas contradicións, barallaba tódalas hipóteses posibles, coa velocidade dun tafur, pero Herminia, aquela protexida da súa muller, non lle daba tempo nin ocasión para formular os seus camelos, para despregar as súas artimañas. Optou por ir amodo, con astucia, raposeiro, con precaución..., ¡ata lograr entender o por que Herminia non o entendía!

-¡Por favor, Herminia, senta; volve a sentarte, que temos que falar..., e non pouco!

A rapaza quedouse diante del, aguantándolle a mirada, pero non lle aceptou o asentamento. En vista diso, Merton púxose en pé. Herminia pola súa parte, como primeira reacción, apuntoulle directamente aos ollos con aquel índice tan miúdo e tan estilizado, remate dunha man, dun brazo mórbido, que para si o quixese a Venus de Milo, ¡encolado que fose! Pero a carga non estaba no dedo apuntador senón no aceno desafiante, na traxectoria rectilínea do ademán:

-¿Con vostede, falar con vostede, con este matón que teño diante? ¡De nada, que antes falaría cos lobos da miña serra! Saiba dunha vez, vello avaro, que vostede é peor có Harpagón de Molière. Eu seguín aquí, con vostedes, desde que morreu miña tía, por devoción, por pura devoción, para coidar da señora, que en paz estea, ¡que o estará, de seguro, ela si! ¿Pensaba que o facía, que continuaba, polo seu xornal? ¡Pois non, non señor, que está equivocado, que o seu diñeiro esta podre, tan podre que me dá noxo; e xúrollo, por estas..., que son cruces!

Merton, fracasado no seu cinismo inicial, decidiuse por unha artillería dialéctica de máis calibre:

-¡Non che deu noxo a prata de túa tía, que era, máis ou menos, da mesma procedencia, dos vicios e das debilidades alleas...! ¡Iso teu é unha dobre moral..., unha moral latina!

 

Pero Herminia impasible, indomable, que a tal momento, ¡nin co estrondo dun canón!

-Non, señor, non lle é igual, que ela viuse no río, e non tivo quen a sacase do remuíño... Vostede desoíu, desprezou, teimudo, á santa que Deus lle aparellou por lexítima esposa... Miña madriña, que non o era de pías, pero adoptoume, así, para defenderme, maiormente de vostede, morreu arrepentida; moito, ¡que me consta! Vostede é peor cá ela, moitísimo, infinitamente: un corruptor impenitente, explotador de tódolos vicios, de tódolos abusos, e ten que afogar no seu río, nese río de..., ¡de lodo, por dicilo ao suave!

Aquel combate dialéctico derivara, prometendo longura e fondura. Merton, especializado en buscarlle á xente o seu talón de Aquiles, buscou unha saída honorable, que no seu credo significaba, factible, posibilista:

-Xa que non te sentas, fareino eu, que sobre estes días de dor e de arrepentimento..., ¡si, de arrepentimento!, non resisto de pé..., ¡e moito menos se me dan coiteladas!

Herminia, rotunda e fera, asistida duns azos talmente místicos:

-Pois conténtese con que sexan verbais, e que só o ameazase con un dedo..., pois, se fose un home, ou se tivese valor... ¿Sabe que lle digo? ¡Que aquí son eu a que non resiste, nin medio minuto, que moitísimo levamos aturado, pois os tipos coma vostede..., pisan eles, e despois laian, ou asemade! ¡Ata nunca, mal home, que non penso ir ao inferno, así que non é doado que volvamos a vernos, e menos na outra vida! ¡Aquí ten as chaves, así que vaia buscando unha puta para darllas, xa que está afeito a vivir delas, e con elas!

Ao gringo, ao gánster, pese á súa imperturbabilidade natural, habitual, naquela ocasión pouca pólvora lle quedaba, abatido polos mazucados daquelas sorpresas. Urxía reconduci-la xestión, positivala:

-¿Lárgaste; vaste..., da túa casa, e dásme as chaves, só as chaves?

Nin con esas, que Herminia non se deixaba abater, nin con directas nin con indirectas:

-¡Non, señor, non me enrede, que xa está ben de vacile: voume da súa casa..., para a miña!

-¿Como...? ¡Esta casa, esta mansión, é túa...!

-¡Xa; de cortesía: pase, señorita, pase, que está na súa casa...! Foi unha pena que non lle caese co furacán, aínda que nos pillase dentro, que agora teríase que ir vostede, vostede tamén, definitivamente, para eses hoteis do pecado, do xofre, da ruda..., ¡a cheirar a súa propia merda! Pero non, diso nada, que cando se cansa de ulila, vense para aquí, que ten dez baños ao seu dispor..., e catro salóns..., e xardín... Desta vez a Providencia andou a cegas, que deixou caer os bohíos dos pobres, a feito, pero o que é a Mansión Merton...! De ferro, e con boa pedra, coas mellores madeiras, feita co diñeiro das fraquezas humanas..., dos paisanos seus, e dalgún dos meus...; ¡cómame nunca o diaño, esta non caeu..., polo de agora!

Merton botouse as mans á cabeza, asombrado pero tamén desconcertado:

 

-¡Que cousa, que fortaleza, que carraxe! Se Robynia tivese o teu carácter, daquela rendíame...; pero ela, coa Bible na man, ao sumo amolentoume!

Herminia, de farta, de nerviosa, riuse; riuse por non chorar; sinceramente, con ganas.

-Para amolentalo a vostede, ¡como non sexa no caldeiro dos cochos...!

Merton non a entendeu, así que xogou a última das súas cartas, talmente de farol:

-¿Así que..., queres que me caia encima esta casa, ao estilo de Sodoma, sendo túa, adida por ti, por ti mesma? ¿Si, de veras...? ¡Estás tola!

Herminia, que seguía cerca daquela mesa de despacho, tan brillante, de durísima caoba, xa petrificada, e con todo luxo de talla, encarpetado o centro en pel rusa, con grecas e con taraceas douradas, descargou na súa beira tal puñada que se mancou tremendamente. Retirouna con viveza e deulle un soprido ao envés da man, pero só para volver ao enfrontamento, á loita dialéctica, verbal, sen treguas:

-Oxalá caese, que non me importaría, nin pouco nin moito, maldito cousa, aínda que eu estivese dentro, como lle pasou a Sansón..., se tal servise para que vostede deixe de explotar nos borrachos e nas mulleres!

Merton, aquel dominante habitual, experimentado, das situacións e das persoas, caeu groggy, abatido dun erro, dun tiro da súa propia culata:

-¿Pero, chica, que dis, que fas? ¡Estás chalada! ¿Que che caia a propia casa, túa..., enriba de ti, de ti mesma? ¿Non irás dicirme que non sabes que esta mansión é túa? ¡Circunstancialmente, virtualmente, por suposto! -O invencible tafur, canso daqueles tenteos infrutuosos, que aquela rapaciña non se daba por aludida, acabou ensinando as cartas; todas, de golpe, pero Herminia, inocente, tomouno a choteo, a mofa, unha chanza gringa, de pésimo humor, pois ás veces non hai nada máis incrible que as verdades núas.

-¡Vostede si que está chalado...; e veña dicirme que esta casa é miña! ¡Váiase rir da nai que o pariu...; e mais non, que ela, miña pobre...; se cadra nin se parecen! -Cun suspiro que arrincou do máis fondo do plexo solar, Herminia seguiu petando, pero máis suavemente, naquela mesa enorme, testemuña silente daquelas rifas. -¡Agora o entendo...! ¡Ai grazas a Deus que se volveu tolo, que así terán que encerralo nun manicomio..., e deixará de facer dano! ¡Doulle grazas á Providencia, que por fin apiadouse dos pobres, dos esmendrellados!

Merton achegoulle o sofá, outra vez, coa pouca delicadeza que lle permitían aquelas tensións, e a rapaza deixouse caer, esgotada polo esforzo, cos nervios lastrados, espallados. Entón o gringo pasouse a man dereita polo pescozo, como para temperar as verbas que lle estaban subindo aos beizos; as procedentes do estómago, pois as do cerebro esgotáranselle, facía tempo:

-Rapaza, serénate, e apéate desas místicas ás que te elevou Robynia, que aínda estamos na terra, así que tentemos falar de negocios. Con paciencia, con serenidade, dialogantes, como seres civilizados..., ¡que ti xa non es aquela paletiña que nos endelgou túa tía!

 

A rapaza sentíase dacabalo dun resorte e non nunha butaca, pero fixo por quedarse acougada, aínda que as súas verbas non desen esa impresión:

-¿De negocios; que dixo de negocios? ¿De negocios con vostede, un tafur, un lixeiro, un faino con aparencias de gran señor? ¡Diso estoulle precavida, moito, e precisamente por Deus descanse a quen...! Mire, xa está ben de lerio, que agora mesmo recollo as miñas cousas..., ¡e vostede queda libre! ¡Deica nunca, Barrabás!

Merton, para que non se lle fose antes dos pactos, apoioulle unha man no ombreiro, con certa presión, invitándoa a permanecer sentada.

-Un momento, encanto..., e chámote así, de corazón! Mira, non sexas impulsiva, que xa vexo, tardei en ver, en descubrir, que a túa protectora, Robynia, non te tiña informada. Pois mellor así, querida; moito mellor, que ante min máis mérito tiveron aqueles coidados teus..., ¡inocentes, graciables! Tanto vos quixestes, que nin nai e filla, e foi morrer precisamente nos teus brazos, e non nos meus. ¡Teño que recoñecer que me castigou, ben castigado!

-¿Señor, morrer, de morte natural, nos brazos dun matón...? ¡Non sei como ía ser, co pouco que paraba na casa, a carón dela! Vostede, que a deixou desgustada, maliña, con aquel trebón..., ¡e foise de rúa, coas putas, coas meigas!

O das meigas non era para gringos, así que o gringo, aceptando aquel castigo, púxose en actitude circunspecta, cálida incluso, disposto a cazalas con mel..., ¡se non había outra saída!

-Herminia, corazón, que cho digo en serio: ¡ti es a herdeira universal de Robynia! Ou máis exactamente, literalmente, herdeira universal de canto estaba situado, ou depositado, aquí en Cuba, ao seu nome: raíces, valores, contas bancarias...

A rapaza, todo orellas, que aquilo non lle entraba, non o captaba, ¡nin con megáfonos que lle puxesen!

-¡Que si, muller, que o sei desde onte...! -insistiu Merton, desconcertado polo desconcerto daquela rapaciña. -Ese señor que me veu visitar..., onte..., é o avogado de Robynia..., pero non che quere falar diso ata completar o inventario, que mo esixiu, fose polas boas ou polas malas, ameazándome xudicialmente..., que ten non sei que datos, incriminacións, dixo, contra min...; coas copias depositadas en Bancos, ao teu dispor, etcétera. ¿Pero ela, non...; nada che dixo, nunca? ¡Revocou o testamento, o que me tiña feito, pasándoo para ti, ao teu favor, sen dicirme nada, nin media! A flegma dos ingleses é proverbial..., ¡que así se apoderaron de medio mundo, enganando ao outro medio! Prostíbulo foi o Pazo de Henrique VIII, que tivo seis mulleres, oficiais..., ¡e téñeno por fundador da súa Igrexa!

Herminia, máis tranquila que se estivese gardando aquelas ovellas no alto da serra:

-¿Ese señor..., o avogado...? ¡Pois, non, tampouco! Téñoa levado, á señora, no seu carriño de inválida, a xunto dese señor, pero nada me dixeron, nunca, ¡nin el, nin ela! ¡Xúrollo!

 

O desconcerto do gringo a menos non ía. Tratou de informarse, pero con precaución, sen provocar:

-¿Pero..., non entrabas con eles..., ao despacho, ao bufete...?

-¡Non, señor, que alí nada se me perdía! Nin entrei, nin me mandaron pasar para dentro daquela sala de espera... e vostede vaia parando, que non me apetecen as adiviñas, nin as adiviñas nin os lerios. O dito, voume, ¡nun tris! E non me faga contas, nin inventarios, nin porras, que de vostede, maldito cousa...; ¡nada, un níquel que sexa!

-Aínda que cho ocultase, sería inútil, que ese Licenciado, Tovar, con eses papeis ao seu cargo, coas instrucións tallantes que seica lle deixou Robynia, buscaríate por toda a Illa para cumprir o seu papel de testamenteiro, de fideicomisario, que o coñezo ben, e sei da súa valentía, e das súas influencias.

-¿Que son herdeira..., sen sabelo? ¡Este país é unha casa de tolos!

-Si, muller, que non é chanza: herdeira oficial, virtual, pero non licitamente, honradamente, ¡cousa que me recoñecerás! A min excluíume, ignominiosamente, pois incluso as propiedades de Inglaterra, e menos mal que iso é pouco, deixounas para un Centro Asistencial. ¡Como ves, os santos, de vivos, non estafan, non afanan, que llelo prohibe a relixión, pero o que é de mortos...!

Herminia, outra vez de pé, mirouno de arriba abaixo e de abaixo para arriba, cravándolle aqueles ollos afundidos de tanto que chorara pola súa Lady:

-¡Este home está tolo, afellas que si, pois iso que di non ten xeito! ¿Ve...? ¡Castigouno Deus coa tolemia, e pola miña parte, que lle aproveite!

Tolo, o que se di tolo, non estaba, pero aqueles razoamentos de Herminia toleábano:

-Muller, isto temos que resolvelo... E púideno resolver en vida dela..., se chego a sospeitalo! Recoñecerás que ti non es filla de Robynia, nin sequera parente; e que estas propiedades son miñas, absolutamente miñas, indiscutiblemente miñas, pero estaban postas ao seu nome circunstancialmente, previsoramente, transitoriamente, por cuestións de seguridade persoal..., ¡miña, dos meus negocios!

Herminia tivo un pronto, unha debilidade, ante aquelas persuasións máis ben imperativas:

-¡Xesús, que transos, que cousas me pasan! ¡A ver, dígame onde teño que firmar, que llo endoso todo, en branco que sexa; a pelo, vello alacrán! ¡E que lle sirva de rícino...!

Os lobos non reloucaron naquela alfombra, pero algún espírito, algún anxo, si que bateu as ás naquel momento, fose triunfante ou caído. Merton, sorprendido daquela vitoria tan fácil, pírrica, sen mérito:

-Non farei tal cousa, gratis non, que ademais das fórmulas que teríamos que cumprir con Tovar, aínda me queda algo de decencia..., ¡por máis que o dubides! Dareiche algunha compensación gracial, voluntariamente por suposto...; pero todo iso debidamente documentado, testemuñado, rexistrado, pois a máis de ser meu, todo meu, a ti de nada che ía servir, que son cousas das que non entendes...; ¡e cos gastos de sostemento que ten esta mansión...! Falarei con Tovar, e tamén co meu avogado, que non volvo a caer nunha imprevisión destas..., ¡por un exceso de previsión! Refírome a que tiven, e teño, inimigos, complicacións que se poden presentar..., ¡cousas das que ti non entendes, nin falta que che fai!

-Eu o que entendo é que vostede é un trapalleiro; e quen urde trampas..., ¡de trapos lle sae a manta!

O Fulano, de acantoado, púxose melodramático:

-Cara Herminia, eu téñote en alta estima, e ti non es xusta comigo, pero, resolto este erro, esa tolemia, esa chocheira de Robynia, vouche demostrar que son un bo amigo, que saberei compensarte, ¡en prata, por suposto! Iso a máis do meu afecto persoal..., ¡que nunca che faltará!

-¿E non sería mellor de xeonllos, arrepentido, xa que esa era a vontade da súa muller?

-¡Todo se andará, todo se andará..., se me axudas, se me levas da man; a min, tamén, pois o cego, agora, son eu!

Desta vez, consumada aquela conquista, aquela reconquista, deixouna saír, e tan afablemente que incluso a colleu de brazo, garatuxeiro, pero Herminia non se deixaba conquistar facilmente:

-Eu, de min para vostede, empezaría por rezarlle á súa muller, aquí mesmo e desde agora, a ver se Deus lle devolve o sentido, ¡o sentido e maila vergoña!

-¡Fóiseme unha predicadora e veu a substituta; saín do lume e caín no remol! ¡Isto non é liberdade, isto é a Santa Inquisición!

Herminia, con ganas de remata-la sesión, que a deixara esgotada:

-¡Xa está ben de díxome-dígolle! Vostede váiase..., a onde non digo, que me cansei de latricar co diabro. ¡Pero lémbrese de rezar, que agora non ten á súa Robynia para encomendalo a Deus!

Merton sorriu, abertamente, cousa que xa era un milagre:

-Desde arriba, se quere, coido que tamén poderá avogar por min...

-Si, señor, e mellor aínda, pois agora está cerquiña do Xefe, do Gran Patrón, do Supremo, pero..., ¡non espero que o faga, pois agora ten boa vista, e viulle as orellas ao lobo; viu as súas faltas, todas, incluso as que lle leva ocultado!

Merton, o que é desta vez, non deu un portado, que non se foi, pasando de novo, reintegrándose, ao seu gabinete; con paso áxil, ansioso por botar, a soas, aqueles xuramentos engulidos diante do anxo vingador, diante de Herminia; derrubado pola inxenuidade, pola lóxica, candorosa pero firme, dunha servente. ¡En definitiva, por unha pastorciña de ovellas, aclimatada, refundida, en só tres anos de intensa e de aplicada perfección!

Herminia, pola súa parte, foise duchar, que se sentía sucia do que suou bregando dialecticamente con aquel empresario de tódalas picardías. Nos chorros abrandóuselle a moleira e viuno todo claro, ¡por primeira vez! Robynia preparouna, instruíuna, legouna, para máis que herdeira: ¡para sucesora, nun relevo misional, da súa obra incompleta, inacabada...! Non fora moi explícita, pero ben que llo dixo, en varias ocasións; de mil maneiras e con mil signos: "¡Herminiña, ti es Aarón, e levaralo á Terra Prometida!"

O peor de todo era o como, a quen pedir consello, como saír daqueles trollos, pois tanto Neves coma Nicasio, daqueles problemas, daquel apostolado..., ¡in albis!

 

 

Traelo ao rego

 

Ao outro día, aquela ama, ¡desde agora, dona!, dona das chaves da mansión, pois o Merton non llas aceptara, devida en propietaria delas, ¡absoluta!, por obra e graza dun testamento insospeitado, misterioso, secreto, pero ben custodiado, ben rexistrado, cos nós dun fideicomiso para que non fose, para que non puidese ser, ineficaz con respecto aos fins da testadora, para que non caese no esquecemento, na ignorancia ou na inoperancia, e por outra banda, pola outra parte, tan sorprendente, absolutamente inesperado, levantouse tarde, con esforzo, que seguía frouxa do corpo pero máis animosa de espírito.

Aquela tensión do véspera, aquel rife-rafe, mantívoa desvelada gran parte da noite: rezou, matinou, leu..., ¡e deulles corenta voltas aos seus cabezais! Farta de seleccionar ideas, e pobre en decisións satisfactorias, que todas lle resultaban duais, polarizadas, positivo e negativo, decidiu improvisar co Merton naquelas propostas, naqueles pactos, e dicirlle, por toda contestación, o primeiro que se lle ocorrese; dun xeito parecido a como facía Robynia coa Bible, abríndoa ao chou, por onde resultase, xa que, fixese o que fixese, e decidise o que decidise, non acababa de encontrarse lúcida, atinada; ¡e segura, aínda menos! O que estea de Deus, iso será, que iso farei..., foi o pensamento fatalista, conformista, acordado e trasacordado, definitivo, co que concluíu durmíndose, pero xa por sobre do día.

Cando entrou na cociña, debullando os ollos, e iso que xa pasara por unhas ablucións abundantes, frías, alí estaban Neves e tamén Agar, sempre dilixentes, cos preparativos do almorzo a punto. A curmá, auténtica Marta, encontrou natural aquela tardanza da súa María-Herminia despois de tanto trasfego e de tantas tensións como tivera naqueles últimos días, ¡e iso que non as coñecía todas!

-¿Herminia, prepároche algo especial, algunha infusión...? ¡Ti non estás ben, que traes cara de venres..., e iso que estamos a xoves!

-¡Non, Neves, que o fago eu...!

-Ti o que tes que facer é unha chamada por teléfono, que xa funciona. Teño aquí... ¿Agar, onde o puxen...? Mírao; ao pé da letra, segundo mo dixo, para que despois me roñes; ¡iso de que non tomo ben os recados...!

 

Dígale a su parienta que no tome decisión alguna con respecto a los papeles y demás asuntos de Robynia sin visitarme previamente, o por lo menos sin llamarme por teléfono a este número... Licenciado Tovar.

-¡Muller, ti logo pareces un papagaio, que apuntas as cousas letra por letra, coma un neno! ¡Hai que xogar coa persoa gramatical!

-¡Deus me libre de xogar coas persoas, pois tampouco deixo que o fagan comigo! -Neves, a de sempre, irredenta. -O caso é: ¿Vaste quedar de secretaria do patrón, ou a que vén iso dos papeis da señora...? ¡Por nós non te prives, o que mellor che conveña, pois se non abrimos ese restaurante..., outra cousa faremos!

-Neves, nós, o dito; irrevogable: ¡todos ao restaurante! Do demais non te preocupes, que son lerios pasaxeiros... ¿Sabes se se quedou Merton, aquí, esta noite, na mansión?

-Si que está; ¡outro que ten cara de rúa! Logo parece que o fai adrede: Agora que lle falta Robynia, non sae do cuarto dela, que ata non sei se durmiría aí, e se falará coas paredes, pois a súa cama non a desfixo... Fai un momento estivo aquí, na cociña, e só quixo un zume de pomelo. Ese tamén anda de avisos, que deixou dito que vaias ao seu despacho... Esta muller fai os milagres despois de soterrada..., ¡que ese viúvo logo parece un cabalo coa pexa posta!

-¿E que, que máis...? ¿Esa pexa, lévaa de coiro, de sedas, ou de madeira? ¡Ti, por se acaso, non o collas da crina, que esta besta non é legal!

-Hoxe falou coma os cristiáns: do tempo, do que mellorou... Mira, ata estivo amable, que incluso me pareceu garatuxeiro, que lle dixo aquí a Agar que esta cociña cheira a limpo, e que é un pracer comer connosco, do que nós cociñamos... ¡Deus sabe en que cortes de xurro andará metido ese cuxo! Pareceume outro, afellas que si; tan cambiado, que ata non sei se estará enfermo. ¡Mudanza da maneira..., xa che digo! ¿Non si, Agariña?

Pero Agar, que a tiña sen coidado aquela mudanza do Merton, engurrouse de ombros. Herminia, pola súa parte, dubitativa:

-Todo pode ser; e incluso que lle crebase esa saúde de ferro, que tan só o derrete o lume, ¡veña do Ceo ou do inferno!

A "ama" demorou en ir ao despacho do seu patrón, do seu ex, precisamente para que amolentase, todo o posible, ¡o pouco que cabía esperar! En canto á mensaxe daquel letrado...; ¡non, de momento non falaría co señor Tovar, que prefería decidir pola súa cabeza, ou máis exactamente, segundo lle ditase o seu corazón; en conciencia, responsabilizándose dos seus propios actos!

-.-

...

-¡Pasa, Herminia! Collíchesme en ridículo, dando cabezadas; aquí, nesta mesa, ¡pois esta noite non peguei ollo!

 

-Non me dá pena, señor, ningunha, que vostede xa está afeito ao trasnoite, ás ruadas... -Feriuno, adrede.

-¿A ruar...? ¡Ah, si! ¡Estaba, estaba..., pero hoxe, de presente, é distinto! Na vela desta noite repasei a miña vida... En concreto, desde que coñecín a Robynia, nun hospital de campaña, aló, na doce Francia, ¡pero máis doce era aquela nurse! Filla dun lord, consideraba función da nobreza atende-los feridos, ¡coma quen mexe un neno! Eu só tiña un rabuño, pero..., aquela contenda era familiar, dúas ramas da mesma familia, e eu fixera abondo, así que me enchufei, cousa ben doada, pois, ¡para corrupción, unha guerra! Unha familia de estreitos, tan puritanos, todos eles, como resultou a miña Lady, cunha excepción, esa que ti e mais eu coñecemos..., ¡pero haberá que disimularlle ese pecado, ese erro, esa estafa, esa ofuscación, en contrapeso daquelas virtudes...!

Pegoulle unha calada ao seu tabaco, que os fumaba, sempre, de Vuelta Abajo; ¡e sempre acesos! Funcionábanlle coma un pebeteiro naquel despacho saturado deles, daqueles cheiros, sen molestarse en abri-las ventás, que máis ben as cerraba de atopalas abertas. Como Herminia oía e calaba, prudente como boa galega, el proseguiu:

-¡Vaia sorpresa a que me levei con ese documento! Robynia viña ameazándome, xa de vello, co aquel de ceder os seus bens, ¡os meus!, os que puxera ao seu nome, a un orfanato, ou cousa así. Era unha coacción, unha especie de chantaxe; adrede, todo calculado para converterme, ¡segundo ela entendía iso da conversión! ¿Pero ti, precisamente ti, que xa recibiras un capital de túa tía, do que a metade foron furtos...? ¡Que despropósito, que traizón...! ¡E logo ese Perkins, ese medicucho, tan fachendoso sempre, que non me quere certificar que estivese avariada, diminuída nas súas facultades, na data en que testou...!

-¿Avariada, louca, diminuída..., e atrévese a dicirmo...? ¡Mírese no espello!

-¡Calma, calma, que non é zuna...! Unha persoa que estea nos seus cabais non lle fai iso ao seu home...

Estaba claro que tentaba esmorecer á rapaciña, desvirtuando na Robynia, e de paso apelando aos seus escrúpulos éticos. Herminia sentiuse doente, e por encima diso, agraviada, así que ante aquela omisión do Ádam en ofertarllo, en invitala, deixouse caer nun daqueles Chester, decatándose, de paso, de que o Patrón déralle a volta á mesa, indubidablemente para que as visitas se sentasen de cara á luz, quedando el na penumbra, que é un xeito psicolóxico de esboroar aos interlocutores.

-Sorprenderíase, que non o dubido, pero eu tamén, ¡infinito! Mais iso non é síntoma de loucura, que ela ben ponderada foi, sempre, que lle teño oído cada consello, que nin unha nai...; así que a faena, de haber algunha, fíxoma a min, converténdome en instrumento seu, á mantenta, sen instrucións previas..., ¡supoño que confiada en que Deus me alumará, paso a paso!

Merton entendeu por onde quixo, que esa era unha das claves do seu éxito:

-A túa decisión é ben doada: ¡restituír! ¡Uf, se eu che contase dos meus esforzos, dos meus avatares, riscos incribles, de xogarme a vida..., e non só na Guerra do 14! Tes que saber que a multiplicación dos pans e dos peixes fíxena eu, pois Robynia pouco máis herdou que escudos, pergamiños, heráldica...; ¡e de prata, eses garfos que temos na cociña!

Herminia, concentrándose, evocando as virtudes da súa señora, da súa donante, logrou aquela rixidez expresiva que lle pedía o corpo, en lexítima defensa:

-Mr. Merton, onte fíxome rabiar, e hoxe faime rir...; ¡si, de veras! Pasei a noite encomendándome á señora, pero tamén recei por vostede, aínda que non o crea, pedíndolle a Deus que me ilumine para tomar unha decisión ética, xusta, atinada; que concorde cos designios da Providencia, e que sexa positiva para a súa conversión, pois, cando algo raro pasa, é que Deus o quere, así, dese xeito, ou polo menos, que o permite, pois a Divindade sempre ara dereito, ¡que as eses están nos nosos ollos!

Aquela resistencia era pertinaz e pertinente, obstinada, típica de Herminia, da súa tenacidade, ¡esa cerna!, así que Merton agarrouse de novo ao que atopou, ao que se lle ocorreu, a un fío da súa esperanza, ou máis ben, do seu posibilismo:

-¡A relixión..., que cousa tan grande, que fortaleza vos dá! Teño que converterme, en efecto; cubrirme de cinsa, vestir de saial..., ¡por máis que a pobreza tamén afunde á xente!

-Na pobreza non está...; ¡nin o deixaría eu!

-Claro, claro; pero moito non me vai quedar, pois esta mansión é un tragaperras; e logo que eses valores, se Tovar non me deixa axitalos un pouco, actualizalos, o que se chama agiotismo... E de separada a gratificación que penso darche... ¡Xa cho dixen: voute recompensar xenerosamente, pois a miña liberalidade é maior do que ti pensas, que a min non me coñeces, de mal informada que estás! En canto firmemos os papeis, e poda dispoñer deses valores, para realizar algunha cousa, facer cartos...!

-Precisamente, señor, que esa é a verba: ¡xenerosidade! Por iso cheguei á conclusión de que a señora, co seu sentido moral, na súa virtude indiscutible, incluso con vostede, e sobre todo con vostede, non ía facer unha cousa mala; nin mala nin ruinosa; e logo que esa anulación por incapacitada..., ¡nin se lle ocorra, que eu aportarei vinte testemuños do contrario!

Se difícil era para Herminia soster aquela conversa, aquela porfía, para o Merton nada menos, que estaba afeito a outro tipo de interlocutores, cos que era eficaz a dureza, a frialdade, e incluso a chantaxe, recursos aquí contraproducentes.

-¿Podes explicarme esa teoría, vosa, de facerme un ben creándome un mal, arruinarme para salvarme?

-Sempre lle oín dicir á señora, así por calquera cousa que presentase dúbidas, que ela aprendeu naquela Guerra que os cirurxiáns cortan polo san, e que máis vale un inválido que un morto. ¡Vostede, que conviviu con ela naqueles hospitais..., aplíquese o conto! Ela está operando; non sei como, pero faino... ¡Claro que o sei, que onte detívome a man coa que lle ía firmar aquel papel en branco, que ben llo vin enriba desta mesa, ¡desta mesa revirada! Moi astuto, moi previsor, cun papeliño tan branco coma o queixo que se lle pon á ratume...!

 

Merton oía e calaba, que nin sabía por onde contraatacar, que lle estaban claudicando as falanxes, as falanxinas e mailas falanxetas. Herminia, valente ao velo así, murcho:

-Mire, Ádam, -nunca o chamara polo seu nome de pías, pero saíulle así, espontaneamente, como se a tal momento interpretase o rol da ausente, -á parte de que ese testamento ten data de hai seis meses, ¡seis, que o ten apuntado, que agora seino, que o vin onte de noite, en abreviaturas, na súa Bible, que se me ocorreu collela para ver se me viña unha inspiración! ¡Seis meses, tempo de sobra para recapacitar e para revocalo, se diso estivese arrepentida! Tamén está esa cousa de que é un diñeiro sucio, mal adquirido, pero nas súas mans aínda se emporcará máis, salvo que eu, ou outra persoa decente, interveña na súa inversión, na súa administración. Se algún día o vexo nun apuro, aínda que vostede non se converta, daquela léveme un saco, que llo vou encher de prata, pois a onde non chegue o legado da señora, se eu teño pan, pan comeremos, ¡ámbolos dous!

Merton, ante aquela saída do máis inesperado, retorceuse na súa cadeira, tragando saliva; desconcertado, sorprendido, frustrado...

-¡Bobadas, que ese razoamento é un..., un sofisma! A realidade é que Robynia foi perdendo facultades, paulatinamente, que por iso, só por iso, non volveu ao testamento, ao teu... ¡Ti sábelo ben, así que non te deas de inocente!

Herminia tiña, sentía, un apuntador, aló dentro, ou aló arriba, así que falou con autoridade, superándose a si mesma a cada intre:

-Non, señor, que non as perdeu tan á présa, ¡que morreu con tódolos seus tóteles espertos! Por parte, iso do sofisma, ese concepto, non sei exactamente que significa nunha mentalidade tan torticeira como é a súa, ¡pero dáme igual! Mire, eu seille, desde a infancia, que os instrumentos de gume hai que apartalos dos nenos...; e vostede, tan matón, de ditos e de feitos, nalgunhas cousas é un cativo, ¡un cativo sen educación, sen educación nin escrúpulos! O caso é que me pagou a miña, a miña educación..., ¡sen tela vostede! ¡Favor que lle debo, iso si!

Despois de tomarse un respiro, e co Ádam groggy:

-Vostede, cos seus lupanares, e se cadra con outras riquezas que non lle coñezo, ten perigos de sobra para mal vivir, ¡que non é igual que vivir mal! Desfágase diso, inverta ben, que o sabe facer; con decencia; e daquela terá abondo, ¡máis que abondo! Xente coma vostede, con poderío económico, incluso son un perigo para a paz cidadán, pois fan e desfán Gobernos, por mero negocio..., ¡que ben me decato dalgunha cousa! E tamén penso contemplar a súa conversión, cando realmente se produza, na fonte limpa, axentes que hai, así que, comigo non lle valen simulacións..., ¡nin hoxe, nin despois! Co dito ata me parece que...; ou non, que me falta unha cousa: Vostede pode quedarse nesta mansión, indefinidamente, pero imos facer un documento, cando o señor Tovar teña esa testamentaría a punto, no que me recoñecerá un aluguer simbólico, poñamos que, dun peso, ¡ao ano! Deste xeito, a maiores da súa comodidade, pode disimular a proba á que o temos sometido, Robynia e mais eu, de consún, que terá que loitar coas dúas..., ¡ou amolecer!

O gringo engurrouse de ombros, en silencio, nun xesto de aceptación e de resignación. Herminia, xa máis acougada ao sentirse vitoriosa, matizoulle:

-Mire, Ádam, eu voume, deseguida, que desta semana non paso. Voume cos meus, coa miña xente, á casa que lle dixen, que imos abrir ese restaurante, ao que por certo lle vou poñer Mansión Robynia, e tamén en mármore, que me apetece popularizar ese nome..., ¡xa que non podo canonizala!

-¿Sen contar comigo...? -Foi canto lle dixo, canto lle obxectou.

-Xa o teño consultado, con quen debía, menos coa señora, que non quixen preocupala nos seus últimos días para que non sentise a inminencia do seu decaemento, do seu tránsito, pero teño o presentimento de que lle vai gustar a idea, e vaina beicer desde Arriba...

Ao excelente tafur só lle quedaba por xogar unha carta, e tirouna por sobre da mesa, decidido:

-¿Herminia, esa proposta, ese pacto, canto me dixeches e prometiches..., é a túa palabra, a definitiva? ¿Podo confiar en ti, podo esperar unha retrocesión, ou unha compensación..., algún día..., de converso?

-¡Nas condicións que lle puxen, si; por suposto que si! E conste que se me fai ben duro que a señora me utilizase, a min, co pouca cousa que son, unha rapaza chegada dunha aldea, ¡como para tentar traelo ao rego!

Merton ollaba naquela rapaza "dunha aldea", asombrado, como dicíndose, ¡Se esta é así, como serán as outras, as gallegas de cidade, as estudadas...!

-Mire, non teño grandes esperanzas de conseguir amolentalo, -proseguiu Herminia-, precisamente onde ela fracasou, durmindo con vostede..., ou vostede con ela, ¡ás veces!, co que me gañaba en tantas calidades, pero tivo fe en min, e debo intentalo..., que se non intento esta conversión, agora que o podo premer con iso do testamento, daquela non me quedará a conciencia tranquila... Desde hoxe queda á proba; si, vostede, tal e como se fose un criado meu, que así me admitiron a min, ¡e iso que viña recomendada, e sen malos antecedentes...!

O acurralado Merton deulle outra chupadela ao tabaco, visiblemente nervioso, e despois diso soproulles ás volutas do fume para que non molestasen á rapaza, disposto a roldar nela, a tentala, pero, doutro xeito, con outros anzois e con outra carnada... Iso requiría unha tregua, así que, ¡pactou!

-Daquela, eu, nestas seguridades, que sempre poño a miña parte nos tratos, prometo desfacerme dos meus negocios, dos actuais...; ¡traspasalos, que se cerro, outros abrirán, e para os efectos, estaremos nas mesmas! Xa o verás, xa verás como freo, desde hoxe mesmo, pero tampouco me coacciones, que eu son rebelde por natureza..., ¡e sería contraproducente! Niso fallou Robynia, precisamente niso... ¿Cal é a túa fórmula sacramental, a dos xuramentos?

Herminia aceptoulle aquela promesa, satisfeita do preito, mesmo esperanzada:

 

-Repita comigo: ¡Por estas, que son cruces...!

-¡Por estas, e por tódalas que ti queiras, miña Ama, miña Dona, meu anxo...! Vasme ter aos teus pés, prométocho..., ¡por estas...!

-¡Mellor lle será, vello lobo, que é polo seu ben, en beneficio seu! -Cominouno, con bastante enerxía, pronta para afrontar aquela misión salvífica á que entendeu estar chamada polo propio legado da propia Robynia..., pero Satanás seguía de rolda, axexante, tal que ao sopé da maceira:

-¿Déixasme darche un bico...? ¡Muller, non me repudies, que cho vou estampar na meixela...; si, como agradecemento!

-¿Pero, como; como se atreve...?

-¡Fraterno, muller, fraterno...; e non sexas arisca, que despois de todo es a sucesora da miña Robynia, da nosa Robynia! ¡Estrañamente asociados, pero, asociados!

-¡Sendo desa maneira, si!

...

Fóra, no xardín, coa calma que seguiu á tormenta, refacendo nos seus niños, piaban os paxaros con tal harmonía que daba xenio oílos. Aquelas treboadas pasaran; ¡polo menos a externa!

Herminia dispúxose a dar unha volta polas roseiras, á vez que asumía o mando dos xardineiros para inculcarlles unha continuidade nas tarefas, por máis que aínda non quixese, nin debese, darse por dona. Detívose evocativa ante as rosas de te, que incluso desgaxou unha negra, das preferidas de Robynia, que lla poría xunto, diante, do seu retrato.

Naquel deambular lembrouse dos guacamayos, dos que lle afirmara a Lady que eran os paxaros máis lindos do mundo... Agora que se sabía beneficiaria do testamento, derradeiro, rexistrado, da señora, o seu acto dispositivo preferente, o primeiro, foi abrirlles a gaiola, soltalos: aos guacamayos, ás cotorras, aos canarios...

Coa satisfacción daquela independencia, retornou ao cuarto de Robynia, a por un daqueles libros que lles quedaran a medio ler, tal que "Versos Sencillos", do, por tantos motivos, prócer, José Martí.

Un daqueles días iría a entrevistarse co licenciado Tovar para encargarlle os procedementos legais daquel herdo, para aceptalo, para tomar posesión do mesmo, se tal procedía; e de paso, para redactar aquel contrato secreto, simbólico, do alugamento da mansión... Mais primeiro era unha visita á catedral, tanto que tiña que agradecer, tanto que pagar...!

Ao saír daquel cuarto, para ela sacrosanto, naquel inmenso corredor, parouse diante daquela cornucopia enorme, monumental, que minguaba a quen ousase mirarse naquel espello. Persignouse e díxolle á imaxe: ¡Rite, muller, rite, ensina os dentes, que se te visen no noso Montecubeiro, con este manto de Manila por mandil..., daquela íanse mofar de ti, todas, todas e todos, do disfrazada que andas, e do pirixeleira que te volviches...!

Pero chegou ás escalinatas abraiada por un auténtico remordemento: ¡Ai, Deus, e non será demasiado para min esta nova función, esta misión; non estarei caendo nunha soberbia! Ben que me confesaría, pero, ¿haberá algún cura que sexa capaz de entender a comanda que me quedou da miña convivencia e do meu entendemento cunha protestante..., que encima diso téñoa por santa?

Na catedral estivo bastante tempo, e ben que rezou, pero cos cregos non se atreveu a falar... Se aínda fose cunha muller, unha sacerdotisa, pero, ¿un home, un intolerante, probablemente un carca dos de daquela, máis papistas          có Papa, cero en ecumenismo...? Tamén se acordou da súa Queta, dos seus ditos expeditivos: ¡Quita, muller, quita, que nada hai que falar cos que non entenden..., ou non queren entender!

-.-

 

Nin Merton nin paletos

 

O casamento da Neves tivo poucos preparativos, pero menos celebración, limitándose á Agar e aos parentes de Nicasio, aqueles de Marianao.

Xa acondicionado o caserón do Paseo do Prado, tamén chamado Paseo Martí, que foi -o tal caserón-, unha das obras máis notables do arquitecto Leonardo Morales, alí se instalaron as dúas curmás, con Agar, antes incluso da voda de Neves, antes da decoración, desexosas e apresuradas por perder de vista ao Merton, para deixarlle aquela mansión despexada, ¡por máis que, legalmente, xa non fose súa!, pero iso foi o segredo mellor gardado de todo Habana, que nin á Neves llo dixera, dadas as particularidades daquel legado místico-gangsteril, que nin súa curmá sería capaz de entendelo.

A compra do edificio "Morales", no que Herminia investira boa parte da doazón de súa tía Henriqueta, fora un apoio máis, unha suxestión moi oportuna da propia Robynia, que xa fora construído, e por tanto, distribuído, expresamente, para restaurante; un local de luxo, pero morréralles da malaria o fillo único a aqueles americanos amigos da Lady, así que, daquela, en tales circunstancias, e para retornar ao seu país con algo de liquidez, desfixéranse das propiedades habaneiras, practicamente a prezo de custe.

Daquel edificio saíu a noiva, nunha calesa, con dous cabalos tan brancos coma o vestido da Neves, e con un negriño ao pescante, que era afillado de Agar. Nicasio acudiu ao volante, por separado, ¡como estaba mandado! Ao volante da nova furgoneta, con seus tíos alí asentados, nuns tallos..., ¡que xa non era pouco para unha voda de emigrantes, dos daqueles tempos!

A cerimonia relixiosa foi na catedral, nesa xoia inmensa, de 34 por 35, agrandada entre 1802 e 1832 polo monseñor Juán J. Díaz de Espada y Fernández de Landa, precisamente sobre a mesma fábrica que, con tanto brío, e con tanto custe, erixira, pero aínda así algo cativeira, a partires de 1788, outro ilustre monseñor, aquel prócer salmantino José de Res Palacios. O que ningún dos vivos lembraba, nin por casualidade, impresionados con aquela maxestosidade que desviaba a atención doutros pormenores, era que, alí mesmo, no mesmo solar, nesa Praza da Ciénaga, ou do Pantano, estivera asentado aquel oratorio do Santo Ignacio, unha capeliña modesta, do máis puro estilo colonial.

Oficiou, na capela da Virxe da Caridade do Cobre, un curiña nado en Cuba pero vinculado á Terra, fillo duns emigrantes da Meda, parentes próximos de Nicasio; con Herminia, coa inseparable Herminia, que xa máis dun as tomara por xemelgas, aínda que pouco se parecesen, nin sequera no físico, pero con iso de andar xuntas, case que collidas da man..., ¡aquel equívoco!

O que non houbo foi crónica nos Ecos de Sociedad da prensa habaneira, tan inchada e tan mirada para estas cousas dos ricos, ¡ou dos pretensiosos! Se Herminia se dese a coñecer, acumuladas as dúas herdanzas, por suposto que a admitirían nese gremio, e de haber crónica, máis ou menos isto é o que dirían:

A noiva realzaba a súa natural beleza cun vestido de fino organdí, regalo de súa madriña, da opulenta dona Herminia; máis ben recto e con táboas polos lados, ata a media perna. Bolso de pel, crocodilo de Guamá, ben curtido, a xogo cos zapatos; estes, con tiras á empeña, de miúdas e graciosas fibelas. Medias de seda; china, naturalmente. Un veo longuísimo, de tule ilusión, que por non levar nenos asistentes que llo recollesen, moito lle deu que facer á madriña para evitar que o pisase a propia noiva con aqueles emidosaurios dos seus pés... Suxeito á cabeza cunha diadema de perlas mouras.. (Para ler entre liñas: regalo de voda, en vida, anticipado, da espléndida Robynia).

Do veo sobresaíanlle á noiva, por cada sen, unhas candeas castañas, dun pelo forte e crecho, que lle imprimían unha expresión un tanto infantil e pícara. Nas mans, ben apertadiño, con emoción, un magnífico ramo de azares. (Fresquiños, levados desde California no buque-correo, nun caldeiro de auga para mellor conservación).

O noivo, pola súa parte, ¡xa medio americanizado!, portaba con donosura un terno de alpaca, de corte impecable, azul mariño. Zapatos de Zapata, última moda. Camisa en seda cru, con botonadura diamantífera. Pouco, de dous quilates, ¡cada un!, tamén obsequio de Herminia.

...

Fóra desta hipotética mención: Terminada a Misa de Velacións, retratáronse na Rúa do Empedrado, cabe da propia catedral, ¡que os artistas sempre se apegaron á Igrexa, por activa e por pasiva! Para dicilo todo: ¡Estrearon aquela furgoneta, despedida a calesa, tamén comprada por Herminia, ás súas expensas, e conducida polo propio noivo, que lle ía servir para mellor abastecer o negocio, na que xa campaba un rótulo de considerables dimensións, en gótica: Restaurante Robynia.

Mentres aqueles desposados foron ao retratista, os convidados aproveitaron para rezarlle unha salve á Virxe do Cobre, protectora moi querida dos cubanos, en paralelo, que non en oposición, coa Virxe da Regla, esa Yemayá da relixión Yorubá.

De menú, no propio restaurante, autoinaugurado, en inauguración privada, familiar, as especialidades da insuperable Agar: Lagosta enchilada, co seu adobío de branco seco, salsa de tomate con abundantes especias, etcétera. Aos poucos apareceu na mesa un picadillo crioulo, consistente en boi cortado a dadiños, canto máis pequeneiros mellor. ¡Outra de tomates, outra de pementos! Co seu complemento de ovos, cebola, manteiga, olivas verdes... O regadío foi de importación: Xerez, por suposto. Para sobremesa, ademais das froitas consabidas, tropicais, unha exquisita moka, que chegaría para repartir cos ruantes de media parroquia..., ¡que ben os botaron en falta aqueles noivos morriñosos!

Tamén de sobremesa, os homes afumáronse con cadanseu Partagás, que pola falta de costume non os deron rematado. A copichuela foi de Rhun Negrita, en cristal de Bohemia. E para as mulleres, obviamente, un té. Como eran poucos, que da ducia non pasaban, cura incluído, todos eles galegos coa excepción de Agar, que a sentaron xunto do cura, ¡a xogo coas vestimentas!, nin que dicir ten que a sobremesa tivo un único tema, ¡o consabido, redundante, obsesivo!

A todo isto, para escorrentar aquelas meigas morriñentas que os atordaban, o señor Bernabel puxo varios discos no seu fonógrafo, no seu regalo de vodas, que así, de paso, ensinoulles a usalo. Neves, nunha ocasión, escapóuselle mencionar ao Toño, pero súa curmá, para evitarse o bagullo, chiscoulle un ollo, asemade con un aceno imperativo, así que aquela lembranza, aquela ausencia, quedoulles arquivada para mellor ocasión.

A contenda música-morriña fíxolles máis dano que ben, pero a culpa non foi daquelas habaneras, nin das zarabandas, nin dos fandangos, nin das rumbas, nin das contradanzas... ¡A culpa foi/era dunha Galicia mal dirixida e mal administrada, mal repartida, que ciscaba aos seus fillos, sen prudencia e sen piedade!

Saloucos, rezos, bendición da mesa, lembranza dos ausentes, vivos e mortos: ¡Ai se estivesen aquí, connosco; se nos visen, por un buratiño que fose, no noso restaurante..., este, ese, aquel, o outro, a outra, o parente, o veciño, o amigo, o inimigo...! ¡Tamén o inimigo! Glorias, gozos e penas, misterios e ladaíñas, propias dun casoiro celebrado á distancia, a seis horas de sol, cando xa era de noite, fose pecha ou estrelecida, naqueles días tan curtos de xaneiro; aló, moi aló, alén do Mar Tenebroso, nos escuros horizontes da verde, da inesquecible, Gallaecia... ¡Terra a miña, a nosa, a dos nosos, aínda que as caobas cubanas pertenzan ao xénero das papilionáceas, e os bidueiros do seu recordado Montecubeiro fosen simples betulias, pero betulias utilis, útiles maiormente para facer zocas!

Cerca deles, cerca do seu restaurante, no Pazo Presidencial, ¡futuro Museo de la Revolución!, ditaba, por entón canto quería, ou máis exactamente, canto lle deixaban ditar aqueles protectores, desde o 25, o Xeneral Machado, ¡don Gerardo! Deixáronlle seguir co ditado, á vez que escribía, ¡pero sempre ao ditado dos seus pseudoprotectores!, ata o ano de graza, ¡de graza extinguida!, de 1933. Non obstante, como de Política e de Historia, dos alí presentes só estudara Herminia, e para iso, unhas nocións, acomodadas ao sentir ianqui, non sabían gran cousa da secular presenza española, pero si o suficiente para coñecer o mando, o mando e mailas dotes de goberno dunha muller tan senlleira, que tanto nos honrou, ¡outra!, dona María de Lobeira, pontevedresa, filla de Pedro Mariño de Lobeira, Alcaldesa Maior, ademais de Xuíza de Primeira Instancia, cargo inherente, funcións gobernativas, administrativas, pero tamén económicas.

A Cuba real, tanto para os contraentes como para os seus invitados, era aquela, a deles, a que palpaban eles, xinetes indómitos nas loucas cabalgadas do éxodo, coas esporas da ambición e co freo das propias limitacións, as mil carencias formativas, obtida esa oportunidade ao prezo dunha pasaxe, xeralmente en barcos de bandeira inglesa; ¡negreiros, ou case, uns e outros! O resto, vento, auga, calor, malarias, cólicos, disenterías, tifóns..., coa soidade como denominador común!

-.-

 

Os locais do "Robynia" quedaran do máis chic, tan lucidos coma os que máis. Naquela posta a punto, amén dos especialistas locais, Nicasio empregouse a fondo. Un Nicasio arreador de xatos na nosa Galicia interior, intrinsecamente gandeira; versátil, como bo minorado; espelido de seu, pero tamén pola forza das circunstancias, pola superación imposta, que non hai mellor espora cá necesidade, cousa sabida e ben experimentada en tódolos países que pasaron por unha superpoboación con respecto ás limitacións do seu desenrolo económico! Transportou materiais, incluso ao lombo; amasou cemento, puíu mármores, vernizou portas e ventás, encerou e lustrou biombos... De todo, absolutamente de todo, toda a parte bruta, en activa colaboración cos artistas contratados, que Herminia e maila Neves, maiormente Herminia, no ínterim, percorreron toda Habana espreitando instalacións, mobiliario, menús, servizo, utensilios..., nunha febril emulación, pois a emigración, de reducida a unha soa verba, esa é, sería, ¡emulación!

Para o día da apertura ao público faltaban..., ¡horas!, cando se reuniron, ao serán, aqueles tres galegos, ¡promotores!, para contemplar a súa obra e para botarlle un repasiño ao produto obtido. Catro anos antes, naquela data do calendario, cada un dos tres andaría..., ¡coas vacas e / ou coas ovellas! Herminia, contable e financeira daqueles orzamentos, dábao todo por ben empregado, por ben invertido, e así llelo manifestou:

-¡Miña Neves, estou tan leda que mesmo bailo na punta dun fuso..., e iso que non puxemos nadiña ese fonógrafo que vos regalou o señor Bernabel!

-¡Muller, pois eu, que nin que fose a festa do Santo! E por parte, o meu Nicasio, que aí o tes, no comedor, dando cera, que xa parece que lla dese á lingua; traballa e canta, que nin que estivésemos de fiadongo... Por certo, ata será cousa de mandalo ao Centro Gallego para que lle digan onde se compran os discos da nosa música..., ¡para este día da inauguración!

-Curmanciña, esquéceste de que estamos de loito...; ¡si, por dentro! De loito polas nosas benfeitoras, pois sen elas, todo isto, ¡nin aforrando vinte anos!

Nestas, que as oíu, achegóuselles Nicasio:

-Tamén sempre estades con iso de curmá, curmá...; e dáme grima, que eu tamén son desta familia, ¡por obra e por graza daquelas bendicións!

-Si, curmanciño, si que o es; pero voute chamar, así sexa en público, irmán. Xa que non os tiven, adóptote, ¡dun xeito parecido a como fixo comigo miña madriña!

De ledo, aquel homazo púxose a tirar puntos dunha muiñeira; en seco, pero a música tíñaa aló por dentro:

-¡Tiveches madriña, temos madriña, unha madriña que nos bautiza e nos acolle, pouco menos que no colo...; trai-la-ri-ro, trai-la-rá! Mirade que se me está ocorrendo: como este choio ten que ir ben, ou do que non, córtome este bigote, así rebentemos traballando..., cando volva ao meu Suegos, presumindo de prata, heime facer anunciar con antelación, que dese xeito entrarei pola Granda da Amurín adiante, nunha calesa, cun cabalo, e se cadra, con dous, tan brancos coma o do Señor Santiago, e daquela sairán das súas casiñas tódolos veciños para verme chegar, a berros, tirando fogos: ¡Vide ve-lo Nicasio, que fixo as Américas, e vén rico, pois trae muller e tres fillos...!

As mulleres escachizábanse con aquela apoteose do seu futuro camareiro:

-Irmanciño, irás rico porque leves prata, ou porque leves unha muller e tres fillos?

-¡Ai, ho, esta Herminia, que parece lista...! ¡Muller e tres fillos só os poden ter os ricos, que daquela...; boh, estoume ensarillando!

-Do dito, iso de madriña túa, vosa, só a son de casamento, pois do demais..., ¡o demais estádelo merecendo!

O curmán-consorte, tan agradecido el como a súa propia muller:

-Pois non, non estou conforme, que ti es máis madriña nosa, máis fada boa, do que foi contigo a propia Queta, pois esa señora, en definitiva, outros herdeiros non tiña, e ti eras sobriña; un grado máis que con nós, pois a miña Neves só che é prima; iso si, prima carnal! Somos parentes, somos socios, levámonos ben..., ¡así que, vaia exemplo que lles daremos aos nosos, que hoxe fan roga, comen do mesmo pan e beben do mesmo viño; gadañan, segan, mallan, ripan no liño..., e mañá volven a rifar, mesmo por un papado de auga para os prados, cando os teñen a xuncos, da que lles sobra, da que lles cae de riba...! Se eu mandase, facíaos pasar pola emigración, a tódolos vinculeiros, igual que polo cuartel, para ensinarlles a gozar do que se ten..., ¡e para valorar o que perdemos outros!

Herminia, centrándose naquela empresa, seu problema persoal pero tamén o seu éxito americano: ¡a independencia no traballo, a capacidade de elección!

-Botádelle unha ollada, un repasiño, que me parece que todo está quedando presentable. Non será un restaurante de primeira, que eu non llo recomendaría, poño por caso, ao Presidente dos Estados Unidos, pero o que é de segunda..., ¡de segunda coido que si!

Nicasio volveu a entrar en conversa, sostendo na man un prato daqueles do aparador, dun xeito que pretendía ser profesional, pero que máis parecía un discóbolo:

-Muller, iso nunca se sabe, que o dirá a clientela! Non é que sexa unha Mansión Merton, con aqueles mobles, aquela prata..., ¡pero é a Mansión Robynia, o Restaurante Robynia, que para min representa moitísimo máis! E tampouco nos pasemos de modestia, que esta Herminia..., ¡ben sabemos como é! O que me gustaría saber, para comparar, é se os hai mellores na Coruña, ou en Vigo, e xa non digamos en Lugo..., pero ata non sei a quen preguntarlle, que eu, cando embarquei, naquel fardelo só me sobrou medio pan, e para iso, duro; un queixo, e catro chourizos..., pois o que é restaurantes, nin me acheguei aos Cantóns, que con aquelas pintas igual me detiñan, ¡por sospeitoso de latrocinio!

Neves, que lle custaba gardar a súa opinión, calquera que fose o tema, e polo pouco documentada que estivese na materia:

 

-¡Este homazo, este bocalán tan guapo, presumindo de que tiña pintas de ladrón...! Maridiño, as comparanzas sempre hai que facelas co que se ten, e o que se ten é todo o que levamos visto, visto e probado, aquí a curmá e mais eu, que pouco deixamos tras nosa que me gustase máis. E ti, camareiro dos bigotes, a ver como te portas coa vaixela...! ¡Argalleiro, que che vai caer ese prato, como me pasou a min coa xerra de Robynia, que moito me ten pesado darlle aquel desgusto! Pensa que esta vaixela, e coa vaixela o demais, non é túa, que o pagou todo esta madriña; así que, ¡o dito!

-Non lle fagas caso, Nicasiño, que todo é noso; ¡noso, en plural! Por suposto que o edificio é meu, individual, iso si, pero o negocio, que ben dito volo teño, ¡a medias!

-De quitado os gastos... -Matizou Nicasio.

-¡Home, iso si, pois só os beneficios son repartibles, e perdas non as espero...!

Nicasio moveu a cabeza facendo un aceno de disentimento:

-Muller, a nós chéganos cun terzo, como se fai cos caseiros..., ¡e xa vai ben, pois o traballo nin aquí vale moito! Lembrádevos, que nolo teñen dito, que aquí un gallego, antes da independencia, era máis barato, máis aínda cós negros, pois os nosos viñan de boa fe, coma quen chama para unha roga, ¡para unha roga de escravos!

Pero Herminia insistiu, dirimente:

-Está ben así, e non se fale máis disto: con vosoutros, a medias. despois de pagarlle á Agar, e mailos outros gastos, repito. Tedes que pensar nos fillos..., que para algo vos casastes!

Neves ruborizouse, pois aquela voda, aínda recente, non dera froito.

-Daquela, niso, como en todo, o que ti mandes, pero a cousa dos fillos está por ver, -matizou Nicasio, -que estamos aprendendo..., ¡e como diso ninguén ensina, que non hai escolas, ni de tego nin de ferrado...!

-Tampouco ensinan a poñer un restaurante, e xa vedes, estamos en vésperas!

-Herminia, que das cousas deste mundo ti sábelo todo, pero nesta ocasión algo esqueces: ¿a quen invitamos, para a inauguración, digo, que se nos bota encima? Eu xa coñezo bastante xente de por aló, de saír co Nicasio, que este ten un ollo..., que mira que coñece aos galegos desde lonxe, que os osma, incluso sen verlles a cara: pola pinta, polos andares, pola roupa...; ¡un milagre!

-Postos a chufar, -engalouse Nicasio-, tamén sei distinguir se son de terra a dentro, ou de porto de mar; se andaron dacabalo ou non; e nas mulleres, se carrexaron feixes, cestas ou sellas, na cabeza... A nacenza e maila vida de cada un póñennos unha marca enriba..., ¡que nin que fósemos xatos da entrega!

-Herminia, ao que ía eu é que podo corre-la voz, avisar de que abrimos, pois a clientela non se fai nun día, ¡nin nun día, nin cun veo! -Insistiu Neves.

 

-Quedos, os dous, que de publicidade non hai présa. Aquí o importante é a cociña, ¡con moito! Cando volva Agar, que foi recortar as súas crenchas, discutiremos con ela esa cousa das provisións, o plan das cartas...; ¡todo iso! O meu pensamento é este: artigos de calidade, e preparalos con xeito, do mellor modo posible, apetitosos; despois servilos con graza, con familiaridade... De propósito, Nicasiño, ¡irmán!, non esquezas iso de que se serve pola esquerda, e recóllese pola dereita..., que esta Neves e mais eu tivemos unha boa mestra, inglesa, que para iso do protocolo..., eles!

Nicasio, de xolda, que tiña a virtude de entrevera-las veras, e sempre con gume, con retranca:

-¿Eh, chica, non me estarás chamando malcriado...? ¡Un mal criado non fai de criado; e de camareiro, menos! ¡Oes, ti, amodo, que niso da educación, os de Suegos vímosche de lonxe, concretamente dos suevos..., que seica quere dicir, suaves!

...

No mundo da éxida, nos entreforros da emigración, nunca houbo distancias para a imaxinación, para a translación mental dun galego: os seus, o seu casal, a súa parroquia, que estaban alí, alí mesmo, no seu peto, no da esquerda, por xunto do corazón, ben cerca. Imaxinariamente ao alcance da man, tal que na cuadra seguinte. Os cordóns umbilicais sempre os cortaron outros, os outros; máis ben os enquistados, os da casa matriz, pero nunca, ou case nunca, o ausente, que se este apagaba os vínculos era no externo; xeralmente por razóns íntimas, dolorosas, de moito peso. En definitiva, por ofensas á súa sensibilidade, practicamente nunca propaladas, pudorosamente encubertas, incluso no seo do seu novo fogar. No ausente, no minorazo ausente, sen maiores posibilidades dun retorno definitivo, todo seguía, todo se mantiña, indeleble, inmutable, actual; e incluso lacerante, obsesivamente lacerante.

Para Neves había dúas realidades esencialmente sacras: os sentimentos persoais e mailas cousas de comer, manifestación última do panteísmo galaico. Advertiulle ao marido:

-Nicasio, esa chanza túa, das túas, pódelle parecer mal á madriña, que ben sabes que non quere chocalladas. Está doída pola señora, que ben llo noto, que non se lle quita da cabeza. Polas dúas, pois a morte da súa Queta, de onte é!

A curmá, compracente; sempre por riba dos seus pesares, temperou:

-Miña Neves, tampouco é así, pois o loito lévoo dentro, iso é verdade, pero aquí, no restaurante, eu, coma o Gaiteiro de Xixón..., ¡que vai vir tan pronto como enterre á súa nai! Temos que sorrirlle á xente, e mal compraceremos aos de fóra se por dentro non temos humor. Son gaxes destes oficios, maiormente do da restauración, que o estamos aprendendo pola nosa cabeciña..., ¡sen mestres, que para isto tampouco os hai, por agora!

A lagarta da Neves, espelida e buliciosa, aceptándolle todo aquilo e interesada en colaborar coa curmá, seguiu discorrendo:

 

-Digo eu que, xa que estamos en porto de mar, haberá que invitar á quenlla grande, ao Merton; polo menos á primeira comida..., ¡pero igual non se sente a gusto coa nosa xente, de badulaque que é, pois onde está el, os demais sobran, todos!

-¡Chu, chu, Neves, rastrea ese carro, que imos costa abaixo! Neste restaurante, meu, teu, noso..., ¡nin Merton nin paletos! Aquí non quero chulos, ¿entendes? Nin chulos, nin guachinangos, nin bufas, nin zarapallos. E ti, Nicasio, que hai para todos, atende: Ti, que tes a forza dun touro, se veñen deses, aos indesexables me refiro, sexan ricos ou pobres, para que non se afagan, para que non sexan habituais, terás o labor de sacalos ao sereno, á rúa, cunha patada no cu que sexa...; ¡iso se non razoan, que tampouco te pases!

-¡Muller, tan doce que adoitas ser, e vaia remangue, este, o que estreas hoxe...! ¿Onde a tiñas...? -Nicasio asombrouse daquela reacción empresarial, unha directiva terminante.

-¡Grandes males, grandes remedios, irmán! Por iso, precisamente por iso, non quero que vos apresuredes a facer propaganda, nin coa nosa xente, ¡aínda! Ben sei que hai por aquí, en La Habana, galegos ilustres, incluso intelectuais, pero se afacemos aos nosos, daquela non virán os outros, os gringos; e á viceversa. Coido que a virtude..., ¡a verdadeira virtude, e non iso que din por aquí os mal falados!, está no xusto medio, na convivencia ordenada, equilibrada. Como fan os oradores, ¡dixen! -E soltouse a rir para rubricar a súa arenga.

-¿Chica, de que te ris, onde está a graza, en peneira-los clientes? ¡Pois, de pouca fariña, pouco pan!

-Muller, ríome de min, de min mesma, e fágoo par ensaia-lo noso sorriso profesional, ¡de circunstancias...!

-¡Ah! -Neves, o que é entender non entendeu, pero deuse por satisfeita; ao Nicasio, en troques, fervíanlle as verzas:

-¿Como é iso de que non queres paletos; e logo, nós, Neves e mais eu, que somos? Ti quedas da parte de fóra, xa o sei, que levas ao lombo tres ou catro anos de estudo..., ¡máis dos que ten o Gordo, aquel Alcalde de Castroverde!

As evocacións do rural, xa aborrecidas por reiteradas, pero reais, inmanentes, omnipresentes; aquela infancia iletrada... ¡Un rexurdimento imparable, inesgotable! Herminia:

-Aprendino do meu escolante, que tamén o foi aquí da Neves, o señor Tellado, que dicía así, ao pé da letra: ¡Si a Cuba fueres, haz lo que vieres; y cuando de allá volvieres, compórtate como si nunca de tu casa salieres!

Neves, ex-alumna, si, tamén, pero allea ás filosofías daquel Tellado de Sagaruxe, volveu á conversa anterior, pero sen parar no que estaba facendo, pasándolles o ferro aos manteis:

-Iso tamén llo oín eu, que nas primeiras letras fun compañeira túa, pero, io non capisco, como di o Verdini, ¡que eu, de carpíns, nada!

 

-Claro que si, Neviñas, claro que o entendes. Deixa ese ferro por un intre; aí, na propia grella, e atende, que despois dis que non sabes porque non che ensinamos: ¿Cales son os restaurantes máis famosos, aquí, en La Habana?

-¡Muller! ¡Aqueles a onde van os ricos, maiormente os americanos, supoño! ¿Queres que chos conte...?

-Non, que esta lección sábela, e non precisa repaso. Pero eu sigo: ¿Por que van os ricos, xebrándose dos pobres?

-¡Por que vai ser, porque son caros, porque diñeiro chama diñeiro, que sempre foi así, e seguirá séndoo, pois non hai rico sen responsos, nin responsos de pobres!

-Neves, vale, que calquera día fas un libro cos teus dicires! ¿E daquela, por que son caros?

-¡Muller, iso non se pregunta: son caros porque teñen boa cociña, pratos famosos, do gusto dos ricos, pois eses naceron co padal de manteiga!

-¡Aí o tedes! Se mesturamos rin e caro, logo pasa como coa auga e mailo aceite...! Mira, Neves, este sistema de razoar, o de agora, isto noso, o que estamos facendo a tal intre, chámase..., ¡dedución lóxica!

-¡Herminia, canto sabes, canto che meteron nesa cabeciña..., en pouco tempo! Pero coido que temos que ir ao práctico: ¿E se non veñen eses ricos ao noso restaurante, co que levas invertido? ¡Miña naiciña, cantos ovos, e todos na mesma cesta! -Neves ía razoando, pero precisamente a súa "lóxica" facíaa ser timorata, racional, rastreira. Súa curmá tentou de tranquilizala, de darlle uns azos dos que ela mesma carecía a tal momento:

-Teñen que vir, que hai moitos, pois esta Habana é unha fábrica deles; ¡aquí hai máis cartos que azucre, que xa é dicir! De nova factura, si, pero moitos... -En Herminia a seguridade reflexiva, ponderada, a programación do traballo, as deducións, eran connaturais, pero aquelas leccións, máis ben de base mercantilista, cuadriculárana, bastante, achegándoa ao proverbial pragmatismo gringo. Aquel equilibrio formativo definía a súa forma de ser, exquisita, sen por iso deixar de ser práctica; un ser e un estar equilibrados, que non é pouco, en tódalas épocas, en tódalas culturas.

 

Nicasio, responsable da intendencia, que por algo se iniciara no mundo laboral arreando xatos:

-¿E logo, se nos fallan eses ricachos polos que apostamos, daquela que, que facemos? Ao principio vai sobrar comida, que esa é outra; de seguro, ata que se afaga a xente..., ¡e son cartos ao lixo! ¿Quen será capaz de calcular todo iso...? ¡Coido que nin o señor Antón de Marcos...!

-Nicasio, non te apures por tan pouco, que todo está previsto..., ¡máis ou menos!

-¿Si; tamén o tes tramado? ¡Esta madriña é lista coma un xílgaro, e non son piropos! Ti dabas unha boa mestra, que calquera diría que andaches coas ovellas... Coido que tal cousa é mentira, que dis iso da túa serra, aquilo dos lobos..., ¡para facerte humilde! ¿Ti, que logo pareces unha lady? ¡De ovellas, nada, que ti es filla da señora Robynia; unha filla propia, secreta, que te tivo de moza, pero o que non es é filla do Merton, que te coñecín convivindo coa inglesa, que só che faltaba chamarlle nai!

Herminia mirouno fraterna, con tenrura, con agradecemento por aquelas gabanzas tan sinceramente expresadas:

-Xa será menos, Nicasiño, e non me fagas chorar, que estes piropos escaravéllanme aló por dentro, no fondo da alma. Pasa tan só que..., que algo aprendín; pero máis ben naquela serra, alí, no Pradairo..., ¡que era unha boa escola, maiormente para os lobos! As penalidades da miña infancia se cadra foron boas, que tampouco hai que envexar, pois ben se ten dito que, a vaca do vecín non é ruín, ou, dá mellor leite cá miña! Menos que á Neves, pero tamén se me quedou algún refrán...

A aludida rectificou:

-Ese dito, aló na parroquia, non é exactamente así, que se dicía: ¡A muller do Paco, con só dous tetos, dá outro tanto!

Boa era Herminia para rirse dun veciño, así que pasou por alto aquela maledicencia, tan habituais no rural, onde se coñecían, e se alcumaban, reciprocamente, tódolos habitantes, así fosen parentes!

-¿O que aprendiches aquí..., desprézalo? -Pinchouna Nicasio.

-Tampouco, Nicasiño, aínda que só fose por agradecemento. Pero o mellor de aquí libeino desa Bible da señora..., ¡o que non deixa de ter graza, que se me abrisen os ollos cunha Biblia protestante!

Neves, algo ao bruto pero boa administradora:

-¿Na Biblia? Meu pai adoitaba dicir, así, por cousas que non entendía: ¡Iso é a Biblia en verso! Pero falando con prudencia: xa me diredes que se fai coa comida sobrante, pois aquí, con tanto luxo, nin corte temos...; ¡nin Corte, nin Rei que cague nela, e con iso e con todo, esta Habana merece un fregado!

-Deus proverá, Neviñas, pois Agar vai avisar unha ducia de negriños, e de paso, ¡ben para todos, pois así, levándose as sobras, farán os nosos recados!

-¡Condenada, o dito, que estás en todo! Pero volvendo ao da propaganda: Os nosos paisanos van falar mal de ti, curmanciña; sobre todo de ti, polo rica que es, e sen invitalos á inauguración...; ¡polo menos aos máis presumidos, digo eu!

Herminia, Marta-María nunha peza, tamén o tiña previsto, calculado, reflexionado:

-Mirade, isto non vos é unha rúa de casamento. Ademais, de invitados, tamén falarían, ou aínda máis: ¡De onde veño, de onde vides; do que facemos, do que teño, de como o conseguiu Queta deixándose mazar, día por noite, maiormente dos gringos..., que non hai un que non cheire ao alcohol! Iso de comprar amizades pagándolles a rolda dábaselle ben ao meu padrasto, pero eu non quixera aprender das súas mañas!

Neves, facéndose a sulfurada:

-¡Ai, muller, e vas nomea-la bicha precisamente hoxe...! Ademais, é festa dobre, ¡Día dos Reis! Con tantas cousas na cabeza, xa se me esquecía... O que non se me borrou foi aquilo de: ¡Hoxe é día de Reis, primeira festa do ano; tódolos coxos e mancos, ao seu irmán pídenlle aguinaldo...! ¿Lembrádesvos?

-¡Meu Deus, se puidese traer á miña nai, tal que voando, eses si que serían Reis! A ver se cando vaia busca-lo Toño... -Herminia non puido seguir, que lle deron en saír perlas por aqueles ollazos, tan grandes e tan húmidos coma as fontes de Fonteo.

-Muller, se a tes no pensamento, á nai me refiro, é que xa está aquí, contigo! -Nicasio, o ocorrente Nicasio, aquel factótum, no seu trasfego deuse media volta e accionou coas mans abertas, simulando portar nelas, ao traveso do océano, aquilo, todo aquilo que tanto desexaban ter cerca: ¡A súa xente, os eidos, o cemiterio dos avós...!

-Neves, mira que fai o teu Nicasio, que se disfrazou de barco..., ¡e daquela anda aos portes! Curmanciña, tes un home tan bo e tan listo, que xa logo non o mereces; por veces téñoche envexa..., ¡que se me fai que o meu Toño é algo soñón, pois deixou marchar para Bos Aires á irmá, á máis vella, e el, en lugar de virse comigo, quedouse por tras dos tizóns!

-¿Como o sabes, escribiuche...?

-Sei que marchou Ermitas, que mo dixo na última, que me chegou onte. Reclamouna desde aló súa tía, aquela Dolores de Sagaruxe, así que, entre as de antes e mailas de agora, ¡os homes da nosa Galicia van ter que face-lo caldo, eles, persoalmente!

Aquí cortaron a conversa, que se lles facía de noite e había que aproveita-la luz, pois aqueles preparativos estaban resultando interminables. Nicasio subiuse a unha escaleira, e Neves achegáballe as cousas; púxose a asubiar mentres lustraba as lámpadas dos arcos do patio, unhas arcadas de estilo mudéxar, transplantado a Cuba e revivido, actualizado, principalmente polo arquitecto Morales. Aquelas lámpadas, de bronce, con cristal de rocha, tan monumentais eran, que logo parecían arroubadas dunha catedral.

¡Ei, nenas, que estou subido ao campanario do voso Montecubeiro!

Non lle contestaron, esgotadas, que xa ía ben de emocións e de lembranzas, pois a tarde fora intensa, en tódolos ordes. Non podían máis, de fatigadas que estaban polos sentimentos, ¡tanto ou máis que polo propio traballo!

¿Que farían, naquel día, naquela data, os seus parentes, todos e cada un deles, aqueles terrícolas do meridiano 7º, 30´, Oeste? ¿Despedirían o solpor con un feixe de memorias para aqueles exiliados da pobreza, capaces de dalo todo, incluso aquel esplendor sobrevido, o dos máis venturosos, a cambio dun ferrado de fraga galaica? ¡Seguro que si, que o farían con amor, pero nunca coa mesma intensidade, pois hai que pasar por elas para entender aos emigrantes, que de pouco vale a imaxinación..., pois hai que emigrar, situarse noutro meridiano para entender o que é un horizonte!

-.-

 

 

 

Cemiterio Colón, de La Habana.

 

 

Mellor non, Mr. Merton

-¡Mr. Merton, que sorpresa tan grata atopalo aquí, precisamente aquí, neste sitio, na súa presenza...! Francamente, non contaba con vostede...

O "sitio" era o cemiterio de La Habana, naquelas cuadras dos protestantes, bordeadas por ringleiras de cupresus altos e altivos, nunha tarde desapracible, a últimos de xaneiro..., que tamén as teñen en Cuba, pero só de cando en vez, que unha cousa son as temperaturas medias e outra diferente eses días de mínimos.

O segredo da “sorpresa” estribaba en que Merton, o impredicible Merton, tivera ao seu incondicional Verdini seguíndolle as pegadas, discretamente, á ex-doncela, á ex-ama; en presente á herdeira universal de Robynia. ¡Pouco gánster sería se non controlase aos seus inimigos!

...

O informante:

-¡Xefe, os luns, pechan, e ela auséntase!

-¿A onde, con quen...?

 

-Sempre vai soa; colle un taxi, pasa pola catedral, indefectiblemente, e oe Misa; a dos domingos traspasada ao luns, supoño! Desde alí, tamén invariablemente..., ¡ao cemiterio, e reza na tumba de Robynia!

-¿Invariable, tódalas semanas?

-¡Si, patrón, invariable, coma un reloxo!

Coa espreita contrastada, ¡acción, teatro, manobra de aproximación!

...

Merton, tan cínico como sabía poñerse cando lle conviña:

-¡Herminia, xa ves! Nestes últimos anos apenas lle fixen compañía, coidando que sería mellor enriquecela en ouro..., ¡pero foi un erro fatal pois non era iso o que Robynia esperaba de min! E agora, aquí me tes, intentando comunicarme con ela, que seguro que me escoita..., ¡pero castígame co seu silencio! ¡Tempus fuxit, tempus fuxit, querida, que desde que pasan as oportunidades só quedan as impotencias, as impotencias e mailos remorsos; en definitiva, un desespero insuperable!

Otelo, aquel mouro de Venecia, despois de afogar á súa doce Desdémona, seguro que non o fixo mellor, ¡nin parecido!

-Non se desespere, que tampouco é así, pois ela, desde o Ceo, pode oílo; por suposto que si; pero tamén lle dará unha resposta válida; indirecta, que non pode ser doutra maneira; en cousas das que vostede deducirá, intuirá, a súa mediación..., ¡se son bos os seus propósitos! Ahorita estanos a oír, seguro, ¡así que, mida as verbas!

-¡Mido, muller, mido, pois de lobo pasei a ovella, nun santiamén! E de postos así, nesta comunicación espiritual, ¿Robynia igual quere que nos levemos ben, ti e mais eu? -Chiscoulle un ollo á rapaza, buscando a súa complicidade, pero con Herminia non era fácil, así que non llo tomou en consideración.

-O que mellor quere ben o sabe vostede: ¿Deixou esas mafias coas que andaba enredado, ou comprometido; aparcou aquelas falcatruadas, en particular eses hoteis das citas, esas casas do fornicio incontrolado, ou máis exactamente, ben controlado?

-Niso ando, de liquidación, paulatinamente..., ¡que me arruíno se non o fago con prudencia!

-¿Pódeo xurar, aquí, ao pé da súa lauda? ¡Se lle xura en falso vai acabar tolleito, e cego, como estivo ela, miña pobre, nos seus últimos momentos, pero en vostede será por castigo divino!

O gringo sorriulle abertamente, que nin que o tivese ensaiado, que o tería; de orella a orella, canto lle deu de si aquela bocaza sensual, de quenlla, de "tabeirón", que dicía Neves, armada duns dentes meticulosamente puídos, milagrosamente sen sarrio na súa loita continua en contra dos efectos nicotínicos, que para iso tiña constancia.

-Muller, niso estou, pero algo teño que salvar antes do meu retiro, despois desta ruína na que me deixou esta santa... A verdade é que xa estou nunha fase avanzada, pois teño unha compradora para eses edificios, pero non é doado adaptalos para outros fins..., ¡e menos nesta Habana da sede, nesta Habana dos servizos! Haiche sede e servizos de moitas clases, pero adoitan correr xuntos. Ti, como es muller, unha muller piadosa, mal podes entender as sedes dun varón, ¡dun varón normal!

-¿Normal? ¡Normal tamén era Lucifer..., antes de caer!

-Ti, que tan ben coñeces a Bible de Robynia, lémbrate do Xénese: ¡Non está ben o home só...! ¡Por suposto que non: é antinatural! Como veñen solteiros, os máis deles..., ¡ese é o problema!

Pero Herminia a tal momento prefería situarse no presente:

-¿Que dixo dunha compradora; unha muller, metida nesa clase de choios..?

-¡Oh, si; do máis clásico aquí en América! Trátase dunha rapaza excelente, de Miami, filla dun lobo de mar, vello amigo meu. De retirado, teñen unha cadea de hoteis turísticos; honestos, por suposto. Están organizando un sistema de viaxes vacacionais, de cruceiro, que se di; para retirados aínda novos, militares, xubilados de empresa, homes que se cansan dos seus negocios... Americanos do Leste, maiormente do Leste. Como ves, xente que ten merecido un descanso, un descanso sen frío, ¡tal que neste paraíso de Cuba!

Herminia, de coñecidas as virtudes daquel raposo, tivo unha media intuición:

-¿E de sobremesa, gallegas, ou mulatas? ¡A elixir, supoño, para que lles quenten a cama aos velliños..., aos velliños que foxen de onda os seus fillos, de onda os seus coñecidos! Non, se xa o di a letra desa habanera: "... la palabra carajo vitaliza el fraseo / y hai mulatas en los puntos cardinales / por todo el paseo..."

Merton, teatreiro consumado, feito un querubín naquel papel de quen endexamais rompera un prato:

-Non, en absoluto; diso nada, que nada se falou, nin por indicios, pois na venda exclúense as miñas rapazas..., ¡que xa lles dixen que teñen que ausentarse, que as vou despedir, e que vaian buscando outro traballo! En todo caso, non sería asunto meu, pois, como din os liberais, e ti debes sabelo polos estudios que che demos..., laissez faire, laissez passer!

Herminia, sen anoxarse por aquela inxuria, colleuno dun brazo, con efusión e con decisión, para que se volvese de cara aos nichos:

-Mire nesta dirección, por favor, e teña conta do que di, do que promete, que estamos falando diante da propia Robynia...

O gringo, sorprendido, pero cínico, cargouse de solemnidade:

-Eu, neste propósito de conversión, decidido, definitivo, non digo mentiras, e xa verás como desta vez quedo á marxe dese negocio, por activa e por pasiva, de calquera maneira que o leven...; con promesa de non iniciar outro..., ¡nin parecido!

Herminia, bastante convencida, respirou fondo; feliz, esperanzada:

-¡Non sabe a alegría que me dá! ¡Deus llo pague!

Merton, doutorado en psicoloxía feminina, experto en puntos álxidos, colleuna do van, delicadamente:

-¡Vén aquí, encanto, pois a nada conduce que non fagámo-las paces...! ¿Ou ti non crees nos arrepentidos?

A rapaza, retirándose, separándose, pero cordialmente:

-¡Gustaríame, pero...! ¿Que fai, por que volve a collerme?

-Xa ves, nada malo; íache reiterar o noso ósculo de paz, de paz perpetua... ¿Permítesme? ... ¡Estiven respectuoso, mesmo paternal, que case che dobro a idade! ¿Pódoche dar outro, na outra meixela, aquí, diante de Robynia...? ¡É para que teña a seguridade de que me conquistaches para Deus! ¿Non foi esa a súa última vontade?

-¡Sendo así, o que é por min non queda! Non obstante, terei que observalo, unha tempadiña, que me lembro dun refrán que di que quen tivo, retivo! E vostede, en canto á malicia, igual retivo..., ¡unha fanega, ou máis!

O gringo, moi xuntos, feito unha adoratriz, lamentándose das súas penas:

-Chica, esta soidade, a que teño agora, é terrible, angustiosa. ¡De verdade, por estas...! Aquel ciclón...; agora me explico aquilo de Saulo, ¡que tamén debeu ser por culpa dun tifón!

-As caídas fóronlle outras; aquelas árbores, aqueles bohíos... ¡Non sexa pillo, non se faga a vítima, que aquel día vostede seguiu en pé!

-¡Que muller; es tremenda, recalcitrante, abusando dun caído...! ¿Tanto me odias; incluso agora, despois de darnos a paz?

-Non, señor; ao contrario, que ben que o aprecio...; ¡tanto, que incluso, por veces, teño dó de vostede! Coido estar contaxiada, como posuída da señora, que se ela non vise en vostede un costado bo, entendo que non o aguantaría..., coas que lle fixo; coas que sei, e máis que supoño!

-Herminia, cara Herminia, coa túa bondade e cos meus remorsos, interactivos que son, ¿facemos as paces, e daquela peliños ao mar, ao Malecón? ¡Muller, pídocho de contrito, así, aos teus pés, que nunca tal lle fixen á miña Robynia...! -Axeonllouse, anicouse, inesperadamente para Herminia, na mesma area daqueles arraiates dos evonymus.

Aquel xesto, aquela humillación, vindo do Merton, un dos gringos máis altivos de toda La Habana, talmente parecía unha sinatura, e por tal o tomou tan inocente galeguiña:

-Por min, si, desde xa, desde agora mesmo; e para demostrarllo, invítoo a cenar, que así coñece o noso restaurante; e de paso, fai as paces co home de miña curmá, con Nicasio. ¡Véñase comigo! -A rapaza emocionouse de mala maneira; tiña o corazón conquistado, e incluso lle amosou unha bágoa, sempre propensa a elas, pero desta vez resultoulle tan gratificante que nin se molestou en secala.

-¡Non sei se deba..., que ante Nicasio non serei capaz de axeonllarme...! -Foi o que contestou Ádam, afectado, á media voz, tal que unha ursulina á que se lle ofrecese un bombón nun Venres Santo.

-Veña, si, en confianza, que o invitamos con gusto; todos, xa o verá, maiormente Neves, que me vai felicitar por levarlle esta ovella descarreirada, que ben nos ten preocupado... ¡Cando nos vexan chegar, nin o crerán!

No ínterim, Satanás, ou os seus, tan felices daquel éxito.

-¡Pero que cielito, que encanto, pois canto máis me humillas, máis feliz son, aquí, ao teu carón! As mulleres da túa familia sodes excepcionais..., ¡que moito me lembro de Queta, e tamén lle pido perdón, a través de ti mesma!

-¡Tarde piaches, paxariño! –Escapóuselle á confusa Herminia.

-¿Todo Galicia é así: nobreza de feitos; mulleres de carácter, duras e animosas, cerna pura?

-¡Moita cerna, non, que lle somos brandiñas..., do corazón! E vostede tamén é un anxo, ¡só que caído! Se non fose porque ten..., ou tivo..., máis de dragón que de Xurxo!

Merton sentíase na apoteose da súa representación: sabíase bo actor, dos de alta comedia, pero nunca sospeitou que fose tan efectista simplemente con axeonllarse no chan.

-Herminia, cólleme do brazo, por favor, e sostenme pola vida adiante, que estou tremendo, e non sei se é do frío ou da emoción...

-¿Trouxo o carro, que eu despedín o taxi? Pensaba coller outro, agora, ao saír, na porta do cemiterio...

-Si que teño, a limousine, o Hudson..., que me espera Verdini, aí na principal..., ¡se non se ausentou para mata-lo frío, que ese mátao con ron! ¿Sabes que me apetece a tal momento? ¡Levarte nunha carroza de cisnes..., pois esta Cinsenta adorable merece todo iso, e máis aínda!

Herminia creullo, todo ou case todo, que incluso se puxo a rezar mentalmente, invocando á súa Robynia; Merton, que llo notou, bicoulle a man..., ¡devotamente!

...

-¡Herminia, Neves, Agar, Nicasio..., que magnífica cea; talmente de reconciliación! Mandareivos clientes, amigos meus importantes, pois isto, este restaurante, merece unha promoción de altura...

-Míster Merton, mellor, non, que estamos ben así, co que temos...

Aquela ex ama das chaves xa era dona das súas, das propias, e daquela abría e pechaba, admitía ou non, ¡cando, como, e a quen quería! Á vista diso aquel gringo, sempre, ou case sempre, con recursos dialécticos de reserva, un cínico experimentado, consumado, apelou:

-Herminia, agora que somos..., iso, independentes, ¿sería posible que me chamases Ádam, simplemente Ádam? Ademais de vellos coñecidos, co tempo..., ¡xa ves, chegamos a ser amigos, amigos entrañables, primus inter pares, que dicía Robynia! E logo que me sinto tan honrado con este nome do voso restaurante..., ¡todo un parentesco!

-Vostede faga méritos, que despois xa se verá..., que din aló, na miña terra, que non é bo poñe-lo carro diante dos bois!

-Esta muller, esta Herminia, sempre filosofando... -Garatuxeiro.

 

-Máis ou menos coma vostede, ¡qui-li-quá!

-Pois, en vista deste pacto tan satisfactorio e tan esperanzador, voume..., ¡moi satisfeito! ¡Ah, Herminia, lémbrate que aínda non trouxeches aquelas alfaias da nosa Robynia, polo menos algunhas, aqueles diamantes, que os vin no seu cuarto, e co novo servizo..., unha temeridade! Xa che mandara este recado por medio do Tovar, ¡en vista de que non ías...! Ven por elas, con Neves, ou con Agar, como prefiras, e se me avisas procurarei estar na mansión para recibirvos e atendervos; calquera día, a calquera hora, que me resultará grato, ¡moitísimo!

Os saúdos de despedida tiveron bastante de protocolarios, por parte de todos, agás Herminia que se sentía feliz, recompensada, dándoo por rexenerado, ¡ou en vías diso!

Merton saíu do "Robynia" exaltado, glorificado, que xa cabalgaba nos corceis do seu éxito, persoal e material, ¡absoluto! Desde que desapareceu da súa vista, naquel enorme Hudson, negro, de cortinas brancas, a contraste, guiado polo esfameado Verdini, que ao italiano invitárao Nicasio a pasar, pero ben percibía que a Merton non lle ía gusta aquela intimación, así que lle deron de comer na cociña; Neves, que estaba rabiando por falar a soas con súa curmá, tirou dela para dentro e levouna consigo ao reservado, no que xa estaba Nicasio arranxando uns papeis:

-¡Contigo sempre vou de sorpresa en sorpresa! Primeiro, que o traes á túa casa; e despois, que resulta que che regala as xoias da súa propia muller...

Nicasio, cos ollos coma pratos e coa orella despregada, observaba e asombrábase.

-Neves, non é exactamente así, que non volo puiden dicir antes, ou máis exactamente, non debía facelo, sinxelamente porque son cousas difíciles de entender. Pero mellor subimos arriba, ao meu cuarto, que vos vou ler o seu legado, o da señora, o de Robynia...

... heredera universal, para bienes rústicos y urbanos, y para valores, depósitos, muebles, joyas y derechos, ubicados o habidos en esta isla de Cuba, sin la menor excepción, condición o reserva... Etcétera, etcétera.

Neves, asombrada, incrédula, coma se estivese en presenza da mesmísima Raíña de España:

-¿Isto é verdade; e non se enfadou contigo ese Merton, nin tratou de matarte? ¡Isto é un milagre da señora, da nosa Robynia! ¿Pero ti es a herdeira, auténtica, efectiva, da nosa inglesa? ¡Cómame nunca o diaño...! ¿E ti, Nicasio, estamos espertos ou soñando?

-¡Muller, os papeis cantan! Afirmou o seu home.

-¿Unha cousa así, desta maneira, que mesmo te puido matar ese Merton, en por si ou polos seus sicarios, polos seus mandadeiros, e tíñala en secreto, tendo aquí a Nicasio, que debera andar contigo, sempre, pegadiño coma un paraugas..., por se che facían algo...? ¡Os papeis cantan..., que ben os vexo, e ben que os leu esta segunda Robynia, pero de entende-lo eu, esta Neves do monte, do Montecubeiro..., maldito cousa!

 

-Muller, non esaxeres. É unha herdanza, un legado tan..., tan especial, tan condicionado, no meu criterio, que nin a esa idea me fixen.

Explicoulles a situación, aquilo do fideicomiso, por mediación do Letrado Tovar para máis seguranzas, mentres Agar, abaixo, recollía; e máis tempo, máis aínda, que despois de pechado ben pechado volveron ao cuarto de Herminia, que aquel descubrimento logo daba tanto que contar, e que explicar, coma o descubrimento das Américas.

Neves non a entendeu ao completo, e Nicasio polo estilo, pero puxéronse ledos, que unha cousa tan venturosa non pasaba tódolos días, ¡nin en Cuba!

-¡Que Deus te bendiga, muller, que moito che debe querer, iso, Deus, que tanta sorte che dá! Naciches nunhas pallas, pouco mellor có Neno Xesús, e agora..., ¡nin o cremos!

-Si, Neves, que xa é demasiada sorte, pois, como dicía Queta, témolle á factura!

-¿Unha cousa tan importante, e tan perigosa, e ti así, máis calada cás zocas, que teñen boca e mais non falan? ¡Que non che pareza mal, pero tes cousas de criatura...!

Herminia matizou nas súas explicacións para que fosen capaces de entendela:

-Queridiños, porque..., isto non é importante; polo menos para min; ¡coido que non! E logo que, nisto de Robynia, considérome unha simple depositaria, pois se o Ádam se rexenera, e parece ir por ese camiño..., ¡agora, si! ¿Non vistes o cambiado que está?

-Si, muller, iso é certo, pois ata parece que colleu humildade...; ¡e non lle debeu ser doado, maldito cousa!

-Miña Neves, entendo que si, que incluso fala con outro timbre de voz, máis pousado... Tanto, que se vai a mellor, se teño probas diso, algún día heille devolver a casona, que para el é o máis importante. Coas alfaias e co diñeiro, e se cadra cos títulos, cos valores, quedareime eu, que algo merecerei por tantos problemas que me leva causado ese home; sequera unha maquía desa gran fortuna..., ¡xa que ma deixou libremente, de libre disposición, sen ningún tipo de reserva, condición ou atranco, e mira se tivo tempo para modificar, ou para darme instrucións, tal que se quería algunha transferencia, ou simplemente escarmentalo... Traendo á memoria as súas palabras, incluso me pareceu entenderlle que me dixo algo así como, "... merécelo todo, pois ti es a reencarnación da miña nena..., que o presentín cando asignei os documentos..." Se a entendín correctamente, e coido que si, que ben atenta lle estiven, a tal momento, con aquelas verbas estábame ratificando o seu legado, na súa hora da verdade, na última, na decisiva!

Neves, a pragmática Neves:

-¿Pagaches os Dereitos Reais, iso, co herdado? ¡A ver se che van ao peto...!

-Esa é outra, que do efectivo teño que deducir o importe desas cousas..., ¡pero hai para todo!

 

Neves, despois dunha longa pausa, ámbalas dúas desbordadas por aquelas encomendas:

-¡Uih, uiih, ese plan teu, esa misión sacrosanta...; coido que é demasiado, que incluso o sería para unha monxa! Co Merton vas de cu, que cho digo eu, que teño máis malicia cá ti, que vas ter máis cruces có calvario... ¿Homes arrepentidos, aquí en Cuba, co que vou vendo e sabendo...? ¡Turulú-chispún, que te foden así sexa nun carreiro, en canto te pillen distraída...! Ti, para empezar, ponlle unha pechadura desas de seguridade a este cuarto; ou mellor dúas, pois agora que sabe onde estamos, igual manda ao Verdini, como que vén traerche un recado, e cóase polas escaleiras arriba... ¡Os golpes nunca perden as súas mañas, pero as pitas, si, e confíanse deles! Mira, que se che fan desaparecer eses papeis, os que gardas aquí, o tal Merton queda libre, dono absoluto, herdeiro a perpetuidade...! ¿Non sería mellor que deas cousas a gardar, que chas pode ter o tío Bernabel, aló, en Marianao, na súa farmacia..., tal que escondidas nos seus botes das herbas velenosas?

Herminia, agradecida pero tranquila:

-Muller, diso perde coidado, que todo está no Rexistro; ademais, o señor Tovar ten copias nos Bancos, e non sei que máis... ¡Aseguroume que diso non hai perigo, ningún!

-Eu non me esquezo das mañas dese home, que será capaz de rouba-los Bancos..., coas que lle fixo pasar á pobre señora, unha muller tan..., ¡iso, tan señora! Se ti es quen de volvelo ao rego, é que vales un Potosí, ¡mesmo para Presidente da República! Eu, nos calzóns dese Machado, contigo nesta Habana xa me estaría mandando mudar!

Con aquela ocorrencia da Neves, soltáronse a rir, ámbalas dúas, fundidas nunha aperta entrañable, ditosas por tantos e tan variados motivos. Nicasio, pola súa parte, preguntaría ao día seguinte, que precisou unha noite, enteira, para moer tanta fariña, ¡un milagre dela! Polas trazas ían cara á primavera. ¡Estaban facendo as Américas! Eles, si; ese soño xeralmente utópico, irrealizable para a maioría dos emigrantes, para aqueles que nunca xuntarían para un regreso digno, soado, ¡séxase, con prata no peto, soándolles ao andar! Polos seus espaventos, Neves parecía a rica, a herdeira real, única, daquela mansión paceña, mentres súa curmá, Herminia, humilde e xenerosa, todo o contrario: unha monxa da Caridade embalsamando as vellas feridas dun próximo que lle resultaba odioso, opresor, dispar, ¡e tan distante, que só lle era próximo no mapa!

-.-

 

Coa neutralidade da cociña...

 

Polo vinte e sete adiante, Machado seguía facendo das súas, ¡machadas, chapuzas!, pero, a pesares daqueles corpiños económico - políticos, daqueles corsés coas variñas férreas, impostos por aqueles sambesugas da USA, de feito prosperouse en Cuba, moito, ata cotas inusitadas, inesperadas; algo menos do que sería posible en boa administración, pero si de forma apreciable, que iso é xusto recoñecelo.

En paralelo, nos propios Estados Unidos, a furia investidora ía camiño da depresión, no bolsístico, meténdose en aventuras, en consumos, en especulacións pouco asentadas, e menos organizadas, así que tiñan a case toda América latina traballando, producindo, e asemade, na corda frouxa. En definitiva, para eles, para os gringos, que sempre se tiveron por listos pero a Historia vai demostrando que o seu esplendor, tanto como listura, o que ten, e tivo, con respecto aos seus vasalos, aos criados sureños, foron as tenaces dun imperialismo audaz e desconsiderado, con unha certa dose de garduñería. Máis que listos, o que son, ou foron, é listiños, pois cando se lles acabou aquel momio do seu Oeste, uns territorios case infinitos, desaloxados con violación de morada, cambiaron o colt polo dólar, e dedicáronse a invadir, a facerse cos mercados indo - latinos, controlándoos sen escrúpulos, de mil maneiras, de dentro a fóra, e de fóra para dentro, pero sempre operando pro domo súa!

Europa, pola súa parte, e tamén en paralelo, fora estiñando aquelas feridas, fondas, inconmensurables, da Primeira Guerra Mundial, da de 1914, un preito estúpido, parental, -que a Segunda foi, realmente, unha readaptación sísmica da Primeira-, e permitíase, naquel estirón do seu rexurdir económico, o luxo nutritivo de adozarse co azucre cubano, entre outras apetencias. De paso, afumábase cos cigarros de Vuelta Abajo, de tanto renome, centos de variedades, entre as que destacaban o Partagás, Larrañaga, Hoyo de Monterrey, Upmann...

Con tanta exportación, con tanto produto obtido nunhas terras de alto rendemento, á parte do seu tradicional níquel, e sempre coa man de obra a baixo custe, primeiro escrava, e despois semi, por moitas talladas que se levasen aqueles veciños, aqueles imperialistas neocolonizadores, aqueles gringos do Import-Export, e con eles os intermediarios, o caso é que Cuba, ese país das mulatas e das catro colleitas, upouse, bastante, en varios aspectos:

En azucre, que por aquelas datas cortábanse arriba de sete millóns de toneladas, en cana, ao ano.

En puros, que se elaboraban tres centos de millóns, en negro; amén de tres mil millóns, largos, en rubio.

De níquel, a súa explotación, coa mecanización xa iniciada, tamén era considerable, pois andaba nas trinta mil toneladas.

Do ron nin a conta se levou, pois coa Lei Seca, aquela de 1920, todo o Caribe, e non só a Illa de Cuba, converteuse nun paraíso gánsteril: O tráfico dos alcois foi un maná para centos de Al Capóns, tan expertos, todos eles, que non precisaron das leccións do Gran Capo naquelas impresionantes redes do whisky, do ron e da tequila; amén do xogo, da prostitución, e doutras colleitas de alta rendibilidade, sempre con un risco limitado, insignificante, grazas ás suculentas mordidas, por entón xeneralizadas.

A todo isto, o Machado de 1927 xa distaba moito daquel idealista que prometera, en Maio do 25, agua, caminos y escuelas. Vencido o ex-presidente conservador Mario García Menocal, en tódalas xurisdicións agás en Pinar del Río, o Presidente Machado comezara a súa andaina gloriosa estimulando e alentando no seu país.

Con aquel nomeamento, inaugurouse en Cuba unha etapa de culto á personalidade, cun nacionalismo de carácter populista, acompañado dun certo desenrolo das obras públicas, tal que a estrada central; pero, en paralelo, inspirando, controlado, polos gringos, deixouse caer nunha política totalitaria, con eliminación dos adversarios naquelas ondadas de asasinatos de dirixentes obreiros, e tamén de estudantes. Esa sequidade ideolóxica, aquela miopía, esa falta de ideais e de mesura, foi un excelente caldo de cultivo para o partido comunista, que viña de poñerse ás ordes da III Internacional, loitando pola xornada de oito horas nas Centrais, nos Ingenios centrais, e tamén pola nacionalización dos servizos públicos.

En Nicaragua, por exemplo, a bota gringa atopou máis firmeza na veciñanza, así que Sandino deulles que facer aos intervencionistas, pero Cuba, cun goberno máis forte, pero tamén, paradoxicamente, máis adicto, refuxiouse, mexeuse, submisa, no colo do Tío Sam.

Un país con estas producións, naqueles tempos e naquelas circunstancias, a custes tan baixos, por preguiza que se lle atribúa, é evidente que tivo unha ocasión única, irrepetible, histórica, para consolidarse como potencia mundial. O da preguiza tampouco é sostible xa que por alí andaron, e mandaron, de remeiros, os cataláns; e tras deles, toda a parentela dos ástur-galaicos.

Cuba, que tivo a ¿sorte? de ser a primeira no tempo, aquela Isla Juana, que tantos desgustos lle dera a don Cristovo por culpa daquel trepa, insolidario e insubordinado, Pinzón, foi a última no dereito, a que máis avatares tivo en proporción ao seu territorio e aos seus habitantes, tanto naqueles séculos de colonia como despois na súa precaria ¿independencia?

De todo isto, das súas alternantes evolucións, revolucións e involucións, no comedor do Robynia ben que se tramaba, e destramaba, pero sempre coa neutralidade da cociña, excelente, acreditada, cosmopolita, "¡nin Merton, nin paletos!", onde rexía a única política de te-los comensais satisfeitos...; ¡en certo modo para que non lles doese a minuta, relativamente alta!

Para o noso clan, capitaneados por aquel arreador dos xatos, Nicasio, o resto, os cabideos do comedor, eran cousa privativa daqueles políticos que rexían o país con un entreguismo total, asemade coas fauces abertas, de par en par, que, de tan abertas, nin se decataban, nin querían decatarse, dos sapos que lles propiciaba o Tío Sam, abotargándolles o estómago, e de paso, o cerebro. Certo é que Herminia participaba a miúdo naquelas sobremesas, pero facíao coa habilidade precisa para ocuparse tan só dos faladoiros de matiz cultural, moitos deles coa elite do galeguismo, tan puxante por entón, que os había a feixe naquel parnaso do Paseo do Prado.

Despois destas reflexións ambientais, orientadoras ou ilustrativas dunha situación e dunha época, non se pode esquecer o estritamente persoal: unha voltiña polo reservado de xunto da cociña, despensa-comedor familiar, que era onde se recollían, habitualmente, para a íntima convivencia, para a conversa relaxante, reconfortante, para o descanso, sempre merecido; e por suposto que tamén para as evocacións nostálxicas, indelebles en todo emigrante que sexa de lei, ¡da de vinte e catro quilates!

Alí, nunha mesiña lateral, auxiliar, levábanse aqueles libros das contas, entradas e saídas; e de paso compartían asento, asento e fraternidade, coa irmá Agar, sen asomo de racismo, tan satisfeita ela, sempre, con aqueles amos que a trataban de ti por ti con esa familiaridade e con esa cortesía que foi clásica, tamén, invariablemente, no rural galego, deste Tui a Ribadeo, coa servidume agrícola, con aqueles colaboradores que se esforzaban, que se superaban, xunto co amo, eles tamén, día por día, en gañar, en merecer, o pan cotián, que se era pantrigo mellor que mellor, e se tocaba boroa, ou centeo, codias que fosen, igualmente servía nun pobo de seu tan sufrido e morixerado.

 

Naquela ocasión decatárase Nicasio, o das mil mañas, de que as vidreiras a cores, con billotes, das portas do reservado, tendo a folla entreaberta reflectían as sombras da xente que entraba e que saía pola principal do restaurante, así que izounas por sobre dos porlóns, e aló que se foi, con elas na furgoneta, en busca dun cristaleiro que lle substituíse aquel mosaico de cristais de cores por unhas biseladas que lles fixesen de espello, ad intra. Quedaron soas as curmás, que Agar fórase á súa santería para renderlles culto ás súas vinte Orichas. Naquela hora aínda non se lembraran da súa xente, das súas efemérides, que as levaban con todo rigor, ao pé do calendario, celebrando, acotío, na distancia, tódalas feiras e tódalas festas tradicionais da bisbarra natal, con evocacións constantes; se non de mañá, si nas demoradas sobremesas.

Neves pasouse a man por diante dos ollos, con un paniño daqueles que lle bordara súa nai para aquela despedida que xa ía lonxe, lavados sempre con todo mimo, coada especial, para que non se lle esfiañasen nin collesen manchas. Daquela, coa suor, borrou as fatigas, substituíndoas na pizarra da mente por aquelas evocacións que lle eran tan gratas e tan alentadoras, que as mantiñan, a ámbalas dúas curmás, nun sentimento agridoce, coa esperanza, omnipresente, posta acotío nun feliz retorno ao terrón matriz, sequera fose vacacional, tan pronto como as cousas se lles puxesen a xeito, e houbese certa tranquilidade, certa estabilidade, naquel país adoptivo, como para deixar aquel negocio, aquel restaurante, debidamente encarreirado, con xente de confianza, sequera fose por tres meses, que dous xa se perdían, ou consumían, entre ir e volver, naquelas singraduras, naqueles vapores amodorrados, tal que o General Armero, con moito fume e pouca potencia.

Certo é, tamén, que por aqueles días, ou un pouco máis tarde, concretamente en Maio do ano 1927, Lindbergh cruzaría o charco en só 33 horas e 27 minutos, ¡pero en avión, que ese luxo aínda era deportivo, meramente sportivo!

-...

-Herminia, ¿decátaste de que estamos en día de aniversario? Parece que foi onte, pero xa fai un ano do meu casamento. ¡Mañá! E na miña casa, despois de tanto tempo, aínda non coñecen ao meu home, ao Nicasio, máis que polas fotos que lles mandamos, ¡que a saber se as enmarcaron! As voltas que dá este mundo, que saín solteira e volverei casada, precisamente cun veciño, case da porta, da freguesía de Suegos, e para iso, para tan pouco escoller, ¡nin falta que me facía saír do país!

Herminia, atarefada coas contas, só lle dixo á prima:

-¡Ten a súa graza, si; trouxéchelo contigo, no mesmo barco, ¡xunto co ato da roupa!

Aquel día Neves estaba de vea, morriñosa, e seguiu barrenando con aquelas efemérides nostálxicas:

-Para logo cúmprese o da inauguración deste restaurante... Mira ti, que xa coa clientela arraigada, afeita a vir por aquí, logo teremos que mirar por un encargado de confianza que nos administre mentres imos ao país, ti, a polo Toño, e eu, para presentarlles ao Nicasio. Claro que, con estas leas da política, un día que esteamos fóra, xa dá medo...

A curmá cerrou aquel libro das contas para mellor atendela:

-Si, muller, que levas un ano desposada, pero non esposada, que vaia sorte que tiveches con este home..., ¡que o meu Toño aínda está sen experimentar! Outro cabodano que nunca se me esquecerá, e mais deixeino pasar sen ofrendas, é o da morte de Robynia, naquela tormenta da que tanto falaron os periódicos... Moito che levo matinado naquela coincidencia, e logo que todo me parece que pasou daquel xeito tan...; non sei, mesmo dramático, de propósito para que Ádam sentise os efectos daquel furacán na propia conciencia. ¡Pobre Saulo, que non foi capaz de entender as verdades ata caerse do cabalo...!

Neves, apegada ás formas, aos rituais, en contradición co seu carácter aberto, natural, e máis ben rachado:

-O que é esquecer, ben sei que non, ¡pero deixala sen unhas funcións no seu aniversario...! Eu ben que me acordei de dicircho, naqueles días, pero Nicasio fíxome calar, que me indicou que igual non lle dabas misas, das católicas, digo, por se non lle gustaba ao Merton...

-A verdade é que non me esquecín; ¡ca, imposible! Pero entráronme unhas dúbidas tremendas: Se lle encargo cultos na súa igrexa, ¿podería, debería asistir eu, sen pecado pola miña parte? E se lle encargo misas na nosa Catedral, ¿podería levar ao Ádam? Isto dos irmáns separados é un mal asunto, que me amarga a conciencia, así que, con estas dúbidas, e con estes escrúpulos..., ¡estou en falta, que nin o confesei, que nin sei como, nin a quen!

-¿El, o Merton, encargoulle..., misas, ou como se chame iso dos protestantes?

-Creo que non, que mo tería dito. Ben sabes que é unha especie de ateo, máis de feitos que de cerimonias, que sempre di que os ritos son fórmulas externas, así que me vexo nun dilema atroz.

-¡Xesús, que home, que non é doado de entender!

Aquel man, aquel Merton, por máis que Herminia se levase tan ben con el, agora, de presente, e lle chamase Ádam, así, con toda familiaridade, para ela, para a desconfiada da Neves, seguía sendo un arcano, unha esfinxe, ¡o sorriso da Gioconda!

-Dígoche, e xa non é a primeira vez, que non ten mala entraña. Hai que entendelo e coñecelo. Xa sabes que non hai luns que non coincidamos no cemiterio; e despois diso, á volta, case sempre me dá un paseíño no seu carro polas aforas de La Habana, por Cojimar e todo por aí, antes de traerme de volta. Agradézollo de veras, moito, pois ademais do agradable que é de posto a conversar, esas son as miñas saídas, o meu único relaxamento, que ben o sabes..., ¡e de paso, con el practico o inglés, que che é moi culto, por máis que o disimule, que por algo o quixo Robynia, supoño!

-Nesas viaxes, neses paseos, e co Verdini alí diante, en inglés que sexa, ¿de que falades, se pode saberse? -Neves estaba, seguía, receosa, preocupada, pois canto mellor se entendía súa prima co gringo, máis sufría ela, ¡e sen saber por que, que ese era o caso!

-Muller, que cousas tes; de que imos falar, do que fala todo o mundo, homes ou mulleres, con tal de que haxa algo de confianza: ¡do tempo, da paisaxe, desas vagas do mar, de cultura, da Bolsa...! Nin che sei dicir: de todo, e de nada en concreto; as bobadas de sempre, que con algo hai que mata-lo tempo..., ¡para que non nos mate a nós, por aburrimento! Cando quere, cando se pon en vea, éche finísimo, que ten mil maneiras de ser galante... Igual que o teu Nicasio ten mil mañas para tódalas cousas manuais, pois este dálle ao cerebro que dá gusto! Iso de estudar de cativos éche unha gran vantaxe, que sempre se vai por diante... A señora era filla dun Lord, filla única, xa sabes, pero este non vén de ningunha choupana...

Neves, tentando abesullar un pouco máis, procurando ver indicios naquela escuridade:

-¿E, como falades...?

-¿Como vai ser? ¡Xa cho dixen, en inglés!

-Non vos sirve de nada, que ese Verdini tamén o sabe... ¡Seguro que vos escoita!

-Non, muller, non te preocupes, que non é por aí, pois a min convenme cultivalo, aínda que só sexa para estar ao día con estes gringos da nosa clientela... ¿Non notas que á xente de categoría gústalle que lle deas conversa, así, en inglés? Noutros sitios, noutras casas de comidas, póñenlles a mesa, só a mesa, e despois diso, a conta, e, ¡abur! ¡Un cliente é un amigo, ten que selo; hai que facer os medios para que o sexa...! ¿Vasme roñar por iso?

Roñar, non, pero...! Neves, sempre receosa:

-Non sei, pero coido que te van tomar por unha desas, por unha mesera... ¿Nunca te solicitaron, nunca che dixeron algunha inconveniencia...?

-¡Que va! O que fago, ben ves que o fago con xente distinguida, habitual, e iso chámase, tertulia, ou faladoiro. Xa as houbo en París, platónicas de todo, en casas de liñaxe, mulleres ilustradas... O que si me ten pasado é que máis dun ofertou levarme para a súa casa, de profesora dos seus fillos, pagando o que fose, pois pensan que estou de empregada…, de empregada vosa!

Neves riuse do equívoco, moito, que lle sentou de marabilla:

-Pois, cando sexa así, chíscame un ollo, que deseguida me presento para desenganalos, ¡ou que se cren, quitarme a categoría de criada...!

-Que non te tente o diaño, Neves, pois iso ten outras avantaxes, que nesas conversas aprendo deles, cousas dos seus negocios e dos seus costumes, que a cultura é simplemente un cóctel de coñecementos, e todo é útil, ¡tarde ou cedo!

-Serán, muller, serán, pois as miñas luces sonche curtas; ¡rurais, de cera virxe! Mais volvendo ao caso dese farruco, dese Merton..., -Neves resistíase a chamarlle Ádam, -que me digas que é falador...! ¡Cústame crelo!

-Si que o é, pero esa non é a verba axeitada, que máis ben se di comunicativo; ou tamén, comunicador. Dígoche que é unha ledicia tratar con el, de calquera cousa, pois dá a tódolos temas. ¡Unha caixa de segredos! Con dicirche que declama de memoria actos enteiros das comedias de Shakespeare...

-¿Ese que é, outro cliente..., noso?

-Non, muller; foi un dramaturgo inglés, que morreu a comezos do século XVII... Agora que Ádam non anda na mala vida, agora que ten arrendados os hoteis, fíxose un gran señor; ¡volveu aos comezos! Realmente non me estraña que Lady Robynia lle aguantase o que lle aguantou, pois, fóra daquelas desviacións, é marabilloso, ¡un Doc en cultura! Mira, a verdade, que cho vou dicir en confianza: ¡tenme cativada, case que namorada!

Neves, galega do interior, como Herminia, pero máis retranqueira, con cámara e recámara:

-¿Daquela, volveu a falarche...? ¡Muller, diso, de que lle devolvas a Mansión!

-Ao contrario, que agora quere retocala el, en por si, do seu peto, que di que hai demasiadas tristuras, tons grises, evocacións que o entristecen, e que por veces o desesperan... ¡Máis ou menos, aínda que doutra forma, o que me pasa a min cos papeis deses legados! Púxenlle de condición que non toque ás cousas persoais, ás predilectas da señora, que xa lle irei indicando cales son...

-¡Uiih, quita, quita, que iso chéirame aos mexos dun can...; xa sabes, cando marcan o seu territorio! -Neves, que xa a coñecemos, rural e desconfiada, con un pé en América pero outro en Galicia, no máis profundo dela.

-Non, muller, que xa che dixen que o teño de alugado, que nos fixo eses papeis o señor Tovar, se ben simbolicamente, pois incluso me insistiu en que siga con tódalas chaves, que el só ten e só quere unhas copias...; ¡e maila da súa caixa de caudais, por suposto, que esa é persoal!

-Perdoa, curmanciña, que ben sei que non precisas titora, pero é que, ás veces, pásome!

Pedíndolle desculpas, déronse unha aperta, hábito conservado do seu rueiro. Herminia coidou que non debía gardarlle ningún segredo:

-Na mansión vai poñer cousas máis alegres, máis funcionais, xa che digo; e dos mobles retirados, os mellores vounos traer para aquí, para estes pisos de arriba...

-¿O Merton, mete mobles..., na túa mansión?

-Transitoriamente, pois está en obras nunha finca que ten por aló, que esa xa estaba ao seu nome, no propio Varadero, que me levou para verlla...! Os mobles, os novos, despois levaraos para a súa, ao Varadero...! Este home debe ter cartos a esgalla, pois das contas de Robynia nunca un peso me pediu... Nisto do diñeiro, antes ao contrario, que ás veces dime de accións que van subir, ¡e soben, de inmediato! E doutras que van mal, ¡e baixan, en vertical! Cos seus consellos moito diñeiro me fixo gañar, moito, coido que aínda máis do que me deixou Robynia... Ou é moi listo, ou está informado de primeira man polos grandes políticos...; ¡información privilexiada, que se di!

-¡Iso tamén o tiñas calado! Ti logo pareces unha monxa desas..., ¡desas que non falan coa xente!

-Muller, ben sabes que non me gusta falar de cartos... ¡Os cartos son medios, medios de pago, que nunca son, ou nunca deben ser, fins, en si mesmos! O caso é que estes americanos, estes da súa panda, sábenos todo, e con antelación, días antes cós periódicos. Información privilexiada, repito, de orella a orella, que así lle chaman, que tal parece como se traballase para eles, en exclusiva, toda esa policía de Machado, ¡todiña!

-¿A Policía...? ¡Uiih, Herminiña, iso éche cousa da mafia...! ¡Quita, quita; lagarto, lagarto...!

-Tampouco é así, muller, que ben sabes que aquí mandan os gringos, e axúdanse uns aos outros, dun xeito parecido a como facemos os galegos, só que nós, pobriños, estámosche no fondo da escaleira...

Para Neves, todo aquilo dos gringos..., ¡outra xente, outro mundo! Ela, con tal de contestarlles, Yes, a todo, e despois facer o que lle parecese..., ¡asunto concluído! Imbricada en Cuba, nos asuntos de Cuba, e para iso tan só ata certo punto, súa curmá, Herminia. En canto ao Nicasio, para cando alguén lle aludía á problemática local, el tiña unha resposta lapidaria, pronta e invariable: ¡O meu sino é arrear nos xatos do amo, así que, con tal de que non escornen, que bramen canto aqueiran!

-.-

 

¡Faránseme eternos!

Está nas leis da propia natureza que os gromos cheguen a ser inflorescencias, rosas abrideiras, con tal de que reciban humidade e luz, sol abondoso e sostido. Iso en tódalas latitudes, e xa non digamos nesta Cuba de seu ubérrima e luxuriosa. ¡Luxuria de luxuria, pois incluso as canas, de tan xuntas, vólvense azucre! Que conserven, ou non, ese néctar, dependerá tan só de que un abázcaro estea axexante, ou non, no intre receptivo, precisamente daquela, daquela cando a rosa abre, cando amosa os seus pétalos xenerosos, apetecibles.

O abázcaro desta cortiza tiña experiencia, sobrada, niso de gorentar as rosas; de todas clases, que todas lle servían, negras inclusive. Algunhas foron simplemente flor dun día: catro voos, zum-zum, ¡e xa estaba! Pero as máis difíciles eran, son, de sempre, as mellores, as de máis perfume, as delicadas; quere dicirse, que as de mellor perfume eran, son, as melíferas, as doces, que así opera a partida dobre deses libadores profesionais, calculadores que non calculistas.

En Robynia, con Robynia, con aquela Dama da Royal Sanity, o míster utilizara a mesma estratexia, unha diplomacia versallesa: horas de sol, moitas; un sol parisino, suave, agarimoso, todo ao redor, pero cos élitros a punto, axexando oportunidades; ao suave, sen alarmas, sen precipitacións, sen zunidos nin contradicións estridentes... E logo que tamén hai, na propia natureza da flor, nunhas máis e noutras menos, esa xenerosidade, esa tendencia interior, íntima, a perfuma-los espazos contiguos, a rodearse dun hálito participativo, incluso misional, cativador, contrastando co xofre das tormentas ambientais, tan precipitadas que, por veces, incluso preceden aos rebentos das primicias nas primaveras abrideiras...

Herminia, para non ser menos, inmolouse no mesmo altar, do mesmo xeito, ou parecido, seducida polo propio sedutor ao que trataba de redimir, de elevar, candidamente, en volutas de alta espiritualidade... ¡Pero, nada, que os anxos caídos, de caídos son resistentes á levitación, á graza, ao perfume...! Tan pesados son, ou así se comportan, que acaban aterrando no propio verxel, deixándose caer, espatelados, por riba da rosa, case por gravidade, ¡coma o máis pesado, coma o máis groseiro dos abellóns! ¿Daquela, que resistencia se pode esperar dos pétalos graciosos, delicados, tenros, desas rosas orballadas, de seu húmidas e abrideiras, sempre en sazón con respecto ás posesións, calculadas e inclementes, dun abázcaro regordete e cincuentón, cadora máis experimentado, máis pegadizo e máis hipócrita?

...

-¿Ádam, que fixemos, que me fixeches...? ¡Isto non pode repetirse! Quérote ben, moitísimo; por Deus que si, pero..., foi antes tempo, que me embarullaches co teu xogo, con esa argucia de traerme á mansión, cunhas caricias e cuns afagos que mos pedía o corpo, iso é verdade..., ¡pero o espírito, non!

-¡Muller, que bobada..., co que nos queremos!

-Non, Ádam; non é ningunha bobada, pois a tal momento, pasada esta febre, este frenesí amatorio, sensual, eu síntome sucia, avergoñada de min mesma..., ¡na propia cama de Robynia! Alienáchesme, sen crítica algunha pola miña parte, iso é certo, así que, o pecado é meu, absolutamente meu! Nin sei como, pero perdín o meu control habitual, o meu autodominio..., ¡precisamente cando e onde menos debía facelo!

Ádam bicouna con delicadeza e con paixón, mariposón experimentado, en cen sitios e de mil maneiras, en tódolos seus pétalos, un por un, con mestría, con aquela habilidade súa, raposeira, de burlador galante:

-¡Muller, cunha notable diferenza: que eu quérote; si, de verdade; moito, como nunca lle quixen á miña Robynia! Naquilo de París, naquel hospital de guerra, pouco máis houbo que lascivia, vitalidade, mocidade, ganas de xogar co lume, pero nisto, no noso, no de agora, só atopei, só houbo, un amor sereno, definitivo... ¡Encanto, adórote! Como ti mesma dis, ¡por estas, que son cruces!

Herminia, arfando, upouse, envolta nas sabas, con rubor, coma unha colexiala collida en falta, sorprendida in fraganti.

-Ádam, Robynia seguro que tamén cría no teu querer, nas túas verbas doces, sometida igualmente á túa capacidade de sedución..., ¡e nin así te convertías, por máis que cho pedía! ¡Tanto que o desexou, tanto que cho pediu, tanto que rezou por ti...!

-¡Pero mira que es incrédula; ti, si, que vaia forma de estragar as festas, as celebracións, sempre con ese nome nos beizos, cortándome este afluír dunha ilusión absoluta, nova, definitiva! Ela empezou a redimirme, en efecto, e ben que sinto algún daqueles incidentes nosos, tan estúpidos..., pero ti fixeches por min, sen as ataduras dun matrimonio, graciosamente, de motu proprio, máis, moitísimo máis cá ela... Congratulations!

Herminia sentiuse atenazada, que non sometida, por aquelas apertas, fortes, subxugantes, do Ádam, sabas incluídas:

-Ádam, non me sobes máis; por favor, déixame un anaquiño, que me sinto como..., sucia! Pero non te enfades comigo, amor; déixame dicir o que sinto, pois quero confesarme de viva voz: En vida quíxenlle, e respecteina, moitísimo; e agora, de morta, só un ano despois, namoreime de ti, do propio viúvo da miña protectora, unha especie de nai... ¡Que horror; isto, esta debilidade miña, que vén a ser un incesto!

-¿Que hai de malo no noso querer, na nosa paixón, tontiña, que es unha inxenua, unha baby? ¿Que teño que facer para que entendas que te adoro, que ti es o meu amor final, o definitivo?

 

-Ádam, isto xa vén de atrás, que me entreguei, que me venciches, ao sopé do voso panteón! Por iso, neste intre, que ti chamas de amor, eu témolle á súa ánima, que Robynia estará pregando a Deus contra nós, arestora..., ¡pola miña infidelidade! Meu Ádam, xa non te podo redimir ao meu xeito, inmaculada, co meu candor, coa miña pureza..., ¡que xa pequei, eu tamén, e precisamente contigo! Agora somos iguais, dous impuros... ¡Deus, que vergoña! ¿Que opinará de min, desde o Ceo, a nosa Robynia, a miña señora, aquel modelo de muller...?

Merton incorporouse na cama, bruscamente:

-¡Maldita sexa...! ¡Isto é o que me pasa por deitarme cunha beata, con outra, outra vez! -Pero desde que se controlou, adozou aquelas maneiras acedas, exaltadas:

-¡Meu amor, perdóame, pero entra en razón, que esta é unha forma ridícula de dramatizar situacións naturais, humanas, propias de dúas persoas normais, sans, de carne e de óso, namoradas e xuntas, reciprocamente desexadas por lei natural, por lei de vida..., ¡que ámbolos dous somos libres, pois ninguén está obrigado a unha viuvez perpetua, nin a unha castidade beatífica, sublimada, en ningunha relixión!

-Ádam, tiña que ser despois; nunca prematrimonial..., ¡que iso é o lícito, o verdadeiramente natural!

-Se tantos remorsos tes, casémonos, de inmediato! ¿Cantas veces che pedín que me aceptes en matrimonio, e ti íalo pospoñendo...? ¡A culpa é túa, que me tiñas nun purgatorio atroz, perpetuo! ¿Non fixen, non cumprín, as penitencias que me levas imposto, e ningunha delas fácil?

-¡Si, Ádam; casémonos, xa, pero pola miña Igrexa, polo rito católico, que tamén cho teño dito, que cho sigo pedindo!

Merton pasou de agarimoso a esixente:

 

-Casémonos, si, que ben cho levo proposto, eu tamén, pero, polo civil...; como matrimonio mixto que somos! Mutuo respecto de crenzas, pero o que é de amor, pola miña parte, canto queiras, pois o meu materialismo periclitou... ¡Por estas!

-Se así mo impós, terei que ceder eu, pasar por esas, pero darame vergoña saberme casada e ter que entrar na miña igrexa sen o meu home. ¡Apuntaranme co dedo...! Ádam, o noso, así, en plan mixto, vai ser un milagre que funcione...

Merton, mentres se vestía, foille dicindo, cálido e persuasivo, pero un tanto imperioso:

 

-¡Como non vai funcionar se tanto che quero, miña deusa! Mira, encanto, sol moreniño, meu sol latino, de Oriente, eu teño que facer esa viaxe a Miami, agora que prescribiu aquel sumario... Xa che dixen que vou arranxar as miñas propiedades, aquelas que tiven que abandonar...; e no entrementres, ti, aquí, coa túa familia, organizas o noso casamento; e se tanto te empeñas, polo rito que queiras, que por ti estou disposto a meterme no Xordán... ¡O que faga falta con tal de terte satisfeita..., en tódolos aspectos!

-Ádam, neste caso, desta mansión, ¿que? -Herminia, por outro lado, diverxente, entendendo cumprida a súa promesa de reintegrarlla, pero, casándose! Igual lle apetecía ao gringo seguir nela, na casoa, para instalar alí o seu fogar definitivo, cousa que da que nada tiñan falado.

-¡O que queiras, encanto! De momento que sigan con estas obras... ¡Adórote, meu ben, que agora sei o que é amor; amor puro, que para min é definitivo, a miña realización máxima!

Ela, Herminia, tamén se vestiu, apresuradamente, recatada, envolta naquelas sabas finísimas, de Holanda, e dándolle as costas ao seu galán, ao seu abázcaro insaciable, indeclinable:

-Pois, pola miña parte, tamén farei o que queiras, en todo, pero o que máis sinto é terlle feito isto á señora..., ¡antes do noso casamento! Non sei como pasou, o por que me descontrolei, como é por que tiven esta debilidade..., ¡que nin que me deses éter, dese, do alcanforado! Temos que pedirlle perdón á nosa Robynia, ámbolos dous...

Pero Merton, garatuxeiro, mistificador que non místico, dándolle-la volta aos escrúpulos da súa galleguita:

-¿Eu, pedirlle perdón...? ¡Ao contrario: dareille as grazas, principalmente polas que armou con aquel testamento, converténdote na miña protectora, na miña titora perpetua!

Herminia, mentalizada de voda, e con estas seguridades preguntoulle:

-¿Ádam, desta viaxe, canto...; quero dicir, que tempo estarás ausente..., para ir arranxando as cousas, que tamén teño que preparar á Neves, mentalizala...?

-¿Ausente? ¡Dous; ao sumo, tres meses! Se non dou arranxado, que son moitas cousas, bastantes, deixarei poderes..., ¡que primeiro es ti! Agora teño que administrar meticulosamente, emprender novas actividades, pois prosperar por medios lícitos, tal e como ti queres, e chegar ao nivel que me teño fixado..., ¡complícase! ¿Entendes, amor?

Herminia, que ambicionaba cando nada tiña, e desde que algo acadou, asustábase das riquezas e das súas complicacións:

-Xa é moito o que temos, demasiado, aínda que nos veñan dou ou tres nenos...

Ádam, meloso, cariñoso, ¡un San Luís!

-¡Para a miña Cleopatra, un trono é pouco! Un trono, nun iate...; ¡iso, un iate, pero de caoba...; un iate con bandeira propia..., que a bordarás ti, ti mesma, meu encanto, e será o emblema do noso poder, da nosa felicidade, do noso imperio económico! Daquela visitaremos, incluso, a túa terra; ¡volverás glorificada!

Para Herminia, na súa proverbial sinxeleza, o de menos eran aquelas glorias... ¿Ir presumindo á súa terra, á montaña, ao rueiro do seu Toño...? ¡Pobriño, canto ía sufrir con aquela decepción! Non quería nin pensalo...

-¿Tres meses? ¡Moito é, de aquí a Miami! Amor, procura arranxar esas cousas en dous, en dous meses, que aínda así faránseme eternos... Teño os meus remorsos por isto que acabamos de facer, pero tamén é certo que moito cariño che collín; ¡con loucura, que por esa loucura cedín ás túas entacións! Ádam, por favor, apértame contra ti, que me sinto desfalecer... ¡Dous meses, co que che quero, e co celosa que me vou poñer, é moito...! ¡Unha eternidade!

-¿Eternidade? Ese é un termo relixioso; ti e mais Robynia, sempre coa relixión nos beizos...! ¡Esa é a vosa teimosía, a vosa parte negativa; opio, un misticismo arcaico, propio das monxas de clausura!

-Si, Ádam, e non sexas incrédulo, por favor, que hai eternidade, da boa, pero tamén da mala... - Aquelas ansias misionais, místicas, indisolubles, consubstanciais.

Pero Merton mirouna un tanto de través, case que fulminándoa; Herminia, pola súa parte, estaba tan emocionada que nin se decatou dunha actitude tan sospeitosa.

-Herminia, déixate de utopías ilusorias, que só hai presente, ¡pero que presente, reunindo dúas fortunas, un iate...!

Non lle gustou aquel ton, aquela expresión do seu Ádam, así que, achegándoselle, ambos xa vestidos, retivo nel por un brazo, e despois púxoselle de xeonllos, apertándolle ambas pernas, con emocionado frenesí:

-¡Ádam, cariño, por favor, non volvas ás andadas...! ¿Vasme ser fiel, nesta segunda etapa da túa vida?

-Repito, ¡Por estas...!

-Daquela fareite feliz, canto saiba e poda, incluso no que non me apeteza, para que nunca te fixes noutras mulleres..., ¡tal e como se empezases a vivir outra vida, unha vida de goce, que non de pracer, que é distinto!

Merton, contrariado pero enigmático:

-Levántate; non sexas ridícula! ¿Non ves que xa son diferente desde que empecei a fixarme en ti...? ¡Démonos un bico, un bico casto, e pecho esta etapa, este pacto definitivo! ¿Si?

-¿Só queres un? ¡Toma dous, ou tres...; e dareiche un millón, sucesivamente, ao longo das nosas vidas, se te convertes, se nos casamos pola miña Igrexa, que é a verdadeira, pois a túa, a vosa, vén daqueles herexes...!

-¡Ti es unha acacia, unha mimosa, ademais de beata! ¡K.O., káo, que me deixaches fóra de combate! ¿Lémbraste daquilo das chaves..., que chas din todas, precisamente por imposible? ¡Pois, agora, igual! ¡O que queiras: bautizo, confirmación, voda..., e todo iso, todas as cerimonias, na túa Catedral!

Bicáronse de novo, fogosamente, repetidamente, por moito tempo. Herminia, extasiada naqueles brazos expertos, rexos, barís, tan prácticos na mímica teatral do amor fugaz, efémero, donjuanesco; alienada con aquelas carantoñas estimulantes, eróticas, sentiuse amada, desexada, gratificada, amparada, e incluso, por primeira vez, e para colmo de satisfaccións, ¡comprendida! Non o sabía ela ben, que non se lle alcanzaba ata que punto fora estudada, observada, e incluso seguida, coa paciencia e coa meticulosidade de quen planea, precisamente para ela, para o seu futuro, algo grande, algo sorprendente, por inesperado, meticulosamente analizadas, sopesadas, todas e cada unha das súas reaccións, todas e cada unha das súas circunstancias.

Coa rosa turbada, estremecida, desflorada, aquel abesouro pregou as ás, os élitros, e alzou o voo, un voo de centauro, co inseparable maletín, coa carteira de negocios sempre de man, ¡rumbo a Miami, outro paraíso, outras beldades, outros virgos, outras flores...!

-.-

 

A feira da tarde

 

A sona do Restaurante Robynia desbordárase nos últimos meses, en progresión sostida, talmente xeométrica. Tanto, que xa lles pedían mesa cunha semana de antelación; tanto, que empezaba a haber persoas, da mesma, pero tamén de fóra de La Habana, que nomeaban o todo pola parte, aludindo, citando, o rótulo daquel establecemento en lugar do común de, Prado.

Comezaba a ser, ou a chamarse, mimeticamente, entre os habitantes da zona, o Paseo do Robynia; e de paso, polo mesmo nome de "Robynia", empezaba a ser coñecida a propia Herminia, cousa natural pois nun país de tantas Villa Dorothy, Villa Fifi..., a dona daquel palacete, inglés falante por máis señas, bilingüe, ou máis exactamente, tri, pouca lóxica tiña que fose unha vulgar "Herminia", por moito que así lle chamasen aqueles socios-camareiros tan confianzudos, galego-pensantes, que cortaban un castelán forzado; circunstancialmente diante dos estraños, impregnado dun acento galaico pecho, inconfundible, perdurable, sen arrastrar as vogais...

 

Naquel abalo tiveron que subir os prezos, paulatinamente, case que con vergoña, para desconxestión, por alivio físico; non para acadar unha elite clientelar senón para poder sentarse, un receso, un alivio, de cando en vez, naquel reservado de xunta á cociña, máis mallados todos eles que se de mallas andasen, ¡seis días de cada semana! Por parte, tampouco era cousa de coller servizo adicional porque se resentiría aquel ambiente, aquel sosego, aquela humanidade tan recollida e tan natural. Ese foi, ese era, outro dos atractivos daquel establecemento: calma e selección, selección e calma, en tódolos aspectos; con aquel olor, tan grato á pituitaria anglosaxona; un punto natural, exacto, sen saturación de especias, que se desprendía daquelas potas agarenas da meticulosa Agar: garra, tiróns amables e sutís, do máis nobre e sofisticado marketing; naturais, sen afectación algunha, tan só co seu cordial, co seu entrañable, savoir-vivre, e savoir-faire, unidos, conxuntados.

Nicasio, sempre servizal, en todo, en todas partes, pero deixándose notar o menos posible, o imprescindible, co seu fino oído musical collera o hábito de asubiar as composicións de moda, entre dentes, e facíao bastante ben. Cando non asubiaba, era que non estaba, que se fora ao Centro Gallego, fiel devoto daquela Institución imponderable, nunca bastante recordada nin celebrada, que tan vital, que tan estimulante foi para os nosos emigrantes; fundada, perfectamente fundada, e nada peor erixida, ¡en pedra de Parga!, no 1879. O edificio foi inaugurado, co traxe dos domingos, nun domingo histórico, exactamente o 11 de xaneiro de 1880, por don Waldo Álvarez Ínsua, un adaíl, un caudillo estradense, que reconquistou La Habana pacificamente, no campo espiritual, para a bandeira galega, precisamente naquelas décadas de declive nas que se perdeu a Illa, ¡irremisiblemente para España, que non para Galicia!

Unha perda que acurtou o ocaso, que deixou aos imperialistas, aos releantes daquela autonomía, cutre e trasnoitada, retardada, de transición lóxica, orfos daquelas glorias utópicas, ultramarinas, perlas da Coroa, ou iso dixeron, que iso opinaron, conmocionados, aqueles revisionistas, aqueles pendolistas, da Xeración do 98. Unha guerra estúpida, idiotamente romántica, evitable no seu momento, pero apetecida desde as poltronas madrileñas: Hasta el último hombre y la última peseta, que tal era a consigna exportada polos políticos da Restauración. Faltoulles precisar, "... ata o último dos galegos", xa que galegos eran / foron a inmensa maioría daqueles infantes, ¡un 40 por 100 das baixas, aínda que máis ben por culpa do paludismo!, á falta daquelas 2.000 pesetas do libramento, ¡das de entón!, que outros pagaron, case que a feito..., ¡porque podían pagalas!

Tampouco ignoraba o noso suegués, de poucos estudios pero de moita lectura, de moita conversa, que aquel Álvarez Ínsua fundara, igualmente, como un complemento, como un latexo do alén mar, e tamén por aquelas datas da crise histórica, o seu, El Eco de Galicia, que máis que un Eco foi un transplante, a puga dun enxerto rezumante de saiba galaica.

En paralelo co Nicasio, don Waldo, o seu admirado don Waldo, daquela nos seus setenta e pico, pero aínda vigoroso e ben informado, ben relacionado, non ignoraba, non debeu ignorar, que se daba un certo resoar do terrón, con toda nitidez, con verdadeira efusión, na saliña interior, naquel reservado do entrañable Robynia. Naquelas cortinas verdes, sedosas, reverberaba tódolos amenceres aquela luz, tamén verde, que lle sobraba ao Iris, ao deus Febo, despois de fecundar Galicia na súa pasada fisterrán... E co verde, o azul-mariño daquel mar infinito, illante, maculado polos ronseis daqueles vapores carbonosos que deixaban un rastro grisáceo..., ¡por se había un retorno igualmente gris!

Todo iso é, era, Galicia, para os ollos, cansos de mirar atrás, dun emigrante, de tódolos emigrantes: un retallo de verde, ao lonxe; cunha bandeira branca no mastro, no rochedo fisterrán, rubricada dun azul atravesado, outro, naquela insignia que perpetuaba aquelas singraduras morriñentas, as daqueles minorazos, minorados da fortuna; pero forzudos, iso si, polo menos de espírito. Tan animosos, todos, todos eles, que, buscando a redención, polo menos a foral, chegaron ao mítico Occidente, e outros aínda máis aló, ás mesmísimas Filipinas, mar en medio, dous océanos alén do rochedo fisterrán: avante toda, que xa lles parecera aos romanos unha singradura excesiva: ¡Mar Imposible, Tenebroso!

Naquel reservado, tan crematístico e tan cremoso: Crema nas pinturas, nos paramentos; de liño cru a saia da mesa-velador; caobeño o mobiliario, ¡para non perde-lo costume! Labradas xamúas con vitrinas chumbeiras... Todo plúmbeo, cargado e sedente naquel cuartiño das evasións, dos alleamentos, onde se fiaba, asemade, polas dúas curmás, o fío interminable de Ariadna... Fía que te fiarás, e tece que te tecerás, dándolles forma e consistencia na parafusa das súas lembranzas a tantas rememoracións e a tantos proxectos: para o mañá, para o retorno... Co contrafío, inmanente, inefable, daqueles asubíos do Nicasio, que o situaban, de paso, inexorablemente, no máis intricado dunha corredoira medorenta..., ¡que viña a ser, en esencia, ese medo de todo emigrante, por próspero que se atope, ou se sinta, a non ser querido, a non ser comprendido, no seu retorno á casa matriz, ao rueiro, á parroquia, ao seu útero matricial!

Algo se brandía nesta ocasión, neste día convulso, anovado, diferente do anterior, e non só na numeración daquel almanaque de parede do fondo, editado polo propio Centro Gallego; algún fío se lle trabara a Herminia naquela parafusa cotián. Nicasio, o reo, o home da casa, tivo ese pálpito, esa sensación, de que aquela muller, -rapaza aínda, que aló ao lonxe, na súa Galicia nebulosa, as mozas da súa idade aínda contestaban se, e só se, lles preguntaban-, andaba cocendo, revisando, por aló no fondo da súa alma inmensa, inmensamente sensible, Deus sabe que pensamentos, complexos, indixestos; ou que responsabilidades, de tantas que asumira, precipitadamente, naquel mundo enervante, esgotador, da imprevisible Habana, tan imprevisible coma os seus, tremebundos, furacáns.

Barruntando o noso paisano que naquelas sombras puidese influír o malasombra do Merton, para el nunca ben asumido, por moito que dese en mexar auga bendiga por obra e graza daquelas catequeses de Herminia, preguntoulle, suspicaz pero abertamente:

-¿Tiveches novas do teu Ádam, escribiuche desde Miami? Ese pillabán xa leva tempo aló, ¡que nin que embarcase para España...!

Herminia, collida in fraganti, apeouse, evadiuse daqueles vapores etéreos, ou máis ben deleterios, das súas máis íntimas reflexións, e procurou, pudorosa e xa cos sentidos asentados, aterrados, apagar as intuicións do seu parente:

-¡Si, e non! Todo vai ben; coido que si, que bastante ben...

-¿Bastante..., ou ben? É bo que sexas galega, que te comportes como tal, que abras as contras e deixes as ventás..., ¡pero non demores na escaleira!

-Di que se lle van arranxando as cousas, máis ou menos segundo o previsto, que non tivo dificultades con aquel shériff, que aqueles incidentes van esmorecidos... A novidade está en que as súas propiedades, os bens paternos, vendeullos á mesma persoa que lle comprou estes hoteis..., os de Habana Vieja!

-¿Áurea; está esa Áurea no Miami, foise para aló? ¡Ai, ho, que debe ser un bo choio iso das próximas, que pronto se fixo rica...!

-Vénlle a riqueza do pai, outro gringo, un vello amigo dos Merton, do que xa me ten falado Ádam... ¡Gando, petróleo...; cousas desas!

Pero Nicasio non espremera abondo o limón daqueles acedos:

-¿E que, que máis...? Ou moito me equivoco ou quédache algo de tinta nese tinteiro..., ¡que te coñezo! Pero, se abuso, daquela, ¡punto en boca!

Herminia esquivoulle a mirada; levaba días de ollos turbios, declinados, incapaz de utilizar a súa comunicabilidade habitual; aquel ollar aberto, frontal, que se lle extraviaba ultimamente:

-O caso é que me propón varias cousas, e todas xuntas, así, de súpeto, que ata se debeu embarullar, pois nin a carta firmou... Mira, sentémonos, que a historia é longa..., ¡coido que demasiado!

-Ti logo ma contas, que xa di túa curmá que tes iso que din de capacidade de síntese...

-Trátase, en definitiva, de que anda en tratos para mercar un buque, un barco de pasaxeiros, pero de pasaxeiros en vacacións, turistas; quere dicirse, ao grande, viaxar por viaxar, para divertirse, para ver mundo, que incluso ten unha piscina... Aquí tes as fotos, e queda con elas para ensinarllas a Neves, cando veña.

Nicasio, ollando nas fotografías, pegou un brinco coa sorpresa:

-¡Me cago nestes gringos do carajo, pois a onde non chegan mandan recado, como fan os Reis! ¡Ai, ho, que é bo dominar de Xudas, que o abarcan todo, pola terra e polo mar; e menos mal que non voan! Entre eles e mailos seus primos, eses fillos da Gran Bretaña...; ¡onde non estea inventado, aló van eles, e daquela póñeno de moda...! ¡Isto éche un pazo ser alicerces, un pazo solto, andarego, que o botaron ao mar...!

-Nicasiño, que che vai dar un ataque; ¿teslles envexa? Nós descubrimos América, que viñemos diante deles..., e mais non presumimos diso!

-¡Ai, ho, cousa tal...; pero isto, este luxo! Isto non serve para os galegos, para as nosas viaxes, salvo que vendamos o igrexario de cadansúa parroquia...! ¡Vaia co Merton...! ¿E vaino mercar, el, el só? ¡Non, muller, non cho creo, que isto é unha broma que che gasta o Ádam, pois para mercar un barco así fai falta unha sociedade, reunir socios, moitos, por gringos que sexan!

-Non é broma, que vai en serio. Repíteme nesta carta, tres ou catro veces, que vai ser o negocio da nosa vida, sen perigo ningún, todo dentro da lei, que xa anticipou un capitalazo, do seu peto, do del; o sinal, ou máis aínda, que por iso xa lle endosaron, ao seu nome, o seguro do Lloyd, respondendo do que ten aprontado...

-¿Herminia, ves como había máis? ¡E nada menos que un barco...! ¡Síntoo por ti, que xa non podes ter segredos...! ¿Vaino traer posto, coma un traxe, ou déixao por aló...?

-¡Nicasio, esta cousa, esta decisión, non é para chancearse! Pon aquí, nesta carta, que che vou traducir o máis esencial, que está en inglés, que esa Áurea mércanos a mansión, de contado, e que el prefire vivir en familia, máis recatadamente; virse para aquí, amoblar para nós o terceiro andar, e poñerlle un elevador a esta casa... Que o pensou ben, que a Mansión traeríanos lembranzas, desasosegos, e que non sería bo vivir nela nas circunstancias presentes, xa sen aquel boato da nobreza, aquela cousa da lady... E logo que como el ten esoutra casa, a de Varadero..., ¡pois iso, que di, e parece que non lle falta razón, que nos sobran vivendas, e que é unha dilapidación estar pagando reparacións e servidumes, sen ocupalas nós, que non podemos estar en todas partes..., á vez!

-¿Vender a Mansión...? ¡Pero esa mansión é túa...! ¿Muller, e ti lerías ben? Por máis que esta carta, ao non estar firmada..., ¡cero mata cero!

Herminia asentiu, claro está:

-Non, iso non, que ben ves que non..., que se lle debeu esquecer!

-Daquela dá igual lela ben que lela mal, traducila ou non, pois non compromete ao remitente, en nada, que de nada se fai responsable... Isto non é un documento, pois con isto non responde de nada; isto é un borrador..., ¡iso, un borrador, un proxecto!

-Nicasiño, xa che dixen que a historia é longa..., pero ademais de longa, complexa! Co que dea esa muller pola casoa, por medio dun apoderado que ten ela, aquí, un tal Hamilton, que estou esperando a súa visita...

-¿Como é iso de que, co que dea...? ¡Non entendo cousa!

-Si, home; aquí xa pon o prezo acordado, o máximo ao que chega esa ricacha, esa Áurea, que nolo paga en efectivo...; pero mellor cha leo, traducida, a modo, parágrafo a parágrafo, para que te sitúes en tódalas circunstancias:

...

Despois de lida e relida:

-¡Eu que sei; moito me parece, pero igual é pouco; quen sabe se é moito ou pouco, pois eu, a eses números, na miña escola non cheguei...! Herminia, ¿sabes que dicía o meu xefe, aquel dos abarrotes? ¡Pois que, chegar a rico é unha jodienda, que tanto se entra como se sae!

Ela sen pararse na anécdota, no simil, seguiu expoñéndolle, traducíndolle, aquel plan tan ambicioso do seu gringo:

-Con isto, e co produto das miñas accións, xunto co del, todo sumado, calcula que nos chega para paga-lo barco, ao contado; quere dicirse, levantando a hipoteca naval que ten agora, e maila conta pendente co estaleiro, que así fanlle un prezo mínimo, pura ganga..., ¡para o que é ese barco! ¿Valo entendendo?

Nicasio botouse as mans á cabeza, pasmado:

-¡Ti, desde criada a ama das chaves; e despois, dona; e despois, empresaria; e despois, de presente, naviega...! ¡O que di a miña Neves, que se te presentas ás eleccións, tumbas ao Machado, por maioría absoluta!

-A nosa Neves, de posta a dicir, tamén di que nas subidas altas é onde empezan as pólas... Isto dos barcos, Nicasiño, será polo mal que o pasei naquela carboeira que me trouxo, pero, ¡dáme repelús! E logo que hai dúas cousas que me desagradan: Que o palacete da señora, da nosa Robynia, vaia parar á Fulana esa, e que lle teña que manda-los cartos, eu, a totalidade, todo o que consiga xuntar, en letras, que se algo sobrase, el inverte en ouro, que tamén di aquí que vai subir... Ao nome de Ádam, si, as letras, pero dándollas en man ao Apoderado da susodita..., que nin que estivésemos na fin do mundo!

-¡Muller, iso está doado de facer: que veña Merton, pois desde Miami logo vén, e daquela que che explique, en persoa, todo iso da empresa naval, e se é certo que tanto se empeñaron eses naviegos para rematar a súa construción...; que sei eu, o que se faga nestes casos! De paso, el mesmo leva as letras, consigo... Paga o barco, rexístrao, ou como se diga... ¡Que digo, rexístrao...! ¡Rexistrádelo, a nome dos dous, que ti pos a túa parte, unha fortuna, das que hai poucas..., nin sequera en Cuba!

-Tamén o ten previsto... Mira, aquí; aquí o pon, que igual non che lin esta folla... Aquí explícame que dado o bo negocio que é, e polo tempo que se tarda en reunir eses cartos, que ten que redactar o señor Tovar, con toda urxencia, a cousa da miña venda por apoderamento, e todo iso, que lle vence o prazo do precontrato..., ¡e daquela, adeus barco, e adeus sinal! Di que vai ser o negocio máis serio e máis rendible da nosa vida, que non llo estrague, que se van poñer de moda os cruceiros de pracer para retirados do Goberno, militares, ricachos, e xente desa; que para rexistrar o buque ao nome dos dous non precisa da miña firma, que xa me dará unha copia certificada tan pronto volva... En definitiva, que está nervioso agardando polos cartos, que non lles pode quitar o ollo, nin ao barco nin aos naviegos que llo venden, nin o banqueiro desa hipoteca naval, que os apreman pola liquidación... ¡Como ves, Nicasiño, un lio do diaño, e eu sen poder falar co meu Ádam!

O suegués alisouse o pelo coas mans, de diante para atrás, que era un tic que collera, un xeito de acariciar a cabeza, como para alisa-las súas ideas:

-Chica, o que é bonito, mesmo enorme, si que o é..., ¡ou moito enganan estas fotos, que ata llas fixeron por dentro! Un vapor teu, teu propio, co demo de empregados, un camarote reservado para vosoutros, un negocio no que che pagan por adiantado, xa antes de subir a bordo..., ¡cousa mala non parece! Este home, con esas amizades, con esa habilidade para atopa-los filóns..., ¡nin entendo que é o que fixo tantos anos traficando coas mulleres, nesa Habana Vieja, se é capaz de quitarlle ouro aos mesmísimos seixos, peeerooo...! ¡Nada, unha bobada, que me acordei daqueles labregos que inchaban os xatos para vendelos, atiborrándoos de fariña para que tivesen sede, e despois as reses bebían, e bebían...; quilos de auga á romana!

-¿Pero, home, onde vai a túa franqueza? Nicasio, ¿onde está a túa confianza comigo? ¡Veña, ho, sincérate, que non che dea corte!

-Muller, nin sei, nin me fagas caso, pois as miñas luces sonche de cera; ¡unha veliña de cera é para cerca, tan só para cerca! O meu pero está en que eses tratos, ouro sobre ouro, unha fortuna, e todo por correo, por apoderados... ¡Díxome, dígoche! Máis que nada, iso de mandarlle a maior parte de canto tes, de canto herdaches...; coller tódolos ovos e poñelos nun só cesto..., ¡máxime antes de casar! Xa din aló, na miña parroquia de Suegos: Varrer para fóra antes do casoiro..., ¡nin co mango da vasoira!

Herminia, saltándolle os nervios naquela indecisión:

-Déixate de refráns, Nicasiño, e concrétate ao asunto dese Banco, que teño que decidir. ¡Faime ese favor...!

Nicasio era activo, activo pero non lixeiro:

-Muller, aínda teño outro, outro falar, que é feminino, pero coido que vén ao caso: ¡Se non queres queixa, tranca a porta e garda na teixa! Mira, outro máis, que sei o diaño deles: ¡Se che importa o virgo, non te fíes do veciño, pois canto máis da porta é, máis vergoña para ti, e máis doado para el! Herminiña, perdoa polos meus refráns, que outra ciencia non teño, mais, nestas cousas dos tratos, como dixo o outro, ¡que ninguén solte a corda antes do peñor, pois tras da corda o xato vai para Penelas, con tesoiras ou sen elas!

Herminia, tamén indecisa; naquelas vacilacións, por tempos:

-Ádam e mais eu, ben o sabes, casados aínda non, pero o que é prometidos, si, ¡e coido que en serio, formalmente! El ben diñeiro me axudou a gañar, maiormente cos seus consellos de Bolsa, e todo iso, que ben sabes que onde pon o ollo fai diana, ¡negocio a tiro! Pero se o dis por vosoutros, e se queredes ter máis independencia, agora, co Ádam na familia, iso está doado de arranxar, que nós temos de sobra co terceiro, e déixovos o negocio para volos dous, con Agar, e máis xente se a precisades, que de casada co Ádam, e con iso das viaxes no barco, comigo non podedes contar... Terei aquí a miña residencia; cerca, que non mesturada, e con iso verémonos o máis posible, sen interferir. En resumo, que a prosperidade segue connosco, ou incluso mellora, co barco asegurado... ¡Deus, vou calar, que isto xa me parece aquilo das contas da leiteira!

-Muller, eu non me incomodo por nada, e Neves igual, pois todo o que estea ben para ti, para nós, do mellor. O meu sonche bobadas dun bobo, ditos dos vellos, que viñeron comigo nesta cabeciña tan..., ¡rural!

 

¿Contas da leiteira? Herminia, na súa experiencia, temíalles ás riquezas desproporcionadas, que non as daba asimilado:

 

-O que me desconcerta un pouco é que Ádam, ao saír, daquela, cando marchou para Miami, nada me dixese deste proxecto…; ¡claro que igual se lle presentou de súpeto, máis tarde, despois de arranxadas as súas vendas, ao verse con cartos frescos no peto...! ¡E co ambicioso que é...!

-Meniña, diso, a feira da tarde..., ¡para o tratante! Agora que o dis, que xa non me resulta tan violento franquearme contigo: Para entenderse con esa Fulana, que tampouco se me axeita chamala polo seu nome, xa que proveñen dese Miami, ámbolos dous, e se lle interesaban as terras do teu Ádam, puidérono acordar aquí, ámbolos dous, digo, daquela dos hoteis, ou despois, que se algo lle quedaba a deber, con montar un pacto de retro...!

-Meu Nicasio, non teño resposta, por máis que o pense, que tamén matinei niso, pero a miña cabeza non abrangue tantas cousas, así, de súpeto; esta vertixe dos negocios..., ¡que non vale para todos!

-¡Anda, muller, non te queixes, que ben levas feito!

-Nicasiño, por veces tamén fago o que non debo, que non son ningunha santa...

O parente non a entendeu, que adiviño non era, e demasiado listo, tampouco, así que seguiron, ámbolos dous, con aquelas matinacións:

-Tamén está esa cousa do buque, que nin un simple xato se pode comprar por fotografía, nin polo que diga un chufón, ¡canto máis un barco...!

-Pero viuno Ádam, e supoño que foi con capitáns, pilotos, peritos...; xente desa: entendidos, mariñeiros..., ¡que miúdo é el como para deixarse enganar!

 

-Muller, iso non me vale, que llo puideron traer ata aquí, en viaxe de prácticas, ou alugado, que nun porto de mar estamos. Novo é, e se funciona ben, con traer xente, con traer carga, ¡viaxe de balde! Ben sabes, ben te lembrarás, que non compramos a nosa camioneta sen que a vísedes primeiro, ti e maila Neves, ¡e maldito se sabedes conducir! Pero ti poñías o diñeiro, e Neves ía ser a miña muller... Nestoutro caso, que nin se pode comparar, podías levar contigo ao señor Tovar, e que che buscase peritos para facerlles esa consulta do barco... Non sei, o que se faga en tal caso, pero, ¿mercar un barco enorme, unha cousa que vale tanto, ou máis, que unha parroquia enteira, igrexa incluída, por unha simple foto, co diñeiro teu, a metade, ou o que cadre...? ¿Ti pensas que iso é como encargarlle a un veciño que che merque un fouciño? Se estivese aquí a nosa Neves, ben que che diría, ¡lagarto, lagarto!

Herminia calou por un momento, reflexiva, cadora máis preocupada ante aqueles ditos experimentados, pragmáticos, de cultura popular, do seu parente. Acabou asentindo:

-Pois, algo así ándame na cabeza, pero é tan pequerrecha que nin os refráns caben nela... Logo vai ser cousa de tirar unha moeda ao aire, ¡pero iso non me parece moi sensato!

 

Nicasio seguiu explicando e aplicando, desenleando a súa lóxica:

-Despois está iso de desfacerse da mansión, tanto se a precisades coma se non, pero, ao que entendo, ¿ao primeiro dos postores? Eu levaría tres peritos, un tras do outro, por separado, que a medisen, que vexan os solares que se poden tirar dese xardín, se poden venderse por separado, que unha mansión, semellante pazo, no medio desta cidade, coa metade desa finca, ¡e con menos tamén...!

-Iso tería que ser un Axente da Propiedade, ou un Arquitecto...

-¡Pois claro; o que faga falta, que tamén se romanea un xato, e só é un xato! Precisamente agora, en obras..., ¡co desaforo dese Merton, e co que leva presumido do seu pazo! Aprontar tantísimo diñeiro para unha casa flotante, que tordea polo mar adiante, pagada con non sei cantas das afianzadas na terra...? Eu non penso, Deus me libre, que ese home, de recibidas as túas letras, se che vaia quedar co diñeiro...; quero dicir, que é seguro, que dou por seguro, que porá esa compra a nome de volos dous, pero..., e volvo aos meus peros: ¡demasiados ovos como para mandarllos nun cesto, nun cesto roto, que llos vai levar ese amigo, ou apoderado, ou o que sexa, desa Madama duns bordeis...!

Canto máis falaban, canto máis analizaban, canto máis sopesaban, canto máis romaneaban, máis tremores lle entraban á Herminia:

-¿E logo, ti, Nicasio, se te ves nas miñas saias...?

-¡Non, iso non, que non caibo nelas, pero vouche dicir unha cousa, outra, un pensamento, que é prestado, que llo oín ao Mestre Palmeiro, aquel de Luaces: A rico chega calquera, tal que un burro se lle poñen enriba unha fanega de trigo, ¡e daquela, arre, que xa é rico! Pero se non o cinchan, ben premido, engorde, esbarrígaselle a albarda..., ¡e daquela o trigo, a súa riqueza, vaise ao carajo! Muller, fálao con túa curmá, pois eu, canto máis matino, coma o burro do conto, ¡afróuxaseme a cincha!

Daquel comité familiar, á noite, coa Neves xa incorporada, e despois de dá-las ceas, saíu a decisión, plenamente asumida pola interesada, por Herminia, de que sería máis prudente escribirlle, outra vez, en petición de puntualizacións, e de ser posible, que lle deixasen traer aquel barco, ou que iría aló Herminia para velo. Todo iso antes de allear as accións, ¡nin as accións, nin a mansión, por se non chegaban a facerse co barco...!

Esta carta pasou pola censura e polo asesoramento do señor Tovar, aquel avogado tan leal, que se marabillou do discernimento daqueles galegos, ¡daqueles inefables desertores da picaña! Depositada que foi a misiva en Correos, pola propia Herminia, na propia casa do Marqués de Arcos, sita nun lateral da praciña da Catedral, déronse, os tres, a interesada e mailos seus parentes, tan interesados ou mais que a propia Herminia en precaverse naquela decisión tan cuantiosa, unha volta pola propia Catedral, para que Deus puxese o resto naquel envurullo, naquel novelo, naquela saturación, naquel embarque para eles desbordante.

-.-

¡Non me chisques o ollo!

 

-Herminia, trouxeron estas maletas, dúas; ti saberás, que me dixo o repartidor que son para ti, que as mercaches esta mañá... ¡Iso dixo!

-Si, son miñas. Se non che importa, súbemas ao dormitorio, que salgo ahorita, que vou á Catedral, ao rosario, e fáiseme tarde.

Nicasio, despois de subidas as maletas, en pel de yacaré, tan fortes pero tan cativeiras que non indicaban viaxe de noivos, volveu ao reservado en busca da súa muller, da Neves:

-¡Chist; vén, que non escoite Agar, que se ti ves as troitas por debaixo das oucas, ela óeas medrar!

-Pero, home, a modo, que estou aseando nestas cousas...! ¿Que ocorre?

-Algo está pasando con Herminia, outra novidade, e coido que gorda, que mercou este xogo de maletas...; ¡pouca cousa, como para ir de aquí ao Varadero! Anda cos ollos do revés, ollando para dentro de si mesma, así que algo lle pasa co Merton, ¡outra vez...! Igual se lle cabreou por culpa da venda da mansión, pois o apoderado desa Áurea, ese Hamilton, ben viches que saíu de aquí coa negativa esgrevia, ¡como se lle negasen unha moza! ¡Ía feito un renarte...!

-Se o gringo non volve, ou non quere, ou non pode, daquela terá que ir Herminia a xunto del, para botarlle unha visual ao barco...! Para iso, ida por volta, poucas maletas precisa!

-Pero, se fose así, desa maneira, con dicirnos deica logo...! ¿Non percibiches algo, non lle notaches nadiña, hoxe, onte...?

-¡Home tiñas que ser! Sonche cousas, preocupacións propias dunha muller. Faite cargo de que está para casarse cos preparativos en marcha... ¡Cousas desas! Iso do barco, que si, que non, que xa veremos... Un asunto tan importante, de tanto diñeiro..., ¡quítalle o sono ao máis ceporro! A diferenza está en que ti, de mulleres, das nosas cousas, das nosas preocupacións, dos nosos padecementos, ¡nin cheiralos, torpe de todo!

-¡Neves, non me chisques o ollo, que isto é diferente, que aquí algo hai; máis do que sabemos, que ese home é un terremoto; simplemente tose, e con iso media Habana ponse a tremer...! Este casoiro é unha cousa moi arrevesada, que nunca tal se lle ocorrese, semellante namoramento; a cousa que parecía máis imposible de tódalas de ese mundo: un velloufas, un viúvo, un puteiro metido a frade...; ¡ten os seus perendengues!

-Ten, ho, ten, pero tamén ten a súa boa parte, que casa cun home riquísimo; e el, agora, aos seus anos, ese contrario, ese burro da parada, co da casa, por pouco que lle dea Herminia, vai ter de sobra, que tamén o tes ti comigo, e mais moito non che dou, que ando chingada de sobra coas nosas tarefas, coas ansias...!

-Para as mulleres, está visto, canto máis vellos e máis ricos... En xeral, si, conformo contigo; pode ser, pero este é un rebencudo... e por parte, túa curmá, miña xoia..., ¡que ata non sei se o terá tan dominado como pensa! Ese touro, polo narigón... Se eu fose Machado, facíao castrar, que o noso Presidente estase deixando dominar destes gringos, que só van ao seu, á súa comenencia...!

-¡Pero mira que es faino, faino e desconfiado! Se o teu bispo, ese mártir de Suegos, fose tan desconfiado coma ti..., ¡nunca daría chegado ao seu martirio, ao seu Tonquín!

-Miña Neves, que non che pareza mal, pero ti, niso, só niso, es unha burra. ¿A que chegou, a onde chegou aquel Sanxurxo? ¡Chegou a mártir; tan só a mártir, que lle cortaron o gañote por predicarlle ao Tu-Duc, ao Nerón aquel; aos xordos, ou aos infieis, que tanto dá! Aquí, neste caso, e oxalá me equivoque, pero este Ádam non é coma aquel soplapitos da avoa, aquel mozo da Eva, que este ten cantas mazás queira; e todas, ou moitas, coa folla, co virgo, con todo o que queira, que está afeito a encetalas, ¡e despois diso, coma quen tira a rolla dunha botella!

-Nicasete, eu son burra, xa o sei, que por tal me teño, pero anda que ti, con eses falares...! Estamos botándolle tódalas culpas ao Merton, e quen che di que a nosa curmá non está arrepentida, e que por iso lle pon trabas..., ¡para volver co seu Toño! ¿Onde está ela, a tal momento, que lle preguntamos, e daquela rematan as nosas adiviñas?

-¡Non sei...; ah, si que o sei: vai na catedral! Supoño que foi falar directamente co Santo Antón, con ese dos casamentos!

-¡Salvaxe, que es máis herexe có Merton! -E deulle un azoute agarimoso, de reprimenda.

-¡Farisea, que a esa consulta tamén fuches ti, daquela, que mo dixo un carrizo...!

...

Tan pronto chegou a curmá:

-Herminia, ai muller, pasa pronto, entra, que estaba desexando que volveses do teu rosario, que este Nicasio e mais eu témosche outro, macanudo, un rosario de catro misterios!

-¡Pois aquí estou; polo menos, confesada, que xa é algo, que nin sabía como acusarme das miñas faltas, de tan raras que son...!

-¿Daquilo que temos falado..., non se enfadaría o Merton; digo, cos atrancos que lle estás poñendo ao negocio dese barco...?

Neste intre apareceu Nicasio, e aló que os levou Herminia, aos dous, á saliña reservada, ao seu confesionario doméstico, familiar:

-A verdade é que estou desesperada, que esta noite non peguei ollo, pois Ádam, desde que lle dixen aquilo, aquelas cartas tan seguidas polas que lle comuniquei que non lle vendo a mansión ao apoderado desa Áurea simplemente cos papeis que me trouxo..., e todo iso do barco, que a ver se llo deixaban traer, ou se viña el a por min, para velo, aquí ou aló, pero os dous, xuntos, e daquela falar, un co outro, de tantas cousas, e todas importantes, pois, como dixo Nicasio, non se trata de encargarlles un fouciño aos que van á feira... Nada, que deixou de escribir, así, de súpeto, que incluso temo que se metese nalgunha lea, co lanzado que é, e que o teñan detido...! Dicíame que prescribiran as súas faltas, que aquel shériff xa non lle importaba, que non tiña mando..., ¡pero este silencio, tantos días sen carta, e nin un mal recado por algún dos seus coñecidos, tanta xente que vai e que vén..., desde tan cerca, con barcos acotío, pois á Florida case se vai e volve nadando...! ¡Desta vou tolear!

Neves e mailo Nicasio sentáronse á mesa-velador, un a cada lado da curmá, discorrendo a forma de tranquilizala, de animala.

-Muller, non vai ser nada importante; ou igual está de volta, e daquela preséntase aquí, de seguida, que os homes, xa sabes, cando andan aos negocios abstráense, que fan coma eses pescadores do Malecón, que nin che contestan aínda que lles berres!

Nicasio asentiu, maquinalmente, pero Neves, a especulante da Neves, afondou, pescudou, con outra idea:

-Curmanciña, e se mandásemos ao Camareiro, ao Nicasio, aló abaixo, aos hoteis da Habana Vieja, que eu xa lles chamaría da Habana Podre, por se saben algo do patrón, ou da patroa? Seguro que aínda ten compadritos neses fornicatorios, pois..., ¡o que tivo, retivo!

Nicasio levantouse coma un resorte, disposto a saír, de inmediato, para face-las pescudas encomendadas, pero Herminia parouno:

-Aséntate, que igual te levas un sufoco, e non sirve de nada. ¿Vedes este sobre? -E sacouno do bolso.

-¡A letra é túa...! -Afirmou Neves, estrañada, sen entende-la cousa.

-Claro que é miña, ¡cos selos de Cuba! Como vedes, é un sobre devolto, desde Miami, que mo deron onte... Aquí pon, en inglés, que se ausentou o destinatario sen deixa-lo seu enderezo...

-¿Daquela, qued facemos? ¡ Mira que non receo o máis mínimo, en achegarme ao demo que sexa, que se te podo quitar desta preocupación...!

-Grazas, Nicasiño, pero, de postos a quitar, quitei billete para o vapor de mañá, que me vou a Miami, pois de chegada aló alguén saberá dicirme del, do seu paradoiro, que un home da súa presenza, e dos seus ombros, tan louro..., coido que non pasa desapercibido, ¡por grandes que sexan os Estados Unidos, que o son, certamente!

Neves, a sabendas de que non conviña poñerse así, pero non foi quen de evitalo; deu en pinga-lo ollo:

-¡Ai, Herminia, miña pobre Herminia, agora que non che falta de nada, semellante preocupación...! ¡Malditas riquezas e malditos negocios! ¿Queres que vaia Nicasio...; contigo, claro, que el do inglés, xa sabes, non pasa do yes? ¡Este home, de posto nese Miami, é capaz de quitalo do cárcere, coma quen arrinca unha porta...!

 

Sorríronse coa ocorrencia, coa inxenuidade da Neves, pero aquel chispazo duroulles un instante.

-Non, Neves, que se algo hai que facer será a cartos, que para iso levo dólares, e tamén un puñado destes diamantes de Robynia..., ¡por se teño que unta-los eixes! E tamén por se compramos ese barco... Esta semana dinlle instrucións ao señor Tovar para que me vendese unha partida de valores, pasándoos a dólares, en billetes grandes, que xa os teño arriba, no dormitorio, e para iso, para levalos comigo a Miami, merquei estas maletas reforzadas e con clave. ¿Que non compramos...? ¡Daquela volvo cos billetes, e métoos nun Banco que non sexa a Morgan, que me dixo o avogado que hoxe por hoxe non é de fiar por certos indicios que el coñece...! Con estas maletiñas, unha en cada man, non espero ter problemas; e logo que, se tan enfadado está o meu Ádam, e me ve chegar co teu home de rodrigón...? ¡Lémbrate de cando morreu Robynia, que a pouco se pegan, ámbolos dous, que tamén o ía buscar...!

-¡Ai, Santa Petronila...! ¿Ti sabes a súa historia?

-¡Sei, muller, sei, pero ese gringo non é coma aquel romano, aquel senador que mandou esgana-la noiva, unha santa, por celos!

Nicasio, pola súa conta, imparable, escapuliuse ao menor descoido das mulleres, con só unha guayabera enriba, para ir aos hoteis, para arrincarlles novas do Ádam...; ¡ao propio Verdini que fose, pois alguén, algún daqueles cómplices, algo sabería, que mesmo o presentía nos calos, naqueles calos tan íntimos, tan doentes, feitos, ocasionados, por aquelas zoquiñas de bidueiro verde, de Suegos, do Monte das Neves...!

Ao serán, coa Herminia no seu cuarto, colocadiños os dólares naquelas maletas reforzadas, pechadas; e coa Neves abaixo, atusmando por tras das cortinas, impaciente, apareceu Nicasio pola outra beira, braceando. Neves, ao velo vir, abriulle a porta:

-¡Vés alasando...! Anda, séntate, e deixa de espallar, pois o que quero é trigo..., peneirado! Pero non alces a voz, por se acaso, que está arriba; -sinalou co dedo; -que non note que estás de volta, por máis que ben se decatou a onde ías, antes de que eu saiba o que pasa..., ¡por se é malo! ¿Que, había ou non había mulleres desas, das que só lles falta andar co cu ao aire?

-Si que había, moitas; guapísimas e quentes, coma gatas, que ata me deron ganas de arrimarme, ¡ben arrimado!, pero..., ¡non levei cartos, que nesta guayabera nótaseme a carteira!

Neves, celosa, deulle un bo belisco, de reprimenda:

-Para guapa, eu, ¿sabes? Sempre ao natural, con roupa ou sen ela..., ¡que vallo por dez galloufas! En serio, ¿que contan eses bayús, sabían algo?

Nicasio sentouse nunha daquelas xaumas, cos brazos por sobre do velador:

-¡Chica, malas; do peor! Ou non, que se cadra son boas, pois a min maldita graza me facía emparentar con ese tumbacuatro, con ese gánster, pois a cabra tira ao monte..., ¡e podía volver ás mañas, amargando nesta santa, na segunda delas!

 

Ao momento incorporóuselles Herminia:

-¿Que pasa, que latricades? ¡Ben te vin chegar, desde a ventá, e por iso baixei a toda présa, para ver en que para ese braceo que te traías! -Herminia, inqueda, trémula, impaciente.

-Nada, pouca cousa, que non estaba o chofer...

-¡A saber once pace ese buche, agora que está ceibe, sen amo!

-Pacer, pace, e bebe, en Miami..., ¡que se foi co patrón! -Nicasio, resistíndose a falar, dándolle as novas por grolos.

-¡Oh, que raro; nada me dixo Ádam...! -Estrañouse Herminia, con un mal presentimento.

-Miña nena, o dito... Seica se foi no novo transbordador, nese "Gulf Stream"...

-¿E do meu Ádam, que? Nicasiño, abrevia, que estou fervendo... Empeza polo primeiro, polo máis importante, ¡sexa o que sexa!

Non era cousa de alarga-la conversa pois tería que acabar dándolle aquela novidade, pero fíxoselle un nó na gorxa ao mensaxeiro, ¡que a saber como o ía tomar Herminia!

-Si, muller, entendo, pero o que non sei é se darche o pésame ou os parabéns... ¡Miúda sorpresa! Ese Merton volveu ás andadas, que se casou, precisamente estes días, con esa puta, coa Áurea...; ¡aló, no propio Miami!

Herminia, mesmo electrizada, convulsa, fóra de si:

-¿Que dis, que se casou...? ¡Estás de chanza! ¡Iso é un bulo; ou cho dixeron esas lurpias para facerte rabiar, para meterse contigo, co Gallego...!

Nicasio, tinguido de granate, morado ata o lóbulo das orellas:

-¡Éche verdade, que mo dixo o propio encargado do Hotel Placeres...! Ao que entendo, máis ben será cousa de darche parabéns, que te libraches dese gringo, de por vida; unha viúva a tempo, ¡que é mellor que a destempo!

Herminia, ante aquela brutal noticia, tan brutalmente comunicada, deixouse caer no asento máis próximo, tapándose a cara coas mans, e saloucando con grandes xemidos, nun estremecemento angustioso, progresivo:

-¡Meu Deus, que fixen! ¡Ai, mamaíña do Ceo; ai Robynia, que por algo che tiña medo..., desde aquel día! ¡Castigáchesme ao inferno...; pero non te culpo, que fixeches ben, pois eu, no teu caso, outro tanto...!

Os parentes, alarmados, abraiados, non entendían cousa; non percibían nada, absolutamente nada, daquel pranto, daquel dramatismo inesperado, inconmensurable. Miráronse un para o outro, inquisitivos; e a todo isto, Herminia balbuciu algo, como puido, con un fío de voz, informándoos da situación:

-¡Estou preñada...! ¡Por Deus, sostédeme, que perdo o sentido; amparádeme, que non me teño!

Neves, sempre lagarta, pero a tal momento, lagarta e media:

-Espílete, Nicasio, poñámola neste sofá..., patas arriba! ¡Agar, ven, móvete...; trae as sales, as sales e maila botella do ron! ¡Trae ese abano, corre!

Despois de tombada no sofá, Nicasio voou cara ao teléfono da cabina do salón para avisar un médico, a ver se localizaba ao Perkins... Pero Neves, pola súa parte, e sen deixar de atenderlle a Herminia, sinaloulle cun dedo que non, que non chamase, que non alarmase, que aquilo tiña remedio, un remedio caseiro...

Agar colleu unha botella de ron, ao bruto, e púxolla na boca a Herminia, coma quen manexa a mamadeira dun xato. Aquela emanación alcohólica, do ron, entre o que lle fixeron tragar e mailo que se verteu, causoulle unha sacudida, unha reacción, xa antes de asentárselle no estómago. Agar apoiouna no seu regazo, que era o mellor colchón, para abanarlle aire. E Neves seguía de pé, ao seu lado, movéndolle os brazos, tremendo ela mesma, movéndose ela mesma, tal que un cataventos:

-¡Muller, Herminia, que non é hora de durmir...! ¡Esperta, volve do sono...! -E axudoulle cunhas losqueadas, que o vira facer nalgures, no seu rueiro.

Herminia, volta en si, que a levaron ao sofá máis mulido, pero cos ollos aínda entornados, balbuciu algo, pero con dificultade:

-¡Ai, Deus, miña mamaíña do Ceo, o que eu fixen...! ¡Que desgraza, que vergoña...!

Agar, ao ve-la Ama reposta, que sempre lle chamaba así, acaso por atavismo, tornou aos seus deberes, á cociña, levándose consigo aqueles reanimantes, o ron e mailas sales.

Neves, acalentando en súa curmá, restándolle importancia á cousa, ao inesperado:

-Tranquila, muller, que aquí no pasou nada, que non es a primeira que se queda coa roupa feita, ¡e coa cómoda na casa...! Sendo cousa dese palafustrán, mellor aínda, ¡que é un choio perdelo de vista!

-¡Neves, ti non escoitas...! Xa o dixen, e non me fagades falar: ¡Estou preñada..., do Ádam! ¿Decátaste? ¡E ti sen darlle importancia...! ¡Na propia cama de Robynia, para máis pecado...! Traizoei á miña señora, á miña protectora, á que tanto debo..., ¡e de paso, desobedecín á madriña, así que as teño en contra, ás dúas! Por encima diso, o meu neno...; ¡pobriño, un inocente, fillo dun malvado!

Neves miraba para a curmá, cos ollos cravados nela, ou máis ben no seu ventre:

-¿Pero, que dis? ¡Non pode ser; figuracións túas...! -Neves toleaba, incrédula, desconcertada, coa vista bailando, ora para Herminia, ora ao Nicasio, esperando del que fose testemuña daquel equívoco, daquel imposible.

-¡Muller, non mires tanto, que aínda non se me nota, que estou na segunda, e vou pola terceira...!

Neves, dirixíndose de novo ao Nicasio:

-Agora si que hai que chamar ao Perkins, que esta muller non rexe. ¿Non ves que delira...?

-¡Que máis quixese eu que estar tola, esbardallar día por noite...!

-¿Pero, logo...; sábeo Merton? ¡Ca, non é posible...!

Naquelas revelacións, naquel descubrimento, tan imprevisto como abraiante, tanto Neves como Nicasio, ámbolos dous, preferían volver a chamarlle Merton, que era un apelativo máis impersoal, máis seco, máis distante... Herminia engadiu, explícita:

-¡Non, muller, non o sabe, que nas cartas nada lle dixen, que non era cousa..., ou iso me pareceu! E logo que pasaran poucos días, e podía ser un retraso..., tal que por culpa das miñas preocupacións..., e ao Doc non fun, pero faleino cunha matrona. Eu esperaba a que volvese, que era cuestión de días... É certo que temín unha discusión, unha liorta persoal, cando volvese, por culpa deses cartos que lle regateei, iso do barco, non facerlle aqueles xiros, pospoñer a venda da mansión..., pero a miña tranquilidade estaba en que, coa ledicia do neno, íame perdoar; como moito, un rebufo...; el, que estaba decepcionado de Robynia, principalmente porque non lograron fillos...

Ao Nicasio canto se lle ocorreu dicir foi:

-¡Pois, nena, o feito, feito está, e a Misa rematou, que agora é tarde para toca-las campás!

-Nicasiño, agora, nin pola Igrexa nin polo Xulgado, que se acabaron as discusións, e nin esperanzas para o meu neno, que iso aínda é peor, ¡o peor de todo!

-Herminia, pois, neste caso, terás que acudir á ruda, terás que abortar, que non lle vas criar un fillo ao mesmísimo diabro...! -Aventurou Nicasio, que oíra falar da ruda, do dentón, e pouco máis. ¿Un intruso na familia, un fillo dobremente bravo, fillo do Demo Maior, fillo do Merton? A cousa era grave.

-¡Nicasiño, non me tolees máis do que estou! ¡Nunca me digades iso, así me vexades morrer; e se morro, criádemo! ¡Por Deus volo pido! ¿Matar unha criatura...? ¡Nunca, nunca dos xamais, que é fillo de Deus, por máis que mo xerase o diabro, que sempre nacemos fillos de Deus..., e se despois nos torcemos é cousa nosa, responsabilidade nosa!

Nicasio, aínda dubitativo:

-¡Muller, é que..., esa gra é a semente dun traidor, dun miserable, que te enganou miserablemente! ¡E para máis, un gringo...!

Aquel homazo, irado dos pés á cabeza e coa vista extraviada, buscaba mobles a falta de malandríns, polas inmediacións, para destruílos, a puñadas que fose. Mais o sosego, tráxica pero serena, da anxelical Herminia, contivo aquelas furias, de tal xeito que el mesmo se metamorfoseou, por un intre, e pasou a tranquilizar na madriña:

 

-Daquela, se acépta-los feitos..., ¡pois iso, muller, tranquila; ti e mais nós, que se matas esa criatura, tal que cos teus desgustos, como lle pasou a Robynia co seu aborto, tamén te matas ti, ti mesma, que este neno, de ben pensado, non ten culpa da túa debilidade, ou da túa inocencia, pois saír co demo e non volver escornado..., milagre sería!

-Nicasio, agora falaches... Mira, a tal momento estoume lembrando dunha cousa de Shakespeare, que a lin hai pouco, pero daquela non a entendín, en absoluto: A mesma virtude tórnase vicio se é mal aplicada... ¡Pois iso! Paseime de virtuosa, e metinme a redentora... ¡Acabei peor que miña tía Queta, pois ela non estaba sobre aviso!

-¡Pero, muller, que cousa, que erro, facelo con ese contrario, nada menos que co Merton! ¡Se o pillo, arríncolle tódolos documentos, e non só os da mansión, que o deixo castrado, listo para o Samartiño! Máis é: ¿para que falamos dese godallo, se nos tes aquí, a nós, aos teus afillados, ao teu carón? -Non estaba seguro de terlle dito, correctamente, todo o que quería dicirlle para animala, que o seu corazón, ben o sabía, era máis fino do que a súa lingua.

-¡Grazas, Nicasio; aos dous! ¡Deu-volo pague, amén!

Neves, apertándose con ela, con súa curmá, para infundirlle ánimos. E Herminia, sempre agradecida; ás veces, excesivamente:

-¡Ai, Neves, miña Neves, que vergoña; incluso con vosoutros, ante vosoutros! Vou morrer de pena, de pena e de vergoña... ¡Quero morrer, xa, agora mesmo, que así voume ao Ceo co meu anxo, co meu neno, sen avergoñalo na terra! ¡Ai, Robynia, faime este favor, outro, outro máis! -Xuntou as mans, impetratorias, submisa, cos ollos abrasados en bágoas, mirando ao Ceo. -Pídelle a Deus que mande a por min, que tés dereito a castigarme, coa morte que sexa; polo que fixen, polo que che fixen...; no teu tálamo, na túa propia cama, no que che era máis sagrado, no mesmo sitio onde te vin morrer de pena..., por culpa do mesmo home!

Herminia, exhausta, e Neves, que seguía máis branca có seu propio nome, cadavérica, coa circulación baixa, feita unha vela, pero tiña que calmar en súa curmá, en súa “madriña”, na súa protectora, que se debatía convulsivamente, tal e como se estivese padecendo ataques epilépticos.

-¡Non, muller, tranquila, que aquí non pasa nada, nada grave, nada insoluble, que estamos contigo; sempre contigo, de por vida, como é natural! Mira, fillos bravos, fillos de moza, de moza inocente, xa se viron máis..., ¡e criáronse, e chegaron a ser boas persoas! O que non me entra na chola é..., iso, ¿como te fiaches do Merton, co que sabías del; ou violoute? ¡Mentira parece! -Aínda ben non rematara de expresa-la súa íntima opinión, aquelas dúbidas, xa estaba arrepentida de mostrarse así, cruel e intransixente; por iso engadiu un vergonzoso: -¡Perdoa, muller; perdóame polo que che digo, tan ao cru, pero volvinme tola, e nin sei de que falo, do que digo, nin de como o digo!

-Diso...; ¡non cho sei, miña Neves, non cho sei! Fun perdendo a vontade, engaiolada por aquelas atencións, por aqueles agarimos, que agora entendo o que eran, pura filfa: ¡todo en frío, calculado, negocio puro...! ¡Quero dicir, impuro, trapisondas súas, unha máis!

-¿Que é iso de calculado...? -Preguntoulle Nicasio, un tanto inxenuo.

-Coido que si; todo calculado e premeditado, que a cousa foi desta maneira: ao Merton importaríalle pouco secuestrarme, ou asustarme, por si ou utilizando os seus sicarios, para que lle firmase a anulación do testamento; a cesión, ou como se diga, e despois diso, recuperado o tesouro, tirarme ao pantano, aos crocodilos..., ¡pero temíalle ao letrado, ao señor Tovar! Co tempo colleume simpatía, penso que si, pero o fundamental, o que máis lle importaba, na súa vendetta contra min, pero tamén, de paso, contra a súa Robynia, era montar un chanchullo teatreiro, unha farsa, na que eu picase coa miña inxenuidade permanente, na que me asignou un rol indigno, un truco nefando contra o que nada puidese ningún avogado, por Tovar que se chamase... e para iso, ¿que mellor que alumarme coa ilusión dunha voda, e a maiores, tentarme coa vaidade, coa avaricia dese negocio dun barco para turistas, en réxime de gananciais? ¿Eu, unha pastora das ovellas, culturizada pero non instruída, sen defensas, sen amparos ou consellos de altura, condona dun transatlántico? Tentoume en toda clase de pecados capitais, e de paso, co vingativo que é, e co que levará sufrido pola miña culpa, por culpa da evanxelización que me encomendou Robynia, non me ía deixar virxe...; ¡quero dicir, sen a súa firma de puteiro avezado!

Nicasio, remexendo no xa remexido:

-Digo eu que sempre che quedarían os xustificantes das letras, dos xiros..., ¡tal que para defender un preito!

-Nicasiño, ¿que é iso para un gánster, que teñen mil formas de eliminar as probas, de gañar os preitos; o que sexa, con tal de saírse coa deles? A miña debilidade está, estivo, maiormente, na miña soberbia, en que me namorei da miña obra, dos meus progresos, aparentes por suposto, cando todo era puro teatro pola súa parte..., ¡e máxime para quen estaba afeito a representar comedias de Shakespeare, un verdadeiro pero falso artista, que incluso as tiña memorizadas! Coido que el, en todo este tempo, tanto como sufrir, gozou, ¡xogando comigo, coma un gato cos ratiños, contando de papalos tan pronto madurasen!

Neves, doída ata o máis fondo das súas entrañas de canto lle fixeran á súa curmá, pero tamén por aquela burla sostida, na que todos foran parvos, e incluso cómplices estúpidos, involuntarios:

-¡É máis puto cás súas putas, que xa é dicir!

-Miña Neves, eu, ao principio, espapalleime coma un queixo, sobajada coas súas carantoñas! Maiormente, o meu foi un pecado de soberbia, terrible, inmenso; parecido ao de Lucifer, pois ben pensei que o catequizaba, que facía boa del; tan cambiado, tan submiso e tan cariñoso que se puxo comigo, maiormente nos últimos meses..., ¡que así foi como empezamos a intimar! Dobregado o espírito, pasou ás cóxegas, á soba, ¡e descubrín que me gastaba todo iso, que mas pedía o meu corpo virxinal!

Nicasio, que esperaba unha ocasión para dicir algo, que xa o tiña no ápice da lingua, unha ocorrencia grata, que compracese á Herminia:

-Polo menos, este neno terá padriños, padriños católicos, que se chegas a casarte co Ádam, daquela..., ¡a saber! E tamén está iso de que salvaches as propiedades; ¡as túas, que túas son, en lei dereita! Niso non teñas escrúpulos, pois un testamento máis libre co de Robynia, e menos solicitado ou provocado, outro non houbo, nunca! ¡Mal raio os fenda, aos dous, en cuarteiróns, en canal, pero que sexa no intre da súa fornicación, precisamente nese! -De rúbrica, soltou na mesa de caoba, inocente ela, un cachetazo tremendo, que moito llo pedía o corpo.

Á Neves desgustárona aqueles ditos do seu home, pero tamén a forma:

-Non sexas bruto, ho, non lle fales desas cousas, pois ao mellor...; igual se queda todo en farelo, que as mulleres temos alarmas, que non tódalas sementes dan froito..., ¡que ben o sei eu, por min mesma!

-Diso pode ser, pero do outro, ¿do casamento dese jabado....? ¡Está ben confirmado, que todos me dixeron o mesmo; e falei con varios...! -Aseverou Nicasio, mensaxeiro rigoroso, ben asegurado daquelas novas, naquel momento, naquela data, vellas, do Merton.

Pero Neves, sempre pragmática:

-En todo caso, tranquila, e non vaias enfermar, ¡pois cando vén unha, a outra está esperando! Mira que se enfermas, agora que o tes que criar, ¡que eu non lle podo dar o peito!

-Miña Neves, enferma xa estou; ¿ou queres máis...?

-Tódalas cousas poden ir a peor, todas, ¡se nos emperramos en sufrir por elas, pois as penas, coma as riadas, pena traen!

 

-Miña Neves, ¡o que fixen...! ¿Onde me escondo, Señor, que non teño follas, daquelas, daquelas da parra...?

Nicasio rebuscou nos estantes do mostrador e atopouno: CERRADO POR VACACIONES. Así estiveron unha semana, de portas a dentro, pusilánimes, medrosos como apóstolos; desalentados, iracundos, avergoñados, curtíndose na propia dor, e sen forzas, sen azos para enfrontarse á fase seguinte, naquel medio tan hostil e tan complexo, sometidos, por suposto, ao perigo das iras gansterís, sempre imprevisibles, para máis desacougo.

-.-

 

Sempre foi socio...

 

No Restaurante Robynia as cousas roulaban de mal en peor. Ben, na propia restauración, na empresa; progresivamente ben, xa de inercia; pero os ánimos, a afouteza, destes empresarios ían enfraquecendo, en declive paradoxal, contraposto, apenas disimulable e malamente sostible.

-...

-¿Segue arriba, coma sempre...? Esta muller, sen saír do piso, vai dar en tola, e tras dela, nós, que imos ter que cerrar, definitivamente, ¡que ben burra é a clientela se non nolo nota! -Nicasio, botándose as mans á cabeza.

-Si, está no seu gabinete; por veces, lendo, e outras pingando, ¡que nin sei como ten auga para fabricar tantas bágoas, así, ao calado, que nin bebe! ¿Que poderíamos facer, meu Nica, que esta muller, empreñada do demo, ten que manter a súa preñez..., e xa non saia con cornos? ¡Pero non vai poder, coa debilidade que lle está entrando...!

-Hai que falar con Agar, que se esmere en facerlle cousas apetitosas, das que vexa que lle gustan..., ¡e sobre diso, distraela!

-Agar, si, que xa o fai: mira, subiulle o almorzo, pero só tomou unha substancia... ¡Eu xa non sei que dicirlle, nin que dicirlle nin que facer con ela....! ¿E ti, de onde ves, agora, tan cedo?

-Volvín ao Placeres; ¡ao hotel, que non aos praceres...! Fun en busca de amarguras, a por novas dese godallo, dese castrón dos infernos...!

-¿E que, arrepíntese do que fixo? -Apremouno Neves, tan nerviosa como se a comesen as formigas, folla a folla, pero a pelo. -O que tiña que facer ese gringo é divorciarse desa puta, desa Áurea, e casar con Herminia..., ¡así fose polo Xulgado, pois entre dous males, o máis cativo!

-¡Muller, é tarde para correr tras do golpe! Confirmáronme que é verdade que se casou con esa bruxa peluda, e que saíron de cruceiro, por Europa adiante, aos portos, que por fin comprou aquel barco..., ¡coa Áurea de socia, que era o que tiñan tramado, que eses fixeron da verdade mentira, e da mentira verdade! ¡Cousa tal, trama da maneira..., na vida!

-¿Con quen falaches; será certo ese disparate?

-¡Isto, si, por desgraza! Din co propio Verdini, que a pouco tira de pistola contra min, que me arengou de mala maneira, que me dixo que o tal Merton está contra nós, a matar, que nos vai esfolar se nos pilla; que el mesmo, ese italiano, tiña parte no diñeiro posto ao nome da señora Robynia; que os roubamos con esa herdanza, para eles en falso, pois a testadora non era quen para facer o que fixo, esa cousa do fideicomiso, que vou morrer sen entender como é iso de que as cousas dun estean na cabeza doutro, e corenta máis, que tampouco llas entendín, entre a súa excitación e mailo chapurreo dese recastado, medio gringo e medio italiano. Mira, muller, en definitiva, igual que din na nosa terra, ¡que ten máis que falar o que se cagou na cama, que o que lle lavou a manta!

-Nicasio, xa que están nese plan, e a cousa non ten remedio, eu nos lles diría nada deste neno...; ¡pero nada, nunca, que son capaces de darlle una malleira para que aborte, ou a tiran ao mar! En por nós, se entende, que ao día de mañá, Herminia..., ¡segundo vexa as cousas!

-Neves, por min, vale, que eu tampouco, que ese mal pai non merece sabelo; e de informarse algún día, igual llo quita á nai para crialo el, nos Estados Unidos, á súa maneira! ¡Que os coma o demo, que xa matinei en marcharnos para onde non nos coñezan, tal que para Madrid...! ¡O malo é que, vender á présa sempre é malvender!

-Tes razón, Nicasiño, moita, toda; ¡nunca tanta tiveches! Digo coma ti, que os coma o patanexo, que a nosa Herminia herdou, por vontade de quen sabía o que facía, así que ben herdado está, que ese foi o salario dunha obra boa, boa e ben arriscada; dun traballo ben feito, e se a enganaron, se a foderon, se non a deixaron rematar o seu compromiso con Robynia, ¿foi culpa dela? Herdou dun testamento legal, por libre, coas bendicións do señor Tovar, que de todo iso non hai dúbidas. Foi tan merecido, era tan boa esa menciña, esa receita de Robynia, que esa fortuna caeu nas mellores mans, pois outra coma miña curmá..., ¡nin de aquí a Madrid! ¡A culpa foi do enfermo, que non quixo sandar!

-¿Daquela, ímonos, facemos as maletas; estás conforme niso? ¡Hai que falarllo a Herminia, a ver se cobra ánimos co noso plan, que aló, en España, pode dicir que vai viúva...! ¿Ti sabes que El Rei de España naceu despois de morto aquel Afonso XII...? Deste, ou desta, teremos que dicir o mesmo, ¡que lle morreu o pai!

-¿Irnos, fuxir do lobo...? ¡Ai, Nicasiño, iso nunca, salvo que nolo pida ela, ela mesma! E ata parece mentira en ti, con ese corpazo que tes...; mira, ho, os valentes sodes valentes porque os outros somos covardes..., ¡sen dúbida!

-Entón, ¡a ver que di ela!

-Oes, Nicasio, ¿que sería do administrador, aquel tío, aquel apoderado que nos visitou por culpa da mansión? ¡Dese tamén hai que velarse!

-¿O Hamilton? Tamén está que brua, que andaba por alí, recollendo as súas cousas... A sorte foi que o pillei discutindo co Verdini, que debe ser o culpable de que o apeen dese choio..., ¡que dúas serpes son moitas para un só paraíso!

Neves, sempre inquisidora, ata a morbosidade:

-Non vexo esa sorte por ningures, pois o choio sería que se matasen entre eles...; ¡diante túa, para máis pracer!

-¡Xa; ti ben falas! De quitadas as pistolas, o que quedase vivo pegaba comigo, ¡pum-pum, e á cova! Destes tajalanes, destes tificadores nunca se sabe o alcance do seu tiro, das súas vinganzas, pero, xa que queres saber, que o contrario en ti sería enfermidade, verás o chiste: Polo que discutían, que non se gardaron de ninguén, e iso que tiñan con eles tres ou catro zorras, atusmándolles, que ata parecían divertirse coa pelexa dos seus galos, e eu, alí, diante, facéndome o bobo, e ciscando preguntas, saquei en limpo que o Merton sempre foi socio desa Áurea...; ¡sempre, sen interrupción, e coido que xa de antes da morte da señora Robynia! ¿Entendes esa calderona…? Mira como foi a cousa: O saleta do Merton, cando empezou a roldar na nosa Herminia, fixo o papel de que lle vendera, ou alugara, á gringa, á filla do seu amigo, cambiando de rol, mostrándose arrepentido..., ¡que era a condición que lle impuxeran esas santas; por mellor dicir, esas bobas! Daquela a gringa, para pasar por decente, delegou no Hamilton; e o Merton, no Verdini, asemade, que así, mentres eses apoderados puteaban na Habana Vieja, os amos, os patróns, chingaban na casa do Merton, ou por aló adiante, ás escondidas, niso do Varadero. ¡A pena é que isto non sexa unha película desas que fan os americanos, e nós fóra dela, por suposto, de espectadores!

Neves seguía loitando coas contradicións daquel embrollo, que tal lle parecía tramado por un fato de bruxas endiañadas, pois aquilo non era cousa de humanos, que nunca tal oíra, nin parecido, nin en Galicia nin en América.

-Estou contigo, meu Nica, pero, sen embargo, non sei, que algo hai que non me casa: Ese Merton por algún cambio pasouche, que non volveu a rumbar naquilo da cesión dos bens... ¡E a min, que ata se me figuraba un vello chocho, namorado dunha moza, da nosa Herminia, cunhas cousas tan bonitas, que nin parecidas ás túas, que nunca unha flor me botas..., nin me traes un galano!

Pero Nicasio tíñaas claras, rotundamente claras; viña sucio, emporcado, pero da fonte limpa, á que foi para informarse, para completar a súa información:

-¡Muller, porque ese é zorro dabondo; un arteiro de marca, un recastado, fillo dun lobo, e parido por unha zorra; seguro que si! Sobre diso, listísimo; máis que un escribán, pois o condenado ben sabía que con Herminia, ás bravas, non pode, que sempre llas cantou claras, ¡desde que era unha simple criada! Pero foina namorando con malas artes, facéndolle as voltas, con paciencia, aos poucos, rolda vai e rolda vén, coa astucia do golpe, que incluso, e para máis cebo, axudoulle a gañar diñeiro, ¡moito, a feixe! Do demais, o que é dos cartos ese tío rise deles, que cartos é o que lle sobra, pero tiña a ferida da mansión, que era o que máis lle doía, aquel contrato de aluguer, aceptado nun punto de debilidade... ¿Decátaste?

-¡Vaia que me deixas...! ¿Así que esa Áurea, chinchín co Merton..., de sempre? ¡Con preservativos, claro! -Neves, ante as evidencias, aclarábaselle aquela situación, pero, por máis que encoraxasen no seu home, aló por dentro cadora tiña máis medo. Medo, si, pero unha derruba, unha fuxida covarde, precipitada, tampouco a quería aceptar.

-¡Exactamente, chinchín, ou o que sexa, que eses borococos, tan arteiros para todo, a saber que afeccións teñen niso do amor, nin como o fan, se cadra el de can e ela de gata..., que ata o farán contra natura, peor cós animais, que eses son decentes! Pero do que alí se dixo, do que preguntei e do que sospeito, aínda tirei outro asuntiño con respecto ao noso alaco: ¿Ti sabes de que data é a carta dese Merton, aquela onde lle di a Herminia que vendese as cousas e que lle xirase o diñeiro, todo, canto reunise, coa máxima urxencia, que se lles malograba aquel choio do barco, e todo iso...? ¡Estes son coma a raposa das morgazas, que gacea nun sitio e soa noutro!

-Esa carta tena Herminia, por suposto, que o garda todo; e logo que algún día teralla que ensinar ao fillo, se segue viva para crialo..., ¡para que entenda o que pasou con seu pai! ¿Pero, por que, por que o preguntas, que andas escaravellando....?

 

-Muller, témoslle que preguntar porque..., en terra de cristiáns sempre foi primeiro o Carnaval cá Pascua, pero aquí, nesa Cuba do carajo, con tan poucos curas..., ¡se cadra é outro Deus, outro calendario!

Aquela metáfora, aquela alusión, escura, enigmática, non a entendeu Neves, pero tampouco lle interesaba gran cousa. A tal momento o seu estado mental era de total anonadamento, cunha moleira de serraduras.

-Meu Nicasio, estou cambiando de opinión, que nolos tres andamos metidos nunhas leas de órdago, coas que non podemos. Se nos chegase o que temos aforrado, tal que para vivir en Galicia, cun negociño, pois o de Madrid hásenos facer grande..., ¡daquela mandabamos esta Cuba do ron ao nabo de Lugo!

-¡Ou metemos o nabo nesta Cuba, para cocelo ben cocido..., ao ron!

-Nicasiño, vai parando, que a cousa non está para bromas... ¡Maldita emigración, maldito sexa quen tal inventou, que logo era mellor pedir polas portas..., ou cavar na serra!

-Muller, para min é doutra maneira, que teño matinado niso: ¡Malditos aqueles gobernantes, e con eles, os nosos caciques, que non foron capaces de darnos traballo na nosa terra, co que alí hai sen facer, que andan carpintexando cancelas de nogueira, e de cerdeira, e paredes de dous metros para pecha-las chousas..., en vez de mobles, e cousas así; cousas vendibles, exportables...! Agora que hai barcos para todo, ¡co que se podía producir, e mandar ao estranxeiro, aló, no noso país...! Pero estamos falando do que non entendemos, ¡que nin entendemos do noso, pois de facer tortillas ao ron aínda non pasamos!

-Se aínda fósemos vinculeiros, co que aprendemos en Cuba, e algo que levemos para merca-las teixas...

-¡Muller, de postos así, de postos a fuxir, fuxamos cara a diante, que tamén estou cambiando de opinión; eu tamén, que non volvo deste país dos ricos co saco dos pesos a medio encher...! Botáronos do noso, de nenos, recén paridos, polo mundo adiante, dun xeito ou doutro, e temos que demostrarlles, precisamente aos nosos, que somos quen de gaña-lo pan, ¡o pan e mailo compango! ¿Pasar por todas, aquí, e agora que temos o restaurante a tope non face-la seitura, non recolle-la nosa colleita? ¡Non, que iso é de covardes, así que, pola miña parte, retiro o dito!

-Nicasio, non queda tempo para seguir con estas dúbidas, que a oio baixar polas escaleiras, ¡e se nos atopa preocupados, daquela adeus ao seu conforto!

-...

-¿Entón, Nicasio, por iso que che contaron, ou polo que osmaches, o encargado das trapisondas é o tal Verdini? ¡Vaia mérito, vaia ascenso, un controlador de putas! Miñas pobres, canto me doo delas, que vaia xateiro que teñen..., ¡e xa non lles pegue, que ese animal é capaz de todo!

-Si, Herminia, que acabo de contarche máis do que pensaba, pero..., ¡sonche tan bruto, ben o sabes, que non sei afia-las verbas! Plenos poderes, e tamén, ao que parece, segundo do que se queixa, segundo che acabo de dicir, tamén algo de parte no negocio, que así estaban de vello, ¡que lla daría o Merton para termar del! Mesmo coma quen lle regala un narigón ao touro das vacas..., ¡para telo ao rente!

-¡É que non acabo de crelo! A ti, si, Nicasiño, que me refiro ao caso, á tremoia. ¿Ese siciliano, ese zambeque, aparentemente un chofer, socio do Ádam, é agora o seu apoderado, un Apoderado Xeral...?

-Xeral, non, que da cousa do barco, do negocio grande, seica se ocupa o propio Merton, persoalmente..., ¡que iso lles entendín!

-¡Vaia cadea de trapalleiros! Pois agora é cando non lles cedo nada, nin un peso, así me maten, que o legado da pobre Robynia, por máis que ela fose realmente dona tan só da metade, por iso dos gananciais, e no resto funcionase a señora como testaferro do seu home, de presente, xa que vén de camiño un herdeiro efectivo, directo, do Merton..., ¡será todo para o meu neno, que tamén é del, e así quédame a conciencia limpa, a cero! ¿Non volo parece?

-Nós témolo claro, curmanciña; incluso eu, que son a máis torpe dos tres... ¡Fuches o estorbo dos seus plans, pero deron en óso! -Neves, despois daquela decepción, volvía a estar oufana con súa curmá, pero Herminia esbozou un medio sorriso irónico:

-¡Si que deron, pero á miña conta; á miña, e á doutro inocente, aínda máis inocente cá min, pois, pobre neno, vaia herdanza, vaia deshonra coa que vén ao mundo, por tódolos conceptos! ¡Deus, que parva fun, misionando nunha Habana tan arrevesada, tan pervertida...; na propia Habana das cen razas, nada menos que a un gringo, un puteiro, un contrabandista, un mentireiro..., que as ten todas, e todas escollidas!

Nicasio, que con tantos temas, e todos absorbentes, xa se lle esquecera aquilo da carta:

 

-Para, nena, a modo; para un pouco de botarlles pestes..., ¡que sempre as pode haber máis grandes! ¿Con que data che escribiu Ádam aquela carta tan longa que nin se daba lido, aquela onde che mandaba, pois mandato era, que o vendeses todo, a toda présa, e que lle mandases os cartos...?

-¡Si, mandato; mandato imperativo! Non o sei, que a lin cen veces, ¡pero iso da data...! ¿Que ten de particular, por que mo preguntas, ou é que non falamos abondo daquela cheirume?

-Muller, vai pola carta, faime ese favor, que teño esa curiosidade, e a partires diso, non che volvo a falar dela...

Mentres esperaron pola curmá, ningún deles se atreveu a dicir palabra, nin Neves nin o seu home. ¡Quedáranse aloulados!

-Xa estou aquí... Pois non, non ten data, nin data nin firma... No da firma xa reparamos daquela, que iso ben que nos alertou... Pero tamén baixei o seu envelope, que adoito garda-las cartas no propio sobre, que nin sei por que...; unha manía coma outra... Cólleo ti, Nicasio, que a min xa me queima nas mans... Está aí, no cuño, aí onde pon iso do Mail...

Nicasio comprobouno á luz da ventá, pois aquel estampado viña algo borroso:

-¡Cabronazo, malnacido, fulero....! A este tío, co coitelo da carne na man, se o collo..., mesmo en canal, coma a un porco!

Herminia quedou silente, aterecida, coas verbas axeadas nos beizos; tanto, que lle custou preguntar:

-¿Nicasio, que, que pasa, que estou frita? ¡Veña, fala, explícate, que eu, nin iso podo!

-¡Que vai pasar, que me cago nese gringo do carajo! ¡O que barruntei dándolle voltas ao que pasou, e da maneira que pasou...! Ese desgraciado escribiuche en plan de prometido teu, repetíndoche o de casar contigo, iso do barco en gananciais, séxase, aos dous nomes; aqueles proxectos, aquelas promesas, todo iso..., ¡despois de casado! ¿Oístes ben? ¡Despois de casado! A ver, sentádevos, as dúas, que estades para caer...

Deu en pasear por diante delas, a grandes zancadas, braceando, dominado polo seu paroxismo, nun ataque de ira:

-A ver, que volo vou dicir, aínda que me custa serenarme... Eu andaba con esa mosca por tras da orella cando me lembrei dun Comandante da Mariña, aquel que viña moito por aquí, e aló me fun, na súa procura... Hoxe volvín, despois do que vos contei, e xa me tiña apuntadas as datas da matrícula do barco, e maila voda que lles fixo o Capitán do mesmo; a bordo, ou como se diga. ¡Non sei como o conseguiu, que ata sería por radio, pero o caso é que xa o sabe! Primeiro mercaron, e rexistraron, ese buque dos turistas; e despois saíron nel, ao mar, en prácticas, me dixo, e casaron por aló adiante, non sei onde, en alta mar. A todo isto seguro que matinaron, xa no propio barco, o que lles faltase por mar; e con iso, ao volver ao Miami, botouche esta carta... ¿Que pretendían con esta nova falsidade? ¡Máis claro non pode estar! Recibida a misiva, recibido o Hamilton, escriturada a mansión ao nome da Áurea, polo seu apoderado, Merton facíase de novo coa propiedade, cun diñeiro que deles viña e a eles retornaba naquelas letras, agora en gananciais, pero seu, compartido coa gringa, coa socia, que niso estaba a carambola, o truco, e de paso arrapiñábache os cartos, todos, os da mansión e mailos das túas accións, ¡incluído o herdo da Queta, para máis foda, para que nada che quedase a ti, ¡e todo a pretexto dun barco no que xamais participarías!

-¡Meu Deus, todo para eles, Áurea incluída! -Apenas puido musitar Herminia.

A cambadela estaba clara, clara e ben matinada, mefistofelicamente concibida, pero á Neves houbo que explicarlla, repetirlla, que non a daba entendido, e a Herminia deulle un amago de síncope, pero desta vez non precisou do ron, que tardou algo menos en reanimarse. Súa curmá, consolando nela:

-¡Non sufras, Herminia, que agora xa foi! -Apertouna forte, contra si, levándolle a cabeza ao seu regazo, maternalmente.

Herminia deixouse acalentar, que ben o precisaba. Sentiuse unha nena; pouca cousa, indefensa; e cando levantou os ollos, despois de secalos co paniño da Neves, díxolle á curmá, expresándose con vergoña, coma un neno reprimido:

-¿Neves, e tíñasme por lista? ¡Mira que lista son: criando nas miñas entrañas o fillo, ou a fila, do meu principal inimigo!

-Muller, iso pásalle a calquera. Na nosa parroquia, ¿cantos fillos de moza non ten habido...? ¡Iso da jodienda non ten enmienda, e por parte, só se capan as cochas!

-Ten, por desgraza, pero o meu caso é outro, que volo teño dito: O meu foi soberbia, a vaidade de pensar que eu era quen de amolentalo, despois de que fracasara Robynia, ¡e mais era a súa muller, a verdadeira, a lexítima! Agora, de non ser pola criatura, metíame monxa, así fose para varre-lo convento, en penitencia. Aló por África, onde ninguén me coñecese...

-¡Xesús, muller, que cousa, como es ti, que non acougas...! A ver, falemos do de hoxe, que antes ías dicir non sei que, que te cortei, sen querer...

-Nicasio, diso dos poderes... Mira, se te atreves, tamén chos dou, os meus, ¡que algo aprenderemos das mañas dese Ádam! E daquela véndesme a mansión; ¡a mansión, pois aquelas accións, de pasadas a dólares, xa deixaron de ter a súa función, o seu significado! Todo, absolutamente todo, que non quede rastro de nada..., ¡xa que non fun capaz de cumprir as intencións da miña señora, da miña protectora, da miña Robynia! Pero iso será se te atreves, por suposto, que despois mando os cartos para Coruña...; unha parte, por iso de poñer os ovos en varias cestas!

Pero Neves non se vía fóra de perigos, nin sequera con aquela argucia financeira:

-Ti ben dis, Herminia, e non vai mal pensado, pero, ¿e se te trampea aquel Toño? ¡Se te zafanas dun americano para que te estafe un galego? ¡Coido que sería como saír do lume para caer no remol!

-¡Curmanciña, mala opinión tes da nosa xente....!

-¡Que va, muller, que non hai motivo, pois o único malo que me fixeron foi botarme polo mundo adiante, sen case letras, das da escola, digo, que das outras nunca unha vira! Eu atéñome ao refrán: ¡Na imperdible, que me foda un estraño, que xa lle purgarei o caño..., se hai toxos á man!

Ríronse, ámbalas dúas, pero con poucas ganas.

-Neves, se me chega a trampear, nese caso mellor para el, para o meu Toño, que de postos a trampas, empecei eu, deitándome con ese crocodilo... ¿Sabedes que vos digo? ¡Que case me apetece que me estafe, que me castigue, que llo teño merecido! Ademais, son cartos sucios, e para lavalos, que sexa no noso país, que lles sobra auga e fáltalles riqueza!

Neves escandalizouse, que a súa moral, xa a coñecemos, era bastante imprecisa:

-¡Non tan sucios, non tanto, que che viñeron dunha santa, así que non te pases, non ofendas a Deus!

-¡Ai, curmanciña, canta compaixón tedes comigo!

E cerraron o consello con unha boa aperta, dous a dous; ¡tres pés para un banco, que dixera Neves!

Horas despois daquela conversa, naquel repouso que facían acotío, na intimidade do seu reservado:

-¿Herminia, que quería esa muller, esa que estivo aí, falando contigo, esa que che deu un partacolo?

-¡Neves, ti es unha espreitoa! ¿Que quería? ¡Cobrar; cobrar colocándose! ¿Non é o que quere todo o mundo, neste mundo dos cartos? Nica, atende, e para con ese plumeiro, que isto vale a pena, e logo que o estás quitando dos mobles, dos estantes, para tirárnolo a nosoutras...

-¡Nada, que non se pode ser traballador; e para desagradecidas, menos! -Chanceou o home da casa.

-Esa muller chámase Aída; Aída Non Sei Que... Évos a criada que tivo Ádam na mansión, todo este tempo...

-¿Outro recado, ameazas deles...? ¡Desta, morro; eu tamén!

-¡Non, Neves, tranquila, que isto é distinto! Veume dicir que estivo por aló o Verdini, esta mesma mañá, con camionetas e con xente da colla, deses..., portuarios; que arramplaron con todo, con todo o de máis valor, mobles incluso. Mirade o que son as cousas, que se non foi un milagre, tal parece: Nesas présas, niso de empaquetar atropeladamente, deixando o chan lastrado do que desprezaron, ¡esquecéronse desta carpeta!

-¿Estes papeis...; que, que teñen de particular?

-A modo, Neviñas! O particular é nada menos que, aquí, entre estas facturas, pois facturas son, está aquel contrato de aluguer, aquel aluguer simbólico da mansión, o que lle fixera eu a Ádam, ¡así que mirade que fácil o recuperei, e con isto queda definitivamente desligado da mansión, nin sequera como inquilino!

-¡Sube, sube correndo, e méteo na túa caixa dos caudais, na grande...!

-A modo, Neves, que xa non ten maior importancia; pero aínda é mellor queimalo. Nica, ¡ao fogón, que non quede nin a cinsa!

-¿E quería cobrar por traerche iso? ¡A xente apáñao todo, que nin que os papeis fosen castañas!

-¡Pero, Neves, outra vez! Ao quedarse sen traballo, prometín darllo, aquí, de limpadora, así que, meu Nica, xa vén mañá, que pouco che queda de darlle ao teu plumeiro... O grave da cousa é que me foi fiel, e seica lle dixo ao Verdini que desa casa non autorizaba a saca-las cousas sen falar primeiro comigo, que tiña entendido que eu era a herdeira de todo aquilo... ¡Boa a fixo, que como primeira medida ese siciliano arrincou o teléfono; e despois, zurroulle!

Nicasio, anticipándoselle:

-¡Non mo digas, que ben lle vin uns cantos moretóns, pero coidei que sería por culpa dalgunha enfermidade da pel!

-¡Herminiña, que ben fixeches en darlle traballo; e non o digo por aforrarllo ao meu Nicasio, que para el xa teño outra ocupación: que busque cerralleiros, e que vaia mañá mesmo á túa mansión, para cambia-las pechaduras...!

-Non, muller, que non corre présa, que o perigo xa pasou, que se levaron canto de bo había, ¡cantidade!, en non sei cantas camionetas, todas á vez..., ¡que vaia présa que tiñan!

Neves non se conformou:

-Pero é que..., ¡poden pegarlle lume!

-Se tal quixesen, arestora xa o tiñan feito; pero non é doado, que lle pedín á Aída que estea de garda, e que lles pague a tres ou catro homes da súa confianza, que se non o fan esta noite, é que lles pasou a carraxe, pois esa xente, eses gánsters, nunca dan prórrogas.

Nicasio volveu a poñe-lo carteliño dos descansos; e dicíndolles ás mulleres que se ía ao Centro Gallego para apagar a súa febre de vinganza, a onde realmente se dirixiu, manexando na furgoneta, foi á Calle G, despois de facerse con unha pistola. Estacionou por cerca da mansión, mesmo enfronte, e alí pasou a noite, enteira, acazapado tras do seu volante, ¡por se lle daban lume á casoa de súa curmá!, pero non se precisou da súa intervención, nin da pistola nin da cachaporra, pois os puteiros fóranse de ídem!

Non houbo problemas en malvender a casoa pois coas présas que lle deron ao Tovar, este adxudicouna en cuestión de tres semanas, pero entre a súa espléndida comisión e maila taxa deficiente, pouco máis sacaron da finca pacega que un cincuenta por cento do seu valor real de mercado.

Nas accións non tivera quebranto algún, pois os ingenios estaban de moda, florecentes, coa exportación asegurada, ao máximo dos rendementos, así que, con aquela operación, Herminia compensouse, neutralizou, as minguas da finca, amén da perda daquel mobiliario arramplado polo Verdini, que segundo despois souberon, foi un obsequio do seu patrón e socio, renegando das súas lembranzas.

Con esta liquidez a bo recado, Herminia pergueñou esta carta para o Toño do seu Vilar, incorporado tardiamente ao Servizo porque seu pai tentara libralo por enfermo e por sesaxenario, pero algo fallou nunha das prórrogas e recrutárono:

 

+ Queridísimo Toño: Xa hai tempo que recibín a túa carta dándome o enderezo do teu cuartel, aí na Coruña, na que me dis, na que segues dicíndome, que te lembras de min, que me "añoras", e agora máis ao contemplar tódolos días este mar, case que infinito, que nos separa.

Tes razón niso de que o mar separa, moito, pois a cada lado a xente é distinta; moitísimo, como tiven ocasión de comprobar no tempo que levo aquí. Mira que cerca de Cuba están os Estados Unidos, os de Norteamérica, e xa son diferentes de nós, ¡desde a fala aos feitos!

Disme, ou preguntas, que cando volvo á Nosa Terra, (estouna poñendo con maiúsculas, tal e como se merece), Pois, meu Toño, aínda non o sei, que a vida ten os seus problemas, que o diaño sempre nos pon atrancos para que non poidamos cumprir os nosos desexos máis íntimos e máis ardentes; e logo que o restaurante vainos do mellor, e non é cousa de pechalo, así, sen máis! Precisamente, como aquí andan as cousas un tanto revoltas..., ¡un tanto, non, moito!, e como xa sabes que herdei de miña tía Henriqueta bastante diñeiro, con algo que gañei eu mesma, na Bolsa de Valores..., pois que pensei en ti para que me fagas de administrador, o que se di un testaferro, un home de toda confianza. Con esa carta empezo a mandarche letras, nominativas, ao teu nome, para que as presentes ti, ti mesmo, aí, nunha casa de Banca, na Coruña. Ese diñeiro colócalo segundo te aconselle o Director da mesma, pois, como é moito, recibirate el mesmo, en persoa, tan pronto o avisen do que queres propoñerlle.

Cando teña novas túas, de que o recibiches e de como o empregaches, daquela mandareiche outras remesas, a poucos, que así, en veces, por se hai perda, nunca será moito con respecto ao total.

Se chegas a ter noticias certas, comprobadas, que a vida é de Deus, e quítanola cando lle parece, de que eu falecín, daquela entrégaslle ao Nicasio e / ou á súa muller, miña prima Neves, dúas partes dese diñeiro, da totalidade do que che remita. O terzo restante será para distribuír da seguinte forma, e que xa sirva a presente de testamento: Un terzo do terzo, para ti, por fiel administrador; outro para miña nai, e á falta dela, para Manuel, meu padrasto, se a sobrevive. Despois de apartadas estas porcións, co que sobre do principal, -que os xuros iralos percibindo ti, para atender ás necesidades de miña nai, pero a medias contigo-, encárgaste de facer unha escola, aí na parroquia, e vas pagando aos sucesivos mestres, ¡todo pola miña ánima e pola de tanta xente que me fixo favores, por tódolos que me quixeron!

Nada máis por hoxe, meu Toño. Unha aparta ben grande desta veciña e amiga, que tanto te estima,

Herminia

 

Esquecíaseme: Teño aquí uns candelabros de prata, que son para o altar da Virxe do Rosario, de Montecubeiro, que chos vou mandar por un cociñeiro destes dos vapores de Cuba. Non te preocupes, que xa lle darei o enderezo do teu cuartel, para que chos leve ata alí, por se tes servizo. Di Nicasio que cousas así gárdavolas o capitán da Compañía. Cando che dean permiso, ou cando te licencien, lévallos ao noso cura. Sen máis, biquiños. Outra vez,

 

Herminia

-.-

 

EXPRESIÓNS POPULARES CUBANAS UTILIZADAS

NESTA PRIMEIRA PARTE

DO

 

“DE PURA CERNA”,

 

de

Xosé María Gómez Vilabella

 

 

Polo mesmo orde no que apareceron no texto dos capítulos precedentes.

 

Ahorita = Xa, de inmediato.

Trajinando = persuadindo, captando.

Gallaruza = Vampiresa, e ademais, folgazana.

Aguacatero = Coma un aguacate. Aplícase aos cans vulgares e fracos; tamén despectivamente,

            ás persoas aparentes e insípidas.

Bibijagua = Persoa hábil e industriosa, que se dá maña para todo, ou para moito.

Cachupín / gachupín = cachopo = Español establecido en Norteamérica, ou que traballa para os

 gringos.

Alilaya = Escusa frívola, pretexto van.

Revellín = Atractivo de muller, coquetería.

Moringa = Coco, fantoche.

Galas = Propinas, atención.

Afán, afanar = Gañar un diñeiro fácil.

Rebencudo = Obstinado, teimudo, con mala intención.

Relajar = Faltar ó decoro, prostituírse.

Picúas = Coimas = Meretrices.

Mambises = Aqueles insurrectos de Cuba.

Raquear = Dar calote, estafar.

Zambeque = Necia, idiota.

Aciguatarse = Tornarse, volverse bobo, imbécil ou lelo.

Apangada = Lela, necia, estúpida.

Alcántara = Vasilla, ataño, ola.

Birrións = Pintura, maquillaxe excesivo.

Face-lo oso = Poñerse fanfurriñeiro.

Babujales = Meigos, bruxos.

Perretas = Rabuxas, mal humor.

Biyayas = Que se mostren solicitas, atractivas, atraentes.

Guayabo = Rapaz, mozo, en idade deportiva, ou de levar guayabera.

Virtud = Órgano masculino.

Jinetera = Veloz, que fai a ximnasia na cama, ¡pero cobrando!

Papurreta = Simpleza, necidade.

Achingado = Acurtado, provocativamente curto.

Bocabajo = Azouta aos negros, tombados no chan para inmobilizalos, para logra-la súa total  indefensión.

Soguera = Levada da soga. Mansa, humilde, submisa.

Tajalán = Vividor, parasito, impostor, langrán.

Aprontar = Adiantar o diñeiro dun pago, dunha herdanza.

Mariposón = Mullerego insistente, cargante, atrevido.

Guabina = Persoa  mudable, inconstante, que cambia de parecer interesada e frecuentemente.

Alquitrete = Alcaiote, cismeiro, contista, soprón.

Cabuya = Dar carrete, envurullar.

Voar, aviadora = Prostituírse.

Níquel = Moeda cubana, de cinco centavos.

Cuadra = Cuadrícula urbana, bloque de edificacións.

Apuchingar = Fartarse, da xente, da comida…

Alaco = Persoa viciosa e gastadora.

Liborio = Cubano (xenérico, alegórico, algo así coma o “Tío Sam” para os americanos.

Acuartar = Poñer termo a unha disputa, concordar en algo.

Pepillismo = Exhibicionismo.

Chiquear = Loar, gabar para convencer.

Baja = Intención, propósito desmedido que oculta unha segunda intención.

Desaforo = Ardor, arrebato.

Buche = Individuo baixo, vil.

Bolero = Refírese a un tipo de chaquetiña de punto, de entretempo, que estaba de moda.

Tificar = Furtar, raspiñar, enganar.

Calderona = Intrusa, aproveitada, métome-en-todo.

Atrojada = Estragada, cansada, atordada, co ánimo axeado.

Jipiar = Choromicar, xemer, laiarse.

Sandunga = Con donaire, con graza.

-.-

 

 

Pasa a

DE PURA CERNA

-IV-

Xosé María Gómez Vilabella