SALMODIAS PROSAICAS -III-

.../...

Falar do tempo, é positivo ou negativo?

O siroco, cadro realista, de Regueiro.

A ciencia certa non o sei, que lle vexo dúas caras, como pasa coas moedas, e coma estas, sen telas, deixarían de ser moedas. Tamén o fago eu, que nada máis espertar, coma sempre sobre das sete da mañá, e por veces, antes, o primeiro é asomarme á ventá. (Non é exacto pois o primeiro que sempre fixen foi darlle un biquiño á miña Estrela, suavemente, no pescozo, para non espertala, pero como ela non o sabe, botarei man desta paréntese para conservar o meu silencio, pois, ¡que menos que ter un segredo secreto!). Isto de cheira-lo aire coido que me vén de meu avó, que tiña ese costume para orientarse, para decidir as labores do día. Daquela, é un atavismo? Se non o é ao completo, algo diso debe ter!

Non para aí a cousa pois, aos poucos, cando baixo pola prensa, os veciños que entran ou saen do ascensor veña falarme do tempo! Con algún me atopo que non sabe, ou non quere, dar os bos días, pero todos rompen a falar con esa faterna do tempo: “¿Que, mellora, ou empeora?”. ¡Puñeteiros maxistrados, agoiros, estoupapozas…, que falan do que non importa, ou importa pouco, e nin unha verba acerca do que soben os gastos da Comunidade! ¡Claro, son ricos, ou se teñen por tales!

Queixarse do tempo, aquí en Galicia é un tópico torpe, pois, sen este clima, Galicia sería Galicia, ou un deserto? Vantaxes que temos os que vivimos dez anos no Sáhara, que así sabemos apreciar, apreciar e distinguir.

Certo que o tempo ten as súas repercusións, e non só no rural, pero tamén aburre esta monotonía, este deserto mental da xente. ¿Que máis dá levar un paraugas ou un parasol se ambos son accesorios consubstanciais cos nosos usos e cos nosos costumes? ¿Non será que aló no fondo das nosas apetencias, desde que vimos iso nas películas exipcias, suspiramos por un escravo/escrava que nos acompañe con un adminículo, para deixarnos as mans libres? Aí atrás, cando as damas non saían á rúa sen o cabaleiro respectivo, eran eles os escravos portadores: na dereita, paraugas e ganchete, asemade! Mais agora, polo XXI arriba, neste quif quif dos sexos no que as mulleres pasaron a ser homes, e á viceversa, hai un fallo, que elas non copiaron aquelas galanterías!

Moito saben e moito se esforzan os meteorólogos, pero nin así logran destacar xa que compiten cun universo de diletantes. Estes do meu portal, da miña rúa, da miña cidade, todos, sen excepción, doutra cousa non saberán, pero, augura-lo tempo...? ¿Non lles sería máis práctico axexa-la cara do seu, ou da súa, cónxuxe, para decatarse dos seus pensamentos matutinos, e prepararse, mentalizarse, para un connubio cotián e compatible? O tempo, falar do tempo…, para os solteiros, que eses si que viven nas nubes!

-.-

Oficios desaparecidos no XX

¡Uf, tantísimos, que non se darían enumerado: zoqueiros, afiadores a domicilio, albeites, carboeiros, cordeiros, fogueiros do tren…, e cen máis! Pero voume referir a un dos menos coñecidos, ¡dos menos coñecidos do gran público, que non deste servidor xa que foi o primeiro desa ducia que levo tido: escribidor de cartas amorosas!

Coido que vou ter que xuralo, mesmo nesta Biblia que teño aquí no despacho, pois do contrario non haberá lector que me crea, salvo os de oitenta anos, que son precisamente eses que adoitan fuxir da Internet coma se dun meigallo se tratase. Hai temas de onte mesmo que se non se poñen por escrito soan remotos, coma se fosen episodios de antonte. Na guerra do 36/39 boa parte das cartas foron escritas, ou polo menos redactadas, por compañeiros, e lidas por veciños; máis acó tamén, pois na de Ifni-Sáhara, 1957/8, aínda funcionaba no Grupo de Tiradores unha academia de analfabetos, dirixida polo Comandante Capelán, de Lugo, aquel heroe das tres guerras, Pedro Sánchez Pumariño.

Na época da miña crianza xa quedaban poucos analfabetos, de lectura se entende, pero os escribidores escaseaban porque nin había onde facelo, co papel escasísimo, e por ende, caro. Nas pizarras escribíase co pizarriño, pero as lousas non tiñan, non admitían sobre, non podían botarse en Correos. Por outra parte, unha cousa era copiar naquelas pizarras, e outra algo máis complexa redactar un formulario, darlle carácter de carta, introdución, saúdos, e todo iso, ¡en bo castelán, que era a lingua oficial, a dos escritos!

Á miña escola, á mixta de Maxide, tamén ían mocetes fóra da idade escolar, mediante propina ao Mestre, supoño, que aínda estaban nun dos tres “Rayas”, pero tiñan rapaza, ou polo menos pedíallela o corpo. Se a moza era de cerca simplificábase a cuestión vixiándoa por tras das paredes para achegarse no momento oportuno, coa declaración ensaiada: “¡Gústasme moito, e se ti me ves con bos ollos…, daquela podemos chegar a un compromiso!”.

Á mesma escola ía unha nena que debía ter imán nos ollos pois tiraba dos meus coa forza dunha grúa. Eu dicíallo todo coas olladas, pero ela, ou coqueteaba ou era miope, que maldito mensaxe captaba. ¿Que podía facer aquel imberbe tan precoz? ¡Mentres me durasen as follas do caderno, pasarlle notas, declaracións ridículas! De vez en cando, maiormente mentres os outros saían ao recreo, eu escribía catro parágrafos a xeito de poesía, e despois dobraba o papel, pasándollo ás escondidas. Nunha destas viume a faena un daqueles grandallóns, e pediume que lle escribise unha carta, ¡do meu puño e letra, con aquela caligrafía inglesa, con aqueles trazos de escribán, que mos ensinara meu pai levándome a man!, para unha rapaza de Suegos, que a quería acompañar na próxima feira de Carnaval en Mosteiro. Estendeuse a miña sona, e din en ter clientes para que lles escribise cartas, ¡gratis datis, por suposto!

Non me lembro de se o teño contado máis veces, pero práceme deixar constancia de que, gratis, si, pero teño a satisfacción de que polo menos naquel caso logrei unha voda. A todo isto ocórreseme que, se volvésemos a ter escribidores de cartas amatorias íano agradecer os curas, que están en paro sacramental por culpa de que os rapaces de agora saben sobar pero non saben amar, non entenden de piropos, non fan requirimentos amatorios. Leron nalgunha parte aquilo de “Faites l´amour, pas la guerre; fate amor, nec bellum”, pero non acertaron na tradución: O amor non se fai, o amor é consubstancial co ser humano, pero cómpre cultivalo, poñerlle rodrigas, enderezalo, encarreiralo no senso espiritual, e non confundilo co fornicio, que iso é unha categoría menor, mesmo de tipoloxía animal.

-.-

 

A colmea do século XXI

¡Harmonía perfecta!

Nós, coma as abellas: obreiras, abellóns, e…, raíñas! As colmeas veñen a ter un censo duns oitenta mil habitantes por colmea. Pero nós somos máis gregarios cá elas pois desprezamos as urbes que baixan dos cen mil. Con todo, a principal diferenza está en que elas non saben vivir sen campo, e nós aborrecemos o campo. As abellas optan polas flores, e os humanos, polo asfalto. ¿Cal destes dous animais ten menos cerebro, ou dito doutra maneira, cal deles é máis feble?

En canto ás semellanzas: Estamos nunha civilización de obreiros na que sobran abázcaros para fecunda-las raíñas. ¿Onde están eses abázcaros, tamén chamados zánganos? Maiormente na administración pública, pero a súa especialización non é administrar, non é producir, senón  arroupar, cubrir, aplaudir…, personalidades! Na colmea mandan as femias, e na democracia, tamén, só que algunhas fano desde a cama, e outras desde a propia cadeira. Na colmea, cando sobran abázcaros, despídenos; na sociedade moderna, os sobrantes xubílanse, ou pasan á empresa privada, ¡portas xiratorias!, aportando experiencias e influenzas. Á imitación da xelea, os obreiros elaboran a materia prima dos Presupostos; uns aportan materia, e outros clausuran os favos, tamén coñecidos como caixas fortes, e nalgún lugar, paraísos fiscais.

Pero aquí non rematan os paralelos. Entre outros: Se o terreo circundante é óptimo, terras boas, frutíferas, florecentes, con zume e con sol, a colmea, sexa de trobo ou móbel, vai de seu, e os abázcaros tan felices; o problema preséntase, epidemias á parte, cando a densidade dos chupópteros supera a capacidade melífera das obreiras, que daquela aparecen os xaxúns, as folgas, a emigración…; crise, en definitiva!

Unha diverxencia grandísima está en que, nos tempos bos, a raíña vella déixalle o sitio a unha das novas, e, facendo enxame, emigra co exceso de poboación, pero encabezando a marcha, tal que fixo Moisés. Entre os humanos ese principio aínda está verde, sen democratizar, pois certos xerifaltes, cando teñen os favos saturados, collen un avión, a estilo Ben Alí, e vanse, ao sumo coa familia e cos seus corenta… ¿Como lles chamaban aos amiguetes do pazo de Alí Babá, que non me lembro? Daquela, sen este dato, non vos podo seguir ilustrando!

-.-

Os templadores de gaitas, cadora máis útiles e necesarios.

Desde que a tripulación de Odiseo deu en matinar que aquela bolsa dos ventos que lles regalara Eolo podía conter ouro…, etcétera, etcétera, deunos por pincha-los foles, toda clase de foles, sen pararnos a pensar que boa parte deles conteñen diabros, que non tódolos trasnos están embotellados, e así nos vai! A insaciable curiosidade humana, esta inventiva que nos desborda por avanzar máis á présa do que maduran os caletres, desatou tres ou catro ventos, a cal máis potente, e todos en espira, envolventes, cal tornados, que son os mass media: prensa, radio, televisión, internet…

Vén isto a conto de que, nunha visita a certos parentes, ese costume que se está perdendo, en parte polo moito que temos para onde mirar, coincidiu un señor que o era deles, e acaso por iso de que os amigos de meus amigos, meus amigos son, collemos certa confianza:

-¿Así que esta Estrela, esta de maiúsculas, é oriúnda de Pol? ¡Pois mirade que casualidade, que de alí procedía a nai do meu profesor favorito, Rof Carballo, máis que unha señora, unha gran señora, dos Carballo de Rioxoán!

-Mira ti por onde a miña era parente deses Carballo, polos Castiñeira de Hermunde… -Informou a miña costela, afagada por aquela coincidencia.

Juán Rof Codina, dando unha charla na feira de Mosteiro. Con unha caiada, o crego D. Manuel Rielo Lenza, tío dos ilustres Rielo Carballo.

Conversa vai e conversa vén, dedicámoslle un bo espazo, un espazo merecido, a don Juán Rof Codina, aquel veterinario que tanto apego collera á  nosa bisbarra que acabou elixindo para nai dos seus fillos unha polense. Co Psiquiatra, que iso era aquel señor co que faláramos, volvín a coincidir nunha librería da rúa Juán Flórez, aos poucos días:

-Os meus fillos pedíronlles aos Reis a Biblia de Sept, que por certo non llela trouxeron, supoño que por estar esgotada. Falei con estes amigos e conseguíronme esta que me están envolvendo en papel de regalo. ¡Os pais tamén temos algo de Reis, non si?

-Eu teño un problema parecido, que ando en busca dun libro portugués, O crime do padre Amaro, e vou ter que ir por el a Portugal…

-Non tal, que casualmente eu xa tiña un, pero un amigo, sabedor da miña devoción polo parente portugués, levoume á consulta un exemplar da Ediçao crítica das obras de Eça de Queirós, que non llo refusei por  non decepcionalo. ¡Sube comigo, que teño que volver á consulta, e xa o levas! Baixei pola Biblia, si, pero sería máis certo dicirche que baixei para respirar uns minutos de monóxido de carbono, deste dos autos, pois, mal por mal, intoxica menos que mante-lo sorriso para vinte pacientes da miña consulta, e iso que mos dosifica a miña dona, pois do que no, serían trinta, ou máis! ¡Isto de templar gaitas é esgotador!

Na consulta mostroume os tomos de Rof Carballo, (fillo de Rof Codina),  afectuosamente dedicados, “Ao meu avantaxado alumno….”. O que non me mostrou, que chegaba con velos, foron aqueles rapaces da sala de espera: ¡Fixéronme lembrar aquela lei física do equilibrio inestable! E saín da clínica non só agradecido polo libro, senón, e tamén, por aquela ocasión de ponderar por min mesmo o mérito destes “templadores de gaitas” actuais. ¿Quen, ou que cousa, desafina tantas gaitas, tantas mentes? Coido ter a resposta: ¡Son os mass media, informándonos das desgrazas alleas, cando nos chegaba e nos sobraba coas propias!

-.- 

Conducir é arte ou ciencia?

Este caso pasoume na igrexa de Castroverde. ¡E despois hainos que din que esta vida é aburrida; pois non, non señor, que é variada e divertida! Estaba eu na porta da igrexa, na rolda dos asinantes, que como poñen tódolos datos, casa de tal, lugar, e todo iso, tarda en chegarnos a vez, cousa que a moitos lles importa pouco xa que adoitan quedarse fóra, pero no meu caso, se vou, é que vou! O señor de diante miña tomouse a cousa con filosofía, así que, nesta espera, non puiden evitar lerlle por encima do ombro o que estaba poñendo, que foi isto: “¡Fóisenos un condutor magnífico; parabéns á familia!”.

Eu puxen a miña dedicatoria habitual, “Co meu sentido pésame; fe, esperanza e resignación”, pero ao darme a volta observei que o precedente seguía alí mesmo, falando cun vello amigo meu. Saudeinos e permitinme facerlle esta pregunta:

-Desculpe: ¿Vostede coñecía ben ao defunto, pois eu, e iso que mediaba un certo parentesco, non sabía que fose taxista ou camioneiro…?

-¿Dio por iso de que afirmei que foi un bo condutor? ¡Pois, si señor, que por tal o teño: Que mellor condutor que este home que chegou a moito partindo de pouco, e todo con honradez? Pero máis lle digo: conduciuse a si mesmo, que xa é mérito; e logo que foi un bo esposo, bo pai e bo veciño. Un home mañoso, conversador, extrovertido… ¿Isto é conduta, ou non é?

-Agora comprendo que lles dese os parabéns á familia, pois mandar ao Ceo un parente desta categoría é para celebralo. En canto ao de que foi apreciado polos veciños, tamén o sabía, pero nunca lle din maior mérito porque é o normal vindo de fóra; ¡xa sabe que ninguén é profeta na súa terra!

Seguimos co tema, pero non só iso, pois despois da Misa busquei ao filósofo pero xa se marchara. Pedinlle o seu teléfono ao amigo común, e estou pendente de volver a verme con aquel home, que me pracerá seguir escoitando os seus razoamentos. ¡Atopei un home, e iso que eu non levaba farol, como facía Diógenes cando os buscaba!

-.-

¡Próspero Aninovo!

¡Si, de verdade, de corazón, por máis que a foto indique o contrario! Fíxena, fixéronma, no Nadal de 1950: ¡Sesenta anos! ¿Onde? ¡Na propia azotea do Banco de España, na Cibeles!

Claro que aquí estou meditabundo, pois o porvir daquela tampouco era prometedor. Debaixo de min, pero moi abaixo, nese soto circundado polo “arroyo Abroñigal”, estaba o tesouro de España, ¡o que del quedaba! Detrás miña, a cúpula central. Á fronte, xa digo, o porvir. A miña xeración esforzouse no traballo e, ¡resucitou España! ¿Por que nos asustamos, por que nos acovardamos, agora, agora que temos informática, agora que teñen carreira incluso os varredores a rúa? Eu invito aos meus lectores, ¡se é que os teño!, a facer coma min: ¡Pisa-lo Banco de España, rirme do seu ouro, incluído o de Negrín, e dispoñernos a gaña-lo pan coa suor da nosa fronte, pois para gañalo coa do de enfronte, sobra xente, moreas dela!

¡Ánimo, paisanos, que están os vedros a monte, e temos moito onde cavar; detrás das cavadas veñen os trigais! Ánimo, e avante toda, como din os mariños. Deséxovos saúde, pois con saúde hai forza, e con forzas, aínda que sexa á forza, sairemos adiante. ¡Viva o Ano Novo!

-.-

Subir á montaña

Non hai nada como subirse á montaña, canto máis arriba mellor, para fuxir deste val das bágoas e da lama, saturado de deformacións e desviacións; detritus cheirentos, en definitiva. Comezou Moisés, e Deus proporcionoulle o código da circulación humana; Xesús, desde o seu cume, ¡desde o Cume Supremo!, prometeunos o Ceo das benaventuranzas con tal de que teñamos paciencia cos arroutos do próximo; e por último, eu, este humilde servidor, que nunca tan feliz son como subido aos meus seiscentos metros lucenses, chova, neve ou solee!

Cando me quedo na Coruña, raseiriño, perdido neste bosque dos mudos, ¡aquí só bradan os autos e nunca os corzos!, case a nivel do mar, que outra me queda se non é elevarme en min mesmo, sobre min mesmo, ata poñer ao alcance dos meus ollos, pero abaixo, debaixo, estes cheiros do monóxido de carbono?

Sempre é digno e bo subirse aos cumes dos altos ideais, pero en tempos de crise, de calquera tipo de crise, esta bondade acada niveis de necesidade. Cando as bágoas pingan para abaixo, os ollos claman ao Ceo, miran para Arriba, álzanse. Xa sei que é ímprobo facelo a diario, elevarse acotío nas prostracións da vida, pero ademais dunha recomendación relixiosa, iso das benaventuranzas é a receita máis pragmática que podamos darnos sen prescrición facultativa, o que se di por automedicación. ¿Ou é que o espírito non ten doenzas? ¡Vaia se as ten, e ben dolorosas!

Resignarse, aínda que soe parecido, non é sinónimo de indolencia. Tampouco significa conformarse con esa vulgaridade á que chamamos sorte. Nunca foi proscrito, nin contraindicado, aquilo de, “A Deus rogando, pero co mazo dando!”. Tampouco é certo iso de que, “Non hai que facerlle”, que adoitan recomendarnos os inimigos que se dan de amigos. ¿Que xea, que se encolle o ánimo? ¡Daquela non hai como traballar o dobre para estira-lo espírito, que é o mellor dos cobertores! Mira por onde van ter razón eses malfalados que din que “Hai que botarlle c. á vida!”; ¡e ovarios tamén, agora que todo é unisex!

Traballar, si, pero con planificación; ideoloxías, si, pero co corazón, ademais da cabeza. Se soubese Caín que no pecado sempre vai a penitencia, por animal e por envexoso que fose, gardaríase de molestar a seu irmán; antes ben intercambiarían produtos: Eu teño caza, e ti, fariña; daquela fagamos un asado, e comámolo con pan, que así eu non como a carne soa, nin ti o pan esgrevio. Teño para min, por máis que non foi iso o que me ensinaron, que en Económicas sobra Economía e falta Ética. A Economía pura é a máis impura das ciencias. ¿Ou xa temos esquecida aquela frase do patólogo José de Letamendi, que dixo, “Quien sólo sabe de medicina, ni de medicina sabe”? ¡Hai que subirse á montaña, sequera sexa para situarnos lonxe, por encima, desta contaminación do, todo vale!

-.-

Paradoxos da vida:

As que os botan do fogar, da casa, rin; as que os perden, choran.

Estaba no quiosco, collendo un periódico, e naquel intre o rapaz aconsellábaa:

-Non perda o tempo en denuncia-lo caso pois nas cousas miúdas os gardas non se paran.

A señora, con cara de boa, e de mediana idade, non se cansaba de bagoar. Entremetinme:

-Señora, xa que os gardas non a poden, ou non a queren, atender, os demais, podemos facer algo por vostede?

-Agradecida, señor, pero como non me axude a rezar…! A semana pasada enterrei ao marido, e hoxe, ademais doutros problemas, aí ten o meu coche…, ese…, que mo pincharon co cravo que ve nesa roda… ¡Malditos gamberros! ¿Para que virán a este mundo…? ¡Os bos, vanse, e os malos, quedan!

-¿Non ten garaxe?

-Non, señor; nin marido, nin garaxe, nin ganas de vivir…, e encima diso, unha chea de papeis, de trámites, que non sei por onde empezar!

Dinlle o enderezo dunha axencia, amigos meus, deses que desenlean as cousas, que tamén os hai dos outros, indicándolle que a acompañaba eu se o consideraba mester:

-… pero en todo caso que vaian con vostede os fillos, por cativos que sexan, para que aprendan a responsabilizarse.

-Fillos non tivemos porque…, porque lle tiñamos medo á vida, ao seu porvir, ao deles, tal e como evolucionaban os tempos. Outros traballan para a feira, por pura comodidade, pero o noso foi por…, supoño que por quererlles demasiado, antes de facelos!

¡Nunca tal oíra! Tentei consolala, animala:

-Non ten esposo nin fillos, pero ten o seu anxo da garda; confíe nel!

-¡Iso é verdade; e agora teño ao meu home no Ceo, pero eses non me poden recauchutar a roda!

-Non o faga, que sempre é mellor poñer outra…; outra, non, que desnivelan; poña dúas, por seguridade, e máxime vostede, coa fe que ten nas parellas!

Despedinme apresurado para non aguantar o detalle das súas penas; estou casado, e por ende non podo remediarllas, pero, como aínda é nova, e guapa, coidei que non lle faltarían ocasións! Xa na casa, púxenme aos periódicos: ¡tres, tres violencias de xénero, nun só día! No periódico que levaba a señora seguro que daban a mesma noticia..., xa que escasean as boas! ¿Que opinará diso? ¡Non me gustaría que se volva precavida, escarmentada en cabeza allea, pois así privará da súa compañía a un solitario, tantos que hai agora, e precisamente por iso, por medo a non saber elixir!

-.-

  

Mamaaa….!

Retratei a gardaría, pero a nena…, imposible, que me tremía o pulso, e así llo dixen ao seu avó, que non poñía inconveniente en que o fixese!

A nena: -¡Mamaaa…!

Eu: -¿Tamén quería ir a Becerreá, con súa nai, para ve-las vacas, non si?

O avó: -Xa fai tempo que non vai a Becerreá, que agora saíulle un traballo, tamén de veterinaria, aquí na Coruña, pero seguen sendo dous dramas: a nai, que se lle soltan as bágoas cando lle vou recoller a filla para traela á gardaría; e a nena…, xa ves! Por agradable que sexa a gardería, unha nai é unha nai!

¡Pensándoo ben, que pouco nos paramos os homes nesta consideración! Claro, a maternidade é algo tan sublime que hai que parila, hai que vivila, para entendela. Polo feito de que conciben, nutren, e paren, aos nosos fillos, e aínda que non tivesen outros méritos, que si que os teñen, case sen excepcións, o home debera subi-la súa muller ao altar do seu fogar. Con iso e con todo, as nais, no seu rol de tales, non teñen excesiva literatura; ¡menos da que merecen!

Neste século son as garderías os obxectos da dor, se ben temporal, por horas, e sempre coa seguridade de que os gromos terán o zume preciso; non da calidade materna, que iso sería moito pedir, pero con bastante aproximación, un “xenérico”, como agora se di. Desgarro era aquel do primeiro terzo do XX cando as nais galegas, antes, xa antes, de destetar o seu, collían o tren para irse a Madrid…, a dá-lo peito! Daban máis que o peito, pois o Salomón das súas miserias ordenáballes partir o neno, así que optaban por deixárllelo aos avós, ¡que xa daquela eran os intermediarios! Os avós e a vaca marela, que se encargaban de sacar adiante, no ínterim, ao neno desposuído, mentres os madrileños zugaban da teta mercenaria. E xa fose só da teta, pois ben corrido estivo que a certo príncipe crequenas sacárono a flote con transfusións duns cantos rapaces do hospicio.

Se non traballasen as mulleres acabaríase o paro, e criarían atletas, agora que tanto se cotizan…, os atletas, que non as nais! ¡Que bobada! A muller é polifacética, e dálle a todo, está en todo, atende a todo. Sempre traballou, incluso máis que agora, en certas épocas. A solución non é por aí; a solución está en que os homes, xa que presumimos de vigorosos, arrimemos algo máis o ombro para compartir plenamente estas cargas chamadas familiares: aumentar a produción, engadir valores aos produtos, facerlles a vida agradable ás compañeiras, recoñecer o que valen, ¡o que valen e mailo que aportan!, e tamén, ¡tamén!, comprender que, se por veces as nosas amazonas perden os estribos, non é de estrañar dada a velocidade coa que trotan pola vida adiante.

Os nenos resístense a saír do seu berce confortable, matricial, para incorporarse a este mundo trangalleiro, intuíndo, seguramente, as dificultades e mailas imperfeccións que lles esperan, pero as nais, loitadoras elas, anímanos coas súas contraccións, transmitíndolles a súa propia afouteza, o seu carácter emprendedor, máis que na esperanza na confianza de que fai falta repoñer o censo de cando en vez para avanzar positivamente nesta loita progresiva á que chamamos civilización.

-.-

Parafusos sen porca

No enterro do mazo dos Seijas, Montecubeiro

¡Estou abraiado, desconcertado: unha rapaza, Enxeñeiro T. Superior de Camiños, etcétera, sobriña neta do último dono deste mazo, que está no paro; e tres curas oficiando por seu avó este último sábado ao pé doutras ruínas, das de Castrum ou Castelo Lapium, en castelán e non en galego ou en normando! ¡Que paradoxos ten a vida! Pero algo aprendín: Que segue habendo torres de Babel, sexa en Montecubeiro ou en Labio, pois non hai dous que falen igual, aínda que o fagan do mesmo tema.

A pa da Deputación (da súa construtora) que desfixo o mazo escóndese á esquerda do fotógrafo, e o capataz das obras danos as costas, fuxindo a refuxiarse no seu auto. Por outra parte, os cregos do aniversario de onte, entraron na sancristía de paisano e saíron co mesmo disfrace, como asustados de que os vexa o conde Rodrigo Romáriz profanando non só as súas ruínas senón, e tamén, a lingua do país. Igual eran normandos e non galegos…!

Atrio de igrexa de Labio

Para máis castelanización, teñen o adro granítico alfombrado de tixolos esmagados! Alicia, sabes que tamén estás no país das marabillas, e non só aquela rapaza do conto? ¡Isto de agora si que é conto, o conto de nunca acabar! Por partes:

Por falta dun Enxeñeiro que quixese, ¡ou soubese!, cimentar unha ponte sobre o Azúmara en curva aberta, os teus parentes quedáronse sen mazo, que é igual a dicir, sen aquel museo das ferramentas agrícolas; pero máis aínda: Castroverde e Pol quedaron sen unha ponte que lembrase, que actualizase, o punto de unión das terras de Castroverde e Luaces, ambas dos Lemos, primeiro, e despois, por compravenda, dos Altamira. ¡E ti, no paro! Pero teño certas dúbidas, pois enxeñeiros hainos desde os romanos, aqueles inventores das pontes, tantas que nos fixeron facer aquí en Galicia: ¿non sería por cutrería, ou por desviacións orzamentarias? ¡Como cada quen fala o idioma que lle convén, vaia vostede a saber!

O da igrexa, pero tamén o da Igrexa, é familia do mesmo saco: Esta de San Pedro de Labio, aínda que agora pertencen ao municipio de Lugo, tamén é da familia castroverdense pois aínda non esquecemos que o seu castelo estivo administrado por un titular do noso condado de Flammoso, aquel Veremundo Vegilaz. Non está mal coidada, non, pero, esa alfombra de tixolos…? Será cousa de volver coa lupa para localizar algunha das súas pedras como procedentes do castro – castelo – fortaleza do seu monte Lapío ou Lapium, aquel que mandou derruír don Crésconio cando asomaron os normandos dándolle a man ao conde Rodrigo Romáriz. Botei en falta unha breve lauda, naquelas paredes, que evocase aqueles feitos pois ata se deu o caso de que lles fixen algunhas preguntas a certos veciños do lugar, e a súa contestación foi: “Os que sabían diso están aquí ao lado…, pero mudos, soterrados, e como agora non hai lareiras, fóronse co seu segredo!”.

Polo que respecta á Igrexa de maiúsculas, mirade se son doutos os cregos lucenses, polo menos os de onte, que dominan dúas linguas, ademais de algo que conserven do latín: en privado falan galego, e desde o altar en castelán! ¡Santa Isabel a Católica os bendiga, pero que teñan coidado con ela, que se lembren de que as súas ordes ao seu Delegado foron que, “no cejeis en la castra y doma de Galicia”.

-.-

Da lareira aos funerais

¡Todo iso en 50 anos! Dous mundos separados só por medio século. As lareiras aguantaron, como pouco desde os castros ata mediados do século XX, mais con iso e con todo, exhaustivas de méritos, ¡desagradecidos que somos!, pouca literatura levan recibido. As brasas do asado, o pote do caldo, a quentura, a tradición oral… ¿Que máis se lles pode pedir? Pero veu a cociña bilbaína, achantada en mesas de mármore, e…, fixémonos señoritos, pasando do fogar ao hotel, nun sopro!

Claro que non se pode honrar a lareira nun simple artigo, pero si invitarvos a unha lembranza. Neste propósito, aínda que deixemos de lado, ¡que é moito deixar!, as relacións de convivencia familiar, as sociais darían para unha enciclopedia: Aquelas congregacións veciñais…, maiormente nas noites de vagar, que, por climatoloxía, copaban medio ano. Sempre, ou case sempre, na Casa Grande do lugar, e iso por razóns de espazo, e de…, leña! As mellores chousas, as mellores carballeiras, obviamente, eran propiedade dos grandes señores, tan ilustrados eles que, cando se estableceu o Rexistro da Propiedade, foron os primeiros en sabelo, e tan ben o souberon que se apresuraron a rexistrar ao seu nome as mellores cavadas dos montes veciñais; seguidamente serían os propios desposuídos os que lles arrincarían a pedra, os que paredarían, os que repoboarían, maiormente con castiros e carballos, aínda que algún houbo que o fixo con pinos, aos que dedicou, agradecido, uns fermosos poemas..., que chegaron a ser himnos!

Certo é que a maioría daqueles ricos restituíron, ¡parcialmente, claro!, cos seus acolledores braseiros, á plebe friorenta e aburrida. Houbo unha certa simbiose pois naquelas ruadas das lareiras igual se xogaba a partida que se contaban contos, ou transmitían episodios locais; cantábanse coplas…, e incluso actuaban os muñidores, ofrecendo, nalgún caso, “botar unha man”, no reparto daquel imposto dos “Consumos”, que o pagaban os que menos consumían! ¡Todo un mundo, en tres partes, en tres escenarios: a igrexa, a feira, e maila lareira!

Ao longo do XX apagáronse as lareiras, fosen plebeas ou señoriais, e as feiras, salvo as especializadas, trasladáronse ao súper. A súa parte social saíu ao exterior, concretamente aos adros parroquiais: ¡Enterros, funerais, etcétera! Teñen vésperas e todo, pois ata onde chegan as ondas e mailos periódicos, quen máis quen menos pon atención: ¿A que hora dixeron…?

Despois das vodas, son os únicos acontecementos nos que o rural se reviste de gravata; e as donas, como xa non se requiren velos, nin toucas, tiran de blusa escotada, salvo que sexa inverno, que nese caso…, abrigos de luxo, maiormente astracán ou visón! Da leña para a lareira pasouse á bencina para o coche; e como non quedan parroquias sen pistas, ¡esa imitación das estradas, estreitas, curvilíneas, sen letreiros e con catro gotas de alcatrán!, daquela, ¡a cen! A cen para chegar cunha hora de antelación, que é o momento de firmar e de saudar. Despois dos ritos, outra hora de parlamento, no adro, ou na taberna do lugar, que non todo vai ser tragar tele!

Seguro que os funerados, desde Arriba, estana gozando ao ver canto proveito se tira do seu transo: ¡Ademais das honras e das preces, son causa de que non se extingan aqueles parladoiros veciñais!

-.-

 O aprecio polas cousas miúdas

Nada máis subxectivo que o aprecio das cousas: fainas o home e mércaas o home; perdón, o xénero humano, non sexa o diabro que se dean por discriminadas as Evas. ¡Si, mércaas, pero non sempre as conserva, que así andamos desbordados diso que chamamos lixo, e non sempre con propiedade! Hai detritus, por suposto, pero tamén desamores, fastíos. O amor polas cousas, polas nosas, é inversamente proporcional á envexa que teñamos das que posúe o veciño. Se cadra por iso non é cousa boa vivir porta con porta con xente que desnivele, ou que por tal a teñamos.

Poño por caso, ¿cando se esfargalla un matrimonio? A causa remota adoita vir das comparacións egoístas e obstinadas. Sempre se dixo que a vaca do veciño é mellor cá miña… ¿Védelo? ¡Puro atavismo, ou por mellor dicir, atavismo impuro! Hai ocasións en que odiamos as cousas nada máis adquirilas, e por veces incluso volvemos con elas á tenda, xa antes de abri-lo paquete. Isto dos desamores só ten unha receita: Caer en crise, que se algo teñen de bo é que nos levan á reflexión, á austeridade, que por algo as crises son puntos de inflexión!

A miña rapaza…, que se lle chamo así é precisamente porque a teño por tal, e non a cambiaría por ningunha moza, así fose desas das pasarelas…, soe dicir que nesta vida é pouco o que se precisa, pero aquilo que se precisa, precísase moito! Unhas cousas necesítanse por nutrición, e outras para abrigo e para repouso; destas non cabe discusión, pero das que si cabe é das fastosas, ¡tantas que afloraron no século XX! Por exemplo, é visible a emoción dos cativos cando reciben un novo xoguete, ¡o enésimo!, pero aos poucos días véxollelo arrombado no rocho; daquela, inevitablemente, vénseme á memoria a lembranza da miña bicicleta de madeira, feita por min mesmo coas poucas ferramentas da casa, que só corría costa abaixo, ¡sen freos!, pero cheguei a ela co propio esforzo, e iso é inconmensurable, inesquecible. Ben o di aquel refrán: Mércalle a quen herdou, e nunca a quen mercou!

Aínda que tamén hai vendas calculadas, como foi o caso anecdótico dun señor da miña bisbarra, que tiña tres fillas coma tres soles, e para casalas coa altura que se merecían vestiunas de princesas…, malvendendo a metade do casarío! Non o fixo por aborrece-la súa herdanza, senón para dárllela mellorada ás fillas. Por iso non se pode xeneralizar, pero si reflexionar que neste país temos o hábito de vivir por riba das nosas posibilidades. Comezounos ese, chamémoslle atavismo, desde o día en que, chea a Torre do Ouro de Sevilla, deunos por mercar sabas de Holanda e tapices flamencos, para lucir naqueles aposentos…, de adobe!

-.-

  

Dúas aceas con pedigree, ambas no río Azúmara

Diante do muíño da Laxe (Montecubeiro)

Aos animais recoñéceselles o seu “pedigree” respectivo, e ás construcións, non? As construcións teñen vida, igualmente: xenealoxía, antecedentes…, pais, en definitiva! Alguén as xerou, poñendo alma e vida, non só en facelas, senón en conservalas, en gozalas, en parilas. ¡E cantas veces foron nutricias, por xeracións, en particular os muíños e mailas aceas, conceptos diferentes, pero fundidos na acepción popular! Deles / delas saíu o pan de cada día, pero tamén a música de cada día, en particular a nosa, a dos nosos antepasados, esa dos compases 6 por 8; daquela son monumentos, monumentos monumentais, e ata diría, se non mo tomades a herexía, sacros!

A da Laxe ten dous fitos tráxicos; dalgún xeito, traxicómicos, pois no fondo dos dramas, de quen os causa, sempre hai un ridículo, unha comicidade humana. En poucas verbas:

O tío do muiñeiro actual , un solteirón moi divertido, que se non fose un home-home daría unha clásica muiñeira, retranqueira e pícara, tivo a debilidade de piropear a unha veciña que non merecía afagos. Vaidosa ela, nada máis chegar á casa do seu home, -viñera de fóra, e aínda non coñecía a retranca dos de Montecubeiro-, deulle as queixas daquel muiñeiro que…, que tentou seducila, díxolle! Seica non había tal, pero a vaidosa aproveitou para auto valorarse diante do seu Otelo. Aquel Otelo, falanxista por máis datos, montado en cólera, con máis mala uva que cerebro, presentouse de inmediato no cuartel de Montecubeiro, e acusou ao muiñeiro da Laxe, que era máis moreno que aquel árabe que inventou as aceas, de…, roxo! A inmediata foi o seu fusilamento, e medio século despois gravaron o seu nome na pedra dos inocentes, esa que hai no campo de San Cibrao.

O outro fito foi que aquel prestamista que dera cartos para reconstruí-lo muíño, ¡con usura, seica!, nada máis coñecer aquel fusilamento desprazou un cerralleiro para que cambiase a pechadura, achaiando a propiedade de inmediato, sen sequera falar cos herdeiros. ¡Polo saldo, a propiedade enteira! Houbo que correr a buscar diñeiro para apealo daquel macho.

A muiñeira de Mosteiro

Aquí houbo outra…, traxicomedia? ¡Iso é o que di a miña “muiñeira”, que vola transcribo seguidamente! O que non estea conforme coa miña versión, coa que lles teño oído aos vellos do lugar, que escriba outra, se lle prace:

¿Que pasou, muiñeira,
que lle fixeches ao troiteiro de Castro do Rei?
Señor, picoume a pedra e picouma de vez:
tanto se emocionou, tanto acelerou,
dálle que te pego, dálle que che dou,
que se lle foi o martelo…,
pola moxega!
¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.

¿Que fixeches, muiñeira,

onde está ese troiteiro de Castro do Rei?

¡Señor, o que tiña que pasar, pasou:

Volveu coa cana empalmada,

e daquela deu en apañar nas troitas…,

por debaixo do meu refaixo!

¡Escangallamos a peneira

de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!

Tra-la-ri-ro, tra-la-rá

Rapaces de Pol, vide moe-la moenda,
e de paso picádelle a pedra,
que non ten quen lla pique…,
á súa maneira!

Repicádea con xeito, por arriba e por abaixo,
punto vai e punto vén,
e non coma ese troiteiro de Castro do Rei,
que tan mal lla picou que se esfarelou!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.

-.-

Responsabilidades bélicas do tabaco

 

Iso de que o tabaco é nocivo para a saúde déixollelo aos médicos; eu, aquí e agora, nestes días de trafulca, vou lembrar a súa importancia bélica.

Sen ir lonxe: ¿Aquelas refregas do Rif serían posibles sen o tabaco e sen o haxix? Claro que non, que por algo lle permitiron a Juán Albert (Juán Marx) facerse rico. Do noso paisano, Manuel D. Benavides é esta afirmación: “Mientras no alcanzó la riqueza, Albert tuvo a gala declararse contrabandista. Convertido en millonario, renegó de su pasado”. Noutro apartado do seu libro, “El último pirata del Mediterráneo”. “Datos sobre la flota contrabandista que actuaba en el litoral levantino y en el balear. Unos setenta de estos buques pertenecían a Juán Albert o trabajaban para el”.

“El 10 de agosto (1932) Albert aún continuaba en la cárcel... Se desentendió de sus amigos, menos del médico: -¿Usted cree que el tabaco hace daño? –Los que fuman por primera vez tienen síntomas de envenenamiento: náuseas, dolores de cabeza, mareos, exaltación nerviosa, vómitos… -Eso nos ha pasado a todos, de chicos”. ¡Vaia evasiva!

“Juan Albert se fugó, (¡ou lle abriron!), la cárcel de Alcalá de Henares a los diez y siete meses de prisión…”. Fora fiscal da súa causa Manuel Cordero Pérez, de Castroverde, do que pouca memoria quedou porque morreu no desterro, en parte por culpa daquel…, ¿pecado?

O Alzamento pillouno, ¡pero non o sorprendeu!, en Italia, onde os gaños do tabaco lle permitiron a “Albert” axudar á causa dos seus amigos mercando, ¡e pagándolle, de propio peto!, ao Duce, que deu o seu visto bo, uns cantos avionciños, que foron unha das primeiras pedras, das primeiras armas, da nosa guerra, ¡incivilizada! Daquela, ¿houbo responsabilidade bélica no tabaco?

O tabaco lévaas feito por activa e por pasiva. ¿Por pasiva? ¡Pois si, e para demostralo basta con lembrar que neste país, aquí mesmo, en Galicia, despois da incivil, co tabaco racionado, os nosos vellos valíanse das follas dos estalotes, iso si, ben sequiñas, e ben leadas en papel de “librillo” Jeán, para deleitarse, para supli-la nicotina con grandes doses de dixitalina! ¿Anticipoulles a morte, aumentou aquela cifra sinistra do millón de mortos? ¡Puidera ser!

¿Chegou a hora de botarlle un responso ao tabaco? ¡Non o sei, pois, bicho malo nunca morre, e se morre, resucita!

-.-

       

Cordero, un home de prol arquivado, definitivamente arquivado?

  

Aí tedes, agora no interior doutra casa,

en Riomol,

a ventá pola que tantas veces albiscou o amencer

ese gran home ao que lle debe a muller española o seu amencer político.

Polos seus veciños, si; polas súas favorecidas, si; pero alguén queda que o relembra, polo menos nas ocasións propicias. Advertíunolo o propio Cristo cando afirmou aquilo de que, ninguén é profeta na súa terra…

Casualmente na semana pasada, comendo no “Pereira” co Cura de Riomol, e tamén co Profesor Serafín Tellado López, de Romeán, falando de violencia de xénero recordamos ao noso Manuel Cordero Pérez, o mellor defensor que tivo a muller en España; aquel Deputado que, apoiando a Clara Campoamor nas Constituíntes de República, ¡fai agora oitenta anos!, logrou/lograron que a muller deixase de ser criada pasando a ser señora,  ¡a ser “compañeira” e non “serva”! Detrás veu Franco, que as relegou á Sección Feminina, pero iso é outro cantar, un subcantar do Cara al Sol. Poño aos dous de testemuñas de que comentei con eles, escandalizado, que aínda non houbese unha placa conmemorativa no exterior desa casa de Riomol cando tanto se proliferan, ab hoc et ab hac, incluso pola simple inauguración dun camiño ou dunha pista de mala morte.

Máis agradecidos son outros, que onte mesmo, (9-3-2011), botaron na TVE 1, a película “Clara Campoamor. La mujer olvidada”, na que o guionista, director, etcétera, ben se coidaron de presentar ao noso veciño, ao antigo panadeiro, Manuel Cordero, en tres ou catro tomas de primeiro plano, subliñando, recalcando, que se Clara Campoamor logrou sacar adiante a súa proposta de voto feminino foi grazas a Cordero, á súa nobreza, nun ambiente de dúbidas e de traizóns.

¿Que máis podo engadir eu, servidor, que tantos anos levo insistindo no noso desagradecemento, no noso esquecemento, particularmente no das propias mulleres, no das propias beneficiadas? ¡En vez desa placa, desa lauda, a Cordero, igual haberá que poñérllela a elas, particularmente ás de Castroverde, para botarlles en cara a súa deslealdade!

-.-

A danza dos sete veos

Benquerido San Francisco, boa paciencia tiveches comigo, que miúda colección de reportaxes levamos feita, pero aínda me faltan algunhas, que as preciso para confirmar as miñas sospeitas de certo episodio, digamos que..., profesional! Se estou equivocado, aproveito para face-las paces cos interfeutos, unhas paces internacionais!

Resulta que aló en África, aquel cliente, aquel xudeu, Moise D´Attar, que estaba asociado co musulmán El Kabbach, eran clientes v.i.p. daquela sucursal... O servizo secreto xudeu, ¡o máis listo, e á vez o máis secreto do mundo!, informara ao Moise que ía darse un levantamento independentista nunha daquelas colonias. Isto, que significaba? ¡Pois, nada máis e nada menos, que..., alcohol, alcohol para a Légion Étrangère! Falaron con Vinué, e este co seu sogro, co Lagunilla, para..., aos poucos días, un barco, un barco de viño, fondeado, en espera de seguir viaxe, fronte a Sidi Ifni!

Pasaban os días, e aquela sublevación, ¡diplomáticos que son os franceses!, tardaba en producirse. ¿O viño? ¡O viño, de axitado, non tarda en avinagrarse, non lle gustan as esperas! ¿Solución? ¡Que o Banco Exterior lles peñorase, ao Kabbach e ao seu socio, no noso almacén da calle Seis de Abril, aqueles bocois, para, desde alí, írllelos vendendo á Legión española, pois a nosa, máis austera cá francesa, non tería inconveniente en papa-lo viño agre! Mais para iso había que convencer ao Tenente que facía de “Vista” de aduanas...; ¡depósito franco, libre de impostos! E seguidamente ao Director do Banco, menda!

¡Un banquete, aos dous; como amigos, claro, en proba de fraternidade cívico-militar, xudeu-cristiá-musulmá: diplomacia universal! O banquete, na casa do xudeu. ¡Aqueles pratos tan exquisitos, pementa negra e non sei que máis; unha sede propia dun deserto, pero na mesa tivemos de todo, desde tequila a champagne; Champagne Veuve Clicquot! (O desa viúva, ¡de boa uva!, debe andar, hoxe, polos 1.500 euros, a botella).

Nisto..., ¡aquelas dúas, que saíron a..., ¿a danzar?, para os invitados! Os anfitrións dixéronnos que lles perdoásemos, que tiñan que ir abri-la tenda e dar instrucións aos seus empregados, que volverían en cuestión dunha hora, para tomar o café connosco, de feita a dixestión...

-Tapia, eu voume!

-¿Agora, precisamente agora, que están danzando para nós, para entreternos ata que volvan os nosos amigos’

-¡Pois iso, para entreternos; pero eu necesito..., aire fresco!

Saín correndo, e funme para o Hotel España, que quedara coa miña dona en que me esperase na cafetería. E efectivamente, alí estaba, co neno, falando coa muller do Tenente; ambas tan felices!

-Eu vin diante, que o teu quedouse en..., en Correos, pero non tardará. ¿Tomamos un café?

O café tomámolo, ben a gusto por certo..., para min, pasada a..., ¿a tormenta?

Ao día seguinte foron ao Banco, ben cedo, nada máis abrir; eu díxenlles, inventeilles, que, como almacén, aceptado, que descargasen os pipotes, pero, de peñoración, nones, que me chegara un radio, da Central, denegándome a pertinente autorización.

De todo aquilo, querido Sales, quedoume unha incerteza; ou máis ben unha case certeza: ¿Cal daqueles amigos sería o que se quedou, ¡seguro!, tras das cortinas, para..., para o que estás pensando: coa cámara a punto! ¡En francés: pour..., faire chanter!

Como non quero ter remorsos por unha simple dúbida metódica..., ¡pois iso, quero que mo confirmen, agora que non temos intereses de por medio!

-.-

Pasa a

SALMODIAS PROSAICAS

-IV-

Xosé María Gómez Vilabella