SALMODIAS PROSAICAS -IV-

.../...

A escola dos entregos

Preguntoume un neto que como era a escola no primeiro terzo do século XX, en ollada retrospectiva, agora que estamos noutro primeiro terzo, neste do XXI. Ao parece pedíronlle unha redacción ao respecto. Isto é o que lle dixen:

A mellor representación daquel ambiente, sen prexuízo de que localice fotografías, ¡se é que as atopa, que o vexo difícil!, tena / témola, neste cadro de Julia Minguillón, “A escola de Doloriñas”.

No Museo de Lugo.

Un dos libros máis utilizados daquela.

Documentos á man.

Como non había máquinas de escribir nin ordenadores,

prestábaselle moita atención á caligrafía.

Nesta foto está o seu bisavó, e no centro, o avó,

que ambos fomos mestres “de a ferrado”,

polos anos 1945/48

Nenos dunha escola antiga.

Estas fotografías están tiradas dun libro de Narciso de Gabriel, catedrático da Escola de Profesorado da Coruña, titulado, “Escolantes e escolas de ferrado”.

Neste libriño explícase algo acerca de

como eran aquelas escolas.

Esta é a síntese do que lle dixen ao neno:

Antes da II República (antes de 1931), as escolas públicas limitábanse ás cidades e ás grandes vilas, pois nas aldeas o ensino era, xeralmente, de carácter privado, exercendo como mestres, nos invernos, as persoas máis instruídas da comarca.

A estas escolas, que primeiro se pagaron con ferrados de cereal, trigo ou centeo, e despois do ano 1930 en cartos, acudían máis  ben os varóns, a pretexto de que lles conviña saber algo por se tiñan que facer o Servizo Militar ou emigrar. Comezaban sobre os cinco ou seis anos, e despois, cando podían, ou tiñan ocasión, seguían indo á escola incluso despois de volver do Exército.

Eran no inverno, pois no resto do ano todos facían falta para atender ás labores agro gandeiras, e aínda así ían de noite, ou en días malos, pois nos bos axudaban a linda-lo gando, partir leña, etcétera. Por suposto que ían á escola andando, sempre, e por veces desde media legua, ou máis, de distancia.

As clases dábanse na casa onde parase o Mestre, que sempre era na dos ricos do lugar, por ser os que dispoñían de habitacións sobrantes e axeitadas.

Onde había convento ou igrexa parroquial, nesta función instrutiva participaron os frades e mailos párrocos; moito. ¡Hai que agradecérllelo, que esa obriga, nun senso material, non a tiñan!

Cando a Guerra de España, aquí en Galicia, entre os mobilizados e mailos depurados, o Maxisterio oficial quedou reducidísimo, así que polos anos 40 a carreira máis fácil, e coa colocación asegurada, preferida polas mulleres, foi Maxisterio. Así se dotaron case todas as escolas creadas pola República, inaugurándose tamén algunha nova.

En Galicia débeselles, tamén en materia escolar, un gran favor aos emigrantes, particularmente aos retornados da Arxentina e de Cuba, que costearon edificios importantes, hoxe dedicados a museos e/ ou a outros centros sociais.

-.-

A relixiosidade no condado de Chamoso (1)

Saíndo da igrexa

Ao pasar por diante do freixo de Reigosa

Primeira procesión en Montecubeiro coa imaxe da Virxe Milagrosa, o 23-5-1962

Ora et labora foi o lema monástico dos frades dominicos, pero no noso condado é evidente que esta vocación vennos de atrás, se cadra da propia Cova da Valiña. Non sería aventurado opinar que comezaron os druídas dos nosos castros, tantos que temos, os castros, e druídas igual queda algún, aínda que medio esquecidos uns e outros.

A nosa particular idiosincrasia tamén ten algo, ¡ou moito!, de priscilianista, pois adoramos a natureza, o verde, que así os entregos bautizaron o noso castro, o principal, o central, a cabeceira do que logo sería Condado de Flammoso. Pero xa fóramos discípulos do apóstolo Santiago, ou de onde veñen os padroados de Santiago de Castroverde, da Meda, de Miranda, de Adai…, anteriores ao século IX, e por tanto anteriores ao Camiño, anteriores ao Afonso II?

Nesta vocación, ¡seguimos facendo camiño! Seguimos, estamos, preparándonos para un gran evento, cal é, cal será, a XXXV Romaxe de Crentes Galegos.

Isto non precisa retórica para a súa evidencia, para a súa demostración, pois chega e basta con deternos ante os pórticos das igrexas deste condado, comezando, se acaso, por Soutomerille. Por riquezas que atesourase a Igrexa, século a século, ¿sería posible levantar os monumentos que aínda conservamos, cruceiros, petos de ánimas, capelas, igrexas, conventos …, a cal máis traballado, sen unha fe arraigada e transcendente nas sucesivas xeracións do noso país? É un orgullo e unha satisfacción inmensa vir de onde vimos, ser de onde somos, e seguir exemplarizando coas nosas celebracións. ¡Miúdo patrimonio o da nosa herdanza!

Xosé María Gómez Vilabella

(1)    Saíu no núm. 857 da Revista IRIMIA, 18 xuño-1 de xullo do ano 2012.

-.-

ALBO LAPILLO NOTARE DIEM

Esta achega dedícollela especialmente a Manuel Muñiz e a José Enrique Villarino que tantos anos levan sostendo sobre os seus ombreiros o Patrimonio de Castroverde, descorrendo veos e chantando fitos; o primeiro, repisando camiños, fotografando e mostrando os seus valores, e o segundo creando e sostendo un blog que tanto leva incorporado á historia de Castroverde, pero…, onde están as pedras brancas, os carteis, uns rótulos que fagan fisicamente visibles as vosas achegas, as vosas salvagardas patrimoniais? ¿Custa tanto poñer unhas pedras brancas, uns fitos, nos lugares de importancia histórica? Non estou moi ao tanto diso, pero entendo que serían máis baratas cás tracas dunha festa, ¡e vaia se é festa conservar un Patrimonio da importancia do noso, facelo visible! Se me dedicase á hostalaría, en conxunción cos meus colegas, que en definitiva son os máis beneficiados, economicamente, da museística local, consideraría gastos de publicidade este cultivo do noso turismo; ¡claro que se xa mo dan feito…!

Xa que non hai pedras, nin brancas nin mouras, polo menos que haxa letras, así que hoxe voume referir, nada máis e nada menos que á Fonte de Matahomes e ao Rego dos Ósos. A orientación témola neste cruceiro, que se atopa…, ¡no calvario dunha toxeira!, á dereita, mesmo segundo se sube da capela de Santa Petronila pola pista que vai a Cepomundín. Nas súas inmediacións está a fonte de Matahomes, que xera as augas que forman o Rego dos Ósos, ¡unhas augas bautizadas co sangue daqueles heroes…! Indo de Castroverde pola estrada de San Cibrao, este rego sacro, este Rego Anónimo, ¡que tampouco ten letreiro!, crúzase nunha curva pronunciada… ¡Pronunciada a curva, que non os ósos daqueles heroes, daqueles heroes esquecidos!

De onde veñen os feitos? Para entendelos hai que lembrar que,

“Por los suyos fue asesinado Fruela en Cangas”, di a Crónica de Afonsus III. Parece ser que este rei, o Fruela, matou pola súa propia man a seu irmán Vímara; suponse que foi competindo polo trono ástur, amén do seu carácter violento. O propio Fruela foi seguidamente asasinado polos partidarios de seu irmán, feito que ocorreu no ano 768, deixando un neno duns catro anos.

O sucesor de Fruela foi seu primo Aurelio, monarca que se caracterizou polo seu mantemento da paz. Segundo a tradición, porque os mouros pelexábanse entre si, derrotándose a si mesmos, pero tamén porque el mesmo tiña loita suficiente para controla-los seus servos. Deixou este mundo no ano 774, de morte natural.

Ao Aurelio sucedeuno Silo, casado con Adosinda, irmá de Fruela I, e por tanto, filla de Afonsus I e neta de Pelaio. Din as crónicas que viviu en paz cos ismaelitas “ob causan matris”, por causa de súa nai, declaración misteriosa que segue sen resolverse. Este novo Rei, o tal Silo, tivo grandes problemas de política interior, tendo que aplacar o levantamento de “toda Galicia”. Déixase ver que non se tratou dunha rebelión de persoas concretas, senón de toda a Gallaecia occidental. Esta loita comezou arriba do Cádavo (Cádavos = toxos queimados), concretamente nos Campos da Matanza; na retirada, os de Silo alcanzáronos no Monte Cupeiro, nas Gándaras de Cepomundín, concretamente no entorno da Fonte de Matahomes, que de aí quedou este topónimo, xunto co do seu rego dos Ósos. ¡Case nada! O tal Silo estableceu a corte en Pravia, e levouno o demo, para os “silos” do inferno, no ano 783.

¿Que, a cousa, o feito, merece ou non merece unha pedra? ¡Só que eu poñeríaa moura, e non branca!

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

¿Sabes cal é o colmo…?

Un vello amigo, que á súa vez é amigo doutro amigo meu, contoume o que lle pasou aquí mesmo, nunha praia periférica, próxima a esta Coruña dos meus pecados, fai uns cantos meses. Pero comezarei lembrando aquela reiteración dos “colmos”, en época non remota; aquela insistencia de preguntarche: ¿Sabes cal é o colmo…, disto, daquilo, do outro, do de máis alá?, que todo se concretaba en colmos, en colmar o vaso do humor nunha época na que nunca tanto brillou o humor español coma no franquismo, pois, coa censura inquisitorial entón gozada o humor chegou ao seu colmo, ¡tamén o humor! Poño por caso, aquel cese temporal da “Codorniz” simplemente por informar do tempo, algo que agora temos ata por Internet! Esmorecido “O Gaiteiro de Lugo”, a Codorniz substituíao informando da climatoloxía; iso si, da presente, pois o Repertorio máis que informar, vaticinaba. “Sección meteorológica: Reina un fresco general procedente del Noroeste de España”. ¡Era certo, vaia que se reinaba, que ata o facía “por la gracia de Dios”!

Aquel amigo do amigo, supoño que acordándose daqueles “colmos”, colmou a miña paciencia soltándome un: ¿Á que non sabes cal é o colmo dunha grúa municipal? -¡Non sei; se cadra levantarse cando os cidadáns dormen! -¡Andas cerca! O caso foi que a ese Cura…, tan falador que era, de tanto falar, e por falar ben, tiveron que facerlle unha…, a ver se o digo, unha larinxectomía, seguida dun tratamento logopédico… Pois, ao que ía: O de cabeceira recomendoulle tomar o sol, e os psicólogos, que se distraese todo o posible, tal que contemplando as olas do mar, que é a cousa máis movida, menos aburrida, das ata agora coñecidas. Dito e feito, así que, para iso, como non podía falarlles aos taxistas, levaba o seu utilitario ata cerca da praia, aparcando nun solarciño aberto, na mesma beira do asfalto, ata que un día…, madrugou a grúa!

-Pero, non estaba ás aforas, nun solar aberto?

-¡Claro; por iso a grúa non puido levarse ao dono do solar, en castigo por telo aberto, e…, levoulle o coche ao Cura!

-Entón, non había sinal de, “Prohibido aparcar”?

-¡En absoluto! O que había, o que houbo, segundo me contaron, foi o bromazo de deixar ao Cura…, sen cura! Iso demóstrase en que, cando deu localizado o seu cochiño, e pediu a copia da multa, canto lle deron foi un papeliño con dous números atribuídos aos gardas denunciantes, séxase, anónimos. Seica fixo un recurso, pero, como non apele a San Pedro…! ¡Multa por estacionamento indebido, e factura da grúa! Como ves, unha grúa grotesca, manexada por uns ateos, inimigos de Gorbachov!

-Daquela…, non eran comunistas?

-¡Que va, pois Gorbachov, cando se despediu daquel Papa, díxolle: Santidade, aquí ten un amigo, que son Ateo pero non practicante! Estoutros, vaia se practican!

¿Que vos parece que lle dixen ao meu interlocutor? Pois…, o primeiro que se me veu ao papo: ¡Pobres curiñas, que todo se lles volve apearse: Apeáronse do púlpito, déronos a cara ao misar, quedáronse sen sotana e sen coroniña, aquela coroa capilar que os diferenciaba dos pecadores; tamén veu un logopeda, outro, e prohibiulles falar en latín; despediron aquela vella que adoitaban ter de criada, para que as beatas do lugar non se celasen, e agora comen bocadiños, ou sopa tabernaria; apeáronse do macho e mercaron utilitarios de segunda man…, para achegarse ao proletariado; por se isto fose pouco, veñen as grúas municipais para apartalos das olas do mar, do pouco que lles quedaba, e sen compadecerse da cura do Cura. ¡Estes ateos, estes césares, que só cren nos denarios…; nos denarios e nas bromas estúpidas, estúpidas e sacrílegas, pecadentas! Pero que teñan coidado, pois segue vixente aquilo de, Ab alio species alteri quod féceris, e ademais, Xosé Manuel Carballo vai para Santo, e desde Arriba pode vingarse!

-.-

San Francisco e mailo lobo da Vacariza

¡Hai que ver como se deforman as verdades co paso, non do tempo senón das xeracións, e máxime agora, que a tradición oral tamén está en crise, outra, pero esta, sociolóxica, precisamente a que comezou coa desaparición das lareiras! Como será a cousa que incluso aos Xanciños lles están chamando Iván…; pois algo parecido está ocorrendo co termo da Vacariza, que nos esquecemos de que alí estaba un posto de “vaco”, de vacar, unha especie de posta para descansar e mudar de cabalos, cuadrigas e todo iso, daqueles romanos que tanto ían como volvían entre o seu, ¡o noso!, Lucus Augusti e maila Gigia, ou Xixia, ástur. ¡Pero que iletrados, crer que daquela os romanos, con tanta pradería ao seu dispor, ían ter as vacas, as vacadas, no alto da serra do Pradairo, expostas ás xeadas, e tamén aos lobos, aos da Serra, que non da loba capitolina!

Falando de lobos: Para lobo aquel macho que lle saíu a San Francisco cando ía para Santiago polo Camiño de Ídem, etcétera, etcétera. Pero terei que entrar en detalles pois, de tanto esquecer, e de tanta terxiversación, igual temos alguén que confunde o lobo da Vacariza co de Gubbio. Só teñen de común que ámbolos dous se fixeron amigos do povereto de Asís.

Para comezar, coas andanzas veñen as chanzas, as chanzas pero tamén os chances, pois sen andanzas non hai venturas nin aventuras, que o mundo fíxose para andar, que ben nos dá exemplo nos seus movementos, rotando e trasladándose. A quietude é cousa, privilexio, dos cadáveres. Se Santiago non se puxese de Camiño, igual seguíamos co fouciño, quitándolles carriza aos carballos para elaborar a consabida beberaxe de Asterix; e sen ese Camiño, ¡non tan primitivo!, tampouco nos visitaría nada menos que San Francisco. Grazas ao Santo de Asís houbo convento, e no convento abades, ¡abades de Vilabade, a Vila do Abade!

O que non teño tan claro, pois a tradición é o que ten, que vai deformando as verdades ata convertelas en mito, é cando lle saíu o lobo, se á ida ou á volta, pero utilizando ese sentido que é o menos común de todos eles, que por algo lle chamamos ¡sentido común!, inclínome a pensar que a cousa do lobo tivo que ser á ida,       que por iso lle chamou a atención este sitio: ¡lobos arriba, e verdes abaixo! O convento fundouno á volta, coa santidade acrecentada en Compostela: -Vou fundar un cenobio de poveretes, tantos que hai nesta terra tan rica…, unha terra rica de xente pobre! Despois de domea-los lobos, agora cómpre domea-los tiranos, pois, canto mellor é a terra, máis abundan os terratenentes… ¡Así o pensou, seguro, pois ás probas me remito!

As tradicións hai que puílas de cando en vez, para que non se deformen as lembranzas, que non nos pase coma ao pintor deste cadro, que situou o convento arriba, e o lobo abaixo, cando en Vilabade pasou o contrario!

Cambian os tempos e cambian os nomes: o Abade actual da Vila do Abade chámase Manuel, e non Francisco, pero aténdonos aos feitos, ben parecidos son. ¡Larga vida ao señor Abade, chámese como se chame, pois o importante é o dito, os feitos!    

-.-

ANTÍFONA DUNHA TRAIZÓN

Como vedes, este emigrante deixounos en pedra o seu testamento,

ben elocuente e visible, no cemiterio Colón, da Habana.

¿Que; póñensenos os pelos como escarpas, ou aínda non? ¡Meu pobre, de que lle serviu, xa fai un século diso, esconxura-la emigración, o caldo de grelos, os aturuxos e mailos milicroques, se malversamos a súa fraternidade, o seu esforzo, a súa morriña, aquelas remesas redentoras! O minorazo remesoulle ao morgado canto tiña, e tamén o que non tiña pois case seguro que só se reservou os funerais, para liberalo das vacas de cabana, dos foros, dos réditos da usura…, e nós, descendentes daqueles morgados, gastamos en pólvora aquelas divisas sacras. ¡Non temos, non merecemos, perdón!

-.-

Bárcenas, na Coruña.

Cruzando en dirección ao Banco de España, PERO..., detense a mirar se veñen autos! ¡Sen máis; no comments!

-.-

CAMPO DO VAL, CAMPO SANTO.

 

Santo, si, e non por cemiterio; ou se cadra, tamén. Aquí está enterrada boa parte da historia de Montecubeiro, comezando polos seus propietarios iniciais, iniciais en tanto en canto máis abaixo, máis aló, non temos forma de indagar ou de coñecer.

Aquí estivo o solar daquel home de prol, Ares de Maxide, Comendador do convento cisterciense de Meira. Deste pozo milagroso beberon xeracións e xeracións do lugar de Maxide, e transeúntes tamén; milagroso xa que milagre foi que saíse auga nun pozo perforado á man, sen maiores profundidades, nun lugar bastante seco; fontes na contorna hainas, varias e boas, pero sitúanse máis ben nas ladeiras que rodean esta aldeíña, que nunca pasou das oito casas.

Circúndano unhas leiras que tiveron a gallardía de chamarse Campo de Ares, ¡o campo daquel Ares de Maxide, Comendador de Meira!, pero iso foi antes de que asomasen pola zona eses iconoclastas da Concentración Parcelaria. Acaso por isto mesmo, por un respecto e por unha evocación da toponimia local, histórica, sacra, urxe e procede deixar constancia das evocacións correspondentes a tan sacro e singular terreo.

O camiño que lle dá, ¡ou daba!, acceso, tamén é unha Vía sacra; ¡sacra, e dolorosa! Aquí morreron uns cantos galos, a espada limpa, ¡sucia!, colgados de trelos; iso si, despois da Sentenza correspondente. ¿Delitos atribuídos? Entre outros, pasarse ás casas, aos poleiros dos veciños, para galear unhas pitas que non lles correspondían, en detrimento das propias, das asignadas pola propia dona. ¡Isto dos galeos ilícitos…, en tódolos tempos, en tódalas épocas! ¡Que certo aquel dito que tanto repetía o Isidro do Campo (do outro Campo, do de Vilarín), de que, “La jodienda no tiene enmienda”!

A propósito: Nas inmediacións está outro pozo, o Pozo Maldito, o dos irmáns Pérez. Tamén haberá que deixar constancia diso…, máis ben por se serve de escarmento! Eran dous irmáns, aqueles Pérez, donos da casa que despois se chamou de Abraira, tan iguais, tan afíns, tan idénticos, que se namoraron da mesma rapaza; e como aquí non había un Salomón que propuxese repartila, cortándoa polo medio, máis ou menos pola regaña, ¿que se lle ocorreu a un deles, concretamente ao maior, ao máis forte? ¡O máis sinxelo: Zouparlle ao outro na caluga, cunha bros, e desde que caeu sen sentido, alí mesmo, nos propios currais, cargou con el, e…, tirouno dentro do seu pozo, que por certo era bastante fondo! A continuación, ou irse para a Lexión ou quitar billete para Arxentina? Pareceulle máis cómodo o segundo, e aló morreu, pero despois de venderlle as propiedades, a de Caín e máis a de Abel, a un intermediario! A tal momento, se no Ceo se cumpre a Lei do Talión, aquela vítima debe estar no Ceo, e o matón noutro pozo, nun pozo sen fondo, nas caldeiras do Pedro Botero.

Aínda me queda sen historiar este cruceiro, ben artístico por certo, cuberto coa pátina dos séculos, pero algo haberá que deixar para outra ocasión pois aos lectores de hoxe en día pásalles coma a aqueles das coplas, ¡que con catro estrofas teñen para un día! Cousa que tampouco é de estrañar, pois primeiro son os apuntes, e sen apuntes non hai carreira; sen carreira, preferiblemente técnica, preferiblemente superior, como non sexa que entren na política, pois aí vale calquera, que ben demostrado está!

-.-

As coroas, que eran de bronce, roubáronas.

O acceso aos enterramentos está pola parte de atrás.

As coroas, que eran de bronce, roubáronas.

Madrid. Cemiterio creado por unha Real Orde do 2 de abril do 1883. Aquí están soterrados, entre outros Notables, que non Nobres, Estanislao Figueras, Francisco Pi y Margall, Nicolás Salmerón (que era o sogro de miña tía Ramona, que tamén está aquí), Pablo Iglesias, Julián Besteiro, Pío Baroja, Pedro Laín Entralgo, Francisco Giner de los Ríos, Arturo Soria, etcétera.

¿Campo Santo, ou Cemiterio Civil? ¿Eran malos, rematadamente malos, e por iso os puxeron á parte, para que non contaminasen aos bos? Menos mal que veu a Constitución de 1978 eliminando a exclusividade das inhumacións para persoas católicas nos cemiterios de titularidade pública, pois os mandos anteriores mandaban máis cá Deus; ou iso, ou é que tiñan liña directa con San Pedro para coñecer de antemán se os tales entraran, ou non, no Ceo! Eu teño subido por esa estrada de Vicálvaro, hoxe Avenida de Daroca, e entrei neste Civil, unha vez ao ano, que máis non permitía aquel Santo do Ferrol; maldito se laios escoitei daqueles malditos que se supoñían no mesmísimo inferno! Do outro lado da estrada, á dereita, no Campo da Almudena, tamén estiven, pero nunca, ¡nunca!, observei esas estreliñas distintivas de Campo Santo, tipo Compostela.

Analicemos: ¿Son máis católicos aqueles que asinaban sentenzas de morte por un quítame esas pallas, ou un Salmerón que perdeu a Presidencia por negarse a firmar a primeira que lle pasaron, fose dun santo ou dun pecador, que nin preguntou? ¡O campo, os campos, feitura de Deus, todos son santos; en canto ás ánimas, nós non somos quen de xulgalas, nunca!

-.-

Cando os mortos non viaxaban en “Mercedes”

Cruceiro de Furís, con pousadoiro anexo.

Cando facían o seu recorrido desde a súa casa, a ombros dos seus deudos…, si, onte, contábase con pousadoiros coma este, ou parecidos, pero sempre ao pé dun cruceiro. Os nosos pais non tiveron présa por esconde-los seus; máis é, que se detiña o acompañamento para dedicarlles un responso, ¡outro, outro máis!, antes de chegar ao cemiterio, á súa última estación da viaxe terráquea.

¿Hoxe? ¡Sexa da casa, do sanatorio ou do hospital, directamente ao tanatorio, e de alí ao cemiterio, a cen! ¡Hai présa, para isto como para todo, ou, se me apuran, máis aínda! ¿Pranto, prañideiras? ¡Xaora, que para iso están as locutoras da radio, que dan as necrolóxicas a toda velocidade, impresionadas por cada morte anunciada!

A todo isto, ¿non será que lles teñamos medo, medo a que nos maldigan polo desapego interxeracional que vimos practicando? Non, non o creo: é máis ben o signo dos tempos, que, por facelo todo á présa, pouco ou nada facemos ben. En todo caso, prégolle a quen corresponda, que faga, que ordene, facer polos cruceiros, que lles teñamos un respecto, sequera sexa en agradecemento por tanto que herdamos, por tanto que lles debemos aos que, in illo tempore, pasaron por diante deles.

-.-

 

CANDO AFONSO II ABRIU CAMIÑO POLO CÁDAVO

¡Foi no Cádavo o único lugar onde don Gil de Sotrondio non tivo contratempos coas virxes, pois alí os mozos tiñan, sempre tiveron, onde elixir, e non cobizaban, nin cobizan,

 a muller do próximo!

+

Valeume o San Salvador
e tamén a Virxe María;
valeume o Señor Sanct Iago,
inimigo da mourería.
Ansí fablou Rei Afonsus,
que Secundus El reinaría,
Casto de nome e de feitos,
cando volveu da correría:
Os mouros aló quedaron,
exsangües, ¡e sen feridas!
Morreron de medo e do frío,
mortos de morte morrida.
Tras deles ía un cabalo
polo Pajares arriba,
e cabaleiro Sanct Iago
sen estrobos se sostiña.

Gozoso da súa vitoria
e sen mouros na serranía,
El Rei Afonsus Secundus
platicou desta guisa:
A vós, don Gil de Sotrondio,
cabaleiro de gran valía,
encoméndovo-los votos
que ao Campus Stellae eu faría.
Iredes coa miña Corte,
tres ducias, en cabalerías;
iredes por bo Camiño,
pola romana de Gigia.
Egeria do Berducedo,
vosa amada compañía,
coidará das dez doncelas
que votaron solteiría;
e aló, na Compostela,
gran convento lles daría,
para que poñan luz acesa
ao Sanct Iago e á Santa María.
Para face-los trinta e seis,
vinte e catro cabaleiros,
rexos, fortes e varudos,
todos eles espadeiros.
O tesouro sarraceno,
desde hoxe santiagueiro,
levaralo nas acémilas,
nestes sacos fareleiros,
que ansí disimularedes
cos bergantes camiñeiros.
Ordeno e mándovos, don Gil,
poñervos decote ao ruteiro,
¡non sexa que o Magnus Carlo
faga vía polo Cebreiro!

...

Ficieron unha parada
en Berduceo, no muíño,
e nestas, o irmán de Egeria
aprestouse a seguilos.
Unha legua non levarían
cando unha das virxes
de selo cansou,
e daquela o Berducedo
namorouse dela, ¡e casou!
Polas Grandas de Salime
outra virxe esmoreceu.
¿Cal é a vosa inquietude?
¡Señora, ese pastor..., é meu!
Con oito daquelas mozas
á Fonsagrada chegaron,
mais, como é terra frida,
¡outras dúas namoraron!
¿Que lles podemos dicir,
ou que podemos facer?
¡Déunolas o Rei Casto,
e castas eran, as dez!
Meu Gil, Señor de Sotrondio,
e meu amo e señor tamén,
¡eu podo responder por min,
ca non polas virxes dez!
Ao pasar polo Castro Verde,
que eran as festas de Sant Iago,
para evita-lo perigo
metéronas, núas, en sacos,
¡dicíndolles aos castrexos
que eran xabarís cazados!
O malo foi que aquel Conde
quixo cobra-la portaxe,
¡e quedouse con dúas virxes,
ás que deu Pena e Bolaño!
Doéronse daquel percance
por San Miguel do Camiño:
¡Con tan pouca cera virxe
non se fai un lampadiño!
En Lugo convidáronos
alí no pazo do Bispo.
¡Gran cousa foi o convite,
moitas lebres e bo pisto!
Cando espertaron da cea,
e lles volveu o sentido,
dúas daquelas virxes fóranse
cos frades, cara ao Miño.
Seica fundaron dúas aceas:
Unha, a do Rei Chiquito;
e outra, que lle din da Olga,
¡Olga, a de frei Benito!
Saíron de Lugo tristeiros,
fracasados na misión,
e chegados á Retorta
invocaron ao San Ramón,
cando que era San Román
o patrón da poboación.
Con tal trema de remorsos,
tanto medo e confusión,
tanta cegueira na escolta
e malograda a Fundación,
acordaron casa-las dúas,
¡e que ficiesen criazón!
...

Desta guisa fablou don Gil
cando á Compostela chegou:
Dez virxes me deu Afonsus,
e traelas ata aquí mandou.
Iso cumprir non puidemos,
tal e como El sinalou;
iso cumprir non soubemos,
ca ninguén de pecar librou!
Esas virxes, de desvirgadas,
quedáronse polo Camiño,
pero, co tempo, cos anos,
Patrón, terás peregrinos;
tera-la ruta poboada de afillados,
¡e ti de Padriño!
...

Cando El Rei Afonsus se decatou
do bo servizo que foi feito,
aledóuselle o corazón,
ca non lle cabía no peito.
Deulle as grazas ao Patrón
e loouno deste xeito:
Señor Sanct Iago,
¡que milagre!
Con dez virxes fermosotas
repoboáche-lo Camiño,
¡desde Ovetum ás Retortas!
Señor Sanct Iago,
¡que milagre!
Ti, co teu cabalo brioso,
e os mozos facendo das súas
¡xa temos Camiño glorioso!
Señor Sanct Iago,
¡que milagre!,

pasarlle diante ao Carlo Magno,
pois el, e mais ten francesiñas,
¡inza menos que un Rei Casto!

...

Aquí remata a historia
do Cabaleiro Sotrondio,
¡que perdeu dez asturianas,
sendo de Afonsus Mordomo!
Seu Rei seica lle perdoou,
mais no Ceo custoulle entrar,
¡que o esperaban as Dez Mil,
dispostas a se vingar!

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

Carballos da miña carballeira

Carballos da miña carballeira, coma min rodeados de netos; coma min, en parella, que así lles din agora aos/ás consortes! Coma min, coma nós, gozando da posta do sol! Algo enzubrigados…, ¿e que, ou é que os anos non pesan? A chepa vennos de cargar coa Historia, case un século dela, ben pesadiña por certo!

Os netos óennos, os netos vixían as nosas verbas, pero, de ben pensado, vai ser mellor calar porque…, porque non nos crerían! Están afeitos a ler contos, a que lles conten contos, ¡contos de mass media!, así que, daquela, como lles van crer aos vellos, téndonos por carrozas, por desfasados? ¡Hai que estar ao loro, avós, óese dicir por aí, e aínda que na nosa non se expresen así, o ambiente sempre é contaxioso!

Cando me dicía meu avó que tiñades tres séculos, tampouco eu llo crin. ¿Dicirlles agora que ides para o cuarto Centenario, un pouco despois de Colón? ¡Deixa en paz a randeeira das súas ramas, avó, que agora son outros os deportes, tal que pegarlle patadas a un balón, polo estilo daquela egua que dicías que non se deixaba ferrar…! Ademais, as ramas baixas cortáchelas para a túa lareira, daquela que eras un rapaz friorento, así que agora, nin coa caiada lles das alcance ás que subiron para arriba.

Nunha destas ocasións, díxenlles aos netos: Gardádevos das trolas dos políticos, que eses si que son vellos, veñen de vello, tamén de antes de nacer eu, ¡de moito antes!, así que, se alguén é fantasioso, son eles, que non eu; eu dígovos a verdade, e sempre de palabra, que así era o ensino na miña crianza, despois dos papiros pero antes dos papeis! Nada, nin con esas, que seguen sen crerse a historia dos meus carballos. ¿Que será deles cando me igualen en idade; faranse crer, creranos? ¡Se é certo que a Historia se repite, daquela, non!

-.-

Misas de reconciliación

Para os vellos as máis completas, que perfectas son todas, estas da catequese. ¡Son polifacéticas! Direi:

.Cérrase o ciclo xeracional contemplando os nenos.

.Cárgase un de remorsos, e por tanto de posibles arrepentimentos, ao contemplar eses anxos, dos que nos temos distanciado, máis que polos anos pola cotra dos nosos pecados.

.Sáltanos de goce o corazón ao comprobar que queda un anaco de esperanza para a pacificación humana, pois estes nenos, con cara de anxo, é imposible que non lle dean unha volta á convivencia mundial. ¡Esta visto que hoxe por hoxe non queren pecar!

.Os pais mandáronos á Catequese; signo evidente de que aínda queda neles, nos pais, unha gota de fe.

.Oíndoos cantar as composicións litúrxicas un faise á idea de que algo así, algo parecido, tenro e melodioso, teremos no Ceo, cando nos leven a facer coro cos anxos.

.Por último, para non seguir, éntranos a esperanza de que non se extinguirá o Clero, pois algún día non remoto estes nenos / estas nenas, subirán ao presbiterio, e non só para face-las lecturas, como fan hoxe en día.

¿Foron salmodias? ¡Coido que si, pero, prosaicas..., pois así foi, e así é, este mundo tan materialista e tan groseiro no que me tocou vivir! Se me ledes, desculpade os erros, pero aprende de min a facelo vosoutros un pouco mellor. ¡Ata o Ceo, amigos, pois a poesía, a auténtica, terémola Arriba!

Xosé María Gómez Vilabella