ENTREVISTAS POST MORTEM -II-

.../...

Por Castroverde, camiño de Asturias:

Uns, en camionetas requisadas, e outros, a pinrel.

Aqueles mouros que pasaron por Castroverde camiño das Asturias, na guerra incivil. Para conversar con vosoutros xa sei que teño que pedir audiencia na portería de Allah, que se vos supón, a todos, ou case todos, na Autonomía do Sétimo, entretidos no goce desas virxes que lles prometeu Muhammad aos seus guerreiros. ¡A que armou aquel Nestorio co seu invento das dúas personalidades de Cristo, e Muhammad, que lle fixo caso…!

Entendo que non vou ter dificultades en consegui-la visa, aínda que só sexa como reparación por aquel atentado que tiven, que tivemos, en Safí, precisamente conducindo este De Soto, tan aceirado que por iso, con iso, nos salvou dunha morte inevitable; ataque, acometida, que llela debemos aos vosos, a miña dona, o meu fillo, e eu mesmo. ¡Está visto que o voso é acometer con camións aos europeos; connosco ensaiastes! Si, pero isto foi en Maio do 1957, que en Asturias non tiñades camións, e daquela freáronvos os dinamiteiros, galegos na súa inmensa maioría. ¿Que plan levabades: cobrar os fluhses que vos prometera aquel Cid da baraka, aquel que tanto lle daba matar mouros como autorizalos para que matasen cristiáns, ou para que desvirgasen españolas, sen agardar polo Sétimo?

Son dúas preguntas comprometedoras, non si? Ídesme dicir que lle pregunte directamente a don Hermenegildo, pero coido ter dereito a unha resposta dos propios interesados. En Castroverde, as mulleres de daquela, tan desgustadas que estaban, que aínda estaban, polo gálico, ¡polo mal francés, dicían en Marrocos!, que o trouxeran aqueles superviventes das batallas rifeñas, tremían, só con vervos, como unha vara verde; ¡e menos mal que non vos deu por parar na Rampla! Algunhas, de tanto correr co medo que lles entrou, subiron nada menos que ao Miradoiro, e desde alí, ao vervos baixar cara ás Grandas de Salime, entón, e só entón, respiraron tranquilas. A principal industria do meu Castroverde sempre foron as tabernas, pero os bocois tíñanos dentro, que se chegan a telos fóra…! ¡Se estivesen fora, á vista, na estrada, nin o Al Quram, para canto menos os capitáns, os ían prohibir un trago, coa sede que levabades!

¡Ah, que era sede de sangue…! ¡Xa o sei, que ben o demostrastes, pero ao viño tampouco lle faciades desprezo, (de pasado o Estreito), sen ulemas que vos roñasen!

Teño rezado por vosoutros, ¡meus pobres!, nesa mesquita que vos fixo don Hermenegildo, en Guitiriz, para que agonizasen os vosos heroes lonxe da fronte, e así, ao non ve-los seus estertores, os ilesos seguían montaña arriba, emulando aos lexionarios, emulando aos noivos da morte. ¿Por que lles recei aos inimigos? Precisamente por iso, porque sempre vos considerei enganados, e daquela acordeime diso que poñen os evanxeos, de que Xesús, o noso Mestre, naquela agonía terreal, encomendoulle os seus inimigos ao Pai Celestial, precisamente con estas verbas: “Perdóalles, Santo Pai, porque non saben o que fan!”. Vosoutros, tampouco, que vos criastes e vivistes enganados, desde Nestorio ata Franco; ¡razón de máis para que un galego rezase polos enganados doutro galego!

¿Que; facemos as paces? Lembrade que na terra fomos veciños, e que só nos separa un estreito… Fixádevos nisto, ¡Un Estreito estreito! En lugar de pegarlles tiros aos ástures, ¿non sería máis lóxico, máis consecuente, que tamén fuxirades para Londres, como fixo aquela asturiana, a dos colares, que se puxo de costas, no 36, mentres o seu Comandantín mataba, ou mandaba matar, aos seus paisanos? ¡Claro, claro; xa non me lembraba: O voso era recuperar Covadonga, en premio, pero un premio bo, de categoría, só o tivo Mizzián, que lle deron en premio as terras de Santiago, a capitanía do propio Santiago!

Menos mal que a Historia, tarde ou cedo, acaba poñendo a cada quen no seu sitio…; ¿non si?

-.-

De visita en Cas Rosalía (Padrón), coa nosa filla, e o fillo de fotógrafo.

Rosalía de Castro. Filla dun Cura, que así saíches de lista! Tantos séculos de frades en Montecubeiro, case tantos frades como veciños, milagre sería que algún de nós non descenda deles. ¡A min non me desgustaría..., se con iso me parecese a Rosalía!

Un día díxenlle a meu pai que me resultaba simpática a señora Rosalía de Vilar, nai do meu compañeiro de escola José Reigosa Calderón. -¡Claro, ten a quen parecerse! –Ela veu de Santadrao, non si? – Veu, pero a Rosalía importante, a máis simpática de todas, unha auténtica rosa, que se cadra por iso lle puxeron ese nome, foi a filla de certo Cura de Santiago… -¿Filla dun Cura? Vostede díxome que non me deixaba ir ao Convento dos Franciscanos, de Padrón, ou de Herbón, precisamente por iso, porque non os deixan casar…! –Andas cerca, meu fillo, pois aquela Rosalía casa ten, ou tiña, en Padrón...; o Cura, naquel caso, roubou as peras!

Deixoume tan aparvado, que naquela ocasión nin azos tiven para seguir afondando no misterio. Tempo adiante insistín:

-Sigo matinando niso das Rosalías… Por certo, e para comezar, ¿de onde lles vén o nome, que mira ti que é fermoso? –Rosalía, -respondeume ao instante, pois meu pai sabía tanto, e tal memoria tiña, que poucas veces acudía aos libros para aclararme conceptos-, Rosalía vén do xermano, concretamente do suevo, Ruozelín, composto de broth, “fama, sona”, e como segundo elemento, o hipocorístico “-lîn”. -¿De onde tira vostede todo iso? –Teño lido, -engadiume-, a Tagliavini, que apoia a orixe xermánica deste nome no feito de que Santa Rosalía, patroa de Palermo desde o século XII, era de familia xermánica. O resto entenderalo cando leas os seus versos… -¿E vostede non os ten, iso, os libros deses versos? –Meniño, cando me perseguiu a Falanxe, precisamente por divulgar saberes, uns cantos libros queimeinos, e outros, entre eles os de Curros e mailos de Rosalía, por se non os entendían naqueles rexistros que nos fixeron, subinos ao faiado do cuarto novo, pero… -Papá, non me deixe con peros, que ben sabe que non os aguanto; danme repelos! –Meu fillo, o pero estivo nos leiróns, que tanto lles deberon gustar aquelas poesías, que ata devoraron os libros delas! –Papa, ¿e non sería mellor iso a que os leiróns nos comesen o trigo de face-las empanadas? O meu proxenitor calou, pois, ¿quen é capaz de contestar axeitadamente semellante reflexión dun cativo?

Por estas circunstancias tardei bastante en lerte, querida e admirada Rosalía. Despois de lida, en canto tiven familia, paseime por Padrón para pedirche que foses a madriña, senón de pías si de cultura, de cultura e de sentimentos, da miña descendencia. E agora, Aquí Arriba, que non se lee, nin falta que fai, o que che pido é que teñas a ben falar comigo, pois, se agradables son os teus versos, a conversación ten que ser…, polo menos, de monxa! En presenza de Manuel Murguía, por suposto, que ben cerca de ti andará, polo moito que te quixo! ¿Acéptasme por alumno; si, de veras? ¡Daquela que Deus cho pague, miña querida Rosalía, pois eu, Aquí Arriba, non teño con que!

-.-

Campo da feira de Mosteiro.

Estado actual.

D. Daniel, O Capador de Mosteiro. Chamarche de don, no teu caso, pouca categoría é; ¿simplemente de don a quen foi capaz, durante medio século, en toda a bisbarra de Mosteiro, de transmuta-lo sexo de cantos animais Deus creou, pasándoos ao neutro, fosen machos ou femias? ¡Menos mal que non che deu por face-lo propio coa especie humana!

Aquelas cochas xacentes no Campo da Feira, ca túa bota monfortina enriba do seu pescozo, e daquela sen anestesia; ti veña coser trompas de Falopio coma quen amalloa nos zapatos! Nunca souben doutro que así trastocase as leis da natureza. ¡Eses son poderes, e non aqueles canóns do cardeal Cisneros!

Cos ranchiños, parecido; parecido ou peor, pois asañábaste coas cochas despois de paridas, mentres que aos ranchiños non lles deixabas nin sequera iniciarse. ¿Que fas agora, Aquí Arriba, no Ceo? Coido que estás en paro, pois os anxos seica son asexuados; e os mortais ben castrados vimos, uns por enfermos e outros por vellos. Nisto dos anxos teño certas dúbidas, ¿ou logo por qué lles damos nomes masculinos, tal que Miguel, Rafael e Gabriel?

Os carniceiros din que tiñan mellor sabor as carnes do século XX, precisamente por iso, porque se cebaban despois da túa intervención; da túa e da dos teus colegas. Nese caso, ¿por que non ensinaches o oficio, por que vos viñestes sen establecer sucesión, ou é que tamén deixastes castrados aos potenciais castradores? Castradora de galegos foi Isabel I, pero aquela delegaba nos seus sátrapas; non se luxaba as mans!

Se eu fose Papa, ¡téñoo claro!, ou capaba aos seminaristas, ou suprimía o celibato. Pensándoo ben, o voso oficio tiñan que aprendelo os médicos, e non só os veterinarios, coa falta que temos de amansar certos castróns, e tamén certas cabras, que están invadindo este século, o XXI. ¡Castrastes aos animais, cando o merecía, máis ben, algún que outro humano!

-.-

 

 

O meu fillo, entre dous curas, diante do pazo de Tella.

Helí Rolando de Tella y Cantos. ¿Don? ¡Non, que es un laureado, e por tanto, excelentísimo señor! ¿Isto de aquí, que é: un campamento militar, ou o campo da feira de Adai? De fondo, o pazo de Tella…, construído cos presos do cárcere de Lugo como man de obra barata, baratísima! Persoas: O Comandante Capelán Pedro Sánchez Pumariño, dilecto de Tella e á vez heroe das tres últimas guerras, a Incivil, a División Azul, e Ifni. O seguinte é o meu fillo Pedro Paulo, nado en Ifni, en pleno “follón”, afillado do Páter Pumariño. Á nosa dereita, o ex Alférez Capelán, e daquela párroco de Montecubeiro, Benito Castro Piñeira. De quitado o meu fillo, e que Deus o conserve moitos anos para que teña tempo e lugar para cumprir as responsabilidades que ten asumidas, os outros xa pasaron a mellor vida. ¿Seguen con mando en praza? Preguntareillo a San Francisco de Sales, pero máis ben penso que non, pois Aquí Arriba as únicas estrelas que mandan son as do firmamento! En todo caso, comezarei por Helí, que agora, sen laureada, coido que será un de tantos, e xa non o teñan de asistente dun soldado, ou dun dos seus presos!

Aquí, de Coronel.

-Vexamos cal foi a súa estrela, pois Abaixo, na terra, díxose que o seu colega Hermenexildo estrelouno, tal que un ovo na tixola. ¿Que hai de certo en todo iso?

-Algo houbo, si, pero a laureada non ma puido retirar…

-Ben o sei, que algo delas aprendín nos meus tres anos de mecanógrafo no Consejo Supremo de Justicia Militar, alí en Madrid, en Fortuny 4.

-O meu fallo estivo en que Hermenexildo se lembrase de que foran meus padriños de voda Afonso XIII e maila raíña…, e como tiña tanto medo a que a Casa Real o apease do seu cabalo…, pois, iso, que mesmo debaixo dun palio deu a orde de que me apeasen, ¡a min!, dos meus E.T. Deu en imaxinarse que E.T. nos camións significaba Ejército de Tierra, cando realmente o meu era, “Empresa Tella”..., que levaban para Galicia os trigos de Castela! ¿Ves que abuso de confianza?

-¿Cal, o seu, ou o do Excelentísimo? Vostede foi un inxenuo, pois, para carrexa-lo trigo para as súas aceas de Adai, ese edificio que lle vendeu vostede mesmo ao construtor César Dorado Pin,  o que debera facer era cambia-las matrículas, tal que poñendo outra, coas iniciais H.T., Helí Tella. ¡Total, unha soa letra! Vostede fíxolles moito ben aos de Lugo, pois aquel trigo, de moído, aínda que caro, sabíalles a gloria bendita aos lucenses, tan finos eles que estaban cansos de comer centeo. Se tal fixese, os de Abastos nada podían alegar. Vostede era galego, pero non era zorro; aí ten o caso do seu colega Saliquet, que acabou os seus días gloriosos ben untado, untado co aceite que estraperlaba! O seu paisano do Corgo, aquel erudito, aquel Manuel de Rivas Reija, non se cansaba de dicir que, “Ser galego é unha carreira”. Facer carreira mandando á morte aos soldadiños galegos é unha cousa, e competir con outro galego, outra, moi distinta! Fíxese se era pícaro o seu colega, que ata se intercalou un “h” no de Baamonde, Bahamonde, para disimular; e xa non digamos o primeiro, pois un Franco non é un Galego!

¡Ah; que se me esquecía! Na Coruña, de labios do propio motorista, souben que, xa avanzados os anos setenta, cando o vello Hermenexildo, ás portas do..., diso a onde merecía ir, lle mandou recado de que...; si, vostede; se presentase no Pazo de Meirás, que lle ía perdoar se lle facía a xenuflexión, vostede, ¡de Adai tiña que ser, feira dos cabalos!, respondeulle ao emisario: “Dígalle a ese Caudillo de Meirás, que hai a mesma distancia do seu pazo ao meu, que do meu ao seu, que se quere arrepentirse..., aquí estou, que veña, que lle abro a ponte levadiza!”. Don Helí, nunca se levou un cabalo á feira de Adai que os tivese meirandes cós seus, nin sequera o de Santiago! ¡Déixame abraiado!

Estou seguro, de antemán, que esta conversa non lle vai agradar a Don Helí, porque lle descubro secretos de Estado, pero o periodismo é así, sacar á luz os trapos sucios pois os limpos non lles fan graza aos lectores deste país.

-.-

Que; voamos?

“O Piloto”, Xosé Luís Castro Veiga.

Meu compadre, o Capelán das Tres Guerras, (España, Alemaña e Ifni), Pedro Sánchez Pumariño, ensinoume a túa casa, ¡a túa casa ex-!, sita mesmo enfronte do pazo dos Sánchez, de Boelle. Ensinoume a casa, pero da biografía do seu veciño de porta con porta non gustaba falar: ¡obvio! Estas circunstancias motivaron, aínda máis, a miña curiosidade informativa: ¿Piloto, voabas en pos das liberdades democráticas, ou simplemente tiñas o pracer de apuntar coas armas? ¡Esa foto túa é moi suxestiva, pero, á vez, contraditoria!

Boelle, un lugarciño de catro casas, hoxe baleiras, era pouco Olimpo para dous deuses antagónicos. ¡Así se explican as vosas fazañas..., asimétricas pero importantes, de auténticos Cides!

¡Deus, o que daría eu na terra, daquela, por presenciar unha discusión veciñal entre os dous heroes, opostos por..., polo vértice? De Pumariño seino todo, ou case todo, que por algo fomos compadres; pero, do “Piloto”? Deste dime moito que fose traizoado, denunciado, por un amigo seu, que se non se chamaba “Iscariote”, andaba cerca. É costume dos bos amigos denunciar ás boas persoas, entendendo por “bos amigos” aqueles que presumen de tales..., sen selo! O que nunca entenderei foi como te quixeron na aviación sendo tan curto de vista, ¡que mira ti que é miopía non ver, e comparar, o calibre da túa pistola cos canóns de don Hermenegildo!

¿Tes inconveniente en que falemos disto aquí, aquí Arriba? ¡Como “Piloto” supoño que voarás alto, así que a ver se dou chegado á túa altura!

-.-

Corín Tellado

María del Socorro Tellado López, socórreme, váleme, dáme unha “limosna” de amor, ou é que non che queda, de tanto que levas dilapidado nos teus milleiros, ¡milleiros, que non centos!, de novelas eróticas?

¡Mira que fixen por verte, daquela, daquela que vivías na calle Marqués de Urquijo, en Gijón, pero como durmías de día, que a noite tíñala..., para iso, ¡que o vou dicir!, cunha criada apoderada, aquela que ía ao meu Banco, ao Exterior, de cando en vez, a por billetes..., pois, ¡nada!, nin de lonxe! ¿E agora, no Ceo, que? ¡Supoño que estarás escoltada por aqueles mil amantes, así que vexo difícil a nosa aproximación...!

Allah igual te reclamou para o seu Sétimo, dada a túa especialidade erótica, así que eu, como católico, máis dificultades para facerche a entrevista. ¡Só a entrevista, entre-vista, verte un pouco, e non só en fotografía, non penses mal, pois eu..., tamén cho direi, estou casado, nada menos que nun trece, martes, e por poderes, a miles de quilómetros da noiva!

Falando de casamento: Ao que si coñecín, daquela, en Xixón, foi ao teu home, ao Gorostiza, que ben se dicía que, para botalo da cama, puxécheslle aquela droguería, lonxe, ás aforas, no barrio de Pumarín. ¡Que sorte tivo, pois, con semellante femia, seguir vivo...!

Souben o teu secreto pola túa apoderada, cando ía ao Banco... Que nada máis deitarte, acudían á túa mente os teus amantes, os teus protagonistas, e desde que os tiñas..., iso, examinados..., chamabas á túa mecanógrafa, que durmía noutra cama, ¡iso me dixo, ela, ela mesma, así que eu, relata refero! Pois ben, coa máquina ao lado, ¡veña teclear!, que o resto fixéralo ti, así que, á mañá seguinte, ¡un parto, unha criatura, outro relato! A continuación, ¡suponse!, ambas a durmir. ¿Quen ía a Correos leva-los folios? ¡Outra criada, supoño! Isto é o que me queda por saber: As pesetas chegaban, procedían, da Editorial Bruguera, polo Banco, mes a mes, pero, quen, cal era a que levaba os folios a Correos?

¡Ah, perdón, que me esquecía outra, outra pregunta! Xa en Coruña, que fun trasladado no 1969, díxose que, aló polo 1973, a editorial de marras, a Bruguera, che puxo un preito, e que fuches obrigada a pagarlles nada máis e nada menos que 365 millóns de pesetas. ¡As infidelidades é o que teñen, que se pagan caras, tanto nas novelas como na vida real!

-.-

Á esquerda, o Escouredo; no centro, o Val do Río Bon (Ribón);

á dereita o Pombal e San Cibrao; e de fondo, a Serra do Miradoiro.

¡Isto é o que quedaba do Paraíso terreal, pero veu a serpe, iso que chaman Concentración Parcelaria!

María Veiga, María de Mirón, ou María do Escouredo. Pero aconséllolle ao posible lector que non se lle ocorra buscar o “Escouredo” nas guías Catastro + Sigpac, pois eses cerebriños da topografía tan mal escoitaron que oíron “Escoitadoira”. Terei que recomendarlles que merquen un audiófono! Chámase “Escouredo” pola cantidade de escouras, das súas fundicións do ferro do monte de Ferreira, alí atopadas. ¡Vinas eu, así que non admito dúbidas!

María, a secas, que non precisa don, pois, se hai alguén con méritos son os diminuídos, sexan físicos ou psíquicos, que pouco se lle pode pedir a quen pouco recibiu. Máis que boba coido que era inocente, un anxo! De propiedades, ademais da alma e dunha casiña, no cruce dos camiños do Escouredo, tiña medio cento de ovellas; ás cabras nunca as quixo:

-¿María, por que non mercas dúas cabras e un castrón…, para o inzo?

-Co castrón xa tiven tratos…, e menos mal que non empreñei! Como dixo o outro, Nesta vida sacarás lo que metas y nada más! ¡Xa, xa; e sorte que tiven de non verme criando un fillo!

Isto, se non se explica, pode parecer inconexo. E nada de díxome, díxome, pois eu, lamentablemente, fun testemuña, aínda que involuntario, dos feitos. Sendo un rapazolo, un catorce de setembro, volvíamos, de noite, da festa do Santo. Un dos grandes da veciñanza, que estivera na guerra e aló aprendeu…, de todo, de todo menos a ser decente, díxonos aos da panda: -Vai diante de nós o Ovidio da Porteira, atusmándolle á María de Mirón, e por aí arriba, entre as chousas..., ¡que mellor sitio, imposible!, vaina sacar do camiño para facer con ela a lebre escura…, por tras dunha parede! O que temos que facer nós é ir amodo, coas orellas estiradas, que logo imos ter cine!

Eu, inocente de min, un barbilampiño, non entendín cousa, pero como bo veciño fun cómplice, e acatei aquelas ordes dos grandotes. Uns metros máis adiante, efectivamente, saltaron unha parede e puxéronse…, a iso que adoitaba facer aquel Ovidio! Aos poucos, oímos claramente que lle dicía María, “Ai, Ovidio, e será para ben?”. -¡Si, muller, que o volvín a sacar..., así que non che pasará nada!

Pasar non pasou…, porque Deus compadeceuse do seu anxo! Pero serviulle de escarmento. Os que non escarmentaban eran aqueles da guerra, que non perdoaban ocasión para luxarnos a inocencia aos inocentes.

Xa dixen que gardo as mellores lembranzas da señora Josefa de Brais, pero da María de Mirón, tamén, pois cando coincidiamos coas ovellas respectivas no monte da Ferreira, sempre se achegaba a min, e despois de darme un bico maternal, ¡e iso que non fora nai, pero sabía face-lo papel!, facíame o sinal da cruz coa súa man, dicíndome: ¡Ai, Pepiño, segue así de santo, pois os pícaros non entran no Ceo, que mo ten dito a miña mamá, que en paz descanse!

Con aquelas virtudes, de que está Aquí Arriba, no Ceo, non teño a menor dúbida; o que si quero preguntarlle é que categoría lle deron, pois, ao meu entender, debe andar entre os anxos e mailos arcanxos, ou, como pouco, cos querubíns. ¿Habería outra santa máis santa cá ela? ¡Fóra da Virxe María, dubídoo!

-.-

Manuel López García. Pombal de Montecubeiro. Na miña crianza non fun capaz de mirarlle á cara, e despois fómonos, ámbolos dous, el para Arriba, e eu para Abaixo, para África. Como había que pasar por diante da súa casa para ir á Misa, á novena, polo correo, etcétera, sempre collía un coto na súa propia chousa, na fraga do Pombal, para atreverme co Azaña! (“Azaña” era o seu can, que así lle chamaba aquel falanxista; non sei de que raza, pero, temible).

¿Tanta rabia lle tiña ao seu homófono, como para evocar a este señor na figura do seu can?

Aqueles cornetos do seu nariz á vista…; ¡demasiada impresión para un neno da escola! ¡E menos mal que os de Bergland íamos á de Maxide e non á do Pombal! Déralle unha coitelada nas nafres, en Mosteiro, un tal “Garduña”, e por moito que buscaron a tallada polo campo da feira, con farois e todo, non foron capaces de atopala; e aínda que a atopasen, ¿quen lla ía pegar, pegar ou coser?

A filla era guapísima, pero, o can…: ¡o can estarrecía! Aquilo de Azaña, por aqueles tempos, ben pensei que se refería á súa fereza, á súa acometida; algo así como as fazañas dun can terrible, ¡e menos mal que non colleu a rabia! Tempo adiante, pero moito despois, nunha ocasión en que me deu por entrar en Fusalba, na rúa da Raíña, en Lugo, topei cun libro, en dous tomos, dun tal Comín Colomer, que se titulaba “Historia Secreta de la Segunda República”. Gustoume ese auto cualificativo de “Secreta”, e baleirei o peto; demasiado, que despois non tiven abondo para paga-lo billete de retorno no coche de Trigo, e tívenlle que dicir ao revisor, ao Carlos, que perdera os cartos, ¡mentira piadosa!, e que xa lle pagaría meu pai, que me estaría esperando na Cardona. ¡Canto perden os nenos por non preguntar, por non preguntar a tempo!

Xa en Madrid, nun dos meus permisos naqueles anos de “mili”, subín cos meus, que levaran a merenda da festa ao Campo de San Cibrao. Chocoume que non saíse aquel can a recibirnos, pero non dixen nada considerando que, pola idade, seguro que pasara a mellor vida. O can non apareceu, pero deron en sonar unha chea de tiros, aló abaixo, por abaixo da escola do Pombal . Díxenlle a meu pai: -¿É que volve a haber guerra…? -¡Máis, ou menos! Trátase duns cantos gardas, dous ou tres xateiros, e mailo propio Manuel, que, por se se presenta unha contra revolución…, queren ter as ánimas limpas! –Papá, nunca te corrixín, que non houbo motivo, pero iso “das ánimas” dise dos espíritos dos falecidos. –É certo, fillo, pero ben sabes que hai verbas con varias acepcións: Neste caso refírome ás “ánimas”, ao interior, do canón das súas armas. Aquí trátase dun ensaio, unha competición, outra, aínda que esta é de tiro ao prato, pero non me fagas falar mais, que non me apetece.

Daquela, calei; por suposto. Pero agora ocórreseme outra pregunta, que lla quero facer a don Manuel, suposto que, ao estar no Ceo en corpo salvífico, aquilo do nariz…, nada, que lle volvería ao seu sitio! A pregunta que segue bulíndome, aquí na cabeza, onde antes tiña o cerebro, é tan simple coma isto: ¿Por que, cando se recibiron aqueles anónimos de que non se abrisen as foxas dos fusilados de Montecubeiro, en segunda rolda, decidíndose mercar unha boa leira, cuadriculala, repartila, etcétera, para o novo camposanto…, don Manuel ofertou a súa finca do Freixo, ¡unha pataqueira fabulosa!, e precisamente a un prezo accesible, excesivamente baixo para os tempos que corrían daquela, no rural. Dou por sentado que se tratou dunha xenerosidade súa, pero, o dito, que non me sinto a gusto sen formular certas comprobacións históricas, especialmente daquelas da guerra..., ¡da guerra no cuartel de San Cibrao!

-.-

Do convento de Meira

¿…?  Non, diso aínda non, pois do Comendador de Meira, Don Ares de Maxide, da súa igrexa e do seu convento, ¡do que del queda!, ocupareime máis adiante.

Aquel día, case da man de meus pais, que me chegou moito ir a Meira, e volver da feira, ¡en zoquiñas, andando! O meu goce foi de mañá, que tiveron que tirar de min para sacarme daquel monumento cisterciense. Se seguise o convento é probable que se me antollase profesar nel, quedarme nel, naquela igrexa tan solemne, tan…, celestial, mesmo un anticipo do Ceo! Pero o ceo azul da mañá tornouse mouro pola tarde…, nada máis subir as voltas do Regolongo! ¿Que facía naquela curva, medio a medio da estrada, aquel…, innominado, aquel fusileiro da  camisa azul?

Meu pai explicoumo despois, pero bastante despois, baixando a Rioxoán, pois naqueles minutos, ¡uns minutos do tamaño das horas!, abondo fixemos, os tres, con ternos de pé.

-¡Maldito facha…! Se sigo discutíndolle, era capaz de darlle ao gatillo, de ofuscado que estaba. Eu, polas ganas, chuspíalle…, pero mellor así, que non hai mellor desprezo que non facer aprecio; deixalos pasar, como faríamos se se tratase dun can doente.

Mamá, que viñéramos andando moito…, por se viña tras nosa, ollou cara a Penamazada, e ao ver que só viña xente normal, dos da feira, díxonos que precisaba sentarse, na mesma cuneta, e rompeu a chorar. Calmados os nervios, desatáranselle os lacrimais. Os que viñan pola estrada pasaron de largo, iso si, cun cordial, “Sigan ben!”. Calmados, serenados, ou polo menos coa tensión diminuída, repasamos a escena:

-Papá, ese home está tolo; debíano meter nunha corte, pero nunha corte que teña tranca.

-Ese home, que de home pouco ten, é… (díxome o nome, incluído o da súa casa, pero de tanto noxo que lle collín, esquecéuseme ao momento, así que só lembro que era de Retizós). De tolo non ten nada; pero de fera, si, moito. Aquilo que nos dixo ao darnos o “Alto!” é máis propio dunha fera que dun ser humano.

Ao darnos o “Alto!”, atrancado no medio da estrada, e co fusil horizontal, apuntándonos ao grupo, pois ao saír semellante aparición eu apegueime á nai, e ela ao seu home, pouco menos que abrazándonos; interpelounos con voz luciferina:

-¿Quen son vostedes; de onde veñen e a onde van; que levan nese cesto?

Contestoulle meu pai, bastante sereno, ou polo menos aparentando:

-¡Cacho merdán…! ¿Xa non te lembras de cando me fuches á escola, na Braña, e das que padecín para facerte ler, para facerte un home? ¡Pero, xa vexo que mal mestre debo ser, que non conseguín facer boa de ti! Vimos da feira, e no cesto levamos as cousas que conseguimos mercar cos cartos dos ovos…, para a nosa casa, ¿ou pensas que íamos subir á Serra de Meira para levarlles provisión aos fuxidos, que por algo estás aquí, para intercepta-los seus subministres!

-De Montecubeiro tiñan que ser. ¡Todos uns malditos, pero desta vez van quedar poucos!

Ao ver que se lle achegaban outros por tras nosa, apartouse a un lado, e meneando o fusil fíxonos o ademán de que seguísemos para adiante. Pero o conto, que de conto só ten a forma de relatalo, non acabou aí: Tempo adiante, precisamente un día da festa do Santo, en Montecubeiro, entrei con meu pai na taberna do Celestino para recoller unha bota de viño, e levala á nosa merenda. Estaba alí o…, ¡o “Retizós”, e mais non debera dicir o lugar, porque aquel bicho máis que de Retizós era do inferno! Nada máis ver a meu pai, díxolle ao Celestino: -Poña aquí outro vaso para convidar ao señor Gómez…

Meu pai mediuno de abaixo arriba, e de arriba abaixo, coma se estivese calibrando unha mula, e despois contestoulle, moi pausado pero con toda a mala uva que lle saíu da súa vexiga biliar: -¡Eu non bebo con descoñecidos!”. Recollemos a bota, pagamos, e fómonos. Aquel día aprendín de meu pai a vingarme dignamente dos inimigos: ¡Non hai mellor desprezo que non facer aprecio! Pero agora, pasada a fronteira da Morte, esa fantasma que tanto parecía gustarlle ao “Retizós”, voulle pedir a meu pai, aquí arriba, que me axude a buscalo, pois, á parte do nome esquecido, vainos ser difícil, porque a ese Tal seguro que o teñen na corte dos animais, ¡se é que hai animais no Ceo!

-.-

      

Lagoa da Fonmiñá

D. Froilán da Cabana, de Fonmiñá. Teño para min que aquela visita a Meira, ademais do xa comentado, foime tan sorprendente, ou máis, que para Colón a súa arribada ás Américas. ¡Outro mundo! Miña nai, sinalándome un señorón que entraba brioso nunha torda impoñente, cos freos e coas esporas de prata, apartándose todo deus para darlle paso, ¡que nin os indios cando se baixou don Cristovo da súa carabela! –Non é Deus, pero fáltalle pouco… Trátase de don Froilán da Cabana, un señor riquísimo, que ten propiedades desde aquí a Luaces… Eu, o neno, abrín a boca dun palmo, unha pola fame que xa tiña, e outra pola fascinación de ver entrar aquel deus; sabía, polas celebracións do Domingo de Ramos, que Xesús entrara en Xerusalén montado nun burriño, e que a xente lle puxo as súas capas por alfombra, así que miña nai estaba equivocada pois aquel…, aquel deus, o tal don Froilán, era un verdadeiro Deus, competindo con Cristo!

Aos poucos, achegándonos á ponte de tras da igrexa para coller unhas cuncas de auga do propio Miño para mata-la sede que nos entrara con aqueles anacos de pan e queixo, apareceu, tal que se fose unha aparición do apóstolo Santiago, outro señorón, igualmente coas esporas de prata, pero este cabalgaba un enteiro, de gran alzada. Non se apeou pero tirou do freo, e ladeándose un pouco baixou a man para estreitar a de meu pai:

-Ola, Gómez; e logo, que tal por Montecubeiro?

-¡Ben, todo ben; o seu caseiro andou estes días por Bergland, arando! Por certo, calquera día voulle ensinar a leva-las vacas en dereitura, que non hai arada máis torta en toda a parroquia. Polo demais, é traballador, moito, e tenlle as terras ben coidadas, que outro mellor non o vai atopar, nin que o leve de aquí, de Meira!

Despois da despedida, informoume: -Este señor é don Ricardo Figueroa, que levou a súa muller da casa das Cavozas; cando lle morreu, casou con dona Filomena, sobriña da primeira. Non lle debera dicir o mal que ara Celestino, pero…, ¡quen o fai todo ben?

Daquelas dúas personalidades, andando o tempo souben moitas cousas de gran altura. A don Ricardo nada teño que preguntarlle, pois tan señor era dacabalo como da pé. O outro, don Froilán, tenme intrigado aí nun asuntiño que me desconcertou. Díxose que lle pegara un tiro á Amparo, filla do señor Gabino, cando era nena, deixándoa desamparada, vulgo, coxa, coxa dunha pata traseira. Xa sei que as persoas teñen pernas, e non patas, pero esa Amparo, tan desamparada, arrastrando naquela…, naquela perna, e que Deus me perdoe, nos andares parecía unha xata rebelde, desas que hai que poñerlles unha solta para que non fuxan. Ela refería que foi, simplemente, por pasarlle por unha finca, para atallar, e que levaba ao lombo á súa irmá Elisa. Que para escarmentala, e que non volvese, don Froilán meteulle na coxa nada menos que unhas postas das de tirarlle ao lobo. Don Froilán dicía que se rían del, remedándoo, e que o tiro foi coa única intención de asusta-la nena, para que non volvese a pasar, pero que apuntou mal, nun descoido. Algo parecido lles pasou coa arma de seu pai, aló en Portugal, a certos príncipes, e máis eran príncipes! Teño interese en falar con ámbolos dous, para interceder por se aínda non fixeron as paces, que me arrepían os preitos veciñais!

-.-

Don Juán March Ordinas,

o matón dos “mataquintos”.

¿Cantos mataches, cantos morreron en África por culpa daquel tabaco “de picadura”? Non puido contigo, sendo Fiscal de la República, o meu paisano Manuel Cordero Pérez, que te fugaches da prisión celular de Madrid, levando contigo, no mesmo auto, de…, ¿gardacostas, cómplices?, nada máis e nada menos que ao médico e ao propio director, así que, compadezo ao Fiscal que tiveses no teu óbito!

Para comezar, estás, ou non estás? ¿A Fundación March serviuche de responsorio: Ne recorderis, peccata mea! Dou por sentado que terías un purgatorio especial, ¡o dos corruptos/corruptores, e de paso, o de “aluga avións”, que debe ser o meirande de todos, e menos mal que o Ceo é grande!

Levo sabido, e non esquecido, aquel desplante que me fixo a túa neta política, no voso Palau Ayamans, en Lloseta, cando, ao presentarma un amigo común, lle dixen: “Yo tengo algo que ver con ustedes pues soy de Castroverde, lugar donde nació aquel “amigo” de su abuelo, Manuel Cordero Pérez, aquel señor que presidió la Comisión de Responsabilidades en la II República…” ¡Nin me deixou acabar, que desapareceu coma un lóstrego, corredor adiante, e menos mal que non me soltou unha…, sen consagrar! Claro que fun algo bruto, pero, ¿que lle vou facer, sendo como son montaraz, que por algo nacín no monte…, no Montecubeiro! Claro que a culpa da miña desenvoltura tívoa o tamén paisano, Manuel Domínguez Benavides, quen, ao traveso de Ediciós do Castro, fixérame ler o seu documentadísimo “El último pirata del Mediterráneo”. A verdade é que lle fixen un caso excesivo pois Benavides estaba errado niso de “último pirata”, que España seguiunos tendo, ¡por terra, mar e aire!, bastantes, máis corruptos/corruptores que aquel, enésimo, don Juán!

A todo isto, ¿que lle vou preguntar? Non sei se chegará cunha entrevista: O de menos, para min, foi aquel asuntiño, aqueles barcos dos mataquintos, pois, se moitos morreron, iso foi nada comparado coas consecuencias daquel financiamento do Dragón Rapide, aqueles avións mercados en Italia, e pagados a Mussolini, ¡da caixa do seu contrabando! En definitiva, media guerra de España, ou toda, pois, sen os teus avións, e que o meu antigo Xefe no Supremo, aquel xurídico, aquel Cantalapiedra, descifrou, ou sabía, a cifra secreta da Marina de Guerra, o Ejército de África acaso non houbese podido cruza-lo estreito impunemente, tal e como ocorreu!

-.-

O freixo de Reigosa,

ao que me arrimaba eu para escoitar as arengas de

“¡He dicho!”

D. Dositeo Díaz del Río, Pedáneo de Montecubeiro, tamén coñecido por “¡He dicho!”. ¡A ver logo que me di agora, agora que xa non ten que subirse á parede do cemiterio vello para arengar, precisamente por xunto da porta, a dous metros do campanario, naquela parede construída precisamente cos seus cimentos na foxa onde o médico Reigosa fixo enterrar ao querido da súa muller! ¡As cousas de Montecubeiro, que nin de escritas se cren! Pero eu créoas, porque as vivín, ou viviu de cerca…, algunhas!

Aquel home, aquel heroe da retagarda…, ¡nin Millán Astray arengándolle á Lexión conseguira telos tan atentos, toda a parroquia, homes, mulleres e nenos, varóns e femias, un César! Lémbrome perfectamente da caída de Santander, un día ardente de verán, que ata penso foi en agosto, polo meu aniversario: “¡Victorioso nuestro Ejército, vamos a celebrarlo. De aquí que nadie se marche, pues iremos como en procesión, con la cruz alzada…, por lo menos hasta la cruz de la Granda!”.

E así nos tivo, de corredoira en corredoira, non sei cantos lugares, intercalando rosarios con cánticos do Cara al Sol. Namentres, as vacas na corte, mortiñas de fame, sen ninguén que lles botase un feixe de herba. Rematou a procesión mesmo onde comezara, pero non sen antes volver a escala-la vella parede do cemiterio vello para darnos o aviso enésimo: -“¡El próximo domingo oiremos Misa en Castroverde, para…, para honrar a nuestros caídos por Dios y por España, que a tal momento hacen guardia sobre los luceros!”. ¡Deus, qué clases de castelán as daquel Cid, que nin que fose don Rodrigo!

Un veciño del, que nunca falta un cronista que grave en letras de ouro as fazañas dos heroes, deixou dito que, “… un día de mil novecentos corenta e dous chegaron, polo monte abaixo, uns rapaces…”, que lle preguntaron polo seu nome… Obrigárono a apartarse, (¡pola natural discreción, claro!), e mallaron no noso heroe, advertíndolle “que non falase, que non soprase, que non intentase nada porque o matarían, e se non daban con el, sería un fillo”. Foille o médico, pero o notario non, pois daquel episodio non se levantou acta. Coa mesma, pediu traslado para a Eternidade, que lle foi concedido, en cuestión de semanas.

Un dos fillos, o da casa, tan crédulo coma o pai, ademais das arengas de Franco creu nas dun Fulano que ofertaba máquinas de escribir, baratísimas, a enviar contra reembolso. O reembolso chegou, e Díaz pagou, pois os reembolsos non se poden abrir antes de pagar. Era á saída da Misa, que estabamos media parroquia agardando pola lectura do correo. Díaz junior, tan impaciente, e tan crédulo nas grandezas de España, abriu o paquete, alí mesmo, para afumarnos co éxito da súa compra: ¡Era de xoguete, -a máquina-, construída en madeira de pino para máis baratura! A min deume pena que a xente se rise del, ¡cousa que nunca lle fixeran a seu pai!, así que lle pedín prestada…, a máquina, para ver se eu, na miña casa, aprendía mecanografía! Envolveuma no mesmo papel en que lla mandaran e só me dixo: “¡Non teñas présa en devolverma!”. Da casa do correo foise ao momento, e de Montecubeiro en cuestión de días: ¡Camiño de América, que era a mellor das metas para os ilusos da súa talla!

Agora, no Eterno, na Casa da Verdade Absoluta, que se lles quitaría aquela venda que tiñan por diante das pupilas, estou rabiando por preguntarlles se seguen crendo no que non vemos. ¡O único no que se pode, e debe, crer, sen velo cos ollos da carne, que basta con ler as súas testemuñas, ¡a Biblia!, é en Deus! ¡He dicho!

-.-

Anxo chorando

César González, César de Graña, César de Xan de Aquilino… ¡En definitiva, un César, que non chegaches a ter “don” porque non acadaches unha destas dúas circunstancias: Nin pasaches da escola “Nacional Mixta de Maxide”, daquela cando daba ese tratamento o título de Bacharel; e tamén o daban os recibos da contribución, pero a túa, a túa contribución, consistiu en ensinarnos aos teus “colegas” que de neno tamén se pode viaxar nun ataúde!

Para min foi demoledor, abateume. O día que o souben estaba gardando nas vacas no noso leiro da Áspera cando pasou pola Cancela da Agra, chorando, o Domnino de Sagaruxe, co recio que era! -¿Que che pasa, morreuche unha ovella, ou é por ese carneiro que lle deu teu pai ao señor Manuel de Brais a cambio desa leira da agra do Lodeiro? -Veño da Graña, que me mandou miña nai levarlle un brazado de hortensias ao…, ao defunto…; ¡morreu César! -¿Que dis, ho, pois o día de Inocentes está lonxe, aló por decembro…! -¡Algo así dixo o noso Cura: Que como se trata dun inocente, César foi directo ao Ceo…, sen pasar polo Purgatorio, pero eu, por se acaso, veño rezando polo noso compañeiro da escola! –E logo, de que morreu…, tendo unha nai enfermeira? –Súa propia nai díxome que non tiña remedio, que morreu..., por ter o corazón grande, moi grande, demasiado, un gran corazón!

Eu, daquela, estaba lonxe de saber que unha cardiomegalia, é unha anomalía consistente en que o diámetro do corazón sexa de máis dun 50 % do diámetro interno da caixa torácica (índice cardiotorácico).

Desde aquel…, chamareille impacto, meu querido César, cada vez que oín dicir de alguén, fose neno ou maior, home ou muller, ¡ten un gran corazón!, aludindo ás súas virtudes, aínda que recoñezo que foron poucas veces pois, ou non se dá o caso ou cústanos recoñecer a valía allea, eu sempre evoquei o teu. Evoqueite pero non che recei porque…, porque, segundo o noso Cura, ti xa estabas no Ceo, e as miñas pobres oracións igual lles facían falta aos outros veciños da parroquia, así que, entendía eu, era cousa de administralas. Tempo adiante, cando estudei esas cousas da Economía, cambiei de sistema, e din en rezar “polas ánimas que o precisen máis”. ¡Esa cousa dos bens escasos!

Pero a todo isto, o día que te lembrei con máis calor, que tamén estiven a punto de chorar, como fixera aquel día Domnino, foi unha mañá, no Catecismo, en San Cibrao, que me dixo Don Benito: -Agarda un pouco, non te vaias, que hoxe non está o Gerardo do Pombal, e tes que axudarme no bautizo dun neno… Aos poucos entraron Juán e maila súa dona, túa nai, cun neno no colo, ademais de varias persoas. -¿Como lle van poñer…? –Preguntoulles o Párroco. Foi súa nai a que se apresurou a contestarlle: -Ímoslle poñer o nome que lle corresponde: ¡Segundo César María! E coa mesma rompeu a chorar, pero non fun capaz de saber, de distinguir, se o facía de leda ou de aflixida, pois as dúas cousas viñan ao caso!

-¿Que, César, como che foi nesta segunda escola, Aquí Arriba? Tendo un corazón tan grande, coido que, en vez de alumno, Aquí fuches mestre; ¿si, ou non si?

-.-

Nesta ocasión, con estes personaxes, máis que entrevista gustaríame que fose coloquio, un parlamento a tres bandas: Dous masóns e eu, aquel mecanógrafo...

De Juán Blanco Menlle só sei que, convocadas as primeiras eleccións para concelleiros da Coruña, na súa propia casa as esquerdas acordaron que encabezase a lista esquerdosa o propio Blanco; ¡ai si, pero o señor Vázquez enfadouse..., e foise! Non pasara media hora cando soou o teléfono, ¡Marte, que estaba por medio!, así que o propio Alfonso Guerra imperou: ¡Tiene que encabezar la lista don Francisco, y no se hable más del tema! ¿Os masóns, ademais de masóns eran mentireiros? ¡Non me consta, así que deixo constancia desta confesión, que ma fixo o propio Blanco Menlle na súa propia casa.

Vilabella Gómez, José Manuel, tenme falado de moitas cousas, pero foi cando xa o rehabilitaran, desde o seu posto de número 1 do escalafón de Inspectores de Trabajo. De moitas, pero nunca da masonería, que non era cousa de traerlle á memoria aquel calvario que lle fixeran pasar.

Tampouco eu tiven desexos de afondar no tema, que ben o sufrira cando me fixeron pasar á máquina, nos anos 1949/1950, no Consejo Supremo de Justicia Militar, Fiscalía, centos de folios, redactados polo xurídico Cantalapiedra, imputándolle ao General Aranda un cento de diabruras masónicas.

Agora, Aquí Arriba, onde todo é verdade, e xa non fai falta disimular, qué? ¡Tantas mentiras se dixeron en España acerca da masonería, que ardo en desexos de coñecela a fondo; simplemente polo prurito de coñecer verdades, e só verdades!

-.-

O Médico Vilabella,

con Cheny, que ten no colo á miña filla Estrela, na pastelería Madarro,

precisamente o día do seu bautizo.

Á esquerda, o meu Pedro Paulo, coas orellas preparadas para aprender dos seus maiores.

Luís Vilabella Gómez, doutor e don, que de todo tiña. Aínda impresionado pola…, pola emigración, do meu compañeiro de escola, César, fóronseme os ollos, na casa de meu avó, do materno,  a un libro que tiña por título “La tuberculosis”, e por autor, o noso parente, Luís Vilabella, Médico.

¡O que me faltaba, tras da morte de César, foi ler aquel libro, e tras dese un dun tal Dr. Heumann, traducido ao castelán non lembro por quen, un dos que non queimara meu pai daquela dos falanxistas, pero ámbolos dous con receitas e tratamentos para fuxir da morte, en particular da morte prematura! Non sei se por culpa deses libros, ou das penurias daquela maldita guerra, o caso foi que din en tremer coma unha vara de salgueiro. Miña nai, que soubo que certo médico de non sei onde ía pasar pola casa da Capela de Luaces para ve-la señora da casa, aparellou a besta e para aló me levou; ela non pesaba moito, e o neno tampouco, así que a besta puido cos dous, todo o traxecto dacabalo. Aquel médico miroume e remiroume, pero, sobre todo, palpoume: -¡Miúdos ganglios; o rapaz ten unha anemia que, como non se lle atalle, vaise! Receitoume “Ceregumil”, e tomeino; un mes ou dous aceregumilado, pero os ganglios non ían a menos.

Unha noite de tose e de tremores remangouse meu pai e dixo: -¡Isto non pode seguir así! ¿De qué che vale ser prima do doutor Vilabella se despois non te atreves a levarlle o neno? -¡É que…, xa sabes, como non nos vai cobrar, e ata non temos cousa axeitada para levarlle de regalo! Nisto saltou miña avoa: -¡Esa baluga de manteiga que cocín onte; vai mellor no médico que na feira, pois de cartos xa iremos saíndo, e polo neno, así teña que levalo eu! ¡Aquel respecto humano de entón cara a quen nos parecía estar por riba de nós, que nos anesgaba!

Aló me levou, e por certo que nos recibiu ben cariñoso, pero á vez enfadado porque non me levaran antes, xa aos primeiros indicios da miña debilidade! Miroume e remiroume, auscultoume, pero aínda non puxera o xersei cando me entraron as présas por ir ao servizo; ¡igual foi co medo que pasei! Equivoqueime de porta, e abrín outra, atopándome…, cun esqueleto, subido nunha mesa moura! ¿Era alí onde o parente pechaba a morte para esquecer a dos seus pacientes? Se présa levaba, daquela máis; vireime, e din coa porta correcta, sen case tempo para baixa-los calzóns. Cando volvín a xunto dos primos, miña nai tiña unha regazada de medicinas que sacara o parente non sei de onde, e estaban falando, pero xa non era das miñas doenzas. Dicíalle miña nai: -O meu home, Xosé María, que xa o coñeces, e que pon escola particular, é moi afeccionado a ler, e leu ese libro teu da tuberculose… Di que debías ser escritor, e Miguel de Cervantes, médico, porque ámbolos dous sabedes moito dos corpos, pero tamén das almas, que vos corresponden os dous oficios. El contestoulle, ¡que nunca se me esquecerá! –Mira, muller, a cousa é así, pois aquel médico que só sabe medicina, nin medicina sabe! Aos médicos, cando o somos de verdade, tamén habería que chamarnos Curas, coma aos da Igrexa, porque…, porque curamos do corpo, pero tamén da alma, e viceversa! Ao enfermo hai que entendelo, e de entendido, falarlle, pero falarlle como facedes as nais con estes cativiños, con tenrura, con entusiasmo, con fe no porvir. Pero como iso non sempre pasa, hai médicos que matan en vez de curar, que enterran en vez de resucitar, pois as medicinas, e non só as medicinas, valen en tanto en canto se toman con bo humor.

¡Deus, que bo home, que sabio! Agora, Aquí Arriba, onde non hai enfermos, pois curamos coa ledicia de ser admitidos no Ceo, ¿que fará o noso parente, que posto lles darán a eses médicos que non só saben medicina? ¡Estou rabiando por velo; por velo, para darlle as grazas, e tamén para asedialo con preguntas deste tipo!

-.-

Esta é a xuventude que había en Luaces

daquela que Xan actuaba de sancristán.

Xan da Cazurra, ti si que fuches un “Don Juán”! ¡Tenorio, non, pero Don Juán, si, pois vaia cazurra que conquistaches, na túa mocidade, daquela das minas da Camocha…! Mais será cousa de explicalo para darche a honra que che quitaron os teus propios veciños, os veciños da túa parroquia:

A túa casiña estaba detrás das outras, detrás das grandes, xa subindo ao monte de Lal. Seino ben porque aínda hai pouco que me acheguei a ela, ¡ás súas ruínas!, coa intención de inspirarme para que este relembro me saíse veraz, axeitado e reivindicativo.

Por pobre, e canso de traballar para os veciños, ás veces pola simple mantenza, cansácheste deles, índote ás segas de Castela, coa simple propiedade e pertenza daqueles fouciños que che fixera ad hoc Queitano de Bascuas. Isto é o que de ti refería meu avó, o de Pousadela. Aló por Palencia seica coincidiches cuns asturianos que te animaron para baixar ás minas da Camocha…, e tanto baixaches, tanto afondaches, que acabaches cunha silicose do diabro, precisamente na sétima das galerías; iso si, despois de conquistar a criada do Enxeñeiro Xefe, unha leonesa, unha leoa, unha “cazurra” de sete estalos!

Coa silicose enriba, e coa “cazurra” embaixo, aquilo non era vida: quedaras sen forzas! Propuxécheslle irvos, volver, para a túa casiña, e ela aceptou; ¡calquera pode ter un mal pensamento nun mal día! ¿Cantos calvarios van? ¡A pobreza da túa crianza, a escravitude das segas, aquela caída co pico ao lombo nas fonduras dunha galería pouco iluminada polo perigo do grisú…! Pero a gorda veu despois, que ti, para mal comer, buscáche-lo apoio do párroco, e el, ¿xeneroso ou aproveitado?, nomeoute sancristán, enterrador e campaneiro. Iso non parecía malo se non fose polo rabo dos raposos do lugar, que deron en cobizar á “cazurra”, ¡non era para menos!, e como ela se resistiu, ¿en que deron? ¡Pois no máis baixo das infamias: A ti pasaron a chamarche, “da Cazurra”, Xan da Cazurra, querendo dar a entender que te dominaba, que eras o seu cadeliño faldreiro! Pareceulles pouco, e levantáronvos a leria de que a túa dona…, tamén o era do Cura! Houbo quen xurou polos seus defuntos que a vira na horta do crego, sachando nos couceiros, agachada e sen bragas…, para emociona-lo Cura!

Nisto veu o Precepto Pascual e fúcheste confesar; mais como eras tan inocente, fixéchelo co crego da parroquia, cando deberas acudir ao confesionario de calquera outro, outro calquera doutra parroquia. Contan os que din que estaban na cola, tras de ti, que che dixo o confesor:

-¡Xan, non che queda nada no tinteiro…; iso é todo?

-¿Parécelle pouco? ¡Pero se algo furtei, foi pola purísima miseria!

-¿Incluído o aceite da lámpada, da lucerna do Santísimo, que ben te vin mollando o pan?

-Padre, eu tiña fame, e o Santísimo, non, que o ve todo, e non precisaba tanto aceite. Pero, agora que o di, desta parte de fóra oio mal, así que, para seguir, fágame o favor de cambiar de sitio, que eu paso para dentro, e vostede por fóra…

Cambiaron, pois o crego queríao saber todo, oílo todo. Contigo, Xan, dentro do confesionario, oíronte preguntarlle ao cura, con voz forte, anoxada:

-Señor Cura, quen lle atusma ás saias da miña muller, que iso tamén é pecado?

O crego, por toda resposta:

-¡Tes razón, Xan, que desde aquí, aquí fóra, maldito cousa se oe!

Non houbo máis penitencia, pois aquilo fixera de tal. Meu avó, co serio que era, contaba este conto, pero, desde que se lle rían os clientes da súa taberna volvía ao tema:

-Isto que vos dixen é o que se conta, pero eu podo declarar a favor da Cazurra, pois cando veu á taberna tratei de recoñecerlle as faldras…, por se as tiña limpas, e deume unha hostia; sen consagrar, claro!

Semellante difamación require unha satisfacción pública, así que che pido a verdade, toda a verdade e nada máis cá verdade…, que penso dicirlles aos arcanxos que baixen á terra, e que, na Misa Maior da túa parroquia, informen aos fregueses da pura verdade; se sodes inocentes, ti e máis ela, tanto como eu penso, que o propio emisario lles esixa poñer unha placa na estrada que vai da LU 1611 á igrexa, en honor e desagravio voso. ¿Váleche a solución, querido mártir, querido Xan?

-.-

Muralla de Lugo

Muralla de Lugo. Feitores.  Tamén quero falar con eles. ¿Cos romanos? ¡Cos romanos, nesta ocasión, non! Refírome aos que a fixeron, aos aborixes daquel bosque dedicado ao Lugh sacro; séxase, nativos de Lugo. Pero isto non teño que dicirllo a San Francisco de Sales, pois el, como bo periodista, como patrón dos periodistas, sabe perfectamente que a muralla de Lugo non a fixeron os romanos: ¡os romanos ideárona, obrigaron a facela, déronlle ao látego; iso si, iso é o único certo!

En definitiva, o que pasou foi o seguinte:

Que eses esbarrigamentos que se producen de cando en vez son debidos aos seus ocos internos, que veñen dos tempos iniciais. Tantos rebentados, tantos mortos que houbo naqueles carretos faraónicos da pedra, arrincada en Labio (Lappio), arrastrada en angarelas de táboas tiradas polos propios escravos, todo cos escravos, subidas con grandes rodeos por unhas ramplas externas, tamén de madeira, e despois, o de colocalas con xeito, no que morreron coma chinches. Por suposto que non era cousa de enterralos no cemiterio romano, e menos incineralos pois a madeira precisábana os imperiais para a función antedita de transporta-las pedras, así que optaron por tiralos, como entullo, no interior da parede.

Esgotados os varóns, nenos incluídos, e por falta de sabinas, que tamén se esgotaran na Itálica, puxéronse á reprodución en serie, coas nativas, ¡cada ano seu fillo!, uso ou costume que perdurou en Lugo, en Lugo e nos seus arredores, durante séculos.

¿A que veu esa obra faraónica? ¡Dúas, nunha: despensa e caixa forte! Os trigos do Flammoso, os viños de Amandi, as vacas dos prados norteños… Por engado, o ouro da cunca do Azúmara. ¿Dubida alguén de que lles facía falta iso, a muralla? ¡O abuso estivo no xeito de facela, nos medios utilizados, escravos e máis escravos…, porque aos lexionarios reservábamos para seguir conquistando, para seguir raspiñando, para seguir procreando!

Daquela, ¿por que esa distinción entre lucenses e lugueses? Agora, nos últimos séculos, a mestizaxe fixo das súas, incorporándose milleiros e milleiros de labregos de toda a rodeada, pero, inicialmente, en particular ata que viñeron os suevos, de murallas para dentro estaban os lucenses, os lucidos, tamén chamados hispano-romanos xa que procedían daquel fornicio da lexión, ¡da lexión estranxeira! A xente que sobreviviu nos arredores eran os lugueses, séxase, os adoradores do Lugh céltico. ¿Enténdese; chega co dito?

Pero quédame unha cousa importante para preguntar: Co guapa que é, que xa o era daquela, a paisaxe dos seus campamentos circundantes, inmediatos, A Meda, Romeán, Andelón (Andión), ¿como foi que lles deu por pincha-lo bosque sacro da chaira do Lugh? ¿Fixérono para amola-los celtiñas, profanándolles o seu santuario? ¿Ou trasladáronse, centralizando os campamentos, refundíndoos, porque lles resultaban frías as augas do Norte, achegándose así as termas do Lugh, para vence-la cotra das súas durmidas en feixes de palla? ¡Aí Arriba sabereino de certo!

Esta é a verdadeira historia da muralla; outras versións son fantasías, marketing turístico. ¡Que volo digo eu!

-.-

¿Foi aquí onde María Castaña tirou, ou intentou tirar, ao seu Bispo ao río? ¡Auga levaba abonda!

María Castaña, ou Castiñeira, natural de Cereixa, Pobra de Brollón. ¡Como me gustaría levar a túa foto na carteira, (con permiso do teu home, Martín Cego, por suposto), se daquela houbese fotógrafos, claro, como un namorado platónico, e logo que a miña dona non ía celarse pois, con ese apelido, igual sodes parentes na distancia, nesa distancia que vai de Pol á Pobra do Brollón!

Hoxe, desde que, nas Constituíntes do 31, entre Clara Campoamor e Manuel Cordero, se conseguiu, conseguiron, darlles voto igualitario ás mulleres, María Castiñeira sería unha de tantas, concelleira ou conselleira, deputada, senadora…, pero, no século XIV? Naqueles tempos defender a xustiza, a verdade, a equidade…; non se atrevían nin os curas, e canto menos a corrixi-lo seu bispo! Daquela non se cantaban as corenta; ¡cantábase gregoriano! Xa saberás o que lle pasou ao Cura Luna, Xosé María Valcarce Luna, a comezos do XX, que o levaron preso a Lugo, desde a Ulloa, por defende-los seus fregueses. Virtudes parecidas, aínda que con maneiras diplomáticas, tenas a miña dona, outra Castiñeira… Preguntareiche a túa xenealoxía por iso, por se tedes parentesco, con tanta afinidade!

De ti, admirada heroína, non teño foto, xa o dixen; nin foto nin debuxo, pero si memoricei aquel relembro, recollido polo P. Risco na súa España Sagrada. Me parece que era así:

 
"No arquivo episcopal, no tomo I de pergamiños, encóntrase un instrumento de recoñecemento e satisfacción, dado o 18 de xuño de 1386, no que María Castaña, muller de Martín Cego, con Gonzalo Cego e Alfonso Cego, confesan que lle fixeron moitas inxurias á Igrexa de Lugo, e que mataron a Francisco Fernández, mordomo do bispo. Para satisfacción destes delitos doaron á catedral tódalas herdades que tiñan no couto de Creisa e obrigáronse a pagar mil marabedís de moeda usual, xurando que non farían dano endexamais, senón que antes axudarían de alí en diante aos recadadores da Igrexa de Lugo e do seu bispo''.

¡É o que ten anticiparse aos tempos, como lle pasou a Galileo, pero aí está o mérito, precisamente niso!

Pasa a

ENTREVISTAS POST MORTEM

-III-

Xosé María Gómez Vilabella