A MESTRA DAS SAIAS LONGAS -V-

.../...

Este ano si que tivemos festa grande, a meirande desde que teño acordanza, e iso que non viñeron invitados alleos á familia porque lles dixo meu pai aos habituais que veñan para o próximo domingo, que non hai Santo sen oitava, e que imos celebrar…, a Casa nova! Explicareino despois, que vou empezar có de hoxe: Misa solemne, procesión solemne, na que participei axudando a quita-la Santa, que por certo fixémolo aos acordes da banda de Pena, marcando o paso coma se fose un desfile militar. ¡Estamos, seguimos, militarizados…! Xa na casa, banquetazo, con toda a irmandade ao completo: tíos, tías, primos…; ¡ah, e tamén un carneiro enorme, que nolo trouxo, de sorpresa, a miña alumna, dicíndome que o escolleu ela mesma, e que me traía o máis querido! ¡A inocencia absoluta, que só está nos nenos e nos deficientes! Por último, de sobremesa, outra solemnidade: ¡A firma cordial, sen a menor discusión nin desavinza, das partillas patruciais! Vai ser difícil que, na miña vida, volva a ter un día tan satisfactorio, que ata me deixaron bendici-la mesa, cousa que non pasaba cando concorrían alleos, por…, digamos que, por se non o tiñan de costume!

Para as partillas, que aínda estaban pendentes porque os chamados “lexítimas curtas” querían cartos, e meu pai, co seu bo vivir cadora tiña menos, sen ter herdado miña nai o que dela se esperaba, etcétera, en vista de que as terras están tendo boa saída conformaron con iso, con coller terras. Tiveron varias reunións para taxalas e medilas, dirixindo esas labores meu irmán e seu tío, o Perito; de árbitro ou moderador fixo o tío Antón, que este, como segue na casa, quixo que o seu lote fose agregado ao noso, ao do morgado, manifestando que nos considera herdeiros a condición de que o atendamos na súa vellez. ¡Todo ben, todo pacífico, todo en graza de Deus! Meu irmán está algo pesaroso de que el en vez de ganar aínda estea gastando, que ben lle gustaría contribuír a que o casarío seguise intacto, pero son dereitos naturais, e ben reducidos por certo pois os morgados seguen sendo unha institución privilexiada, un tanto medieval.

Despois de firma-los pactos, “hijuelas” e todo iso, á miña nai e a min soltáronsenos as bágoas porque se levantou da súa sela o…, ¡o xa patrucio!, e soltou unha arenga, cousa que nunca lle víramos facer: Que brindaba aquel acto polos avós, rezándolles un Paternóster familiar en agradecemento por cumprir a súa última vontade en tal harmonía; que pregaba a tódolos presentes, irmáns, cuñadas e sobriños, que nunca lle faltasen á festa parroquial pois agora tiña o valor engadido de que a celebraríamos como unha conmemoración fraterna; que lles pedía a todos que seguisen dicindo “A nosa casa”, cando se referisen á troncal; ¡isto, e algo máis! Abrazáronse e abrazámonos, todos a todos, que logo parecía unha entrada triunfal no Ceo.

Que lle sigan chamando “A Casa”, si, pero nisto houbo algo de reserva mental, pois aos outros ben que lles dixo que íamos “inaugurar casa, Casa Nova”. Incluso un deles, se cadra o máis inocente, lle contestou, na miña presenza: -¿Volvícheste tolo, facer casa nova tendo escudos na vella? Papá puntualizoulle que aquí en Galicia o concepto “Casa” ten certas connotacións engadidas, pois o de “Casa” non e só o edificio, senón a propiedade dun casarío, o conxunto da familia que nace nela, etcétera. Que de feitas as partillas, esta casa pasaba a ser súa, del, en todas e cada unha das acepcións anteditas. Todo moi retorcido, pero, ¡exacto!

Como din que dixo unha vella de aló do Escouredo, cando a violou un fresco desta bisbarra, famoso precisamente polas faenas que lle atribúen: -¡Que todo sexa para ben! Tamén vén ao caso aquilo de Unamuno cando lle preguntaron qué opinaba de España, e seica respondeu coa ironía irredenta que o acompañaba sempre: -¡Qué país, qué paisaje, y qué paisanaje, Señor, este que nos tocó en las partijas de Babel! Galicia, este curro do país unamunesco, coa terra herdou, herdamos, as partillas, esa unha rara avis que poucas veces acaba ben, así que, no noso caso, Deo gratias, Señor!

-.-

Non sería inaugurada ata o curso 1956 / 57

Fálase dun proxecto de novo edificio, aló en Ramón Ferreiro… Nós, as da miña promoción, comezamos, e remataremos, Deus mediante, este, o presente, o 1951/52, aquí mesmo, na vella Normal. Cando exista, cando fagan o novo edificio, ¿onde estaremos nós? ¡Se aprobamos, nunha escoliña rural, acaso na Fonsagrada, nos Ancares ou polo Courel, que seica son as menos cobizadas, e por tanto, onde mellor tarefa nos agarda!

De momento, ¡a dixeri-lo programa, este de Terceiro! Relixión e a súa metodoloxía; Historia da Literatura Española, con metodoloxía da lingua; Xeografía e Historia Universal, coma sempre, coa súa metodoloxía; Historia Natural, e a súa metodoloxía; Pedagoxía: Metodoloxía xeral e Organización escolar; Agricultura e industrias agrícolas; Música, con cantos e todo iso; Francés: ¡Oh, là, là!; Debuxo, do natural; Educación Física e a súa metodoloxía; Practica do ensino; e…, ¡Formación Político-social!, esa sinatura que algúns chaman, entre dentes, “Deformación político-social! Ben, vale, anotado, así que, como din os mariños: ¡Avante toda! A toda máquina, que así haberá que empezar…, se en Xuño queremos rematar!

Xa que imos ter francés…, ¡comecemos pola rentrée des classes! A rentrée destas vellas amigas e compañeiras foi exuberante en apertas: ¡Moi formais debemos ser cos rapaces cando tantas nos sobraron, e iso que volvemos de ter festas estivais a barullo, pois os gardas, de cheos nas casas onde os invitan, deixaron de olla-los seus reloxos! ¿Imos a mellor; imos a peor? ¡Qui lo ça!

O primeiro que fixemos foi reunirnos na fonda “Villa de Meira”, para reactivar o noso Círculo. Acudiron moitas, coido que todas as que o souberon, e como a de Mendreiras levaba unha Biblia, ¡católica, por suposto!, unha de nós propuxo renova-los votos xurando, no libro sacro, que ningunha circunstancia nos faría retroceder dos nosos propósitos. Á falta dun cisterciense, encomendáronlle á Fundadora, eu mesma, que recibise este voto, unha por unha. ¡E menos mal que aínda estaba na caneta cando fundaron a Falanxe, pois daquela…, un panteón!

Como guión ou lema desta primeira reunión ao comezo deste curso, terceiro e último da carreira no noso Plan, aportei unha frase que lle oín, e anotei, ao señor Gómez, que me visitou este verán ao saber que eu lle estaba dando clases a unha subnormal. Díxome, falando do paralelo entre catedráticos e profesores: -O catedrático investiga e crea a ciencia; o mestre forma ao home! Isto é o que estás facendo ti: formando, reformando, un ser deforme; daquela, e que Deus te bendiga, ti xa es máis que un catedrático, pois a ciencia, sendo cousa boa, é secundaria: ¡primeiro hai que ensinar á persoa a ser persoa!

-¿Cómo se logra iso, señor?

-Vouche dicir, e non mo tomes a favor porque falarei por boca dun tal Condorcet, Nicolás de Condorcet, un francés do século XVIII, que foi filósofo, matemático e politólogo. Miña tía Ramona, a nora de Salmerón, fixo a tradución duns libros seus, e de aí tirei o que che vou a dicir. Apunta: A función do mestre esixe carácter, dozura e firmeza, paciencia e celo, bondade e dignidade; para selo precísase espírito de exactitude e firmeza, flexibilidade e método.

-¿A qué Normal foi vostede, señor Xosé María?

E díxomo: -Fun á do Cuartel de Infantería Zamora, daquela no Ferrol, onde, por saber algo máis cós outros, fixéronme Cabo, e tamén director da escola de analfabetos, que daquela, na quinta do 17, eran case todos. A partires diso, ler, ler e observar; a miña reválida débolla a eses libros traducidos por miña tía. ¡Como ves, e así podes chamarme, son un autodidacta! A mestre non se chega só con bos profesores, senón mirándose no espello, lavando a propia ignorancia, e copiando os feitos que ollemos nos mellores. ¿Váleche?

Queridas compañeiras, -lles dixen nesta reunión-, ademais das clases temos que aprender a ser autodidactas, como foi o meu mestre. Estiveron conformes e sobre isto pasamos tres horas falando e razoando; ¡en definitiva, aprendendo a ser persoas!

-.-

Ultimamente estiven parando con estas dúas irmás da rúa da Cruz, que se daban por satisfeitas cobrándome a pensión en especie, caso frecuente neste Lugo dos anos da miseria: mandaban da casa toda clase de produtos, así que case non ían á praza, nin para elas nin para min. Agora que separaron a meus tíos con fincas e que xa non teñen que facer reservas monetarias para eles, meus pais viñeron hoxe a Lugo para propoñerlles ás señoras que no sucesivo lles cobren en cartos, co cal, as tres, poderemos comer máis variado.

Isto, que considero un regalo polas vantaxes que ten, sumouse con outro, tamén de grata sorpresa: ¡trouxéronme a enciclopedia Jackson, de 12 tomos nada menos, que acaba de editarse en Buenos Aires! Estou que bailo na punta dun fuso, e non só pola enciclopedia en si, que é unha xoia aínda descoñecida en España, senón, e case outro tanto, pola historia do regalo: Resulta que veu da Arxentina a filla dun criado que tiveran na miña casa, digo, na nosa, en illo tempore; iso foi…, descantiá! Volveu, recén enviuvada, para quedarse na parroquia, onde pensa construír un panteón, que o estreará coas cinsas que trouxo do seu home, un profesor, seica. Meu avó, có apertado que era, prestáralle os cartos da pasaxe, con instrucións terminantes de que non se dese présa en devolverllos, e que se lle ía mal en América os considerase de regalo. Pois ben, a Sabina, que así se chama, trouxo para min, en honor a meu avó, q.e.p.d., esta enciclopedia, que a comprara o seu home mesmo segundo saíu á venda, uns días antes de darlle o infarto. ¡Para xente agradecida, os emigrantes, que xa hai moito que o sei!

Este libro trae un luxo de materias das que aquí en España estamos virxes, ¡e ata será do que máis estamos, de publicacións avanzadas! A pouco de abrilo fóronseme os ollos a un capítulo firmado nada menos que por María de Maeztu, que o vou reseñar aquí, tal cal, sen traducilo, para que cando repase este “diario”, se chego a velliña, non me esqueza da dadora, como fixo ela, Sabina, con respecto a meu avó. Di a Maeztu:

“La función del maestro, como la del poeta, es esencialmente artística, y requiere para ser producida con cierta plenitud una íntima originalidad, que no se consigue con elementos de cultura recibida en los libros. Es algo más interno e inasequible. La nueva Pedagogía tiene que internar su arado en ese campo todavía sin labrar.

“Ver cómo, y hasta dónde, puede ayudar la ciencia de la educación al que pretende ser maestro a fomentar o descubrir ese mínimum de originalidad que le exigen sus tareas, es lo primero que tienen que resolver nuestros psicólogos investigadores.

“En nuestros días se ha dado un gran avance en la metodología de las ciencias. Se ha llegado a determinar con bastante precisión la manera más adecuada de enseñar las matemáticas, la geografía o la historia. Ahora hay que inventar el método de producir ese arte que forme al maestro que ha de mercer tal nombre. Sin él, será un repetidor, un instructor, un aleccionador, un profesor: no un maestro”.

...

¡Colosal, non si? Pero hai máis, pois noutro lugar do mesmo libro María de Maeztu cita a Condorcet, do que eu tiña referencias indirectas, segundo anotado queda. ¡En España xa non hai Reis, pero a min viñéronme con este libro! Se posible me fose, pero, pedírllelo sería abusar de meus pais, cando termine aquí a carreira, a miña felicidade faríase completa se puidese ir un ano á Arxentina para asistir ás clases de dona María, pois iso, hoxe por hoxe, debe ser o súmmum da Pedagoxía. ¡Maldita guerra, que só serviu para importar armas, e de paso, exportar cerebros!

-.-

É boa verdade que as ideas nacen en acios, coma as uvas, e que, de escollidas as malas, de retiradas en tempo e forma, as outras medran máis. Vén isto a conto de que lle mandei á Sabina, por meus pais, unha carta de agradecemento e de condolencias, pero non me quedou a conciencia tranquila, así que irei á casa este domingo para darlle unha aperta, que ben a merece.

…

Aló fun, e despois de falar con esa señora, intelixente e agradable como poucas, volvín a ter unha desas noites nas que me dá por pensar, escorrentando o sono, así que hoxe, luns, entre iso, a madruga para saír á estrada, ao coche da Liña, e aquí, ás clases, estou feita unha sopa, pero aínda así non se me van da cabeza os apuros nos que se viu esta muller cando lle deu o infarto ao seu home. Deste pensamento pasei aos seguintes, todo no mesmo acio: ¡Un apuro da maneira en pleno Bos Aires, pero, e se iso pasase nun lugar illado, tal que nunha aldeíña dos Ancares?

Hoxe en día só temos médicos nas vilas, e para iso non en todas, nin a todas horas. Salvo que se dea a coincidencia de que algún veciño teña estado nunha enfermería, tal que na “mili”, ou unha parteira algo experimentada… ¿Quen nos queda para botar unha man, que non sexa precisamente ao pescozo, pois diso sobra? ¡O Cura! Daquela o enfermo ou accidentado terá confesión, se dá tempo, pero, outros auxilios…? Por parte, na Normal, diso, cero; nin sequera nos din o que debemos facer no caso de mancarse un neno nos seus xogos… ¡Ai, Deus, que algo terei que poñer da miña parte!

Descorre e descorre sobre a miña ignorancia e sobre a miña impotencia e ineptitude, véuseme á cabeza un nome: ¡A enfermeira do doutor Vilabella, que o tratan moito meus pais! Saltándome a clase de Relixión, que coido tela ben sabida, aló me fun, á súa clínica de General Franco, coa casualidade de que naquel momento tiña pouca xente na sala de espera. Agardei pola vez, e segundo entrei coñeceume, que me trouxera miña nai este verán porque estaba tendo unhas regras dolorosas. –Non señor, que agora vou ben, pero…, é para pedirlle un favor! Mire, estou en terceiro de Maxisterio, así que para o ano próximo mandaranme ao quinto pinto, quero dicir, á escola que non queira ninguén. Daquela, nun sitio solitario, poden pasar moitas cousas, e eu quixese saber algo de…, diso, de primeiros auxilios! Pensei en pedirlle clases aquí á súa enfermeira, mais pareceume que non lle debo facer esta proposta sen o seu permiso, por…, por se lle parece mal a vostede!

¡De parecerlle mal, nada, en absoluto, que incluso me felicitou pola idea! Máis é, que lle dixo a enfermeira que me reciba unhas cantas tardes, despois das consultas, e que non me cobre, que el llo considerará horas extras. Máis aínda: Díxolle que buscase un maletín de primeiros auxilios, que llo regalaron uns laboratorios, e púxoo nas miñas mans: -Merécelo, porque es a primeira Mestra que de tal cousa me fala! ¿Sabes que hai o dito de que o Médico que só sabe medicina, nin medicina sabe? ¡Co maxisterio, outro tanto!

Non lle din unha aperta porque seica é algo mullereiro, e para que non me interpretase mal. A aperta estoulla dando á Virxe María pois, a través duns ou doutros, está tendo moitas bondades comigo, ben seguro que máis das que merezo!

-.-

¡Outra sorpresa, e xa estou abafada desta racha de sorte que estou tendo! Non son, nin quero ser, supersticiosa, pero detrás das sete vacas gordas adoitan vir as fracas. Don Luís, do seu puño e letra, -que se le bastante ben, e iso que din que a letra dos médicos só a len os farmacéuticos-, fíxonos unha especie de “plan de estudos”, que mo deu Lolita para copialo e devolverllo. É tan amplo que incluso nos puxo o que hai que apuntar para dicirllo ao médico, se fixese falta chamalo, para que o gáleno coñeza de primeira man o que pasou e cómo pasou. Puxen “unha nota” e son tres. Na primeira: vacinas, inxeccións, traumatismos, cortaduras, picaduras, etcétera. Na segunda: o que se debe facer en cada caso. E de terceiro, o que nunca se debe facer. Agora teño a dúbida de se debo comentalo nos nosos “círculos”, aínda que me parece que podo saturar as reunións, cando a algunha faille moita falta o tempo dispoñible para atenderlles a tantas materias como ten este curso. Lembreime do que nos dicía o señor Gómez: -O que moito abarca, pouco aperta! Coas miñas divagacións non podo, non quero, non debo, ser a causa remota de que algunha suspenda. Pasado xuño, veremos!

-.-

Nótase que estamos en terceiro e último, que poucas son as que se desprazan ás súas casas, nin sequera en días festivos. Estamos chegando á meta, e cómpre un acelerón. Con iso e con todo aínda nos queda tempo para darnos unha volta, “de refresco”, din algunhas, pola “Pasarela Soportais”, que así lle chaman outras. ¿Exhibicionismo de modelos? ¡Diso pouco ou nada, pois esta España da posguerra segue austera…, á forza, penso eu! ¡De alta costura, catro, pois as outras seguimos fieis á costureiriña de cada lugar!

Nin que tivésemos as saias imantadas, pois as horas do noso paseo adoitan coincidir coas dos rapaces de medio Lugo. ¡Un enxame de abázcaros, di unha das compañeiras, que son non sei cantos irmáns, e todos estudando! Todos xuntos nun piso, e fano todo: compra, comida, limpeza…; e a Lugo veñen en bicicleta, máis de vinte quilómetros! Se chego a ter mando en praza, a esa “obreira” fágolle un monumento.

De estación, estamos no outono, pero de vitalidade, na primavera; á nosa idade, cando non estudaban as mulleres do rural, a metade xa estaban casadas, e así se cargaban de fillos, ¡miñas pobres, unha fábrica de brazos para a emigración, salvo o morgado, e por veces, nin ese!

Deume por anotar estas circunstancias en vista das consecuencias que me trouxo unha mentira. ¡Está claro que, tratándose de xuventude, non hai mentiras piadosas! Ese rapaz da Meda, e non vou dici-lo seu nome por se non volve, que tanto viña asediándome, o mes pasado espanteino, e coido que definitivamente, por…, por egoísta, por non dedicarlle un paseo dominical dunha hora, que era o que viña pedíndome. Aquel día, para librarme del, que non me apetecían os parrafeos, quitei un sobre de meu irmán, co cuño de Santiago e sen remite, que nunca o pon, e medio asomándollo díxenlle: -Desculpa, pois teño que irme, que levo un mes con esta carta, e aínda non lle contestei. O truco fixo efecto, que se deu media volta e largouse, sen sequera despedirse. ¡Os celos no varón, que deben ser atroces! Estou medio arrepentida pois, aínda que me restaba algún tempo, era agradable, tanto de aspecto como de conversación; estuda na Coruña, na Escola de Comercio, e agora decátome de que paraba en Lugo aos domingos para estar comigo, porque non volvín a velo. ¡Despois din que a xuventude non ten problemas, que non precisa atinar nas decisións! De feito non é así xa que a decisión máxima dunha vida é aceptar ou rexeitar determinado mozo, ou moza; casar ou…, vestir santos!

-.-

Menos mal que foi meu pai a Lugo para cobrar tres xatos que mandara á Frigsa, esa empresa cárnica que acaban de inaugurar a bombo e pratiño, e pasou pola rúa da Cruz a ver qué me pasaba pois xa deran as vacacións do Nadal pero eu seguía cos meus papeis, “chapando”, que se di en Lugo; é unha verba que me gustaría desterrar pois seica hai lugares onde ten un significado obsceno. O caso é que me dixo que xa estaba ben, que miña nai quedaba preocupada pola miña demora. Na vila puxeron un teléfono público, pero hai que ir alí, que non mandan recados ás casas.

Meu irmán tampouco veu, que anda co fin de carreira, aínda que miña nai díxome, en confidencia de nai a filla, que botou nunha compañeira do mesmo curso, de familia riquísima, e que non a debe deixar soa nas vacacións…, por se aparece outro cazadotes!

-¡Miña filla, sempre che foi así, pois o fidalgo que casa mal, mal casa; afunde a casa, e de nada lle serve ter capela, pombal e ciprés, que nos pasan diante os estraperlistas!

Rinme destas tradicións pero, ¡non debera facelo diante dela, miña pobre, que afundiu o seu capital precisamente para que a Casa Grande do lugar seguise sendo iso, ¡a Grande!

Non veu o irmán, así que, ¡adeus panxoliñas, adeus nacemento vivente! Falareino coa rapazada do lugar, a ver se eles se animan, pero vexo que están máis interesados en emigrar, en fuxir das súas desgrazas, que en divertir aos desocupados da parroquia. ¡E teñen razón!

Quen nos veu estes días foi o Zoqueiro, o Piepito de Caraño, así que teño os pés quentiños coma no forno. ¡Cómo me gustaría levar en Lugo estas zoquiñas tan guapas, tinguidas de negro, pero…, nesa Corte de Lugo, que só lle falta ter Rei, riríanse de min!

Meu pai encargou unha Misa polos avós, aquí, na nosa capela, e veu moita xente, cousa que me sorprendeu xa que en vida o avó tivo sona de…, ¡diso, de cacique! ¿Non será que o fixeron adrede, coidando que o ricacho precisa das oracións dos pobres? (Non sei se borrar isto, pero, ademais de que quedaría mal, e incluso intrigaría a un posible, futuro, lector, a Historia é imborrable, e as cousas negativas deben coñecerse, debe quedar memoria delas, aínda que só sexa como lección, como escarmento).

-.-

Ata estes días aquí na aldea, misas, feiras, e algunha que outra visita que tivemos na casa, non me decatara do problema tan gordo que temos coa lingua: unhas cantas persoas coas que falei, fixérono en castelán, ou máis exactamente, en chapurro, e eu respondinlles..., en galego!

¡Deus, qué pasa aquí? Pois pasa que, como xa me consideran Mestra, ou case, entenden que comigo cómpre falar castelán; e menos mal que aínda non me aplicaron o don! Gustaríame falar disto con alguén de certo nivel, pero, ¿con quén, se o propio Cura nos fala en castelán?

As escolas, os libros, os periódicos, a radio, o cura, os de Lugo…; ¡todo deus en castelán! Xa empezo a dubidar se Deus me entenderá cando falo con El en galego; ¡pois, mira, Señor, como arameo non sei, e latín pouco, non terás máis remedio que traducirme, pois eu, nin por Ti, co respecto que che teño, renegarei da lingua na que me falou miña nai nada máis nacer, ao darme de mamar, e de aí para adiante!

Como nos criamos na incomunicación parroquial, cada parroquia seu país, fomos cociñando, facendo papas, coas linguas celtas no pote romano; despois un rustrido xermánico, suevo, cunhas pingas de bretón… ¿Resultado? Que aínda dentro do galego, de parroquia a parroquia hai sabores distintos, e xa non digamos na Galecia ástur, ou na Bracarense. Fai falta resucitar a Academia galega, como coador desta dispersión, desta difusión, para darlle, e darnos, un punto de cocción ao pisto, mais, ¿quen se atreve a meter ese garfo no noso pote tendo, como temos, de maître, de xefe de cociña, a un galego, a un galego que incluso alterou o apelido de súa propia nai importando, incorporándolle, un “h” foráneo?

Xa sei que debo, e terei que, ensinar en castelán, que así están os textos, catecismo incluído, pero, se en algo vou ser rebelde é na miña lealdade aos entregos, aos proxenitores, que por nada os vou traizoar: darei as materias en castelán, por suposto, pero as explicacións, os comentarios, fareinos en galego; e se algún dos nenos foi mal educado na súa casa, para iso, para corrixilo, estará a Mestra, a educadora profesional!

Desde hoxe fago promesa de preguntarlles aos da miña aldea, aos da miña confianza, aos que me castrapen: ¿E logo, ti, de onde es, que eu estaba equivocada, que sempre pensei que eras da casa Tal, e do lugar Cal? Se se rin de min, por “paleta”, eu sacareilles a lingua, para que vexan que a teño limpa…, a pesares de falar galego!

-.-

A culpa tivérona as toupas… Meu tío Antón, tan afeccionado a perseguilas, fose co trebello ou coa roda, de tanto mollarse nos prados acabou collendo unha pneumonía, que así lle chamou o Médico de Meira, de sete estalos, que o puxo á morte. Primeiro pensamos levalo a Lugo nun taxi, ao doutor Vilabella, pero sentíase tan grave que xa antes de chegar á estrada tivemos que devolvelo á casa, só perigo de que nin a Lugo chegase. Daquela, en vista da urxencia, eu mesma, no mesmo taxi, boteime para Meira onde tiven a sorte de coller ao médico na casa. Diagnosticou pneumonía complicada con non sei qué máis, esas palabrotas que usan eles. Chamounos á parte a meu pai e a min, para dicirnos:

-Está verdadeiramente grave, pero hai un invento dun inglés, dun tal Fleming, desenrolado nos Estados Unidos, que o utilizaron eses americanos aquí en Europa, na guerra, por culpa das molleiras dos seus soldados, pero o caso é…, que é carísimo, ademais de escaso! Non é unha panacea, pero anda cerca diso.

-Daquela, despois de deixalo en Meira, eu volvo para atrás, no mesmo taxi, coa súa receita, e vou por iso a Lugo… -Dixo meu pai.

-Calma, amigo, que a cousa témola máis fácil…, se lles queda! A España está vindo de contrabando, e din que onde máis se vende é en Madrid, na Gran Vía, no bar dun tal Perico Chicote, que alí van os ricos do Réxime e por iso non hai perigo de que os denuncien. Pero tampouco fai falta ir aló, porque se dá a casualidade de que en Meira temos unha farmacia, relacionada con certo piloto dos cuatrimotores que van a América, que llela trae. Iso si, véndena con moito secreto, así que entrarei eu a comprala, e doulla despois, xa na miña consulta. Haberá que poñerlle dúas ou tres inxeccións diso, así que virei de novo, hoxe, mañá e pasado.

¡Podía estar niso a miña estrea, e díxenllo!

-Eu puxen inxeccións en Lugo…, coa enfermeira do doutor Vilabella… ¡Dígame cómo teño que facer neste caso, e se son intramusculares ou á vea!

Todo funcionou ás mil marabillas, grazas a Deus, así que hoxe, ao terceiro día, xa o podemos dar por resucitado, que non se cansou de falar comigo:

-Nunca se me ocorrera pensar que podía chegar a salva-la vida grazas ao estraperlo…; ao estraperlo, e a ti, sobriña, que logo pareces unha enfermeira desas que lles poñían a penicilina aos soldados de Normandía! Estamos entrando noutra era, pero como á vella se lle chamou Contemporánea, a esta que comeza na túa xeración…, iso, cómo teremos que chamarlle?

-Pois…, a xeración dos tíos e das sobriñas! –Seguinlle a chanza.

-Eu chamaríalle…, a dos liberados do Purgatorio!

-Pero ti, afortunadamente, non saíches da terra, salvo que lle chames Purgatorio á enfermidade que tiveches!

-Agora que o dis: Do 35 ao 40, máis ou menos, en España estivemos á morte, pois ningunha vida valía un peso, matando de parte a parte, e non só na fronte; o lustro ou quinquenio seguinte foi de vendas, vendas ata nos ollos, para tentar de cura-las feridas dos feridos, que ninguén se librou diso, fose no corpo ou na alma; a continuación outros cinco anos, estes de convalecencia. Agora tócavos a vosoutros, aos que vos abrides ao mundo agora, nestes cincuenta que estamos encetando, que vos poñedes a traballar con ganas pero sen ferramenta, pois mentres debíamos dedicarnos a facelas, a producir, a investigar, todo o máis que puidemos facer, ¡e para iso, algúns!, foi aforrar catro pesos…, para mercar menciñas, de estraperlo! ¡Pobriña, non che arrendo os gaños, pois, entre ti e mailos da túa crianza, miúdo esforzo vos espera…, para reconstruí-la casa!

Con tal perorada, saltando de tema en tema, colleume desprevida:

-¿Reconstruí-la casa…?

-¡Si, muller, a nosa, a vosa, esta España dos meus pecados, dos pecados da miña xeración!

Tanto me impactou, que o único que se me ocorreu foi darlle un bico filial, que non todos teñen dous pais: un tío, ademais do pai, que me quere e me trata como se fose filla propia. ¡A familia ben avida, é un tesouro, un tesouro que adoita pasarnos desapercibido, e só nos decatamos diso cando se rompe, ou cando se pon en transo de selo!

-.-

A conversa que tiven co tío Antón deume materia para matinar nos días seguintes, aquí na casa, ben quente coas estelas de carballo, que vendemos unha partida deles para travesas, e o rapaz que temos agora, un portugués forzudo, -os nosos vanse, e os portugueses veñen: a vida é unha peregrinación, unha serie de fluxos e refluxos!-, non se cansa de darlle á macheta. Pasamos as horas acobados no mármore da bilbaína, el co periódico, e atento á radio; eu cos apuntes, xa pensando na reválida, que non podo nin debo esquecer o que vén despois. De cando en vez, coma se fose un recreo, falamos de mil cousas. ¡Que ganas teñen de falar os solteiróns, aínda que vivan en familia! Así debeu pensar o Creador cando se dixo: Non está ben o home só. Vou facer para el unha axuda ao seu xeito… Tirou dunha costela…, e daquela, xurdimos! Por algo di meu pai, de cando en vez, referíndose á súa consorte: -Aquí a miña costela…, tal, e cal!

Eu non sei, nin me atrevo a preguntarllo, se o cambio que observo en meu tío se debe ás conversas que ten comigo, ou é froito das súas meditacións despois de verlle a gadaña á morte, pero o caso é que está descoñecido, ¡como que pasou da camisa azul e das frechas ao dial da radio, sempre pendente e sempre buscando a “Pirenaica”, que o ten namorado! Hoxe díxome, coma quen fai unha confesión xeral:

-Nesta corrida, o toureiro é Franco: matou os nosos becerros, que ben deles lle mandamos para ir mantendo as tropas, e encima diso, aplaudímolo! Os toureiros saen da praza en ombros, pero el non se conforma, que o abeiran no palio catedralicio. ¡Que razón tivo Unamuno cando dixo aquilo de, “Vencereis, pero no convencereis”! O que lle pido a Deus é que Deu-lo conserve moitos anos, para ben de España, como se di nos papeis.

-Tío, iso parece unha contradictio in terminus! ¿Non será que volves a ter febre?

-Querida, -que por veces chámame así, cando se pon agarimoso-, nunca mellor verdade dixen, nin a dixen nin a quixen! Se volven os que perderon a guerra, daquela, ¡outra! E como o de olvidar, o de esquecer certas cousas, só se logra no silencio dos ataúdes, o mellor que nos pode pasar, á xuventude incluída, é que nos fagamos vellos, uns e outros, antes de volver á democracia…, ¡iso, á democracia, pois aquí, nunha antelación, antes de goza-la cracia armaríase a do demo!

-En todo caso non terías de qué temer, que ti non disparaches: á vangarda non fuches, por coxo; e aquí, na retagarda, que eu saiba, nunca acompañaches aos fusileiros. ¿Ou si?

-Muller, iso non, pero, ao verme coa azul, outros se envelenaron, que a muller do César non só ten que ser honrada senón aparentalo. Ao considerarme puta, eles putearon, que non hai nada tan pegadizo coma o bo ou o mal exemplo dos grandes, ou dos tidos por tales, tal que…, antes, eu, teu pai, etcétera, e agora ti, que vas para Mestra! Co exemplo tanto se pode matar como salvar! Isto non estará neses papeis que tes aí, pero é tan certo coma a luz do sol!

Por hoxe non apunto máis, pois foron tantos os consellos que me deu que precisaría outro caderno, e aquí non o teño.

-.-

Deux chevaux, modelo de 1949

¡Xa son maior de idade: Nos papeis, non, aínda non, pero, para os Reis, si, que me trouxeron un cabalo, un cabalo de moita alzada! Con algunha reserva, iso tamén: Meu pai díxome que serán dous, “Deux chevaux”, cando eu gane para mantelos…, e despois de aprender a conducilos! Pola súa parte, miña nai: -Hai filliña, cousas de teu pai, que é un vaidoso, semellante cabaleiría…, que esta non é para poñerlle albarda, e sela de xineta non temos, pero…, para todo hai solución: Eses pantalóns de teu irmán, os novos, os de pana, que non quixo levalos para Santiago porque di que non son propios dun Avogado…, vouchos amañar á túa medida, e levalos por debaixo da saia, que así, levando a plisada encima, aínda que montes á escarranchaperna, ninguén se vai escandalizar!

Os demais, non sei, pero, ¿eu? ¡Claro que non levarei o cabalo para Lugo, e aquí pola aldea, sendo de casa rica…, bula, bula para todo, Cura incluído! O malo, o único malo, o único que sinto, é ter que deixarllo ao coidado do portugués…, mentres volvo á Normal! Falando da Normal: Se chegan a verme, ou a saber, que monto en calzón, ao meu dez habitual quitaríanlle o un!

En canto ás espolas, díxome o tío Antón que me regala as súas de prata. ¿Qué me falta agora? Xa o sei: Unhas botas altas, de fol, desas que fan en Monforte…, e como teño unha amiga desa procedencia…, con encargarllas…!

Por unha parte, todo isto paréceme un luxo, un antollo propio de meu pai, pero, matina que te matinarás, que aínda non sei se cheguei a esta conclusión anestesiando a miña propia conciencia, pero o caso é que igual non está mal esta inversión rural, no rural, que así non me terán, cando chegue a ter escola, por unha señorita da capital; ¡ah, e tamén será boa práctica aprender a montar nas cabalerías, pois a saber cando se poderá chegar nun “Deux chevaux” á maioría das nosas aldeíñas!

-.-

Pasa a

A MESTRA DAS SAIAS LONGAS -VI-

Xosé María Gómez Vilabella