ABEL -II-

.../...

A finitude do ser humano limítanos os grandes propósitos: Non é doado ser heroes, nin sequera gardando ovellas. Hai tempo que non me sentía tan pequerrecho coma esta mañá vendo subir ao camión dúas ducias de ovellas, que tiven que reducir o rabaño porque non as dou atendido, non as dou controlado, pois as miñas forzas foron a menos, e logo que non din atopado colaboradores, nin pagándolles a capricho. ¿Quen tolea, este país, ou eu mesmo? ¡Por camiños opostos, pero igual somos moitos os descarreirados!

¡Deus, cómo doen as despedidas, así sexan das ovellas caladiñas, que nin abren a boca para queixarse da súa inocente condena ao matadoiro! Isto rompe o meu propósito multiplicativo, pero, o dito: mellor as prefiro mortas que mal atendidas. Castiguei ás estériles, ¡miñas xoias!, e, qué culpa tiñan elas? Pero con tantas crías isto meu estábase convertendo nunha granxa, unha granxa dun só pastor; e por engado, entrado en anos.

Miña rapaza, daqueles tempos da nosa crianza nos que vos viñan sachar o horto por unha simple cesta de patacas, fomos pasando a unha prosperidade consistente en que, chegas a Lugo, e atópaste con que aqueles pobres da catedral multiplicáronse por mil, ou máis: cada portal, cada esquina, cada súper, un coro de pedichóns, novos, vellos, mozos, mozas… Aos que vin vigorosos, ata que me cansei, ata que me decepcionei, funlles propoñendo virse comigo para axudarme a coidar das ovellas, que así non tería que vender unha parte delas; terían comida, na miña propia mesa, leito de colchón e non eses cartóns nos que adoitan durmir agora, nos portais, ademais dun seguro e dun módico salario, pero, ¡Non lle podo, que teño pouca saúde! ¡Folgazáns do carajo, que prefiren durmir fóra, ao relente, con tal de non ser mandados!

Moitos deles inmigrantes, brancos, negros, mouros, cobrizos… ¡Nada, todos en liberdade, todos libres, sen amo, optando pola fame, se se terza, antes que someterse a unha servidume laboral! ¡Para eses tais, qué odiosa lles debe resultar a aldea, o campo produtivo, o campo matafames, para que prefiran laiar na súa mendicidade! Damos esmola, si, en efecto, acaso menos da que podíamos e debíamos dar, pero…? ¡O meu pero está en que igual debíamos ser menos samaritanos para que, aqueles que podan traballar, se animen a facelo, e se baixen da súa soberbia independentista! Tamén hai que entendelo: Non súan, e así aforran a molestia de lavarse!

-.-

“Bótalle unha ollada ao sol, mira á lúa e ás estrelas, admira a beleza dos brotes da terra. Despois diso, pensa”. (Isto é da Hildegarda de Bingen. Alemana. 1098-1179). ¿Qué? ¡Unha auténtica multa paucis, como dicía o noso amigo Manuel de Rivas Reija, aquel gran erudito, grande pero pouco coñecido, moito menos do que merecía, do Corgo! ¿Por qué seremos tan miopes cos importantes, en vida, pero en moitos casos tamén despois de mortos; será que nos cega a súa magnitude, algo así coma se ollásemos ao sol? ¡Chi lo sa!

Falando de magnitudes: Grande, infinita, é a obra de Deus; diso hai que deducir que Deus supera todo o imaxinable na limitada imaxinación deste homo videns tan miope. Dentro das nosas limitacións, a Deus vese mellor no campo, desde o campo, que na cidade. Lévoo dito mil veces e deste cabalo non me apeo.

Ao sol non miro, nunca puiden facelo, que me cega, que me acurta o pouco que vexo. A lúa, que é máis modesta, simplemente refractaria, é máis accesible para o meu iris. ¿Ás estrelas? Con mirar polo telescopio buscando a miña, a miña amada, xa perdín o control. ¡Claro, as estrelas tamén son, tamén sodes, soles! Os brotes da terra son outra cousa, pois incluso podemos tocalos; ¡o caso é que debíamos estremecernos só con iso, simplemente con tocarlles! Mira ti que me gusta a pintura clásica, a deses mestres que tanto honran os nosos museos, e iso sen contar a infinidade de obras que terán secuestradas, invisibles, nos seus pazos, estes ricachos da terra, pero aínda me falta por ver unha natureza pictórica que se aproxime á que fixo Deus aquí na terra, con só soprarlle un pouquiño para que deixase de ser ignífuga!

As obras urbanas son mortais, dos mortais, e gustan, pero non extasían; a natureza campestre si, esa si, que ben o aprecio por min, que me sento na miña hamaca para observala extasiado, aínda que máis ben debera axeonllarme posto que, adorándoa, adoro ao Creador. Aqueles celtiñas esquecéranse do Jehovah da Mesopotamia? ¡En absoluto, pero tíñano entronizado nos seus carballos, que por iso os adoraban! Moito me gustaría unha entrevista con Prisciliano, que seica entendía as árbores, e falaba con elas…; ti, que como galaica estarás cerca del, dille que me inspire un pouquiño; aínda que non me ordene de druída, pero algo da súa inspiración, si; por favor! ¡Barak lo-fi!

Despois diso, penso: ¡Si que o fago, insigne Hildegarda; máis cá nunca, porque nunca, desde a miña crianza, me vin tan estimulado, rodeado de tanto arte, como neste museo vexetal da Camposa de Montecubeiro! Non me estraña que aqueles frades do Couto, beneditinos primeiro, e dominicos despois, tivesen de lema aquel excitante: ¡Ora et labora!

-.-

¡Que caladiña te volviches, e iso que sempre nos comunicabamos tódalas cousas importantes que nos ían ocorrendo! É boa verdade que a morte é un auténtico río Letes, e non aquel do "esquecemento" que tanto lles preocupaba aos romanos. En todo caso esta incomunicación non me preocupa, que antes ben me consolida na fe, pois eu, coma Tomé, por boca de Xoán, acredito na sapiencia de Xesús, admitindo aquilo de, "¿Tes fe porque me viches? ¡Benia os que creron sen veren!". Se admitimos os segredos de Estado cando se gardan pola comenencia dos cidadáns, ¿como non imos admitir que o Creador impoña os seus en beneficio da nosa salvación? Outra forma de velo é que así, cando me suban, cando me ascendan, cando nos vexamos en espírito, teremos conversación atrasada, e daquela será máis emocionante; ¿non cho parece, meu sol?

Vainas apuntando, que son moitas; unha, un tanto pícara, é esta: ¿Que opinan os defuntos das necrolóxicas que lles poñen os deudos? No periódico de hoxe, como tódolos venres, hai moitas e variadas; non direi divertidas por un respecto aos ausentes, pero, orixinais, moito!

Léoas todas por dous ou tres motivos: Un deles, para encomendalos a Deus, pois adoito facelo, incluso polos descoñecidos, xa que creo, ¡como non!, na comuñón, na común unión, dos Santos; outro, porque así avanzo no coñecemento do noso país, lugares, apelidos, familias...; e tamén engadiría un terceiro: que como morren primeiro os bos, vou dando de baixa na miña mente o censo dos que tiña diante..., agoirando pola miña quenda!

Vouche sinalar algunha particularidade das de hoxe: Para non perde-lo costume, supoño, seguen poñendo, con unha cruz, aos que precederon ao viaxeiro/a, na petición, no, "Ruegan". ¿Como pode saber o redactor/a da necrolóxica que tamén están pedindo oracións, asistencia ao enterro, etcétera, os ausentes, os definitivamente ausentes? ¡Sei o que che digo, pero non o que me dis, que ben sei que o fas, pero doutro xeito, sen verbas! Cambio de paragrafo porque esta análise faise longa.

Logo está esa meticulosidade de distinguir os "netos", os "sobriños", etcétera, "da casa". ¿É que os "da casa" son doutra raza, non veñen da costela de Adán? Antes distinguíase entre xente da casa, veciños, e xente de pedir polas portas; ¿é que son de "pedir polas portas" os que non están na casa?

Hai necrolóxicas moi xenerosas pois incluso citan, aproveitando a ocasión, para agradecerlles aos antigos patróns do defunto aquel xornal de illo tempore, o nome ou razón social do emprendedor. ¡A xenerosidade galega, que é proverbial!

Quedan moitas no tinteiro, tal que iso de que foron confortados os falecidos en accidente; o alcume da casa, non sempre honroso; o dos buses pagados, para que os xubilados, a modo de Imserso, teñan unha excursión gratuíta, e mil anécdotas máis.

Como este tema é lúgubre, paro aquí; a ver se mañá se me ocorre algo verdadeiramente divertido, coa promesa de que daquela serei máis extenso. Este que lo es..., como se dicía nas cartas de antano!

-.-

Prometinche unha carta longa, pero iso terá que ser mañá, porque hoxe..., ¡vou de voda, que xa se me esquecía! Sairei despois de poñerlles o penso ás ovellas.

-.-

Dixen voda, e así foi, que ben me viches nela. Casouse un fillo do Xoán, aquel carpinteiro que tiven nas obras, en Coruña. A noiva é de Teixeda, filla duns caseiros que mercaron o casarío a uns emigrantes que preferiron as montañas de Suíza á serra do Pradairo, e iso que a tiñan máis cerca. ¡Que pouca xente está a gusto coa sorte, pero mellor así, pois sen estímulos non hai ascensos!

Xoán segue téndome afecto, proba de que non abusei nos meus tempos de empresario. Invitáronme á voda, suxeríndome, de paso, se non me importaba pasar primeiro por Teixeda para recolle-la noiva no noso Mercedes. Eles dixeron que mo pedían para que non se demorase a rapaza, pero eu, ¡que tamén son galego!, ben me decatei que trataban de luci-la voda. Amoleinos pois ao día seguinte de visitarme na Camposa para dicirme iso, fun a Lugo, e fíxenme con un traxe mouro de botóns prateados, e con unha gorra desas dos choferes de Casa Grande; así uniformado presenteime en Teixeda, e logo en San Cibrao, e na Longarela... Din o pego, pois incluso houbo algún que non me recoñeceu de primeiras; moito me divertín coa miña comedia! O rapaz xa é Cabo da Garda Civil, cousa que tamén me agrada pois ía sendo hora de que a Benemérita veña a Montecubeiro en son de paz.

Para non determe en minucias: En Teixeda este ano só debeu nevar nunha casa, na da noiva, pois estaba branca e radiante, con unha coroa na cabeza de non sei qué flores, que logo parecía unha aurora boreal coroando un glaciar; un glaciar por fóra, que por dentro...? ¡O de "dentro" preguntareillo ao noivo, cando volvan de Mallorca! Perdoa este lapsus, pero é que aquí abaixo, na terra, seguimos coas néboas da picardía.

O párroco actual é un auténtico San Luís Gonzaga: simpático, santo, culto...; ¡claro, culto e crego! O peor é se lle fan caso, pois citoulles aquel pasaxe do Xénese onde se di, "Reprodúcete e medra, que de ti sairá un pobo, unha chea de pobos, e reis nacerán das túas entrañas..." ¡Deus nos libre de tal, pois de cumprirse iso o Produto Interior de España non chegará para facerlles cuarteis a tantos gardas! O noivo é máis disciplinado, pero ela, Inés, estaba tan ansiosa que se lle escapou o "Si, quero" antes de preguntarlle o Sacerdote. O rapaz chámase Cibrán, un nome que se estaba perdendo. Como ves, aínda queda xente de raza.

Precisamente, falando de tradicións, ocorréuseme propoñerlles, cando viñeron invitarme, que, xa que ían celebrar o banquete nupcial na Longarela, nesa especie de "longa arela", eu pagaría, como regalo de voda, dous músicos, un gaiteiro e un tamborileiro, se a madriña estaba disposta a levar unha cesta de melindres de Melide, e o padriño unha barrica de Ribeiro, para facer..., ¡unha rúa de casamento, tanto tempo que levamos sen elas! A iniciativa foi un éxito, e iso que non facía calor naqueles alpendres da casa rural, pois apenas se tiraron os foguetes e comezaron os músicos, deron en chegar coches de toda a bisbarra. ¡Que lonxe quedan aqueles tempos nos que íamos ás ruadas dos casamentos..., a patiñas!

O que non che sei dicir é se o banquete foi comida ou cea, pois comezamos sobre das tres, e ás oito aínda ninguén se levantara da mesa. ¡Ás oito, porque deron en berrar os da ruada: "Que saian os noivos; a ver eses padriños!". Saímos todos, eu co traxe normal, co das festas, e daquela pararon os bailes no alboio, ávidos que estaban das roscas e do viño. ¡Deus, qué emoción para min, que non se me ía da cabeza a última das ruadas que fun antes de emigrar, aquela da túa parenta Emérita do Escouredo, co Manuel de Labrada! Naquela ocasión, para conseguir máis roscas, eu levara tres chaquetas e tres caretas, así que me presentei tres veces diante da madriña..., recollendo tantas que non me cabían nos petos! Á volta espertei á miña madriña, á de pías, que xa se durmira, para darlle aquelas roscas, de sobrecea; ¡canto mo agradeceu, que incluso chorou!

Tamén tiven habitación na Longarela, pero lonxe dos noivos. ¿Daríanma así, de propósito? Madruguei máis cá eles coa ansia de volver coas miñas ovellas, e xa non os vin saír. ¿Perderían o avión de Santiago, chegarían tarde...? Por interese que tivesen en ir a Mallorca, como na Longarela dos Vilares, coido que en ningún sitio. En todo caso, e por se acaso, dinlles unha tarxeta para os nosos amigos do hotel Calma, aqueles de C´an Pastilla, pero non creo que me fagan caso pois nas súas circunstancias, se queren obedecer ao Cura, o que menos precisan é…, calma!

Xesús tamén asistiu ás vodas de Caná, así que espero non me tomes a mal esta festiña tan inocente. ¿Vale?

-.-

Xa falta pouco para o inverno, así que os días están encollendo en progresión aritmética, pero as miñas ocupacións fano na xeométrica. Nesta impotencia de non abarcar tanto como quixese, prégoche que me dispenses se algún día te deixo sen carta; ¡sen lembranzas, nunca!

Estiven meditando que se ben as túas cinsas están en San Amaro, a túa ánima está aquí, comigo, na Camposa; unha, polo afecto que nos tivemos; e outra, polo amor inextinguible que lle profesamos ao punto de partida, á casa, ao sitio onde me declarei, onde me aceptaches tal e como son. ¡Seino ben! Neste coñecemento, nesta conciencia, cheguei á conclusión de que teño que facer, deixar feito, aquí, aquí mesmo, un xardín espectacular, conmemorativo. Non me importa non ter a quen deixarllo, que si que teño: ¡Ao propio Creador! Se Deus nos proporciona as distintas especies, sexan plantas ou animais, o menos que pode facer unha persoa, un alma agradecida, é poñer orde nas cousas, situalas e favorecelas de xeito que alegren ás xeracións seguintes. Vimos do Paraíso, ¿non si?, e perdémolo por desacato; daquela o acatamento esíxenos repoñelo, contribuír a repoñelo.

Hoxe fun a Lugo e merquei cantos libros de Botánica tiñan nas principais librerías. O paso seguinte é ir aos viveiros para procurar especies axeitadas. A San Amaro levaríache flores de cando en vez, pero aquí, na túa Camposa, teralas perennes, sucesivas, de tódalas estacións, en todo tempo e lugar. ¡Ao natural, sen cortalas!

Pase a quen pase este parque que me dispoño a facer, ao completo nunca o arrasarán que ben me coidarei de plantar árbores de longa vida, tal que cedros, sequoias, etcétera. Iso, ademais das froiteiras, que penso plantar un cento delas, de cantas variedades resistan este clima, para..., ¿para qué será, meu sol? Ante todo, en honor teu, tanto que che gustaba a froita; e como utilidade, para os paxaros da contorna, pois os pobres, con iso do monocultivo da vaca, desprezando as outras producións, apenas teñen medios de vida. Para mellor explicarcho: tento evitarlles o desterro ás aves, pois para migración chegou coa miña.

Un matrimonio arbóreo, na Camposa.

¿Paréceche ben, dásme a venia para introducir estes cambios nos campos da Camposa?  A da esquerda da foto parécese a ti, ¿verdade? E da dereita, ¿que opinas? Daquela van por ti, meu amor!

-.-

Outra pregunta, para que ma contestes cando San Pedro lle ordene ao seu alguacil que me suba aos seus estrados para axustizarme: ¿Que che parece cómo quedou a decrúa que me/que nos, fixeron os rapaces de Vilarín? Trouxeron maquinaria moderna, e aínda así levoulles unha semana acondicionar esta coroa circular que temos agora, traballadiña e abonada coma a mellor das hortas, circundando a túa/nosa casa, que logo haberá que chamarlle casona pola magnitude do seu axardinamento. Repararías que pola parte do colmear deixei unha gran porción de monte, cos seus toxos e con toda clase de ericáceas, en ben das abellas; todo por aí é unha uceira, un carpazal, e convén que esas colmeas, esas casas de "invitados", teñan abundancia de flores melíferas ao seu redor. Tamén dispoñen dunha fontela bastante cerca, para elas soas. O que tamén fixemos foi botarlle grava e ampliar o carreiro que leva ao colmear, para máis comodidade nas visitas que lles faga.

Observarás que a miña planificación do axardinamento é de estilo inglés: ao redor da casa, herba, céspede; a unha certa distancia comeza o xardín baixo, para continuar coas froiteiras, e rematando coas árbores de gran fuste. O que sinto é que así, cando medren, non se verá o colmear desde a casa, pero non caben todas no mesmo saco.

Imitando ao Creador, aínda que desde a miña insignificancia, hoxe, que é sábado, desde que se foron eses rapaces, xa entre lusco e fusco, púxenme a dar voltas todo ao redor do plantío, ¡e vin que era bo, todo do mellor, nas límites do humano! Non son, nin pretendo ser, un "García Naveira", aqueles benfeitores de Betanzos, pero, a imitación súa, coido que estou deixando para a posterioridade máis que un "Pasatempo", un, "Aquí, nesta gozada de xardín, á xente de gusto todo o tempo se lle fará pouco para gozar e para cheirar, para ver e para ollar".

Nada máis por hoxe, querida, pois teño enriba unha guerra entre os músculos e mailos ósos, que me está asustando, así que precisarei, como pouco, dous días de repouso absoluto para calmar estes amigos tan mal avidos!

-.-

Tan entregado á miña xardinería, ás miñas ovellas, ás miñas abellas..., levo meses sen escribirche, pero non sen lembrarte. Resulta que hoxe, San Xosé petoume á porta, cando menos o esperaba. A súa imaxe desta igrexa ten na man un ramo que parece ser Gynerium argenteum, así que en honor seu vou plantar algúns, por máis que me dixeron no viveiro que os están retirando das autovías porque se queixan os donos das fincas próximas de que o vento lles leva a semente, e que inzan coma o xoio! Debeuse confundir o escultor xa que eses "plumeiros" proceden de América, e non de Oriente; sexa como sexa, teñen a súa vara, e locen!

O párroco, como estou só, quería levarme consigo, hoxe, á súa casa, pero eu desculpeime dicíndolle que teño invitada unha parenta, ¡e non lle mentín, que es ti, miña adorada estrela!, pero ben llo agradecín. Hoxe, Día do Pai, eu, sen fillos, ¿como podo poñerme de festa? ¡Sería un sacrilexio, unha profanación!

Pouco tardei en arrepentirme, que igual lle era de utilidade para darlle conversa, que el tampouco ten fillos. ¡Fillos - fillos, se entende, e iso que lle chamamos "Páter"! De almorzar con el houbéselle preguntado se considera que nun futuro próximo ordenarán cardeais de trinta anos, ¡tanto que se precisan para aconsellar ao Papa que non permita que se baleiren os Seminarios! Nestes tempos de pouco traballo, o primeiro día que levanten o celibato, ou que o fagan opcional, será necesario converter os cuarteis en Seminarios, pois desaparecerán os soldados voluntarios, incluso desertando. En definitiva, que boa paciencia ten San Pedro cos seus sucesores, que así o deixan quedar mal: ¡O primeiro dos Papas tiña sogra!

Hoxe vou ler, que teño periódicos atrasados, pero..., ¡igual é pecado ler mentiras nun día santo! Verei os titulares, para seguidamente queimalos na cheminea. A Santa Inquisición, e iso que a tiñan por santa, queimaba en caso de dúbida; ¡pois eu, cos periódicos, outro tanto! Para mañá, que xa non é festa de gardar, vou coller unha bros e dedicarme a tronzar amores comenenciudos, que tamén é propio da Inquisición, pero da miña, ¿ou logo, qué é iso de abrazarse aos carballos, ata mesmo afogalos, sen a menor simbiose, nun egoísmo execrable? Homes abrazados ás súas mulleres, e á viceversa, só para aproveitarse da parella...; ¡se de min dependese íaos tratar coma ás hedras, xa que tanto abundan, uns e outros! Non penses mal: foi unha broma!

-.-

"Ao mellor dos mestres escápaselle un borrón". Ti, que te criaches coma min na era dos tinteiros, ¡tan longa que foi!, entenderás este símil. Pois ben, hoxe, sábado, fun á librería de Castroverde para surtir o meu escritorio, e atopeime con un vello amigo, meu, e colega teu, Eduardo Carreira, ex-alcalde, agora Director do Centro ou Agrupación Escolar do municipio. Deume alegría velo pois é unha relación que vén de vello, xa que meu pai foi gran amigo do seu, e logo que a min sempre me caeu do mellor. Para celebra-lo encontro fomos tomar iso que chaman, "un vermú", e como non decaía a conversa, acabamos almorzando xuntos nun daqueles restaurantes que tan ben restauran..., ¡que restauran o corpo a cambio de afrouxa-la carteira, cultivadores que son daquel "do ut des" dos romanos, descendentes e discípulos seus!

Arrincou a parola porque a min se me ocorreu comentarlle o pasmado que me sentía con tantos coches de segunda man; tantos, que ateigan tódalas beiravías da Vila, e iso que non suman menos de tres quilómetros:

-Carreira, vouche facer unha suxestión para cando volvas a ser Alcalde: ¡Que organices unha excursión a Portugal, ao Portugal do interior, con tódolos cabezas de familia deste concello!

-O cando xa mo dixeches, pero fáltache engadir o cómo e mailo por qué!

-¡Estes pedagogos, que logo parecedes ingleses construíndo parágrafos: suxeito, verbo e predicado! Pero estes de Lugo ides máis lonxe, que incluso preguntades polos complementos..., aínda que non prediquedes co exemplo! Se estas rúas fosen portuguesas, en lugar de turismos de cen procedencias veríamos furgonetas, tan útiles para ir aos enterros como para acudir ás feiras. Por exemplo, na de Barcelos, verían ducias e ducias de labregos vendéndolles, tanto aos turistas coma aos capitalinos, unha inxente cantidade de artigos artesanais, primorosamente logrados, en particular no que se refire á talla da madeira. Cando a climatoloxía os retén nas casas, os portugueses, en vez de consumir, crean; insumen materia prima para vendela transformada, perfeccionada, engadíndolle valor. Homes e mulleres, pois é admirable esa laboriosidade xeneralizada. En consecuencia, as tabernas están baleiras, e iso que hai poucas. ¿Que che parece, amigo Carreira?

-¿Que qué me parece? ¡O que me parece é que ninguén é profeta na súa terra! Díxoo o propio Mestre, o Mestre dos mestres, pero eu, atento ás mozas de Castroverde, que ben sabes que me casei con unha delas, descoidei un tanto a Biblia, e non din chegado a esa pasaxe.

-¿Mostrade cómo? Que se di así no Catecismo...

-O primeiro dos meus borróns foi entusiasmarme por este Colexio, ¡na miña terra! Se fixese outro tanto, por exemplo na Fonsagrada, xa me tiñan unha escultura, como fixeron co mestre Portela, que lla puxeron en sitio preferente, na propia Alameda. O segundo, acepta-la súa dirección, pois canto máis arriba menos profecía, menos agradecemento e menos acatamento. O terceiro, que ben dixo Cervantes, por boca do seu Alonso Quijano, que non hai dúas sen tres, presentarme para alcalde nas últimas eleccións, con un programa que faría evolucionar esta bisbarra, agora que se dispón de medios e de oportunidades que non tiven no meu anterior mandato.

-Non sigas, que xa o sei: ¡Crucificáronte! Seguimos nos tempos de Cristo: Un discípulo acúsate sen fundamento, por trinta moedas, que no teu caso nin as houbo. Outro, que non te coñece, e négache o voto. ¿Un? ¡Tres votos que tivese, tres veces che negaría! E os demais...; os outros padecían amnesia, amnesia cultivada, que é a peor de todas!

Deste tema pasamos a dez máis, entre eles que, por falta de unión veciñal non proliferan as cooperativas, chegando ao extremo de que teñen, ¡quen a ten!, unha maquinaria custosa infrautilizada, enferruxándose nos pendellos, pero, iso si, mercada con empeño..., para estirarlle os dentes ao veciño, que non logra outro tanto, nin empeñando a camisa! Non hai un triste lugar que saia da súa tristura minifundista cunha concentración parcelaria privada, que sería a mellor de todas, a máis rápida, a máis eficaz, posto e suposto que as leiras contiguas proceden de partillas familiares, aquilo da endogamia, e coas agrupacións territoriais, igual que coas escolares..., eficacia e comodidade! Tamén nos detivemos na oportunidade, ignorada, de instalar grandes talleres de carpintería mecanizada..., sequera fose para evitarlles aos lucenses esa compra masiva de porcalladas valencianas para equipar tantos pisos como se están levantando nos solares que deberan dedicarse a fábricas; a fábricas, do que fose, que materia prima susceptible de transformación e de exportación temos, a sobrar. Por último tomamos unhas copas para que nos axudasen a esquecer que imos polo camiño do abismo económico, pois, a este paso, o XXI pode devolvernos á cova da Valiña!

En vista do visto, do visto e do entrevisto, ¿para qué serven os Mestres nun país de xordos, de mudos e de cegos? ¡Eu seino: serven para facer méritos, que así teñen/tedes anticipado, e cumprido, o purgatorio respectivo!

-.-

Onte ateiguei o auto de estacas e de redes para protexe-lo novo plantío, pero nin con outras tantas, así que hoxe fixen dúas viaxes, arramplando coa metade das existencias do almacén de Serra. ¡Isto dos corzos, maiormente os corzos, xa se parece á praga da lagosta no Sáhara!

Son tan confiados como desconfiado eu, pois, sendo capaces de roerme as hortensias de xunto da casa, ¿que non farán coas plantas, coas árbores illadas? Non só roen as cortizas senón que as crías cofan os seus cornos recén saídos; para alivia-los pruritos, supoño. Con tanto cornudo que hai agora, dos de dúas patas quero dicir, se tivésemos fillas xa lles tiña posto un daqueles cintos de castidade que tanto se levaron na Idade Media.

Miña nena, dígoche que isto é unha praga, e xa me doen os riles de tanto estacar e de tanto enredar, pero é inevitable. É inevitable porque non teño mando en praza, que se o tivese nesa Xunta disxunta..., imitadora daquilo das matemáticas, daquilo dos conxuntos disxuntos, obrigaría aos cazadores a dispararlles inxeccións anestésicas a canto lobo, corzo e xabaril soltaron por este país adiante para o seu goce, para os seus instintos de matachíns, e que, de anestesiados os bichos, se fixesen cargo deles. ¿Gozan matando? ¡Eu, que pensaba que se extinguiran os falanxistas! Daquela poñeríallelo fácil: Que a súa Federación, ou como diabro se chame, compre chousas, coutados abandonados, e que os cerren de sobre si; a continuación que críen e que ceben, a pracer, animais rescatados, osos que sexan! O que non é xusto é que o circo duns se nutra coa escravitude dos demais, precisamente dos máis pobres, dos traballadores.

-.-

Ándame na cabeza outro traballiño, aínda que máis que traballiño sería un traballazo pola súa complexidade e intensidade. O meu problema está en que precisarei máis tempo dispoñible do que realmente teño, e logo que, de facelo, corre présa. En todo caso, poda ou non, voucho comentar, que seguro me darás a razón.

Trátase de que avanza a Concentración Parcelaria desta parroquia, ¡que xa ía sendo hora!, asunto que non me preocupa polo que afecte ás nosas terras da Camposa, pois, tratándose dunha casa illada, e coa maior parte da propiedade en torno dela, só poderá haber avances/retrocesos nalgunha leira ou cavada das que temos noutros lugares. O terrible, o xenérico, é que o "Othar" das Concentracións, ese cabalo atilano, sinistro, ao que chaman "Pá", por abreviación da pala escavadora, por onde pasa non só arrasa a herba senón, e tamén, a microtoponimia. A tal momento estoulle rezando a San Nicanor Rielo, aquel célebre autor - recompilador que recolleu, fiel e por extenso, a "Microtoponimia de Arcos", do seu Arcos de Frades, para que inspire esta idea a alguén que estea máis desocupado cá min, pois é moi importante, á vez que urxente.

¿Débollo dicir a Eduardo Carreira, que tamén ten raiceiras en Montecubeiro, suxeríndolle que faga o traballo dirixindo aos alumnos do seu CPI? Non, coido que non, porque os nenos igual copian mal as consultas que lles fagan a seus avós, e logo que non é cousa de nenos percorrer as leiras, montes incluídos, para levantar os planos correspondentes, minuciosos, rigorosos. ¿Solicitarllo aos propios técnicos da Concentración? ¡Eses son técnicos de despacho, e foxen de toda labor de campo, das silveiras e dos toxais, á parte e ademais de que adoitan falar en castelán; así non se farán entender, nin se farán nin entenderán eles, e de castrapismos chega e sobra cos mapas oficiais!

A microtoponimia non é unha ciencia curta, como parece indicar o seu nome; esa toponimia, casas, lugares, leiras..., é a mellor enciclopedia de cada parroquia a pouco que analicemos nomes e significados. Pero este século logo parece o da fin do mundo, emperrados como estamos, ¡outros Atilas!, en borra-lo pretérito; ¡iso si, baixo unha bandeira á que chaman futuro! Teño a sospeita de que aí arriba estarán os nosos patriarcas botando chispas, tal que demoños, ¡e iso que están no Ceo!, ante esta desfeita dos seus feitos; non me estrañaría que maldigan aos seus netos, por desagradecidos e por iconoclastas; daquela..., ¡que Deus os ampare!

-.-

Home casado, muller é. E de viúvo, tamén. Hoxe estou dos riles de tanto darlle á mopa, e tamén á aspiradora. ¿Remedio? Cando dixen en Mosteiro que tiña présa, que agardaba por min dona Mopa, ríronse nas miñas propias barbas; tanto, que se ofreceron para buscarme remedio; un deles suxeriu:

-Este home, así, só, feito un cura... ¡Xa o teño, esa Ama do Cura, esa de Carballa Marela, que está no paro, porque..., chamárono á rendición das contas, que non sempre ía confesar el!

Outro deixou o café a medio tomar para colaborar co primeiro dos esculcadores:

-¡A boas horas estaría eu aquí, tomando este café de pucheiro afumado, tendo á Remedios para que me remediase, e de paso, que fixese un bo chocolate, un chocolate de curas!

Non me quedou máis remedio, xa que de remedios ía o conto, que pedirlles explicacións, e déronmas cumpridas:

-Esa rapaza aínda está de regras, así que era un desperdicio tela empuxando a sela de rodas dese carcamán, pero hai un problema: De afeita á boa vida, ¿quen a pon a sachar nun horto, poño por caso? ¡Esa: cama, cociña, e..., limpeza! Coñecémola ámbolos dous, así que te levamos á Carballa Marela, que aínda segue alí, agora mesmo, e cando te vexa no Mercedes, máxime sabendo que es viúvo, nin xornal che pide!

-Acougade, rapaces, que unha cousa é a necesidade e outra o remedio. Eu fixen votos de viuvez, e logo que tamén sei cociñar, pois tiven unha boa mestra. En canto ao da limpeza..., como a casa está un pouco illada das outras do lugar, ninguén me albisca coa vasoira..., como non sexan as meigas da Serra! Esa rapaza que me propoñedes, con tantas e tales virtudes, non vestirá santos, que non o precisará, pois as mulleres de xeito hoxe en día levan toucas, e as que non, están solicitadas. ¡Polo menos, na Coruña é así!

¡Como abundan os tentadores; cánta descendencia tivo Lucifer! E logo que son tan pícaros e tan ocorrentes que te tentan aparentando facerche un favor. Se teño que substituírte na casa, eu mesmo, mellor para ti, que así aprendo a recoñecer os teus méritos, a túa laboriosidade, que tanto lle dabas á cabeza coma ás mans. ¡Meu sol, xa sabes que isto da miña soidade vai por ti!

-.-

¿Quedan anacoretas? ¡Eu coñezo un..., eu mesmo! O caso é que veño da Valga do Santo Estevo, xa sabes, entre Veiga e Maxide, por tras da Grandiña, onde xa estivera outras veces, pero daquela non me deixaron pasar as silvas; ¡hoxe, si, que levei unha fouz! Levei a fouz, pero tamén precisaría unha roda para limpa-la súa fontiña, por xunto das ruínas da ermida, cousa que farei o antes posible.

Alí recei, chorei, dinme golpes de peito, e non sei cantas cousas máis, do emocionante que me resultou esta visita. Se non estivésemos en Lugo, e se Lugo non estivese en Galicia, e Galicia non encaixase no mapa de España..., ¡por xunto da fontela teríamos unha placa conmemorativa, indicativa! Vou propoñerlles ás Academias, tanto á galega coma á castelá, que supriman o concepto "patrimonio" xa que tan en desuso caeu. ¿En desuso, ou en mal uso?

Non sabemos se foi antes ou despois daquela matanza que nos infrinxiu o Rei Silo neste Monte Cuperio, concretamente na Fonte de Matahomes, orixe e causa do Rego dos Ósos, pero coido que sería antes pois o culto ao protomártir Estevo xa o debeu introducir o noso Xacobo, aquel apóstolo que retornou desde a Caesare Augusta cumprindo o augusto mandato da nosa augusta Nai, cando se lle apareceu upada no seu piar. Chamámoslle patrón, pero a nosa verdadeira patroa foi a Virxe do Pilar, pois, sen as súas ordes, sen a súa tutela, aquí seguiríamos adorando nos carballos, e Santiago igual acababa predicándolles aos turcos, que seguramente fosen menos cacholáns cos galaicos, con todo levar a sona, a fama!

Bergland, de fundación sueva, é seguro que seguise habitado, pois incluso chegou a ter un pazo, ou pacio, que é como se dicía daquela, superada a época dos palatium. Os eremitas subiron polas veigas do Azúmara, e foron rozando o camiño ata dar con un souto de landras e de castañas, ao redor dunha fonteliña de augas santas, tan santas que nin precisaron bendicilas. Se tal non fose, cómo poden darse eses froitos tan exquisitos na súa zona de influencia?

Se non me houbese feito co tu caserón da Camposa, xúrolle a Deus...; ¡perdón, pois Xesús recomendou que non se xure! En vista diso, digo, prometo e non xuro, que limparía de propia man as brozas da Valga do Santo Estevo para edificar por cerca da fonte..., unha capela, outra! Cavando e cavando no que achaiou a pala da Concentración Parcelaria seguro que aínda se atopan restos da primitiva, da dos anacoretas.

En Dereito hai unha figura que recibe o nome de malversación de fondos, delito gravísimo cando tales fondos son públicos, do erario público; pois ben, nisto do patrimonio, neste desprezo polas lembranzas e polo legado dos nosos antepasados, ¿non vai haber pecado, non hai delito? ¡Haino, pero como é lícito todo o que non estea expresamente enunciado como ilícito, a nosa conciencia acaba dando como licitamente moral a cousa máis inmoral deste mundo: o desagradecemento e maila falta de respecto! Voulle propoñer ao Párroco de Montecubeiro, agora que deixei limpos os accesos á fonte do Santo Estevo, que bautice con auga da mesma, que a teño por máis santa cá da fonte de Santa Petronila do Barreiro, que é a que vén usando. ¡O Santo Estevo, aquel protomártir, acadou a santidade antes, moito antes, cá Petronila romana! Polo que a ti respecta, axúdame desde aí, desde Arriba, para convencer ao Párroco, que xa sabes que veñen do Seminario, e por ende, son tradicionalistas e algo rutineiros!

-.-

Amor mi mosse, che mi fa parlare. Impúlsame o amor, e é el o que me fai falar! Xa sabes que o dixo Dante no seu "Inferno", pero como estou noutro, no dunha sociedade só estimulada polo meu amor, ou máis exactamente, polos meus amores, aquí plasmo os meus impulsos, os meus alentos, e fágoo, como antes dixen, para comunicarme contigo, para que saibas de min, para que coñezas o desenrolo, o transcurso, da miña viuvez.

Amor por ti, polas lembranzas que de ti conservo, todas excelentes, pois incluso eras, fuches, inocente das amarguras que tivemos suposto que non viñan de ti, da túa vontade, senón das circunstancias externas que anubraron máis de catro días dos da nosa curta convivencia.

Amor por esta propiedade, casa e fincas, como cousa túa, posto que aquí te criaches. Se non cho dixen antes, isto é o que sentía sufrindo polo desapego que teñen, que temos neste país, polas cousas herdadas, e precisamente por iso, mal conservadas!

Amor por esta auguiña miúda, miúda e suave, que así fecunda estas terras con agarimo, ao suave, facéndoas ricas e belas, por máis que nelas se acubille unha xente pobre. ¡Máis ben pobre por…, desunida!

Amor a Deus, a ese Señor que te ten no seu altar, pero tamén no meu, alentándome a seguir estudando nesta escola da vida, único xeito de aproba-lo exame final, o derradeiro.

Con tales estímulos, xa que non te teño en presenza física, ¿que menos podo facerche que escribir a diario, máis ou menos como facía, como fixen, daquela da túa evacuación en África onde me quedei aqueles meses de perigo, empetando cartiños para atenuar os quebrantos que puidesen presentársenos? Redacto coma un simple mortal, que iso son, e ti xa estarás acostumada ao léxico dos anxos, pero como nunca se esquece o que ben se aprende...!

Do inferno do Dante só sabemos o que del escribiu, pero deste de aquí podo afirmar que moi mal o teñen que estar pasando, por anticipado, ¡e iso que moitos non escarmentan!, aqueles insensatos que crucificaron ao próximo, fose con abusos de autoridade, latrocinios, difamacións, etcétera, etcétera, pois a lista dos pecados posibles é tan longa coma unha noite invernía. Eu, pola miña parte, só lle pido a Deus conservar o que teño, isto que, coido que limpamente, fun e fomos conseguindo; a maiores, se algo me dá, é, será, pola súa inmensa xenerosidade.

De chegado a este punto voume poñer de xeonllos, en merecida, en digna e xusta adoración: ao Deus que me fixo e me concedeu un anxo da garda; a meus pais e a meus avós, e con eles a cantos profesores levo tido, ¡ti a primeira, a máis importante!, polo moito e ben que me aconsellastes. ¡Ah, quedábame o agradecemento que debo aos nosos inimigos, pois sen eles, sen o seu estímulo para diferenciarnos deles, igual pesabamos unha onza menos na balanza dos méritos!

Non che dou as Boas Noites porque..., ¡porque no Ceo sempre é de día, ou non sería Ceo!

-.-

Non sei se será cousa de que me prepares un recibimento cordial, ao estilo dos que lles fan aquí abaixo aos políticos visitantes, aí, na Porta de San Pedro, porque me están anoxando as contradicións deste país. É largo de contar, así que che darei unhas referencias indiciarias:

En tempos, ir a Lugo era como entrar no Ceo, pois tiñan de todo, e de todo a sobrar. Claro que daquela a nosa imaxinación estaba sometida á ditadura da autosuficiencia; ¡viñamos do Prato Único, e do Día sen Postre, sen sobremesa! Para certos arranxos da casa, que penso facelos eu mesmo, coas ferramentas de teu pai, tiven que pedir uns parafusos axeitados, ¡en catro almacéns do Ceao, e iso que son almacéns! Despois preguntei por fouces e dixéronme que iso..., ¡acaso en Meira, se é que aínda vive o Ferreiro de Riotorto! ¿Unha gadaña...? -¡Pero, señor, xa ninguén dobra os cadrís; leve esta rozadora de gasolina, que ten uns arneses do máis cómodo!

Vou a un médico de consulta privada, por non agardar pola cita do Seguro, e dígolle que me saíu unha broulla na cara, e que, aínda que lle boto "Betadine", non se me vai, raspándoa cada vez que me afeito. -¡Iso é cousa dun Dermatólogo; coñece algún, ou quere referencias? ¡Nos nosos tempos só se pedían referencias en dous casos: para casarse e para buscar criada!

Volvín por Castroverde, onde preguntei nunha casa de produtos agrícolas se coñecían algún forzudo desta zona para que me manexe a rozadora, e dixéronme: -¡Como non lle vaia un mozo deses de Protección Civil..., pois dos outros, os do país non aceptan esa clase de traballos, e cos inmigrantes hai que ter ollo porque se autolesionan, para esixir indemnizacións, e daquela vaille saír a torta un pan! -Pero eu non quero un garda costas senón un..., un forzudo! -¡Os de Protección Civil son os únicos que valen para todo; o único inconveniente é que non quitan o móbil do cinto..., pois se os chaman para unha emerxencia arrebolan coa ferramenta, e lárganse!

¿Lémbraste do moito que temos falado e matinado sobre os efectos da globalización, o trasfego de mercadorías, e todo iso? Pois ben, o ser humano, polo menos neste país, vai a contracorrente: ¡tanto se especializan, que calquera día teremos, ademais dos dentistas, e dos mecánicos dentistas, os lava dentes, que sen pasar por eles non te recibirán os outros! Cadora admiro máis aquela xente da xeración dos nosos pais, que cada labrego era unha enciclopedia: ¡o que sabían, e con iso e con todo, o ben que o sabían, o ben que o facían!

Non me tomes a broma, que isto é certo, e agrávase de día en día. Moito me temo que chegue a pasar como daquela en Babel, que cada operario facía e falaba dun xeito diferente... ¡Non remataron a torre! Agora, que tamén todo se nos volve facer torres, máis torres e máis autos que persoas, ¿quen estará capacitado para volver ás hortas o día que nos fartemos de comer ladrillos?

-.-

Albo lapillo notare diem! ¡Fareino, abofellas que si; buscarei unha pedra branca, un seixo grande, que se non o atopo aquí, na Camposa, mandareino traer nun tractor, desas penas da Ferradura! Aqueles romanos tiñan o costume de marcar certos días cunha pedra branca, atribuíndolle ao branco o simbolismo da fortuna. ¿Cabe unha fortuna meirande que esta de durmir en plena primavera, camiño do verán, coa ventá aberta, para espertar con un espertador de trinos nas loureiras fronteiras? Daquela, Laus tibi, Christi! Este día merece esa pedra; e serán divertidos, visto desde arriba, os comentarios que faga a xente ao vela: deixareinos intrigados polo seu simbolismo enigmático.

Falando de enigmas: Un que me anda na cabeza é o como serán os parladoiros aí no Ceo; cal será o idioma dos espíritos, ou pasaranos coma aos apóstolos cando os inspirou o Espírito Santo, que se entendían en tódalas linguas! Tendo en conta que as circunstancias nos fan opinar de maneira distinta, segundo a apreciación que podamos facer dos datos que se nos alcancen, aí, con tódolos datos á vista, non caben discusións, nin criterios opostos. ¡Deus; co falador que son eu, canto vou gozar parrafeando cos coñecidos que se me adiantasen!

Ante un amencer da maneira, permanecer na cama sen necesidade, sen enfermidade, téñoo por pecado, gravísimo! E logo están as ovellas, agardando pola súa saída a escena. Así que arrebolei as sabas, afeiteime, ducheime, embutín os meus calzóns de pana, que son os que considero máis idóneos para este país xa que os vaqueiros son..., americanos! E aos poucos, que nin entrei na cociña, xa estaba correndo pola eira, en círculo, para gozar dos catro puntos cardinais, todos estimulantes, e non só o Nacente.

Acto seguido abrinlles ás ovellas, tamén para que escoitasen aos paxaros, e de paso, para que trisquen nesta herbiña zarzallada, primaveral; ¡se estivese máis cerca a pastelería de Madarro, mercaríalles a fabricación de hoxe, enteiriña, para que gozasen as miñas / as nosas ovellas, que seguro a merecen tanto, ou case, coma esas señoras abrigadas con peles, da rúa da Raíña! Os abrigos destas amigas, das miñas, supéranlles os seus astracáns, tanto, que pronto terei que chamar ao rapador para que o inminente verán as colla fresquiñas e saudables.

¿E as abellas...? ¡Non, non as esquecín, así que me fun para xunto delas despois de ceibar as ovellas! Levarlles pasteis, aquí non sería oportuno; se acaso mel, outra pratada! Pero vin que xa non o precisan, que estaban saíndo ao sol en busca das flores primaverais, ben oufanas por certo, co seu ruxe ruxe habitual. Diante das colmeas volvín a darlle grazas ao Rei da Natureza: Outra vez, ¡Laus tibi, Christi! Días así, amenceres de sol, son días de gloria. Pero isto só ocorre no Campo, no Agro, neste mundo das maiúsculas, pois no outro, no das minúsculas, no do asfalto, nesas torres de Babel, non cantan os paxaros; ¡por algo será!

Como ves, hai días e días; o importante é gozar dos bos, marcalos como dixen, cunha pedra branca, e darlles as costas aos outros. Xa o di o vello Catecismo, aquel do P. Astete: ¿Quien es el mundo? ¡Los hombres mundanos, malos y perversos! Daquela, ¡qué ben estou aquí, lonxe do mundo, lonxe dos homes mundanos, malos e perversos!

-.-

Se onte lles agradecín aos paxaros a súa alborada, hoxe máis aínda, ¡infinito!, porque me arrincaron dun pesadelo que me estaba atormentando: Soñei que a xente das cidades, fartos do asfalto, estaban volvendo para as aldeas de procedencia, e todo eran preitos, de lindes, de augas, de posesións...; tantos e tan grotescos que tódolos días tiña Xulgado para declarar, fose a favor deste ou en contra daquel outro! Volvían desenganados, e por ende, feitos unhas feras, poñendo en práctica tódalas baixezas, tódalas trapisondas, tódolos caciqueos apresos dos políticos, precisamente daqueles que os arrincaron do terrón coa falsa promesa de que serían deuses, deuses sen aixada!

¿Imaxínaste se isto ocorrese na realidade cotián? ¡Daquela sería cousa de fuxir para a lúa, se é que aínda quedan parcelas sen vender! Isto da Galicia rural é un calvario: Primeiro, os romanos, que daban villaes aos seus milites en lugar dunha pensión de guerra, e menos mal que detrás viñeron os suevos para labrar os intersticios rústicos, aquel terzo inculto, o peor de cada lugar, entre as villaes, que foron a orixe dos pazos. Pola Idade Media arriba xurde o caciquismo, que eran os intermediarios entre labregos e potentados, potentados ou potenciados, que vén a ser o mesmo. Ese caciquismo, na Contemporánea, deveu en politiqueiras, ¡todo isto che darei..., se me votas! Máis ou menos coma aquelas tentacións polas que pasou Cristo para que os pagáns vísemos o que hai que facer en tales casos. Que sigan aló, e que me deixen esta paz da Camposa, os paxaros, as ovellas, as abellas... ¡Para eles as garabatas e mailas cubatas, sexan de botella ou de botellón! Con este pensamento lavei os ollos, tres veces, para asegurarme de que vexo limpo, que renego deste mal sono.

-.-

Eses de Lugo están no Olimpo, endeusados! Mira que dicirme iso do Ferreiro de Riotorto, cando había dez, polo menos dez ferreiros, hoxe na feira! E fouces, un cento, de tódolos tamaños e formas. Comprei unha, co mango longo, que así axéitase para acabar de quitarlles as hedras de aló arriba ás árbores. As aldeas foron a menos, pero aínda quedan unhas cantas, as suficientes para que os de Lugo lle boten grelos ao caldo. Moito presumir do nabo de Lugo, pero onde realmente os hai é no seu circundo, pois a muralla só produce..., pisaverdes!

Meira merece unha cantiga, que lla cantei en silencio, pero admirado, admirado de que siga conservando o seu feirón. ¡E logo din que, xente de Meira, tropa lixeira! Alí houbo frades, e onde frades houbo, virtude quedou. Non so había ferreiros, ferreiros e ferramentas, que tamén din cun mozo que me aceptou manexa-la fouz, cantos días precise. Recomendoumo un ferreiro, precisamente o de Riotorto. Falei co mozo, e contestoume: -Inch Alhá! -¿Que dis, rapaz, que vas comigo, agora, xa? -Non, Señor, é que lle estaba dando as grazas a Alá..., por encontrar un traballo que non sexa muxir vacas, do que estou aburrido! ¡Coa de cousas que se poden facer neste país, e só se lles ocorre pecharse nas cortes!

Ten razón, pois non hai termo medio, cafeterías ou vacas! Leveino ao polbo..., iso ao que antes chamabamos pulpo, e para variar un pouco tamén pedín churrasco. O rapaz: -¿Non será jalufo? -Non, ho, tranquilo, que son de cordeiro, e aínda que fose jalufo, agora non hai triquinose... -¡Xa o sei, pero hai Corán!

Veu encantado, por unha semana, e arestora está durmindo no cuarto dos hóspedes, esa habitación do Norte. Neste tempo daralle unha volta á limpeza da parte boscosa da finca, e aló para o venres quedei en devolvelo a Meira, ¡que é o seu domingo!

Sobra dicirche que ollaron para min un cento de viúvas... ¡Era unha chanza! Non, muller, que nin ocasión lles din porque en canto arranxei o que acabo de dicirche, os dous ao Mercedes, fouz incluída, por suposto. O que si lle preguntei ao rapaz é qué tal lle ía coas mozas deste país, ¿e sabes qué me dixo? ¡Que non queren mouros, que todas lle din que non admiten "papela", pois, en caso de desavinza, o divorcio será por iniciativa delas! Segundo mo contaba fíxose de cruces, así que mira se o teñen escandalizado estas insubmisas, tanto como para que se faga o sinal da cruz..., un mouro!

-.-

¡Vaia semana, que nin que fose un mariñeiro, que a pasei sen comunicarme coa miña muller; polo ordenador, quero dicir, pois o que é de mente..., "y están presentes en nuestro afán", como dicía aquel himno das incoherencias! Rozamos a carballeira e mailo souto, deixando as árbores afeitadiñas...., como para retratalas! A maiores, sobrounos tempo para ir a Lugo por pintura, que lles demos un repaso aos interiores da casa, quitándolle o branco funerario do cal para substituílo por un crema clariño máis..., confortable! ¿Gústache así?

Neste tempo non deixei pasar un día sen darlle clases de teoloxía ao Embarek, das que estou satisfeito pois logrei que entendese que Xesús foi "xerado, e non creado". Agora só falta que el convenza a unha meirega, que seguramente acabará recibindo augas bautismais, e precisamente da mellor fonte delas, ¡despois do Xordán, claro!, do Pedregal da Irimia, pero iso é outra teoloxía, pois como non o queira unha viúva...!

…

A tal momento veño de deixalo en Meira, onde tiña recado para que volva a certa granxa de Vilar dos Mouros... ¡O lóxico, queren un mouro que saiba muxir! Non sei se lles aceptará, que despois desta semana, de mouro quédalle pouco. Non o digo por presumir de predicador, pero é ben certo que as compañías transforman ás persoas, para ben ou para mal, segundo a intención do / ou da, acompañante. Había un refrán que dicía: "Quen en boa árbore se abriga, boa sombra o acubilla". ¡Pois iso!

Isto do racismo logo é como cando poñen nas necrolóxicas, "nietos de casa". ¡Os tales vanse foder, que a este paso, con moita inmigración e pouca procreación, os que acabarán sendo "da casa" serán os forasteiros. Tamén ten unha cousa boa: Que no sucesivo non teremos que dar cartos para as misións, pois teremos aos infieis na casa, e daquela podemos predicarlles, ¡de gratis!, polo menos co exemplo. A outra é que, con tantas bocas, haberá que pinchar os eucaliptos para decrua-las terras, repoñendo as hortas no sitio de onde nunca deberan emigrar. ¡O que oes: neste país dos fondais, ata as hortas emigraron, pero agora estannos devolvendo a visita!

Estouche escribindo pouco, máis por semanas que por días, borracho de traballo, que non do botellón, pero..., ¡xa ves: se os vellos non damos exemplo, quén o fará?

-.-

Sempre pensei que o negocio era a negación do ocio, polo que dan que pensar, polo menos algún, pero desde que estou aquí, medio pastor, medio xardineiro, de ocio nada, e de negocio pouca cousa. Experimentei que canto máis canso me retiro a este despacho, máis ganas teño de meditar, de reflexionar; en definitiva, de matinar. Buscando un exemplo na mecánica ocórreseme que para voar é imprescindible quentar motores, máis ou menos como se lles fai aos avións.

Admitida esta idea, ¡e que Deus nos libre de admitir todas as que se lle ocorren a un solitario!, púxenme a considerar cómo sería a vida dos eremitas, dos ermitáns, particularmente neste país que me rodea. Ante todo, un eremita require unha fonte; e logo que onde hai fontes hai sombras. Daquela, se hai árbores teremos leña para quenta-lo corpo, e troitas para quenta-lo estómago. A caza tamén bebe nalgunha parte. De todo isto séguese que estou nunha terra propicia para as ermidas, aínda que se precisa outro factor: ¡que o ermitán sexa / fose un tanto misóxino, ademais de idólatra; que sexa capaz de vivir sen muller, e que adore as árbores, máis ou menos como facían os nosos druídas!

Non me roñes antes de facer, antes de expoñerche, as miñas matizacións: Se no Xénese consta que o Creador cavilou que non era bo que o home estivese só, uns puritanos como eran os seus eremitas, ían estar sós, sempre sós? ¡Fáiseme que eran viúvos, coma min, polo menos algún deles!

Reparando en como se repoboou esta parroquia, trinta e tantos lugares, e todos con cadansúa fonte, como mínimo, para rematar con aqueles Dominicos que erixiron o seu convento nun dos mellores miradoiros deste Couto, desta freguesía, no campo dedicado a San Cibrao, eu tiro a conclusión de que aqueles solitarios acabaron casándose, e fundando casarías. De cando en vez indago de quén son as fincas actuais chegando á conclusión de que tivestes a meirande endogamia de Galicia, que así saístes, saíron, uns, listos de máis, e os outros..., auténticos ceporros! Iso dos xenes, que non teñen termo medio. O lema daqueles Dominicos di por min o que moito levo repetido: "Ora et labora". ¡Pois iso fago, en imitación súa, da súa santidade; ou polo menos inténtoo!

-.-

Estoulle dando voltas á tentación de comprar un cabalo, un cabalo mouro, para que Santiago non mo tome como competencia desleal. Do demais, aquí na casa hai de todo, e todo en bo estado, que teu irmán, cando lle merquei a Camposa, -me parece que xa cho comentei-, refusou levarse os utensilios a pretexto de que non tiña onde gardalos. Pola miña parte non tirei nada, que me doe desfacerme de cousas que fixeron felices a outras persoas. ¿Regalalas? ¿Para que acaben tirándoas...? ¡Para iso están aquí, abeiradas, pois eu, ademais de limpalas e de engraxalas, de cando en vez, doulles veneración, míroas con respecto e con afecto. ¡Para min, para a miña sensibilidade, todo isto é Patrimonio, reliquias!

Xa sabes que no portalón había dous aros, un de cada lado, para que as visitas amarrasen as cabalgaduras. Limpeinos con agarimo para quitarlles a ferruxe. Non me visitan cabaleiros, que xa non deben quedar neste país pois todos veñen en auto. Esa verba, o de "cabaleiro", só permanece nos dicionarios; con algunha excepción, pois o outro día fun a Lugo, á conferencia dun amigo, que falou sobre actualización e rendementos da gandería, e chamounos así aos presentes, "Damas y cabaleiros". Por certo, a anécdota do día foi que me preguntaron uns cantos se a miña explotación era de carne ou láctea; cando lles dixen que asistía por curiosidade cultural pois o meu eran as ovellas, as ovellas e mailas abellas, olláronme con estupor, que nin que fose aquel Barriga Verde do San Froilán!

Nesta parroquia, tan célebre que é, ¿ou que foi?, supoño que tamén quedarán cabaleiros, pero o que é cabalos..., vendéronos, descantiá! Non cho digo ben: cambiáronos por recuas das de dez ou doce..., fiscais! Para comprar o cabalo tería que ir á feira do Trece, a Adai, pero dáme arrepío ver ese pastiche de pazo do Xeneral Tella, ¡feito cos presos, idea que lle serviu a don Hermenegildo para erixir o seu Panteón de Cuelgamuros! Teño que seguir matinando nisto do cabalo porque tamén está a miña biblioteca "a monte", que ata criarán nela as arañas pois o meu reloxo cando chega ás 24 horas négase a seguir, dá a volta e marca un novo día. ¿Como poderá haber xente que se dedique a "matar o tempo" cando eu precisaría que os días fosen tan longos coma aquelas longaínzas que facía túa nai..., (¡por certo, dille que me lembro dela, agradecido que lle estou por haberte parido, parido  e criado!), ou de dobre ancho, coma as telas que vendía Amaro.

Partindo de que os camiños fanse andando, ¡moito levan andado estes de Montecubeiro co fondas que teñen as corredoiras de tanto cravarlles aquelas zocas de empeña! Agora andan coa febre de botarlles asfalto, alcatrán, e deron en chamarlles "pistas", que soa máis fino. Con tantos cambios no vocabulario, os dicionarios do galego van ter que facelos de follas cambiables!

¿A onde ían e de onde viñan estes camiños? Comezaron indo a ningures, simplemente ao interior do bosque, e sempre polas valgas arriba, en busca dunha fonte sen dono onde erixir a primeira choza, a primeira das propiedades. Sempre viñan, procedían, da chabola paterna. ¿Eran fillos pródigos? ¡Non, nunca; en todo caso, fillos emprendedores!

Naquela primeira e profunda expedición, xa levaban rapaza; harén ou unha soa? Prudentemente, non. Na especie humana, naqueles tempos era o varón, máis forte, mellor dotado fisicamente, o que buscaba un espazo acolledor nas tebras do bosque primitivo, pero o máis seguro é que deixase escollida á nai que lle parecese máis axeitada para xerarlle fillos.

Grazas a eses carreiros, pois os camiños sempre comezan a súa andadura con categoría de carreiros, viñemos a este mundo, de xeración en xeración. A excepción son eu, que vin para aquí, á Camposa, desde que perdín a compañeira; pero tampouco o digo ben, pois en realidade de verdade, que é como dicía, seica, o Cura que me bautizou, vin para aquí desandando o camiño, ¡en auto! Fíxeno para reencontrarme contigo, co teu espírito, con unha muller que xa era gloria pura antes de irse á definitiva, á que tes agora! Os que naceron na capital, entre outras limitacións, teñen, tiveron, a desgraza, a carencia, de non descubrir o mundo polos carreiros adiante, de sorpresa en sorpresa, cheirando flores e aprendendo a fuxir dos toxos e das silvas. ¡Que limitada é a urbe comparada có campo, e con todo iso os señoritos da capital, meus pobres, sempre se tiveron por superiores; claro que a culpa tivémola os da aldea, por subilos ao altar das beiravías!

-.-

O pensador, de Rodin.

Como ves, séntame ben isto de gardar ovellas, pois nunca tanto meditei. Se non fose porque cando volvo para xunto do ordenador a metade das matinacións que fixen no campo xa as traio esquecidas, igual era capaz de escribir un libro de Filosofía.

¿Filosofía, Socioloxía, Economía, Historia…, que máis dá, se a vida, tanto a individual coma a dos pobos, é un cóctel, que sabe ben ou mal segundo teñamos o padal no intre de analizar! Analizando, analizando, hai un tema importante, unha gran raiceira, da que pouco se ten falado, e escrito menos aínda: As vicisitudes da xeración dos 30. ¿Qué non houbo tal xeración, con ese nome? Nos papeis xa digo que non, anestesiados que estivemos, primeiro pola censura franquista, e despois porque á mente humana resúltalle desagradable mergullarse naquel mar de bágoas. Aquela do 30, ou máis exactamente, dos 30, nas súas penurias e nas súas desgrazas, precisamente asentándose nelas, puxo uns cimentos tan sólidos que, grazas a eles, veu a nosa prosperidade finisecular.

Podemos cualificala de mil maneiras, pero a min acaéseme mellor a de “X.S.X.”: Xeración Sufrida e Xenerosa. ¿Fará falta demostralo? ¡De berce, outras tres: Monarquía, República, e Ditadura, en menos dunha década, que son, que foron, os tres pés, as trepias, do noso banco, e non precisamente de carballo! Criados en bágoas acabamos poñendo paniños de seda no peto da chaqueta. Criados en angustias, aprendemos a disimulalas, e incluso a evitárllelas, aos fillos, pero tamén, ¡algo, non, moito, aos netos! Do pan centeo, escaso ou balorento, pasamos ao trigo candeal. De andar a pé, aos “haigas”. Do analfabetismo xeneralizado, ao “don” dos fillos. Das cartillas do racionamento, e do “Día sen postre”, ás vodas de Camacho. Da exaltación política, á xenuflexión servil. Etcétera, etcétera, tanto, tan longo e tan variado, que me farían esgotar a tinta da impresora.

¿Cómo foi posible chegar á ventura partindo da desventura, dos xergóns de follas de millo aos colchóns inflables? Comezarei pola Historia, ou máis exactamente, pola intrahistoria, por esa historia vergoñenta que, como tal, quedou eliminada, suprimida, dada por inexistente naqueles libros da F.E.N.

A primeira pregunta que me fago, que cómpre facer, é: ¿Cómo estaba o país cando nos invitaron a vir, cómo tiñan a casa de aseada? Concorrían unas circunstancias tan variadas, tan complexas para o campo galego, que haberá que comezar polo esterco co que nos abonaron. E nese esterco, o que cheiraba peor era o dos foros, de par das quintas, por suposto. Como daquela meus pais aínda estaban en París, encargándome, e aos avós non lles preguntei, que tardei en saber desas cousas, terei que auxiliarme, terei que valerme, dos estudosos deste país. Moi resumido, isto é o que atopei:

Dende finais do século XIX, os aforamentos foron debilitándose, pero non extinguíndose, pois eu mesmo teño acordanza das últimas amortizacións. Os efectos da crise agraria de fins do XIX foron demoledores para os rendeiros, que se viron desprotexidos ante o avance dos produtores directos. A mobilización dos campesiños galegos, organizados en sociedades e sindicatos agrarios, colocou a redención dos foros na dianteira das súas reivindicacións, logrando en moitos casos acordos particulares entre as comunidades de foreiros e rendeiros. A masiva emigración, principalmente a Cuba e Arxentina, foi o corno da abundancia, achegando, proporcionando, os recursos monetarios necesarios para sufragar, para posibilitar, a redención foral, así como unha modernización notable das nosas labranzas. A suma destas tendencias favoreceu unha onda expansiva de acadamento da propiedade plena, territorial, que tivo na eliminación do foro unha das súas expresións máis acaídas. Finalmente os labregos lograron facerse donos de seu grazas a esa redención.

A "redención foral" desenvolveuse ao rebufo destas mobilizacións agrarias. E nelas estabamos cando, no 1926, que colleu aos nosos pais en plena produtividade, o Directorio, con don Miguel de Mandamáis, sacou a Lei de Redención Foral, que levaba pendente desde o Código Civil de 1889, e en parte desde a Real Provisión de Carlos III do 1763. Para entón moitos dos foros foran xa redimidos, normalmente por vía de compra da titularidade por parte dos usufrutuarios, pero tamén pola presión cos impagos das rendas. O decreto de 1926 permitía ao pagador foreiro facerse coa propiedade mediante unha indemnización ao dono; as condicións eran excesivamente favorables para os cobradores dos foros, pois na maioría dos casos taxáranse nunhas vinte veces o valor da renda, cantidades que non puideron pagar algúns foreiros, requisito insalvable en moitos casos, polo cal algúns donos de foros conseguiron consolidar o dominio efectivo das terras. Este decreto foise aplicando aos poucos, ata completarse na 2ª República, onde se puxo fin efectiva ao réxime foral. Neste tempo (Ditadura de Primo de Rivera e República) foi cando remataron os últimos foros nesta bisbarra (Castroverde, Pol, Valeira e o Corgo), así que daquela a igrexa e as grandes casas desta zona perderon os seus privilexios (man de obra, rogas, décimos ...), e moitas das súas propiedades, aínda que os curas mantiveron durante o franquismo parte das súas prebendas e privilexios, só por tradición.

Volvendo ao XIX: Había daquela unhas Colonias, alén dos mares, que se cansaron do latrocinio e da mala administración da madrasta española, e…, alzáronse! Sendo como somos hoxe en día, aínda hoxe, despois daquelas experiencias, daqueles escarmentos, non me estraña, en absoluto, pois eu, en circunstancia análogas, sería o primeiro en sublevarme. As últimas en emanciparse foron Cuba e Puerto Rico, en América, e as Filipinas, no Pacífico, que se nos evaporaron, tardía pero tontamente, naquela guerra entre España e os Estados Unidos, do 1895 ao 1898. En Cavite (Filipinas), os nosos, ¡a nosa eterna xactancia, por non chamarlle doutra maneira!, comezaron a disparar cando os norteamericanos aínda estaban a seis quilómetros; os gringos, máis calculadores, non comezaron ata ternos a 4 quilómetros. ¡Gañaron eles, por suposto! En terra, uns escaparon, e outros quedáronse, impertérritos, dándose por cercados; entre estes, ¡non podían faltar os galegos!, o meu veciño Manuel Rielo Otero. A guerra do Pacífico outro churro, así que é mellor esquecela.

Con aquelas perdas, con aquelas derrotas, o complexo dos nosos militares tornounos inquedos, así que matinaron reconstruír o Imperio, ir a Deus atacando a Alá; de primeiras, contra Alá, e despois, ¡oh contradición!, devolverlles Covadonga aos musulmáns! De posto o sol, baixarse ao moro, ao mediodía, e de feitos amigos cos sobreviventes, ¡15.000 de Annual, gran parte deles galegos!, tornar aos fríos de Covadonga, pola estrada de Fonsagrada! Sen problema, que Galicia provería: Contribucións, e carne para o canón!

Os mouros pasaron por Castroverde, dispostos a recuperar Covadonga.

Noutro aspecto, e grazas á nosa laboriosidade, sumada ás remesas que comezaron a vir de América, ¡os segundóns mellorando aos morgados, encima dos dous terzos que xa recibían dos seus vellos!, o país deu en medrar: No outono, a Lugo, que comezaba a haber máquinas, sulfatos e abonos; e a continuación, como o noso inverno era longo, longo e frío, veña abalarse na cama, que así os rapaces, ¡un mínimo de seis en cada casa!, nacerían cara ao verán, doados de criar. As pestes ían desaparecendo en proporción inversa á prosperidade, e iso que este condenado país, sempre e de sempre mal gobernado, non fixo gran cousa para industrializarse cando a primeira mundial, que foi a ocasión perdida, que nos houbésemos posto á cabeza de Europa. Se algo se descorreu foi máis ben para axudarlle ao Conde de Romanones, a Juán Marx, e outros da súa especie, con intereses económicos na zona do Rif, a…, a prosperar en África, con África!

Aló abaixo, medio a medio da pel do touro, ¡touros! Reinaba, e de paso xoldaba, aquel neto de Puig i Moltó, que lle viña grande España con todo ter encollido no 98, así que aceptou dous axudantes consecutivos, coa estrela de catro puntas: Primo e Berenguer; o primeiro, duro, Ditadura, e o segundo máis tímido, Ditabranda. En Cartaxena, por aqueles tempos, erixírase un obelisco con esta lenda: “Gloria a la Escuadra Cervera”, obstinados en que España se tragase ese fragmento negro dunha historia falsificada, enxalzando como heroe a un histrión e a un covarde. ¡Spain ist different, se diría máis tarde! Outra contradición, outra máis, foi a entronización de Berenguer, tamén responsable, tras do Rei e de Silvestre, daquel desastre de Annual do ano 1921; e como político, ídem de lenzo: un home sen autoridade moral. A sublevación de Jaca contra un poder subversivo descubriu que os fusilables fusilaban –en verbas de Benavides-, e que o impunismo tiña as súas características e tamén o seu regulamento. Así, cando, en febreiro do 31, se encargou do Goberno o almirante Aznar xa non lle quedaba á Monarquía outra cousa digna máis que a de preparar as maletas, pero non tal, que lle obrigaron a facelas.

Ao amencer do día 15 de abril do 31 arribou a Marsella, con carga real a bordo, o cruceiro “Príncipe Alfonso” mandado por Fernández Piña. Daquela: -“No tendrás la pretensión de que desembarque a estas horas? Seica lle dixo don Alfonso ao comandante. Fernández Piña torceu a cabeza. Pero o desterrado: -“Y que hago yo a estas horas en un pueblo como Marsella? Benavides engade que se acordou D. Alfonso de quen era, e da historia do seu reinado, e di que dixo o que debía esperarse que dixese: -“En este caso me iré de golfas”. Desembarcou, ¡desembarcárono!, ás cinco e media da mañá, e a continuación o buque izou a bandeira republicana. ¡Sic transit gloria mundi!

¿A República? Uns, por ambiciosos de máis, como sempre pasa nas herdanzas, e os outros exaltados polas humillacións recibidas ao longo da Historia, perderon os nervios, e tampouco se portaron como cabía esperar, como necesitaba este paisiño convalecente, así que, insatisfeitos uns, e vencidos os outros, o pote rompeu a ferver e…, saltoulle a tapa! ¡A tapa dos miolos, cando máis falta nos facía un Suárez que temperase gaitas! As escolas de ferrado comezaron a pagarse en cartos, o rural espertaba, os dereitos esixíanse, e as casas ían saíndo das vacas de cabana, en parte polo esforzo dos morgados, pero non menos polas achegas dos retornados, que, particularmente de Cuba, regresaran fuxindo dos efectos daquel crac do 29. ¿Os nenos? ¡Quen máis, quen menos, con cinco irmáns, e menos mal que veu a do 36 para minguar os mozos, pois, do que non, con aquel inzo, nin o Sultán de Turquía!

A todo isto, a República dera en lanzar Mestres de carreira, e as escolas públicas multiplicáranse en igual proporción, moitas e delas feitas, e / ou patrocinadas polos nosos emigrantes, emperrados en que non tivesen que imitalos os fillos dos morgados. ¡Grave delito, que non ían tardar en depuralos os franquistas, cabreados porque o pobo comezaba a ilustrarse! En Francia dixeran:  Tout pour le peuple, rien par le peuple!, pero os nosos fachas, os nosos caciques, e con eles aqueles militares, obedientes á grandeza española, e tamén sedentos de desquite dos seus erros imperialistas, traduciron: ¡O pobo contra o pobo, que están ilustrándose de máis, así que perigan os nosos cargos, e cos cargos, as gabelas!

Como non hai mal que por ben non veña, daqueles padecementos, daqueles sufrimentos, daquelas vicisitudes da nosa crianza, á X.S.X. entroulle, entrounos, a febre de reducir o número de fillos para darlles un porvir grato e próspero. ¿Pasámonos? ¡Pola trazas, si, demasiado!

-.-

Fixen un esbozo, un esquema, da placenta que nos criou, e do leite que mamamos, ¡malo por certo; o do país, pois o da nai, non, en absoluto!, así que me queda expresar, poñer por escrito, a nosa intimidade, o xeito que tivemos de aprender a vivir rodeados de tanta porcallada, de tanta corrupción. ¿E agora, polo XXI arriba, din que volvemos a ter corrupción? ¡Diso, nada, o que temos é unha recaída, por culpa dun democracia feita á présa, mal feita! A ver se os netos, porque o que é os fillos…, ¡meus pobres, seguen encortellados; coidábamos telos nos altares, pero volveron á corte, á corte do esterco!

Da miña infancia, eu resaltaría tres episodios ou circunstancias:

A miña lembranza máis antiga é a daquel día que, no cuarto novo, no da escola de meu pai, atento ao canto da táboa de multiplicar, ¡que casualidade, a de multiplicar!, tanto aguantei o pis que baixei as escaleiras sen freos, e ao chegar ao chanzo do fondo, un chanto da Mouriña, dunha peza, ¡zas! Biqueino coa fronte, e menos mal que estaba abaixo, dándolle o toxo á egua, meu padriño, aquel avó albeite tan nomeado en dúas leguas á redonda. Da mesma corte arrincou unhas arañeiras, que funcionaron de venda, para a continuación, xa con máis calma, ir ao valado da eira, onde medraban uns excelsos pericóns (Herba de San Xoán, Hypericum perforatum), que hoxe traduciríamos por “Betadine”. Máis adiante souben que o valor víñalle pola súa riqueza en taninos, sendo, daquela, á falta dun “botiquín” caseiro, eficaz para a cicatrización de cortes, queimaduras, feridas, etc. ¡A cicatriz quedoume pero o sangue estiñouse! Se cadra foi por aquilo da táboa que nunca se me deu o de multiplicar caudais, e iso que me fartei de traballar nun Banco, ademais da construción!

O pote tiña tres pés, tres patas; e logo estaban as trepias, para as potas. ¿Qué se cocía neles? ¡Caldo, que se era no verán, de verzas, ou de repolo, e no inverno, de grelos! ¡Bendito caldo, que che debemos a vida, polo menos os da miña bisbarra! Pan na artesa, ¡e xa non estivese balorento, de fornada a fornada! Leite da vaca marela; iso si, boísimo. Patacas sulfatadas, que cara á primavera saíanlles os xermolos, e había que tronzárllelos. As castañas, que de secas nos caínzos, logo duraban un ano. De carnes, como se vendía o mellor, ¿ou logo con qué se ían comprar os panos dos mocos?, pouco máis quedaba có touciño, que se chegaba ao canaval, xa no o facía mal! ¿A nata, os ovos? ¡Pobriños lucenses, que mandaban recado ás feiras, e aínda así todo se lles facía pouco!

Pascua do ano 1935. A primeira roñada de meu pai…, por chamarlle “trapo” á bandeira republicana! Só me dixeran: -Temos que ir a San Cibrao, que hai unha cousa moi bonita. Suei pola costa de Ribón arriba, ¡cómo para ir á Misa, nada menos!, e de chegados ao Atrio o primeiro que acertei a ver foi unha bandeira tricolor, no balcón da Casa da Unión, atada nun pau.

-Papá, aquí teñen sabas de colores, e non de liño, coma as nosas, que son brancas!

-¡Un respecto, rapaz, que iso é una bandeira, un símbolo sacro, que representa a Patria…, e algún día terás que xurala!

Había unha función de teatro, ¡teatro de afeccionados, na miña parroquia, onde precisamente actuaría miña prima Asunción, prima carnal de meu pai, dirixidos polo Mestre Arximiro, de Martín!, e a bandeira servía de anuncio patriótico!

¿Teatro nunha parroquia rural, naquela Casa da Unión, onde, ademais, xa tiñan, ¡os que sabían ler!, unha biblioteca circulante, con libros a devolver de quince en quince, e todo iso aló lonxe, na primavera do ano 1935? ¡Inaudito, non si?

-.-

Falei por min, pero, en xeral: Se hoxe, polo XXI arriba, hai pobreza, ¡maldita sexa, demasiada!, as crianzas nos Trinta eran diametralmente opostas segundo onde te deixara a cegoña. Para comezar: nenos de camareiros versus fillos da Casa Grande; fillos de analfabetos e casas con libros e / ou co periódico da provincia. Pais enfermos ou pais sans. Fillos de matrimonio ou bravos. Estrada cerca, ou lonxe. E tamén pertencer a unha parroquia que tivese cura Cura, pois, ademais dos de carreira curta, estaban aqueles…, aqueles fillos de Torquemada!

Chamábanlles “camareiros” aos campesiños que non vivían en casa propia, xeralmente chamizos con unha, ou dúas habitacións; vaquiñas de cabana, coas crías a medias; e…, outros tantos fillos coma os que paría unha cocha da cría, que de seis non baixaban! Iso sen contar os que morrían de enfermidades e / ou de fame, de desnutrición, desherdados de toda hixiene. Os outros, nas outras casas, tamén morrían, pero incomparablemente menos. ¡Xa era Deus que o facía, levándose os sobrantes! ¿Culpa do pai, da nai, ou de ambos? ¡Eu ata diría que a culpa daquela proliferación esaxerada estaba máis ben no frío invernal: pouca leña, pouca comida, e unhas trapeiras na cama, para mal durmir, pois maldito cousa abrigaban!

Nas casas grandes, de cando os mozos foran ás guerras de África, sabían que con ir á farmacia, e pedir profilácticos… Dos doutores Ogino e Knaus non se tivo noticia ata despois da guerra civil. Xeralmente a proliferación, xa daquela, era inversamente proporcional á potencia económica da casa; ¿para qué cargarse de fillos se para o traballo estacional non tiñan nin que dicilo, que pronto acudían, e os servían, os rapaces das casas pobres, sempre obrigados, sempre servizais, fronte aos favores caciquís? Os grandes tamén tiñan en conta que: O número un, morgado; o dous, carreira ou Concello; o tres, Seminario… ¡As fillas, apartadas a cartos, non desfacían casa, non ían ás partillas! ¡Non estudaban Economía, pero sabíana por…, por Ciencia infusa!

Fillos de analfabetos, analfabetos potenciais! Nas casas non sabían ensinar, nin había cartos para poñerlles escolantes; por veces coincidía unha escola pública nas inmediacións, pero, ¡tamén había que gardar as ovellas! ¡Mira ti qué cousas: Agora somos os ricos, ou por tal nos teñen, os que retornamos para gardalas…, de vellos! Habendo algo que ler nas casas, tamén había ensino, aínda que só fose lendo aquelas follas de periódico nas que viñan envoltas as compras da tenda de ultramarinos; ¡ultra-marinos, traídos de alén dos mares, antollos en definitiva, comprados tan só por quen podía pagalos!

¿Pais enfermos? ¡Que casualidade: abundaban nas casas pobres, que así, máis pobres aínda! Arrefríos, molleiras, desnutrición, as artroses de carrexa-las sellas, os feixes e mailas cestas…, na cabeza ou ao lombo! E máis, e máis, porque os médicos estaban para servir a quen “don” levase, e con prata pagase! Non había superstición á que non se apuntasen os pobres para toda clase de curacións, fosen do corpo ou da alma: orizós, paletilla caída, descontar as lombrigas… Tantas tiñamos, que Jesús Rodríguez López tivo que facer un libro, enorme, para recoller as máis coñecidas, só as máis xeneralizadas. Se os outros eran desgraciados, con unha potencialidade mínima, ¿qué dicir cando se criaban con un, ¡ou os dous!, pais enfermos, e por engado a senectude dos avós? Os que aínda así saíron a diante, merecen estar na lista dos heroes, pero na dos Grandes.

¿Dos fillos bravos? ¡Unha expresión mal dita, maldita, pois bravos eran os pais, que non os fillos! Tense dado o caso de que algún cacique, ben respectado na súa bisbarra, tivese harén: a Santa Esposa, e maila Santa Criada, ou a Santa Caseira; oíran iso de “Medrade e multiplicádevos”, así que o cumprían…, ao seu xeito!

-.-

¿De portas para dentro? A felicidade meirande era que as nais casábanse case de nenas, así que, polo menos os primeiros dos fillos criábanse case que aos peitos da avoa, ¡despois da nai, por suposto! O avó tamén contaba…; ¡iso, contaba, en tódalas acepcións do termo!

Na endogamia, había que apresurarse porque urxía amecer, ampliar terras, e de ser factible, tirar as medianeiras das hortas; ¡era vital amplia-lo minifundio! Anticiparse ao fillo do veciño, gañarse a simpatía familiar, e…, amoestación urxente! Importaba pouco se era guapa ou fea pois, sendo femia, todas teñen matriz; ¡ah, pero non todas tiñan leiras, leiras para amecer e / ou permutables! De non habelas no lugar, cumpría buscar un buscador de confianza, coñecedor da oferta circundante, ¡un esculcador! E tampouco era cousa de descoidarse pois en tódolos lugares da rodeada o problema, a escaseza, era similar. Nestoutro caso, dispoñibles estaban as feas, máis ben as feas, pois as outras…, ¡quedáranse no propio lugar! As feas, ¡feas nunca houbo mulleres, así que debo dicir, as menos agraciadas!, sendo de casa boa ían levar unha dote, ¡en man, inestimada!, formidable: sabas da tea, colchas de lá, máquina de coser, cómoda de castiñeiro, de nogal ou de cerdeira, encargada ao mellor carpinteiro da bisbarra, e…, ¡mil reás, ou máis, en efectivo! En tódolos casos, urxía tratar a tempo, ¿non si?

Daquela maldito se había xuntoiros transitorios: ¡A necesidade ata, ata á vez que espile, así que, xunto coa relixión, a comenencia: casoiro indisoluble! Só souben dun caso no que o marido lles devolveu a muller aos sogros: ¡Seica ía preñada doutro home! Pero tamén acabou perdoándolle, e refixeron o niño conxugal.

A avoa nunca volvía das feiras sen unha libra de chocolate; ¡dicía que para ela, para os seus achaques, pero eran os netos os que a gozaban! Ensináballes a persignarse, pola mañá; e ao deitalos: “Con Deus me deito, e con Deus quero levantarme; que a Virxe María me cubra co seu manto, nesta cama e sempre; e ti, Señor, dáme penitencia en vida, e na morte salvación, que se morro esta noite me sirva de confesión. ¡Amén!” Deus, pola súa parte, sempre correspondeu a esta sincera petición pois a ningún dos netos lle faltou penitencia…, ¡penitencia polos pecados alleos, por suposto, así que nos serviría como anticipo para a redención dos futuros, dos que tivésemos en carteira!

¿O avó? ¡Nos avós tivemos unha enciclopedia Espasa, pois a outra, a da librería..., esoutra na casa dos condes e na dos duques: o mellor do entón coñecido! E con dicir isto, o resto, miudezas.

¿De portas a fora? Gardar as vacas, carrexar feixes, sachar, soutar…, algo de todo, con unha precocidade que hoxe escandalizaría pois fixemos aquelas tarefas desde cinco anos antes de ter as forzas axeitadas, suficientes. Eu mesmo, que xa cho teño dito, miña estrela querida, que ata fun contratado, a dúas leguas da casa paterna, para poñer escola, todo un inverno, aos mozos dunha Casa Grande, cando só tiña…, 16 anos!

Con dicir isto, dou por feito o retrato da situación. ¿Verdade que non preciso retocalo? ¡Pois agora, de presente, o que desexo para a última xeración, para esta da crise económico-social do XXI, é que non retrocedan, que non volvan aos 30; non llelo desexo nin sequera aos fillos dos meus peores inimigos, que algún terei, pois é difícil pasar por este mundo sen unha escolta de cen mil diabros!

-.-

Vou parar, pois, se alguén, algún día, algún terráqueo, lee as cartas deste viúvo, vaime desacreditar; é o que teñen as verdades, que algunhas, as máis exactas, as máis certas, resultan menos cribles, aínda menos, cás trolas dos políticos!

-.-

Foron moitas as cousas, as suxestións, pero tamén as decisións, nas que me deches a razón, miña..., ¿ex-muller?; (¡Que va, pois agora, eu viúvo e ti desde o Ceo, es tan miña coma sempre!), que poucas veces disentimos, e para iso en asuntos nimios. ¿Foi unha boa sincronización, ou é que sacrificabas o teu criterio para que eu me sentise ben, ben documentado quero dicir, nos avatares da vida, que foi algo máis problemática cás túas pedagoxías? No que che vou propoñer hoxe, coñecedor do teu amor polos valores desta terriña, e chámolle así, en diminutivo, porque vista desde o Ceo debe parecervos un gran de mostaza, coido ter asegurados os teus prácemes. Trátase de algo tan sinxelo, e non obstante inexistente, ¡aínda!, como é albergar as ferramentas desta parroquia..., antes de que o ferruxe acabe con elas, que xa falta pouco! Para iso, desde o Ceo, que eu na terra xa o intentei, e fracasei, tedes que soprarlles ás nosas ¿autoridades, autoridades sen auctoritas?, para que lles entre na cabeza, que está pasando a ocasión de facelo, tal que acondicionando os locais das escolas antigas; tiran os cartos en pólvora para as festas, pero, en museos e noutras lembranzas culturais, cero!

Desde a machada de pedra... Precisamente por tratarse dun territorio curvilíneo, ondulado, este Monte dos Cubeiros, aquí foi unha esixencia perentoria, ineludible, perfeccionar ou axeitar as ferramentas, multiplicalas. Non hai labrego en catro leguas á redonda, que sexa real e profundamente labrego, que non bendiga a Deus, e de paso aos ferreiros que fixeron pola innovación e polo  perfeccionamento das ferramentas, moi en particular polos arados de ferro. O arado romano, que a saber se non é anterior á súa conquista, nin fondaba nin esponxaba a terra, coa agravante de que, ao verter para ambos lados e non só para arriba, era, ocasionaba, motivaba, un transporte para aos ríos da máis lixeira, da máis abonada. O paradoxo témolo agora, que os gandeiros optan polos montes altos para pasto, precisamente agora que, entre as aradas e maila chuvia, as alturas quedáronse ermas, sen un furco de terra, e por tanto propicias, débiles, ante as secas.

Esta parte do país está saturada de locais de antigas escolas, xurdidas, construídas, a mediados do XX, que agora, con iso dos C.P.I., só almacenan teas de araña. Algunhas están envoltas polas hedras, polos sabugueiros e polas silvas, acaso para que non pasemos pola vergoña de ter recursos ociosos, desprezados e depreciados. ¿Sería moito pedirlles ás autoridades, ¿competentes?, que autoricen o seu uso para escaparate e conservación das ferramentas caídas, caídas en desuso? Moito me temo que esas autoridades estean tan ociosas ou máis cás ferramentas referidas, pero o malo é que para eses non hai ferreiro que os calce, que os tempere!

As ferramentas, non me cansarei de dicilo, son trebellos dignos de veneración en tanto en canto nos permitiron vivir con dignidade, e de paso poñer en evidencia o recto uso da intelixencia de cada quen; todo iso para mante-los fillos, e para avanzar na cultura, que é outro tanto como cumpri-los dez mandamentos, eses que se encerran en dous: Amar a Deus sobre tódalas cousas, e ao próximo coma a ti mesmo. ¿Sen ferramentas, qué faríamos, qué teríamos sido? ¡Sen ferramentas simples parasitos, e para iso non nos creou o Creador, que xa tiña outros, outros parasitos, Satanás y Cia!

-.-

Isto de vivir coma un ermitán moito me fai traballar a cabeza, e ben que me gustaría estudar teoloxía, iso tamén, para ordenar os meus pensamentos, pero..., ¡o de sempre: estes reloxos, tanto os de corda coma os de pilas, que retroceden nada máis chegar á hora vinte e catro! ¿Quen puñetas os inventaría? ¡Igual foi un suízo, que se pasan de traballadores!

Estes días, miña rapaza que estás no Ceo, din en cavilar: Deus, sendo a bondade personificada, a bondade infinita, ¿por qué demorou en xerar ao seu Fillo, coa falta que tiñamos das súas leccións e dos seus alentos? A María fíxoa, excepcionalmente, Virxe, Virxe Inmaculada, séxase, Raíña das Virxes, pero, ¿as nenas anteriores, desde Eva, ningunha delas ía ser merecente de tal privilexio, de semellante elección? Matina e matina acabei sospeitando que Deus non tiña présa debido a que o home, o ser humano, anterior ao século cero, ao cero da nosa era, fai agora XX, non estaba preparado para unha divulgación efectiva, séxase, urbi et orbe. Se estou acertado nisto, teño para min que a circunstancia de presentarse Xesús cunha lista de doce candidatos, todos eles varóns, tamén se debeu a que daquela as mulleres, naquela fase da civilización, aínda non acadaran o status de cribles, tan desacreditadas que quedarades con aquel engano da mazá!

Tampouco era cousa de instruír aos doce, de darlles instrucións, para que, andando os séculos, compartisen coas femias a súa evanxelización: ¡dado o machismo dos apóstolos, íalles ser difícil recoñecer a Xesús por Mestre, un Mestre que non consideraba iguais ás mulleres, senón primordiais, que ben o demostrou, ao resucitar, pois recibiu ás mulleres antes cós homes! Tamén puido ter en conta aquel dito dos romanos de que, De minimis non curat Praetor! ¡Ben o fixo, que ben traballou, ben predicou, ben exemplarizou, en só tres anos de vida pública!

A estas alturas, co machismo aínda feroz, polo menos en certas partes do mundo, ¿qué Papa ousaría explicar isto mesmo, xustificar que un Cristo resucitado, que comezou por facerse visible ás mulleres do Santo Sepulcro, non as ten esquecidas? Isto é outra das cousas polas que preguntarei nada máis subir, pois levarei o recado de que aquí abaixo as mulleres estanse impacientando, e xa non hai beatas, que se están volvendo contra os homes, principalmente por iso de que os Papas non lles conceden sotana. ¡Agora que non a queren os Curas, as mulleres deixarían o calzón e volverían á saia se esta tivese os cen botóns dunha sotana! ¿Non sería máis prudente ordenalas, polos homes, antes de que elas se subleven, e nos poñan de bragas, aos varóns, traspasándonos aquel papel das beatas do XX?

Meu encanto, vai apuntando estas cousas, pois, se subo coa memoria feble, igual se me esquece algunha pregunta, e iso que todas me parecen importantes!

-.-

A contrariis. Si, en efecto, que aínda non cho dixen, pero estábame pasando, como ocorre cos faros do coche, que aluman para adiante, pero pouco para os lados. Descubrino hoxe, ou por mellor dicir, afondei nesta idea, que asistín a unha comida coa Asociación de Xubilados e Pensionistas de Castroverde. O ambiente foi grato, e a comida bastante mellor cás que compoño eu, aquí, na Camposa, pero..., houbo un pero!

Como aínda me considero de mediana idade, falar cos máis vellos destes vellos púxome en actitude escolar, atento ás experiencias e aos dicires destes patriarcas. Veñen daquela xeración da guerra, e por ende criáronse con mil penalidades, fame incluída. Caín na conta diso ao observar o ben que limpan os pratos, o agradecidos que son, mesmo en parti-lo pan, que non collen máis mentres lles queden as codas do anterior, e iso que adoitan ter dentaduras compradas, que non herdadas. Só falan do que saben, e só opinan do que entenden, pero sempre con humor. Amósalles a felicidade na cara, e deixan no faiado das súas cabezas erosionadas todo o malo, as lembranzas e mailas consecuencias dos toxos que foron pisando ao longo da vida. ¿Por qué se perdeu, por qué decaeu, aquel respecto, aquela consideración, aquel acatamento que tiñan, que usaban, as mocidades pretéritas? ¡Eles o perden; eles, os mozos, pois os vellos non precisamos leccións, nin leccións nin almacenar forzas, que poucas necesitamos amparados como estamos na nosa resignación, nesta valentía que nos dá sentirnos no final da nosa viaxe, pois, por moito que nos chova, a nosa pel xa se volveu pergamiño!

Achegándome aos vellos, admitido no seu mundo, decateime de que non estou alumando para atrás, nin para atrás nin case ao redor. Se tanto temos recibido, ¿por qué devolvemos tan pouco? Mais, por outra banda, ¿que podemos dar, qué lles podemos doar, qué facemos por leccionar? Iso de que os novos se aparten de nós non me serve, non me convence. ¿E se o fan porque non aprecian nos grandes, nos que nos consideramos maiores en idade, dignidade e goberno, un estilo, un xeito de vida, de palabras e de obras, digno, merecente de captación, de asimilación? Matinando e matinando, que así retornei, e así sigo, estáseme facendo, abrindo, unha luceciña, unha lucerna, aquí dentro, nisto que chaman masa encefálica: ¡Témolos defraudados! Non damos o nivel que de nós esperaban, e por contra, tampouco tiramos deles cara arriba con forzas proporcionadas, que máis ben as dilapidamos en banalidades. ¡Mea culpa!

De aquí en diante fágoche esta promesa, outra, miña querida Mestra: Voume esforzar por facer de mestre, a imitación dos mestres; quero superarme, puírme, en ditos pero tamén en feitos, para que aqueles que me coñezan, aqueles aos que supere en idade, vexan en min algo positivo, imitable, digno de atención. Quero ser, propóñome ser, sequera intentalo, comprensivo e colaborador, que é outro tanto como ser agradecido. ¿Que nos deron pouco, tanto os propios coma os estraños? ¡En proporción ao que tiñan e ao que sabían, coido que non, que nos deron moito, e moito fixeron! En xusta reciprocidade, agora que sabemos algo máis, agora que temos algo máis, fago votos para ser xeneroso cos que veñan detrás. ¡Tentarei darlles exemplo, polo menos exemplo, que é a máis elemental das obrigas xeracionais!

-.-

¡Adeus ríos, adeus fontes...! De tanta viaxe para os aprovisionamentos, e de tanta dedicación ás cousas da Camposa, deixei pasar os días, as semanas, e tamén os meses, sen visita-los meus amigos predilectos, estes ríos de Montecubeiro, que se non son caudais si son numerosos, pois non en balde, nin de balde, dicían aqueles enxeñeiros que estudaron o paso dun tren a Ribadeo por debaixo das penas da Ferradura, ¡que se corría o risco de abrir unha vena subterránea, tan caudalosa ou máis cás fontes do Miño!

Calcei unhas polainas que atopei no faiado, que serían de teu pai, ou xa de teu avó, pois teu irmán sempre levou botas de fol, que llas facían en Monforte, así que, coas polainas e unha fouciña, por se tiña problemas de acceso nalgún carreiro, boteime ao Azúmara, comezando por Sarceda, por ese país dos "sauces", ou salceda, que é onde nace. Xa sei que nalgún mapa póñenlle "Azúmara" ao Ribón, pero iso é consecuencia de aconsellarse con incompetentes, con xente de zapatos. ¡O país coñéceno aqueles que calzan, ou calzaron, zocas; preferentemente eses!

¡Ai, Deus, qué desfeita! Máis ou menos como está a fonte da Valga do Santo Estevo: ¡trollos e silvas, silvas e trollos! E logo que os amieiros apropiáronse do río, desde as fontes ata Castro do Rei, que xa non é do Rei, senón dos amieiros! Daquela que viñamos por aquí ti e mais eu, dicíase, dicíannos, que non me molestase en baixar ás troitas, que as desinzaran entre David do Rego e mailo Narciso de Luaces, man a man; o que non explicaban era se o facían á man, coa cana, ou con menciñas... O certo, que iso vímolo daquela, é que lograban unhas ganchadas dignas das vodas de Camacho. Hoxe, como non pescasen rás!

Este río comeza cos seus arrastres, pola cabeceira cos de Monciro, e pola dereita, no afluente Ribón, ¡o Río bon!, desde o alto do Miradoiro, así que deixa os montes pelados de tanto retirarlles a broza; a continuación veñen as chousas e mailos fondais, que tamén se deixan tosquiar. En definitiva, que entre isto, e logo que os prados de regadío xa non se cobizan, nin quedan muíños de herdeiros, que ninguén limpa as presas, para canto máis a canle principal. Engádelle os barrancos laterais, que sempre os houbo en sitio de pendente, e resultarache..., abraiante!

Comezou Rosalía, pero eu tamén me despido, con tanta ou máis pena cá súa pois ao emigrante quédalle a esperanza do retorno, mentres eu acabo de perdela na restauración destas marabillas, unhas marabillas que nos convertían nunha Mesopotamia. Daquela, ¡Adeus ríos, adeus fontes!

-.-

Hoxe temos un día atronado, tanto, que non sacarei as ovellas ata a tardiña, que se cocerán, e iso que as teño rapadas. Se non fose polas ovellas, igual collía o Mercedes e me ía de praia. ¡Deus, qué está pasando? ¿Ese resplandor que sube ao ceo…? Seguirei escribíndoche despois, que agora teño que saír, que cheiro a fume, precisamente desa parte da toxeira onde teño o colmear... ¡Xa che contarei, á volta, o que está pasando!"

-oOo-

Pola transcrición,

        Xosé María Gómez Vilabella

-.-

P. S. / Xa se dixo ao principio: ¡Aquel lume, -o que derreteu a súa vida, con tódalas súas vivencias, agás estas que deixou escritas, e menos mal que tivo a ocorrencia de gardar os papeis naquela caixa forte-, como a maioría dos incendios que sufrimos neste país, foi, evidentemente, provocado!

-oOo-