CONVIRTAMOS AS BÁGOAS EN PERLAS -II-

.../...

As ovellas. O avó tíñaas de dúas clases: as de levar ao monte, e mailas que ían aos prados, coas vacas, que chamabamos “meiriñas”. As desta raza tiñan o corpo cuberto dunha lá curta, fina e rizada, que lle encantaba a miña nai traballar con ela, nela.

¡Unha auténtica familia!

Naquela familia doméstica, ou máis que doméstica, domesticada, as ovellas sempre me mereceron un agarimo extraordinario. ¡Por algo se facían os sacrificios, as ofrendas, do Antigo Testamento, cos años do lanar: ofertábanselle a Deus os seres máis queridos...; despois dos fillos, claro!

Nunca cabras tivemos, ¡pero tíñanas os veciños, así que, con iso, ben fichadas as tiven! Eu abríalles ás ovellas cando, pola ventá do meu cuarto, vía que abrían ás súas os veciños da Casa Grande. ¡Teríamos a cuarta parte das deles, pero iso non era óbice ou cortapisa para saír, e continuar, xuntos! As cabras eran doutro veciño, co que xuntabamos as ovellas, que non as cabras, porque o caprino sempre ía diante, ¡coma os gastadores da Lexión! Cunha diferencia, que na Lexión marcan o paso os mellores, os máis valentes entre os valentes, e no rabaño ían diante os ladróns, saltando de horto en horto, desvirgando as coles, coméndolles a parte máis tenra. O Eduardiño da Casa Grande, máis novo cá min, pero un gran filósofo, nunha ocasión, cansado de axudar a tornar das cabras, díxome.

-Por algo lles chaman cabróns ás persoas de mal comportamento...; ¡para esta especie, ou corte ou cárcere!

O perigo das ovelliñas era que se deixaban atrapar dos lobos; ¡as cabras, fuxían! Outra virtude das ovellas era que, ao volver do monte e xebrarse para entrar nas casas do lugar, ningunha se equivocaba de corte, quere dicirse, de casa.

Falando disto, comenteille ao avó, ¡sempre ao avó!

-Padriño, nas persecucións que tivemos nesta parroquia, na nosa, aquilo dos quince fusilados do ano mil novecentos trinta e sete, todos eran da raza das ovellas, ¿non si?, pois cabritos, ningún!

Os 15 fusilados

Asentiu coa cabeza, pero non dixo palabra; volveuse de costas, seguramente para que non lle vise gotea-los ollos. A min recordoume a cara que traía aquel día no que, indo para Castroverde, para paga-los Consumos, onde o camiño entraba na parroquia de Pena, atopouse cos cadáveres de Xosé Blanco García e de Xosé Veiga López, tombados en cruz, no medio do camiño, con máis sangue enriba que se fosen dous porcos da ceba. Deulle a volta ao cabalo e baixou a Veiga para avisar que fosen, con el, cunhas angarelas, para axudarlle a recolle-lo fusilados.

¿Por que os deixaran en cruz, atravesados un no outro? Meu padriño dixéranos, daquela, que seguramente o fixeron para proclamar que os fusilaran por ser malos cristiáns. ¡Pérfida mentira! -Aclarounos- Blanco de Cobula pertencera en Cuba a un Club de masóns, e de retornado tivo algunha discusión, máis ben sobre formulismos, co crego Anastasio, pero de ateísmo, nada! O fondo da cuestión estivo en que Blanco tiña un bo fato de ovellas, e por iso foi “blanco” dos fascistas: ¡Resultoulles moi barato comer cordeiro asado, que llelo fritía a señora Angustias, cociñeira do Destacamento de San Cibrao!

En canto a Xosé Veiga, “Muiñeiro” da Laxe, o seu fusilamento seica se debeu á muller dun veciño seu, á que lle dedicou algún “piropo”, motivado polas súas provocacións, pero a..., ¿loubada?, (de “loba”, non de loanza), seguramente para excitar no seu marido, un falanxista do lugar, deulle as queixas do Muiñeiro, afirmando que a quixera..., ¿violar? O marido, ao que hoxe chamaríamos “un Gili”, ese si que violou ao muiñeiro acusándoo de..., ¡a saber de que!

As “ovellas” de daquela eran socios da Unión de Labradores de Montecubeiro, unha especie de cooperativa que, por ter, ¡no ano 1937!, ata tiña, e gozaba, dunha biblioteca circulante, en pleno rural. As “cabras” daquel rabaño estaban acollidas ao beneplácito do entón Comandante Laureado, da Garda Civil, José López de Haro Rey, que fora destinado para Lugo en Xullo do mesmo 37; ¡miúdo pastor, do que eu, sen sabelo fun compañeiro e veciño do seu xenro, aló en Ifni! ¿Que cativo é o mundo, e que misterios nos garda, pero foi mellor así, pois, de sabelo, aquela familia cheiraríame a xofre!

-.-

As pitas e mailo galo. ¡Uf; canto aprendín delas, en especial como coqueteaban co galo! Pero tamén lles estou agradecido pois, sen aqueles ovos no cesto da madriña non me houbese podido comprar, na feira de Mosteiro, aquelas onzas de chocolate, que sabían a gloria. Hoxe prefiro o negro, o chocolate negro, pero, daquela...? ¡Daquela, grazas pitiñas, que por algo me preocupei de vixia-lo raposo, maiormente desde que morreu o can de Brais, o “León”!

 O galo, coas pitas, parecíase ao noso veciño da Casa Grande, que lle fixo un fillo a miña tía María, e despois diso, se te vin, non me lembro! (¡Había outras pitas, e os galos, xa se sabe, de postos a elixir, válenlles todas!). Meu pai si que coñecía ben aos galos, que por algo redactou e dirixiu aquelas “sentenzas do Galo”, que tanto divertían á xente da bisbarra. Participei nunha delas, na Meda, ano 1948, que me encomendaron ¿predicar? o pregón.

Naquela “Corrida” dando o pregón, explicando en que consistían as “Sentenzas”.           (Foto tirada do libro, “Escolantes e escolas de ferrado”, de Narciso de Gabriel)

O bobas que son as pitas (¡as mulleres!), agradecendo as galeaduras, ¡co perigosas que son! Despois, para incuba-los ovos, para lograr os pitiños, o  galo ¿que? ¡O galo, se te vin, non me lembro! Estoume acordando daquelas cestadas de ovos na cabeza das mulleres que acudían á feira, e as piteiras de Lugo mal pagándolles, que apenas quitaban para mercarlles aos seus homes aqueles calzóns (interiores) de baeta colorada, tan largos que lles baixaban, que nos baixaban, por debaixo dos xeonllos. ¿Elas, que? ¡Elas facían as súas bragas co liño fiado por elas mesmas; era menos quente, pero máis suave!

Quedábame sen mostrar a miña moza, a miña Mestra, na súa casa de Rois, espigándolles o millo ás pitas: ¡Aquilo si que era Maxisterio!

-.-

A egua: o turismo dos  vellos e dos nenos. Na miña casa nunca a levaron á parada; segundo me dixeron, polo traballo que despois daban as crías. Meu padriño, que coxeaba moito, necesitábaa bastante, maiormente para ir a recoñecer ganado en lugar distantes, nos que solicitaban a súa presenza.

¿Por que lle chamaríamos “besta”, co intelixente que era? (Bestas, ou “mala besta”, tamén lles chamabamos ás persoas rudas, maliciosas e ignorantes; non abundaban, salvo aqueles matóns do cuarteliño, pero aqueles, máis que bestas, xa eran, foron, diabros, uns diabros tan falsos que ata se daban de católicos; ¿non si, don Anastasio?). Comprárana, de potra, na feira de Adai; onde e cando a venderon, xa de vella, non o sei, pois para daquela estaba eu no Supremo, mecanografando expedientes, entre eles o do General Aranda, que pretendían poñelo de besta cando o que era, o que foi, foi un simple masón, e para máis contradición, monárquico! (Ás ordes do Comandante Xurídico Cantalapiedra, no Supremo, ano 1949/50, tocoume mecanografar aquel expediente, que chegou a ter 118 folios, e case un cento de documentos. Véxase: Leg. 55. Expediente 4A, do Archivo de Servicios Documentales, de Salamanca). ¡Pero que bestas aqueles franquistas; que falsarios eran, foron, incluso cos seus!

Aranda, perdóame, que eu só mecanografei o que me redactaban, o que me poñían por diante naqueles folios do Cantalapiedra, que sempre estaba de mal xenio. ¡Cunha “piedra” había que darlle a el, naquela cabeza que tan mal pensaba, ou que tan ben obedecía!

-.-

Das vacas, e coas vacas, moito foi o que aprendín: un doutorado; como non podía ser menos gardando nelas, alindándoas polos cómaros, levándoas e traéndoas do prado, e a maiores, con meu padriño de albeite! Pero a lección máxima, suprema, foi aquel xogo da “Vaca”, nunha ruada da Casa Grande:

Deron en falar de cousas da emigración, e a meu pai ocorréuselle propoñer que fixesen o “Xogo da Vaca”, que levaban moito tempo sen facelo; dixo.

Dous rapaces saíron para fóra e..., ¿volveron? ¡Non; quen volveu foi un animal de catro patas (estaba claro que o de detrás apoiábase no de diante); e o de diante mostraba dúas cornas grandísimas, visiblemente os gallos dun colmeiro daqueles de volver no feo. Para completar a simulación, cubríranos cunha trapeira enorme, toda manchada de bosta de vaca, signo evidente de que fóra usada para abeirar vacas enfermas ou paridas. Por unha corda conducía o señor Severino da Casa Grande, experto en cousas da emigración, xa que estivera en Bos Aires, pero nunha viaxe que fixo para veranear na súa terriña, ¡zas, don Hermenegildo montou aquela sublevación, e xa non puido retornar!

-A ver, feirantes, que aquí traio a mellor vaca da feira. ¿Quen precisa unha boa leiteira?

Todos, ou moitos:

-¡É boa para a viúva do Pacio, que ten cartos, que llos mandou o su home..., dende Cuba!

-¿E logo, non está viúva? -Dixo unha daquelas mulleres do fuso, que igual foi miña madriña.

-¡É unha viúva, si, pero de vivos, como tantas mulleres desta bisbarra, cos seus homes no outro mundo, nese que chaman América. -Informou o señor Severino.

Aquela broma fíxome chorar, pois o caso é que estaba viúva, pero de verdade; ¡chorei eu, que ela non, que lle fixo graza a broma, e admitiu participar no xogo.

Deron en discutir polo prezo da vaca, con outro veciño facendo de mediador; e así estiveron máis dunha hora. Pero a traxicomedia estivo en que aquel intermediario pediulle permiso ao señor Severino para comprobar se a vaca era leitarega; foi as cortes, e regresou cunha canada, das de verdade; deulla á boa da señora e invitouna a que muxise na vaca...., ¡naquela vaca cuberta coa trapeira! A boa da señora colleu a canada e fixo o simulacro de muxir, pero, nisto, o rapaz de ía detrás pegou un berro, dicindo:

-¡Así, non; que me mancas nos collóns!

Desde aquela sempre me doe que alguén se ría do mal doutros. ¡Non temos remedio!

-.-

Tres, tres bágoas, a cal máis gorda..., pola cocha grande! ¡Que razón tiña Isidro, aquel caseiro do Brais, cando dicía que había nomes equivocados, pois, nalgún caso, eran os cochos os que tiñan que chamarnos “porcos” aos humanos! 

Axudara a criala, que boas cestadas lle teño carretado, de tarrelas, de landras, de castañas..., pero ela pagounos, ben pagados, parindo sete ranchiños coma sete soles, preciosos. Igual non esaxero se digo que lle quixen tanto, ou pouco menos, que a algún dos veciños. Como as feiras tamén son necesarias, cunha lea atada a unha das patas traseiras, aquel día, non me lembro se no sete ou no vinte e un, cos ranchiños soltos, de par dela, botámonos a andar polo camiño da feira. A madriña non me deixou a lea, “por se a cocha daba un tirón e o neno caía estrapallado”.

Como aqueles ranchiños eran moi guapos, de boa raza, a madriña vendeu deseguida, e eu, coa despedida, soltei as miñas bágoas. ¡Deus sabe cal sería o porvir daqueles ranchos!

Aos poucos achegouse Saavedra..., ¡para capa-la cocha, xa que a precisabamos para a ceba daquel ano! ¿Renunciar aos fillos, e total, para morrer? ¡Outro drama, outras bágoas!

Pero aínda faltaba o sacrificio, tombada naquela mesa das despedidas, con meu avó feito un verdugo. ¡Pobriña, que despedida a súa, con aqueles laios, con aqueles berros, que me partiron a alma, pero..., lei de vida! Lembrando aquel episodio pregúntome: ¿Se non fose por aquela soberbia dos nosos entregos, igual nos manteríamos coas froitas do Paraíso, sen baixar á carne? ¡Xa o teño preguntado, pero non atopei ningún teólogo que me soubese, ou quixese, responder!

-.-

Aquila non capit muscas. A aguia non caza moscas. O home superior, o importante, debe desprezar as cativezas. ¡Ai, xa, pero, nunha aldea, alimentadas con tanta podremia, quen sen libra delas? ¡A podremia dá vida, e se non o cremos, pregúntenlles aos hortos! Mais no caso das moscas, os nenos choran ao verse invadidos, de tan afeccionadas que son ás tenruras! Como dicía o Sidro, “Tornar das moscas, dos inimigos da nosa pel, tamén son gaxes do oficio de labrego, que non todo ía ser verdura!”.

Téñenme contado..., ¡contado, non, referido!, que eu tiven a sorte de ter unha tía, miña tía Ermitas, que se casara, aló na Habana, cun velo de “tule ilusión”. Pois ben, ¡guai, que diríamos agora; agora, non, onte!, como se viñeran cando aquela crise do ano 29, ¡non hai mal que por ben non veña!, tivo a xenerosidade de cubrir o meu barrelo..., co seu tule! Teño que acordarme de agradecerllo cando nos volvamos a ver, Arriba, pois ela estará alí, de Santa, co boíña e co xenerosa que era!

¿En canto ás pulgas? Son peores cás moscas, porque se meten por debaixo da roupa, e traballan máis ben de noite, de durmidos naqueles xergóns de folla de millo. O malo non só eran as picaduras, senón, e tamén, que deixaban cicatrices no pescozo dos nenos, e así os outros, para máis inri, ríanse de nós.

-.-

As aves. Comezarei polas andoriñas, que sempre foron as miñas dilectas, as miñas mestras. ¿Que teñen, que fan de particular; as andoriñas, digo! Observei que, ao sentir friaxe no seu entorno, voan; vanse para África, onde pasan o inverno da súa vida! Algo así fixen eu; ¡dez anos de África, guerra incluída! Ao retorno, cos cartiños de Ifni merquei fincas no meu lugar, e fixen construír un refuxio, un niño, de verán: A casiña, tomando por solar a pedreira onde se salvou meu pai, durmindo nela, envolto nunha trapeira, e rodeado de sapos e de pinchorras, daquela das persecucións franquistas, daquela que o buscaban para matalo; a portada, o portalón, a “boca” do niño, dediquéillela as miñas mestras, aquelas andoriñas da miña crianza.

As pegas, por carniceiras, nunca gozaron da miña simpatía; ben, cunha excepción, a Raíña Urraca, pero esa era do Lugo intra muros, así que dubido que chegase a coñecer Montecubeiro.

As curuxas, sen velas, ensináronme a entender as intrigas, as intrigas e mailas camuflaxes. ¡Nunca fun capaz de velas! Meu padriño explicoume que iso pasaba porque o seu gutural, os seus laios, forman ecos, e así parécenos que están precisamente onde non están. ¡Mirade se son pícaras, que por algo se dicía aquela indirecta de, “verlle o cu á curuxa”! Din que as femias son más grandes cós machos...; ¡de aí lles virán as súas picardías!

Ás perdices téñolles posto trapelas, que así pillei uns cantas; ¡e que ben as guisaba miña nai, cunha receita que chamaba “al ajillo”, traída, cultivada, por súa nai cando foi cociñeira de don Álvaro de Figueroa, conde de Romanones, en Madrid. Para un home tan rico, rica tiña que ser a súa comida, pero..., precisamente por iso, pagaba pouco, e en vista diso meus avós viñéronse para Luaces, puxeron unha taberna, etc.

Para cucos..., ¡os de Gondel, que así lles chamaban de alcume a eses veciños, pero, mal chamado, pois nunca souben deles que puxesen os ovos nun niño alleo!

Ao resto, en particular aos xílgaros, teño que agradecerlles as ledicias do seu canto; ¡o malo, o lamentable, foi que o meu mal oído non me facilitase aprender a cantar..., para imitalos!

-.-

¿Peixes? ¡Tamén, para que nada nos faltase: as troitas do Azúmara!

As regas con “purín” mataron as troitas. ¿Volveremos a telas? Eu non esquecerei, por días de vida, aquelas apañadas, ¡en coiros! Metíame no río e, tentando con moita suavidade, apertaba coas dúas mans unha brazada de oucas, que no medio delas case sempre saía unha troita; ¡e para que non volvesen ao río lanzaba aos prados aquel brazado de oucas, coa troita en medio, e así ata xuntar unha ducia delas, dúas para cada membro da familia, que as levaba para a casa enganchadas nun ramallo de salgueiro. Despois de enganchadas, eu, correndo polo prado, ao sol, ata secarme, para despois vestirme e volver á casa. Lembrándome disto, agora comprendo mellor que Deus nos botase do Paraíso: ¡Enxurrámolo todo co “purín” da nosa soberbia, e encima diso chamámoslle “purín”!

-.-

 Plantas medicinais... ¡Disto non chorei, daquela, pero agora si que me apetece, cos remorsos: tanto que sabía aquel albeite de plantas medicinais, e o neto simplemente sachando na horta para que non as comese a herba do redor!

O que dubide da categoría profesional de meu avó, menciñeiro-albeite, que se de unha volta polo museo da Fonsagrada onde conservan o número 1 do seu periódico “O TÍO PEPE”, que na súa páx. 2, do 31-1-1913, dedicoulle unha loa exultante “O MENCIÑEIRO VERLAN”. Só ten un erro, que confundiron o B de Berlang co V de Verlán, pero, no resto, cum laudem! ¡Pobre cabalo o de meu avó, sen estradas, daquela, desde Bergland á Fonsagrada!

Un dos pecados meirandes que cometemos na infancia é o de prestar pouca atención aos coñecementos e as experiencias dos nosos maiores; ímonos criando con fachenda infantil, parecéndonos que só é importante aquilo que nos apetece, antollos e xogos.

Así, sen orde alfabético, segundo as vaia lembrando, algunha; máis ben poucas:

Oucas do río; eran tan variadas as seleccións do avó que hoxe non sabería distinguilas, nin lembro ben a súa utilización. Celidonia, que teñen un zume cáustico. Papoulas. Anxélica, ou herba da sarna. Malvas, para infusións e non sei que máis. Arandeiras; me parece que para o intestino. Árnica, para as contusións. Fiuncho (fiollo). Follas de eucalipto, para os bafos. Ruda, da que dicía o avó que se lles debía “esconder” ás mulleres; ¡el sabería o motivo! Esconder, si, pero tamén había o dito de que “Ese, ou iso, é máis coñecido cá ruda”! Teixos, dos que me dicía que fora comendo da súa froita como se suicidaron os nosos nativos cando se viron sen comida e sen auga, de secas as lagoas, cercados polos romanos (que os mandaba Ciro), no Medullius. Tróqueles, aquel tabaco caseiro dos que dicía que eran os mellores amigos dos cregos, ¡porque lles anticipaban os responsos! Polos anos 40, racionado o tabaco, e sen cartos para mercalo de estraperlo, os vellos deron en fumar follas de tróqueles secas, liadas con papel, que lles proporcionaban abundante dixitalina, e coa dixitalina unha morte prematura. Follas de freixo, de loureiro, das oliveiras, etc., que tampouco me lembro para que as usaba. Menta, que se dá por toneladas no meu lugar. Ortigas verdes, ¡outro misterio seu, pois a min só me servían para facerme chorar se as collía sen un trapo na man! Flores de sabugueiro. Romeu, que o usaba moito. Semente do liño, liñaza, para bilmas. Cenorias, que dicía eran ricas en potasio. Cicuta... ¡Ai a cicuta: as vacas nunca as probaban; ían pacendo ao redor delas, pero sen probalas!

Actualmente, nestas décadas do XXI, estase volvendo, ¡moito!, á medicina natural. ¿Avoíño, que opinas disto; e daquela, que só che facían caso os teus clientes habituais!

-.-

As mazás. ¡Só ao diabro se lle puido ocorrer convidar á Eva a comer das verdes! Falando en serio: Aquilo do Paraíso foi unha cuestión de soberbia, ¡igualar a Deus! Hai perigo noutras cousas, cicuta, tróqueles, teixos..., pero os pomares son unha bendición de Deus. ¡Seino ben, que plantei ducias deles, de moitas variedades, e todas, de maduras, saben a gloria!

A froita, collida de propia man, da árbore, esa si que é froita; a outra, a obtida na tenda, procedente das cámaras..., ¿que é? ¡Cadáveres, momias!

Este servidor, este comellón de froita, non sería capaz de xulgar, collida directamente da árbore, cal é a mellor: ameixas, cereixas, figos, mazás, peras...  En canto á froita, non, pero, tratándose da árbore, aquela figueira de Brais... ¡Como me malogrou a festa do Santo! Aquela Xermana era tan simpática e tan guapa que, atraído pola súa presenza na casa do veciño, ¡que nin que fose un imán!, despois de comer pasei a toma-lo café na casa de Brais, onde sempre era ben recibido. Non sei se era porque eles, todos eles, me caían ben, ou era eu un dos veciños predilectos. Díxenlle á Xermana:

-Se non tes outro compromiso, esta tarde, na festa, encantaríame bailar contigo; eu danzo peor que un barril, pero como ti o fas á perfección..., se me fas o favor de guiarme, pois..., eu encantado!

Aceptoume. De agradecido, propúxenlle:

-Xermaniña, ¿gústanche os figos?

Ela afirmou. Eu:

-Pois mira ti por onde aquí na horta de Brais teñen unha figueira tan boa, que aínda debe ser daquelas do Paraíso. Agora están a punto, maduriños... Se me acompañas, sérvennos de postre, de sobremesa...

Era doado de subir pois, mesmo debaixo, tiña Brais unha colmea; upeime a ela, e da colmea á figueira, pero as tentacións sempre fan das súas: resulta que os figos máis mareliños, os máis tentadores, os mellores para ofrecerllos á miña diva, estaban no extremo das ramas, nas que miraban cara ao sol... ¡Ademais eu levaba a camisa nova!

¿Que pasou? ¡O lóxico, que a rama, co meu peso, por máis que eu, daquela, estivese ben delgadiño, esgazou, e caín, coa rama e na rama, mesmo enriba da colmea, envorcándoa! Nós comemos daqueles figos, pero as avellas comeron da miña cara, con tanta febre que din en inchar, e as pálpebras, de inchadas, tapáronme os ollos. Como puiden, pero sen chorar, ¡pois as bágoas non tiñan por onde saír!, funme para a miña casa, e metinme na cama, vinte e catro horas, ou máis.

¿Na festa, con quen bailou a Xermaniña, libre do seu compromiso? Nunca o souben, pois eu funme para Madrid, e no volvín a vela ata moitísimos anos despois, que, casualmente, pasei por Millares e ela estaba de visita na casa duns parentes meus. Tivo que dicirme:

-¿Xa non me coñeces? Sonche aquela Xermana da figueira..., felizmente casada, aquí, neste lugar; e este home é o pai dos meus fillos.

¡Toda unha señora, que seguía guapa e respectable; eu un turista, que segue afeccionado aos figos, só ou acompañado..., con tal de que non teñan unha colmea embaixo!

-.-

Bágoas locais, circunstanciais.

Os rapaces das nosas aldeíñas envexaban aos criados na cidade; e os da cidade desprezaban aos aldeáns. Pero iso foi onte, antes de vi-la tele!

A miña dona, con Mari Abuín, no ascensor da Cortevella, Lugo. ¡Avances da modernidade, que invade as aldeas!

Cando se instalou o primeiro dos ascensores en Lugo, non só os da aldea, senón, e tamén, os do propio Lugo, aquel ano déronlle máis importancia a este evento que ás feiras-festas do seu San Froilán. ¡Subían nel coma quen sobe ao Ceo!

Os que tiñan cerca unha liña de coches, con ou sen gasóxeno, eses tiñan máis doados os desprazamentos, e non sentían, non lles doía tanto, a soidade da aldea. 

¡Que bágoas, que necidades, se os da aldea tiñamos, ao redor noso, a obra da natureza, a obra de Deus! Aqueles infieis da capital adoraban no asfalto, coa terra cuberta, oculta, sen outra obra de Deus, visible, máis que o Parque de Rosalía. A Natureza tíñana ao redor, pero illada, illada e desprezada. Unha envexa, un complexo de ignorantes.

Cando espertaba...; ou mellor dito, cando me espertaba o canto do galo, con só asomar pola ventá, un aroma das plantas, unhas caricias do vento límpido, unha orquestra de paxariños que me saudaban, que me daban os bos días piando, alí no horto, unha sinfonía propia de anxos. Dentro da súa muralla, pechados nese cárcere romano, que? ¡O pezuñeo dos burros das leiteiras que ían chegando, achegándose, para vender o leite das súas marelas, mentres eu o tiña, quentiño, con toda a nata, con só tirarlles do teto ás vacas de meu avó!

Naqueles intres pensaba: -Teño que pedirlle a meu pai que me faga outras zocas, pois estas van aplanadas, e achántanseme na lama, de aquí a Maxide, para ir á escola... ¡Deus, que envexa aos da capital, que podían permitirse o luxo de mercar zapatos! ¡Si, si; pero eles tiñan que apertar os amallós, mentres que eu, con calza-las zoquiñas, pés quentes, para todo o día!

Da cama á lareira, onde meu padriño xa lle estaba dando ao soprón. ¿Tiñan lareira os da capital? ¡Poucos; e ademais tiñan que mercar a leña...!

Os da capital comezaban a ter luz eléctrica, maiormente nas rúas de postín, tal que na da Reina, mentres eu pingaba bágoas polo fume, polos gases, da vela do dormitorio, do candil de andar pola casa, do fume da lareira...; ¡que envexa, Señor, por isto, tamén por isto, pero..., o pero estaba en que eles, de noite, contemplaban farois, só farois, que os cegaban; vían mellor de cerca pero pouco de lonxe; mentres, eu, con abri-las contras, ou a porta da eira, tiña ao meu servizo centos, ¡milleiros!, de luceiros, o ceo cheo, todo ao redor; por se isto fose pouco, de cando en vez relucía algún planeta, sen que só faltase a lúa cando pasaba de minguante a crecente!

Andar polos camiños, polas corredoiras, coa lúa chea, era fantástico, pois todo se me facía fantasmal, principalmente as árbores, pero tamén as pedras, os chantos, os valados... ¿Que me podía saír o lobo? ¡Por se acaso, sempre levaba unha das caxatas de meu avó, ou a aguillada das vacas!

A noite no campo é outro mundo; ¡vívese en dous, no diúrno, pero tamén no nocturno! Coa luz eléctrica, na capital sempre é de día; ¡media vida!

O camiño da escola era unha alameda, ¡de dous quilómetros, que outra igual non a tiñan en Lugo! Carballos, castiñeiros, loureiros, bidueiros, salgueiros, lodeiros...; e no outono, amoras, amoras polas beiras do camiño, que só daban a molestia de collelas con coidado para non espiñarse! E tódolos cativos do lugar xuntos, correndo, saltando ou brincando, que era a mellor aprendizaxe sociolóxica que podíamos ter, básica para o máis adiante!

¿Todo bágoas? ¡Non, todo perlas!

-.-

A relixión no campo. En canto á Misa, á Eucaristía: Non é igual dárlle-la paz aos descoñecidos que aos veciños. Lembremos ao Galán de Omaña:

“Pa Misa diba un galán – caminito de la iglesia;

no diba por ir a Misa – ni para estar atento a ella,

que diba por ver las damas – las que van guapas y frescas.

...

¡Iso só pasaba, ou pasa, nos núcleos grandes, nas cidades, pois nas parroquias das nosas aldeíñas as “mozas”, as damas, fosen guapas ou feas, xa estaban vistas, coñecidas de antemán, de cada día! O único que nos distraía, o único que podía descentrarnos, era verlle as costas ao crego, durante toda a celebración, que máis ben parecía que a facía para el só, e os fregueses, de intrusos. ¡Grazas, Vaticano II; por iso, tamén por iso, que nos recoñeciches como Igrexa!

Temos outra atención, outra concentración, cando estamos rodeados de veciños, bos ou malos, escribas ou fariseos, pero, coñecidos, de porta con porta. Se lles damos a paz é de verdade, non un simple protocolo.

Certo é que de cando en vez grallaba algún corvo, tamén chamados blasfemos; ¡meus pobres, que supoño que ben loitarían para desfacerse da súa ignorancia e da posesión diabólica, pero, cos anos, ían limpándose, e despois rezaban sos, así fose polos camiños!

 Na aldea, se vas andando, a cada paso amplías, dominas, un novo horizonte. ¿Para que serve iso? ¡Obviamente para decatarnos de que Deus é infinito, de que a súa Creación é infinita, infinita e preciosa, que nola pon ao noso dispor con tal de querer avanzar, con tal de estimala! Nas cidades, canto vemos, canto nos rodea, o noso horizonte, son edificacións feitas pola man do home; por ende, infinitamente inferiores, en tódolos aspectos, ás obras do Gran Arquitecto, como lle chaman os masóns.

Estás alindando nas vacas, véndoas pacer, e danche ganas de encomendarte a Deus, de agradecerlle que a súa herba, de comida, volve a medrar; na cidade, de feitas as casas, o futuro delas é caerse, por un terremoto, por un bombardeo, ou de vellas. A obra do home é finita, microscópica, incluídos os rañaceos. Obramos por delegación; con poderes recibidos, e por tanto, limitados.

¿E as árbores? ¡Alza os corazóns ao Ceo velas medrar, velas subir, sempre para arriba, en dirección ao ceo, a ese ceo que está no camiño do Ceo, do Ceo grande, do infinito. Se ben nos fixamos, decatarémonos de que a vexetación son os anxos da terra, sempre tirando, subindo, medrando en gratitude, agradecéndolle a Deus que puxese a terra á súa disposición.

De ben mirado, de ben pensado, dan ganas de chorar polo desagradecida que é, e que sempre foi, a Humanidade, desde aquilo do pecado orixinal. ¡Así nos foi que perdemos o Xardín, o Grande, o do Paraíso, e menos mal que Deus nos deixou estes sucedáneos, estas verduras do noso país!

A miña filla mostrando orgullosa as nosas roseiras

¿Aldea versus clausura? Na clausura, na soidade da clausura, o diabro sempre pode soprarlles aos aburridos, mentres que na aldea, salvo aqueles catro ignaros, o resto tiña moito ceo ao redor como para abaixarse á bosta! 

-.-

A contaminación das feiras. Aquilo si que era grave pois viñan os tratantes, as piteiras, os xateiros, os tendeiros...; lembremos que Xesús só lles zurrou aos tendeiros..., pero, á forza de aplicar picardías, algo aprendemos deles, en algo chegamos a imitalos!

As feiras eran, e son, un aquelarre; diúrno, iso si:

-A tentación de ir era moi forte.

-E a decepción por recibir tan pouco a cambio de tanto esforzo produtivo, grandísima.

-Os tratantes, diabólicos; ¡todos do mesmo partido, do mesmo sindicato, subindo os prezos das súas ventas, e baixando os das súas compras. ¡Ese gremio dos intermediarios, que sempre foi diabólico!

-Un divorcio, lamentable, doloroso, que se producía nas datas de maior namoramento: cando mellor e máis lustrosas estaban as nosas reses, cando máis tempo levabamos con elas, encariñados con elas, ¡adeus para sempre, froito dos nosos agarimos!

-Unha tentación, unha avaricia: Aqueles tendeiros traíannos cousas cadora máis apetecibles, máis tentadoras..., e menos alcanzables!

-As rapazas ían mellor vestidas, mellor afeitadas (afeites = adornos e perfumes), así que os rapaces mal podíamos acollernos ao refrán que nos aconsellaba: “Cando queiras escoller, búscaa na cocina, vestida de cada día”.

¡Ai feiras, feiras, que, lembrándome, tamén dan ganas de chorar, pero..., moito aprendín, nelas, e delas; para iso, antes de estudiar Comercio, repito e constato!

-.-

Festas con merenda. Típica a do San Cosme, de Gondel; houbese ou non orquestra, a ceguiña sempre estaba, e sempre actuaba, co seu violín en ristre.

Agora hai banquetes, e non só de tortilla, queixo e viño, pero aquelas merendas, campestres, rupestres, eran..., máis fraternas!

A prosperidade e mailas comodidades non sempre conducen a melloras satisfactorias. Asturias cultivouno moito, e Galicia tamén, aínda que algo menos: iso de levar das casas a merenda de campo e papala familiarmente, amigablemente, nos lugares de festa e/ou de recreo. Agora non cargamos coa cesta, nin no cabalo nin no auto, que para algo están eses chigres-restaurantes ambulantes, pero non é igual; a tortilla, ou a empanada, saben mellor elaboradas e levadas da casa!

Para comezar, esa participación familiar nos preparativos,  no subseguinte transporte, vinculaba, fomentaba a relación participativa, e despois, que ampliaba a relación, mentres que o de tirar de carteira e paga-la consumición é limitativo, restritivo, co engado de que presta mellor a comida en círculo íntimo que nun recinto feiral, ruidoso e masificado.

Canta máis xente temos ao redor menos somos nós, xa que nos falla a comunicación, a intimidade, a satisfacción íntima de querer e ser queridos polas persoas que participan nos nosos goces persoais.

-.-

Os que nos precederon na viaxe eterna: aquí, amigos; e desde aló, avogados.

O enterro de San Nicanor Rielo Carballo, que aquí foi sacerdote e escritor.

¿No Ceo, que? ¡Os que o coñecemos augurámoslle un cargo importante!

¿Perdémolos? ¡Non, gañámolos, así que, mellores perlas, imposible! Claro que sempre nos queda a dúbida, o temor, o desasosego de se pasarían con éxito a reválida de San Pedro; e para iso, rezamos, pois, como cremos na Comuñón dos Santos, o que a uns lles sobre, a outros aproveitará! Nestes casos de vida exemplar, probada, demostrada, poucas dúbidas caben, así que, en vez de rezar “por”, igual o estamos facendo “a”! Ante a dúbida, chorar, que é moi san chorar polos santos, pois, aínda que non o precisen, seguro é que nolo agradecerán. Tamén é agradecemento ofrendar por aqueles aos que debemos exemplaridade, aos que pasaron pola terra facendo cousas boas, loitando no exército de Deus. ¿E aos que estiveron de parte de Satanás, que? ¡Para eses, confiar na infinita bondade da Santísima Trindade!

Os loitos, os externos, duraban un ano, desde o funeral ao cabodano; ¡os internos duraban, e duran, toda unha vida! Ata quitar o brazalete mouro, nin festas nin casamentos; ¡canta economía! E de cantar na igrexa, tan só os responsos; pero a miña dona, ¡e ten razón!, quere que os netos lle canten os salmos, que tamén ela o fará dende o Ceo, para loar a Deus, que lle permitiu telos. ¡Aquelas mestras da Normal de Lugo; unhas beatas, que por algo levaban as saias longas!

A propósito: Co bo que é Deus, teño para min que o inferno debe ser pequerrechiño, e o Ceo, infinito. Sendo optimistas, ¿que haberá que facer, unha vez dentro, unha vez admitidos, para contactar, para entrevistarse, cos que foron seres queridos, tantos que tiven, e me precederon!

-.-

De solteira roupa nova, e de casada remendada. ¡Xa; iso era daquela, polo XX arriba, pero neste, no XXI, a roupa rota, remendada, indica máis ben solteiría. ¿É unha moda, ou trátase de que, coa crise, aproveitamos a vella, maiormente os pantalóns? Nun parladoiro, que se me ocorreu opinar que agora as mulleres xa non teñen, xa se lles está quitando, ese complexo de poñerse pantalóns coma os homes, e que comezan por romperlles as perneiras, para ir disimulando a súa retirada paulatina..., a pouco me zurran as presentes, por...; ¡chamáronme machista!

Despois, na casa, ocorréuseme abrir Internet, e atopeime cun artigo, referido ás miserias da guerra de España, que, máis ou menos, viña a dicir isto: “... Nais e pais remendando e poñendo parches á roupa dos seus fillos. Xeracións de nenos, ¡de clase media!, que medraron familiarizadas coa presenza de codeiras e de rodilleiras na súa roupa. As caídas nos xogos facían que aquela roupa, vella, podre, de mala calidade, se rachase, así que os pais recorrían aos complementos para alargar a vida dos pantalóns e dos xerseis dos seus rebentos”.

De lido o que antecede, a memoria deume en ferver, co cal lembrei aquelas irmás que coincidiron comigo no camiño da Misa, ¡e ían tan elegantes, que nin dúas pombas! Miña nai díxolle á delas:

-¡Esa si que é unha boa costureira, que mira que pombas sacou cos sacos do azucre...!

Cando quedamos sos:

-¿Mamá, que historia é esa dos sacos do azucre; a que viña iso, falando de vestidos e de costureiras?

-Meu fillo, os milagres que pode facer unha artista! Os vestidos desas nenas fíxollelos a Manueliña de González, que aprendeu a coser en Madrid. Os sacos do azucre, de baleiros, que así non houbo problemas na aduana, mandóullelos seu tío, de Cuba, pola escaseza que temos aquí de tecidos, e mira ti que oportunos foron para facerlles ás rapazas eses vestidos de festa! É ben certo que o que un despreza, outro o aprecia; ¡non o esquezas!

Pois, a verdade, é que xa o tiña esquecido, pero as crises tamén teñen algo de bo, ¡que refrescan a memoria!

-.-

As escolas mixtas, crisol de convivencia social. Nas aldeas, unitarias, mixtas; nas vilas, grupos escolares. 

Escola de Maxide. Aínda se conserva o escudo, enriba da porta, no alto das escaleiras.

Tiñámoslles envexa aos Grupos, mais era infundada. Nas mixtas, todo veciños, todo proximidade; comuna limitada, e por tanto, absoluta. Íamos os veciños, os de cada día, de distancias curtas, e por iso pouco distanciados; máis fraternos, máis achegados.

Escola de Doloriñas. De Julia Minguillón.

Quen o tiña peor era o mestre/a, pois con aquel malabarismo de atender a unha variedade, tanto en sexo como en idades, necesitaba dez mans, dez ollos e dez orellas; ¡de circo! Nas unitarias é máis doado anquilosarse, bocexar, aburrirse. A mixta, esixe; as outras..., ¡monotonía! Así que ese obstáculo xeraba perlas, tanto para o mestre como para os alumnos/as.

R.I.P. ¡Morreron, e con elas, as aldeas! Ir en coche aos Grupos Escolares, e neles estar divididos por idades son esquemas urbanos; algo así como..., ¡evacuacións do rural, en vista da súa agonía! ¿Que lle saen máis baratas ao Estado? ¡Xa; e máis caras aos nenos! Xuntar os cativos de Montecubeiro cos do Páramo logo é tanto como xuntar andaluces con magrebís: Outros problemas, outros costumes, outras apetencias.

Os mestres de daquela paraban, comían e durmían, xeralmente, na Casa Grande do lugar; e con iso, dominaban a contorna: os seus avatares, sistemas de cultivo, relacións sociais... Os nenos da escola, xebrados os que ían para Bachareis, iniciábanse en amoríos infantís: ían botándolle o ollo ao neno/á nena que lles entraba polo ollo..., ¡e xa lle dicían algo, algo que podía terse por comezo dun filtreo! Aquel coñecemento, longo e profundo, era a mellor das vacinas contra as separacións conxugais, tan raras que eran, ¡que foron!, no rural.

A pedagoxía, diferente, que ata podía chamárselle “pedagoxía profesional”, pois os nenos/as, ademais da cultura xeral, saían cunha cultura aplicada. ¿En que grupo escolar ensinan aos nenos como se calcula o peso en canal dunha res, ou o volume útil dunha árbore? ¡Pois meu pai, mestre de a ferrado, xa llelo ensinaba, na primeira metade do XX!

Escola de mestres: A convivencia e maila colaboración dos grandes cos cativos estimulaba aos críos, infundíalles envexa, e eles, pola súa parte, sentíanse mestres, führers dos outros.

-.-

Poucos dos urbanos deste XXI teñen a sorte, e coa sorte a felicidade, de abri-la súa ventá por derriba dunha arbore; naquelas aldeíñas do XX, desde as árbores de enfronte, e cando non as había, os couceiros facían de arbore, saudábannos os paxaros matutinos.

Hoxe, flores; mañá, mazás.

Para a xente do campo a expulsión do Paraíso só dura un inverno pois, a continuación, agroma a primavera, rompendo as monotonías; ¡as bágoas, nisto, tamén nisto, tórnanse perlas, a Deus grazas! Con iso e con todo, a envexa aos da capital estase facendo eterna.

Volverán las oscuras golondrinas

en tu balcón sus nidos a colgar,

y otra vez con el ala a sus cristales

jugando llamarán.

Pero aquellas que el vuelo refrenaban

tu hermosura y mi dicha a contemplar,

aquellas que aprendieron nuestros nombres…

¡esas…, no volverán!

Se non volven as andoriñas é que opositaron..., e ganaron, quedándose achantadas no asfalto! ¡Pobriñas, que pena me dan!

É comprensible, ¡moito!, que os druidas adorasen a Deus debaixo das árbores. ¡Eu declareime á miña Estrela naquela festa de Suegos, no prado de Pérez, debaixo dun daqueles pomares..., e se cadra por iso, tamén por iso, lles quero tanto ás maceiras!

¡Que razón tivo aquel sabio que dixo que só é sabio aquel que plantou unha árbore, escribiu un libro, e tivo un fillo! ¿Será petulancia terme por sabio? ¡Haberá que ter coidado pois os orgullosos non pasan pola porta de San Pedro, que os mandan pola outra, pola Porta Falsa!

Tamén é sabido que o diabro gusta de disfrazarse, e esa debe ser a razón pola que se valeu do frade Rosendo Salvado para meternos en Galicia aos eucaliptos, ¡disfrazados de árbores!

-.-

Vantaxes e inconvenientes das morgadías. O vinculeiro..., ¡mantiña o vínculo! Si, mantiña o vínculo, pero aquilo de durmirse nos loureiros tamén tiña o seu prezo, un anquilosamento persoal, e para máis agravante, contaxioso.

Unha delicia criarse na casa paterna, cos pais despreocupados polo seu porvir, polo deles e tamén polo do seu primoxénito, e os avós mimando nos netos “da casa”, como poñen nalgunhas necrolóxicas; eles saberán por que o fan!

Sen pensións nin seguridade social, a única seguranza era apoiarse no elixido, xeralmente no máis vello; ¡no máis vello con “v”! Aquilo non era egoísmo senón necesidade vital, pero tiña a contrapartida, máis ou menos dolorosa segundo a persoa, de que aqueles vellos pasábanse media vida chorando polos ausentes, polos desherdados, polos seus emigrantes.

O retorno dos ausentes, a festa parroquial compartida..., ¡cando estaban cerca!, os enterros dos avós, e catro ocasións máis, volver á casa paterna era algo así coma a licencia dos quintos, ¡soltar unha cadea para coller outra, a das emocións atrasadas, acumuladas!

Os nenos dos ausentes, ¡pobriños!, criados sen avós tiñan na súa biografía un pouco, ¡un moito!, de hospicio, de orfandade; e logo que eran tantos, aquelas tribos infinitas...; ¡a miña dona tivo corenta primos, algúns en América, que nin chegou a coñecelos máis que por carta!

A vantaxe dos minorazos era que nacían, e se criaban, acelerados; ¡coa fame de comerse o mundo! Coñecían a súa sorte/desventura desde a caneta, así que se esforzaban por aprender, por aforrar, por independizarse. ¿Eran irmáns? ¡De sangue, si, pero, de porvir, non, nunca!

A tristura do emigrante de Mosteiro. ¿Tiña perlas na maleta? ¡Aínda non!

-.-

Control do vocabulario. Coa excepción de catro parvos, cegos de entendemento, que non eran capaces de ver a Deus, nin sequera nas súas obras, (blasfemos), o resto, discretos e comedidos; o coñecemento persoal, as relacións de veciñanza, facían que as conversas fosen entrañables, sinceras e refinadas. As palabras necias, pícaras ou retortas sempre abundaron máis nas cidades; lembremos o que pasou coa torre de Babel, que ao xuntarse moita xente deron en barafustar, e remataron inventándose unha babel de idiomas.

O respecto comezaba na lareira, onde a xeración intermedia daba exemplo aos seus nenos para que, véndoos acatar aos entregos, se criasen nesa ética e nese ambiente. Na lareira falábase de todo, persoal, familiar, social, laboral..., así que, mellor universidade, nin a do Rei Juán Carlos!

O rezo do rosario en familia obraba de catequese xa que se aproveitaba a ocasión, tanto para informar como para preguntar. O latín non o entendiamos pero..., aprendiámolo!

Con respecto aos veciños a interrelación, a complementariedade existente, inevitable, obraba de invitación para levarse ben, para tratarse con respecto recíproco; e se isto facían os maiores, os nenos, que? ¡O neno, sempre e de sempre, é copión por natureza!

En canto aos saúdos só nos gañaban os mouros niso de preguntar, de interesarse, polo pai, pola nai, polo fillo, pola filla, polos netos, polos ausentes, polo gando, pola colleita..., ata chegar á saúde do camelo!

Isto que agora pasa nas cidades, que te paran para preguntar o máis imprevisible, sen previamente escusar a detención, sequera con un simple, “¡Perdoe; sería tan amable de..., podería ou sabería dicirme...!”. ¿Onde vai aquilo de: “Vaia con Deus”, “Bos días nos dea Deus”, “Deus llo pague”, que logo parecía unha comunidade de monxas?

-.-

Ximnasia completa, perfecta, ¡atletas!, a dos nenos da aldea; na capital, algúns, teñen parques infantís, e outros, escaleiras.

Parque de xogos infantís. Ademais de monótonos, perigosos.

Entre xogos e traballo, exercicio pleno, variado, con tódolos músculos en acción, pero cando os levan á cidade, e ven esas artimañas, choran de envexa; oíron dicir: “A vaca do veciño sempre dá máis leite cá miña”, ¡e crérono!

Quen diga que na aldea a vida é sedentaria, mente; ou mente, ou é que se criou enriba dun ascensor. A proba está en que na aldea non hai un só neno gordo, anquilosado, parrulo de andares. Desde correr tras das pitas ata gatear polos carballos arriba todos fixemos algo de todo; ¿onde hai, onde se fabrican, onde se instalan aparellos para esa variedade ximnástica?

Aquí, diante da miña/vosa casa, acaban de instalar un parque, e os primeiros días, antes xa da súa inauguración oficial, os cativos do barrio, con tal de que soubesen andar, soltábanse dos pais e/ou dos coidadores para correr de cara ao parque. ¿Iso que significa? ¡Que llelo pide o corpo, que están famentos de exercicios atractivos e variados.

-.-

Os xoguetes dos nenos na aldea. A nosa tenda estaba na propia casa, e tamén nas cousas de ao redor, factibles e alcanzables. Isto cultivaba a imaxinación, moito mellor que esas cousas que nos dan feitas, sen saber de que son, nin por que as fixeron así.

O primeiro dos xoguetes era o rosario, que nolo deixaba a avoa para que xogásemos coas contas; facían ruxido entre si, ao frotalas, e iso xa era algo. Despois viñan as codas do pan, que nos servían de chupete. Tamén nos deixaban culleres do café para manexalas, que así aprendíamos a comer pola nosa man; partían da experiencia de que os nenos todo o queren levar á boca. Cando se retiraban do peito dábaselles o leite coa “mamadeira”, que nos servía para manternos á vez que para distraernos. ¡En definitiva, todo práctico, con dobre finalidade!

¿O de andar? ¡A gatas, por suposto, que tamén llelo víamos facer aos gatos! Alternando co colo, fose da nai ou da avoa, pois carriños de rodas só había aqueles das vacas..., para cargas maiores!

Algo meirandiños, tódalas cousas da cociña nos servían para argallar, de sentados nunha trapeira, cerca da lareira, pero lonxe do lume, ben vixiados. O fume molestábanos, pero as lapas e mailas brasas, un encanto; miña madriña, ensinándonolas, xa me foi instruíndo de que o inferno era unha cousa parecida; isto tiña algo de erro pois gustábanos, e afeccionábanos ao prohibido.

O meu traballo predilecto, acaso un antecedente de xenerosidade, de xenerosidade incipiente, ¿conservareina?, seica era o de botarlles grans ás pitas. Isto tíveno de común coa miña dona, pois, de maior, Mestra ela, -xa o dixen-, seguiu coa mesma afección.

Desde que aprendín, ¡desde que aprendíamos!, a manexar a navalla, tódolos nosos xoguetes eran..., ¡iso, á navalla, “made no pendello”! As nenas tiñan abondo con manexa-las agullas e mailas tesoiras, a roca, o fuso, a parafusa...; ¡daba gloria velas, tan cativiñas e xa facendeiras! Pola miña parte, eu gozaba vendo ás veciñas, xa que tiven a desgraza de non ter irmás, que non é unha desgraza menor

-.-

A participación dos nenos na cociña. Esa ¿moda? de que os nenos teñen que aprender a cociñar xa a tiñamos nas nosas aldeíñas, no XX, e de alí para atrás.

Sellas no vertedoiro. ¡Estas si que foron perlas, as perlas do rural: Merecen un altar polo boas que foron, polo servizo que prestaron!

As sellas de ir á fonte levábanas máis ben as mulleres, ¡pobriñas!, cunha rodela, nas súas cabeciñas. ¿O peiteado...? ¡Pobriñas; escondíano debaixo daqueles panos cadrados, que os dobraban en triángulo, para atalos polas puntas, fose no pescozo ou no alto da cabeza. Para os nenos as xerras de barro ou os baldes de folla de lata; en cada man, seu. 

No camiño da fonte. ¡Tan ricas..., e tan pobres!

Ata que deu en haber pozos de barrena, fondos, con bomba de motor, os outros pozos, os de roldana, xeralmente eran superficiais, de pouco fondo, así que moitos secaban ao entra-lo verán. Pero sempre podía contarse coa fonte grande, coa do lugar, pois nunca lugar houbo que estivese situado, construído, lonxe dunha fonte. ¡Previsores os nosos entregos e non estes urbanistas que amplían, que non evitan no que deles dependa, de ampliar as vilas nos baixos dos ríos, e así veñen as inundacións! ¿É tan difícil de prever que os nosos ríos, esas correntes que foron capaces de transportar, de erosionar, montañas e árbores, para formar os vales, tarde ou cedo non serán capaces de anegar as súas beiras?

Específico dos nenos, desde que aprendían a manexar o coitelo ou a navalla, era: pelar as patacas, abrir os bagullos das ervellas e das fabas, pelar as castañas... O manexo da navalla definía o transo entre dúas idades, pois só se lles permitían aos grandiños.

O de atizar, e mailo de soprar no lume, era un privilexio dos avós; coido que debido a que, ademais de ser os prudentes, os experimentados da familia, precisaban coma ninguén desa calor adicional. As potas manexábaas a nai e maila avoa, que eran as expertas.

A fornada. Ao muíño, na egua ou no carro, segundo os sacos que se levasen. Amasar, con todo o pesado que é, facíano as mulleres; seica viña daquela Eva, pois o Creador díxolle a Adán que comería o pan coa suor da súa fronte, pero á Eva condenouna a amasa-la fariña. Erros dos tempos: Ata o XXI, que se vulgarizou o coñecemento de que o farelo é máis nutritivo cá fariña, o pan integral só o facían os pobres. ¡As ciencias, que avanzan facendo bo do malo; perlas, en definitiva!

¿Haberá algo máis patriarcal, máis vincular que a participación de todo o conxunto familiar nas elaboracións culinarias?

-oOo-

 En definitiva, que a vida é un cóctel de desgrazas e de sortes; pero a química positiva está en converter as desgrazas en sortes, as bágoas en perlas. ¡Ollo, pois, con botarlle vinagre á vida: Cando as perlas se deixan caer en vinagre branco, ou ácido acético, no vinagre reaccionan co carbonato de calcio, producíndose na perla a liberación do dióxido de carbono; en definitiva, que se produce a disolución da perla! ¡Daquela, ollo ao parche, que dicía Millán Astray!

Xosé María Gómez Vilabella