VIVIR A VIDA / ADVENTO
A man de obra poñémola nós.
Xosé
María Gómez Vilabella
Mestre dos de “A ferrado”
Unha vida ben levada, ben traballada, é un advento, unha esperanza, unha acreditación para entrar no Ceo.
Os materiais recibímolos, todos;
pero o modelado é reversible,
incúmbenos individualmente.
Cada uno de nosotros es único,
como lo es nuestro ADN o nuestra huella digital. Cada uno de nosotros tenemos
sueños, pasiones y talentos únicos, que necesitamos expresar, desarrollar y
vivir.
Esther Aranda
-.-
Un consello previo, o primordial,
o principal deles: Antes de lerme pídovos encarecidamente que vexades os
“Consellos” de Paulo aos filipenses. ¡Non teñen desperdicio! Tédelos no punto
4, así que eu, aquí e agora, só copiarei o que lles/nos dixo no seu 4.6/7: “Estade
alegres. Non desacouguedes por cousa ningunha. En todo presentádelle a Deus as
vosas peticións con oracións de súplica e acción de gracias. E a paz de Deus,
que supera toda intelixencia, custodiará os vosos corazóns e os vosos
pensamentos en Cristo Xesús”. ¡Amén!
-.-
Pedagoxía da auto
formación.
Non vou falar das “nosas circunstancias”, que ese é outro tema; tratarei, sucintamente, das posibilidades intrínsecas
de toda persoa normal, normalmente dotada, que o somos, afortunadamente, a
maioría. Tampouco se nos pide un entendemento brillante; co de cada quen,
aportando vontade, e algo de disciplina, todos somos capaces de transformar en
auténticos milagres as rutinas cotiáns. ¡Dixi!
Intrínseco. Todo aquilo
que nos é propio é esencial. Xa que somos individuos, séxase, iguais a
nós mesmos, tamén seremos responsables, a título individual, de canto
ideemos e fagamos. ¡Os méritos, pero tamén os deméritos, son persoais!
Ninguén pode vivir por nosoutros, así que, morrer, tampouco. Con todo ser
evidente, que pouco nos decatamos da responsabilidade e da transcendencia dos
nosos actos, por intranscendentes que nos parezan. Os que vimos do franquismo
tomabamos a chirigota aquela presunción de don Hermenegildo de que el só era
“responsable ante Dios y la Historia”. Aínda sen ser “caudillos” somos
responsables, ¡todos, ante toda a humanidade!, pois nada facemos que non
repercuta, pouco ou moito, en toda a esfera terráquea, contribuíndo, cando non
a mellorala, si a empeorala. ¿Como, cando? ¡Só con acender un cigarro xa o
estamos facendo!
En xeral, imos deixando a nosa análise para o último día, e con iso facemos
coma o mal estudante que esconde os apuntes ata a véspera do exame. Daquela
procede:
Limar, puír sen descanso, día a día, tan pronto como teñamos “uso da razón”, pois o mellor descanso está na
satisfacción xustificada; e así ata que a nosa obra de arte, a propia
maduración, cheguen a termo, que será, que debe ser, na propia agonía. Quen así
o faga, ese viviu a vida, esta vida, a vida preparatoria, pois a que é Definitiva, Verdadeira, Vida con maiúsculas,
o doutorado delas, será a outra, a eterna.
Os pasotas son/somos uns desagradecidos: do Deus que nos fixo, que nos permitiu ser, pero tamén do herdo recibido.
Non é mérito herdar moito, pero si, -como dicía a nosa Enriqueta Otero Blanco-,
mellorar e transmitir. Quen se mellora a si mesmo, quen se púe con
laboriosidade, ao próximo mellora, ao próximo púe, ao próximo corresponde e
comunica nesta comunidade dos bens terreos. Ademais diso, desta socialización,
está esa realidade da que somos administradores, simples administradores, e
algún día renderemos contas “ante Dios y la Historia”; nosoutros si, nosoutros
tamén, que é a mellor, se non a única, das verdades que dixo aquel Hermenegildo;
si, aquel que se sentía Deus entrando e saíndo das igrexas baixo palio.
O noso entorno, este vendaval que nos acompaña en todo tempo e lugar,
vainos dando, asemade, axudas e malleiras; aproveitémonos,
pois, das axudas, e sobrepoñámonos ás
malleiras. O importante é a forza de vontade que poñamos en ir superando as
dificultades, os atrancos. “Cave ne cadas” (Ten coidado con caer, con recaer),
lle recordaban ao César; ¡pois, nós, apliquémonos o conto, convertámolo en consigna
permanente, propia!
Buen Retiro. El Ángel Caído.
-.-
Mirarse no espello,
no propio.
-Desde que apagues o candil, mírate no espello.
-Madriña, non temos espello, e aínda que o tivésemos, coa luz apagada, que?
Nunca se me esquecerá, e así o transmito. Repetíamo a miúdo, pero só fixo
falta que mo aclarase a primeira vez:
-Mira, neno, este consello vennos dun señor que era moi sabido, un tío de
teu padriño, que era cura aquí en San Cibrao, frade do noso convento, que seica
lle dicía isto mesmo cando durmía aquí, na casa, nesa cambariña de tras da
lareira, onde agora botamos os feixes dos nabos... Explicaba que o noso
interior, a nosa conducta, cando mellor se ve é a escuras, coa luz apagada, sen
moscas que nos distraian. Engadía que hai dous exames: o de conciencia e mailo
da formación desa mesma conciencia, que é o básico, o máis importante, porque
se non educamos a nosa conciencia, coma quen educa a un neno, mal nos poderá
educar a nós esa mesma conciencia. Sempre temos a curiosidade de coñecer ás
persoas que se moven ao noso redor, pero, ¿que facemos para coñecernos a nós mesmos?
Isto lógrase na cama, reflexionando, e despois, para o día seguinte, procede
aplicar a menciña que nos parecese máis eficaz para as enfermidades detectadas.
¿Sabes que é tomar o pulso aos enfermos? Pois tamén existe o pulso dos nosos entenderes,
do noso entendemento!
Grazas, madriña; grazas, padriño; e tamén ao señor Cura de Montecubeiro...;
¡agradecido de cantos me ensinaron a mirarme no meu espello, no interior! E
grazas tamén a ti, Enriqueta, Enriqueta Otero, por ensinarme a ensinar o pouco
que sei, que se moito fose tamén o faría!
-.-
Sacudirse as sabas
Sacudirse as sabas non é igual que sacudir as sabas: ¡Sacudirse delas é
liberarse delas, da súa molicie, da súa aprehensión! ¿Ou para que serviu a
reflexión da noite? Co amencer, con cada amencer, renacemos, volvemos ás lides
da vida: ¡Señor, grazas por estes azos que me permiten tirarme da cama!
Xa non oio dicir “tirarse da cama”, co expresivo que era aquilo. Non se di,
pero faise. Tirarse da cama é fuxir dela; agradecerlle os servizos prestados
pero..., poñela a descansar, e nós, asemade, a funcionar!
De cativos poñiámoslle boa cara ao amencer, pero, de maiores, cansos de
loitar cústanos despedirnos das sabas, esa trincheira dos covardes. ¿É que se
pode avanzar sen saírse das trincheiras, sen arriscarnos? ¿Que é a vida senón
unha batalla permanente, con inimigos invisibles? Pero na trincheira das sabas
non se impoñen medallas, condecoracións: ¡Hai que saír a buscalas, merecelas
coa nosa afouteza, co noso bo facer, co alento compartido!
No cuartel os cornetas tocábannos aquilo de,
Quinto levanta,
tira de la manta.
Quinto levanta,
tira del mantón,
que viene el sargento
con el cinturón.
Déjalo que venga,
déjalo venir,
que yo me quedo en la cama
para dormir!
Pois a vida tamén ten os seus galóns, ¡e manda, vaia se manda, pero non
sempre a obedecemos!
A vida, en definitiva, é un préstamo, con talentos prestados, así que non
sobra recordar aquela parábola do Mestre. Mateo, 25, 14-30: “... e ó criado inútil botádeo fóra, á escuridade...”
¿Criado inútil? ¡Pois si, está ben dito, ademais de bendito, porque nesta vida
de xornaleiros, o que non traballa estorba, estórballes aos útiles!
Non chega con sacudirse as mantas, que tamén procede sacudilas, lavalas en
quente, quitarlles as miasmas, pero iso é do campo da hixiene física, e agora
estamos coa mental; ¡demasiado tema para un só libro, non si? Aínda que
tampouco facía falta escribilo pois cada persoa, mirándose no espello da súa
intimidade, xa é un libro; ¡iso si, non sempre aberto!
-.-
Falando de dar consellos...
... “al que lo ha menester”. ¡Que fácil de dicir, e que difícil de cumprir!
O mellor de tódolos consellos é o auto consello; o xenérico pode ser bo se é
feito de boa intención, pero, ¿quen ten os datos suficientes dun caso concreto
para poder xulgar con obxectividade e con acerto? Os terceiros, xeralmente,
non, así que estas sentenzas incúmbenlle ao afectado, a título persoal,
individual.
O meu mellor conselleiro son eu, eu mesmo, se o fago con obxectividade, con
imparcialidade. Os problemas da vida non adoitan ser simples; están saturados
de datos, de pezas a encaixar; se deixo algún dato fóra, a solución pode ser
aproximada, pero mellorable; por iso as solucións rápidas, as pouco meditadas,
son arriscadas.
¿Que ninguén o sabe todo? ¡Por suposto que non, pero hai que ir con mesura
para conducir, ¡para conducirnos ben!, pois na vía da vida hai treitos
perigosos; ¡cantidubi! Ir amodo tampouco é durmirse no volante; ¡iso tampouco!
Se á forza de discorrer atopamos unha solución que nos pareza boa, profundemos
outro pouco pois as veas do ouro adoitan estar máis fondas cás da prata. E logo
que as verdades son escorregadizas..., porque temos demasiados inimigos, ou
amigos incompetentes, empeñados en disfrazalas. ¡Carnaval só é unha vez ao ano;
advirto!
Xavier Zubiri, por citar un pensador moderno, ben que se parou en
distinguir entre o que se é e mailo que se puido ser, o que somos e o que
aparentamos. Captada a realidade que nos circunda, adaptámonos, tratamos de
adaptarnos para lograr o seu dominio; ou dito en pedante: metamorfoseámonos
para aprehendela, para anosala, para acomodala ás nosas pretensións. A
realidade impónsenos, posúenos, pero o noso ser é bélico, e faille fronte,
podendo chegar a dominala, e incluso a modificala.
-.-
“... pienso que es uno mismo el que se
debe 'enjuiciar' en cualquier momento... ". “El qué dirán", hacer las
cosas solo pensando en el 'qué dirán', puede valer para un negocio de cara al
público... pero no de cara a la 'satisfacción personal'. En cuanto a los
consejos... prefiero decirles a los que tienen el 'vicio' de aconsejar por
cualquier cosa, que: "No me aconsejes que sé equivocarme solo". Otra
cosa es 'facilitar conocimientos y alternativas en la vida', o sea, informar
con objetividad de los 'pros y los contra' de cada actividad o postura. Pero siempre
en libertad, con la verdad 'meditada'. Digo esto pues circulan muchos
"dichos, sentencias y/o refranes" que son 'falsedades'... (Do Dr. Rielo
Valcarce, un Médico experimentado, agora xubilado).
Dr. Rielo
Roma locuta, causa finita. Non encontrei mellor cita para documentar este capítulo que a deste parente
da miña muller, sensato, prudente e douto, como ela mesma, unha Mestra, tanto
no colexio como na casa. Un Médico, un médico que é Médico, que tamén os hai
simples empollóns, deses que repiten
os apuntes acadando doutorados ocos, á forza de observar as anatomías, as reaccións
anatómicas, chegan aos espíritos, que por algo e para algo teñen/temos a carne como soporte
material.
Claro que cada quen debe xulgarse a si mesmo, máis para iso, para facelo
ben, para “atinar”, que é como se di dos recoñecementos médicos, nese “axuizar”,
continuo e constante, cotián, precisamos poñer á proba tódalas nosas potencias,
puídas día a día, baseadas en observacións meticulosas e xenéricas, rotundamente
obxectivas. ¿En calquera momento? ¡Obviamente: en todo momento, xa que se trata
dunha función cultural, persoal, indeclinable e intransferible! ¿Non somos
donos de nós mesmos? ¡Daquela sexamos os nosos, propios e intransferibles,
responsables, responsables de nós mesmos!
Receita, sexa ou non de
Médico: Informar de forma obxectiva é expoñer só, e tan só, os feitos, sen
apreciacións persoais, séxase, deixando fóra todo sentimento ou opinión
respecto dos mesmos. Dito doutro xeito: Informar de forma veraz significa
expoñer feitos reais, sen botarlles imaxinación, que igual xa a traen de orixe,
engadida. Nas escolas de periodismo dinlles, máis ou menos, que “Toda
información é un conxunto de datos e de feitos que se poden transmitir
perfectamente sen sesgos (cortes de forma inclinada) ideolóxicos ou
emocionais”. Pero tamén engaden esta aclaración: “Que é preferible un periodismo
de denuncia que outro de aparente obxectividade se este invita, ou convida, á
indiferenza”.
-.-
A vontade
fabrícase
Nacemos coa facultade de sentir e de pensar, así que é decisión propia,
responsabilidade propia, canto fagamos con esas propiedades: a iso chámaselle,
vontade. Esta forza, a vontade, vaise fortalecendo, medra, co aprendizaxe e coa
práctica, sendo os momentos críticos precisamente os que máis nos maduran, os
que máis nos definen. Trátase, pois, dunha virtude cultivable, séxase, auto xestionada.
Coa vontade, con esa forza, sometemos os instintos, defendemos a razón,
establecemos costumes, creamos hábitos, e aceptamos ou rexeitamos desexos. ¡É
algo así coma o temón da nosa vida; e sen temón, ao pairo...!
Os instintos son cegos, pero a razón intelectual móstranos o camiño que
leva, que eleva, o pensamento, en vista do cal a intelixencia emocional dálle
impulso á acción, aceptando ou repudiando. O desexo inflúe sobre a vontade, e
cando é moi forte fai pequenos os obstáculos, preséntaos como asumibles.
A vontade é belixerante; está en guerra continua contra as forzas
contraditorias. Daquela a concentración é a vontade aplicada, en loita; e o querer,
a decisión, marca a fin da contenda. A concentración ten un punto de partida e
outro de chegada; nese trasfego o importante é uparse, ocuparse, con
oportunidade, e non preocuparse; primeiro, relaxarse, arrefriar a cabeza, e
despois, loitar; concentrarse para decidir; tirar forzas da fraqueza, se fai
falta, pero nunca desesperarse pois sempre teremos a intelixencia na nosa retagarda,
disposta a sacarnos dos apuros mentais. As ideas sempre baixan cando se espreme
o cerebro; ¡e daquela, a escoller!
Segundo Romo, a forza da vontade, ou palabras como esforzo, disciplina ou
sacrificio, están infravaloradas, e incluso penalizadas na actual cultura da
inmediatez, pero as consecuencias son graves para o cerebro xa que a forza da
vontade opera como un músculo: fortalécese coa práctica, fatígase co uso
excesivo, e atrófiase coa falta do mesmo.
Tamén de Romo (Ranulfo): “Non só somos entes racionais; tamén temos un
cerebro emocional. Así como se combina a información sensorial coa memoria e co
aparato motor, tamén se fai co aparato emocional. As emocións danlles color ás
nosas decisións. Teñen que ver cos procesos de tódolos días, nos que obtemos
recompensas, pois, cada vez que tomamos unha decisión correcta, o cerebro danos
un premio; séxase, temos uns circuítos cerebrais que dan valor ás nosas
decisións”.
Para mellorar a nosa forza de vontade? Moi simple: Con tomar conciencia de
que non hai colleita sen semente, e que para sementar hai que labrar a terra, rozala, rozar a fondo, a conciencia. Roy Baumeister deunos unha boa praxis:
Conter os nosos impulsos (os retrógrados e mailos diverxentes); facer o
correcto, facer canto sexa bo para nosoutros a longo prazo, que é o que fai que
unha persoa teña unha vida plena (positiva). En definitiva: non atentar contra
a boa vida, contra a vida sa, tal que dopándose, obsesionándose, amargándose,
ou “comprando” praceres efémeros, tantos que nos ofrece esa publicidade xeneralizada,
velenosa, envelenada, do século actual.
Eis un consello dos de Baumeister, sen dúbida moi pragmático: a súa
recomendación de que non fagamos demasiadas cousas á vez. Xa o dicía meu avó, e
iso que el non era doutor en Psicoloxía social: Moito e ben, non o fai ninguén!
A globalización actual estimula a especialización pois neste mundo no que
todos sabemos facer de todo, só destacan os grandes especialistas.
-.-
As emisións tardías,
delito de Lesa Patria.
“Todo o que compromete a seguridade exterior do Estado, e principalmente a
traizón. Ademais, certas formas de rebelión que causan estragos inmensos na
economía ou na moral dun pobo”.
Está tan claro que pouca análise require. Un Estado débil é un Estado
inseguro... ¿Pode haber fortaleza, seguridade, respecto, nunha economía
resentida, retardada polo noctambulismo? ¿É, ou non é, traizón que as
autoridades, eses “condutores” da Patria, nos permitan golfar na noite, á hora
de economizar enerxías, e de recupera-las propias para lograr un amencer
reconstituído, enérxico, produtivo?
¿É, ou non é, rebelión, levarlle a contraria á natureza, ¡ao mesmo Deus!,
que fixo a noite para sedimenta-las ideas, e de paso, para incrementa-las
forzas? Tamén está a inmoralidade, que se encubre e multiplica coa noite, na
noite...
¿Sofre, ou non sofre, a Patria, co trastocamento horario? Viaxemos, tal que
á Suíza laboriosa, e despois comparemos: ¡Un país con poucos recursos naturais,
e hai que ver como progresa!
Para máis inri, os mellores programas adoitan poñelos na sobremesa da
cea... ¡Adrede, claro! Así pasa que, ao día seguinte, ímonos da cama sen darlle
unha aperta ao/á cónxuxe, e ata sen afeitarnos! Ímonos famentos, que xa nos
darán un piscolabis no bar da esquina, tordeando, mal conducindo e mal
conducidos; por se isto fose pouco, ou non fose grave, co mal carácter que
proporciona unha mala durmida, que así nos comportamos despois, ¡consecuencia
lóxica!, cos de arriba, cos de abaixo, e incluso coa clientela.
¿O século XXI traeranos mellores amenceres? ¡Os vellos verémolo desde
Arriba, desde moi arriba, así que..., xa vos felicitaremos..., se procede, se
tedes escarmentado na xeración precedente!
-.-
A cultura da
inmediatez.
Tocar a rebato.
Vísteme engorde, que teño présa.
Estabamos de ruada na casa do Ferreiro, que era a Grande do lugar,
precisamente agardando polo Elvio da Nogueira, que o mandaran á taberna de San
Cibrao por un paquete de figos pasos, ¡miserias da posguerra!, para que os
vellos tivesen algo que xogar, que apostar. Nisto alguén petou na porta coas
propias zocas, que nin que houbese lume..., e habíao!
O propio Elvio, co paquetón dos figos na man, e berrando coma un tolo:
-Fóra todos, que está ardendo a casa do Rego!
Claro que saímos, tan xuntos como nos permitiu aquel enorme portalón que
daba á eira, pero parounos o señor Severino, que tiña moito mundo, ¡curtírase
en Bos Aires!
-¡Alto aí! ¡Volvede á cociña e collede cantos cacharros atopedes, sella
incluída!
E ao seu afillado da casa, ao Severiniño, agarrouno pola chaqueta:
-Vouche aparellar a besta e saes de inmediato, a galope, para San Cibrao.
Se non sabes tocar a rebato, ti dálles, sen parar, ás cadeas da torre, ata que
che sangren as mans!
Na casa do Rego xa se foran á cama, pero algún tizón da lareira debeulles
quedar aceso e esvarou para xunto da leña que a tiñan..., a secar! Tan apurados
estaban, tan apurados se viron, que se dedicaron a sacar o gando antes de
chamar aos veciños. Nisto, que o Elvio pasaba naquel intre por diante da casa
lapeante...
Non podo esquecer a escena, nin eu nin os meus riles, de tanta auga como
axudei a carretar desde o rego, ¡e menos mal que se trataba da casa do Rego,
que o tiñan cerca!
Cando oímos soar as campás, rachando o silencio da noite, xa tiñamos o lume
medio apagado, e o gando recollido nas eiras das casas máis próximas. Pero o
rebato non foi inútil pois acudiu media parroquia, así que aquela mesma noite
organizáronse comisións para ir ao día seguinte ás parroquias da contorna en
petición de colecta para reconstruírlles a casa. Por certo, unha anécdota que
debe quedar rexistrada: Cando meu pai lle falou do incendio ao médico Santiso,
de Castroverde, este, que levaba posto un abrigo “Loden” (abrigo austríaco, tirolés) color café, tirouno do
lombo e dándollo a meu pai, díxolle: “Para David, e se lle queda grande, ao
xastre págolle eu!”. ¡Non só era un médico dos corpos, así que o terán Aló
Arriba, nesa lista do primeiro de Novembro, e non precisamente ao final!
Aquela lección de cidadanía, de amor ao próximo, lembrándoa hoxe tamén me
serve para opinar que a inmediatez, a improvisación..., para o lume e pouco
máis!
Os inventos dos últimos..., poñamos 50 anos, ademais de apagar o lume con
extintores caseiros, aínda que non en tódalas casas, apagáronnos infinidade de
ansias, pero creando outras angueiras incomparablemente máis febrís. Os avances
tecnolóxicos deformaron a nosa percepción de moitas realidades, inmersos nisto
que deron en chamar, ¡e con razón!, cultura
da inmediatez, que nos fai cadora máis impacientes. ¡Canto máis rápido
logramos unha cousa, máis queremos correr; auténtico frenesí! ¿Isto de apertar
botóns non nos fará máis incompetentes, máis inútiles, máis..., pasotas? ¡A
resposta..., no século XXII!
-.-
As présas. Co seu embruxo, as horas do día parécennos insuficientes para cumprir
coas nosas responsabilidades; así, cando cedemos aos seus ditados, estamos
perdendo o interese por esforzarnos para conseguir metas máis importantes, que
adoitan ser as de longo prazo. Como consecuencia desta cultura da inmediatez,
abocados ao “facer” e ao “ter”, mínguasenos o tempo do “ser”, o de ser
perfectibles, pois o de ser perfectos xa se sabe que é unha utopía.
Sebastián Girona, analizando a ansiedade e maila depresión, dixo desta
última que é, concretamente, un exceso de pasado; e da ansiedade, que é un
exceso de futuro. ¡Está ben: unha multa pauces, beaucoup en peu de mots, concis! Para combatelas, temos que estar
presentes ao cento por cen nas cousas que nos pasan, ¡no momento mesmo en que
nos pasan! En definitiva: que temos que recuperar e/ou desenrolar o noso nivel
de control persoal!
Os beneficios da tecnoloxía moderna son o resultado dunha determinación secular
incansable; ¡secular! Tomar conciencia disto pode, ¡debe!, axudarnos a estar
agradecidos aos nosos predecesores, e á vez motivarnos para facer un uso
intelixente e responsable destes adiantos. Pero nestas présas tamén hai
frustración porque, en moitos aspectos, ademais de envelenar o ambiente,
escravízannos, lévannos ao estrés, á ansiedade, á avaricia. ¡Só nos falta pedir
que nos leven a comida á boca!
¿As présas por falar?
¡Que si, Hemingway; que si; que tamén mo di a miña experiencia!
-.-
Andragoxía
Nada tan importante para o adulto actual, e, á vez, tan pouco valorado:
Inconscientemente buscamos os camiños curtos, con preferencia aqueles que nos
leven, ou que así o cremos, ao pracer e á prosperidade material, pero iso é o
traxe, e non o ser. Para o ser, para a perfección do ser, e por ende, do estar,
temos a Andragoxía, que é a disciplina da educación que se dedica a formar ao
ser humano de forma permanente, en tódalas etapas do noso desenrolo, de acordo
e conforme ás nosas vivencias sociais e culturais. ¿Que; é importante, ou non?
Empézase coa pedagoxía e remóntase o voo coa andragoxía. ¡Así que, Oído al parche, pois onde estuda-la materia
xa temos, de presente, tal que: Ernesto Yturralde, Félix Adam, Elys Rivas,
Rafael Mendoza..., e con estes, un milleiro de estudosos da materia.
Educación permanente, auto educación: O feito educativo é un proceso auto
xestionado que actúa sobre os humanos ao longo da nosa vida, porque a nosa
natureza permite que podamos continuar aprendendo sen importar, ou pouco, a
nosa idade cronolóxica; concretamente, mentres conservemos os tóteles.
Non a vemos, e incluso pode ocorrer que non a detectemos, pero a nosa
metamorfose vai con nós, a todas partes, en todo momento, que ata funciona cos
outros sentidos durmidos ou adurmiñados, anunciándonos, ao espertar, un feixe
de ideas elaboradas polo noso cerebro nese descanso que supoñíamos absoluto. A
evolución humana é imparable, ademais de progresiva; se ten freadas e lagoas
débese a que non aportamos a continuidade e mailos estímulos volitivos
axeitados.
Coa pedagoxía que nos proporcionou o noso entorno infantil arrincamos,
acendemos o motor persoal, e a partires diso, veña captar, recibir,
experimentar, analizar, comparar, aceptar ou repudiar, unhas veces asistidos e
outras de motu proprio. ¿De asistidos? ¡Andragoxía!
-.-
O zume da vida
A vida, como toda froita de zume, precisa, esixe, presión, comprensión,
para extraelo, para gozalo. Sen violencia, pois as violencias esmagan pero non
manan.
Chi va piano, va sano e va lontano, din os italianos. ¡Iso! Piano piano, pouco a pouco, pero tamén sen
descoidos, que sempre son inoperantes. Había por aquí un refrán parecido, que
non oio desde fai tempo: A vida é un ten
con ten.
Se nos botamos para atrás, ou miramos demasiado para arriba, ¡adeus
equilibrio, que poderá con nós a tormenta! Por iso é fundamental, básico, o
auto coñecemento, primeira actitude, pero tamén aptitude, da intelixencia
emocional: coñecerse, ser consciente das nosas capacidades, para saber ata onde
podo desafia-los ventos. “Non meterse en leas”, vén a significar algo parecido.
Tampouco vale o de “Auga que non vas beber, déixaa correr”, porque todo
require análise: ¿Por que non a vou beber? Se é nociva, vale, aceptado; pero se
o fago por covardía será cousa de sopesar as miñas forzas, pois as ocasións
pasan raudas, coma o vento, e mañá pode ser tarde.
No arsenal das armas defensivas adoitamos garda-la literatura, que a consideramos
entretemento, pero iso é relativo pois tamén serve para espertar; ¡que mo digan
a min desde aquel día no que meu pai subiu ao faiado do cuarto novo para
localizar unha goteira! Así, por un ladiño, vin un feixe de libros, obviamente
escondidos naquel andar no que non se andaba. ¿Por que, e para que? Ben sabía
que meu pai era un perseguido do franquismo... ¡Tate, ten aí eses papeis por se
volven a rexistra-la casa! Desde aquel día, cada vez que meu pai estaba
ausente, ... o cativo subía a escada, e pola escada, ao burato. Para que non me
visen os libros levábaos debaixo da camisa ata a palleira da herba, e alí,
escondidiños por xunto da parede..., para lelos na primeira ocasión propicia!
Confeso que daquela non entendía nada, ou case nada, pero aquel enigma tiraba
de min, espertaba a miña curiosidade, e daquela..., daquela descubrín canto lle
estorbaban ao caciquismo franquista os homes ilustrados! A curiosidade é unha
das nosas catapultas, e non hai libro que non nos diga algo, algo útil, ademais
de entretido. Polos libros sabemos como pensan os demais, e diso libamos se o seu
néctar é satisfactorio. ¡Pero, coidado, pois os libros, coma as setas, canto
máis brillantes máis velenosos!
-.-
¿Armas defensivas? ¡Todas! ¿Ofensivas? ¡Ningunha! As únicas armas efectivas
son as da intelixencia, que esas si que resolven os conflitos; e cando non
podamos enfrontarnos coa intelixencia, ou non sexa suficiente, veña, de présa,
escondámo-los nosos papeis, como fixo meu pai! Unha retirada a tempo é unha
vitoria, que iso din os estrategos.
Traémola do berce, iso é certo, pero tamén o é que a intelixencia, desde
aquela soberbia da Eva, está brava, está sublevada; ¡hai que domala!
Definitivamente: Non é cousa de asustarse, pois a vida é un primor, pero
tamén o son as rosas, ¡e teñen espiñas! ¡Se non as vemos, apalpémolas, de
antemán!
¿Que a vida é un primor, o primor dos primores? ¡Naturalmente! Máis para
ser ben vivida, con plenitude vital, precisamos afondar, palpitar, nesa
sensibilidade que teñen os poetas, ¡algúns!, tal que Federico García Lorca, que
era capaz de sentir, coa súa, a dor allea: “Me duele la tierra y los hombres, la
carne y el alma humana, la mía y la de los demás, pues son uno conmigo”.
A propósito, ¿como andamos de sensibilidade, imos a mellor ou a peor? ¡Uf,
que subxectiva é esta análise! Claro que na nosa civilización tiñamos unha
norma ben definida: “O meu benestar acaba, termina, onde empeza o dos demais”.
Pero xa non se di porque a valoración, o punto de referencia, “o meu benestar”
fíxose moi esixente, e iso vai en detrimento do seu contrapunto.
Vexo acotío certos indicios un tanto contraditorios:
. Se che preguntan por unha rúa, rompen a facelo antes daquel tradicional
“Perdón por paralo”, ou “Bos días...”, etc.
. Se subes ao bus non sempre che deixan un deses asentos reservados.
. Tamén escasea aquel “Pase vostede, vostede primeiro...”
Mais non quero pensar mal, que igual é, simplemente, porque a xuventude ten
présa; e ademais está cansada: de estudiar, de buscar traballo, dos
desprazamentos urbanos, das descortesías e demais desconsideracións do seu
próximo...
Indo, volvendo ao principio, aos principios: Xesús, o noso Mestre,
implicouse ante todas e cada unha das necesidades coas que se atopou naqueles
días, así que está claro: só temos que imitalo en canto nos sexa posible; en
todo o que estea ao noso alcance, por suposto.
-.-
¿Así que somos
andragogos de nós mesmos?
Efectivamente, pois, ademais dos instrutores externos, témonos a nos mesmos
como..., ¿pasantías? Pasantías, e non gratis, pois todo se paga, dun xeito ou
doutro. Temos o caso dos pecados, que sempre levan consigo a penitencia, tarde
ou cedo, visible ou invisible. Dito doutro xeito: Non hai acción sen reacción,
apreciémolo ou non.
Malcolm S. Knowles, (1913-1997), considerado como o “pai” da Educación dos
Adultos, introduciu, popularizou, a Teoría de Andragoxía como a arte e maila
ciencia de axudarnos aos adultos a
aprender. Consideraba que necesitamos ser participantes activos no noso, propio,
aprendizaxe; e para iso sinalounos dúas vías, que en definitiva son dúas metas:
motivar para aprender.
Algunhas ideas do que podemos, e debemos, facer:
-Un certo automatismo, ou iniciativa, preocupándonos e tomando interese
polos temas nos que nos sintamos máis frouxos, redondeando e globalizando a
nosa cultura. ¡Funcionar como policías de nós mesmos, indagando os nosos
fallos!
-Especializarnos en buscar recursos, fontes informativas accesibles e
intelixibles. Se podemos apoiarnos nos idiomas de países do noso entorno
cultural, mellor que mellor. Elemental é non deixar pasar ningunha verba, oída
ou lida, sen documentarnos do seu significado. A este propósito relatarei unha
anécdota persoal: Cando se casou un primo de meu pai, preguntoume que me
apetecía da súa viaxe á Coruña, en lúa de mel. Eu víralle ao Mestre de Maxide
un libriño pequerrecho, un Iter, de peto, que o consultaba discretamente, case
escondéndose, ¡e iso lles pedín a Daniel! Cheguei a memorizalo, case por
completo, pero isto tróuxome malas caras: as que lles vía aos compañeiros da
escola cando eu utilizaba verbas para eles descoñecidas!
-Obsesionarse polo por que das cousas, que niso está a verdadeira
sabedoría.
-Orientación na aprendizaxe. Os estudantes adultos preferimos dedicarnos ás
experiencias, aos experimentos, que nos axuden a resolver problemas inmediatos,
pero esta tendencia tampouco debe limitarnos ou reducir as nosas pretensións
porque xa coñezamos, máis ou menos, as nosas necesidades cotiáns, pero tras do
hoxe adoita vir o mañá coas súas, infinitas, sorpresas.
-¿Motivación para aprender? Se estamos chamados a superarnos, a vivir a
propia vida upándonos sobre nós mesmos na espira vital, ¿que máis motivación
queremos?
Nesta evolución, nesta materia, hai andragogos persoais que nos ensinan
aspectos por nós mesmos inalcanzables; e outros que actúan como tales circunstancialmente,
sen coñecemento recíproco pero si con efectividade; ¡por último, sempre, nós,
nós mesmos, mestres de nós mesmos!
Gústame a definición de Ernesto Yturralde Tagle: “Un andragogo é un
facilitador dos procesos de aprendizaxe, orientando ao adulto, ao que axuda a construír
aprendizaxes significativos”. Francisco Punina Lozano redondea: “É un
construtor de coñecementos e de significados, que opera sobre a base de
transformar a cultura individual en comunitaria”. ¡Ten/teñen razón, pois, ben
mirado, non hai cultura individual xa que esta ten poros expansivos; para ben
ou para mal, contaminantes.
De María Xosé Lamas: ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα (Só sei que non sei nada). En “Galicia Dixital”: “Iso dicía Platón,
que o comentara o seu mestre Sócrates. É, canto máis aprendo, menos sei; ¡relativamente!; iso
afirmamos os que nos pasamos a vida estudando, reciclándonos. Mais non por ese
motivo hai que abandonar a curiosidade innata, nin deixar de fomentala en todo
momento, pois representa a motivación máis básica sobre a que só habería que
aplicar a maiéutica, seguindo con Sócrates ás voltas. Velaí que doado é!”
¿Entón, que; perfeccionámonos? ¡Sempre; e de paso, á sociedade! ¿Pero se xa
estamos en fase de putrefacción, que? ¡Daquela, alerta; o dito: que somos
contaminantes, xeralmente máis do medible, máis do que nos é apreciable!
Na nosa grandeza, na nosa capacidade social construtivo-destrutiva, -non me
cansarei de dicilo- temos unha responsabilidade desbordante: igual empurramos
cara arriba como cara a baixo, así que será cousa de advertirlle ao próximo que
nos vixíe, que tome precaucións connosco.
-.-
O carné de
“conducirnos”.
¡Este si que é un carné de puntos, que os ten positivos e negativos; e por
engado, vitalicio! O definitivo dánnolo co falecemento, mortis causa, pois daquela obteremos a cualificación. ¿Xusta,
inxusta? Máis ben benévola pois, como deixamos de estorbar, o máis común, o máis
usual, é que os nosos coñecidos nos definan de boas persoas. Vese cando os
periodistas sonsacan aos veciños dun reo: “Non era mala persoa, non era mal
veciño, nunca deu que dicir...” ¿Benevolencia? ¡Non; comodidade, descanso,
refuse de compromisos testemuñais!
Á morte física me refiro pois a interactiva non existe, ¡nunca! Un está, permanece,
queda, nas obras que deixe feitas. Pode ocorrer que nin nos mencionen, de
parentes a veciños, pero se as fixemos, boas, malas ou regulares, feitas están,
feitas quedan, e os efectos, a semente, máis ou menos visible, no mundo queda,
no mundo está, e pouco, ou moito, pero algo influirá na civilización mundial.
¿Que un individuo non é nada na multitude dos cidadáns? Podemos pasar
desapercibidos, incluso para o próximo máis próximo, pero as consecuencias das
obras boas, como tamén as das malas, fan, fixeron, xermolan, os seus efectos,
positivos ou negativos pero nunca neutros. ¡Nada hai neutro nesta vida; nada
hai estéril, xa que a máis mínima das accións poliniza, dá froitos!
Aquela definición catequista de, “P/ ¿Quien es el mundo? R/ Los hombres
mundanos, malos y perversos”, de ben matinada resulta pesimista, parcial: Ese,
este “mundo”, no que estamos inmersos, do que participamos, é un conglomerado
de vicios e de virtudes, ¡as nosas, propias, emanacións!, así que o seu balance
é, sempre será, un saldo aberto, no que, -repetirei-, a nosa responsabilidade
non é tan intranscendente como poda parecernos a simple vista. Do aire e do
mundo viciado non podemos librarnos, só pena de extinguirnos, pero cabe usa-lo
abano depurativo, darlles as costas aos cheiros, ás tormentas.
Este “carné” só ten un revisor, o Deus do Ceo, ¡terra incluída!, e como é
misericordioso ten a paciencia de darnos segundas oportunidades, pero..., ata
un certo punto, pois tampouco se deixa mangonear! Peco e confésome... ¡Xa; pero
a confesión, aínda que se nos conceda unha enésima oportunidade, sempre esixe, sempre
require, un propósito firme de emenda, e tamén..., satisfacción de obra!
¡Coidado con ser optimistas nisto último, que non sempre é fácil, ou posible,
reparar os danos causados: É mellor, é preferible, prever que curar!
-.-
Reparacións.
Menos mal que nos fixamos pouco nisto das reparacións porque, se o
fixésemos a fondo, tolearíamos.
A reparación ten por obxecto (artigo 1902 do noso C. C.) que, “El que por
acción u omisión causa daño a otro, interviniendo culpa o negligencia, está
obligado a reparar el daño causado”.
¡Por acción u omisión, pois ámbalas dúas acusan! E logo que os danos non
sempre son doadamente cuantificables, nin cuantificables nin resarcibles. É tan
grave esta cousa, tan importante, que debera ser das primeiras en
inculcárselles, en explicárllela, aos nenos, polo menos desde que teñen “uso de
razón”. De propósito: ¿A que idade os deixamos razoar? Os nenos razoan mesmo
desde que nacen; outra cousa, outro termo, é que os deixemos exercela!
A xurisprudencia española, e noutros países polo estilo, leva dado tanta
importancia á obriga das reparacións que, de ben estudiada, daría para un curso
pola súa complexidade, tanto nas matizacións como nas valoracións.
Hai que subliñar, dada a súa importancia, que para a estimación da
responsabilidade é mester que o factor etiolóxico determinante do dano indemnizable
obedeza a unha conducta do demandado producida por accións u omisións por el
realizadas sen a dilixencia adecuada ás circunstancias que cada caso concreto
requira, ou con unha neglixencia da que se deduza a súa imputabilidade, que
pode ou non estar ligada á realización dun acto ilícito. ¿Entendido? ¡Daquela,
vale!
O Código Civil non contén normas acerca da efectividade da reparación,
pero, conforme á práctica e á xurisprudencia, resulta que será o propio
prexudicado o que exporá a forma de reparación que considere idónea para quedar
indemne.
A responsabilidade comprende, pois: Restitución, reparación do dano, e
indemnización dos prexuízos, tanto materiais como morais.
Para as prescricións materiais hai normas, pero as morais quedan gravadas,
indelebles, na conciencia de cada quen..., salvo que non teña conciencia, ou a
teña deformada! Pero, hai persoas sen conciencia? ¡A xulgar polos feitos mal
feitos que practicamos acotío, esta impresión resulta! ¡Daquela, os que non a teñen,
poden comprar unha, así sexa de segunda man? As conciencias non son
transferibles: ¡Son individuais, persoais; e de perdidas, dificilísimas de
recuperar!
-.-
Apropiacións e incorporacións.
Deméter, co seu corno
da abundancia.
Son sucesivas, pero tamén simultáneas. Témolas por dereito de convivencia.
Algo así coma o gran que se leva ao muiñeiro, que ten a obriga de devolver toda
a moenda, salvo a maquía, claro!
Comezamos ben cedo aprendendo a sorrir, ¡con tal de que así nolo fagan
facer! O neno é agradecido, que iso non nolo quitou aquela rebeldía do Edén; esta
virtude debeu ser a nosa salvación, que nola tivo Deus en conta e por iso se
dignou fabricar un Fillo, a semellanza nosa; nunha Virxe, por suposto, á que
previdamente concedeu a graza de liberala da herdanza maldita. ¡Faltaría menos:
só aproveitou a parte boa da Humanidade!
Din que na infancia usan connosco a Pedagoxía, pero así, en cousas, xa se
trata propiamente da Andragoxía, séxase, da pedagoxía adulta, que non
adulterada: Están ensinando a un neno que, en moitos aspectos, vai diante do
profesor/a, ¡se foi, se está sendo, aplicado!
O principal perigo do neno está na debilidade do seu carácter para contaminarse
cos pecados circundantes: ¡Tódalas vacinas son poucas, así que, xa o dixo o
Mestre: “Pero quen escandalice a un destes pequenos que cren en min, máis lle
valería que se colgase unha pedra de muíño ó pescozo, e que o largasen ó fondo
do mar. ¡Ai do mundo polos seus escándalos!”. (Mt. 18, 6-7; Mc. 9, 42-48; Luc.
17, 1-2).
Os nenos son capaces de asombro, e teñen confianza; de aí a súa febleza, o
seu “talón de Aquiles” para os velenos escandalosos, porque son, somos, altamente
receptivos mentres non creamos anticorpos ou repudios. Nunca me esquecerei
daqueles ¿licenciados? (licenciados das quintas) que volveron da incivil
xactándose, diante dos adolescentes, dos seus libertinaxes ao ¿liberar? pobos,
violacións incluídas. A uns cantos daqueles fantoches moito noxo lles tiven,
sempre, e nunca lles perdoei aquelas bravatas presentadas aos rapaciños como
heroicidades súas, propias.
O neno que se cría nun ambiente san, ou relativamente depurado, pouco
mérito ten, que llo dan todo feito; o mérito está en ir apartando o xoio
segundo se vai segando. Na rúa está arraigado iso de estigmatizar aos fillos
de..., pero, se o pensamos ben, debéramos ter dó deles, compaixón, pois abonda
desgraza tiveron, principalmente por parte dun pai que accedeu ao froito
prohibido; elas poden ter atenuantes, pero o que é eles, xamais!
Falando de ambiente san: ¡Ai, Deus, aquelas lareiras, aqueles fogares,
aquelas universidades familiares..., canto as necesitabamos hoxe en día, pois
cada un dos nosos maiores, ao redor delas, sentaba cátedra, maiormente
aconsellando con apego, cariñosamente!
O bautismo limpa aquilo, o vello, o inicial, o orixinal, e devólvenos a
herdanza, pero non é unha vacina, un seguro de inmunidade: ¡Despois diso hai que merecelo, traballalo,
conservalo! Pero, a todo isto, ¿quen son eu para xulgar a ninguén, descoñecendo
o barrizal de miasmas do que procede cada quen; que igual ten máis méritos o
que sae medio limpo có que está medio sucio!
“Que o neno que fuches non se avergoñe do adulto que es”. Bo balance, si
señor; este pensamento é de Antoine de Saint-Exupéry, autor de “O Principiño”.
-.-
Apropiacións
culturais
¡Somos unha esponxa! No Madrid da posguerra, con aquela febre cultural de
recuperar o “modus vivendi” anterior ao 36, modas, costumes, falares..., oíase
moito o dito de que, “Todo se pega menos la hermosura”. Igual se quedaban
curtos pois a fermosura dos “bos modais” tamén é pegadiza..., entre xente
decente!
Neste mundo globalizado, inter comunicado por tantos medios, xa non hai
modas, nin modas nin modismos, pois as cousas, as novidades, veñen e van a tal
velocidade que nin dan tempo a clasificalas.
A apropiación cultural causa prexuízo no momento no que unha cultura
dominante usurpa elementos doutra cultura sen a súa comprensión previa, ou fai
uso deles de maneira diferente a como eran na súa orixe.
Con iso e con todo, as culturas son máis complexas do que parecen a simple
vista, así que estamos imitando, apropiándonos, parciais delas, pois a
totalidade tardaríamos en asimilala. Algunhas apropiacións, case todas, son
máis de forma que de fondo, así que non hai perigo de que arraigue o foráneo.
Segundo Bisbal (Marcelino Bisbal, Venezuela), “Vivimos nunha sociedade
mediatizada, onde o fluxo global de imaxes, noticias e opinións, constitúen
hoxe en día gran parte da alfabetización cultural e política que os individuos
instauran dentro dos seus territorios espaciais”.
As prácticas de consumo cultural non só reproducen normas e recursos senón,
e tamén, as maneiras en que os individuos se enfrontan a estas normas e a estes
recursos.
Na actualidade as cidades son espazos estratéxicos de innovación, de
inversión e de actividade, pero tamén son lugares que condensan fenómenos e
problemáticas complexas, mostrando os efectos dos procesos que foron
transformando a vida pública, fragmentándoa, debilitando os referentes comúns e salientando as desigualdades sociais.
-.-
Ler versus estudar? ¡É algo así como correr versus andar! ¿Se corremos, que vemos, que apreciamos, que retemos? ¡Case
nada! Pois, coa lectura rápida, outro tanto!
¡Ai, Deus, co importante que é isto, e que pouco nos paramos a meditalo, e
menos aínda a censuralo! Tamén o temos claro neses presentadores febrís dos
mass media: ¡Son uns escagarriados da palabra, e por tanto, máis que falar, vanse
do ventre! ¿Non será que o fan adrede, para que non nos paremos a analizar as vaguidades
que nos están dicindo? ¡Vaiche boa, que todo pode ser! Cando así se poñen, eu
quito os audífonos..., ¡para aforrar pilas!
¿É posible estudiar sen ler? ¡Aínda non, polo menos certas cousas, así que,
se non nos ensinan a facelo correctamente, ensaiemos nós! Claro que tamén se
aprende escoitando, ¡cando se fan oír! E non che digo nada facéndoo a base de
experiencias directas. Con iso e con todo, sen libros, sexan de imprenta ou virtuais,
pouco se pode facer, hoxe en día, pouco se pode avanzar. Dunha, que se puxo de
moda falar coa lingua a cen; e doutra que cada vez nos veñen máis escritos,
tales como diagnósticos de medicamentos e
características de aparellos, con letra microscópica, ademais de idiomas
e termos que ben lle consta ao fabricante que non saberemos interpretar, así
que imos..., ¡iso, iso que se di vulgarmente!
¿Hai unha fronteira entre ler e experimentar? ¡A verdade é que se
complementan, pero déixolle ao lector esta comprobación, a título persoal...,
para que se afaga a pensar!
Buscando especialistas na arte de ler, din con un tal Carlos Arroyo que
sabe o que se di. E di:
“O adestramento converterate en bo lector. Aprenderás a ler lendo;
mellorarás a comprensión lendo; gañarás velocidade (velocidade de asimilación)
lendo.
“Non importa o que leas, (¡nisto eu disinto!), pero le”. (O Arroyo aquí
matiza que “É máis importante ler moito do que che guste e che interese que ser
tan excesivamente selectivo que acabes lendo pouco, e só de maneira forzada”.
¡Vale; isto váleme!
“Que hai varios tipos e niveis de lectura. Aspectos como o grado de
coñecemento previo, o obxectivo perseguido ou a esixencia de profundidade ou
asimilación, marcan diferenzas (no que Arroyo chama) “técnica de lectura”.
“Esquécete de escribir ben se non les. Ata que cheguen os teus anos de
madurez, ninguén te ensinará a escribir dunha forma tan eficaz como o farán os
libros que teñas lido”.
Pola miña parte, deste tema só engadirei un consello propio; coido que
apropiado: Do idioma correspondente nunca leas algo novidoso sen ter á man un
bo dicionario; e se é debaixo dun carballo, mellor que mellor, tanto polo
osíxeno respirado como polo silencio!
-.-
Estrelas na familia
De telas, xeralmente son estimulantes, pero tampouco hai que durmirse nos loureiros...,
por se acaso! Son armas de dobre fío, así que hai que manexalas con destreza.
Un dos cortes estimúlanos e esfórzanos en orde á emulación, á prestación dun
sacrificio igualitario, igualador ou imitador, pero tamén ocorre que nos dea
por tirarnos ao atallo, a gozar comodamente das influencias e do releve social
que nos proporcionen os nosos brillos parentais.
No outro corte están as envexas, esa rabia de atribuír á sorte calquera
tipo de elevación que nos neguemos a recoñecer como froito de esforzos
singulares por parte dos nosos pares. Esa envexa interior, xeralmente
disimulada, dáse moito nos nosos días nos que a loita competitiva é atroz,
esgotadora, así que nos sentimos inclinados, con facilidade, ao desprestixio
solapado. ¡É tan fácil atribuír a nepotismo, ou a outras grazas non sanctas, neste ambiente de
corrupción xeneralizada do XXI, ascensos, ou subidas, que na realidade foron
ben suadas e ben gañadas! Con iso de que hai moito xoio, damos por perdida a
colleita.
Cando as nosas facultades non son competitivas, ou non as poñemos en
acción, doado é desprestixiar aos competidores, sequera sexa para disimular a
nosa mediocridade. Observando e observando, esta negatividade asoma, de
presente, por todas partes, en tódalas actividades, así que poñamos o dedo na
chaga para identificala.
Se fósemos tan bos e tan xenerosos como sería desexable, pediríamos dúas
cousas: que os célebres non se endeusen, e de paso que nos boten unha man aos
crequenas do seu entorno para axudarnos a enderezar. Isto é o humanitario, pois
as grandezas ensoberbecidas, nas súas consecuencias son a meirande das
baixezas: frean en lugar de estimular!
-.-
O desexo de saber
“Todos os homes teñen, ¡temos!, na
propia natureza o desexo de saber. O pracer que nos causan as percepcións dos
nosos sentidos son unha proba desta verdade...” Aristóteles, na súa “Metafísica”.
¡Oh, Aristóteles, canto nos
deixaches ensinado; o problema está en que cada morte é un baleirado das
experiencias humanas! ¿Por que? ¡Porque, con todo ser moito, o aproveitable non
abunda, e logo que a filosofía está un tanto demodé, pasada de moda, superada polo mercantilismo do proveito material,
do superficial! Facían falta moitos Aristóteles, moitos avós que nos ensinasen
a pensar, a rumiar, a deternos no transcendente. Na súa Metafísica segue
ensinándonos a observar: “... os directores de obras, calquera que sexa o
traballo de que se trate, teñen máis dereito ao noso respecto que os simples
operarios; teñen máis coñecemento e son máis sabios porque saben as causas do
que se fai; mentres, os operarios parécense a eses seres inanimados que obran,
pero sen conciencia da súa acción, como o lume, por exemplo, que queima sen sabelo.
Nos seres inanimados unha natureza particular é a que produce cada unha desas
accións; nos operarios é o hábito. A superioridade dos xefes sobre os operarios
non se debe, xeralmente, á súa habilidade práctica, senón ao feito de posuír a
teoría e coñecer as causas. Engádase a isto que o carácter principal da ciencia
consiste en poder transmitila polo ensino”.
¿Transmitida polo ensino...? Daquela,
ensinar é un apostolado, e os ensinantes, verdadeiros apóstolos.
¿Agradecémoslles correctamente a súa xenerosidade? Ben pensado, ou malpensado,
para que, se aos poucos xa estaremos subindo o cóbado, alzando o vaso dos
praceres vulgares!
É arrepiante, pon os pelos de
punta, a constatación do mal uso, ou do pouco uso, que facemos das leccións
maxistrais apresas en cabeza allea. Temos que turrar, e rompe-los cornos contra
os obstáculos, para decatarnos de que as advertencias dos sabios son
aceptables. Ben dixo, seica, aquel xitano: “Preitos teñas, e que os gañes”. As
guerras, por exemplo, ¿gáñaas o vencedor? Se aproveita a lección, máis vantaxes
lles sacará o perdedor.
-.-
Vaiamos a Lindeman, vaiamos á fonte limpa.
Edward Lindeman C. (Michigan,
9-5-1885 / 13-4-1953), autor do innovador, The Meaning of Adult Education,
foi pioneiro en moitas frontes, cunha fidelidade á ciencia e para a sociedade e
os seus procesos, e tamén na educación de adultos e na filosofía social. Orfo
prematuro, tirou experiencia dos seus traballos sucesivos, entre eles
viveirista, enterrador, oleiro, etcétera; mentres, asistía a escolarización
formal, pero só intermitentemente.
Daquela vaiamos, e maticemos, para interpretar
correctamente. Pero máis que ir é non saír del, polo que profundou nestes
temas. Eduardiño, en letras de ouro, se tal as admitise o meu ordenador, ou se
seguísemos con aquel ouro das ribeiras do Azúmara, ¡tanto que nos arroubaron aqueles
romanos!, en ouro gravaría estas catro sentenzas-análises túas:
O alumno motívase para aprender cando ten, ¡cando
sente!, necesidades. Por algo a
comodidade dos ricos é un “ceda el paso” a favor dos necesitados; esfarélalles
aos poderosos a supremacía que teñan acadada!
Non é igual sentir necesidades que
padecer necesidades; isto hai que distinguilo. Sentilas é un prurito, un
comechón a priori, que nos pide vacinas, que nos pide un paraugas aberto desde
antes da tormenta, percibida a súa inminencia por signos externos, apreciables
que non figurativos. Precisamente, para non chegar a padecelas..., ¡curarse en
saúde!, que dicía meu avó, o albeite.
A orientación para aprender céntrase na vida. Aquí,
vello Lindeman, eu, coa experiencia dos anos que teño enriba, con un recorrido
que traspasou oito décadas, desde aquel ripeiro de facer zocas para a feira de
Castroverde ata os meus libros da UNED, esa Institución que pule nos vellos,
voume permitir un certo pragmatismo: É a vida centrada, a sosegada, ávida pero
non avarenta, a que nos permite manter unha orientación proposta. Se nos tornamos
catacaldos intelectuais, repartindo arbitrariamente as enerxías, abarcaremos
moito pero apertaremos pouco. Non hai que esperar a que a vida nos fixe as orientacións;
a min, á vida, á necesidade de vender zocas para mercar pantalóns, que as
verzas tiñámolas no horto, se lle fago caso absoluto, derivativo, igual me
levaba a facer esculturas de madeira, pero, do resto, in albis! Son boas as
vocacións, son boas as esixencias temporais, pero o futuro é a cousa máis
inestable deste mundo, así que convén un certo polifacetismo para ir transbordando
dos navíos que naufraguen.
Ten necesidade de auto dirixirse profundamente. Profundamente, si, pero tamén en extensión..., porque as circunstancias
cambiantes antes aludidas aconsellan mirar para os lados, reservar un certo
nivel de enerxía para os avatares ou suxestións que se nos vaian presentando.
Profundar, si; especializarse, tamén; pero non, nunca, con entrega absoluta se
non queremos acabar en monstros deformes; os diamantes son diamantes porque
teñen, ou admiten, unha variedade de caras.
As diferencias individuais increméntanse coa idade. ¡Pois claro, xa que á forza de construír con materiais diferentes as
obras non poden, nin deben, ser idénticas! O fallo témolo en que as xeracións
seguintes páranse, parámonos, pouco, en libar o néctar de cada flor, pois, ao
ser diferentes, o mel obtido sería apoteótico. É máis fácil de copiar, de
succionar, o malo que o bo, e iso é un hándicap para a depuración cultural, que
debera ser algo máis progresiva e veloz do que logramos. Por exemplo, van vinte
séculos daquelas leccións do Mestre e segue habendo fariseos!
-.-
Seguindo aos eruditos,
cos eruditos, destes temas.
Que esta inquedanza é de onte mesmo, confírmanolo tamén a biografía de
Malcolm Knowles, xa citado en páxinas anteriores, que abarca practicamente todo
o século XX, ¡onte!, de 1913 a 1997.
Naceu en Montana... ¡E logo din que nacer no monte é unha desgraza! Pois eu
nacín en Montecubeiro, outro monte, e se non cheguei a ilustre igual foi por
culpa miña, por desaproveitar aquel tempo tan propicio para a reflexión, naquel
ambiente tan recollido, tan natural e tan grato! Seu pai, o de Malcolm, era
veterinario; ¡meu avó, albeite! Tomádemo en serio, que en serio volo digo: Nada
coma a soidade do campo..., se tivésemos libros! Houbo un tempo en que a
soidade dos claustros facía sabios aos frades, pero máis grato é o campo có
claustro; a vantaxe conventual estaba en que eles tiñan libros, pergameos...!
Knowles, na súa obra, “A Práctica Moderna de Educación de Adultos: Andragoxía
contra Pedagoxía (1970)” presentou, divulgou, o seu Modelo Andragóxico. Seguido
polo venezolano Félix Adam, centráronse ámbolos dous nestes tres principios para
a educación en, e con, adultos:
Participación. Que se
require porque o estudante xa non é un mero receptor, senón que é capaz de
interactuar cos seus compañeiros, intercambiando experiencias que axuden á
mellor asimilación do coñecemento. Aquí o estudante participante,
interactuante, pode tomar decisións en conxunto cos outros estudantes
participantes, e actuar con estes na execución dun traballo ou dunha tarefa
asignada.
Horizontalidade. Maniféstase
cando o facilitador e mailo estudante teñen características similares (adultez
e experiencia). A diferenza póñena as características cuantitativas (diferente
desenrolo da conducta observable).
Flexibilidade. É de
entender que os adultos, ao ter unha carga educativa-formativa chea de
experiencias previas e de cargas familiares ou económicas, precisan lapsos de
aprendizaxe acordes coas súas aptitudes e destrezas.
A teoría de Knowles establece seis supostos relacionados coa motivación na aprendizaxe dos alumnos:
1. Necesidade de saber. Os adultos necesitan coñecer a razón pola que se
aprende algo.
2. Autoconcepto do individuo. Os adultos necesitan ser responsables polas súas
decisións en termos de educación, e involucrarse no planeamento e na evaluación
da súa instrución.
3. Experiencia previa. Provee a base para as actividades do aprendizaxe.
4. Prontitude en aprender. Os adultos están máis interesados en temas de
aprendizaxe que teñan relevancia inmediata cos seus traballos e coa súa vida
persoal.
5. Orientación para a aprendizaxe. A aprendizaxe dos adultos está centrada na
problemática da situación, máis que nos contidos.
6. Motivación para aprender. Os adultos responden mellor a motivadores
internos que a motivadores externos.
As prestacións da Andragoxía nas actividades do ser humano son
innumerables, e iso que aínda estamos iniciándonos nos procesos do ensino
universitario, así como nos procesos de capacitación nas empresas.
-.-
Pasa a
VIVIR A VIDA
-II-
Xosé María Gómez
Vilabella
No hay comentarios:
Publicar un comentario