DE PURA CERNA -VI-

.../...

 

 

A cruz dun segredo

 

¡Que marabilla vivir

neste mundo equilibrado,

ben mantido,

feliz e xeneroso

no que cada un,

esquecéndose de si mesmo,

se dá enteiramente

aos semellantes!

 

Manuel María

“Odas nun tempo de paz e ledicia”

 

Na historia persoal, íntima, de Herminia, a nosa posguerra, cos seus problemas e coas súas miserias, foi unha balsa de aceite en comparación cos avatares dos anos precedentes: Restauraron, e reabasteceron, modernizaron, aquela farmacia, a golpe de esforzos, cando que polos especiais servizos que prestara a familia á Causa Nacional houbesen podido obter magníficas prebendas, como foi uso e costume, xeneralizado, naqueles anos de pasarlle facturas ao Réxime, moitas das veces totalmente inxustificadas.

…

 

¡Adiante! Entren sen coidado neste hexaedro parental, que aquí seguimos tendo á nosa Herminia mergullada en tódalas arestas, en tódalas encrucilladas do seu discorrer vital, nin tranquilo nin definitivamente resolto, pero sempre coa súa integridade, coa súa fortaleza de cerna pura, sen sámago, sen podremia. Pasen e vexan cómo lles andaban as cousas a últimos dos Corenta, esa década de infausta lembranza, que pasou á Historia Xeral do país co remoquete de, Década dos Corenta…, Ladróns, en clara e rotunda alusión ao nacemento de corenta ¡mil! fortunas asentadas nas ruínas de todo tipo, daquela repugnante posguerra, nalgún aspecto máis vil que a propia guerra suposto que no conflito houbo algún ideal, pero despois dela só quedou fariseísmo e comenencia, unha dobre moral, unha desmoralización e unha decepción, incluso nos vencedores, case todos tan fatos como grandilocuentes.

 

O segredo de Herminia seguía, e seguiu, manténdose, pero con dificultades crecentes, pois aquela mociña sacou unha personalidade un tanto complexa, forte e definida, co problema inherente a toda criatura que acada ideas e comportamentos anacrónicos; ¡neste caso, por exceso! Saíu, ía, lustros por diante do común do seu entorno, pero tampouco fai falta ser un neno prodixio para verse envolto naqueles desfases, bastante frecuentes por outra parte, e máxime nun país, España, que retrocedeu, máis que a Covadonga ás cavernas de Altamira, naqueles tres anos, ¡triunfais!

 

No intre en que retomamos esta saga, esta biografía episódica, Herminia acaba de entrar na casa de súa curmá, Neves, por certo ben fatigada pola presteza coa que acudiu á súa chamada. Sen parar de darse aire co abano, espetoulle:

 

-¿Ti, así, levantada? Anunciáchesme por teléfono que estabas, outra vez, cun cólico deses do ril..., ¡e daquela trouxen calmantes! ¿Pero, muller, cómo é que non te metes na cama?

 

-¡Chist! Non estou enferma; díxenche así para que falemos a soas, para que viñeses de seguida. Baixa a voz, que aínda non se foi Neviñas.

 

-¿Pero, qué pasa, que un cólico é o que me vai dar a min, con este sobresalto? Sempre metida na farmacia, sen outro exercicio, así que, con só dous pasos que ande á présa..., ¡dou en alasar! E logo que nin me parei en darlle instrucións ao servizo... ¡Terei que telefonarlles desde aquí!

 

-Non, muller, non te alarmes, que só é un problema de nai e filla. Eu, como non son a verdadeira, pois iso, que..., ¡que non sei qué facer nestes casos, e aquí me tes, afogada nun vaso de auga!

 

-¡Ai, Neves, por Deus, cala, ou dimo todo seguido! ¿Por qué non te arranxas un pouco, e falamos aí fóra, nesas terrazas da Cibeles?

 

-Non podo, por agora, que Neviñas está no baño; ben sabes como fai, que pasa unha hora compoñéndose.

 

-¿Non será que...? ¡Non, qué disparate!

 

-¿Que dis, Herminia?

 

-¡Nada, unha sonsería! É que quedaba abaixo, no portal, ese golfante... Non me lembro como se chama: Ese que é fillo dun xeneral; ese que tanto a roldaba, daquela, antes de coñecer ao Arturo; por iso tiven unha especie de intuición, un pronto... ¡Xa seguiremos, que sae Neviñas...!

...

 

-¡Meu sol, estás..., cegadora, brillante; así que, xa podes ter coidado cos rapaces!

 

-¡Non te oín entrar, madriña! ¡Muá, muá!

 

-Si, acabo de chegar; vin traerlle estes calmantes á túa nai.

 

-Agradézocho, que os precisa, moitísimo. Hoxe está insoportable; ¡máis que de costume, que xa é dicir!

 

-¿Rifastes? ¿Por qué, Neviñas? –Díxolle súa nai, a verdadeira, en ton de reproche afectuoso.

 

-¡Xa ves, madriña, por celos! Mamá está seducida dese bigotes de gato, dese Arturo; un preguntón, un ridículo, un sabichón, un métome en todo...; ¡así que llo traspaso, gratis; todo para ela, que ben pouco é!

 

-¡Neviñas, non se lle fala así a unha nai! Nin tampouco é forma de referirse ao home que vai casar contigo, un médico cunha carreira brillante, sen suspensos, ¡que é toda unha promesa!

 

-¡Madriña, esa é precisamente a palabra: promesa! ¡Moito che quero, moito te adoro; patatín e patatán! ¡Xa! A verdade é que non podo respirar sen que me pregunte de onde me veu o nariz. Promesa de casamento, si, pero ata me quere facer unha análise do sangue..., ¡por non sei qué! ¡Que analice á súa nai, que por min..., tararín que te vin!

 

-¿Non irás a saír con ese..., con ese rapaz que quedaba abaixo, ese do portal? –Máis que preguntar, censurouna.

 

-A ese rapaz, como ti lle dis, que é todo un home, chegoume con dicirlle por teléfono, ¡Aquí!, e aquí o tedes, no portal, ¡coma un cadeliño! ¿Sabedes cal é a mellor definición do que é, do que debe ser, un amigo? ¡Vóuvola dicir: un bo amigo é coma o sangue, que acode á ferida sen chamalo! ¿Enténdese? ¡Arturo non acode ás feridas, fainas el!

 

-¿Así que ese mozo, igual que un cadeliño...? Neviñas, ten coidado que non te morda, que ás veces, os máis amigos...; ¡que che vou dicir se estás en plan suficiente, de sábelo todo; pois, nesta vida, nunca se sabe de máis; nunca! ¡E menos ti, que aínda es unha cría! –Recomendoulle súa nai.

 

-Madriña, xa que falas de criaturas...; ¿o teu, meu primo, qué?

 

-Deixeino coa neneira, con Lourdes, pero logo me teño que ir, que esta tarde tócalle saír á francesiña... ¡É tan guapo, que xa me din os nosos coñecidos que se parece a ti, Neviñas! –A forza centrífuga das verdades, que tenden a saír, a expandirse, coma un gas a presión, concentrado.

 

-¡Adeus, madriña; -tiroulle un bico coa punta dos dedos; -adeus, chata morena! ¡Quérote!

 

Herminia enfadouse coa filla, seriamente:

 

-¿E á túa nai, qué? ¡Dálle outro bico á Neves! ¿A qué esperas? –Imperativa; tratando de educar nela, naquela educación compartida.

 

-¡Non, hoxe non llo dou, e mais quérolle, moito, pero, xa a ves, sempre está rosmona; só lle falta morder!

 

-¡Neviñas, se non llo dás tamén a ela, o que me deches a min non cho quero; devólvocho!

 

-¡Vale, mecosas; daquela, ás dúas! ¿Satisfeitas?

 

-¡Non veñas tarde! –Cominouna Neves, cos nervios saltóns.

 

-¿Ti ves, madriña? Esta nai, esta Neves, morde e gruñe, todo á vez; ¡un cérbero!

 

-Fai ben, que se foses miña, tampouco che aguantaría esas soberbias, eses desplantes. ¡Vaite logo, Neviñas; vaite con ese cadeliño que tes abaixo, pero non te pases niso de darlle celos ao Arturo! ¡Deus vaia contigo! –Herminia, que se lle desgarrou a alma con aquel “se foses miña”, parouse na porta, ata que baixou o elevador.

 

Desde que se quedaron soas as dúas curmáns:

 

-¡Ai miña Herminia, cánto che agradezo que me axudes a domeala, sequera un pouquiño, que xa a ves, aínda é unha cría e está feita un touro...; sae ao pai! ¡Deus non permita tal cousa! –Neves, moi preocupada, evocando aquel caimán, persignouse.

 

-¡Non digas iso, muller, que as grazas teñen que ser miñas, agora e sempre! Pero tranquilízate, que xa irá entrando en razón, que vosoutros bo exemplo lle dades. A cativa certo é que se parece ao Ádam, por máis que digan que é o meu retrato, pois a xente, nisto dos parecidos, non acerta unha. Na cara, no pelo, nesa seguridade falando...; ¡pero é intelixente, moito! Se cadra por iso da mestizaxe das razas, iso do recaste, ¡que dá resultado, incluso nos animais! E logo que estes rapaces de agora..., ¡véñenche con outra precocidade, con outras ideas! ¡Só lles falta botarnos a culpa de que houbese unha guerra!

 

-¿A esta idade, Herminia? ¡Á súa, á desta filla, xa estabamos gañando a vida, ti e mais eu, polo mundo adiante, moi en serio!

 

-¡Doutra maneira, si, é certo, pero nós tamén che fomos algo tolas! ¡Demasiado! Lémbrate que teus pais, e xa antes miña nai, non querían que embarcásemos para Cuba; e nós, cargosas, insistíndolles, para en definitiva coller a decisión que nos petou; ¡daquela, dúas ignorantes! ¡A vida; só che é vida, vida plena, a xuventude; é así! Pero, dime, ¿que pasa con ese Arturo, por qué non sae con el, comprometidos como están? Iso da análise...; non se explicou, pero supoño que se trata de saber se van ter fillos, que iso é prudente, moito; ¡son adiantos científicos!

 

-¡Herminiña, qué che vou dicir, que ben a oíches! Coido que nin ela sabe o que quere. Cando Arturo descubra, ou lle digan, que saíu con ese golfo..., ¿daquela, qué pasará co seu casamento, tan bo partido que é?

 

-¡Si que é un problema; e para min, outro, dobre, co Rodrigo, se se malogra iso da Neviñas; pero Deus proverá! –A fe de Herminia, cada vez a máis, progresiva.

 

-¿Por culpa do piso...? ¡Claro! –En paralelo, o pragmatismo da Neves, tamén progresivo coa idade.

 

-Levoume tres meses convencelo para que me permitise doarlle o primeiro andar, completo, dereita e esquerda, á Neviñas, para que poña Arturo a consulta; xa sabes, agora a del, e cando termine a nosa nena, ¡se é que termina de casada!, os dous consultorios na mesma planta, ou como eles queiran. Se non chega a haber casamento, daquela dirame Rodrigo, con toda razón, que me precipitei nesa transmisión. Iso, como comprenderás, non ten unha resposta lóxica..., ¡e menos para unha madriña que realmente é nai, unha nai secreta!

 

-Pois a min non me arrimes culpas, que sempre che dixen que tes un fillo co Rodrigo, e que ante el só es a nai de José Antonio; que eles nunca van entender que lle fagas ese regalo, tan excesivo, a unha simple afillada...; ¡máxime que nós tampouco somos pobres, por malos e por miserentos que anden os tempos!

 

-Ese é o teu punto de vista, Neves, pero o meu, o que lle dixen ao Rodrigo, para convencelo, ademais de que é verdade, foi que todo, ou case todo, o que teño, o propio pero tamén gran parte dos mesmos gananciais, a vós volo debemos, ¡por tantas cousas! Polo voso apoio, xa en Cuba, polos consellos, pola vosa protección daquela da guerra... Por exemplo, aqueles do Nicasio para que invertese unha parte daqueles cartos de Cuba, que deron para todo, aquí en Madrid, nesas casiñas dos Catro Camiños, que se libraron de milagre dos bombardeos, e que tanto se revalorizaron nestes anos... ¡O dito, moitas cousas, que non se dan contado! Con todo, ao noso neno, a José Antonio, moito capital lle queda, aínda coa cesión dese piso á Neviñas como regalo de vodas, ¡que é para min outro xeito de tela cerca, pois, de sentirme lonxe xa tiven aquela experiencia de Burgos...! Da farmacia, ¿que che vou dicir? ¡Agora é unha mina; polo sitio no que está, pero tamén pola cousa da penicilina, que xa che dixen que nola trae dos Estados Unidos ese piloto que é amigo do meu home, o Cortón...! Ben sabe Rodrigo que hai farmacia grazas a min, pero en parte tamén a vosoutros... ¿Lémbraste?

 

-¡A Rodrigo non o fagas de menos, que el puxo a carreira...!

 

-Muller, nin o fago de menos nin o esquezo, pero a carreira, de por si, non lle abriu unha farmacia, ¡na Gran Vía! A súa familia, tampouco. Ese refrán de Nicasio: Mans que non dades..., qué esperades?

 

-Herminia, ás veces téñoche envexa; ¡de verdade!; pero outras dásme pena, que aínda a min me custa traballo gardar o noso segredo; ¡que non serás ti, cos quereres divididos, e coas parentelas cruzadas! ¿Como dixeches aquel día que somos...; muller, iso da parentela?

 

-Dixen que formamos un hexaedro parental, con non sei cantas arestas comúns; pero non cho vou explicar, que iso é unha imaxe tomada da xeometría, cousa que ti non estudaches. No outro estás equivocada, Neves. En dúas cousas: Os quereres son coma o fermento na artesa, que abrangue toda a masa, ¡toda! E despois, que unha nai pode con todo, con todo o que veña: no seu esforzo e nos seus traballos, se neles hai calquera avantaxe para os fillos, ¡por moitos segredos que a torturen!

 

-¡Será, muller, será, que como eu non parín, fáltame esa forza, ese instinto, esa vontade! –Resignouse Neves.

 

-Si, é certo que che falta esa forza, pero compénsala coa fortaleza da túa xenerosidade, ¡que é grandísima!

 

-¡Boh, déixate de piropos, que dunha muller para outra non se estilan! En definitiva, ao noso: ¿Que facemos coa nena? Agora que nos quedamos soas, agora que podemos falar e planear con calma...

 

-Neves, de momento non lle digas máis nada; recemos, iso si, para que Deus lle ensine o camiño, o que mellor lle conveña!

 

-Vaite, curmanciña; antes de que veña Nicasio, que non saiba esta nova complicación, pois ao pobre, con tantas tinturerías que temos agora, sóbranlle leas! E logo que te estará esperando esa Lourdes...

 

-Si que me vou, que collo un taxi, pero tamén me interesa coñecer a opinión de Nicasio. ¿A todo isto, que di el? ¡Para min iso é moi importante, que sempre o foi!

 

-¡Muller, qué vai dicir: coma sempre, amén a tódolos antollos da nena, que se fose súa non sería máis padrazo do que é! Canto fai e canto di esa Neviñas, todo lle cae en graza; todo lle parece ben, incluso as súas picardías. ¡Só lle falta lavarlle os pés! Se agora lle conto que lle roñei porque rifou co Arturo por teléfono, e que de emperrenchada chamou ao outro..., esoutro rapaz, para saír con el, o meu Nicasio é capaz de darme a min as azoutas que merece ela. ¡É un dicir! Aquí, cando haxa que ensinarlle os dentes, ben sabes que o teremos que facer ti e mais eu, ámbalas dúas, de consún..., ¡que para iso a parimos, as dúas, á vez! ¿Non te lembras dos nosos partos...?

 

-¡Se Deus quere, non fará falta!

 

A cousa era bastante seria, así que Herminia non se parou na broma de súa curmá, de súa comadre..., ¡de tantas cousas á vez naquel hexaedro tan sólido, tan consolidado!

 

-Vaille pedindo que non o faga, que eu non chas teño todas comigo, que ese matrimonio pode levalo o demo, que outros noivos aguantaron menos do que lle está aguantando ese Arturo.

 

-Voume, Neves. ¡E grazas por todo!

 

-A ti, muller, que agora quedo máis resignada..., ¡e sen cólicos! –Riuse, pero con poucas ganas.

 

...

-.-

 

Cando chegou Nicasio, avanzada a noite:

 

-¿Como vés tan tarde? Estábate desexando... –Neves, por todo saúdo, nerviosa.

 

-¡Ai, si; mira esta moza, qué verdes ten...! –Deulle unha palmada pícara..

 

-¡Bobo! Ben sabes que me refiro ás nosas leas coa Neviñas, ¡que aínda non volveu! ¡Nin volveu, nin chamou! Talmente parece que teña os horarios do Merton..., ¡que ata non sei por qué a xente di fillos de puta cando tamén hai fillas de puto!

 

-¡Muller, modérate; terán ensaio, ou como se diga, niso do T.E.U.! –Evadiuse Nicasio, que prefería controlar as nove tinturerías a discutir coa Neves acerca das, ¿orixinalidades?, daquela filla postiza, tan fachendosa e tan provocativa; tan guapa e tan artista! ¡Iso, ademais de filla de puto, en palabras da Neves!

 

-Non creo, que non me dixo tal cousa; ademais discutiu co Arturo, por teléfono, e saíu con outro mozo, co chulapo de marras.

 

-¿Con ese fillo do xeneral non sei cantos? ¿É que volve ás andadas? ¡Mecachis, esta cría...! –Daquela si que se enfadou Nicasio.

 

-¡Si, con ese! Para que vexas que esta rapaza sae cacholana e moceira coma o Merton, tal cal; e iso que nunca del se lle falou, nin para ben nin para mal, pero..., ¡os cachos tiran ás olas!

 

-¿E logo, ese Arturo, qué; non reacciona cos desplantes da súa prometida?

 

-Xa che dixen que rifaron por teléfono. Neviñas colgoulle de súpeto, como nas películas americanas, pero despois de chamarlle “soprón”. ¿Ti sabes qué quere dicir iso?

 

-¡Eu que sei! ¡Son falares que teñen agora, cousas desta xente de estudios! –Nicasio, que desexaba convencerse a si mesmo.

 

Aínda están sen analizar a fondo, por falta de investigación e / ou de perspectiva histórica, os complexos que lle entraron á mocidade da guerra con respecto aos seus fillos, máis ilustrados cá eles, obviamente, pero estudados con un esforzo inxente, titánico en moitos casos, precisamente, ou moi especialmente, para evitarlles unha repetición daquelas angustias, daquelas privacións, que en España viñan sendo crónicas.

 

Neves non entraba polas inxenuidades nin polas compracencias do seu home:

 

-¿Nicasio, é de xente de estudios poñerse a rifar desa maneira, dicirlle picardías por teléfono, cando lles faltan catro semanas para a data da voda? ¡Despois de colgarlle, coma unha maleducada, vai e chama ao outro, que se presentou aquí, de seguidiña, coma un can na xaneira, detrás da súa cadela...!

 

-¡Muller, son outros tempos! –Nicasio, buscando xustificacións. –Igual se cita con ese rapaz...; non sei, para darlle celos ao Arturo, como para dicirlle que se ande con coidado, que tamén lle quere falar nada menos que o fillo dun xeneral. ¡En definitiva, que nin sei, nin os entendo!

 

-¡Xeneral é seu pai, un de tantos que fabricaron esa maldita guerra! Sobes aí arriba, ao Palacio de Buenavista, e daquela, nun tris, ¡trinta! Pero o que é este..., ¡este me parece que só manda nas mulleres desvergoñadas, tal e como facían aqueles empresarios de Cuba! ¡E xa non a leve a mal sitio...!

 

-¡Neves, iso nin o digas, que a nosa nena ten carácter; e sóbralle decencia! –Nicasio, pese a tódalas dificultades e a tódalas obxeccións da Neves, inveterado defensor da filla.

 

-¡Claro que non podo dicilo, que chegas ti para defendela! Pero dime, ho, ¿qué se lle perde aquí a ese avogadiño das silveiras, que xa daquela que empezou a solicitala lle dicía que estaba acabando a carreira? ¡Dereito, dereito; dereito ao capitaliño, ao noso, que é o que el ventea! ¡Ese na vida sae avogado efectivo; que cho digo eu, Nicasio, que teño ollos; non serán tan guapos coma os da miña curmá, pero, se cadra, vexo máis cá ela!

 

-Falando de mirar: mira qué casualidade, e mira por onde, ás veces, é boa cousa que estes avogados de Madrid sexan tan burros... –Algo lle quería dicir Nicasio, pero non lle resultaba doado de expoñer, así que se detivo nesta frase.

 

-¡Re... puñetas, que para a súa comenencia nunca burros foron, que non hai burro que non cobre nos preitos, manque os perda! –Sentenciou Neves. –Pero non esteas con voltas, como adoitas facer, que se tes algo que dicirme, sóltao, que van horas de loita; ¡e canso!

 

-¡Só foi unha falsa alarma, como dicides as mulleres..., nesas ocasións!

 

-¡Para adiviñanzas estou, cómame nunca o diaño!

 

Nicasio tentou acariciala para amolentarlle aquel xenio tolo que lle entraba por veces:

 

-¡Neves, agarda por min, que cando te enfadas botas por esa boca..., mesmo coma un cavador daqueles da Granda da Amurín!

 

-¡Veña, ho; solta, que non está o día para cóxegas; di o que teñas que dicir, e onde non, cala e durme!

 

-Pois o chiste non é curto: Trátase de que hoxe vin tarde porque me foi buscar, á tinturería, don César Arnáldez...; xa sabes, o pai do Arturiño, ¡para tomar unhas copas comigo! ¿Ves qué amable é?

 

-¿Ese? ¡Outro avogado das silveiras, que non pasou de chupatintas dese Ministerio! Como está folgado, cando non anda de monta..., ¡lévate de copas! Pois ese señorito xa te podía deixar; si, a ti, no que estiveses facendo, que ben ve que estás xuntando vida para o seu fillo, pois o que é el, moito colo de amidón, paxariña, zapatos, que os dá a lustrar..., e despois ten que ser miña curmá quen lles poña o piso, o piso e maila consulta. ¿Que che parece? ¡Neste Madrid é certo que hai fariña, algo, pero máis abunda o farelo!

 

-Neves, ti sempre coa teima dos cartos. Eles teñen seis fillos, ¡seis!, e déronlles carreira, aos seis, ¡que xa é moito! No caso de Rodrigo non te queixaches de que Herminia puxese a farmacia, ¡toda!

 

-¡Ti es un xan, que aquilo foi diferente; empezou como sociedade...!

 

-Pois o chiste do xan vén agora, que che vou falar do pequeno que é este mundo. Para que vexas: Seica estivo aquí, en Madrid, en Asuntos Exteriores, un señor de Cuba, non sei se co Cónsul ou co Embaixador, e daquela preguntáronlle ao pai dese Arturo se habería forma de localizar en España..., ¡agárrate, forte!, a unha tal Herminia López Fernández, unha moza que tivo unha filla en Cuba, aló por Marianao..., ¡que en Cuba danas por desaparecidas, tanto á nai como á filla!

 

Neves pasou por tódalas cores, segundo ía relatando o seu home, ata pararse nun branco lívido, a punto de morte:

 

-¡Ai, Deus, que me vou desmaiar! ¡Levántate, Nicasio..., e vaime pola augardente!

 

-Cala, muller, tranquila, que xa che dixen que só foi unha falsa alarma. O teu futuro consogro comentoumo, de pasada, de chiste, coma unha anécdota das cousas de Cuba, da Cuba de daquela, antes do Batista, ¡que despois foron a máis! ¡Cálmate, muller, que me destapas! O que é el, don César, só sabe que estivemos na Habana...

 

-¿Que...; qué máis sabe ese moucho? ¡Tira da rolla, rápido!

 

-¡Pouca cousa; practicamente, nada! Di que lles contestou aos cubanos que esa pescuda era como buscar unha agulla nun pallar, pois agora, de Cuba, non está vindo ninguén... Que mellor que en Asuntos Exteriores, ou mesmo por Gobernación, sería que se dirixisen ao Centro Gallego de La Habana. Pero alí, no Centro, xa estiveran, e ninguén lles deu razón dunha tal Herminia que tivese unha filla de moza... Con esas dificultades, os cubanos dixéronlle a don César que nese caso contestarán negativamente, dando por rematadas as enquisas. ¿Pero, a qué non adiviñas o resto? ¿Que non…? ¡Pois que, co resultado negativo desas pescudas, despois de non sei qué tempo, eses cartos irán a prol da Beneficencia, para obras da mesma! A cousa ten graza, ¿non si?

 

-Nicasio, non sexas marulo, e fala clariño. ¿Que estás dicindo? ¿Que cartos son eses? ¡Veña, home, que me pos a parir, cousa da que nunca fuches capaz...!

 

-¡Ai, muller, qué pouco entendes! ¡Cartos; non sei cantos, moitos, unha fortuna; que os deixou en herdanza aquel Merton para a filla dunha galega que rexistrou unha filla natural, aló en Marianao, no Vinte e oito..., cos apelidos da nai, López Fernández! ¿Enténdelo agora?

 

Neves quedouse abraiada e tardou en poder articular:

 

-¿Así que por fin..., levouno o demo? –Cun respiro fondo, satisfeita.

 

-¡Non, muller; coido que sería entre varios...! Ese fideicomiso, ou como se chame, seica está para a Beneficencia, non lembro se me dixo de Cuba ou de La Habana, se pasado non sei qué tempo non localizan á filla do Merton, pois como tal quedou recoñecida no propio testamento daquel truán! ¿Que, non te fas de cruces?

 

-¡Ai, Deus, seguro que metiches a pata...! ¿Non te descubrirías? ¡Se o fixeches, daquela separámonos!

 

-¡Que va, que nesta non me pillan! Díxenlle ao Arnáldez que tamén, que estaba conforme en que iso era buscar unha agulla nun pallar. Que ti e mais eu sempre vivimos na Habana, que alí naceu a nosa nena, ¡no Vinte e nove!

 

-¿Pero, da Herminia...; desa Herminia, cos seus apelidos...? ¡Ai, Deus!

 

-¡Diso, nada! Díxenlle que a nosa Herminia si que estivo en Marianao, pero con meus tíos, que como el era boticario, pois..., que se foi para aló, para atendela mellor, alí, no campo, que en La Habana non lle sentaba o clima... Tamén lle dixen que aínda que Marianao queda preto de La Habana, nós non coñeciamos, nin de oídas, ningunha moza que tivese un fillo dun americano, dun daqueles gringos.

 

-¡Xa! ¿Pero, iso dos apelidos, López Fernández...?

 

-Diso engadinlle que Herminias López Fernández, aló por Galicia, habíaas daquela, ¡a centos! Que era un nome abundante, en tódolos municipios. Tamén lle remachei o cravo dicíndolle que deses apelidos non hai familia que non teña polo menos un. Pero, a mais diso, ¿para qué darlle voltas? ¡O cubano, ese fideicomisario, o que foi á Embaixada, marchouse! ¡Ou se foi, ou se irá un día destes; e que o leve Satanás, seu compadre, que para ser da confianza do Merton é que era da mesma camada!

 

Neves seguía con palpitacións, levantándose e deitándose, que non acougaba de ningunha das maneiras:

 

-¡Non sei, non sei! ¿Que máis dixo, ho? ¡Conta rápido; non ves que estou tremendo..., coma unha vara verde! –Non esaxeraba cousa, que aquel descubrimento, pasada a sorpresa inicial, excitouna terriblemente.

 

-¡Non, muller, máis nada; o dito! Ben que repetiu ese Arnáldez que me comentaba este caso como simple curiosidade, e só por iso, por ser nós galegos, por haber estado en Cuba...!

 

Á Neves veulle un trasacordo:

 

-¡O malo é se tamén andaron por Galicia, preguntando! ¡Aqueles contareleiros da parroquia, os propios caciques de Castroverde...!

 

-¡Non, muller, diso nada; paso fea, que non teñen pistas!

 

-¿Como que non? ¡A Castroverde hai unha estrada, descantiá, que o sabes ti, de cando arreabas nos xatos!

 

-¡Muller, que non é iso! Trátase de pistas, rastros; como fai a Policía... Ti perde coidado, que ao trapallán do Merton pouco lle importaba de onde eramos, nin como se chamase a nosa familia... El só sabía que eramos galegos, escravos seus; ¡uns de tantos!

 

-¡Non sei, non sei! Nicasiño, ¿diso dos libros de bautismo, aló en Marianao, na parroquia...? ¿Non se nos soltaría algún punto...?

 

-Tranquila por iso, tamén por iso, que nin na igrexa nin no xulgado, que me lembro que só puxen neles, naqueles libros, que a nai vivía en Marianao, sen domicilio fixo..., ¡posto que non tiña casa propia! De avós, puxen, “estranxeiros”; ¡sen máis! Despois, na Habana, nós, cando a rexistramos de segundas, como filla nosa, e cando a bautizamos, tamén de segundas, daquela falamos moito, de todo, co tío Bernabel, ¡así que quedou tan estudado e tan atado que nin que fósemos políticos acubillando os seus amaños!

 

Neves volveu a repetir aquel, ¡Non sei, non sei!, tan seu.

 

-¡Pero, muller, ti es máis incrédula có propio Merton! Daquela, coa cousa recente, quen puido dar con nós, co artimañas que era, foi o propio Ádam, se tivese conciencia..., pero como só tiña as cinsas dela, todo o máis que se lle ocorreu, e para iso, recente, á hora da morte, foi recoñece-la filla no momento derradeiro, no seu testamento, ¡sen outros datos! Tampouco perdas de vista que os cubanos son os primeiros que quererán tapa-lo conto, ¡que así máis dun farase con unha presada de dólares, dos daquel cabrón!

 

-Nicasio, ¿el chegou a saber que Herminia tivo unha filla súa, non si?

 

-Claro, pois, do que non, a qué viñan esas buscas!

 

-Agora que o levou o demo; un, dous, tres..., os que fosen; ¿mereceranos un respondo? ¡Tan só un, e para iso, por caridade, que eu, de regalo, aos puteiros de Cuba, nin media!

 

-Coido que ben lle levamos responsado! O gran responso, o definitivo, é..., ¿como llo contamos á nosa Herminia? ¿Ti cres que cobizará ese diñeiro..., do seu..., do seu home...; quero dicir, do pai da súa filla?

 

-¡Non sexas parvo! ¡Diso, nin un níquel, e menos a cambio do noso segredo! Xa verás como di, cando llo contemos...; cando llo contes ti, que es o que andou nesa historia, ¡Uf, qué noxo! O que vou facer, mañá, é ir aos Xerónimos, para encargarlles una Misa, ¡pero polas miñas intencións, que se lles digo que van misar polo propio Satanás, en persoa, daquela volveranse a min! ¡Deus lle dea tanto inferno ao Merton, nadiña menos, do que nos fixo pasar a nós, a todos, que dun xeito ou doutro, mira canto pagamos pola súa cabronada: Herminia, a primeira; e tamén a filla. Toño quedouse sen noiva. José Antonio, non ten irmá. E Rodrigo... ¡Rodrigo, non, que ese bo favor lle debe ao gánster, que ese si que herdou do Merton, que ten por muller a que non quixo esoutro, á nosa Herminia, unha árbore con moitas ramas, con moitos saberes, con froitos boísimos, que esta muller, como sempre digo, é de cerna, de pura cerna, sen sámago, ¡ningún! ¡Aquela traizón do gringo incluso lle serviu para madurarlle as súas virtudes!

 

Nicasio, tapándolle a boca con unha man:

 

-¡Cala con iso, que logo pareces un frade predicando! Neste cochino asunto o que sinto é que se nos fose ao inferno..., ¡sen leña! Polas ganas, dáballa eu, ¡de carballo! ¡Deus, cómo me gustaría ser o atizador da súa ánima! ¡Morría con gusto, agora mesmo, se San Pedro me dese o cargo de atizador da caldeira daquel gánster, daquel Merton!

 

-Niso da leña..., -dixo Neves, -que reparta aquel Verdini co seu cómplice, co seu Merton, aquela malleira que lle regalaches en Cuba por medio daqueles amigotes! Se cadra aínda se resinte das costelas, ¡se é que vive ese..., ese tano!

 

-¡Tanto que lles gustaba o carro, aquela limousine, que nin se apeaban dela! –Nicasio, evocando aqueles luxos abraiantes dos gringos.

 

-¡Nin se apeaban do carro nin das mulleres, que se non llelo impide Pedro Botero, eses montan bordeis no alén, medio a medio do inferno, que seica é un sitio quente!

 

En cas Neves, aquela noite, a satisfacción, mesturada coa alarma, da morte do Merton, compensounos con creces das rabeiras que lles proporcionaba precisamente aquela filla do propio Ádam. O último que lle dixo Neves ao seu Nicasio, antes de durmirse, foi:

 

-Nicasio, ¿dormes? ¡Ai ho, que debes te-la conciencia ben tranquila, semellante leirón! Escóitame só unha cousa: Así non fagamos máis nada nesta vida, ti e mais eu, maiormente nós, temos que espelirnos en educarlle a filla a ese diabo que está nos infernos..., ¡maiormente para que nunca chegue a parecerse ao pai! ¿Estás conforme?

 

Nicasio respondeulle cun gruñido afirmativo, xa nas alturas do primeiro sono, todo feliz de que houbese desaparecido da face da terra aquel explotador de galegas...; ¡das galegas, das mulatas, de canta perforación sexual houbese na Habana, fose por vicio ou por necesidade nutricia! Nin por un intre tiveron a tentación de exhibir á Neviñas para que percibise aquela herdanza millonaria, ¡en dólares!, que obviamente tiña que ser cuantiosa. O único que realmente lles apetecía, naquela noite dos milagres, se tal cousa fose posible, era atizarlle ao gánster, ao Merton, dando por seguro que cocía a tal hora na caldeira grande dos infernos, na máis grande!

-.-

 

¿Métome nas túas cousas?

 

A noite madrileña, nin cos bailes do Pasapoga, que para os chulapos era Pasa y Paga, nin coas copas tomadas na amable compañía de “esoutro rapaz”, como o nomeaba Neves para non nomealo, foron anestesia suficiente para aqueles arrepíos da Neviñas, ferida de morte no seu espírito, anulada en todo canto ela cría ser: orfa, pero con pais, filla dun gánster, por engado, aborrecido de súa propia nai, ¡da auténtica, Herminia!, que nada hai tan irresistible como que nos estraguen a alma, ¡en vida!, inesperadamente, aqueles aos que máis queremos, e por máis inri, que non podamos comunicarllo a ninguén, nin apoiarnos no colo de ninguén, nin sincerarnos con ninguén, só perigo de que tamén se escache este mundo material no que asentamos os pés, as máis das veces sen outra solidez que a febleza dunha trama de convencións, de galerías risoñas que só serven para ocultar vidas atormentadas, en perenne e irremisible sufrimento.

 

Despois de que o rapaz, “esoutro rapaz”, a deixase no portal da Neves, Paseo do Prado, e xa cos serenos de Madrid refuxiados nas farmacias de garda, nas tafonas, nos sanatorios, e ata nos bares de mal vivir, en calquera lugar quente e aberto a onde non chegasen as palmas dos descarrilados, dos noctívagos, aqueles profesionais do, -¿Sereno? - ¡Va!, co sempiterno Neptuno e con súa colega e veciña, Cibeles, ambas esculturas no seu olimpo de silencios...; un silencio que case permitía escoita-las augas subterráneas, canalizadas, esas que baixan e conflúen nos sotos monetarios do Banco de España, reforzándolle a seguridade, o illamento...; con media noite dada, dada e repetida no carillón musical, comunicativo e suxestivo, de Correos, ese edificio concibido para “catedral das Comunicacións”, do arquitecto galego, Palacios..., Neviñas sentouse, ou máis ben deixouse caer, naquel banco de nogueira, entallado, tapizados os seus entrepanos en veludo burdeos, do vestíbulo.

 

Alí, sentada, barallando cábalas, composicións de lugar daquel episodio tan especificamente habaneiro, e por tanto, absurdo para as xentes e para as mentalidades de Madrid; ideando decisións sen saída; acabou apelando ao silencio, ao silencio de deixa-las cousas en silencio, tal e como estiveran ata entón, infladas, inchadas e nebulosas, contraditorias en tantos aspectos, pero discretas; se acaso un tanto estúpidas, pero inevitablemente estúpidas suposto que un desmadre, unha fuxida da gaiola familiar, do tipo das que se lle estaban ocorrendo, das que lle pedía o corpo, rompería, tronzaría, aquel equilibrio multilateral, xeométrico, artificioso, e por tanto, quebradizo, pero que estaba así, consolidado, funcionando ben, de presente ao menos, cunha certa estabilidade, e incluso con unha harmonía graciosa, positiva..., ¡da que non tódolos coñecidos seus gozaban! ¿Quen podía ser tan ousado como para soprarlles aos naipes? Ningún tafur o faría; ¡iso, nin sequera un tafur, porque as consecuencias, ademais de dramáticas, conducirían a un escarnio propio de El Caso, ou peor aínda!

 

Pateou ata mancar un pé co outro, naquelas lastras do portal; rilou os dentes; chorou; tirouse dos pelos... ¡Acordouse de tódolos santos, pero tamén invocou a tódolos diaños!

 

Despois de enrestrar aqueles disparates co fío das sensateces, cantos imaxinou e soportou, a boas horas daquela noite que seguía o seu curso implacable, illante, as forzas cedéronlle, por completo, feita uns zorros, coma se os nervios se lle convertesen nunha madeixa de la, enleada por un gato rebuldeiro. Naquela prostración non foi capaz nin de seguir sentada; e naquelas febres do entendemento, coa razón, cos restos da razón, viaxando de La Habana a Madrid, e de Madrid a La Habana, coa velocidade da luz, decatouse, nun claroscuro da mente, de que tiña o bolso nunha cabeceira daquel banco veciñal, aquela peza de museo tan propia dos grandes edificios do Madrid moderno, concibidos para entrar neles en simón, que tan só o usaba a porteira cando se aburría de estar soa, aló dentro, naquel confesionario da súa mesa camilla.

 

Neviñas aplanou o seu bolso de badana para facelo cabezal, apartándolle as correas, e estirouse ata acadalo coa caluga, quedándose despois, nun retraemento de resortes, en posición fetal, de ourizo cacho, adurmiñada, ou máis exactamente, aloulada, e ao mesmo tempo cun tremor de nervios e de frío que lle facían rilar os dentes, tal e como se estivese moendo café.

 

Mentres, un pouco máis arriba, máis altos, pero con un océano de circunstancias en medio, no terceiro andar daquel caserón do Paseo do Prado, a Neves e mailo Nicasio, coas pernas entrecruzadas, ademais das mans, responsaban entre as sabas a tódolos santos coñecidos, criticándolle á súa adoptiva aquel cúmulo de “irresponsabilidades” que tan incribles e irresolubles lles resultaban. Lonxe pero cerca, nas antípodas mentais daquela moza que supoñían irreflexiva, pero que de feito estaba toleando, martirizándose, precisamente polo seu concepto, tan estrito e tan puro, da responsabilidade persoal con toda a parentela, solidaria e á vez solitaria, arrastrando unha cruz que non admitía cireneo!

 

Neviñas permaneceu, por horas, naquela posición reminiscente, cos dedos entrecruzados, engarabitados, trabando as correas do bolso, e así ata que empezaron a pasar os primeiros tranvías alborotando a veciñanza co seu monótono troc-troc-trinnn. Daquela, máis amodorrada que esperta, decatouse, percibiu, que a iluminación do portal, engadida á dos farois da beirarrúa, que se comunicaban polos entrepanos enreixados do portalón, xa se estaba sumando á diúrna, incorporada progresivamente. Refregou os ollos coas mans para quebrar aquelas lagañas que lle cristalizaran nas pálpebras, e seguidamente deuse un par de labazadas nas propias fazulas para comprobar se estaba esperta ou durmida, viva ou morta. ¡A dor serviulle para lembrarse de que arriba, no piso, estarían desesperados pola súa inexplicable desaparición!

 

Recolleu o bolso, decatándose de que durmira sobre obxectos duros, as chaves, o espello e mailo peite, pois quedaran sinalados ao exterior, na pel do bolso, e por ende, na súa caluga. Despois diso foise trasladando en dirección ao ascensor, palpando nas molduras de madeira do panelado do vestíbulo para sosterse naquel curto recorrido. Ao abri-la porta decatouse de que ía coxeando, sen un zapato, así que volveu, coas mesmas dificultades, ata recollelo de debaixo daquel banco tan amigo, que tanta compañía lle fixera naquela noite de Valpurgis, de purga dos pecados, dos pecados e/ou dos erros alleos. Cos dous zapatos na man, para non perdelos de novo, e co bolso ao lombo, aínda fixo outra etapa de descanso, de relaxamento, sentada no piso do ascensor, para obter forzas, para recuperar as perdas, de tal xeito que lle permitisen erguerse ata o botón eléctrico. Despois, arriba, con outro esforzo, abriu a porta do piso; entrou polo corredor adiante, e foi directa ao baño para expeler os poucos líquidos que lle quedaban...

 

Chegada ao dormitorio, meteuse vestida entre as sabas; outra vez recollida sobre do propio ventre, ao que incorporou a almofada, botando en falta aquel osiño de peluche, Made in Canadá, que tanta compañía lle fixera nos seus insomnios infantís. Cando a guerra, máis por insensibilidade que por necesidade extrema, trocáranllo a unha veciña, que tiña nenos, ¡por un cartucho de pílulas, daquelas de Negrín! Neste estado, coa cama revolta e feita un ourizo, descubriuna Neves, á media mañá, pois eles, tamén cansos e amargados, só acadaran o sono de madrugada. Xa desde a porta, entreaberta, e con unha corrente de mil diaños, Neves, segundo acudía a cerra-la fiestra, foille falando, ou máis exactamente, increpando, rabiosa, incomodada, cunhas ganas atroces de zouparlle a badana:

 

-¿Neviñas, estás enferma? ¡Pero, muller, vaia preocupacións que nos dás! ¡Ti non tes conciencia...!

 

-¡Déixame en paz! ¿Queres? ¡E cerra; iso, si!

 

-¿Que queixas podes ter para que contestes desta maneira? ¡Oh; pero ti...! ¡Estás vestida! ¡Nunca tal vin! ¿Violáronte, ou deches en tola?

 

-¡Si, violáronme, pero non foi no corpo senón na alma, nos meus dereitos!

 

-¿Nos teus dereitos...? ¿Que dereitos? ¡Explícate, e dime se che vou polo médico!

 

-¿Mamá, métome nas túas cousas? ¡Daquela, déixame en paz..., coas miñas..., que non as entendes!

 

-¿Estás nos teus cabais? ¿Que che pasou con ese rapaz? ¡Mira que se che fixo algo, daquela vouno buscar, co coitelo da cociña...!

 

-Neves..., mamá, só che vou dicir unha cousa: a miña vida é miña, só miña, e sei defenderme soa. ¿Sabíalo? Estou farta de que me digades o que teño que facer..., ¡e mailo que non podo facer! ¡Déixame, que teño sono!

 

Neves, desesperada, que xa non sabía se roñar, ou pegarlle, ou bicala:

 

-Filliña, ¿tamén vas ter queixas de teu pai...? ¡Digo, con iso do que “digades” ¿Queixas del, un home que ata deixa de ser home..., co que abusas del, que outro habíache asenta-la man? ¿Un home que non se fai respectar dunha filla...; un home que cumpriu tódolos teus caprichos, día a día? –Neves non se cansaba de facer cruces, como esconxurando naquela..., ¿rebelde?

 

-¡Refírome á madriña, porras, que ti e máis ela sodes iguais, dous Civís, e eu, no medio! ¡Insoportables!

 

Neves, para evitar unha trafulca coa rapaza, foi baixando de ton:

 

-Muller, de min terás queixas, as que queiras, todo o que queiras, que máis non sei facer, pero ben aguanto... ¿Dela, da madriña...? ¡Unha persoa que é todo corazón, que acaba de poñer, ao teu nome, en propiedade, un pisazo da maneira; un pisazo que de renda, só co que rendese, dá para vivir unha familia, desas do medio!

 

Neviñas antes de contestarlle incorporouse lentamente, aínda que tan atrapallada que arrastrou consigo aquela almofada, e caeulle ao chan, deixándoa quedar na mesma alfombra. Cun gran esforzo, pouco menos có da noite, foise ao baño, outra vez, e meteu a cabeza debaixo da billa, friccionándose con ganas. De volta, con algo máis de serenidade e de consciencia:

 

-¡Vaiamos por partes, que eu non dixen que a madriña non sexa boa; é boísima; de máis, moito de máis...; e sei o que digo! Pero aquí trátase doutra cousa, de que me deixedes pensar pola miña cabeza, que xa está ben de afogar en min! ¿Como vos vou dicir que teño moito en qué pensar, e que o vou facer, eu, eu mesma, baixo a miña propia responsabilidade?

 

Neves, con aquel razoamento da rapaza, perdeu a paciencia, a pouca que lle quedaba:

 

-Mira, moza, ¿sabes qué che digo? ¡Se eu fose Arturo, deixábate criar, tres ou catro aniños, como pouco, que está visto que aínda non te madurei, que che faltan dúas voltas na tixola!

 

-¡Anda esta, por onde sae! ¡Tu si que estás madura: levas un ano poñéndolle a merenda ao Arturo, facendo de Celestina para que se sentise enredado a casar comigo, e agora saes dicindo que non estou criada! ¡Neves, iso non é propio de ti, que sempre seguiches a liña recta...!

 

-Neviñas, ti saberás moito desas cousas que veñen nos libros, pero o que é da vida das mulleres, dos perigos que corren as solteiras...! Diso pouquiño, aínda que estudes Medicina, ¡pero o caso é que non sei explicarcho! As cousas da vida hai que aprendelas en cabeza allea..., ¡para espelirse a tempo, sen consecuencias! Mira, muller, ese Arturo parece un bo rapaz, pero os rapaces coas rapazas só están ben de casados, e el xa ten a súa carreira, ¡que non é ningún apedro! ¿Entendes, ou non entendes; ou é que non queres entender?

 

-¡”Rapaza”, que aínda non empecei coa miña! –Respondeulle Neviñas, retrucando, enigmaticamente para Neves.

 

-¿Cómo dis iso, muller; xa non queres que te chame rapaza...? ¿Non quedamos en que só che faltan dous ou tres anos...; diso, de carreira? ¡De casada co Arturo, os teus deberes son outros! ¿Entendes, ou non queres entender? Tamén está o caso de se pensas acabar Medicina, despois de casada, que daquela, o que é unha criada, págocha eu; ¡e se fixese falta unha neneira, tamén!

 

Neviñas miraba ao chan, e despois ao teito, e despois á Neves..., pero non lle viña axuda de ningunha parte, sentíndose oca de argumentos, negra, rabiosa por dicir cousas evasivas, calmantes, sen que se lle escapasen as importantes. Naquel intre, transida de emoción, se non a contivese a prudencia, mesmo lle saltaba ao colo, aos brazos daquela muller tan forte e tan simple, coa simpleza dun alma pura, sen mistificacións, para dicirlle, nunha aperta do máis puro agradecemento, ¡¡Madriña!!, acabando, dunha vez por todas, con aquela farsa doméstica, familiar, dos papeis, dos roles cruzados, que tan insoportable lle estaba resultando á mociña. Controlouse con dificultade, acudindo á razón, e só lle fixo esta breve referencia ao asunto da carreira:

 

-A miña, a miña carreira, será artística, que esas son as miñas aptitudes, ¡que o teño ben sabido! No mundo civilizado todo fai falta, que hai enfermidades do corpo, pero tamén do espírito... Quen distrae ao próximo, no circo, no teatro, no cine, coa pintura, coa música, coa literatura..., ¡co que sexa, apostolado fai, curación fai! Ben comprendo que a ti, con esa cultura tan elemental, pero non por iso menos meritoria, estas cousas resúltanche costa arriba, alleas ao teu mundo, mentres que as enfermidades do corpo velas en todas partes. Mira, falando de enfermidades, quen era boa para a Medicina é miña madriña, que esa sabe..., ¡uf, máis que moitos médicos, tanto de diagnóstico coma de profilaxe, recuperación, tratamento post, e todo iso! ¡Onde pon o ollo…, mesmo coma se tivese raios nos dela! En definitiva, eu parézome a ti, como é natural, pois, co que te moves, que fas de todo, e atendes a todo, darías unha boa bailarina..., ¡con pouco que foses a unha clase de danza! Dáme un bico, muller; ou mellor, dous, que teño dúas meixelas. ¿Ves? ¡Con este aparte, quedan firmadas as paces! ¿Vale?

 

Neves, desde que se separaron, que antes non tivo a man libre, persignouse con aquela medalliña de ouro que sempre levaba ao colo, a da Virxe da Caridade do Cobre, que non a desenganchaba nin para bañarse:

 

-¡Xa temía eu que ías dar nesas toleadas! Aquilo do ruso, e maila música, solfexo, harmonía...; aquelas filigranas...; ¡tiñamos que precavelo! Teu pai toca de oído, e non precisa máis nada, que mesmo fai fala-la palleta. E logo está a cousa do ballet, con esas medias, que é coma non levalas... Pero túa madriña..., ela e mailo Nicasio, dálle que te zurro, que se eran artes das fillas dos ricos, que axudan a subir de estamento... Por certo, ¿que quere dicir iso do estamento; subirse ao escenario, non si? ¡Nunca volo preguntei!

 

-¡Naiciña, ti es un sol, un elemento quimicamente puro! Estamento quere dicir, clase social.

 

-¡Ah! ¿Así que era iso? ¡Pois menos o entendo, que se abaixaron a por ti os Arnáldez, e ti atusmándolle ao outro, un mozo que, na vida, chegará a xeneral, como lle pasou ao seu pai; nin cousa que se lle pareza! Mira, rapaza, deixémonos de lerios, e vaiamos ao práctico: Na hora que me veñas dicindo que non volves ao T.E.U., e que te dedicarás ao teu-teu, ao que che convén, daquela darasme unha alegría, a máis grande de todas! E agora, que todo está dito e redito, lisca, vístete, que vas chegar tarde á Facultade. ¿Sabes qué hora é? ¡Que vas saber; trasnoitar e madrugar non caben no mesmo saco! –Neves, co seu papel de nai, perfectamente asumido.

 

Naquel intre, para Neviñas estaban parados tódolos reloxos do mundo, ¡coma se estivesen sen inventar! Falou baixiño, que non lle quedaban forzas para máis:

 

-Mira, Neves, que non che pareza mal, pero hoxe non vou...

 

-Si, muller, si, -insistiulle súa madriña, maternalmente, tanto, ou case, como se a houbese parido, -que se colles un taxi chegarás a tempo dalgunha clase, polo menos á última!

 

-¡Non vou á Facultade, xa cho dixen; hoxe non, que non podo, que me teñen que facer unhas probas de canto! De baile, non..., ¡para que sexas feliz! De tarde...; así que, por favor, non insistas, que non teño ganas de rifar, e menos contigo, ademais de que me rachas a gorxa, e daquela verás ti os meus gorgoritos...; ¡pío, pío!

 

-¡Neviñas, xa está ben; non me fagas rabiar, que abonda co de onte!

 

-Daquela, ¿que pasou onte? –A rapaza estaba demasiado lonxe, demasiado ausente do pensamento de súa nai adoptiva.

 

-¡Aínda o dis! ¡Xesús, qué vergoña me fixeches pasar! Despois de que lle colgaches o teléfono ao Arturo, e de irte con quen non debes, o apuro que pasei, de noite, a boas horas, cando volveu a chamar. ¡Tan tarde, e ti sen estar na casa! Menos mal que me socorreu teu pai, que me inventou que seguramente te quedaras a cear con túa madriña; como ás veces incluso dormes na súa casa...

 

Aquela información encubridora da Neves acabou de cruzarlle os cables:

 

-Mal feito, pésimo; para unha vez que lle tapei a boca a ese inquisidor, que o deixei coa palabra nos beizos, vai papá e confírmalle que sodes..., ¡vaia, uns trapalleiros, uns mentireiros incurables! ¡Estes non escarmentan...!

 

Neves, noutra galaxia, de puro hidróxeno, gasosa:

 

-¿Mentireiros? ¿Nós? ¡Iso non cho consinto, Neviñas; non llo consinto nin sequera ao cura que te bautizou, para canto máis! Teu pai mentiu, onte, ¡é verdade!, pero fíxoo por excepción, por caridade, obrigado, para salva-la túa honra diante do teu prometido, ese Arturo, naquel intre de tanta angustia, ¡ás tantas da noite!

 

-¡Eu enténdome! Pero, por favor, déixame, que non teño ganas de rifar; ¡e contigo, menos!

 

-¡Falta fará, muller; falta fará que te entendas a ti mesma, que nunca pensei que tal me ía pasar contigo, tanto que che quero e tan boíña que eras de cativa, que nin tornabas as moscas do teu barreliño...!

 

A moza estivo a punto de berrar, sen importarlle as cordas bucais, desesperada, incomprendida. Colleu un rabuño de tela, daquelas sabas da Coton Mississipi, traídas de Cuba, e mordeuna, rabiosamente, así que, con ese desafogo, conseguiu quedarse, manifestarse, nunha mera, aínda que significativa, exclamación; a media voz:

 

-¡Neves, sonche as consecuencias de ter fillos, que iso é unha complicación!

 

-¿E logo, ti, non pensas telos? –Escandalizouse aquela nai, sorprendida, ignorando o sentir íntimo da rapaza.

 

-¡Eu, non…, por agora! ¡E basta, que teño dereito a que me deixes calar, un pouco, que tamén me ensinaches esa virtude! –Sentíase coma un saltimbanqui nunha corda frouxa, ¡e sen adestramento!

 

-¡Ave María Purísima! ¡Que caso, qué muller, que nunca sei cando falas en serio! ¡Que distintos che somos os de antes da guerra...!

 

Neviñas, mal que ben, foi sosténdose ata o baño, e pechouse por dentro. Se daquela se din dúas palabras máis, acabaría desfondándose, e relataría aquel descubrimento que lle chegara tan inoportuno, tan desapiadado, a través daqueles fariseos, Arturo e familia, tan egoístas e, á vez, tan santóns.

 

Aproveitando que a rapaza, desde o baño, xa non a podía oír, Neves telefonoulle á Herminia. Colleu Hinojosa.

 

-¡Ola, Rodrigo! Quixera falar con Herminia, a ver se..., a ver se pode saír comigo, está tarde...; por aí, de tendas! –Desviou Neves.

 

-¡Si, muller; e non vai poder! ¿Que tal estades, que xa hai días que non vos vexo?

 

-Ben; por hoxe, todos do mellor!

 

-É que onte díxome Herminia que che repetira un pequeno cólico... –Interesouse Rodrigo.

 

-¡Ah, si, ese cólico..., pero xa estou costa arriba..., esperando polo próximo! –Desviou outra vez, nerviosa e apresurada por baixa-lo pano da súa propia comedia.

 

-Alégrome, Neves; e despídome, que xa se pon túa curmá. –Rodrigo tiña arraigado o hábito de manterse illado dos compadreos daquelas primas tan modelicamente compenetradas.

 

-¿Que tal, comadre? ¿Cando volveu? ¿Demorouse moito..., con ese avogadiño? –Coa natural impaciencia, e sen outro saúdo.

 

-¡Uf! ¡Volveu moi tarde; nin sei a qué hora, que nin que o fixese adrede!

 

-¡Esta cativa...! Onte chamounos Arturo, de noite, ás tantas, preguntando por ela, que de aí vén a miña preocupación...!

 

-¡É que non se pode mentir, Herminia, que para mentir hai que ser listo; hai que ter memoria, cousa da que eu carezo! Pasou que, para disimular a súa tardanza, díxolle Nicasio ao Arturo que se quedaría a cear convosco, e se cadra, a durmir... ¡Xa ves, foi contraproducente!

 

-¿Que pasa, logo; seguen de rifas? ¡Para que se complicarán a vida se xa é de seu bastante complexa!

 

-¡Non cho sei, Herminia, no cho sei, que non cha entendo! Quero que falemos dalgunhas cousas, en secreto, e por iso discorrín que saiamos de tendas. ¡Se pode ser, esta tarde...!

 

-¡Si, muller; vénme buscar, á farmacia!

 

-Prefiro esperarte no Café Varela, coma outras veces, á hora de abri-las tendas, que non quero que Rodrigo me vexa así, tan excitada coas cousas da nena!

 

-¡Deica logo, miña Neves!

...

 

No Varela, no velador do fondo, por tras daquela columna dos espellos, para máis intimidade:

 

-¡Miña Neves, estas cousas que nos pasan fanme recuar..., anos! –Herminia, saturada de evocacións.

 

-¡Ditosa ti, que a min, auméntanmos; iso, os anos! –A curmá, menos intelixente, na parra e sen ve-las uvas.

 

-Non, muller, refírome aos segredos, aos misterios, como daquela na guerra, coas comedias da nosa espreita, aquelas receitas en clave, falseadas, unha velliña non tan vella, facéndose a xorda... Volvemos ás mesmas, só que por un motivo diferente, que daquela era ganarlles aos rojos, canto antes, polo ben de todos, ¡aínda que resultou polo mal de todos, ou de moitos!, e agora trátase de enderezar unha filla con dúas nais, ¡que nin entre as dúas facemos boa dela!

 

-A min, o que é da outra guerra, nin me fales, que se me esfarelan os nervios, e teño abondo coa que está armando esta cativa. ¡De verdade, eh, que se non chega a ser filla túa, a de azoutes que ía levar, pois o que é en forza bruta, eu...!

 

Herminia quedouse meditando mentres lle servían un cortadiño daquel café tan aromático, insuperable, que vinculou tantos parladoiros, no Varela, que volvera aos seus fueros dos anos Vinte, incontaminado de achicoria. ¿Como o conseguían? ¡Se cadra habería que preguntarlle a algún daqueles pilotos de Iberia, tan familiares naquel establecemento!

 

 

-Miña Neves, -concretoulle despois daquela longa, enésima, reflexión, -paréceme que non lle debemos insistir niso do casamento. Esta xuventude saíu tan rebelde que máis que gañar unha guerra logo parece que a perdemos, e que todos eles son fillos de resentidos. ¡Basta con aconsellarlles unha cousa para que fagan a contraria! Ademais, quen che di que Neviñas, aló dentro, na súa intimidade, non prefire esperar uns anos para concluír a súa carreira de Medicina, e despois diso, casar, en plan de igualdade, de ti por ti, co Arturo; ¡co Arturo, ou con outro! Isto foi o que lle dixen, o que opinei, esta mesma mañá...

 

-¿Falaches coa nena? ¡Non sei se te equivocarás na data, que ela non colleu o teléfono...; nin chamou a ninguén!

 

-Falei con Arturo. Refírome ao rapaz...

 

-¡Ah, co Arturo; desculpa! ¿E logo, qué pasa...? –Neves, presentindo máis complicacións por aquela superstición de que cando vén unha nunha vén soa.

 

-Tampouco cho sei, pero estaba nervioso, que llo notei! Díxome que me chamaba desde o Café Universal, ese da Porta do Sol... ¡Xa sabes, ese onde está de camareiro o Rico de Millares! Como ves, a cousa vai de cafés, de citas misteriosas. Quería pedirme unha entrevista, ¡sen que o soubesen seus pais!

 

-¡Ai, muller, si que vai de misterios! A estes rapaces..., ¡nin Xudas, aquel das traizóns!

 

-Xa che digo que tal parece que volvemos ás leas da guerra, aínda que sen armas! Pois ben, diso..., que o compracín; contesteille que me esperase alí mesmo, que acudiría ao momento, cousa que fixen.

 

-¡Conta, que estou fervendo por sabe-la disposición do rapaz..., con respecto aos abusos, ás toleadas, da nosa Neviñas!

 

-Tranquila, Neves, que ese rapaz é prudente, ou mo parece; máis que a inmensa maioría deles. Díxome dela, así, timidamente, dando rodeos, que lle nota unha..., ¿como dixo? Unha crise de identidade, pero non lle preguntei máis nada dese concepto, para no pasar por boba. Díxome que por el non había inconveniente en adia-la voda, para que Neviñas madure nos seus pensamentos; que incluso non lle parece mal que saia con outros rapaces, para que se vaia convencendo das súas preferencias.Todo iso pareceume razoable; e logo que Arturo fálache tan ao diplomático, rebuscando as verbas e dándolles xiros escuros, alambicados, pero tan suaves, tan correctos, que lle resultan gratos á outra persoa, que tal parece que en lugar dun médico falases cun diplomático, tal que seu pai!

 

Se para Herminia o fillo daquel diplomático falou diplomaticamente, para Neves a escura foi súa curmá:

 

-Herminia, ¿que me dis? ¿Para isto tivemos unha guerra, para volver ao amor libre? ¡Imos de cu!

 

-¡Non, muller, que tampouco é así, que os amigos desta xeración saben ser amigos, ter relacións de amizade, sexan noivos ou non! ¿Entendes? E logo está esa convivencia, esa camaradería, que collen na Facultade... A min non me parece mal que se coñezan a fondo, botándolle máis tempo, tenteándose nos pequenos conflitos de cada día para asegurarse de se son capaces de afronta-los problemas grandes, os da convivencia matrimonial, ¡que é a súa, en definitiva! De regreso do Café, despois da entrevista con Arturo, estiven dando voltas por Callao, para ver este adiamento á luz das propias experiencias, tal que aquela desilusión que tiven co Toño... A min parecíame que o estaba enganando se non lle deixaba entrever algo dos meus misterios, dos meus pecados, xa no segundo día daquel reencontro... Pois, mira, agora teño claro que el prefería non coñecerme desa maneira, ou polo menos non tan á présa; que lle gustaría seguir téndome por aquela cativiña tan inxenua e tan boa que se criara con el, porta con porta... O coñecemento e mailo frechazo son cousas distintas... ¡O caso é que eu enténdome, pero coido que non cho explico nada ben!

 

Para Neves as cousas eran máis espesas, de granulado gordo; ¡eran, ou non eran!

 

-Muller, Toño, aquel cazurro, o que non quería saber era de onde che viñeran os cartos, que o resto das filigranas pouco lle importaba. ¡O seu era abri-la boca, e pecha-los ollos! ¡Do resto, flores: mira como zugo no dedo!

 

-¡Non sexas grotesca coas cousas dos sentimentos, que tampouco foi así! A diferenza con isto do que vimos falando está en que daquela, naqueles tempos, ninguén cuestionaba a procedencia do diñeiro dos emigrantes; era coma o trigo nos vedros: ¡viña a maduro, e do resto, todo esquecido!

 

Non, esas sutilezas non eran do agrado, nin do agrado nin do entender, da Neves, así que lle retrucou á súa curmá:

 

-Herminia, vén ao presente, e déixate de trigos, que todo iso que che contou Arturo, esa reviravolta da espera, dita así, eu non a cozo. Ben sabes o refrán que di que neste mundo das calamidades, pensa mal e acertarás. ¿Non será máis ben que o mozo, agora que se ve coa carreira terminada, e ela aínda non, queira volverse para atrás, e que enlee as cousas con eses requisitos das palabras escuras para botarlle as culpas á Neviñas? Ese, se é tan listo como dis, talentouna, e díxose: ¡Eu fago que tiro para adiante, no que sexa, que ela recúa...!

 

-¡Muller, non sei, pero non o creo! En calquera caso, deixémolos que se serenen. Noso avó sempre dicía, falando das mulleres, que hai que deixarnos por imposibles..., ¡ata que se nos serene a madre!

 

-¿A madre...?

 

-Si, Neves, pero aquí chámanlle, matriz; será para axugar con Madriz, que é como o pronuncian os chulapos! Lémbrome del, si, e dos seus ditos, que miúdo machista. –Evocou Herminia, pasando por alto aquelas inculturas da curmá.

 

-¡A defensa das mulleres, agora, sonche os dentes, que niso de te-la lingua longa, os homes xa nos teñen cachadas!

 

-Neves, diso non me fales, que se me acordan aqueles lobos. E máis cousas, aínda máis, que ter dentes, nesta vida, tamén os precisan os homes. Aí tes o caso do meu José Antonio, que por certo tamén me preocupa, que ese non morde nin a teta, do boíño que é..., ¡así que terá que deixar de ser pacífico, algún día! ¡Quen puidese mete-los dous, a José Antonio e á Neviñas, nunha cocteleira, para que se intercambiasen calidades e defectos, que non hai nada coma os termos medios!

 

-José Antonio é un sol; a nós tenos prendados: ¡tan guapo, sempre sorrindo! –Aseguroulle Neves, por contraposición á súa decepción coa Neviñas.

 

-Ao pai cáelle a baba, pero a min empézame a preocupar se o comparo con súa media irmá, co desenvolta e perrenchuda que sempre foi. Ben me gustaría telos cambiados de sexo, que el iría mellor para nena. Tal e como está evolucionando esta xeración, José Antonio pode chegar a ser un home indefenso...

 

Neves pasando a rebola, rasando:

 

-Deixa iso, que nesta vida ninguén está contento co que ten. Mira, eu xa non sei qué dicir; e menos mal se ti os vas entendendo, que eu, ¡nadiña! Pero estamos aquí, de parola, e queda o principal: quería falarche da conversa que tivemos esta mañá, que hoxe tampouco quixo ir á Facultade. Díxome non sei qué de que lle facían unha proba; creo que é de canto, pois, con tantas algarabías, púxenme nerviosa, e non lle entendín gran cousa. ¿Teño que seguir calando, aguantándollas...?

 

-¡Si, muller; pídocho por favor! Dunha, que é tempo perdido ata que vaia collendo criterio; e doutra, que te desgustas inutilmente. –Herminia, con esperanzas na evolución da súa moza.

 

-¡O que ti digas, que por algo es a nai, a verdadeira! ¿Sabes de qué teño remorsos? De que alí, na Habana, eu tamén debera estudar algo, aínda que fose pouquiño, daquela, contigo, que agora véxome burriña de todo, ¡e facendo de nai dunha moza que vai para médico! ¡Moito peso na miña cabeza, e eu sen rodela!

 

-Iso de que vai para médico xa se verá, que esas probas de que che falou levan ás táboas. Din aquí en Madrid, de tal palo, tal astilla, e eu empezo a temer que unha filla do Ádam, dentro do malo, se se queda en cantante, xa é milagroso. –Ponderou Herminia, na mesma esperanza.

 

-Ese fatalismo non é propio de ti, que me tes dito que o sino das persoas non existe; nin o sino nin a herdanza, que nos imos facendo nós, nós mesmos, iguais a nós mesmos, coas nosas decisións, ¡e só con iso! O que sinto é a vergoña do que nos pasa.

 

O qué dirán foi unha das taras de máis difícil erradicación nas xentes acomplexadas, do rural galego, presentes ou emigrantes. Neves explicouse, ampliou:

 

-¡Nunca se soubo que unha rapaza deixase a un home da categoría dese Arturo; coma quen di, ao pé do altar! ¡Que tempos nos trouxo esa guerra!

 

-Neves, para o carro, que ía sendo hora de que cambiasen as tornas...; ¡niso da personalidade da muller, quero dicir!

 

-¿Curmá, estás de broma? –Escandalizada, sen entendelo.

 

-¡Que máis quixera que poder estar de broma, miña Neves, pero é que, de tanto sufrir, e de tanto calar, xa me pide o corpo que haxa mulleres que se enfronten aos homes, que se saian coa delas, aínda que ás veces non teñamos razón!

 

-Oes, agora que caio na conta, ¿que se fai co teu piso, dous, que están unidos, se demoran ese casamento, ou se non chega a haber voda?

 

-¡Pois, nada, que nada hai que facer; en absoluto! Desa planta recordeille ao Arturo que era o meu regalo de vodas para Neviñas, só para ela, como patrimoniais, como dación miña; que así o ten recibido, en escritura pública, e así debe seguir, tanto se vai por riba esa voda coma se non, que esta dación non foi condicionada. ¿Que seguen adiante, con boas relacións? ¡Daquela non vexo inconveniente en que Arturo instale a súa clínica, pero como arrendo, en precario! ¿Que non, que se deixan? ¡El retira inmediatamente o seu instrumental, coa moblaxe que sexa del, librándolle o piso á Neviñas, sen máis!

 

-¡Ai, muller, sempre estás en todo, pois así disimúlase ese atranco da demora! ¡Es ben lista!

 

-Coido que nin iso fará falta, pois Arturo faloume de incorporarse ao Exército, como Médico Militar..., ¡e se cadra vaise para África, que por aló cobran un plus do cento cincuenta! –Herminia engadiu as novas daquel proxecto, para Neves inesperado.

 

-¡Oh; diso nada me teñen dito! Voume, curmá, que pasámo-la vida compoñendo leas..., ¡dos outros, que nin que fósemos cordeiros! Mira, ¿sabes cómo é a cousa? Que atidas ao urxente, tenos que quedar o importante para outro día, que Nicasio tenche que falar de certo negocio, aí dunha cousa importante que lle propuxeron. ¡Para daquela vaste rir; seguro!

 

-¿Dun negocio? ¡Muller, se tan importante é, daquela dimo agora; ou polo menos, un anticipo..., para empeza-lo meu riso, que ben me pintará rega-la cabeza!

 

-Non, que nesas xestións andou el, así que dáte unha voltiña pola casa, o antes que podas, que a cousa non é urxente, pero importante, si; ¡coido que si, moito!

 

-¿Logo, qué; é cousa mala? ¡Neves, para que non ma contes ti...!

 

-¡É boísima, que ata ten o seu aquel de divertida; pero non ma fagas empezar, polo longa que é! Xa che dará Nicasio as referencias...

 

-¡Sendo así, ata ese momento; e perdoa!

 

-¿Por qué, muller? –Neves, sen comprendela, de tan xenerosa.

 

-¡Pois..., por iso, polo que sofres coa miña rapaza! Por mi culpa, por mi grandísima culpa..., como dicimos na confesión!

 

-¡Boh, vaite á porra! Ti presume dese fillo tan guapo que tes, do teu José Antonio, que desta filla, desta rapaza tan pícara e tan mandona..., ¡a presunción tócame a min!

 

Neves mostrábase irritada coas actitudes da Neviñas que tan incomprensibles e tan inadmisibles lle resultaban, pero aló por dentro sentíase orgullosa daquela cría tan liberada que era quen de pararlle os pés a todo un médico, e non só aos pais, rompendo así os moldes daquela submisión feminina, ancestral, tradicional, particularmente nas decisións dos casamentos.

-.-

 

Aida du Mont Cupeiro

 

A crise do Arturo Arnáldez, se ben con outras magnitudes, tampouco foi miúda: Aquel descubrimento, casual, ou non tanto, en Exteriores, precisamente no Departamento de Relacións Americanas, onde prestaba servizos seu pai, conmocionara a ortodoxia familiar poñéndoo no dilema de escandalizar á súa familia, tan cobizosa de que recaese no Arturo aquela millonada de dólares do fideicomiso Merton, ou rachar a entente do clan de Herminia. Faltoulle, se cadra, aquel carácter recio da Neviñas para impoñer a súa decisión naquela encrucillada poliédrica, aínda que fose ao custe de malquistarse cos seus, así que montou aquel galimatías dun adiamento sine die da súa voda, acompañado dunha serie de contradicións que empezaban pola escrupulosidade de analiza-la noiva por se transmitía hipotéticas enfermidades herdadas do seu proxenitor, daquel ianqui dexenerado, aquel gánster millonario, en pecados, pero tamén en dólares, do que lle falaran a seu pai.

 

Polo que respecta á Neviñas, cargada de dignidade, esixiulle ao seu prometido un sixilo absoluto, con independencia de que a aceptasen ou non, co sabido sabido, no seo familiar de don César. Foille concedido, non sen certas discusións domésticas, reservándose aquel, ¿diplomático?, de mente feudal, unha xestión de tenteo cerca dos pais adoptivos, do Nicasio e da Neves, por entender que a magnitude da herdanza, ¡en dólares!, dunha menor, menor dos 23, que así era daquela a minoría das mulleres, aínda célibe para máis agravante, non podía ser refugada simplemente por un acto volitivo daquela nena voluntariosa, incapaz xuridicamente segundo os seus conceptos leguleios; sometida, aínda, á patria potestade naquela moral de formas, máis ben de formas, imperante na España franquista, ¡máxime no estamento daqueles burócratas de Asuntos Exteriores!

 

Arturo, a pesares daquel sometemento, aquela mediatización familiar, de fillo de familia ben, que se dicía entón, algo se contaminara, algo reaccionara cos novos tempos, coas novas correntes, sequera fose pola rebeldía xeracional daqueles rapaces que tiveron unha guerra por berce e por escola, tan propicia para aprender a lección revisionista dunha España real que ía, que corría, diverxente da España oficial; en tantas cuestións, sobre todo, na abolición progresiva do si bwana filial, pero fíxoo en grado moi diferente á mentalización da Neviñas.

 

Nunha daquelas vacilacións, o rapaz optou polo rescate da mociña, ¡ou dos seus dólares!, así que, despois de estudar á nai verdadeira, á Herminia, para asegurarse de cómo ían as cousas na outra banda, no outro clan, ou de cómo poderían ir se propoñía un adiamento que lle permitise calma-los ánimos e lenizar aqueles rexeitamentos viscerais na súa tribo pseudoaristocrática.

 

O revulsivo familiar, máis que na persoa centrárase na estupidez daquela rapaza testana, invencible, disposta a malograr un legado milagroso naquela España faragulleira, peseteira, así que Arturo lanzouse, a tumba aberta, á reconquista da Neviñas, disposto a todo, ou máis exactamente, a un recomezo de relacións que fixese posible e compatible aquela actitude da moza, incluso esguellando a aceptación do piso da clínica. Tiña na manga o as do Exército, unha solución típica, fastosa, á altura dun fillo de diplomático, do fillo pergamiñoso do apergamiñado don César Arnáldez, fidalgo de rancios pergamiños procedentes da Alta Idade Media da Alta Castilla. Índose para África, afastándose do seu qué dirán, apartándoa daqueles parentes, Neviñas igual dicía que si, ¡que non tódolos días se herdan barcos, accións, inmobles...!  Neste plan, nesta actitude, neste cálculo, tivo a ocorrencia de intentar conmovela cunha espera teatral, á que podemos asistir:

 

-...

 

-¿Que fas aquí? ¡Co que está chovendo, e ti nestas pingueiras...! ¿Recomendoucho o teu médico? ¡Pois vaia matasáns incompetente...!

 

O rapaz sorriu, ou máis ben forzou o ricto, sen apartarse daquelas pingueiras que lle descompoñían o xesto facial; feito un cristo:

 

-¡Xa ves, esperándote! Pregunteille ao porteiro deste teatro, e díxome que virías arestora, que tedes ensaio. Por iso me parei neste punto, que non sabía por qué rúa viñas, para verte chegar canto antes, de lonxe, ¡das ganas que tiña...!

 

-¡Ti es parvo! ¿Non o temos falado, falado e decidido? ¡Absolutamente todo! ¿Daquela, qué mendigas? ¡Só che falta estira-la man!

 

-¡É que non sei vivir sen ti, nin horas! Catívanme os teus risos, esas verbas cantareiras, eses ollazos..., tan distintos cando me miras con carraxe, con carraxe inxusta, sen facerte cargo das miñas circunstancias, digamos que, familiares. Sen embargo, cos teus, ben que acatas eses convencionalismos, a súa sarta de mentiras..., ¡incluso en contra dos teus propios intereses!

 

A moza ollouno entre ofendida e conmiserativa:

 

-Arturo, bótalle entendemento á cousa: Nevitas era aquela rapaciña de segundo que se namorou dun mocetón de quinto con aires de infante real, deses das películas acartonadas; o meu nome, o definitivo, o artístico, que xa o verás nos carteis dentro de pouco, é, ou será, Aída. Así que vaite esquecendo daquela Neviñas, ou Nevitas como ti dis, que esa está a punto de desaparecer; ¡periclitou!

 

-¿Aída, Aída Portas? ¡Non, non o creo, que ti es singular dabondo como para repetir o nome de túa nai, o alias de Herminia, aquela espía de cando a guerra de España, que en Exteriores sábese todo!

 

Sabían, claro que sabían, ¡demasiado!, pois con aquela xactancia Arturo, con abundante memoria pero non sobrado de intelixencia, demostroulle á rapaza ata qué punto foran investigados, depurados, desde as alturas oficiais, policiais. Por outra banda, sen relación con unha infinidade de países, os de Exteriores, sobrados de tempo, ben podían dedicarse ás rexoubas interiores.

 

-¡Non, pero case, que iso serviume de inspiración! Elixín o de Aída, Aída du Mont Cupeiro, que así chamaban na antigüidade á parroquia de miña nai. Como ves, -proseguiu Aída-, é un nome baixo, sen estirpe coñecida, pero soa forte, agresivo, con resplandor, nestes tempos tan imperiais e tan ridículos. ¡Algúns presumides de nobreza, sen tela efectiva, así que nada ten de particular que eu converta a miña nobreza, efectiva e afectiva, en nominal! ¿Enténdelo, gato madrileño, Marqués da Puñeta?

 

Arturo tragou saliva e pasou por alto aquela provocación; tan só lle dixo, con ironía, iso si:

 

-¿Du Mont? ¿Afrancesada, ti, que estudaches ruso cando mandaban os rusos, alemán cando a División Azul, e inglés a partires do Desembarco? ¿Afrancesada, agora, agora que nos levamos tan mal cos franceses, con ese galo, con ese De Gaulle, maiormente nos problemas do Protectorado...? ¡Di máis ben que o que queres e levarlle a contraria a cantos te rodean, ou te rodeamos; e de paso, tíra-la túa fortuna ao carro do trapeiro! ¡Se chegan a sabelo en Ciempozuelos, daquela mándanche unha camisa, de regalo!

 

Neviñas cadora máis carraxenta:

 

-¡Vaia, ho, qué listiño; vexo que me vas entendendo! Pero vente ao portal, que non cabemos os dous debaixo do meu paraugas. ...  Agora, señorito rabo de pito, eu son dona das miñas decisións, do meu destino, das miñas preferencias..., ¡que iso vale máis que tódolos dólares deste mundo! ¿Entendes algo disto, machista retrógrado?

 

Arturo mirouna de fronte, de cerca, pero sen atreverse nin a collerlle a man:

 

-Neviñas, trátasme coma se fose un grilo, pero aínda así, nestas preferencias ás que aludes, nestas intimidades, quero estar, seguir estando... Mira, muller, en definitiva quero que falemos, detidamente, cordialmente, sen esas pullas que tanto me doen. Así que, desde que saias do teatro..., ¿onde te espero?

 

A rapaza fulminouno cos ollos, carraxenta e desprezativa:

 

-¿Iso queres, de verdade? ¿Queres unha repesca..., para setembro? ¿Queres devolverlle as augas ao río? ¿Resucita-los mortos, ou obte-los cartos? ¡Pois iso son milagres, e ti, de santo, nin un pelo!

 

-Admito que fun indiscreto contigo porque...; mira, a verdade é que aqueles días, ¡que xa cho dixen!, tiven certas presións de meus pais, que non só ti es vítima de erros familiares; pero agora están convencidos de que fomos inxustos contigo. ¡Eles tamén queren unha reconciliación! Xúroche, e agora tamén de parte súa, que gardaremos fielmente o teu segredo, que esqueceremos a túa filiación real. Casémonos; cando ti queiras, mañá, pasado, antes de irme para África, ou despois, para o ano que vén, cando remates a túa carreira...; ¡cando ti queiras!

 

Neviñas mirouno con un xesto despectivo acentuado, engurrando o nariz:

 

-¿Agora vés con iso? ¿Resulta que xa non son unha filla de tal, e que non hai que analizarme..., por se herdei un sifilazo? ¡Vaite de aí, mamón; vai mamar ás cabras dos mouros, neno da teta!

 

Arturo estaba branco, de permanecer á intemperie, pero tamén das cabazas, que todo se lle xuntaba:

 

-¡Neviñas, ou Aída, ou como queiras que te chame; por favor, non sexas cruel comigo, non me mires así, tan..., desprezativa! Recoñece que algunha culpa, algunha indiscreción, tamén foi túa, que ti mesma me falaches das túas dúbidas sobre a túa idade real; daquela que che contei a historia dese maldito cubano...

 

-¡Non era cubano, que era ianqui! Pero cubano ou ianqui, por desgraciado que fose, era meu pai, o verdadeiro, así que respecta o seu nome, e máxime de morto; faino por min..., ¡se algo che importo!

 

-¡Muller, non sexas suspicaz: refírome ao cubano, ao fideicomisario designado por teu pai! Por iso se enguedellaron as cousas, polas túas circunstancias tan..., ¡tan estrañas e tan inesperadas!

 

-Mira, neno, agora que xa sabes que veño do pecado..., ¡pois iso, déixame no pecado! ¡Por favor! Se a purísima de túa nai non houbese nacido na casa dun chupatintas madrileño, daquela xa veriamos os seus méritos, que esa señora non vale nin para descalza-la miña; ou máis exactamente, as miñas, que teño dúas, e das dúas estou orgullosa, que se mo piden en xuramento, nin sabería por cal delas decidirme! ¿Pureza do sangue para casar cun Arnáldez? ¡Nin que estivésemos na Idade Media!

 

-Neviñas, insisto, ¿cando falamos de vagar? Para que botes dunha vez esa fel que tes contra min, e contra dos meus pais. Fagámolo hoxe, despois dese ensaio, que espero por ti, dúas horas, dez..., ¡as que queiras, aquí mesmo, sen moverme deste portal, que xa verás cómo nos entendemos, que o ceo sempre queda limpo despois das tormentas!

 

-Non insistas, Arturo, que todo está dito, ¡e as palabras mal ditas, malditas son! Agora vaite, por aí adiante, a mexar auga bendita, se realmente es fillo dunha santa! A min estame esperando xente do teatro; ¡da comedia, para divertimento, e non de comediantes, deses que amolan ao próximo! ¿Quedas informado? ¡Estes de aí dentro fan teatro, pero non son cínicos, que iso do cinismo faise mellor na túa casa, cos teus faranduleiros!

 

O rapaz xa non sabía como pedir árnica para as súas feridas, así que, máis que falar, laiou:

 

-¡Muller, non sexas así, non sexas intransixente, que incluso se parlamenta cos inimigos!

 

-¡Si, exacto: muller, persoa, que para monicreques chegades vosoutros, ti e mailos teus, esa cáfila de señoritos de caldo á merenda! ¿Intransixente, eu? ¡Mira quen falou, este pijo, un Torquemada...! ¡Hala, miñato, a chupar biberón, que cho dea túa naiciña, esa purísima concepción de Lavapiés, esa chupóptera, que se escandaliza á noite, e ao día seguinte, así chova e sen paraugas, sen un arrepentimento verdadeiro, mándate a reconciliar..., para non perde-las trinta moedas do Xudas, a herdanza dun gánster, que eu podo chamarlle así, pero só eu! ¿Verdade que foi ela quen che dixo que tiñas que recuperarme, coma quen lava un billete sucio? ¡Estou segura de que si, que vos coñezo! ¡Dona Almudena dixit: Xa que esa rapaza ten a desgraza de ser filla dun impresentable, e dunha nai lixeira, que polo menos se contrapese cun bo aporte de dólares! ¿Que non...? ¡Non mo xures, que os fillos de túa nai non son de fiar, e cando xuran aínda menos!

 

-¡Neviñas, mira para abaixo, que estou de xeonllos...! –Púxose así, tal cal, chorón, diante da xente que pasaba, na mesma beirarrúa.

 

-Nin de xeonllos che podo perdoar, que aquilo, todo aquilo, aquel rosario de espiñas, non mo tiñas que cravar, non mo tiñas que dicir, e menos con aquela desenvoltura, coma quen conta unha película..., ¡que nin que me vises mendigando! Mira, rapaz, unha foto é unha instantánea, un flash, e xa está, que con iso chega para coñecer unha persoa. Ti, o que é para min, quedaches retratado, definitivamente; e co que me dixeches do enfado de teus pais e dos teus irmáns, máis aínda; ¡ao completo, de corpo enteiro!

 

Arturo, consciente da inutilidade do seu ridículo, ergueuse, e tratou de collela de man, pero ela retirouse a tempo, un paso atrás.

 

-¿Ves como temos moito de que falar, -insistiulle Arturo, -aínda moito, para eliminar estas feles, estes malos entendidos? ¡Temos que volver atrás, teño que varrer, coa propia lingua, o chan por onde pises, para que vexas que aquilo foi unha torpeza, un xeito inocente, pero necio, de explicar, de informar algo que nos era alleo a todos, empezando por ti mesma, porque non tiveras, nin tes, arte nin parte nesas circunstancias que outros teceron ao redor teu! E logo que, dilapidar, xa antes de recibila...; ignorar, desprezar, unha fortuna coma esa, incalculable, millonaria, ¡en dólares!, que a podías e a debías trasladar aos teus fillos, se chegas a telos, mais ben parece unha insensatez, impropia dunha muller con estudios. ¿Quéresme entender, quéresme escoitar, ruliña?

 

-¿Que dixeches de volver atrás? ¡Cara atrás só van os maricas, coma ti! Merton, polo menos, era un machote; con malas artes, si, pero conquistaba; os maricas só atusmades aos traseiros, ás segundas partes...! Nene, con isto vai demasiado, demasiada lección; á parte de que son gratuítas, e non as mereces.

 

-Dáme as que queiras, con tal de que sigas falando comigo...!

 

-Arturiño, tu-ru-lú, e non píngue-lo ollo, que me confirmas o pouco home que es. Vaite de putas, pois estas que cho parecen non o son, en absoluto, que eu teño dúas nais, a cal máis pura e máis santa, que asumen os seus pecados, e redímense co seu sufrimento, á vez que adozan a vida aos demais, cousa ben distinta desa Almudena, que tanto gozou, ¡seguro!, pensando que me ía mirar toda a vida de arriba para abaixo, coa chantaxe de dominarme co meu propio segredo, ¡máis ou menos como te domina a ti, e ao teu pai, e a toda esa cáfila de monicreques egoístas, amariconados, que é o que sodes tódolos Arnáldez!

 

-¡Neviñas, unha vez máis, por favor, espera, déixame dicir algo! –Suplicou, penoso, volvendo a axeonllarse.

 

A moza non esperou, nin daquela nin despois, que non saíu pola porta frontal do teatro, senón por unha traseira, pola de emerxencia, así que Arturo aguantou aqueles chaparradas, a acuífera e mais a verbal, inutilmente. Aqueles Arnáldez, uns e outros, foran a por la, a por dólares doados de apañar, pero..., ¡Neviñas díxolles, tu-ru-lú!

-.-

 

¡Iso, encima!

 

Dous días despois daquela reunión no Café Varela acudiu Herminia á casa de súa curmá, da Neves, para informarse daquel..., ¿choio? En definitiva, de que ela, ela mesma, xa estaba viúva do Ádam Merton, ceibe dunhas nupcias celebradas sen papeis, simplemente entre as sabas, e por tanto, libre de toda vinculación que pasase pola paternidade da súa filla.

 

Despois de evocar aquel calvario que lle debían, uns e outros, ao gringo Ádam, seguiron, ámbalas dúas, coas devocións do caso, e acordaron encargar Misas, sequera un novenario, polas nosas intencións, sen máis explicación, na igrexa dos Xerónimos; a intención, obviamente mental, referíase ao finado Ádam Merton, por se, de milagre, se atopaba no Purgatorio, que habería que sacalo á forza de indulxencias, ¡aínda que só fose para que non causase molestias á veciñanza, que naquel antro xa terían as súas incomodidades, de sobra!

 

En canto ao fideicomiso, optaron, sen a menor vacilación, unanimemente, por deixar transcorrer o prazo de reclamación da herdanza, en branco, sen dar sinais de vida, para que o asumise e se beneficiase, directamente, a Beneficencia Cubana, ¡pois mellor destino que ese, imposible, e máxime dada a procedencia daquela fortuna!

 

Polo que respecta a Herminia, á parte de manter incólume o seu status familiar, nin todo Cuba lle era prezo suficiente para anular a paternidade, oficial, legal, de Nicasio, maiormente se iso implicaba resucita-lo Merton, ¡nin sequera de nome! Aqueles días funcionaron á perfección as mensaxes telepáticas de tódolos directamente interesados naquela cuestión, naquel segredo, con uniformidade de criterio, se ben por circunstancias diferentes. Das misas, de encargalas e de asistir na representación familiar, encargouse Neves.

 

Ausente Herminia, despois de acompañala á parada de taxis de Neptuno, Nicasio foi á súa tinturería, para recibi-la liquidación do día, demorando no arranxo dos seus papeis contables, cousa que non dera apreso con soltura. Por iso o chamou Neves, á media noite, en vista daquela tardanza:

 

-¡Xa saberás por qué te chamo, que tódolos días é igual! ¿E se viñeses polo teatro, a ver se están por alí eses do ensaio? – Máis que suxerirllo, clamaoullo.

 

-¡Muller, tranquila, ou qué vai ser isto, tódolos días de velorio! Cálmate, que saio agora mesmo.

 

Cando se deitaron, tarde, xa por sobre do día, cansos de esperar pola moza, unha vez máis:

 

-Nicasio, deixa esa porta entornada, ¡para saber cando entra!

 

Non entrou arriba, non subiu ao piso ata moi tarde, que estivera repousando, repousando e reflexionando, unha vez máis, naquel banco do portal, a soas cos seus fantasmas, que xa lle resultaba habitual, inevitable, facer a soas o balanzo do día. Volvera da rúa mesmo pisándolle os tacóns ao seu padriño, que incluso o vira garda-lo auto. Aqueles patrucios, aqueles adoptivos, falaron e falaron, dando mil voltas na cama, desasosegados; e outras tantas, polo menos, cavilando naquel tema que tan obsesivo lles resultaba, ata que a oíron entrar, ¡por fin!, aló ás tantas:

 

-Neviñas, pasa, vén aquí un momento! ¡Ditosos os ollos…! ¿Ti sabes qué hora é?

 

A rapaza, de mala gana, pero entrou no dormitorio de seus pais, tentando calmalos:

 

-¡Mamá, cada traballo ten o seu horario; e déixame en paz, que ti es unha pesada, sempre matinando no mesmo, nas miñas ausencias!

 

-Neves, filliña, -díxolle entón Nicasio, agarimoso, tentando face-las paces definitivas, -¿cando vas ser xusta e lle contestas a túa nai como Deus manda? Mira que tratei de comprenderte, que sempre confiei en ti, pero levas uns días intratable. ¡A verdade é esta, e se che proe, bótalle sal!

 

-¡Vaia, ho, colliches o andazo, pero, se calas, douche un bico! –Tratou de suavizar no pai.

 

-¡Neviñas, por Deus cho pido, -tamén agarimou Neves, captando a mensaxe conciliadora do seu home, -que os nervios xa me estalan, e a Nicasio, tamén, coma unha traca! Dinos sequera qué che pasou para que veñas a deshora...

 

-¡Que pesados...! Veño de traballar, que estou contratada para substituír a unha cantante – bailarina que está, que se puxo..., que non pode coa barriga, así que teño aí a miña oportunidade. Estou choiando, e vosoutros aquí, en vez de sentirvos orgullosos do meu traballo artístico, que seica se me dá bastante ben, canto se vos ocorre é botarme en cara o tarde que veño. ¡Pois si que me deixades elección!

 

-Que Deus nos asista, a onde fuches parar, a ensina-las pernas nun teatro! ¿Dixéchesllo á túa madriña...?

 

-Mamá, sempre estás coa mesma andrómena: ¡túa madriña, túa madriña...! ¿Por qué non me leva, ela, da man, ao teatro, e me recolle ao saír?

 

-¡Desagradecida! ¿É que non acaba de doarche un piso, un regalo de voda, que cho deixa quedar, aínda que non decidas casarte? ¡Muller, tenlle un respecto! –Escandalizouse Neves.

 

-¿Deixádesme sentar, aquí, aos pés da vosa cama, coma unha nena obediente? Daquela vou recapitular: ¿É, ou non é certo, que me tivestes profesores de ballet, de canto, de música...; e incluso de ruso, de ruso portuario? ¡Se só queriades que fose médico, o demais sobraba!

 

-Nicasio, ti sempre calas; ¿vaslle consentir que nos dea queixas? ¡Educa nela, mentres sexa posible!

 

Pero Nicasio escapuliuse pola tanxente:

 

-¡Cala tamén ti, muller, que co visto, visto, resulta que nos equivocamos! Todas aquelas cousas, e máis aínda, que me estou lembrando de cando lle esixías que andase en tacóns, aquí pola casa, cunha almofía na cabeza..., para que fose, para que se fixese, unha dama distinguida, unha señorita de familia ben, ¡pero na súa casa, coas súas amizades! ¡Na súa casa, e non para que saíse unha tirada desas, desas do teatro!

 

-¿Nicasio...; tamén ti, Brutus? ¡Que malleira! –Neviñas, na soidade daquela incomprensión, botouse as mans á cabeza, con desespero.

 

-¡Ai, Deus, que me cae o ceo enriba! ¿Chámaslle bruto a teu pai? –Escandalizouse Neves.

 

-Chameille Nicasio, ¡e chámase así! O de Brutus é unha metáfora, unha cousa da Historia, que non me apetece explicar, que estou sen saliva, do que cantei, pero tamén doutras cousas.

 

Nicasio non se ofendeu; naquel intre era capaz de poñerse a gatas para recuperar a paz familiar:

 

-Chámame como queiras, filliña, que con calquera nome son o mesmo; e quéroche o mesmo, por días de vida, pero non desgustes a túa nai... ¡Iso non cho consinto!

 

Neviñas temeu que naquela lea foran a dicirse inconveniencias, hipersensibilizados, nerviosos, todos eles, por aquela precipitación dos acontecementos, así que tomou as rendas para rexer a familia, para regulamentala:

 

-¡Eh, parade un momentiño! Facédeme ese favor, que isto ten que quedar claro, desde hoxe; ¡pola harmonía familiar, precisamente por iso! A primeira na fronte, que nesta casa acabáronse os panos quentes co Arturo...., por se acaso chama, ou se vén por aquí! E disto tamén sei o que me digo, que a noiva son eu, ¡por se o esquecedes!

 

Interrompeuna Neves, resignada, por pura impotencia:

 

-¡Está ben, muller; por nós, o que queiras, xa que dubidas na decisión do teu casamento, pero terás que pensalo tres veces, que se perdes ao Arturo, outro rapaz desas calidades non che será fácil atopalo, nin atopalo nin atrapalo, que ben vexo os tempos que corren, e coñezo o gando que se cría neste país, pois desde a guerra fomos a peor. ¡E despois din que fixeron aquela matanza para sanear España...!

 

Neviñas rilou os dentes nun arrebato de impotencia, nun silencio malamente contido:

 

-¿Que sabedes vosoutros das calidades do tal Arturo, nin da retranca da súa inefable familia! Pero deixémolo así. O segundo acordo que imos pactar é que, no sucesivo acábansevos as preocupacións de esperarme espertos. Agora que gano un diñeiro, e que teño un horario, digamos que algo especial, cando acabemos tarde quedarei a durmir cunha compañeira dese teatro, unha boa amiga, que alugou un pisiño alí cerca, en San Bernardo. Xa estamos niso, que así evitádesvos a perrencha de esperar por min; e pola miña parte, a de discutir por cuestións do meu traballo. ¡Isto, amiguiños, chámase simbiose!

 

-¿Sin qué...; sen sentido? ¡Encima diso, bromas! –Neves, anubrada con aqueles problemas, para ela inabarcables.

 

-Simbiose, naiciña; unha cousa que convén a varios, e por diversos motivos; pero deixémolo así.

 

-¡Neviñas, o de así, nada, que iso tampouco cho quero oír! Esta é a túa casa, e se non tes remedio no de vir tarde á túa camiña, xa que non segues estudando, daquela colles un taxi, que andan toda a noite. Xa nos iremos afacendo, ¡Deus mediante! –Resignouse Neves.

 

En vista de que non a ratificaba Nicasio, que seguía ollando na rapaza coma quen ve unha aparición, unha cousa, unha situación, unhas decisións inéditas e inesperadas, zarandeouno dun ombro:

 

-¿Nicasio, estás debaixo dun paraugas, ou que? ¿Non chove por ti? ¿Non es o pai desta nena? ¿Cómo lle consentes eses caprichos?

 

-¡Pois claro, muller, que xa o dis todo: que veña en taxi, que ela ten as chaves do piso, e ti e mais eu, daquela, con poñernos algodón nos oídos, que así libramos de saber a qué hora volve! Agora déixame durmir, que este torbón, o das dúas, con paraugas ou sen el, adorméceme. ¡Mesmo me sinto anestesiado, como daquela que me operaron da ingua!

 

Neviñas, que seguía aos pés da cama matrimonial, apertou as mans, clamando axuda ao Ceo, e díxolle a Nicasio:

 

-¡Mira, papi, non ironices, que estou falando en serio, e fágoo coa confianza dunha boa filla! Ademais non sei a qué veñen esas titorías comigo, que nin que estivese enmeigada, que as dúas primas eran dúas cativas..., ¡dunha aldea!, e por tanto ben inocentes e indefensas, pero as dúas fóronse para Cuba, á enigmática Cuba, soas, con decisión, que precisamente por iso merecen o meu respecto, ao máximo, pero a min aplicádesme a lei do funil, e iso non é correcto; ¡nin correcto nin xusto! ¡Por Deus volo pido, non me obriguedes a falar; deixádeme cos meus problemas e coas miñas decisións..., que hai moitas formas de violentar a unha persoa coma min, que xa non levo calcetas!

 

Neves, reiterativa, ¡coma sempre!, inflamada polas súas responsabilidades maternais:

 

-Neviñas, con calcetíns ou con medias de cristal, que pouco importa, deixemos isto; deixémolo por hoxe, que non teño ganas de porfía. ¡Mira, xa non sei o que digo, pero ti vés durmir, sempre, á casa, á túa casa; á hora que poidas, vale, pero sempre, e sempre o antes posible! ¿Prométesmo, princesiña?

 

-¡Xa veremos...! –Contestoulle a rapaza, evasiva, farta daquelas reiteracións. -¡Agora, babys, a soñar cos anxos! ¡Boa noite!

 

-¡Nin veremos, nin méscaras! ¿Ou estás tola? –Remachou Neves, carraxenta, persistente, desesperada.

 

-¿Tola? ¡Aínda non, pero ídesme poñer, cousa á que non estou disposta!

 

Súa madriña-nai fíxose de cruces por riba das sabas, ata que lle cansou a man:

 

-¡Santa Petronila, ti que preferiches morrer antes que casarte con aquel pagán de Roma, líbranos dos paganismos desta mocidade, que a esta rapaza viuna unha cousa mala, por aí fóra, nestas noites pecadentas de Madrid!

 

Neviñas, sen ganas, pero ante o grotesco da situación, riuse ostensiblemente, cos nervios en ebulición:

 

-¡Naiciña, víronme as meigas da túa terra, que por certo, víronme na distancia, que vosoutros nunca aló me levastes! ¿É que..., é que son fea para presentarme aos catetos dos vosos rueiros? ¿Verdade que me ides levar, este verán? ¿Verdade que non son fea? ¡No teatro ben me din que son unha beldade; unha beldade exótica, por máis datos; e que con iso teño asegurada a metade do meu éxito! ¿Neves, estás chorando? ¡Non, amor; miña raíña, iso non, que te fas vella, e aínda que por veces te pos roncha, non quero quedar orfa, por nada deste mundo! ¡Xúrocho!

 

-¡Ai, Neviñas, a tal momento tal quixera, ser vella coma os camiños, para morrer pronto, que este mundo, o voso, este que trouxo a guerra, que nin sei como dicilo..., fáiseme tan complicado que non o soporto! ¡Deus me ampare e me colla confesada, coa bula da Santa Cruzada na man!

 

Neviñas bicounos, transida de cariño filial, aos dous; e pasoulle a punta da saba a súa nai, secándolle os ollos, agarimosa:

 

-Basta xa, meu sol, deixa de chorar, que tes os ollos demasiado grandes, e vánseche saír das olleiras. ¿Non si, Nicasio; non si, papaíño bigotudo?

 

O pai adoptivo, upándose na cama, tirou da rapaza contra si, e deulle unha aperta enorme, con aqueles brazos tamén enormes, estirados na súa infancia co manexo das ferramentas agrícolas:

 

-¡Miña nena, es unha tarabela, que sempre estás xirando, e ruxindo, pero polo menos tes bo corazón; iso si!

 

-¡Naturalmente, que teño a quen imitar; teño bos exemplos, aquí mesmo, a carón miña, nesta cama isabelina!

 

-¡Desde logo, muller, desde logo, mal que nos estea dicilo, pero ás veces esquécelo! ¡Se tiveses a memoria de túa madriña...! -Neves, desbordada.

 

A rapaza non soportou aquela alusión á súa madriña, e foise para o seu dormitorio sen outra palabra, para ir chorar, tamén ela, pero no seu cuarto. Desde que se retirou, os seus adoptivos, ¡adoptivos sen adopción legal, ou máis exactamente, ilegal!, seguiron matinando:

 

-¿Qué facemos, Nicasio? A miña cabeza está coma un muíño cando se lle acaba a fornada, que se queda moendo na pedra, pedra sobre pedra, ao baleiro, que xa non sei qué dicir, ¡nin qué dicir nin qué pensar!

 

-Neves, durme un pouco, que logo é de día; e mañá pasarei pola farmacia, que Rodrigo acostuma a saír, e le o periódico no bar da esquina, así que se entretén un bo anaco... Aproveitarei para falar con túa curmá, a soas, que lle vou propoñer que nuns días de experimento non bouremos coa nena, que imos acabar tolos, todos tolos, todos nós, e daquela non conseguiremos nada, que esta, o que é de testán..., ¡ao pai, ao Merton! ¿Sabes como fan os toureiros, que deixan desengana-la fera cando sae do touril, cando entra na praza? Pois nós, o mesmo, que Neviñas precisa desafogarse, na praza ou no teatro; ¡e o resto, nas mans de Deus!

 

Neves non conformou coa reflexión do seu home:

 

-¡Pero qué bruto; mira que comparar unha moza cos touros...! Aquí, no noso caso, a receita tiña que ser outra, ¡pero non a quere! Dicían aló, no noso Montecubeiro, falando do lobo, ¡Non se pode con el, hai que casalo! Pois, neste caso, coa Neviñas..., ¡outra de lenzo! ¡Ai Nicasio, Nicasio, o que é a vida, tan en contra que estabamos dos rojos, aló por dentro, por aquilo do divorcio, aquelas compañeiras de quita e pon, aquelas novidades..., e agora veñen estes cristiáns novos, cos Exercicios de San Ignacio ao lombo, e resulta que menos aínda, que nin casar queren!

 

Nicasio deuse outra volta para atopa-la postura cómoda, amodorrado co sono; pero aínda así, díxolle:

 

-¡Ai, muller, grazas; ti segue por aí, con ese tema, que se me falas dos rojos, daquela venme o sono, deseguida..., mesmo coma se me contases un conto da Santa Compaña!

-.-

 

Sempre llo inculquei

 

A Historia, sexa a da Humanidade, a dos pobos, ou a das familias, non ten parénteses coma, por exemplo, unha obra literaria, que esta admíteos, e precísaos, por razóns de tempo e de espazo, para posibilitar certas ópticas, certos encadres, a modo de extractos, conformando uns flashes significativos, dicentes para a masa lectora. Por parte, a Historia, por veces, tómase un repouso, aletárgase unha tempadiña, perde pulo, pero os corazóns non deixan de latexar, indefinidamente, fagocitando as toxinas da etapa precedente, que con iso recóbranse, acugúlanse, recárganse as pilas, rescatando enerxías para un inminente espertar, ou para o aceleramento da etapa seguinte.

 

O peso da labor civilizadora non está nos caporais, que eses fan unha machada, un despunte, de cando en vez, e a partires diso, ¡a cantaruxar nos loureiros! A consolidación, a fariña levedada, a do pan de cada día, está nos antiheroes, que son precisamente os heroes discretos, os humildes, aqueles que non reciben, ou non aceptan, medallas, por máis que fosen eles os continuos, os imparables, os infatigables, os exemplares...! Despois de todo, é unha sorte que se fale pouco dos antiheroes, xa que, ¡a menos papel, menos árbores caídas en acto de servizo!

 

No caso concreto de España, pasamos dos Corenta Ladróns aos Cincuenta Ramplóns, nunha transición continua, sen fisuras apreciables, ¡grazas precisamente ao esforzo, á austeridade e ao anonimato deses antiheroes! ¡Arriba España foi o berro de catro fantoches, pero os atlantes, os que a ergueron por sobre dos seus ombros foron os restantes, máis ben o pobo raso, uns desde o interior, e os outros coas remesas daquelas divisas que se lle facturaban ao I.E.M.E., habitualmente, naquelas fichas verdes, de Turismo, que non sempre o era, senón froito da emigración, pero aos empregados da Banca resultáballes máis cómodo cubri-la outra ficha, neglixencia que, sen dicilo, agradecían os gobernantes!

 

Se alguén o contradí é que non viviu aqueles anos; non os padeceu, ou non tivo un pisco de sensibilidade, ¡fose na urbe ou no rueiro!

 

¿Así, radicalmente ramplóns, sen paliativos? ¡Pois si, e quedo curto! Claro que no alto estaban os luceiros, os luceiros da laboriosidade, asemade, en simbiose, cos luceiros da cultura, que eses nunca se apagan, sexa de día ou de noite, con guerra ou sen ela. ¡Para mostra, un botón; e para botón, calquera destes do clan da nosa Herminia! ¿Pero, os Cincuenta, todos, ano por ano? Falemos deles, aínda que sexa en etiquetas, que ás veces non se ten outro xiz para mellor perfilar:

 

Mediocridade creativa na industria; un comercio exterior tutelado, fomentado, desgravado, pero aínda así, negativo; comercio interior minifundista, ¡de feira medieval! En síntese: ¡auto-auto-auto! Auto produción, inventando chapuzas chapuceiras, como aquilo tan elocuente da bencina obtida das toxeiras, que seica lla ofreceron a don Francisco, ¡e din que o creu! ¡Deus, en qué mans estivemos! Autoconsumo..., consumindo os chourizos das reses enfermas, que eran as únicas que vendían os paisanos para o consumo externo; ¡ou case! E quen diga chourizos, por aquilo de que as tripas teñen conta do que se lles mete, pois escondido, ou conservado, queda; tamén se pode mencionar o affaire do metílico, a la rexenerada, o caucho rexenerado, o aceite rexenerado... ¡Todo reconvertido, menos o país! Auto compracencia, en definitiva, presumindo dunha España diferente, cando de feito xa estabamos camiño de volver a ser europeos..., ¡vía emigración!

 

¿Que ten que ver todo isto, esta pequena digresión, coa Herminia, unha muller dunha peza, unha muller con ideas, dentro e fóra da botica, dentro e fóra da cociña? ¡Unha muller que lía periódicos, ademais das receitas, anticipada en varias décadas ao seu tempo real! Moito, de todo, que precisamente esas persoas aparentemente miúdas, pero cultas, cultivadas, esa especie de antiheroes, que saben e se esforzan por saber, aínda que sen presunción algunha; que emanan perfección cos seus aromas de modestia; que falan dos grandes temas con verbas sinxelas... Eses tales, esas tales, homes e mulleres, son os verdadeiros próceres sociais, os de maior efecto rexenerativo dese entorno que os observa, que os escoita, e que, por veces, incluso os segue, pero disimulando, ou ata depreciándoos, ¡son a fonte, a inspiración, a elevación do chanzo seguinte!

 

Basta pondera-la nobreza e maila elegancia do seu discorrer nunha etapa de tanta fatuidade, en tódolos estamentos, para apreciar os quilates da personalidade influínte, desbordante, suxestiva, desta luguesa. Con porlóns da efectividade da nosa Herminia, o mundo, a civilización, xira, evoluciona sen chirlos, con eficacia, nun servizo colectivo, construtivo, progresista.

 

Despois de concederlle un repouso á súa intimidade, naquela España vulgar e chocalleira, que neses cualificativos estabamos, persistiamos, tan somnolenta en definitiva, dos Cincuenta...., visitemos, outra vez, con un enésimo flash, se vos prace, ás dúas comadres, aqueles dous exemplares, aqueles polos da especie humana, tan diferentes en tantas cousas a pesares de proceder do mesmo rueiro e dun mesmo tronco familiar, pero particularmente atraídas e perfectamente equilibradas pola tolerancia, pola comprensión e pola bondade recíprocas, que niso, e só niso, descansan as convivencias perfectas, ¡sexan ou non sexan perfectos os conviventes!

 

-...

 

-¿Que, qué hai de novo, Herminia? ¡Véxote sufocada! ¿Estás ben?

 

-¡Muller, algo si; tantos sobresaltos que tivemos daquela con que se casaba, ou non casaba, e agora, cando menos o esperabamos..., decidiuse!

 

-¿Logo, esa carta que estás sacando do bolso..., é da nosa Neviñas? ¿Cásase? ¿De verdade?

 

-Si, Neves; acabo de recibila e faltoume tempo para vir falar contigo. ¡Xa sabes, compartimos unha filla, unha filla moi amada, polas dúas!

 

-Pois a nós débemos carta. Veño observando dun tempo a esta parte, que che escribe máis a ti... ¡Oes, coma se tivese un sexto sentido, como se algo, aló dentro, lle dixese que ti es a nai, a verdadeira! ¿Non será iso que chaman tele-non-sei-qué?

 

-Dise, telepatía, pero non irás celarte, a estas alturas, ¿ou si, curmanciña?

 

-¿Celarme, eu? ¡Bendito sexa Deus! ¡Ai muller, ben sabes que sempre lle inculquei que che quixese moito, e que fose agradecida con súa madriña!

 

-Ben o sei, que esa é outra débeda, impagable, que teño contigo, convosco, con ámbolos dous. Pero con ese carácter tan recio da Neviñas tamén é certo que se non saíse dela, os consellos e mailo noso exemplo servirían de pouco. Teño matinado se non será certo iso que chaman a voz do sangue, pois nos últimos anos tivo comigo atencións e afectos propios dunha filla. Tan cariñosas foron as súas cartas desde que está en París, que as conservo, absolutamente todas, nun bargueño; ¡coma o mellor dos tesouros!

 

-¡Pois, parabéns! E como di un cura deses dos Xerónimos, ... que de corazón lo deseo, para mi y para vosotros! Mira se é egoísta, que se pon diante, pero o meu corazón, que ti ben o sabes, sempre tivo por diante a túa filla, que eu non sei latín, pero niso gáñolle ao cura!

 

-Neves, é unha bobada, unha anécdota, que nin vén ao caso, pero voucha contar: Daquela, en Marianao, querendo exemplificar non sei en qué, que alí todo exemplo era pouco, o párroco referiuse a unha pasaxe evanxélica, e de corolario,... “Dixo Cristo, e en parte tiña razón...” Na primeira oportunidade, que niso gáñannos os protestantes, que eles, nos seus cultos, poden contradicirlle ao seu pastor, díxenlle eu, un tanto sobresaínte, dándome de ilustrada, que na doutrina de Cristo non había partes, e non vexas ti cánto mo agradeceu, que nin se decatara daquela contradición involuntaria. Un modismo mal empregado, ¡simplemente iso! Sempre hai que ter conta do que se di, e tamén de cómo se diga. No meu caso, de tanto facer comedia pola forza das circunstancias, afíxenme a falar paseniño, como facemos os galegos tímidos, ¡que seica somos así, case todos! Desta maneira teño máis tempo para remoer no que vou dicindo... ¡Non me dá mal resultado, afellas que non!

 

Demasiado alto para que o acadase súa curmá. O que lle dixo foi:

 

-Diso que me dicías, Herminia: ¿así que as artistas tamén casan? ¡Xa a dabamos por perdida! Pero non será tan bo partido como foi aquel Arturo... ¿Por certo, volviches a saber del?

 

-¿Non cho dixen? Se non o mencionei, que cho conto todo, é que perdo memoria.

 

-¿Dicirme, qué? –Inquiriu Neves. –Lémbrate que somos comadres...

 

-Pois que Arturiño xa é Capitán, ¡Capitán Médico! Está destinado en Sidi Ifni... ¡Para que vexas qué pequeno é este mundo, e como se enguedellan as cousas! O que non podo ensinarche é a carta do Toño, que a rompín, de contado, para que non ma visen na casa, Rodrigo ou José Antonio, que eses len canto atopan por onde pasan...

 

-¿Toño? ¿Escribiuche aquel Toño...? Non volvín a saber nada dese home desde aquela que fomos ti e mais eu ao enterro de túa nai, da tía Silvina, que en paz estea. A verdade é que non souben del porque non quero preguntar aos que coñecemos de por aló; e como a xente percibe que algo raro houbo contigo, que xa te daban por noiva daquel rapaz, pois iso, que ninguén me conta, nin eu pregunto. A min, directamente, non me fixo mal ningún, pero, contigo, daquela, foi un porco, que nin agardou polas túas explicacións...!

 

-Muller, agora véxoo de forma diferente, co pouso dos anos; e matino que fun, sen querer, senón ao contrario, bastante cruel co meu rapaz. Pensa que Toño era unha natureza pura, cun instinto machista tamén puro, propio dos costumes e do illamento daquelas montañas onde á muller se lle deixaba mangonear, facer e desfacer, ¡con tal de que non deshonrase ao seu home! Unha contradición entre o machismo e mailo matriarcado, que ámbalas dúas desviacións coexistían, nin sei ben cómo, pero estou segura de que as había!

 

-¡Herminia, ti sempre cos teus escrúpulos de conciencia! Non o deshonrabas, non, en absoluto, que o ías facer un señor, unha especie de marido da mestra, coa túa compañía e cos teus cartos. ¡Case nada, unha millonaria, das poucas que había daquela, en todo España!

 

-Tampouco é así, miña Neves, que na súa intimidade, no seu amor propio, si que o deshonraba. Un home tan compacto, tan cerrado, non podía venderse por canto tiña eu, gañado dun xeito misterioso para máis complicación, aínda que ninguén da bisbarra llo soubese. A miña matinación é esta: Toño víame nunha poza daquelas da Serra, penso que en tódalas pozas, ano tras ano, invariablemente. A miña imaxe éralle indeleble, bonita e pura, coma no mellor espello, coma nunha infancia permanente. Pero eu mesma tiven a segunda gran torpeza da miña vida, que a primeira foi por confiarme, por confiar nas miñas forzas; e na segunda, condeneime por desconfiar de min mesma, de non dar a altura honrosa que eu me esixía, tanto ou máis có propio Toño. Con iso, coa miña propia confesión, pisei aquela poza, eu mesma, diante do meu rapaz, nun intre no que estaba emborrachándose coa luz dos meus ollos. Metín a pata, a miña, naquel cristal do xeo...; e por iso, con aquela torpe sinceridade, Toño viu, de pronto, o lodo dos meus ollos, a auga turbia da pociña; ¡todo á vez! Entón, naquel intre fatídico, afundíusenos o cariño, ¡na propia fondura do meu lodo!

 

-Muller, de mirado así..., non che sei, que xa é demasiada filosofía para min, pero, ¡nin que foses unha monxa! Sen embargo, cos cartos que tiña ao seu nome foiche completamente legal, que chos devolveu todos, ¿non si?

 

-Si, todos; incluso os réditos. ¿Non te lembras que merquei un cheque nominativo para retornarlle algún diñeiro, e que lle escribín, aquí mesmo, desde a túa casa, dicíndolle que aquela cantidade, aqueles xuros, eran seus, que os considerase unha comisión, simple e merecida, por haberme administrado, por haberme representado, e todo iso?

 

-¡Diso do cheque, agora que o dis...! ¿Ves como tamén vou perdendo memoria? Xa choveu por nós, miña comadre; tantos anos...!

 

Neves volveu a chorar, emocionada por tanta morriña, “¡tantos anos...!” Como dixo a nosa Rosalía, coa súa percepción tan sensible e tan perfecta: ¡Lonxe da casiña, lonxe do lar...!

 

-Toño quedouse, por fin, con aquel cheque, e cobrouno, por suposto, -seguiu comentando Herminia, -pero penso que o fixo unicamente pola miña insistencia naquela carta, que despois diso, cando me fixo aquelas contas dos gastos do enterro e dos funerais de miña nai, que en paz estea, volveu ás andadas, que ben lle tiven que insistir para que mos cobrase, pero el mantívose na súa palabra de que con aqueles réditos xa tiña recibido de máis, e incluso para o enterro, panteón, misas... ¡Un cabaleiro rural, máis fidalgo cós fidalgos, que non chos hai deses aquí en Madrid, por moito amidón que gasten!

 

Neves, con aquel tic tan galego de collerse as mans no seu regazo, por sobre do mantelo:

 

-De todo iso non sei que che diga, que ti dáslle un mérito excesivo..., ¡pois aló dentro, nese peito, algo de cariño che queda! ¿Eh, pícara?

 

-O fillo do Toño tampouco é mal rapaz...; ¡non mo pareceu! –Desviou Herminia.

 

-¿E ti, cómo o sabes? ¡Non me digas que se atreveu ese Toño a mandarlle ao fillo que te viñese ver, á túa casa...!

 

-¡Pois si, para pedirme un favor! Verás cómo foi: Un día, de mañá cedo, fará un mes, mesmo ao saír do baño, díxome a doncela que no vestíbulo estaba un soldado que me traía un paquete, e que non quería soltalo da man porque dicía que era fillo dun tal Toño, e que tiña que falar comigo, ¡en persoa! Quedei voada; e menos mal que José Antonio xa ía na Facultade, e seu pai acababa de marcharse para abri-la farmacia. Éche un mocetón, un tipazo; ¡as vitaminas e mailo exercicio da labranza! Con algo de cotra da aldea, que deducín que lle foi a máis, pois aló en África, entre o sol e mailo po do campamento, estes rapaces esturrúxanse de mala maneira, que ata se lles endurece a pel.

 

O caso foi que despois da instrución fixéronlles un recoñecemento; coido que sería por se colleran lesións no campamento, ou enfermidades co cambio de clima, mouras con venéreas, e todo iso. Daquela, o capitán médico, ao apuntar non sei qué na ficha do soldadiño, viulle que era natural de Castroverde, así que lle mandou poñerse ao final da rea. Despois díxolle que non se preocupase, que estaba forte coma un buxo, pero que quería falarlle porque lle fixera graza que fose natural dese sitio. O médico seguiu dicíndolle que tivera unha noiva da que seus pais eran dese Castroverde, cousa que Arturo non lembra con exactitude, pois Nicasio ben que repite, a todas horas, que é de Pol. Lembrábase dos vosos apelidos, iso si, ¡perfectamente!

 

-¡Eh, oes, iso lévame á outra cousa, á nosa: é que se lle acorda Neviñas...! ¿Seguirá solteiro?

 

-Si, que tamén mo dixo. ¿Pero ti, para qué queres sabelo? ¡Neves, que te vexo vir!

 

-É que, nese caso, podemos mandarlle a dicir que Neviñas se vai casar, agora si. Daquela, ao saber iso, igual lle escribe el, a tempo, que así volven a saber un do outro! ¿Déixasme...?

 

Herminia, máis prudente, nin precisou meditalo:

 

-¡Non, muller, que non me parece cousa! Acórdate do meu caso co Toño: ¡a auga pasada xa non move os muíños! Se eles, se eses rapaces, quixesen desanda-lo seu camiño, nestes anos tempo tiveron, que as ocasións fabrícanse.

 

-¡Así Deus me salve que son capaz de facerlle unha visita a don César Arnáldez, no seu Ministerio, coma quen que quero arranxar algún documento de Cuba, un pasaporte ou así, para volver aló! ¡Calquera cousa...! ¡Mellor partido có Arturo non vai ser ningún francés que se case coa nosa Neviñas!

 

-¡Éche ruso, un ruso branco! –Informouna Herminia.

 

-¿Ruso? ¡Oh! ¿Que dis? ¡Ai Santa Petronila, que pouco ma gardaches, e eu, rezándoche sen parar...!

 

-Neves, si que cha gardou, que en estado non está...! A voda será cando nós digamos, cando teñamos os papeis para ir a París.

 

-¿A París, a Francia? ¿E logo, non veñen aquí, para casar nos Xerónimos, que é a nosa Parroquia, ben elegante por certo?

 

-Miña Neves, non quixera darche máis detalles do que me di pois o propio é que o saibades vosoutros, directamente da Neviñas; ¡ou sexa, da propia Aída du Mont Cupeiro! ¿Xa esqueciches que a túa filla ten un nome artístico, ben axeitado por certo?

 

-Para min e para ti, bromas á parte, sempre será Neviñas, por famosa que se volva con iso do Aída, que non creo que sexa para tanto pois nos periódicos de Madrid, neses que le Nicasio, nunca me dixo que se falase dela.

 

-Agora hai moitas artistas; e logo que nos teatros non é coma no cine, que se ela traballase no cine veríanse aquí as películas onde actuase. ¡Ti nunca quixeches que fósemos a Francia, para ve-la representar!

 

-Herminiña, iso é verdade, e nin sei se fixen ben ou mal..., ¡pero esas cousas das artistas, tan escasas de roupa, con tan pouca vergoña, danme repelo! E logo que se cadrase de que non a aplaudisen nese día, ou mesmo que tivese pouca xente, íame dar pena... ¡Unha nai, así sexa postiza, sempre quere trunfos nas cartas dos fillos!

 

-Muller, tampouco hai que ser así, que eu tropecei, e incluso caín en estado, e mais non fun artista, nin parecido, que se en algo a son, é en aparentar que só teño un fillo. ¡Nada me custa tanto esforzo como dicir que só teño un, José Antonio, cando me preguntan pola familia!

 

-¡Muller, sempre estás con iso, que xa me fartan os teus remorsos! Oes, volvendo ao caso do Toño: ¿Como se chama ese rapaz? –Neves, sempre preguntona, tanto en Madrid coma en Cuba.

 

-Estevo, Estevo Polín. A nai del foi da Meda...; ¡xa sabes!

 

-Si, iso oírao. E ademais, ben a vin no enterro de túa nai. Non é fea, pero, ao teu lado...!

 

-Neves, non insistas. Eu non era virxe, así que Toño, polo menos niso, algo gañou, ¡ou podía gañar!

 

-Empezaches por dicirme que ese tal Estevo coñeceu ao Arturo en África...; ¡e non sei máis!

 

-Concretamente en Sidi Ifni. Seica lle dixo que estivo a punto de emparentar convosco, cunha xente oriúnda do seu Castroverde, pero que Neviñas, daquela, era moi altiva, e que lle dera cabazas, ¡a pesares da liñaxe dos Arnáldez, con escudo e todo! Preguntoulle se as mozas de por aló eran todas así de guapas e de altivas; ¡bromas desas!

 

-En bo apuro metería ao rapaz, meu pobre, ¡que talmente se quedaría cortado! –Opinou Neves, doéndose daquel fillo do Toño.

 

-Non creo, que ese Estevo vese paleto, por suposto, pero intelixente; debeulle caer en graza pois colleuno de asistente; ¡e concedeulle un mes de permiso, daquela mesmo!

 

-¿E logo, por qué che escribiu ese Toño, se xa ten enchufe...? ¡Ganas de marea-la perdiz, supoño! Mira, eses pailáns, o que quixeron foi mete-los fociños na túa casa, ¡saber de ti!

 

-¿Muller, non coñeces cómo son os nosos paisanos? Acórdate que despois de ata-los sacos na albarda cinchaban outra vez, e dábanlle catro lazadas, en cruz, aos elos do aparello. ¡Neste caso, igual! Mandáronme, de reata, para aperta-lo encargo, dous queixos, unha restra de chourizos e tamén unha botella desa augardente de Portomarín, que por certo héivola traer, e ímola tomando aquí, que Rodrigo díxome que nin a probase, que pode ter sobredose de metílico, pero eu sei que Toño non ma mandaba se non fose de confianza, da mesma que tomen eles. O soldadiño presentouse pouco menos que a espertarme, xa digo, coa carta e co paquete, que non tiven máis remedio que poñerlle dúas letras ao seu flamante capitán. ¡Non vexas en qué apuro me vin con esas cartas!

 

-¿Que lle puxeches...? –Neves, rabiando de curiosidade.

 

-Pois, figúrate, camelo puro; ¡co pouco que me gustan eses cumprimentos! Que lle agradecía as atencións que tivera co Estevo, que me aledaba do seu ascenso, que tanto vosoutros coma eu mesma gardamos boas lembranzas dos tempos en que se relacionou coa miña afillada...; ¡cousas polo estilo, o que se di, palla en albarda!

 

-O que lle vai chocar ao Arturo é que a carta sexa túa... –Matinou Neves, sempre preocupadas, as dúas, polas coartadas, polos disimulos, daquel secreto sacrosanto.

 

-¡Xa o pensei! Pero como ese rapaz me dixera que tamén lle falara da madriña da que fora súa noiva, e seica lle dixo que eu era unha señora de exquisita educación, moi agradable... ¡Tal e como cho digo! Con todo iso gañoume pola vaidade, e daquela decidinme a escribir, eu mesma, esa carta de..., digamos de recomendación, ou máis ben, de agradecemento.

 

-¡Sendo así non hai perigo de que sospeite...! ¿Sabes, Herminia? ¡O Toño foiche un atrevido de carajo, que eles non tiñan por qué saber se as relacións dos rapaces acabaran ben ou mal!

 

-Parece mentira que ti, Neves, digas iso, que ben sabes o que se fai por un fillo, ¡aínda que mesmo se teña a medias, como é o noso caso!

 

-¡Muller, si, que con esa razón tápasme a boca!

 

-Neves, a todo isto, ¿por qué non baixas un momentiño ao portal, a ver se pasou ese carteiro? ¡Así vemos qué vos pon na vosa carta! Ou mellor, non, non vaias agora, que prefiro volver mañá, que así non te entreteño, e xa levamos un bo lerio; ademais diso, teño que ir á Cruz Roja...

 

-¿Que, qué é iso da Cruz Roja? ¡Agora só hai rojos..., en Rusia!

 

-Neves, esa pregunta non a fagas diante doutras persoas, que daquela quedas mal. A Cruz Roja é unha institución benéfica internacional, séxase, sen fronteiras, coa sede central en Xenebra. É apolítica, e realiza funcións humanitarias, maiormente de axuda sanitaria, localización de desaparecidos nas guerras; ¡cousas desas! Vou dúas horas diarias, máis ou menos, desde fai tres semanas.

 

-¡Tamén é avaricia..., coa riqueza que tedes! ¡Ai, muller, non me parece propio de ti!

 

-¡Neves, que non é por aí; que lles traballo gratis! ¿Enténde-la cousa? Son o que se di unha Dama Colaboradora, e teño a encomenda de traducir cartas, documentos, prospectos...; ¡cousas desas! Naturalmente do inglés, ou poñelas en inglés. Un médico, dos de alí oíume na farmacia explicándolle un tratamento a un turista, e daquela pediume esa achega graciable. Curmanciña, despois de atendidos os meus, si que sería avaricia non axudarlle á Humanidade, como facemos na Cruz Roja, sen importarnos credos nin razas. ¡Ti non me queres ben, pois co teu pragmatismo tan esaxerado lévasme a que me presente diante de San Pedro coas mans baleiras!

 

-¡Se o dis de broma, pase! Estame ben empregado por discutir con quen sabe máis cá min, que nunca aprenderei a calar, e iso que sempre desbaratas as miñas simplezas.

 

Herminia deulle unha aperta fraternal, acalándolle aquelas suspicacias:

 

-Non son simplezas, miña Neves, senón outros modos, outros xeitos de entende-las cousas. Lémbrate que Marta e María eran diferentes, pero as dúas agradaban ao Señor.

 

-Vaite logo, que xa me deches unha carda; vaite a esa cousa, pero trata de volver por aquí, a miúdo... Mellor cando estea Nicasio, para seguir falando desa voda, dunha filla que ten dúas nais, ¡que non é o mesmo que unha nai con dúas fillas!

 

-¡Conta con iso! ¡Adeus, Neves!

 

-¡Oes; para un momentiño! Agora que me lembro..., Herminia...

 

-¿Si?

 

-Do Manuel, dese neura que tes por padrasto, ¿que che dixo ese rapaz, o Estevo? ¡Desde que morreu túa nai, coma se o tragase a terra! Ti fixeches as paces con el, pero o túzaro..., ¡se te vin, adeus!

 

-¡Ah; perdoa, muller; esquecíaseme! Polo Manuel teremos que encargar unha misa; ¡outra, por outro pillo! Diso, ao pícaro do Estevo custoulle explicarse, ¡porque lles morreu na casa, no inverno, dunha pulmonía dobre, que seica a colleu indo e vindo da taberna, acotío, chovese ou nevase, que de viúvo volveu a recaer! Quedaron de herdeiros seus, universais que se di, que esa é seguramente a razón cazurra de que non me comunicasen o seu falecemento. ¡Xa sabes a teoría do Toño: os pecados, se se fan, cálanse! Pero non llo tomei a mal, que algún castigo merezo de parte do Toño; e logo que canto deixase, na casa do Toño todo irá ben. Mira, para cerra-lo palleiro, incluso se me está ocorrendo que lles vou facer unha cesión do que herdei eu, alí, no lugar, tanto de miña nai como da tía Queta: aquelas terras, a casiña..., para que xunten aquelas fincas e retiren os valados, pois aló non che volvo, nin de corpo presente, que quero que me enterren no da Almudena, para que me levedes flores, que ben sabes que eu, sen un ramiño cerca de min, non sei vivir..., ¡nin de morta!

 

-¿Herminia, sabes unha cousa? Garda esa botella da augardente, esa que che trouxo o rapaz, que é unha boa menciña, ¡experimentada! Mira cantos anos durou aquel Manuel, que se mollaba por fóra con auga fría e por dentro coa augardente; ¡canto non resistiu!

 

-Foiche cousa da Providencia, que precisaba purgar moito, tanto que me acomplexou de cativa, que se cadra por iso o tiveron aquí abaixo tantos anos, naquelas molleiras da serra, ¡para amolentalo!

 

Non obstante aqueles pousos da antiga xenreira, na seguinte reunión rezáronlle un rosario ao Manuel de Maxide, con toda devoción, sen rancores, pois así eran de nobres e de cernudas aquelas heroicas mulleres, que tamén hai heroicidade no deber cotián, ¡se se fai ben feito, se se practica con amor!

-.-

 

¡Igual tes que ir de zamarra!

 

O flash seguinte tomámolo, tamén, na casa da Neves, naquel confesionario das dúas curmás, nunha daquelas visitas que se intercambiaban a miúdo:

 

-...

 

-¡Parabéns, comadre! Así que terei que mercar outro chaqué, pois o da túa voda desfíxomo Neves, daquela da guerra, que temeu que nos visen roupa de burgueses nun daqueles rexistros...

 

-Nicasio, non te des présa, que aínda nos terán que dá-lo protocolo, pois tratándose dun ruso, igual tes que ir á voda..., ¡de zamarra!  

-¿Herminia, sabes o que máis sigo admirando en ti, que non se me quita nin cos anos?

 

-¡Non sei, Nicasio; como non sexan os meus defectos! –Herminia, invariable, sempre sinxela ao longo de toda a súa vida.

 

-¡Que va, muller; o que sigo admirando é que sempre lles pos algo de broma ás situacións grises, as tensas! ¡Deus che conserve ese humor!

 

Contestoulle a aludida, a chufada, sempre humilde:

 

-Iso éche unha calidade que nos vén coa raza; coa raza, ou coa chuvia... Aquilo que dicía Castelao de que mexan por nós e dicimos que chove. Con esta filosofía do aguante, aínda que sexa pouco a pouco, Galicia e mailos galegos sempre imos cara adiante, sobrepoñéndonos ás caídas... ¿Non che parece práctico?

 

-Se é unha calidade, eu non a teño, que cando unha cousa me desagrada, non son quen de tragala, ¡nin sequera por menciña! –Nicasio, conciso, sempre conciso, cunha rebeldía íntima contra os infortunios; aquilo de que a súa nena fose casar con un ruso..., ¡pero estaba visto e sabido que era filla do Merton, e por tanto, imprevisible!

 

-¡Esa calidade, esa retranca, ese humor que tan pouco nos entenden os godos, tal que Rodrigo, témola todos, desde que aqueles visigodos, ou como se chamasen, venceron aos suevos, pero uns máis que outros, que iso tamén é certo! Mais aquí o problema non é da roupa senón da Igrexa. O problema é que se casan dese xeito..., ¡polo civil! –Informou Herminia.

 

-¡Ai Santa Petronila, o que nos faltaba! –Neves fixo as tres cruces da súa particular liturxia.

 

-Neves, non abales á túa santa, que a vas meter nun apuro, -advertiulle Herminia, -pois para concederche esa graza faríalle falta un milagre grandísimo, ¡e igual non ten atribucións para tanto!

 

-¿E logo, como é a cousa? –Neves, coma sempre, quixo unha explicación do caso.

 

-Contando a feito: En vista de que na carta non estaba claro, falei con ela, coa Neviñas, por teléfono naturalmente, e díxome que volo comente, que volo explique, para que non rachedes a roupa, para que non se escandalice Neves. O noivo é bastante maior pois trátase dun director coreográfico, que Neviñas chufa moito, tanto como persoa como no seu valer artístico. Non é propiamente ruso, como entendéramos, senón francés, pero vén de familia de rusos. Seu pai era un Príncipe, emparentado cos Románov, que fuxiu cando a Revolución, pero Alexis, que así se chama ese señor, saíu de esquerdas. Segundo conta Neviñas, levado pola vergoña dos abusos que cometeron os seus devanceiros; unha especie de redención familiar, que por certo paréceme dunha gallardía magnífica. Tamén me explicou a nosa nena que ese nome , “Alexis”, significa, etimoloxicamente, defensor ou protector; ¡daquela a ver se lle fai honor, a ver se o cumpre!

 

Para Neves, todo aquilo era incomprensible: Outros tempos, outras mentalidades, sobrevidas, nin sabía como:

 

-Sendo así, se vai de redentor pola vida, tal e como están as cousas, ese home é un tolo, un inconsciente; e Neviñas, se lle fai caso..., ¡imaxínate!

 

-¡Neves, sonche contradicións da vida, que din que Deus escribe dereito, pero coas liñas torcidas! Ao que ía: Simpatizou coa nena cando coñeceu que ela sabe algo de ruso; e tanto lle chocou, que foron bos amigos desde entón. Pero hai cousas raras: ese home casou cunha francesa, tamén do teatro, da que non tivo fillos. Ela, polo que di Neviñas, tiña menos sentido que un zapato polo fondo. Íaselle con calquera, e despois volvía á casa tan fresca. O ruso, namoradísimo e confiado nos seus arrepentimentos, aguantoulle dúas ou tres pero non chegou ás catro, que lle deu pasaporte. ¡Así que, xa vedes, é un divorciado!

 

Neves fixo aquelas cruces de costume, pero en vez de tres, seis:

 

-¡Miña Herminia, qué cousas nos pasan! Nós, sempre, de estrema a estrema: ¡dun gánster do capitalismo americano a ese comunista que quere redimi-los pecados de seus avós! Facéndonos comunistas, nós, daquela, ¡co de dereitas que somos! Do Ádam ao Alexis..., ¡e para máis, divorciado! ¡Santa Petronila nos asista!

 

-O que sinto é que con eses antecedentes do Alexis, os curas católicos non queren casalos; ¡cousa natural, por outra parte! –Engadiu a nai-nai, conforme pero desencantada.

 

-¡Pois que veñan casar aquí, a Madrid, que aquí só os coñece Deus!

 

-Xa temos á Neves metendo a directa..., ¡e despois non queres aprender a conducir! Que non, comadre, que aquí non é Cuba; aquí andan os papeis de por medio, para todo. ¿Non ves que lles pedirán a fe de solteiría, das parroquias deles, de París? ¡Iso, aínda que os curas non saiban francés! E logo que hai outra cousa, que el estivo na guerra de España, que seica foi un dos xefes daquelas Brigadas Internacionais, gran amigo do Tito de Iugoslavia, e non sei cantas cousas máis. O caso é que queren discreción, que non haxa denuncias, a ver se despois de casados conseguen pasaporte, para que podan vir a España, os dous xuntos. ¡A cousa, como vedes, é un tanto complexa! –Herminia, ampliando datos, pouco a pouco, para ilos mentalizando, rebobinando.

 

-¡Outra, e van dúas, que só nos faltaba este barullo! ¡Mira que se lle cae mal ao Rodrigo, por esa cousa das ideas...! –As previsións da Neves.

 

Terzou Nicasio, máis propenso ás componendas, chiscándolle un ollo á curmá:

 

-A Rodrigo non temos présa en dicirllo, que estas son cousas de mulleres...

 

-Nicasio, perdoa, pero non, que con Rodrigo só teño un secreto, un só, ¡e basta, que aínda sobra! En calquera caso, Rodrigo cambiouvos moitísimo, que xa non é aquel carca que non saía do Palacio de la Isla, daquela do Cuartel Xeral... Aí tedes que mesmo o irrita que José Antonio, ao que lle puxo ese nome na súa admiración polo Primo de Rivera, vaia nos veráns a eses Campamentos das Xuventudes, que di que os compañeiros van pensar que se chama José Antonio polo Fundador, servilmente, ¡cousa que é certa!

 

-¡Pois a iso non lle dou importancia, que tamén hai Afonsos que non son monárquicos! –Nicasio, menos sutil nesas apreciacións.

 

-Si que a ten, que daquela el non debera apuntar tal xuntanza de nomes, pero tamén concorreu que eu tiña ao Santo Antonio no fondo da alma...; ¡case, case, como lle pasa á Neves coa Petronila do Barreiro! De Rodrigo ben sabedes que agora volveuse precavido; pouco menos cá Neves. Pensa que se cae Franco non será bo aparecer como moi azul, máxime cos meus antecedentes de cando a guerra...

 

-Muller, esas cousas da política, a estas alturas, entendo que pouco importan; pero que esa Neviñas..., tanto que a levei ao catecismo..., non se case pola Igrexa...; ¡ao que chegamos! Nesta vida vou de sorpresa en sorpresa. ¡Quen me ía dicir, co que arrastrei naquelas zocas polo Atallo arriba para chegar á misa antes có campaneiro, que se me casaría..., esoutra Neves..., sen cura! ¡Mal por mal, logo prefería que se casase cun cura; bastante mellor que sen cura!

 

Herminia tentou de edulcorar aquela contrariedade:

 

-Dentro do malo, mellor será que se casen polo xulgado, ou pola municipalité, a que se arrexunten, ¡como hai tantos polo mundo!

 

Non convenceu á Neves, que lle retrucou:

 

-¡Herminia, pouco máis che ten! ¡Santa Petronila faga que lle morra esoutra, que a leve Deus axiña, pero confesada, a ver se despois diso casan pola nosa Igrexa, como Deus manda!

 

Súa curmá escandalizouse:

 

-¿Ti matarías pola Neviñas, para facerlle un ben? ¡Seguro; da forma que o dis...!

 

-¡Eu, si! –Contestoulle Neves, resolta, sen vacilar, madraza absoluta, fanatizada.

 

-Deixémolo así, curmanciña, que Deus proverá. ¡Deus, e non ti, afortunadamente! Ti e mais eu, Neves, será mellor que recemos para que Deu–los guíe, que a morte non se lle desexa a ninguén..., ¡nin na guerra!

 

-¿E logo, eu..., non teño que rezar? ¿Deixádesme fóra desa confraría?

 

-Nicasio, -arengoulle a súa muller, posta de galóns, -ti, non; ti, ao tinxe, que hai que gañar diñeiro, que as vodas consumen moito, e para iso en moitas cousas; ¡temos que ser rumbosos, pois aínda que parecemos tintureiros, para o mundo sómosche os pais efectivos dunha artista do teatro, que non é pouco! ¡Tanto que reneguei das táboas deses teatros, e agora empezo a sentirme orgullosa desta cativa! Tan fachendosa estou, que lles vou poñer ese piso, o de Herminia, a punto, cun decorador profesional e con mobles de Italia, para térllelo listo cando veñan... ¡Daquela veredes o meu remangue!

 

Herminia tronzouse a rir, gozosa con aquela saída da Neves. Dirixíndose ao curmán:

 

-¡Ves, Nicasio; o comer e mailo rascar...; tamén fuches a por la, e saíches arrocado! ¿Aínda non sabes que a túa muller non acadulla? Avisa a tempo no Banco para librar prata desas contas que tes a prazo..., ¡xa sabes!

 

A saga daquela Herminia de Vilar, aquela pastora das ovellas, iniciaba unha nova etapa, outra singradura, que din os mariños: A filla, aquela filla prodixiosa, de dobre raza, de pais dúplex, Aída du Mont Cupeiro nos carteis, casábase en París, que é de onde seica veñen, ou viñan, antes de inventa-las probetas, eses nenos roibos...

 

A Historia non se detén, e logo que dá cada sorpresa aos humanos..., ¡incrible! Tanto como lle poda parecer esta que nos ocupa a quen non coñecese aos nosos protagonistas, sequera fose por referencias. ¡Que galegos deu este país: cerna pura, pois daquela había carballeiras centenarias! E de cutres, que din os nosos detractores, en absoluto, ¡que uns levan a fama e outros cardan a lá! Neste caso, despois daqueles esforzos e de tantas vicisitudes, para estes emigrantes cumpríronse, pero en positivo, aqueles versos irónicos de Manuel María: ¡Que marabilla vivir neste mundo tan equilibrado...

-.-

 

¿Non si, madriña?

 

Alexis, despois de certas dificultades propias da permanencia indefinida daqueles ficheiros da Dirección General de Seguridad, ¡tan asépticos contra os enemigos exteriores e contra as confabulaciones judeo-masónicas!, conseguiu un visado español, pero só puido estar quince días en España por culpa das súas obrigas profesionais. Foi o único ausente naquela reunión da tribo, do clan familiar; heteroxénea, pero tribo, tal e como se comportaban todos eles, sen fisuras. No piso da Neviñas, recentemente amoblado polos pais da noiva, ¡ao xeito de Italia!, que así lle indicaron ao decorador, como regalo daquelas vodas que tanto lles custou asimilar.

 

-...

 

-¡Que pracer estar reunidos, de novo, aquí en Madrid, despois de tantos anos! ¿Non si, madriña? ¡Temos que facer unha foto familiar, e despois ampliala..., para o piso de París! –Propuxo Neviñas, Aída en vacacións.

 

Contestoulle súa nai, a biolóxica, Herminia, coma sempre en funcións de madriña:

 

-Non son anos, afillada, que só fai once meses que te casaches, en París, e daquela estivemos aló, todos ou case todos, aínda que para os que tanto te queremos estes meses fixéronsenos anos, ¡coa nova separación, coa volta aos deberes de cada quen!

 

-Dixen ben, madriña: foron anos, que dixen todos, que á miña voda non levastes ao José Antonio, a este mocetón. ¿Tiñades medo de que o acamelase unha artista desas..., das musicais, que tanto abundamos nese París dunha Francia pecadora, pecadora e mala veciña? ¡Iso din aquí en España! ¿Non?

 

-Hoxe si que estou, primiña, pero fáltanos o teu Alexis... –José Antonio- ¡Nos grandes grupos sempre adoita faltar alguén! Cando veu traerte, daquela apenas falou comigo, ¡ou eu con el!, así que me quedei coas ganas de preguntarlle cousas de Rusia, moitas, que aquí só temos o NO-DO, esa versión oficial, que todo nolo pintan terrorífico e pragado de Vechecas. Daquela non me levaron á túa voda máis ben para evitarme o escándalo dun casamento civil..., ¡que os coñezo! Pero ti, tranquila, e non pérda-la esperanza, que se Alexis chega a enviuvar, entón cásovos eu, ¡con tódalas bendicións do caso! Non sei a quen lle oín que..., ¡vaia, que a súa primeira está enferma, máis ben grave!

 

-Si, témese que sexa cancro. ¿Pero ti..., casarnos ti, mocoso? ¿Como é iso, José Antonio? ¿Médico do Opus, acaso? ¡Ah, cacheite! –Neviñas sempre afectuosa co seu medio irmán, moito, gratamente consciente do parentesco uterino que mantiña oculto súa nai, a biolóxica, a verdadeira.

 

-¡Médico; primeiro, médico, como Lucas, o Evanxelista; e despois diso, Deus mediante, ao Seminario!

 

-¿Ves, Neves..., mamá, como José Antonio tamén pensa seguir outra vocación? ¡A Salve non quita o Credo! ¡Tanto que vos escandalizastes, daquela, cando troquei ao Hipócrates das barbas pola Terpsícore das saias rabelas! ¿Rapaz, a ti non che rifan? ¿Verdade que non? ¡Sorte a túa de que eu abrise un suco nos escándalos desta familia, que agora están afeitos!

 

-Neviñas, -díxolle súa nai, en cariñosa reprimenda, -moito me temo que ese París que chaman das luces non che alumou as ideas; ¡segues confundindo o bo co malo!

 

-¡Esta Neves...; a mesma de sempre! ¡Non lle fagades caso a miña nai, que de tanto que me quere, de tanto facer de anxo da garda, segue vendo meigas e trasnos en canto digo ou fago! Só lle falta esconxurarme..., ¡como seica lle fan ao trono na súa Galicia!

 

Neves defendeuse, impetuosa, no seu estilo directo, no habitual:

 

-¡Filliña, sostéñome no dito, que non vas comparar aquel caso, deixa-lo Arturiño, tan bo rapaz, dunha familia tan importante, e de paso a túa carreira de Medicina, case que ao remate dela, para ir ensina-las pernas, por mallas que te puxeses, nese París desgonzado! Todo iso compárao coa vocación de teu primo, de José Antonio, que vai face-las dúas cousas máis importantes desta vida, cura-las almas e cura-los corpos, ¡todo á vez! ¡Eu, a este rapaz, mesmo o adoro! Que non che pareza mal, Herminia, pero se en algo te envexo é en que non sexa meu este santiño, este santiño tan guapo, un San Luís...

 

-¡Naiciña, San Luís é, era, francés...! –Advertiuna Neviñas.

 

Neves enfadouse, moito, coa filla, e só lle contestou cun bufido:

 

-¡Méscaras!

 

-Xa enfadaches a túa nai, Neviñas, que niso non cambias, en facela rabiar, ¡e iso a pesares de que tamén vas para nai...! En canto a ti, miña Neves, para qué queres un crego, outro máis, coa cantidade deles que temos en tódolos enchufes, nos Ministerios, nas Cortes, nos Centros de Estudio..., en todas partes..., se ademais os teus pecados perdóochos eu, que son o que te aguanta, acotío? –Nicasio, que para quitarlle ferro á tensión, chiscoulle un ollo á Neviñas, que era o seu tic; ¡ao pícaro!

 

Herminia tamén botou un cabo para salva-la situación:

 

-Si, miña nena, teñen razón; teus pais teñen razón, bromas á parte, e tamén estou con Nicasio en que deberías ter máis tacto con túa nai, que ben sabes que para ela non hai matices, pois as cousas, para esta Neves do meu corazón, para esta curmá tan querida, as cousas, digo, ou son negrísimas ou brancas, ¡brancas coma a neve da nosa Serra do Pradairo!

 

Neviñas captou aquela mensaxe, en todo o seu alcance:

 

-¿Brancas..., coma a neve? ¡Claro que si, madriña; pero qué torpe fun! Veña, muller, desenfurrúñate e daca unha aperta; ¡forte, ben forte! E agora cólleme no colo... ¿Que, non podes? Comprendo que por algo nos chaman Neves, ás dúas, polo esbrancuxadas que saímos, tan diferentes da madriña... ¿Non si, naiciña, miña pomba? Falando de brancura, algo que vos tiña que dicir: xa veredes qué branquiña me atoparedes todos, de aquí en diante, que volvo a poñe-lo batín branco...

 

Rodrigo, que estivera calado, in albis das indirectas anteriores, dado o seu descoñecemento, a súa ignorancia, persistente e absoluta ignorancia, da filiación daquela rapaza á que consideraba, sen asomo de vacilación, filla da Neves e do Nicasio, curmáns da súa muller, e por tanto, prima segunda:

 

-¿Herminia, qué escoito, qué di a túa afillada? ¡Nese caso, Aídiña, igual me concedes o honor de axudarnos na farmacia, agora que estás de vagar! Se aceptas, póñote no mostrador, no grande, no do medio, cunha bata de seda, tan branca coma a neve do teu nome; nunha cadeira desas xiratorias, para que te vexan tódolos enfermos. ¡Será tan fantástico e tan efectivo, que nin á Doutora Asland se lle ocorreu semellante tratamento psíquico!

 

-¿Acéptasme, Rodrigo; no sitio de miña madriña, e despois, ela, todo o día á Cruz Roja? ¿Dásme ese traballo? Oh, là, là! Honni soit qui mal y pense!

 

-¡Oh, si; exactamente! –Afirmou o patrón. –Pero cunha condición, que ben delas me puxo túa madriña, daquela, cando abrimos a farmacia: ¡terás que chamarme Padriño, cun P maiúsculo! Lémbrome que de cativa ben que mo chamabas, ¡e ben que me gustaba! –Fixo que se relambía os beizos, insalivando as barbas.

 

-¡Trato feito, Padriño, que me será fácil, e máxime que só coñecín, por fotografía, ao de pías, aquel Bernabel, aquel boticas de Marianao... –Moito lle custou á Neviñas reservarse un, dúas veces que fun bautizada...- Ademais, o home da madriña, -engadiu, -meu padriño é, ¡por afinidade! ¿Non si, Rodrigo? ¡Don Rodrigo de Hinojosa..., e non sei cantas cousas máis, que estes da antiga nobreza castelá, estes da parte de Castillavieja, moita austeridade aparente, pero o que é de apelidos..., un dispendio!

 

-¡Non, listiña, que non é por aí, en ningunha desas cousas, pois o apadriñamento farémolo para crear parentesco, ¿entendes?, para que os clientes non pensen mal: iso das ligas, as aparencias…!

 

Neviñas riuse, con ganas, apertando a súa barriguiña, xa prominente:

 

-Mirade ao Rodrigo este, ao científico das barbas cidianas, qué pícaro! ¡Aprendeu de Nicasio a chisca-lo ollo! ¡Non te facía tan chulapo, monsieur pharmaceutique! –Dirixíndose á súa madriña: -¡Tes que vixiar nel, que se está facendo un vello verde! Se eu non tivese ao meu Alexis, daquela..., ¡daquela igual cho quitaba!

 

Rodrigo atizoulle ao lume da brincadeira:

 

-Muller, é que, ao teu lado, reverdece calquera. Acaba de ocorrérseme un letreiro que vou poñer no escaparate, cunha desas fotos de cartel do teatro, nas que se te ve tan saudable: Aída du Mont Cupeiro sorrille aquí, nesta Farmacia; pase e compre ..., ¡da súa propia man! ¿Non queren os ludópatas que lles venda Lotería a propia Doña Manolita, en propia man? ¡Pois logo...!

 

Herminia estaba a punto de celarse da filla ao ve-lo entusiasmo do seu Rodrigo. Este, que lle notou un chisco diso:

 

-¡Non, Herminia, non, en absoluto. Por favor, non me mires con mala cara, que non se che acae! Para que non haxa suspicacias entre as dúas beldades, vouvos poñer xuntas, na mesma foto; e por letreiro: ¿Cal é a fada, e cal é a madriña? ¡Se compran medicamentos..., diráselles! ¿Que vos parece? ¡Miúdo programa sanitario! Se chega a decatarse don Francisco, que seica se cre tódolos inventos que lle mostran... Non esaxero, de verdade. Vouvos contar: díxome un militar, dos da miña confianza, daqueles que conviviron, en tempos, con Su Excelencia, alí en Burgos, no Palacio da Isla, que aló en Ifni gastáronlle, ou malversáronlle, o presuposto que aprobou, ou concedeu, para facer un porto teleférico. Cando lles preguntou aos de Marruecos y Colonias polo resultado, canto lle puideron ensinar foi unha foto da propia maqueta daquela obra de enxeñería naval, ¡que aínda non pasara dos papeis á realidade! Seica mirou moi atento a foto, coma un cativo, e díxolles, todo compracido: “¡Quedou perfecta! ¡Os meus parabéns!” Algún daqueles conselleiros, se non lle temese ao cese fulminante, houbese estourado de risa, tal que unha traca. Por fin fíxose aquel embarcadoiro, pero máis adiante!

 

A Neviñas, afeita aos controis orzamentarios da democracia francesa, aquel descontrol, aquela anécdota incrible do inefable franquismo, deulle para rir un bo anaco. Desde que se calmou díxolle á madriña:

 

-¡Pero qué majete! Herminia, tes un marido tan seni, que nas táboas..., ¡dedicado ás táboas, recadación óptima! ¡Polo menos, contando chistes! ¿Nunca cho dixeron?

 

-Afillada, é que teu padriño, contigo diante, teatraliza, pero comigo é máis eslamiado, máis..., castelán! Claro que niso xa non desentoamos, que o meu humor quedouse murcho, desde..., vaia, desde aquelas revoltas de Machado e de Grau San Martín, en Cuba; xa non digamos coa Guerra de España... –Realmente era un circo, para catro daqueles seis, manterse na corda daquelas intimidades sen evidenciar o gran segredo familiar; tanto, que seguían tendo in albis ao farmacéutico, e igualmente ao rapaz, José Antonio.

 

Neviñas cambiou de música, de tema, para que non perigasen os artistas; ela incluída:

 

-Madriña, aquí estamos de bo humor pero tamén hai cousas serias para referir. Primeiro, que quero confesarme con José Antonio, ¡xa que vas para cura! ¿Rapaz, iso de planta-la carreira para irte ao Seminario..., é unha broma, non si?

 

Contestoulle o aludido, completamente serio:

 

-¿Quen dixo que vou planta-la carreira? ¡En absoluto! Lémbrate que nos ensinaron aquilo de, Mens sana in corpore sano. Adoptei ese principio como lema da miña vocación, ou das miñas vocacións, se así pode dicirse. Pero esta xente sonche, todos eles, coma a Neves, uns pragmáticos, aínda que lle poñan só a ela o sambenito: Papá quere que empalme Medicina con Farmacia..., ¡para que o choio familiar non decaia! Aquí o tes, que me anda a falar dunha fábrica de antibióticos, que é o negocio de moda. Mamá, pola súa parte, se tivese forzas, subiríame ao colo, e despois diso, directamente do colo aos altares, coma a nai dos Zebedeos... Por outra banda, teus pais tamén están emperrados en que sexa médico, que ben sabes a influencia deles, o caso que se lles fai nesta casa. Coido que é para suplir en min, dalgún xeito, a frustración que lles deches ti ao plantar daquela, en cuarto de Medicina... Pois ben, no medio destas arelas tamén terei algo que dicir, pola miña parte; ¡supoño! De momento, da facultade non saio, que penso remata-la carreira; cousa que non me impide ocuparme dos Cursiños de Cristiandade, que saímos a dálos por fóra, ás provincias... Teño algunha relación coas xentes do Camiño...

 

-¿Do Camiño de Santiago...; peregrinacións e todo iso? –Entendeulle Neviñas.

 

-¡Non, muller; non ten nada, ou case nada, que ver! Trátase dunha forma secular de facer apostolado, auspiciada polo Escrivá de Romaní... A min tírame a sotana, ou quizais, máis exactamente, a vida contemplativa, a reflexión, que nunca mellor me sinto que cando redacto os temas dos Exercicios. Paréceme ver, ao meu redor, un cristianismo con moitos ocos... O intelecto hai que aplicalo metodicamente, para influír nos demais co propio exemplo, cunha laboriosidade sen fisuras, alumando á xente... Se o poño nun contexto francés, vén a ser algo así como, todo para o pobo pero sen o pobo..., que o pobo raso non é capaz de eleva-la mente se non tiran deles...; ¡se non tiran os mellores, ou os que nos teñamos por tales!

 

-¡Uf, qué filosofía! Un tanto estraña, qué queres que che diga, pero sen máis datos non me atrevo a criticarcha. ¡Rapaz, ti cheiras a santo...! ¡Aquí, nesta parentela, es o contrapeso!

 

-¿Como dis? –José Antonio non captou, non podía captar, aquela indirecta de súa media irmá.

 

-¡Non, nada de particular! Quixen dicir que fas de contrapeso comigo, con esta primiña, coa descarrilada. ¿Ou non foi así como me tillaron estas familias, daquela, cando tiven aquelas desviacións, aquela crise de identidade, que así lle chamaba Arturo? A miña conversión é menos profunda, pero vouvos falar dela, -seguiu Neviñas, Aida du Mont Cupeiro- porque me tarda por darlles esta satisfacción a varios; ou se cadra, a tódolos presentes, que xa sei de antemán que vos agradará. Alexis e mais eu temos estes planes, agora que lle deron pasaporte español: Volverá a Madrid para estar presente cando naza esta criatura. Nesa ocasión contactará coa xente do cine, que algúns xa son coñecidos nosos, de París. Pero direivos outra cousa, para que vos situedes: No teatro das variedades pouco máis podo esperar, así que aproveitei o embarazo para retirarme, ¡sen retirarme!, escapulíndome: ¡mutis polo foro, simplemente! Nestes medios tamén viaxei algo, que ben me apetecía. Para o cine fixéronme probas; e din que teño aptitudes, e tamén fotoxenia, pero case sería empezar de novo, así que, ponderando estas cousas, Alexis propúxome que actúe en películas propias, nosas, de lanzamento, producidas por nós mesmos. Estase facendo vello para as esixencias da coreografía, pois tantas horas seguidas de preparación e de ensaio xa o molestan. A todo isto temos un plan do que me vén falando Alexis, desde hai anos; trátase de producir dúas películas sobre dous temas inéditos: Unha, sobre a montaxe dos Servizos de Información de Franco, no que esperamos contar co asesoramento da madriña...

 

A interesada, collida de sorpresa, sobresaltouse e pegou un bote no sofá:

 

-¿Eu? ¡Muller, nunca esperei que tal cousa me pedises; antes prefiro bañarme en coiros no Manzanares!

 

-¡Non me rifes, encanto, nin sexas malfadada! Déixame explicar, e xa verás que non é como pensas: Asesorar só quere dicir que nos contes algo secreto de cómo funcionaba aquela tremoia; que supervises as escenas..., ¡por se caemos nalgunha contradición, nalgún anacronismo! ¿Entendes, meu amor? O teu papel será secretísimo, coa produtora, con nós mesmos, e co director: unha especie de censura histórica para darlle realismo, veracidade. Un asesoramento que servirá para axudarlle a triunfar á túa afillada no seu debut do cine, no sétimo arte. ¿Decátaste, ceíño?

 

-¡Muller, sendo así...; -aveuse a interesada; -pero doutro xeito, non, rotundamente, non, que todo aquilo ben sabe Deus que o fixen..., polo que foi, e non me fagades falar, que a min as cousas da política danme calafríos! Nin por ti, Neviñas; nin por ti me poño diante da xente facendo por segunda vez..., ¡iso, aquelas cousas tan feas que fixen! Tantas mentiras para enganar aos comunistas, aqueles trucos..., que en definitiva nin case sei se serviron de algo, pois o pachorras de don Francisco veuse do Palacio de la Isla ao do Pardo cando lle petou, cando todo estaba podre, carunchoso; e aquí, en Madrid, nós, no entre tanto, esperando pola liberación; mortos de fame, entrecollendo aquelas pedras enormes que lles botaban ás pílulas, ás lentellas de Negrín..., ¡para duplicar o peso! Desde entón, para min, ¡nin no cine podo ve-las guerras!

 

-¡Que non, madriña, que non terás que saír en pantalla! Se ti non queres, tampouco sairá o teu nome, nin se aludirá ao teu patriotismo. ¡Nada, que talmente actuarás na sombra; tras das bambolinas, que dicimos no teatro!

 

-¡Nin o meu nome, eh Neviñas! Nin iso; que se tal fixésemos, ademais da vergoña, a min mataríanme, fosen os de Franco ou eses comunistas, que seica o fan con cantos espías descobren..., ¡mesmo coma os nazis cos xudeus! Non é que lle teña medo á morte; non, non é iso, pero quixera vivir algo máis, agora que vos teño a todos encarrilados, para vervos gozar, a todos, que tanto vos quero, do que fomos xuntando, tamén entre todos. ¡Pero vou calar, que se cadra é un pecado de egoísmo!

 

-¡Non me decepciones, madriña, que eu téñote por valente; moitísimo! –Aloumiñouna Neviñas, bicándoa.

 

-Témola todos, pero á Herminia non se lle pode pedir máis, que outros, con ben menos, andan por aí cunha piña de medallas, enchufados nos Consellos de Administración... E logo que as cousas están crúas, por moito que ate ese Caudillo, ¡así que as precaucións nunca sobran! –Saíu o seu home, Rodrigo, para defenderlle aquela decisión de non airea-los seus méritos, respectando a súa intimidade.

 

A afillada comprendeuno, perfectamente, pero fixo estas precisións:

 

-¡Que si, Rodrigo; ou padriño, se o prefires! ¿Niso quedaramos, non si? Pero debedes situarvos no que é unha película; que ao de hoxe isto noso só é un proxecto: ir preparando o guión, todo iso. Ademais, mentres viva o Ditador... –fixo bucina coas mans, remendando a voz narnexa e débil, atiplada, de Franco, -Españoles todos, me teneis que ser fieles... Xa sabemos que aquí, de momento, non se poderá exhibir, nin sequera roda-los exteriores, que niso estamos. Repito, son preparativos para que non nos atallen na idea. Para estas películas a Alexis serviranlle de moito os seus recordos, as súas experiencias naquelas Brigadas internacionais. Para el sería, de paso, unha especie de vindicatio, para demostrar qué pouco milagre fixeron os nacionais, en proporción con tantos medios, con tantas axudas que tiveron ao seu alcance; ¡coa colaboración duns e maila inhibición dos outros! ¿Explícome?

 

-Muller, todo iso parece razoable e aceptable, sempre que sexa obxectiva a trama, por suposto. Máis é: contade comigo, que niso de descifra-las receitas, algunha parte tiven. –Ofreceuse Rodrigo, sempre voluntarioso, sempre disposto a colaborar coa familia da súa muller, con nobreza de castelán vello, daqueles de Castillavieja.

 

Herminia asentiu, e Neviñas, en consecuencia, retomou a palabra:

 

-¡Vale padriño; pero qué sol: ti si que es un Rei Sol! ¡Xa veredes como vai ser un éxito! Resérvome o papel que desempeñou miña madriña na vida real...; ¡por suposto que se non te opós, insisto!

 

-Mentres ninguén note que me representas e que non sobreactúas..., o que é por min, vale! Pero que quede claro para o espectador que foi outra xente, outras situacións; ¡nada que me relacione; nin sequera indirectamente! Xa me puxen abondo en perigo, daquela; púxenme a min mesma, pero tamén a cantos quería, así que Deus me libre de novos riscos..., ¡e menos en tempos de paz, sen outras motivacións xustas, ou polo menos, razoables! Se ides facer esoutra..., ¿por qué non a facedes primeiro, e daquela deixades esa da Mata Hari de Franco para cando morramos, tanto el coma eu, que así será unha película histórica, e non política? ¡Por moito que me agarre ao terrón..., xa teño os meus aniños!

 

-Madriña..., ¡é que a outra tamén a inspiras ti, aínda que doutro ángulo! ¿Lémbraste daquela Enriqueta Otero, á que lle atribúes que che salvou a vida cando ameazou á xefa do cárcere aquel que había nas Ventas, cun coitelo de cociña, e así vos abriron as portas, e ti puideches saír para esconderte na casa de miña nai, da Neves; e despois chegou o padriño, Rodri, feito un heroe, un farmacéutico capitaneando un comando, e te salvaches, ou vos salvastes, por segunda vez? ¡Non me digas que xa esqueciches todo aquilo tan romántico e tan espectacular!

 

-¡Vaia se me lembro...; pero non estamos aquí para facer películas, senón para gozar da nosa resurrección, que así lle chamaron, varios, estrañados de que eu seguise con vida despois daqueles dramas!

 

-¿Sabes qué che digo, madriña? Perdóame que sexa tan franca, pero é un pracer atoparche algún defecto. ¡Moito loar naquela señora, pero nunca te preocupaches por saber qué foi dela! ¿A que non?

 

-Ben quixera, muller, -respondeulle á afillada, cun suspiro fondo, -pero ninguén me soubo dar razón, que de estar viva, o máis seguro é que a teña presa ese paisano tan vingativo..., e logo que chegou que me tivesen por comunista en tal ocasión; así que, xa ves, nin podo darlle as grazas, aínda que estea viva, ¡e ti falando de sacala nunha película!

 

-Madriña, despreocúpate diso, que nese traballo andou precisamente un comunista, un comunista con carné francés, un comunista converso, que son os máis acérrimos. ¿Quen? ¡Alexis, que por máis datos, e iso xa o sabedes todos, é descendente dun príncipe ruso: da familia Románov, nada menos!

 

-¿Como é iso? ¿Cando a localizou ...? –Inquiriu Herminia, con gran interese.

 

-Pois si, que de tanto referirlle aquela aventura, ao Alexis entroulle unha curiosidade tremenda pola nosa heroína; así que, pescudando aquí e acolá, chegou a saber que Enriqueta vive, pero aínda está presa; que foi unha verdadeira madriña da Resistencia daqueles Guerrilleiros de Galicia, daqueles fuxidos; ¡todo iso!

 

Nun destes días que estivo por aquí, foina visitar ao cárcere, pero non lle preguntei a onde; para coñecela e para falarlle, ao mesmo tempo, do noso proxecto. Díxome que é dura coma un cortizo, pero que aínda conserva as cicatrices, e algo de coxeira, daquelas persecucións, en Albeiros, Lugo, cando lle descubriron o prelo das súas follas propagandísticas, diso, da Resistencia. Con todo, esperemos que viva máis que don Francisco, que entón será o momento de filmar as súas andainas, que ten que darnos, ela mesma, persoalmente, as referencias precisas para concatenar o guión. En definitiva, coñecela a fondo, cambiar impresións, para que eu poida identificarme con realismo, con verosimilitude, no seu rol... ¿Entendu, madriña?

 

 

Enriqueta Otero, na Porta de Alcalá.

 

-¡Ben que me aleda que a visitase Alexis! Eu é certo que nunca volvín a saber dela, pero no meu corazón sempre estivo, que moitísimo lle levo rezado coidando que a mataran na toma de Madrid, ou naqueles paseos, e que andase arestora polo Purgatorio adiante...; claro que sen coxear, pois daquela non coxeaba! –Dixo entón Herminia, evocadora, agradecida.

 

-¡Niso non te equivocas, que no purgatorio está, no franquista! ¡Ah, pero teño que volver atrás, que non acabei de confesarme con José Antonio! ¡Meu querido colega, saíuche unha competidora!

 

-¿Ti, Neviñas? ¿Ou debo dicir, Aída? –Era enorme o afecto daqueles irmáns; desbordante.

 

-¡Sonche a mesma, a mesma cantante; tanto monta, que dicían aqueles Católicos, pero eu voto pola Isabel, aquela Raíña que quería capa-los galegos..., porque inzaban moito! Verás: á forza de pensar na miña criatura, nesta xestación, nos coidados dun embarazo, cousas destas, caín na conta de que, ademais de ser danzante, unha cantante, unha filla pródiga..., todo iso, teño certa vocación para axudar ao próximo, particularmente ás mulleres, que como nos dá vergoña consultar cos Médicos..., ¡pois que non estaría mal aumentar o número das xinecólogas! ¿Que vos parece? –Non lle contestaron de inmediato, que os colleu de sorpresa, así que continuou falando dos seus plans:

 

-Por iso, desde mañá mesmo se é posible, ¡outra vez á Facultade, contigo...! –Chiscoulle un ollo. –E ben que sinto non axudarlle ao padriño na farmacia, que sería un pracer, pero primeiro é receitar...; ¿non si? Tentarei de que me admitan de oínte, para repasar Cuarto, que o deixei a medias. E ti xa me dirás con quen, ou onde teño que falar, a ver se me toleran..., ¡así, de barrigolas!

 

-¿Falar? ¡Muller, comigo, simplemente, e xa o estás facendo, que che darei apuntes, se entendes a letra; e se non a entendes, aquí están os mellores intérpretes de receitas deste país...! ¿Sabes a quen me refiro, non si? Logo que na facultade está habendo cada vez máis mulleres, que te podes sentar onde queiras sen que se decaten de que lles aumentou a asistencia..., ¡sen aumenta-la matrícula! Un relaxo, unha masificación, que se seguimos así abundaremos máis cós avogados, ¡que xa é dicir!

 

Neves tiña as orellas tensas coma garabullos, escoitando aquela planificación. Quixo asegurarse con Rodrigo, dado o seu ascendente no clan:

 

-¿Rodrigo, oiríamos ben; é posible que esta danzante, esta mala filla..., ou que tal nos parecía...?

 

-Si, Neves; que estou aquí, ao lado da Neviñas, e oína ben. Dixen da Neviñas, como vosoutros lle chamades, pois, o que é de momento, Aída du Mont Cupeiro..., ¡non pode danzar! Vou aproveitar esta ocasión para pasarlles unha factura aos presentes, que sempre sostiven que esta rapaza gáñavos, a todos, absolutamente a todos, en criterio, ¡con todo o moito que diso tedes! Non había que preocuparse por ela, que non é das que se descarrilan facilmente, e ademais dunha beleza extraordinaria ten un talento..., como diría eu, inconmensurable!

 

Neviñas deulle un bico filial, e despois un belisco, no mesmo sitio, facéndolle na meixela a mamada da lebre:

 

-¡Guasón! ¡Pero qué encanto de padriño; se estiveses solteiro, xa sabes, ía a por ti!

 

-¿Oes, nena; -Rodrigo, fachendoso; -qué respecto é ese comigo, con teu padriño, cun parente de rango espiritual? Pero afóutanme eses afagos; ¡de verdade! ¿Oes, a todo isto, moita festa, pero, onde está esa champaña? ¿Non irás a dicirnos que te viñeches de Francia sen unha caixa...?

 

-Padriño, ¡que bon vivante saíches! ¿Sabes qué tal a temos? ¡Que seica morreu a Viúva de Cliquot! Sen embargo, recapitulemos: Esta é a inauguración do meu piso; vaia, do voso, do que me doastes daquela; aquel espléndido regalo dunhas vodas que non se celebraron por culpa desta..., non direi outra vez, danzante, por moito que lle guste á miña nai esa expresión! Desta artista, desta Aída. Pero como estamos en España, país da frasca, se non queredes tintorro, xa estás subindo, ti mesmo, que che tocou polo pinto-pinto-gorgoriño, nese ascensor, aí, á despensa dun amigo que se chama, que se chama..., don Rodrigo de Hinojosa, ¡y Espinosa de los Monteros! Un fidalgo de Castilla, ¡da Vella, que aínda hai clases! De volta quero verte aquí, aquí mesmo, con..., unha, dúas, tres...; ¡si, con tres chegará! Desas botellas do teu cava..., ¡pero tamén valen as daquel Gaiteiro de Villaviciosa!

 

-Ese está viúvo, outro…, ¿sabes?, e ten pouco gas! –Chanzouse Rodrigo, gozando con aquel divertimento, coma un cativo, compracido, feliz, segundo se levantaba para achega-las botellas.

 

-Padriño, ti serás farmacéutico, ¡pero o que é de medicina...! Se está viúvo, como dis, daquela terá moito gas, moitísimo..., ¡acumulado! Así que, escolle, pero que sexan con burbullas, con ledicia, que hoxe empeza, aquí, nesta gran familia, na de mellor avinza de todo España, un novo amencer..., ¡o definitivo!

 

Desde que saíra Rodrigo, e despois dun momento de charla intranscendente, dirixiuse ao seu pai:

 

-¿Nicasio, papaíño, pásache algo, que estás tan calado? ¿Que foi daquel narrador de aventuras incribles, particularmente nos montes de Galicia, enfrontándote aos lobos da Amurín; ti só, e só con croios?

 

-Miña filla, estouche moi feliz a tal momento...; pero como sodes tan falangueiros, pois eu, mentres, repasaba as miñas contas: ¡as cousas que nos pasaron para dar chegado a este día de tanta felicidade! Ben pensei que contigo non volvíamos a ter sol, que moita ledicia é terte aquí, asentada, razoando da maneira que o fas; e logo, que es tan trouleira... ¡Unha felicidade inesperada!

 

-¡Grazas a Deus! –Murmurou Herminia, case inaudible.

 

-¡Grazas a Deus! –Neves, tamén; puro eco.

 

Fíxolles graza, a todos, aquel patriarcado de Nicasio; e ledas coa evolución da Neviñas, ou máis exactamente, co retroceso da Aída, as dúas curmás coincidiron na mesma xaculatoria, cousa que subliñou Neviñas:

 

-¡Mirade estas comadres, dúas coristas, un dúo, perfectamente sincronizadas!

 

-¡Si, muller, iso si, que che temos moito en común! –O caso é que Neves non o dixo referíndose á filla senón ao seu bo, e recíproco, entendemento. Neviñas seguiulles a onda, para mellor disimulo:

 

-¡Pero cánto as adoro, e cánto lles agradezo aquelas rosmas, tamén ao unísono, aínda que me servisen de pouco, ou para nada, debido á miña rebeldía..., innata!

 

Puntualizou Rodrigo, que xa estaba de volta coas botellas, á vez que tiraba das rollas, inmerso naquela xolda familiar pero alleo ás profundas intencións, aos escapes das falantes:

 

-Niso dos remedios, disinto, que non hai medicamento que non sirva para algo, e incluso, ás veces, lamentablemente, para producir os efectos contrarios do que espera, ou calcula, o médico...

 

-¡Mira, padriño, aquí, ti, de receitas, nada, que vas despachar o que che mandemos os médicos, nós, estritamente!

 

Aquel farmacéutico, comparsa feliz dunha orquestra na que ignoraba o seu papel, riuse a callón, embelecado coa Neviñas, case que namorado dela:

 

-¡Está visto que coas artistas non se pode discutir; o mellor é admiralas, adoralas e obedecelas..., en silencio!

 

-Pourquoi, mon amour? –Con aquela graza súa, doce, coqueta, híbrida, cubano-madrileña, e parisiense por engado, que a facía tan exótica.

 

-¡Nin che sei; se cadra por iso de que estades lonxe, altivas e altísimas, que así os americanos deron en chamarvos stars, estrelas; qué menos!

...

 

Foi unha feliz reunión do clan de Herminia, naquel piso da Neviñas, ¡amoblado ao xeito italiano!, en parangón con aquela chegada a Madrid, tan oportuna, daquel Capitán de Farmacia, anos atrás! O malo destas veladas felices sempre é que hai que traballar ao día seguinte, así que racha o encantamento da sesión aquel que primeiro se levanta. Xa o dicía Jorge Manrique: ¡Cuán presto se va el placer...!

-.-

 

¡Eu máis cá ninguén!

 

Asistimos, en Madrid, a este segundo relevo xeracional: A filla de Herminia, Neviñas, Aída du Mont Cupeiro nos carteis, acaba de ter unha nena. Non se interrompeu, por agora, esta saga familiar: ¡con tres mulleres encabezando unha familia! No piso da Aída tiveran a conseguinte celebración familiar, pero fóranse, todos eles, aos seus fogares respectivos, á media noite. Despois diso, na soidade da súa alcoba, aquela nai novata quedouse en vela. No berce, a nena, xermolo dunha xenealoxía un tanto estraña, cosmopolita, pouco frecuente: Neviñas, filla natural e oculta dunha galega; seu pai, un gringo daqueles que controlaban tódolos vicios dunha Cuba norteamericanizada; o seu home, un francés descendente de rusos, ¡un comunista emparentado cos últimos tsares! ¡Todos lle seguían chamando así, en diminutivo, Neviñas, para diferenciala de súa nai, da Neves! Retratémola coa man esquerda apoiada na varanda do berce, e coa dereita na súa queixada, contemplativa, meditabunda..., ¡rodiniana! Non tiña sono, que a desvelaran tantas emocións, xuntas, acuguladas, así que rompeu a falar coa nena, ben convencida de que estaba gravándolle unha mensaxe telepática no seu cerebriño virxe e receptivo.

 

-¡Por fin soas, miña Katia! Todos te queren moito, que todos che sorrían, hoxe, ou máis ben onte, no teu bautizo, pero eu máis que ninguén, que por algo ansiaba este momento de intimidade para contarnos certos segredos de nai e filla, agora que saíches á luz, ao sol de España; ¡agora que nos coñecemos!

 

Nesoutra habitación, aí ao lado, durme a túa nurse, que é como lle gusta dicir a Herminia... Herminia é miña nai, ¿sabes?, a verdadeira, a que me pariu; ¡por tanto, túa avoíña! ¿Sabíalo? A nurse atenderate con mans expertas, que para iso é unha enfermeira, unha profesional. Acudirá a coidarte se tocamos o timbre, pero non te pariu, non lle custaches nada, así que o seu será un coidado de aluguer; ¡correcto, pero frío! Miña nena, custáchesme moito, moitísimo, empezando porque tiven que renunciar aos aplausos, aqueles aplausos da revista musical, que me facían ferve-lo sangue, aló en París, pero tamén eran comprados, ¡tamén! ¡Case todo nesta vida é comprado! Compradas aquelas ovacións que lle tributaban ao espectáculo do meu corpo cimbrante, coa miña danza suxestiva, ou máis ben, voluptuosa, que así lle chama o teu papaíño, Alexis! E tamén, ¡tamén!, coa miña voz doce, sibilante, un tanto afrancesada, que xa me toman por franchute, pero son galega, unha galega moi galega, que me educaron na mentalidade galaica máis esgrevia. E logo que, para máis exotismo, ¡teño un cuarteirón de gringa!

 

Pero eses afectos, ou eses efectos, teatrais, non che eran, non son, cariños naturais, meu ben: ¡ao sumo, propinas! Mira ti o que son as cousas: os homes ovacionábanme porque os fascinaba, porque os acendía; e as mulleres facíano para demostrarlles aos seus homes que non se fixesen ilusións comigo, que eu estaba arriba, moi arriba; ¡lonxe, lonxe deles!

 

En canto a Alexis..., teu papaíño, ¿sabes?, voou esta mesma tarde, desde Barajas a Orly, tal que unha andoriña emigrante, pero xa nos chamou desde París, daquela que che din o peito... ¿Lémbraste diso, meu ben? Tu si que viñeches de París, ¿sabíalo?, que isto de nacer en Madrid, no teu caso concreto, non é unha orixe senón unha consecuencia; a túa xeración, parisiense foi, naquel apartamento de Montmatre..., que é o quartier dos artistas...

 

Alexis parécese ao avó Merton; ¡un tanto, aínda ben! En vello, naturalmente; e se cadra, en mullereiro, pero ten outra categoría persoal. A mellor proba diso é que aínda suspira pola primeira muller; tanto, que sería capaz de perdoarlle, por cuarta vez, se volvese aos seus brazos; arrepentida, por suposto. En cambio, aquel gringo... Neniña, iso de gringo é un cualificativo un tanto áspero, que llelo aplican en Cuba aos norteamericanos... ¡Irás aprendendo cousiñas, moitas, que ti, unha cosmopolita da maneira, tes que saber de todo, do bo e do malo!

 

O tal Merton nin se molestou en saber se deixaba encinta á avoíña, á inocente avoíña, unha galega tan bondadosa que tivo a inocencia de converter, de pretender converter, nada menos que a un gánster...

 

Mira, nena, no rueiro do noso Nicasio, que tamén andei por alí, polo seu Suegos, pero de incógnito, sen que o soubese a miña familia..., un veciño del, un tal Sanxurxo, tivo a ousadía, no século XIX, de converter ao catolicismo nada menos que aos tonquineses, pero, claro, a consecuencia lóxica de todo iso, que predicarlles aos tiranos, falar en contra deles e das súas tiranías, é o que ten: ¡cortáronlle o garneato!

 

Estes galegos non che son o miñaxoias que parecen, pois, de postos a correr mundo, e a facer heroicidades...; ¡pero iso, todo iso, é largo de contar, largo e longo, que en galego, no seu idioma, sonche conceptos distantes, diferentes!

 

Volvendo ao caso do teu...; mira, imos chamarlle, avó, máis ben para que entendas. Se é certo que as almas se comunican, eu teño que imbuírche un odio eterno a tódolos Merton deste mundo..., ¡que haber, hainos, que cho digo eu, que tras miña sempre andaron, cantidade deles!

 

Miña Katia, ceo lindo, aquel avó, aquel americano, ao xerarme, desaprehensivamente, inconscientemente, xerou, de paso, o abatemento da túa avoíña. ¿Non lle notas que non sabe rirse abertamente, despreocupadamente, que sempre o fai cun pouso de tristura nos seus ollazos mouros, negriños que os ten pola súa cor, polo pigmento da súa pel, pero tamén, ¡tamén!, polas bágoas, ¡tantas que levan manado! Pero como os anxos bos sempre veñen detrás, de coche - vasoira, reparando as traumas que causan os diaños, eses gángsteres, voz que vén do inglés, membro dunha gang, dunha cuadrilla de desaprehensivos, de moinantes, aí tes cómo a Neves e mailo Nicasio se brindaron, e tiveron ocasión, comigo, de sublima-las súas virtudes, ¡constituíndose en verdadeiros pais! Pais, si, verdadeiros pais, que xa quixesen parecerse a eles moitos dos que xeran fillos, que comigo non foron meros adoptantes; ¡nada diso!

 

Aquel pork, aquel Merton, aquel Ádam Merton, á hora tremenda da morte, no seu testamento, lembrouse que lle dixeran que nacera..., aló non sei onde..., ¡unha filla súa! ¡Á hora do testamento, como se cun fideicomiso, encomendado a un amigote, seguramente un sicario seu, puidese restaurar canto abatera na súa vida mullereira, gángsteril! Pero aló, nese inferno, no seu..., que se non o hai, coido que llo farían á medida, grandote, tenebroso, recibiu unha boa pada de carbón, que lla mandou este Nicasio, dándolle aquela resposta tan axeitada a don César Arnáldez, negándose, incluso, a relembrar o nome daquel gringo.

 

Para que vexas, meu ben, que entre Deus e mailo diaño nunca conclúen as trafulcas, o espírito do mal meteuse no entendemento dese pobre diaño que se chama Arturo... Arturo Arnáldez, ¿sabes?, un pretendente que tiven eu, de mociña...! Aquel miñato, fillo dunha aguia, non foi capaz de gardar un segredo, un segredo no que ía a miña honra, a miña honra e mailo meu equilibrio psíquico. En definitiva, a paz da miña familia, dos meus e dos seus relatives, unha serie de colaterais, pois tamén resultaba implicado, afectado, o meu auténtico padrasto, este Rodrigo, este burgalés tan cumprido, ¡que nin aquel Álvar Fáñez!

 

Se cadra foime mellor así, anoxar ao médico aquel, ao Arturo, pois é preferible ter na cama un vello engurrado a casarse cun monicreque deses de laca no pelo. Díxome a avoíña, unha delas, que chegou a capitán, e agora xa será máis... Falta lle fará curtirse no deserto, a ver se así madura, e se solta da man de súa nai, aquela intrigante de tanta fachenda que pretendeu armar bulla para que a nora, a nora potencial, ¡eu!, non perdese aqueles dólares, aquela herdanza, aquela valuta putañeira e putrefacta, do Merton, do tal Mr. Ádam Merton. ¡Iso á parte e ademais de someterme, de humillarme, con aquela chantaxe..., propia dun lagarto arnal!

 

¡Oh, Deus, qué cousas tan ásperas che digo, miña baby! Pero as miñas non son intrigas senón lamentos, berros íntimos, que estaba desexando exteriorizalos; tan íntimos, que terán que morrer comigo pois non penso engadir unha gota de amargura á miña naiciña, ¡a ningunha das dúas! Teñen problemas de sobra sen amolarlles o seu merecido status, que din os ingleses. Así que terei que seguir xogando aos misterios, e dicirlle, á propia, a que me pariu, tan só, ¡madriña!, aínda que o corazón me berre, e se escachice berrando: ¡Nai, naiciña, miña naiciña secreta, naiciña querida!

 

Vouche referir o primeiro que fixen desde que tiven que suspender aquelas actuacións de París por causa deste embarazo. ¡Pero é un segredo, eh; outro; así que non llo digas a ninguén, nunca!

 

Daquela, ao verme, ao sentirme nai, entroume unha morriña filial atroz, e díxenlle ao Alexis, ¡tan comprensivo que é!, que me apetecía, que tiña o antollo de visita-lo meu berce, a illa de Cuba. E aló me fun, soa, para desandar camiños...

 

Empecei aquí, en España, nese Castroverde, que é un concello verdísimo, de Lugo; ¡cunha xente verde, no interior, no máis verde da verde Galicia! Alí, co meu flamante Tiburón negro, presenteime ao Alcalde, e díxenlle, cun acento francés algo forzado, adrede, que era a Secretaria dun Produtor francés, e que buscaba exteriores para facer unha película do maquisard, daqueles rebeldes do Monte Cubeiro...

 

¡Que risa, Katia; non vexas ti ás forzas vivas dese lugar recachando o cu de tanto que se agachaban..., para que lles honrásemos aquela bisbarra, tan verde en tantos aspectos, coa suposta película! Mira se serán parvos, que lles mostrei unha tarxeta destas que poñen Aída du Mont Cupeiro, e nin se decataron de que, traducida, quere dicir, simplemente, Aída, a do Monte Cubeiro. ¿Que che parece o parvos que son?

 

Din en preguntar nomes daquelas paraxes, e tirei fotos, por tódolos currunchos, castelo incluído. Eles paseáronme en triunfo polos máis recónditos lugares, que ata me levaron ao Miradoiro da súa serra do Pradairo, que din que é ese punto onde Satanás lle dixo a Cristo: Todo isto para ti, se me adoras... ¡Meniña unha cousa é contarcho, e outra vivilo; talmente inefable! Cando me levaron ao lugarciño de Vilar, alí preguntei se houbera emigrantes, emigrantes notables, naquelas casas, ¿e sabes qué me dixeron? ¡Pois que alí nacera unha tal dona Herminia, unha muller riquísima, que lle tocou a lotería aló en Cuba, e como non sabía qué facer con tanto diñeiro, comprou en Madrid unha rea de casas, a metade dos Catro Camiños!

 

¿Miña nena, non te ris diso, con iso; nin sequera un pouquiño? ¡Pois non é para menos! Os mitos, Katiña, os mitos, que existen porque a xente quere mitos, ¡tanto aquí coma en Hollywood! Aprendino de Rodrigo, que me dixo que en Galicia hai caciques desde a época dos castrexos, aqueles celtiñas, porque o pobo quere caciques; ¡pírrase por telos! Tanto, que se non os houbese de berce, terían que importalos doutros países… ¿Que che parece, qué complicado é este mundo, non si?

 

Despois diso, ou máis exactamente despois de pasar por Suegos, que é o rueiro de Nicasio, funme á Coruña, e alí embarquei, despois de vende-lo coche, de estraperlo, que se máis pido máis me dan! A Coruña é unha cidade bastante grande, belísima, ¡só que un tanto pretensiosa! Alí naceu María Casares, unha amiga nosa, de Alexis e miña, de París... Na Coruña merquei libros, gramáticas, dicionarios... Algo de todo, para coñecer Galicia; ¡algo de Galicia, que coñecer esa terra tan fermosa e tan complexa, afondar na psicoloxía dos seus habitantes, levaría toda unha vida!

 

Tentei tomarlles o pulso aos galegos, para comparalos cos meus galeguiños, cos da túa parentela. Incluso busquei aquel Palace Hotel, o da lúa de mel de miña nai, pero só atopei un Banco, o Central..., ¡onde por certo merquei dólares para ir a Cuba! Como ves, camiños desandados...

 

¿Chatiña, a todo isto, despois de tanta parola, non me preguntas de Cuba, nada? Cuba é un paraíso, un paraíso cheo de serpes, pero das outras, que ofidios, o que se di ofidios, practicamente non hai, non quedan..., ¡que os converten en bolsos de señora! Alí demorei en tódolos puntos orixinais: a Mansión Merton, o Restaurante do Paseo do Prado, a Botica de Marianao, o cemiterio onde repousan as cinsas da nosa Queta, que é como lle chaman estas curmás á súa protectora...

 

¿E á que non sabes que fixen en Marianao? ¡Fun á igrexa, e pedín que me mostrasen o libro de bautizados do ano en que realmente nacín! Daquela, cun gran esforzo para non chorar, e mira que eu, diso, nadiña, apalpei a folla correspondente, acaricieina, para asegurarme, pois, aínda sabéndoo, ou intuíndoo, parecíame imposible que eu teña nado dúas veces, e que tivese dúas idades, dous bautizos, dous pais, dúas nais... ¡Como non lles ía saír un bicho raro, con aquela crianza tan complexa!

 

Katiña, xa é tarde e síntome esgotada, trémula pero feliz. Quería cantarche algo en galego, para que vexas que os empezo a entender, pero..., ¡pódeme o sono, que che quedei bastante débil co esforzo de parirte, de parir catro quilos, que estes rusos sonche brutísimos, e cando fan un fillo, sáelles un oso! ¡Boas noites, mon amour!

 

Recostouse naquel mexedor con coxíns, no de vimbios, alí mesmo por xunto do berce, e quedouse transida do sono, ¡de sono e das emocións! Poucas horas despois espertouna a nurse:

 

-...

 

-Señora, dona Neves, é que baixou súa madriña... Está aí, esperando que esperte vostede.

 

-¿Onde, muller?

 

-Aí mesmo, no salón azul...

 

-¿Por qué non entra aquí, directamente? –Indicoulle; ou máis exactamente, reprendeuna.

 

-¡Non quixo! Dicíame que vostede debe durmir moito, e que ela espera aí fóra, no salón, pero coidei que quererá atendela.

 

-¡Iso non o volvas a facer; que entre directamente ao dormitorio, sempre! ¿A qué esperas?

 

-Para axudarlle a cambia-la nena, para que estea presentable; daquela...

 

...

 

-Neviñas, meu amor, oínte rifarlle á nurse, e non é xusto. Eu non teño présa, que xa lle dixen a Rodrigo que se apañen na farmacia sen min; ¡definitivamente, ou case, que xa vou merecendo unha xubilación, un descanso! Pero ante todo quero ficar aquí, contigo, acotío..., ¡polo menos ata que vaias afacéndote ás novas tarefas! Ti, aquí, soa, non estás ben; quero que subas para arriba, que nos sobran habitacións.

 

-Non, madriña, que teño que aprender a ser nai, eu soa. Teño que sentir a responsabilidade do meu papel, coma se estivese nun escenario en fronte do público, que isto de criar fillos, polo que vexo, tamén é un arte. Tu si que deberas estar deitada; así, tan cedo... ¿Segues acatarrada?

 

-Estou algo mellor. É que estes días, coas emocións do parto e do bautizo desta Katiña, e despois, con tanta conversa contigo, e cos outros, de tantos temas entrañables, púxenme algo nerviosa, ou máis ben, moito, e deume a tiriteira...

 

Tamén agora, naquel intre, tremía; do catarro, pero máis ben da emoción.

 

-¡Comprendo, madriña; vaia se te comprendo!

 

-Neviñas, esta nena redime moitas cousas, ¡non o sabes ben!

 

Pero Aída, Aída-Neviñas, temendo unha confidencia de súa nai, quixo evitarlla, e virou de rumbo:

 

-Igual querías ser ti a madriña, pero xa che expliquei que non me parecía razoable separar a parella dos avós; papá rabiaba por ser o padriño... –Matizou Neviñas.

 

-¡Non, muller; eu non, que todo está ben así...! ¡Divinamente! O que sinto é que Alexis non se puidese quedar máis tempo en Madrid, aquí, contigo. Tratade de estar xuntos, sempre que vos sexa posible, que ese home xa non é novo, e despois botaralo de menos, cando che falte... ¡Canto me acordei do meu Rodrigo, daquela da guerra, separados, eu en Madrid, naquelas aventuras, que mas recordaches aquela noite...!

 

-¡Madriña, sempre estás dando consellos! Mesmo pareces unha avoíña daquelas dos contos de Calleja, aqueles que me regalabas de cativa; ¡inxenuos e curtos, pero, tan amenos!

 

-¡Ves como te lembras! Moita ilusión me facía comprarche aquelas historietas. ¡Foi, coma quen di, onte, e xa es a nai desta cousiña tan preciosa; e iso que te casaches tarde! ¿Décheslle o peito? ¡Tes que ser puntual niso, que a fortaleza cóllena nos primeiros días de vir ao mundo! Mira, ¿sabes qué che digo? Como xa estará aberto o comercio, vou saír para buscar unhas cousiñas, catro paxelos para completarlle a canastilla á Katia..., ¡que lle faltan algunhas prendas, e logo que, ao medrar, hai que irllas graduando, substituíndo! ¡Volvo nun santiamén!

9

Naquela ausencia da avoa, Neviñas bañou e mudou á nena; mentres o facía, foille relatando novas confidencias:

 

-Katiña, non patees, que me salpicas. Escoita, muller, que che vou dicir outro segredo; xa sabes, ¡dos nosos...! ¿Díxenche que teño dúas nais encantadoras? ¡Si que cho dixen, onte; ou máis exactamente, fai un ratiño! ¡Dúas, a cal mellor; así que tes..., tres avoas: dúas galegas e unha francesa! Mira, teño tantas cousas que contarche... Gustaríame escribir as miñas memorias, as secretas, pero non, que máis é isto de irche relatando, verbalmente, a nosa saga, esta saga familiar. ¿Queres que che cante algo...? É o costume, ¿sabes?, cando as nais bañan aos nenos! Por certo, que me estou lembrando duns versos de Curros, que veñen nun daqueles libros que merquei na Coruña... ¡Teño que compoñerlles unha musiquiña un tanto romántica! A ver que sae. Estate quieta, e escoita con atención:

 

Con fonda pena vos deixa

o meu corazón desolado,

máis así o quere o Destino

e non é ben contrarialo.

...

Cuba, que amei dolorido,

acólleme expatriado,

e nela n’ha de faltarme

unha cunquiña de caldo.

...

 

¿Entrañables, e moi evocadores, verdade? ¡Pois ti sé boíña, que tan pronto collas entendemento, lévote a Cuba, pero non de emigrante, eh, que aquilo era moi penoso, que cho digo eu! ¿Sabes cómo é a cousa? ¡Pois que os emigrantes que volveron ricos, ou tirando a ricos, din que Cuba é, ou era, o Paraíso Terreal do século XX! Pero hai outros que foron, e non volveron, fose pola vergoña do seu fracaso, ou porque nin para pagar o vapor tiñan. Deses di o vulgo que non volveron..., ¡por desleigados!

 

¿Valo entendendo? ¿Que non? Non te preocupes, mon amour, que me terás a min, moitos anos se Deus quer, de informadora…, ¡para as cousas entrañables, que desas, nos libros, atoparás pouco! As intimidades sonche difíciles de redactar: ¡cústalles saír do peito, do fondas que as temos!

-.-

 

¿Que foi daquela xente?

 

Que morrera José Antonio, o fillo daquela Herminia de Vilar, na Cartuja de Miraflores, sóubeno nunha ocasión na que pasamos por Burgos a miña dona e mais eu, invertendo, que non desfacendo, o Camiño de Santiago, que nos pareceu unha cortesía digna de estudio esa convivencia cos peregrinos que volven Hachs, con eses que retornan santificados pola meditación camiñeira, cuñados, máis que pola Compostelana, pola súa aperta fraternal ao Apóstolo.

 

De paso que pasamos fixémoslle algo de compañía á viúva dun militar co que tivéramos unha gran e antiga amizade. Tratábase dun militar que tivo un asistente, amigo do asistente daquel inquisidor, daquel Arturo... Daquela o laretas do Arturo desafogara o seu resentimento, que debía ser grande, ¡moitísimo!, co fillo do Toño, montándolle unha lenda, ¡o que parecía ser unha lenda!, sobre a xénese da Neviñas.

 

Pola súa parte, ao Estevo de Vilar faltoulle tempo para referir aquel segredo que tiña relación con seu propio pai, ao asistente do noso amigo, un rapaz que nos ten feito moitos recados de parte do seu xefe, maiormente o de levarnos o subministro periódico, semanal, desde o Economato do Grupo de Tiradores, en Sidi Ifni. A miña dona adoitaba poñerlle a merenda, que por algo era do seu rueiro, ¡outro recomendado, o enésimo!, e como sabía, ou supoñía, que coñecíamos a parentela de Dona Herminia, largou...; ¡vaia se largou! Canto quixo, pois tiña o terreo abonado, que xa dixen máis veces que a miña dona naceu para periodista, pero quedouse en Mestra!

 

En definitiva, foi unha consecuencia de tanta desocupación naquela ocupación militar da A.O.E., por entón sen outra radio que non fose a do Parapeto. ¡Para as damas, non, que para elas estaban os faladoiros casineirís, a canastra e todo iso!

 

Por outra parte, os nosos amigos, aqueles de Burgos, veraneaban, habitualmente, en Villarcayo, e por ende, coñecían á familia de Rodrigo... Total, que aquela historia, real pero mesturada de lendas, de fantasías e de enganos; un tanto desvirtuada, como tódalas do corazón, deu voltas e revoltas por media España referíndose a unha filla de dous pais, ¡que nunca tal se vira, nin oíra!

 

Por extensión, este conto deixou malparado ao nobre, ao inocente Rodrigo, un farmacéutico de boa fe, deses que creen nos milagres dos medicamentos; tan inxenuo e tan inocente, tanto, que nin se decataba do que tiña na casa, co propalada que foi aquela terzaría! Todas estas maledicencias circularon, propaláronse coa mesma impiedade que se falasen dun xatiño de dúas cabezas.

 

Tamén soubemos que José Antonio, despois de pasar non sei cantos anos en Burgos dando consultas de balde aos pobres do barrio de Gamonal, ¡que non todos o eran pero facíanse, para non pagarlle a consulta médica!, acabou retirándose á Cartuja de Miraflores. Contaban que cando morreu fíxoo tan sen pompa nin vaidade que nin os periódicos deron a nova; e iso a pesares de canto deixaba feito polos seus pacientes; ¡e canto mal, indirecto, aos colegas, aos colegas peseteiros!

 

É que esa perda, -dixo a nosa amiga, unha galega retranqueira, afeita a ver desfiles militares, e por tanto, a distinguir entre o real e mailo virtual, -nin foi sensible nin foi perda, que semellante santo, por aquí abaixo..., desentoaba! Un desfasado, un carroza..., que volo digo eu!

 

Seguimos dándolle á lingua nese ambiente do consolo, artificial e artificioso, que tales son os loitos parladoiros, así que demos en opinar do arrevesadas que son as cousas da Providencia; o Sino de cada quen, con maiúsculas. De se hai Sino ou se temos libre albedrío, liberdade plena... ¡Un pouco de todo! Conta que te contarás, saíu o resto:

 

Rodrigo, para experimentar aqueles produtos do seu laboratorio, a falta de cobaias inxectouse non se sabe que, a si mesmo, e con iso foise ao alén, de seguida, da noite para a mañá, sen que se soubese de qué morreu. ¡Habendo tantos monos, tantos inútiles cos que facer experimentos perigosos! Miúda sorpresa se levaría aló arriba, no Ceo, cando lle contasen que aquela parenta tan guapota, da que medio se namorara, era, nin máis nin menos, que filla da súa propia muller, habida con un gánster, con un gringo, un tal Ádam Merton!

 

¿Aida du Mont Cupeiro? Rematou, ¡por fin!, a carreira de Medicina pero só tivo un cliente, ela mesma, que se diagnosticou un cancro de mama, ¡galopante! ¡É boa verdade que cando vén unha nunca vén soa! Así que lle criaron aquela nena entre a Herminia, a Neves e mailo Nicasio; un trío de ases, que xa estaban afeitos ás crianzas en común. ¡E menos mal que viviron moitos anos...!

 

Tamén nos dixeron, pero iso foi en Madrid, noutro faladoiro, que dicían, que dixeran..., que Katiña exercía na Perla do Caribe, ¡de médico! Pasaran anos, moitos, e para daquela xa non era doado reconstruír o tecido familiar, así que me botei para Cuba, provisto dalgúns datos, ¡cantos rastrexei ao respecto!, para localiza-la Doutora Katia, que con aquelas orixes, con aquela proxenie, debía ser outro exemplar digno de estudio. ¡Nada, alí tampouco, que cheguei tarde pois morrera en Namibia, naquela expedición dos fideles, embarcada con aqueles..., ¿asesores?

 

Tanto fatalismo xunto, nunha soa familia, fíxome matinar, indagar, deducir...; así que, entre o que levaba oído desta xente, algo que constatei persoalmente, e o moito que seguín preguntando..., xa vedes!

 

O último que cheguei a coñecer, igualmente por unha desas casualidades da vida, foi que Nicasio, aquel grandallón morriñento, pedira ser enterrado no cemiterio de Santa Eulalia de Suegos. Collín o auto e planteime nese Suegos de Pol, ben cedo, case que de alba, coa intención de pilla-lo cura na súa igrexa, ¡que son os que máis saben da vida dos mortos!

 

Era un día outonal, coas follas dos castiros alfombrando de marrón glasé aquela estradiña serpeante, comarcal; un deses amenceres nos que baixa a néboa en cardadas espesas, non se sabe se das Folgueiras ou do Mons Ciro, e como non vin trazas de cura, púxenme a ler nas laudas do cemiterio; aínda me atopaba naquel repasiño biográfico, meditando na filosofía desta dedicatoria, “Seus amos, don... e dona...” ¡Vaia luxo e vaia caridade esta de que os señoritos lles poñan mármores ás criadas!, cando apareceu, ou se me apareceu, que aínda non estou certo diso, unha velliña engurrada, dos anos pero tamén do frío, con pintas de Ama de Cura, envolta nun mandil pardento, antiquísimo, da tea, tan impregnado..., ¡do que fose!, que logo parecía unha táboa, e non precisamente a dos dez mandamentos! Interpeloume un tanto agre; exactamente así, deste xeito:

 

-¿Que se lle perde aquí, se pode saberse; que é o que está anotando, aí, nese papel...? ¿Ten deudos neste cemiterio?

 

-¿Deudos? –A verdade é que me quedei cortado con aquela pregunta, tan inesperada, dunha aparecida.

 

-¡Si, señor; xente da súa obriga...! –Aclaroumo ela.

 

Pero o efecto foi que me desconcertou aínda máis, así que, como son algo chungueiro, ¡nas ocasións propicias, se entende!, contesteille ao pícaro, un tanto malicioso:

 

-¡Nin case llo sei, que iso das obrigas, hoxe en día..., coa desmoralización que temos, é relativo!

 

-Daquela, se quere deixar responsos, podo darllos eu mesma ao señor cura... ¡Dígame a súa intención!

 

O meu desconcerto ía en progresión xeométrica:

 

-¿Vostede..., vostede é a súa ama? ¡Pois que o sexa por moitos anos! –Precipiteime, para saír da situación.

 

-Non, señor, non; son ama, ¡maña fora!, pero na propia casa, que os párracos de por aquí, de señoritos que son, paran de fonda.

 

-¡Como cambiaron os tempos…! ¿E logo, qué foi do señor cura, que xa irá sendo hora de misar?

 

-¡Si que nos misa, acotío! Por ser, élle un santo! Hoxe misounos algo cedo, demasiado, pero eu asenteime aquí, pasando neste rosario..., polas benditas ánimas, que son moitos os que me atallaron cos pés por diante!

 

-¡Se os misou tan cedo..., estará na reitoral, acaso dándolle bicos á súa xícara...! ¡Á do chocolate, non pense mal! Daquela vou aló, a ver se, de paso, me invita ao seu ágape! ¿Cal destas casas é a reitoral, que todas son axeitadas, como para ser feliz!

 

-¡Que pouca formalidade ten! Iso do chiculate éralle antes..., nos tempos da miña mocidade!

 

-¡Fiu! ¡Pois vai lonxe...! –Non puiden menos que tomala a broma, por enésima vez. Aquela cargante mirábame inquisitiva, coas lagañas putrefactas, meiguentas; ¡polo menos, dun ano!

 

-Non, señor, de lonxe, nada, que fai pouco que saíu de aquí. Os de agora non lle son parvos, que antes da parva non misan! ¡Será por medo a que os cape o cuco, ou para non esgarecerse con iso do xaxún, digo eu! Mire, non vexo que ande por aquí o seu inseparable, o seu Fidel...

 

-¿Que teño que mirar; quén é ese Fidel, o sancristán?

 

-¿O sancristán..., un can? Vostede..., nin que viñese do manicomio de Castro! A sancristá sona eu, a moita honra, que nunca tan limpa se viu esta igrexa... O seu Fidel, que ata tería que chamarlle Fiel, ¡polo moito que lle predica!, é un can barbudo, mouro, baril...; como que é do señor cura! Por iso coido que deben ir nas lebres, os dous, aló arriba, ben arriba, moi arriba...

 

Apuntou co dedo, tan vertical que aínda hoxe non sei se quixo indica-lo monte ou o Ceo. Para tentar de localiza-lo párroco seguín pedindo información:

 

-¿Ía de sotana, non si? Refírome ao señor cura, por suposto, que agora alivian en certas ocasións...

 

-Non, que a esganifaría nos toxos, pero levaba un traxe escuro, case mouro... O noso párraco élle dos de antes...; ¡nalgunhas cousas, que noutras...!

 

-¡Daquela Deu-lo colla confesado, pois con tantos cazadores..., con esta néboa..., e mailo meigallo das súas amizades...!

 

-¡Mire, señor, -daquela plantouse diante miña, ameazándome co rosario colgado da man, tal que un sarxento de cabalería amoestando nos seus soldados, -este non é sitio de bromas, que estamos rodeados polas ánimas benditas! ¡Herexe, máis que herexe! ¡A quen se lle conte...!

 

Naquela tempestade, qué menos que recolle-las velas!

 

-¡Si, claro; desculpe! Precisamente eu quería saber dunha, unha ánima moi especial. Trátase dun tal Nicasio... ¿Señora, por qué se persigna? ¿Que lle fixen; qué pasa?

 

A vella, sen deixar de facerse cruces, ¡que nin aquela Neves!, soltoume un responso, case que a berros:

 

-¡Deus lle perdoe ao cubano: un comunista, un mal home; mal veciño, mal exemplo...! ¡Cubano tiña que ser! Vanse polo mundo para non traballar na terra, e aquí, todo a silvas, que logo non se anda polas corredoiras. ¡Folgazáns! Por aló adiante, por eses mundos do diaño, eses malditos perden a vergoña..., ¡dun xeito...!

 

Non puiden máis, que xa estaba ben de histeria, así que me puxen tan serio coma un enterrador:

 

-¡Eh, señora; a modiño coa tarabela, que me estou referindo ao señor Nicasio, don Nicasio Prado Teixeiro, un gran home!

 

¡Boa a fixen, boa, que acendín máis, moito máis, á beata das lagañas! ¡Miña pobre!

 

-¿Que outro podía ser? Mire se era ateo, que deixou dito que o enterrasen na terra... ¡Aquí mesmo, na propia terra, onde estou dando esta patada; sen chantos nin mármores! ¡Un home tan rico, sen mármores...! ¡Que cousa, qué indecencia; por aquí nunca tal se viu! Así que, xa ve, nin cruz ten, que lle podreceu, de seguida! Un cadaleito de carballo, e unha cruz de castiñeiro...; ¡a quen se lle conte!

 

Tomouse un respiro, que con aqueles bramidos refolgaba coma un boi no cortello; non sei de onde, sería daquelas engurras, pero sacou forzas para seguir clamando, cos ollos revoltos para arriba, que non souben se invocaba ao Ceo ou aos nubeiros:

 

-Ben lle dixen ao señor cura que nesas condicións non debía aceptar ese cadáver, un cadáver podre, que xa o trouxeron podre, nesta parroquia tan honrada que ata temos un santo..., ¡propio! ¿Sabe? ¡Non, señor; que o enterrasen aló arriba, por xunto desa capela das Neves, ou máis aló, neses montes do Monciro! Un home así, un home que se quixo enterrar na terra, na mesma terra, nunha caixa de carballo, sen vernizar, ese tal é un ateo, un…, un Prisciliano! Xa o puideron deixar en Madrid, que por aló son como son! ¿Non ve o que pasa na tele? ¡Esas mulleres que amosan por esa ventá, en coiros, facendo esas cousas, as privadas..., en público, a altas horas da noite..., que as teño visto no propio aparello do señor cura!

 

Boteille un pouco de pementa, que despois daquela irritación inicial estaba empezando a divertirme co incidente funerario:

 

-¿E logo, cómo foi que accedesen ao enterro; digo, vostede, o cura, estes veciños...?

 

-¡Nin llo sei, que eu, daquela, para non velo, fun aos baños, polo IMSERSO! Estes da parroquia deron en porfiar, e..., ¡xa sabe, os curas, dun tempo a esta parte, pásanse de toleirantes!

 

Arrimeille outro tizón para segui-lo lerio:

 

-¡Xa dicía eu que hai toleiráns entre eles, e con iso de que non se casan pola Igrexa...; nin pola Igrexa nin coa Igrexa, aínda peor!

 

Nada, que fun a por la e saín tosquiado. O seu retruque foi maxistral, ou así mo pareceu:

 

-¿Vostede é xordo, ou faise? ¡Refírome á toleirancia, iso de soportar con paciencia as fraquezas e mailas debilidades do próximo, do que se aproxima! ¿Non sabe o que é; de verdade, non o sabe?

 

-¡Se chego a sabelo; dígamo a min! Mire, señora, daquela, en vista de tal, voume, que agora tamén sei que en Suegos teñen dous mártires; ¡dous!

 

-¡Non señor, un só: don José María…! Foille canonizado..., en Roma! ¿Sabíao?

 

-¡Se vostede o di é que só hai un, un santo para toda a parroquia, pero eu sonlle doutra opinión! Ademais, na miña terra tratámo-los santos de tu, sen importarnos a categoría que teñan, aínda que fosen de casa rica.

 

Deume o traseiro, sen mais, signo evidente do seu desprezo polas miñas verbas, e coa mesma, despois de garda-lo rosario no mantelo, púxose a extirpa-las herbas ao redor dunha roseira daquelas do adro.

 

Con esa despedida, ¡meigas fora!, funme á taberna do lugar para ver se tiñan chocolate, e tamén para preguntarlles polo paradoiro daquel cura. Do párroco non sabían cousa, pero da señora, si, que era unha pedichona, e que a trataron tan ben, tan ben, alí en Suegos, coa súa habitual nobreza, que se quedou de camareira, nun alboio abandonado, no de Lavandeira concretamente... ¿Un industrial?, preguntei. Certamente, -me responderon-, un señor moi aseñorado, que acadou o título de don naquela veciñanza porque se fixo rico, rico e famoso, na posguerra, ¡embutindo cochos da morralla!

 

Despois dun magnífico chocolate, ben quentiño e ben espeso, estiven a punto de botarme ao monte, a pé, por aquel camiño arriba, pero…, oíanse tantos tiros! Con aquela néboa, aquel cura de escuro, todo escuro... ¡Non souben a onde iría come-las lebres, que á reitoral non baixou, en todo o día!

 

Aos poucos, tiven que ir a Madrid, e mentres conducía deume tempo para todo, incluso para ir matinando na emigración galega, co longa que é, que xa parece unha maldición! Cheguei a concluír que non era para tanto, pois os xudeus tamén tiveron a súa diáspora, e iso que eran doutra terra santa!

 

De novo na capital, fun ao Cemiterio do Este en procura das laudas do Rodrigo, da Neves, de Herminia..., polo menos para data-lo epílogo da súa historia, que se non fose por aquilo de non levantar a destempo os panos da escena, isto iría mellor de soarego, no punto en que empecei a miña investigación; ¡dito en cursi, traballo de campo!

 

Resultou que hai tantas laudas nese museo fúnebre, que non din atopado o quinteiro dos meus personaxes, así que me dixen: ¡Boh; e total, para qué, cando o importante non son as datas, nin os mármores, senón a esencia, o invisible, o transmitido, o impartido, o que fixeron en vida, uns e outros, polo ben do próximo, maiormente se foi ao caladiño, neutralizando estes egos que atafegan aos humanos!

 

Á volta de Madrid, con estes materiais na taleiga, con esta idea, e neste ideal de darlle honras a quen as merece, púxenme a tecer. Daquela, se con tales vimbios, con estas talas de carballo, cerna pura, non saíu unha boa cesta, xa lle podedes dicir ao escribente que volva ás zocas, que esta historia rematou coa despedida terreal dos seus protagonistas, pero non pasaron, non se foron, de baleiro, que bo exemplo nos deixaron. ¡Afellas que si!

-o-

 

 

Para darlle colofón a unha historia tan extraordinaria como foi a da nosa Herminia, asunto diferente á miña historia de Herminia, que esta distinción coido que non lle pasa desapercibida ao caro lector, como en tempos se dicía, (¡xa non se di, pero segue séndoo, ao menos para min!), permítanme cambiar de pluma, deixar a miña no meu tinteiro, e acudir, en préstamo, a do noso ilustre paisano, Ramón Piñeiro, roubándolle, facendo miñas, aquelas verbas do seu Relatorio no I Congreso da Emigración Gallega, que se desenvolveu en Bos Aires en xullo do ano 1956:

 

O mozo emigrante resulta sendo un rebelde que enfronta a súa individualidade coa limitación do ambiente en que naceu e vive. Convértese en heroe da súa propia personalidade, xa que, desligándose do ambiente que o condiciona, recobra a súa liberdade máxima e, polo mesmo, asume plenamente a responsabilidade do seu destino. En lugar de ir arrastrado por un puro tropismo social de tipo económico, vai, audazmente, ao despregue total da súa individualidade. Moralmente, ten moito máis de heroe que de paria.

 

Esta singularidade moral é a que explica o fenómeno, tan acusado, da nosa emigración, da conservación de personalidade espiritual de procedencia. Se a emigración fose un simple desprazamento de natureza económica, os emigrantes irían sendo asimilados espiritualmente polo novo medio, cuxa superioridade material ten de seu unha poderosa forza asimilativa en canto que representa, psicoloxicamente, un progreso. O transo brusco, en plena mocidade, dun medio rural e tradicional a un modo urbano e supercivilizado, implica unha vivencia subxectiva de progreso de forzosas e moi profundas repercusións psíquicas. Se a personalidade do emigrante estivese só condicionada polo factor económico, este transo operaría corrosivamente sobre a personalidade espiritual anterior. Mais, en lugar de ocorrer tal cousa, o fenómenos que se dá é o inverso: o emigrado afirma, con moita máis paixón que na propia terra, a súa personalidade espiritual anterior.

 

¡O que non estea conforme, que se poña, ou que o demostre!

 

-o-

 

Desde Coruña,

pero co espírito sempre en Montecubeiro,

A.D. 2000,

data na que me deu o seu

nihil obstat

para abrir esta ventá

a miña dona,

Estrella Xosefina,

miña Mestra e Censora,

que me axudou a levar o xugo

da nosa, común, emigración.

 

Xosé María Gómez Vilabella

-.-

 

Perdoa, Herminia, estas indiscrecións,

pero fuches tan guapa, tan sufrida, tan boa e tan intelixente,

que non podía, non souben, deixarte no anonimato.

 

 

-oOo-

 

P. S. / Un bo amigo, despois de ler este relato, pasoume un correo co seguinte cadro evolutivo, pero non dou o seu nome por se non é de colleita propia:

 

Xosé María

 

¡ NO ES DIFÍCIL ENTENDER LO QUE PASÓ EN CUBA !

La PRIMERA NACIÓN DE IBEROAMÉRICA, incluyendo España y Portugal que tuvo el PRIMER CEMENTERIO aislado de iglesias fue CUBA en 1806.

La PRIMERA NACIÓN DE LA AMÉRICA HISPANA , ESPAÑA Y PORTUGAL que usó MAQUINAS Y BARCOS DE VAPOR fue CUBA en 1829.

La PRIMERA NACIÓN DE IBEROAMÉRICA y la TERCERA EN EL MUNDO (tras Inglaterra y E.U.) que tuvo FERROCARRIL fue Cuba en 1837.

Fue un cubano el PRIMERO QUE  APLICO ANESTESIA con éter en Iberoamérica en 1847.

En 1871 Stevan Bellan se convierte en el primer iberoamericano en jugar béisbol profesional en USA

La PRIMERA DEMOSTRACIÓN MUNDIAL de una industria movida por ELECTRICIDAD fue en la Habana en 1877.

En 1881, fue un MEDICO CUBANO, Carlos J. Finlay quien descubrió el agente transmisor de la FIEBRE AMARILLA que diezmaba a pueblos e indicó su prevención y tratamiento.

El primer SISTEMA DE ALUMBRADO ELÉCTRICO PUBLICO de toda Iberoamérica (incluyendo España) se instaló en Cuba en 1889.

Entre 1825 y 1897  España recibía de Cuba entre el 60 y el 75% de todos los ingresos brutos del exterior.

Fue Cuba la que ABOLIÓ LAS CORRIDAS DE TOROS antes de terminar el siglo XVIII, por ser "impopulares, abusivas y sanguinarias con los animales"

La extraordinaria VOZ de la soprano cubana Rosalía (Chalía) Herrera, famosa en la ópera fue la segunda en ser grabada en cilindros y placas de discos.

El PRIMER TRANVÍA que se conoció en Latinoamérica circuló en la Habana en el año 1900.

También en 1900, antes que a ningún otro país de Latinoamérica llegó a la Habana EL PRIMER AUTOMÓVIL.

Fue la escritora cubana Renée Méndez Capote la primera MUJER IBEROAMERICANA QUE MANEJÓ UN AUTO.

El PRIMER CAMPEÓN OLÍMPICO LATINO AMERICANO fue un cubano. En 1900, el ESGRIMISTA  Ramón Fonts.

La PRIMERA CIUDAD DEL MUNDO en tener  TELEFONÍA CON DISCADO DIRECTO (sin necesidad de operadora) fue LA HABANA en 1906.

En 1907 se estrenó en La Habana el PRIMER DEPARTAMENTO DE RAYOS X de Iberoamérica.

El 19 de Mayo de 1913 se realizó EL PRIMER VUELO AÉREO LATINO AMERICANO por los cubanos Agustín Parlá y Domingo Rosillo, el cual duró 2 horas y 40 minutos entre Cuba y Cayo Hueso.

En 1915 se acuña el PRIMER PESO CUBANO con un valor desde el primer día idéntico al del dólar, en muchas ocasiones hasta 1959, sobrepasando un centavo al valor del dólar norteamericano.

El PRIMER PAÍS DE LATINO AMÉRICA en conceder el DIVORCIO a parejas en conflicto fue Cuba en 1918, al promulgar esa ley.

El primer iberoamericano en ganar un CAMPEONATO MUNDIAL DE AJEDREZ fue el cubano José Raúl Capablanca, a su vez el primer campeón mundial de ajedrez nacido en una nación sub-desarrollada. Fue GANADOR DE TODOS LOS CAMPEONATOS MUNDIALES entre 1921 y 1927.

En 1922 Cuba fue LA SEGUNDA NACIÓN DEL MUNDO en inaugurar una EMISORA DE RADIO, (La PWX) y la PRIMERA NACIÓN DEL MUNDO en radiar un CONCIERTO DE MÚSICA y en presentar un NOTICIERO RADIAL.

La primera LOCUTORA del mundo fue una cubana: Esther Perea de la Torre.

En 1928 Cuba tenía ya 61 EMISORAS DE RADIO, 43 de ellas en la Habana, ocupando el CUARTO LUGAR DEL MUNDO, superada solamente por E.U., Canadá y la Unión Soviética.   Fue Cuba , la PRIMERA EN EL MUNDO en número de emisoras por número de habitantes y extensión territorial.

La belleza de la mujer cubana hace que en el año 1933, el hijo de Alfonso XIII, el PRÍNCIPE DE ASTURIAS, Alfonso de Borbón y Battenberg, renuncie a sus derechos como sucesor del trono español para casarse con la cubana Edelmira Sampedro Robato.

En 1935 Cuba se convierte en la mayor exportadora para Iberoamérica de LIBRETOS Y GRABACIONES radiales.  Se crea por el cubano Félix B. Caignet el concepto de NOVELAS y series radiales.

En 1937 Cuba decreta por primera vez en Iberoamérica la LEY DE JORNADA LABORAL DE 8 HORAS,  el SALARIO MÍNIMO y la AUTONOMÍA UNIVERSITARIA.

En 1940, Cuba se convierte en el primer país de Iberoamérica en tener un PRESIDENTE DE LA RAZA NEGRA , electo por sufragio universal y por mayoría absoluta cuando la gran mayoría de su población era de la raza blanca.  En esto se adelantó 68 años a los E.U.

En 1940, Cuba aprobó LA MAS AVANZADA DE TODAS LAS CONSTITUCIONES DEL MUNDO de aquella época.  Fue la PRIMERA EN IBEROAMÉRICA en reconocer el VOTO A LAS MUJERES, la igualdad de derechos entre sexos y razas,  y el derecho de la mujer al trabajo. El primer movimiento feminista de Iberoamérica apareció a fines de los treinta en Cuba. Se adelantó 36 años a España la cual no le reconoció a la mujer española el derecho del voto, la potestad de sus hijos, ni derecho a pasaporte o abrir una cuenta de banco si no era autorizada por su marido, hasta 1976.

En 1942, un cubano se convierte en el primer Iberoamericano DIRECTOR MUSICAL de una productora cinematográfica mundial y el PRIMER IBEROAMERICANO QUE RECIBIÓ NOMINACIONES AL PREMIO OSCAR. Su nombre: Ernesto Lecuona.

La PRIMERA MUJER IBEROAMERICANA QUE CANTO EN LA SCALA DE MILÁN (1946) fue la cubana  Zoila Gálvez.  La segunda fue Marta Pérez en 1950.

El SEGUNDO PAÍS DEL MUNDO que emitió formalmente TELEVISIÓN fue Cuba desde 1950.  Las mayores estrellas de toda la América, que no gozaban en sus países de tal adelanto, fueron a la Habana a actuar ante las cámaras cubanas.

En 1950 un músico cubano marcó UN RECORD MUNDIAL, no igualado ni por Elvis Presley ni los Beatles.  Fue Dámaso Pérez Prado con su pieza "Patricia" (mambo) que estuvo 15 semanas consecutivas en el Hit Parade de E.U.

En 1951 un cubano se convierte en EL PRODUCTOR MAS IMPORTANTE DE LA TELEVISIÓN NORTEAMERICANA : Desi Arnaz, también el primero en el mundo en el uso de una tercera cámara en programas televisivos

EL PRIMER HOTEL DEL MUNDO CON AIRE ACONDICIONADO CENTRAL se construyó en la Habana : El Hotel Riviera, en 1951

EL PRIMER EDIFICIO DE APARTAMENTOS del mundo CONSTRUIDO CON HORMIGÓN se hizo en la Habana: (El FOCSA) en 1952.

 En el 1953 se construyeron en este edificio los más modernos ESTUDIOS DE TV del mundo de aquellos tiempos: (C.M.Q. Televisión).

En 1954, Cuba posee una vaca por cada habitante.  Ocupa el TERCER PUESTO en Iberoamérica (tras Argentina y Uruguay) en el CONSUMO DE CARNE per cápita.

En 1955, Cuba es el SEGUNDO PAÍS de Iberoamérica con menor mortalidad infantil. (33.4 por cada mil nacidos)

En 1956 la ONU reconoce a Cuba como el SEGUNDO PAÍS DE IBEROAMÉRICA con los más bajos índices de ANALFABETISMO (sólo el 23.6%). Haití tenía el 90%, España, el Salvador, Bolivia, Venezuela, Brasil, Perú, Guatemala y República Dominicana el 50%

En 1957 la ONU reconoce a Cuba como el MEJOR PAÍS DE IBEROAMÉRICA en número de médicos per cápita  (1 por cada 957 habitantes), con el mayor porcentaje de VIVIENDAS ELECTRIFICADAS DE IBEROAMÉRICA (tras Uruguay) en el CONSUMO CALÓRICO per cápita diario: (2870).

En 1957 la Habana se convierte en la SEGUNDA CIUDAD DEL MUNDO en tener cine en 3D y multipantallas (El Cine Radio centro)

En 1958 Cuba es el SEGUNDO PAÍS DEL MUNDO en difundir  TELEVISIÓN A COLOR y posee el tercer canal de TV a color de todo el mundo.

En 1958, Cuba es el país de Iberoamérica CON MAS AUTOMÓVILES  (160 mil, uno por cada 38 habitantes).  El que más electrodomésticos tenía.  El país con más kilómetros de líneas férreas por Km2, y el SEGUNDO en el número total de receptores de radio.

Durante todos los años cincuenta, Cuba tenía EL SEGUNDO Y TERCER LUGAR EN ENTRADAS PER CÁPITA de Iberoamérica, superando a Italia y más del doble de las de España. A pesar de su pequeño tamaño y que sólo tenía 6.5 millones de habitantes ocupaba en 1958 la posición 29 entre las economías mayores del mundo.

En 1959, la Habana era la ciudad del mundo con el MAYOR NÚMERO DE SALAS DE CINE: (358)  superando a Nueva York y París, que ocupaban el segundo y tercer lugar respectivamente”.

-oOo-

 

 

Xosé María Gómez Vilabella