AVENTURAS TURÍSTICAS -IV-

.../...

¡Adeus, Carnaval!

Desfilemos pola vida…, que mañá é cinsa!

¡Sete de Marzo do 2000, Santa Felicidade, martes de Carnaval! Para cando saia esta Adiala xa o teremos celebrado, ¡en falso! Isto de agora é apenas un eco, case que bailar en seco, pois a orquestra xa se foi, ¡descantiá! A Santa Felicidade segue; iso existe; porén, cadora máis sicalítica, máis artificiosa, pero a menos non foi, ¡con tal de sabe-la namorar!, cousa tamén sicalítica, que non son doadas de apreixar as cousas espirituais; ¡as etéreas! A Venus de Milo, aínda que sexa marmóreo o seu van, ¡teno! Por contra, ese van da Felicidade, de tan van que é, por veces hai que botarlle imaxinación para apreixarllo, para chegar ao orgasmo concupiscente.

O Carnaval sempre foi a festa da carne, pero de suíño, de porco, de jalufo...! Aínda que pareza un sinónimo, o Entroido, o introitus, non era tal cousa, senón unha despedida, un ¡Adeus! En particular aos touciños, que de altos que ían nos candeeiros xa non se chegaba a eles, ¡nin coa Bula! Precisábase unha escaleira coresmal. Hoxe en día, a carne entendémola doutro xeito; a ser posible, sen bragas, como fan neses Carnavais de Río, por substitución, que nos trópicos precísase a seda para poñerlle grilandas á cabeza, maiormente por culpa do sol!

¿Sería unha aventura aventurarnos a ceacú, cara a mediados do XX? Sen que sirva de precedente, por suposto, que as aventuras pasadas, aquelas de fai medio século, de apalpadas, de vividas, de gozadas, xa non o son! Tómome esta licenza; coa venia do amable lector, por suposto, que así se dicía naqueles tempos.

Para ir ao principio: As relixións, de encarnadas, sempre tiveron na carne ese punto de apoio que move o mundo, a meirande faterna. O propio Muhammad (Mahoma), un profeta mesmo de onte, ¡máis que profeta, dito con tódolos respectos: un politicazo, que cultivou coma ninguén a arte, o pragmatismo, a cocteleira do posible!, reparou en que a triquinose, nos medios de entón e cos medios de entón, só era vencible encarrilándoa pola vía do pecado, baixo forma de penitencia, de abstención, así que, a falta dun microscopio, o “Profeta” microu aquela cousa, aquela circunstancia, ata o punto de prohibirlles o jalufo aos seus seguidores, ad infinitum! Polo que fai aos nosos fratres, fratres e patres, en Galicia, en Mallorca..., ¡urbi et orbe!, ídem de lenzo: ¡Se non lles racionamos a despensa, -foi a súa reflexión, -considerando que no verán non se pode sacrificar, pois as carnes salgan malisimamente mal coa calor, daquela, adeus aos nosos ágapes, que nin o xamón poderemos compartir!

¿Pero, como...? -Seica se preguntou un cociñeiro, lego en teoloxías. -Ben doado e ben práctico é, irmán: ¿Xesús non estivo de xaxún, no deserto, corenta días, tentacións incluídas? ¡Daquela, cinco semanas e media atusmándolles aos tornos da despensa, aos colgarexos cárnicos..., como nada! -¿Resistirémolo, traerá consecuencias, tentaranos o diaño na subseguinte debilidade...? -Irmán, nolos frades tamén lles atusmamos ás mulleres do próximo, e por próximas que as teñamos, só nos compre sublimar o desexo. ¡Unha apetencia incumprible, imposible! Aí está a virtude inocua, perfecta: Gozar coa felicidade do próximo; gozar véndoos gozar; conformarnos coa erótica de Platón!

Iso de sublima-las cousas materiais, neste caso as cárnicas, aos carnívoros tráenos as súas consecuencias: Así, os anacoretas, de tanto inhibi-las hormonas, entraban no Ceo deformados, coa voz atiplada, e menos mal que os anxos non teñen sexo! Por parte, os fregueses, sen unto, sen saín que levar ao pote, maiormente ao das verzas, que as troitas ían para pagárlle-los foros aos frades, deron en acurrucarse, ao longo da Coresma, nas beiras, nos largueiros das súas cambariñas, e por consecuencia, as cegoñas, temporalmente desocupadas, inventaron a súa emigración, iso das vacacións: ¡voar, mentres os outros lle dan ao sacho!

A todo isto, como non hai acción sen reacción, e á viceversa, os penitentes déronse ás carnes con frenesí naqueles días de vésperas; embutilla que te embutillarás: ¡Soá, cachucha, botelo, chourizos, sobrasada...! Meu señor don Alonso Quijano, que a danza sae da panza; e se non me cre, pregúntelle á miña Sancha! De tanto fervérlle-lo unto, as carnestolendas trouxeron os seus excesos, as súas consecuencias. ¡Aquí coma acolá! ¿Por que non pecar: de gula, de luxuria, de insubmisión que fose, de rebeldía ante os Señoríos..., se a penitencia coresmal ía durar o mesmo, indefectiblemente, corenta días!

Nunca tan grande nin tan subversivo foi o Carnaval en España como despois da Guerra, e iso que o prohibiron. ¡Precisamente por iso! ¿Que estaban proscritas as caretas? ¡Con mudar de cara, asunto! ¡É tan doado mudar de cara, mudar de expresión, alterna-los nosos caretos, os cutáneos, tida conta de que cada mortal ten, no seu almario, polo menos un cento de carautas; de carautas e de caracteres! Entre outras liberdades, unhas toleradas e outras descoñecidas, ou discretamente ignoradas, en Galicia volveuse a corre-lo galo. ¡Pobre animalciño, que culpa tiña! Non, non a tiña, pero as mentes asoballadas precisaban berrar, expoñe-la súa crítica, formula-la súa sentencia, así que o Defensor do Galo converteuse en Ombudsman, en Defensor do Pobo. A farsa do Galo, a da Pascua, e outras similares, oficiaron de tubo de escape, que así resistiron aqueles motores, por longo que fose e de pedra que resultase aquel traxecto, aquela noite. As chanzas, o xiz de marca-las mozas. ¡Esta é miña, que a marquei eu! Os monos ás costas, os cirichóns, as coplas... ¡Miña madriña, aquilo era foliada; e tras da foliada, a follada! ¿Os fillos bravos, viñan de París?

¿O de agora? ¡Agora temos un Carnaval teatreiro; fofo, baleiro de contido, que todo se nos vai en globos e serpentinas! Xa non ruxen as tripas, nin antes nin despois do Mércores de Cinsa; nin coa enchente, nin coa fame. Para ligar cunha rapaza, e a rapaza cun mozo, bástalles soltar un taco. ¿Ai soltas un taco? ¡Daquela, achégate, pois, carneiro que brama, e ovella que berra..., xuntoiro esperan! ¿Carnestolendas? ¡Iso pasou! O de agora son frorituras, recordos, residuos, vexetarianismo en definitiva, teatro bufo, pois onde non hai penitencia, o pecado esmorece; ¡deixa de ter graza!

Camiño do século XXI, -onde estea o seu marco é cousa dos matemáticos e dos xeógrafos, que o meu é diverti-la audiencia, se a facelo atino, -a principal aventura, o que máis interesa, o que máis apetece, é o prohibido, do pouco que queda vedado despois de dous séculos e medio de liberalismo descarnado! ¿Laissez passer? ¡Pasade, ho, pasade, que o aburrimento é gratis datis! O Carnaval, o clásico, pasou, pero, índose, quedou, pois o mundo sen carautas, sen aventuras, sexan turísticas ou caseiras, é un globo de helio subindo a ningures! ¡Helio, un corpo simple, eslamiado e gasoso, de pouca valencia...? ¡Uf, que noxo! ¡Eu prefiro o de Betanzos, o globo de Betanzos, que ese, polo menos, é divertido!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 43, do 1er trimestre do ano 2000

Turismo rural = Turismo cultural

Unha noiva non o é se non leva enriba algo novo e algo vello, algo propio e algo emprestado, unha prenda azul, e o resto, branco. Isto foi o primeiro que se me ocorreu contestarlle ao meu neto Migueliño aquel día en que o levei de excursión - exploración polo río Azúmara arriba, que se cadra é o afluente máis cantareiro do río Miño. 

O meu pícaro-pícaro, farto de oírme dicir que o turismo rural é o máis culto, o que máis coñecementos require, acabou por meterme no cortello, que arre Deus que lle tiña que definir o indefinible: ¿Que abarca, onde comeza e onde acaba, que coordenadas ten ese concepto tan brillante, á vez que tan escuro; tan vago e tan abstracto, da cultura?

-Meu neno, cultura é algo así como aquel xersei de Penélope: Os pobos tecen cando teñen o sol de cara, cando madrugan; e destecen, desfán, cando se lles pon de costas. A cultura, por conseguinte, consiste en facer; ¡en facer ben feito! Mentres que o seu antónimo, iso da incultura, consiste no contrario, en desfacer, en deformar o que outros fixeron, sexa por nós ou para nós. Un exemplo: O dono dunha casa ben feita certo é que a fixo para si, para goce dos seus sentidos, del e dos seus, pero a cultura, coma as casas, non pode esconderse debaixo dun celamín, así que, na práctica, convértese nun ben común. ¡Común, ou polo menos, compartido!

Menos mal que este cativo, pese aos distanciamentos xeracionais, aínda cree en min, ¡cando lle convén!, así que medio conformou:

-Avoíño, daquela entendo que o tempo é o peor inimigo dos bens culturais. Mais..., ¡olla para estas ruínas do castro de Viladonga! En vista do visto, teño claro que non vale a pena construír futuro.

Castro de Viladonga, transportado do pasado ao presente.

¡Mecachis nos puñetes dos cativos! Para estes rapaces do XXI, para estes togados da réplica pronta, uns sofistas redivivos, só teñen cotización as cousas virtuais, aquelas que poden deformarse para que lles entren no seu saco de fibra óptica. Foi entón cando se me ocorreu formularlle o exemplo da noiva, engadíndolle:

-Meniño, -quixen concretar tirando dun simil, que é o truco de quen fracasa coa dialéctica-, sen o vello, sen algo vello, pero sólido, por alicerce, sen unha terra de aluvión, humidificada, o gran pérdese; non xermina, non chega a multiplicarse na euforia dunha espiga! É algo así como dicir que o sol deixa arrefria-la terra para..., para facerse apetecer! ¿Comprendes?

As peores probas non foron aqueles Exames de Estado, nin os máis actuais destes Proxectos Fin de Carreira. A proba, o exame de Tántalo, ilimitado no tempo, pero tamén no espazo, sen unha temática acoutada, é levar un neno destes, dos desta xeración, de propia man, máxime polas costas, polas beiras dun río de montaña, tan suxestivos nas súas fervenzas, tan arborados por todo o val, que en vez de calma-los espíritos máis ben os poñen en danza.

-¿Avó, isto foi un mazo? -E sen esperar pola miña afirmación, tirou as súas conclusións: -Ata o sería, que aquí está a árbore dos malugreiros, ben cinchada por certo; e aí debaixo sobresae a ingre...!

-¡En efecto; foino! -Confirmeille.

-Estoutra construción, esa que está augas arriba, ¿é unha acea?

-¡Xa ves que si! ¡O básico da nosa cultura, meu neno: pan e ferro, ferro e pan!

-O que non localizo todo por aquí é a capela dos Penallos, e ti marcáchela neste mapa; aquí, aquí mesmo, nas inmediacións desta fervenza...

¡Deus, que plasta, que neno tan cargante!

-Chachiño, da capela só queda o nome, o topónimo deste lugar; seica era de pedra pizarrosa; por ende, fráxil.

-¡Claro; por iso morreu antes! Primeiro rezaron, e despois laboraron..., pois anacoretas puros, místicos absolutos, coido que nunca os houbo!

Conseguiu irritarme, así que tratei de poñerlle as peras a cuarto:

-¡Materialista, que ti planta-los pinos coa raíz ao aire! Os primeiros homes, con mazás abondosas no seu Edén, pasaban o tempo nun nirvana contemplativo. A todo isto, aquel gran cavador, ou deforestador, que foi Caín, veña levarlle sacos de trigo a seu irmán Abel, obtido naquelas decrúas, para que llos moese no seu retiro de xunta ao río, tal que con estas pedras dos nosos Penallos…

-O caso foi que acabaron mal..., -rebateume, -e iso que, onde hai fariña non hai mohína... ¡É un dito; teu, precisamente teu!

-A filosofía, meu neno, ben sabes que vén do ocio; ¡do ocio ben entendido, aproveitado! Por parte, detrás da metafísica está a física... Aquel carajo do Abel, que non hai frade torpe, inventou dúas cousas do máis pragmático: Poñerlles un rodicio ás pedras…, ¡para que traballase a auga! Pero como todo invento leva aparellados royaltis, dereitos de autor que se di, o cuco Abel tamén inventou as maquías, as comisións, as raspiñadas, as porcentaxes...; ¡a usura, en definitiva! Nisto, seu irmán Caín, anticipándose a Roi Xordo, organizou unha especie de Irmandade Fusquenlla. Como armas letais, daquela só dispoñían das queixadas dos burros, así que o eremita Abel, tan diplomático el, foi un protomártir da cultura armamentística. ¿Dáste por satisfeito, e daquela, calas?

Nada, que mallei en palla, mentres coidaba que o facía na espiga.

-Avoíño, -medio se riu de min, -con isto xustifíca-la orixe do muíño de auga; por tanto, desa acea, pero o que é este mazo…; ¡para o mazo, non tes argumentos! ¡Cacheite!

Tiven que espelirme para argüír; ou perde-la partida!

-¡Teño, ho, que na vida todo ten unha explicación, incluso a morte! Escoita: Tubal Caín, un fillo daquel labrego, descubriu o ferro, casualmente, ao fundírselle unhas pedras ferruxinosas coas que montara a bóveda dun daqueles fornos de pan-cocer. Aquel lingote resultou durísimo: ¡Rompía as pedras, esmendrellábaas, convertíaas en area! ¡Eureka! Pero unha maza sen arestas, e sen un ollo para mangala nun tarugo, sen unha forma ou deseño adaptable ás súas, neste caso, infinitas, posibilidades, que fose adaptable aos usos pragmáticos, aos desexables, non tiña valor en troco; ¡o que se di, non tiña interese socio-económico!

-¡Tate, Avó; ti es un sofista! Non te pares nos detalles...; ¡non sexas carroza! -Censuroume; cariñosamente, iso si.

-¡Pois é verdade! Aquí repetiuse, cumpriuse, aquel principio metafísico de que os fillos das tebras son máis astutos cós fillos da luz: Os netos do Caín senior encomendáronlles aos netos do seu inimigo Abel que lles moesen, que lles moldeasen, aquelas coadas, aqueles tochos férreos. E non preguntes máis nada, que nada máis sei!

-¡Frea, avoíño, que te entendo! Teño para min que don Miguel de Unamuno, aquel avó de teu amigo, do médico Miguel Quiroga de Unamuno, inspirouse neste caso para cuspir aquel exabrupto seu, “¡Que inventen ellos!”.

-¡Exacto! -Darlle a razón a un neto é lei de vida; ¡cadora máis! -Mira, neno, o caso foi que, inspirándose no rodicio das aceas, aqueles protofrades, aqueles abelianos, montaron un martinete, un mazo..., que foi o antecedente deste! Tan ruinoso está que, ¡xa o ves!, clama por unha restauración oficial, subvencionada...; a efectos culturais, por suposto, xa que non crematísticos. Foi unha boa solución en tanto en canto aquel Bessemer non inventaba os convertedores... ¡Xa sabes, iso do diagrama ferro-carbono..., que cho teño explicado!

Non queirades oír a de enquisas que provoquei no meu infante con aquelas explicacións pseudocientíficas dimanadas dunha simple excursión, dun sinxelo turismo rural. Asfixioume a preguntas de difícil resposta; tanto, que se chego a ter á man unha escavadora igual me houbese entrado a tentación de soterra-la acea; e coa acea, o mazo contiguo, este dos Penallos de Báscuas, sequera fose para librar aos vellos, aos meus colegas, guías turísticos honorarios, de ter que ilustrar en etnografía real, fundamental, básica, a estes monstros sabichóns da nova cultura, da virtual.

O turismo urbano é contemporáneo, recente, de hoxe mesmo, e sobra quen nolo guíe, quen nolo explique. Por parte, para entende-lo rural, para gozalo, precisamos unha cultura histórica lonxeva. ¡Milenios de cultura! Para mostra, un botón: Aprenderse a nomenclatura botánica de Galicia, -que non hai labrego que non a coñeza-, é corenta veces máis difícil que memoriza-lo Callejero de Santiago, poño por caso!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 44, 2º trimestre do ano 2000
-o-

A muralla de Lugo

¿A estas alturas da súa altura, da súa altura e da súa lonxitude, no tempo e no espazo, queda algo sen dicir dela, desta muralla de Lugo, que non sexa un tópico?

Estamos en tempos de panexíricos, de afagos amatorios, xustos e merecidos onde os haxa, que ía sendo hora, que épocas houbo nas que este Monumento só lles interesaba aos trileiros e aos cans incontinentes, pero aínda non atopei, nin no verbo nin na escrita, unha definición máis axeitada cá que lle oín ao gran erudito, e a pesares diso, ou precisamente por iso, case inadvertido, Manuel de Rivas Reija, (Vid. a súa biografía en Autores Lucenses Actuais, da Consellería de Cultura, Serv. de P. da Deputación de Lugo, 1994), Señor da Torre de San Julián para máis referencias, que era, dos seus títulos, o que prefería proclamar.

Un bo día, tomando un cafeíño nun faladoiro de catro amigos, precisamente nas galerías do antigo Hostal La Perla, construído no solar dun dos Pazos da Raíña Urraca, coa muralla a dous pasos, e co Miño por espello, aló abaixo, M. de Rivas, con aquela intuición súa, xenial, de auténtico druída, avezado investigador que foi da Historia local, de súpeto escarramelou os ollos ao máximo dos seus orbiculares, e exclamou, vendo pasar unhas garotas con pinta de vestais, precisamente polo adarve da nosa muralla:

-¡Esta muralla, para este Lugo das tentacións sublimes, é realmente un cinto de castidade! ¡Afellas que si!

Lémbrome que un dos nosos contertulios, ao meu parecer máis prosaico que unha vaca, e máis incrédulo que un mameluco, comentou:

-Si, ho, pero de pouco, ou de nada, lle sirve a Lugo, á súa moralidade, pois para entrar ás putas da Rinconada deixaron aberta a porta Miñá!

Rivas, visiblemente contrariado, decepcionado por aquela vulgaridade, pola procacidade daquel pseudoamigo, “de cuyo nombre no quiero acordarme”, levouse a cunca do café aos beizos, e con aquel aceno, con aquel grolo, deulle para dentro á súa explicación, así que perdémonos, ¡todos!, a lección maxistral coa que nos ía obsequiar.

Outro día deume por reconstruír, por imaxinar, a explicación daquela definición tan expresiva e tan orixinal, ¡como todas as do Rivas! Se non era isto que vou dicir, daquela que a ánima de Rivas me perdoe, pero coido, sabendo como era, que algo parecido tería que ser.

Sucedeu, ¡seguro que sucedeu, aínda que o tempo aventase as probas!, que aqueles rapaces, e nunca mellor dito, (rapaces = inclinados á rapina ou ao roubo), aqueles fillos da loba capitolina, arrasados tódolos castrum da bisbarra, e despois de traza-lo seu pomerio, -aquela arada feita cun touro e cunha xovenca, acaso a primeira das teixas de Lugo, por máis que algúns opinan que as trouxeron os suevos-, deron en talar carballos, para aguzalos e chantalos formando unha cerca soberbia, unha stativa castrorum, ¡como cumpría a tales conquistadores, a tales soberbios! Pero a cousa dos carballos tivo o seu aquel, pois o druída Lug seguro que lles toleraba aos ocupas aqueles roubos do noso ouro, pero, ¿tocarlles o carballo aos lugueses, aos celtiñas? ¡Iso nunca pasou; nin ao carballo, nin aos nabos, faltaría máis!

Naquelas circunstancias, aqueles romanos da vangarda hispana deron en matinar que aquel tesouro, aquela conquista medio consolidada, ¡desde Tarraco ao propio Finis Terrae!, merecía unha caixa forte, un cinto de castidade, pétreo! ¡Xaora! Para garda-las mozas do val miniense, pois “sabinas” coma aquelas...! ¡Nin máis saborosas nin máis resistentes, sen problemas co sacro! E despois estaban as outras rapinas: Os trigos do Flammoso (Chamoso), ¡oh bendita Ceres! Aqueles viños de Amandi, ¡benditos polo propio San Baco! As abelás do Castrum de Vallis Viridis (Castroverde). E máis arriba, o ouro das Médulas, que ata aló estiraron a man aqueles lategueiros, aproveitándose da súa, nutrida, escravitude; unha vez esgotados os tesouros da Veiga do Azúmara, por suposto. ¡En vista de que os nativos deran en soterra-las alfaias, que por iso se desenterraron tempo adiante, ¡algunhas, de pura casualidade!, aquelas fíbulas, aqueles torques... Pois iso, e por iso, era preciso montar unha caixa de caudais, pétrea, enorme, nas beiras do Miño, que non tódolos tesouros ían ser levados á Roma do Tíber!

Todo aquilo era tentador para o Pretor, para aqueles miles; e incluso para os desertores, que non hai Lexión que non os teña. Entón, con aqueles perigos á vista…, ¡muralla! Que é tanto como dicir, un cinto de pedra para garda-las ausencias, que así acababan con tódalas infidelidades, supostas ou certas. E de paso, con aqueles traballos infinitos, interminables, forzados obviamente, domaban e castraban aos nativos, que se cadra de aí colleu a idea, séculos despois, a nosa Raíña, a nosa Cleopatra, aquela santiña Isabel, que ata casou cunha bula falseada; e proclamouse herdeira dos Trastámara, ¡para máis inri galaico!

Cando ao primeiro dos nosos Reis, ¡o primeiriño en España!, aquel Hermerico, o suevo, despois de pactar co Emperador Honorio, ¡ano 410!, se lle presentou aquel dilema de elixir entre o cinto lucense ou a Braga sureña, optou por pousa-las pousadeiras aló abaixo, coa outra, coa noviña, máis cálida; que por Lugo andaban ao axexo, de garda, aqueles tiarróns de Rozabragada! E logo que sempre houbo Marías Castaña, incluso séculos antes desa queloutra que se tiraba aos bispos...: ¡que os tiraba de cabeza ao río, ao Miño!

Chegados os mouros, ¡meus pobres, coas babuchas afundíndoselles nas lameiras dos lameiros galaicos, que iso das zocas de bidueiro fora cousa dos suevos!, pretenderon monta-lo seu harén intramuros, na alcazaba murada. ¡Na maior das intimidades, cun veo de pedra! Pero aquel mozo do bolo e mailo año, ¡Bolaño!, acaso conde de Flammoso, tivo a ocorrencia de tirarlles desde o adarve un bolo, e tamén un año, ¡e xa non fose unha daga para sacrifica-lo carneiro! Así que, en vista da fartura dos cercados, -que iso se dixo-, aqueles al-magrebís, que viñan débiles do seu Ramadán, ¡meus pobres!, apenas tiveron forzas para fuxir; e fixérono precisamente polo camiño inverso de Santiago! Por esta circunstancia, grazas a esta defensa, tódalas virxes de Lugo quedaron a disposición do señor Bispo, fosen monxas ou legas! Quere dicirse, salvadas da poligamia agarena! ¡Un novo servizo deste cinto de castidade que é a muralla lucense!

Tempo adiante, cando os Reis foron levando o seu estandarte cara ao Sur, entronizados nunha cidade igualmente forte, e tamén murada, Toledo, lembráronse das orixes da súa realeza naquela capital ancestral, inicial, ¡anterior aos godos!, e daquela montaron no seu cabalo. ¡Tira millas!

¡Ai, pero, de chegados a Lugo, precisamente pola porta Toledana, ou de San Pedro, o bispo lucense, tan lucido e tan preclaro, que os esperaba coas chaves, coas vellas, coas enferruxadas, para ofrecérlle-las aos cortesáns meridionais, tivo unha gran idea!

-Maxestade, que por tal vos teño desde aquel erro do noso Xelmírez..., decatádevos de que neste Lugo quen manda é o Santísimo, o Santísimo Sacramento, que aquí volo traio, baixo palio? Se queredes en paz entrar, terédelo que facer con humildade; ¡séxase, a pe!

De aí vén este privilexio concomitante: ¡Onde manda o Rei do Ceo, os outros apéanse, tal que en Lugo, e teñen que pasar polo ollo da agulla, ou polo seu equivalente, pola Porta Toledá!

Tamén se conta, e ben que o sabía aquel Rivas, que as hostes francesas, despois do escarmento que levaron en Becerreá, tiveron un aviso de que os agardaban en Lugo coas portas, ¡de carballo!, fechadas. E tras delas, o Bispo, báculo en man, ¡que igual lle servía, asemade, de atizador para os canóns do seu adarve! Fose como fose, o caso é que, por fame que trouxesen, aqueles gavachos (gavach = montañés grosero) tiveron que contentarse co pouco que lles servisen aquelas galiñas, aquelas galas, aquelas francesas de cu de avéspora que traían por cantineiras. ¡Aquí temos outro milagre, outro servizo da muralla; outros guerreiros que non puideron viola-las damas dos seus contendentes!

Por outra banda, sabido é que as cidades adoitan ser hermafroditas, e por iso autofecúndanse, xeran monstros especulativos, con ou sen placentas oficiais, pero en Lugo, atafegadas esas gónadas polas aperturas murais, non se conservou íntegra a virxindade urbanística, pero si unha apreciable aparencia da mesma!

Por último, víndonos á Contemporánea, ocorreu que o 18de Xullo (coido que non é preciso cita-lo ano), concentrados de portas a dentro uns cantos socialistas, ¡apertáronlles o cinto coas fibelas daqueles falanxistas do hedillista Zaera, e coas correaxes dos gardas, e coas cinchas dos cabaleiros do cuartel das Mercedes...! Aqueles operarios, aqueles obreiros das mans encalecidas, pouco aptas para apalpa-los fusiles, non tiveron outra opción que a de fuxir do vedado, cousa que precisamente fixeron coa comprensión e coa complicidade da María dos Quintos, ¡que se ela non era virxe si que facía os posibles para que outras o seguisen sendo!, precisamente na Rinconada, que lles abriu, de par en par, o seu meato: Unha portiña secreta que daba á muralla, utilizada de cando en vez para soltar unha mexada ao ar. Desde aquela porta, nese punto do adarve lucense, tirarse, ao esvarón, polos tellados daquelas chabolas da Ronda, aínda que fose agachados…, en dous brincos!

¿É ou non é un cinto de castidade esta muralla? ¡Foino en toda ocasión, ao longo da nosa Historia, que non é precisamente curta!

¿A todo isto, quen fixo esta obra tan virtuosa? ¡Os romanos desde logo que non, que eles só lle deron ao látego, comandados por aqueles centurións das tres vitis, dos tres acios! ¿De feita, a quen se lle debe que chegase viva ata a idade de ser proclamada Patrimonio da Humanidade? Nisto si que non caben especulacións: Débese, rotundamente, aos escritores; uns, galegos, e outros, non tanto, ¡polo medo que sempre lles tiveron os Rexedores Municipais! Lembremos que, Verba vólant, scripta mánent! Pois iso, que na identidade solares = laudas sepulcrais, os edís teméronlle ao que dirán, ao que dirían se a derrubasen para comprace-los amigos, para contenta-los especuladores! Temeron que o seu nome non fose escrito precisamente en letras de ouro pola intelectualidade, polos devotos da castidade augusta, que en Lugo aínda somos maioría!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 45, 3er trimestre do ano 2.000
-o-

O miolo das ensaimadas está na espiral

Se tivese que deseñar un slogan turístico para Mallorca, comezaría por debuxar unha espira; e de lema: ¡Aquí non volve o que nunca veu! Acaso algo parvo, pero certo, pois, o que é nas Baleares, todo leveda con tal de ter boa masa. Á Atlántida pasoulle o contrario, pois ao non ter argonautas, deu en rever e quedouse en..., ¡en anticiclón das Azores!

Entre outras cousas, e todas positivas, Mallorca é o país das aventuras. Por certo, o concepto aventura, adventura, de advenire, é algo abstracto, pero insinuante onde os haxa, (F., Aventure.- I., Adventure.- A., Abenteuer.- It., Avventura.- P., Aventura), sempre se considerou que era unha continxencia acoutada na mocidade, coa mocidade, e para a mocidade, ata que o século XX, con iso da lonxevidade, con iso de alargárno-la vida, asemade coa febre mecánica e coa xeneralización das viaxes longas, exóticas, ¡todos somos exploradores!, meteu aos vellos en danza. Perdón; quixen dicir, usados, pois vellos son os trapos!

O que non está “usado”, ou aínda pouco, é o coñecemento de que esta Mallorca, entre outros timbres de gloria, penso que culminándoos, ten iso de haber cumprido, acaso como ningún país, aquela invitación bíblica de, Medrade e multiplicádevos!

Non houbo tálamos en ningunha terra de promisión que tanto fixesen pola proliferación da especie! Voda, e despois, ¡á lúa, lúa de mel en Mallorca! A partires diso, nove meses! Aquilo de que os nenos viñan de París é unha confusión con aquelas modas, con aqueles perfumes de antes da guerra, ¡das guerras!, que daquela todo o bo descendía dos Perineos. A espiral das criaturas, o arranque, para os peninsulares, está en Mallorca. O malo, o torpe do caso, é que sempre se inscribiron esas crianzas no lugar do seu nacemento, e non no da súa xeración! ¿Acaso por un pudor mal entendido? Do que non, os primoxénitos de medio mundo serían mallorquinos; ¡a moita honra!

A tal momento ignoro se esta illa, ou este paraíso, para ser más adxectivo, lle ten erixido algún tipo de monumento, tal que un berce votivo, ás parellas fecundas, ou ás crías delas resultantes, pero o que tamén segue en expectativa, que nin á fase de proxecto chegou, que eu saiba, é o Monumento ás Viaxes da Terceira Idade. En definitiva, aos compradores das mantas! Os mozos sempre as desbotaron, fose na Península ou na propia Mallorca, que para eles son unha molestia, un estorbo, unha fronteira... ¿Teño que explicalo?

Din en matinar todo isto, e decateime de que nunca relatei o seguinte: Nunha ocasión a Guía dunha destas excursións de vellos..., (perdón outra vez, ¡usados!), deu en falarlles ás nosas compañeiras dos talaiots balears, e aos vellos lembroulles, de paso, as mámoas galaicas. ¡A quen se lle ocorre cita-la forca na casa do aforcado! Daquela a paisana que ía diante miña deulle ao seu Xan co cotobelo, e díxolle:

-Eu xa sabía, por propia experiencia, que as mellores torres, co tempo, caen, decaen, como lle pasou ao teu talaiot…!

-Pois eu, miña costela, estou orgulloso das túas mámoas, pois o que é a esas norteñas que estaban na praia do Arenal logo parece que llelas extirpasen! Acaso por inoperantes..., desde que se inventou o Pelargón das crianzas!

En complicidade, aqueles dianteiros chiscáronse un ollo, que ben llelo albisquei desde o meu asento. Eu, pola miña parte, tirei de carteira e anotei: “Pedir un monumento para estes vellos que celebran a súa lúa de mel no cuarto minguante...”

Na Península non hai día no que non nos falen de, ou desde, Madrid, pero do que máis falan os nosos vellos, a súa teima, por toda a extensión desta pel do touro, ¡e xa non sexa de vaca, a pel dunha vaca!, é das súas viaxes a Mallorca, a esta illa, compartillada, do Sol Nacente. ¡Deus, que gozadas lle deben/lle debemos, e canto a encomiamos, en xusto agradecemento! Claro que tamén lles queda, ou conservan, algunha que outra decepción, pero tódalas eivas se concretan nos vellos/nas vellas que non tiveron, que non obtiveron, un ligue. Como dixo unha que eu me sei: A feira abondosa non é a mellor, que só prean nela as lixeiras; quere dicirse, as bailarinas. Xa o sabedes, miñas donas: ¡as cheas e mailos donaires son inversamente proporcionais!

Pero non todo é positivo xa que certos econometras, que non economistas, láianse de que estas viaxes da Terceira alongan a vida, e por ende, os custes da Seguridade Social, esquecéndose de que levantan, anovan, os talaiots, acaso máis cá viagra, cousa que anova, remoza, e revitaliza aos pobos maduros. Mentres entren pensións nas casas, os mozos cabalgan, e tamén se dan unha volta por Mallorca, de cando en vez, en tempo e forma, sequera sexa para face-los posibles pola demografía deste país, pois do que non, invadirannos, de novo, eses netos do Tarik e do Muza; eses dos cárabos, ¿saben? Agora que pechamos con sete chaves a lousa do Cid, e que din que a epopea do tal Pelaio foi un conto, ¿quen ousará capitanea-la próxima reconquista?

A todo isto debe ser rotundamente certo que os extremos, maiormente os xeográficos, tócanse. Está evidenciado na crecente simpatía que se lles ten ás Baleares, particularmente a Mallorca, nesta Galicia das migracións sempiternas, e iso que seguimos obcecados en que o Camiño de Santiago vén de Francia... ¡Porras! ¿Por onde navegou o Fillo do Trono, primeiro de vivo, e despois de morto, senón por ese Mar das Sereas, que é o das Baleares? Coido que non te ofendo, meu Señor Sant Iago, pois nos teus tempos aínda non se inventara iso do celibato clerical, que daquela a Igrexa era pobre..., ¡pobre, pero humana, que as tiaras viñeron despois!

O que será digno de verse, e verase, Deus mediante xa no século XXI, serán as lúas de mel dos cregos liberados. Daquela pasarán do chocolate á ensaimada; ou incluso ampliarán o compango: ¡chocolate con ensaimada! De momento, teñen que conformarse con algunha que outra xolda, tal que en Monfero. O día que os ceiben..., ¡mihuras! Coido que iso, esa revolución clerical, vai influír na cultura popular; lembremos, se non, o bo resultado que deu aquel pecado do pai da nosa Rosalía, que..., miúdo experimento! ¡Que Deus llo pague, señor cura; amén!

Pero volvendo ás veras, ¡ou seguindo nelas, que nesta vida todo é relativo! A falta de estatísticas para demostrar esta afinidade, esta atracción, extrema que non extremista, dos galaico - mallorquinos, permítaseme mostrar aquí, aquí e agora, un botón senlleiro, non tan remoto: Outono do 91. Ca ´n Pastilla, concretamente; nos salóns do Hotel Calma... Un grupo de galegos, entre os que tiven a honra de estar, de eufóricos, con euforia balear por suposto, xuramentámonos sobre a propia Biblia mallorquina para chufa-la nosa Galicia, polo menos outro tanto como fan os mallorquinos coa súa…, Valldemossa!

Aí é nada, que daquela Acta, daquel documento, daquela inspiración, saíu unha Asociación de Xubilados, ¡de xubilados xubilosos!: a de Pol - Lugo, tan seducida por Mallorca, en xeral por todo o balear, que levan/levamos suxerido, promovido, encomiado, centos de viaxes, ¡e aínda non nos cansamos, nin nos aburrimos!

Volveron de Mallorca tan animados, tan reconfortados,

que nada máis chegar representaron unha obra de teatro.

O importante é a espiral, ¿non si? Daquela, de Mallorca ao Ceo..., ¡se é que no Ceo dan ensaimadas con chocolate, pois, do que non, é preferible quedarse por aquí abaixo, tal que no Ca´n Pastilla, ou estomballados na praia do seu Arenal! ¡Dixen!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 46, do 4º trimestre 2.00

-.-

En busca da alma galega

¿Esta ponte, une, ou separa?

¡Malditos pais, malditos Reis, aqueles que tronzaron a nosa fraternidade!

A última vez que pasei por Tui pediume a miña dona, (¡perdón, quixen dicir, esixiume, pois o propio das donas é esixir, que por algo son o que son!), que me detivese a preguntar se aquel Roxelio seguía tendo peletería... Sabido é aquilo de que Caín aprendeu a matar cazando..., ¡para empelellar á súa irmá, pois naqueles días o incesto era inevitable! Así que preguntei no café da esquina, e casualmente estaba alí un portugués cun mapa aberto, tan abstraído que nin que pretendese memorizalo. Pareceume de cortesía achegarme ao curmán do Sur, e pregunteille se o podía asesorar en algo xa que eu coñecía a Gallaecia do Norte mellor có señor Fontán. (¡Perdón polo farol!).

O portugués en cuestión, que dixo ser e chamarse Diamantinho dos Santos Barosa, invitounos a unha cerveja, con asento incluído! ¡Deus, cantas veces levarei dito que a mellor escola da cortesía gallaécica segue estando en Braga! (Na Braga de Portugal, por suposto).

-¿Senhor...?

-Xosé María de Gómez e da Vila Bella...; con “b” porque veño de cataláns, por liña materna.

-¡Pois, de vilas se trata! Coñezo, e coido que a fondo, as grandes cidades galegas, así que agora estou na fase secundaria, na vilega. Salvo na singularidade do noso estilo Manuelino, pouca distancia atopei co voso urbanismo, se acaso aínda máis caótico có noso, que xa é dicir! As urbes de Galicia padeceron aquela desfeita urbanística dos anos 60/80, e agora están nesa fase, por puro mimetismo, as vilas principais. A ver se esa Escola de Arquitectura da Coruña, tan sonada, acada un pouco de mando nos promotores, pero danse malas perspectivas xa que non hai promotor que non meta un fillo, ou un sobriño, por esa rama da arte tecnolóxico – especulativa…

-Coido que vossé é un pesimista... -Censureino, ofendido. ¿Verdade que non era para menos?

Pero el nin se inmutou:

-Só os sabios son pesimistas, pero eu, de sabio, cero! Son un funcionario sen función, quere dicirse, xubilado, así que, de viúvo, e por engado condenado ao ostracismo senil, din en cavilar que me gustaría relacionarme coa alma galaica: Descubrila, destapala, acariñala, facerlle o amor... ¡Quero dicir, darlle o meu amor! Iso foise das urbes, e nas vilas quili-quá!

Como parecía sincero, convertinme no seu próximo, así, de primeiras:

-Daquela avance polas aldeas... ¡Atopará médicos e menciñas, en todas!

-¡Ai, xa! ¿E como, a onde, e por onde, me encamiño? Nas pistas do interior, infinidade delas, case non hai letreiros. Só constrúen para os do país..., que son os que votan! E tamén pasa que no mundo rural quedan poucos vellos sabedores...

-¿Preguntoulles aos Alcaldes? ¡Aos da vara...!

-¡Deus nos pille confesados! Vossé xa saberá que iso de Alcalde vén do árabe al-qädï, que quere dicir, Xuíz. Pois iso son, moitos e deles: xuíces; unha merda de xuíces! Fan que conducen a nao, enderezan rumbos, e por veces, confeccionan listas, unhas listas mouras dos seus contrarios, aos que chaman, sen ambaxes, inimigos do pobo; e menos mal que non dispoñen dun circo cesáreo! Pero o que é da alma local, como iso non da votos..., outra vez, merda!

Por ese camiño acabaríamos divagando, así que tentei canaliza-la conversa:

-En concreto, ¿que lle interesa a vossé? ¡Por se podo axudarlle...!

-¡Iso que dixen! Localizar e familiarizarme coa alma galega...; ¡se é que queda, se é que segue latente! Por ende, coñecer Galicia, pero a fondo, nas súas peculiaridades humanas; séxase, sociolóxicas. Tenme preocupado iso que chaman a xeneralidade, ou a globalización, o universalismo. A uniformidade sempre acaba en aburrimento, crebándose, esnaquizándose caoticamente. ¿Que pasou en Babel...? ¡Canto máis se afanaban coa torre da concordia universal, con aquel monumento unitario, orixinal, máis se distanciaban entre si, mental e lingüisticamente! Para min, o xeito, a perfección, está na complementariedade: home-muller, campesiño-letrado, cura-seglar... O que non significa que todo vaia a ser racismo; nin racismo, nin exclusión formativa! Cada pobo, cada lugar, conserva, e debe conservar, certas esencias que o aparten desta monotonía da globalización. ¡Deus é Deus, pero en tres persoas teolóxicas!

Aquel tipo caíame ben, e comunguei con el nestas e noutras filosofías que nos consumiron, e de paso amenizaron, todo o serán. Propúxenlle:

-Non deixe de darse unha volta pola montaña luguesa... ¡Luguesa, pois o de lucense é outra cousa! E non pregunte polos alcaldes senón polos muiñeiros, que aínda queda algún desa especie... Nos muíños, nos do cereal se entende, hai de todo, empezando pola muiñeira..., pero non se faga ilusións, que iso ten moito de fado, e non sempre son ledas e áxiles!

...

Pasou máis dun ano e mira ti por onde, casualmente un día de Ano Vello, no enterro do Rei de Piñeiro, en Adai-Lugo, advertiume a miña dona, que é mestra, aínda que naceu, máis ben, para periodista:

-Fíxate nese señor das barbas. ¿É, ou non é, aquel portugués, aquel señor de Tui...?

-¡Querido amigo! ¿Vossé, un republicano de Portugal, aquí, precisamente no enterro do Rei de Piñeiro?

-¡Pois, si! Guioume a necrolóxica... Vossé, como galego, ben sabe que en Galicia a casa non é da xente. ¡A xente é da casa, de Cas Tal!

-Neste caso, estas casas que por aquí chaman “do Rei”, queren expresar que non eran, que non proceden, de foros dun señor do país, senón que foron concesións de carácter real, xeral, ou máis exactamente, concesión ou arrendo, ou foro, dos delegados rexios. Obviamente en pago ou contraprestación por servizos especiais...

-Iso me dixeron; -concordou; -así que aproveitei a ocasión para constatar cal é o tratamento social que seguen a recibir os ricos deste lugar, de cada lugar; curas que os responsan, coroas florais, e demais honras fúnebres. ¡Nunca é tarde para aprender!

-¿Daquela aprendeu algo, adiantou niso da súa busca da alma galega, que tanto o preocupaba?

-¡Moito! O caso é que subsiste... Máis diría: A pouco que fale cun paisano destes coido estar en condicións de descubrir cal é o seu predominio xenético, racial: bretón, suevo...; incorporados, por suposto, ao substrato céltico-romano, amén dalgún posible aporte visigodo tardío, descafeinado, porque, para entón, a alma colectiva xa estaba consolidada, definida! Todos non, que estou pasmado da endogamia que se deu nos lugares, nas parroquias cativeiras..., maiormente por motivos dotais..., aínda que ás veces foi por medo ao lobos, aos lobos das travesías…, para ir ás mozas! Por iso, precisamente por iso, valinme das Guías telefónicas, e incluso fixen estatísticas da reiteración dos apelidos, do significado deles, etcétera. O que apenas percibín, todo por aquí, foron xenes bérberes... ¡Todo é frío, norteño!

-¡Moito estudou! -Pasmeime.

-Hai cousas que non están nos libros porque os seus autores non as percibiron, ou non foron capaces de plasmalas literariamente.

Acompañeino a Lugo e ceamos nun establecemento gastronómico, -négome a chamarlles restaurantes porque restaurar é un concepto maquinal-, coa muralla de fondo.

O último que me dixo este turista, este investigador, este aventureiro, e que Deus lle garde a vida moitos anos para ben da convivencia luso - galaica, foi:

-¡Que digan que esta muralla é romana...! ¡Paspáns! Unha obra así requiriu milleiros, ou millóns, de bíceps norteños, aborixes, fosen celtas ou recastados! O único que fixeron os romanos, aquí, pero tamén no resto da Península, foi darlle ao látego..., que era a súa especialidade, a principal!

Desde que tal me pasou non paro de cavilar: ¿Cantas xeracións, cantas glaciacións terán que pasar para que desapareza das nosas aldeas iso ao que aquel sabio portugués chamou “alma galaica”? Teño para min que antes diso tolearán as vacas, pero todas, e non precisamente por culpa do campesiño, que este segue a ser un tipo san, tradicional; quere dicirse, de trasacordos, case tan rúmiante coma as súas vaquiñas. ¡Enxebre en definitiva! Os que inventan, ou mal inventan, son outros, particularmente eses que moen sen ter, nin mercar, un tego de cereal!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm.47, do 1er trimestre 2001
-o-

¿U-las antípodas de Mallorca?

Non, non se pode, non se debe, ¡nin convén!, ser bígamo, pero eu sono, xa que teño dous amores: Galicia, por consorte; e Mallorca, por querida. Comparando as dúas, ¡que se a roiba, que se a morena!, -Galicia, co seu terzo suevo, xermánico, roiba tiña que ser-, atópolles, ás dúas, tantas complementariedades, tantas simetrías, que me gustaría fundilas no mesmo tálamo.

Muíños de Guitiriz

Dentro desta imaxinación, en Galicia temos catrocentos puntos, -ou xenes, ou cromosomas-, que serven para consideralos opostos á Gran Illa do Oriente español. Xa sei que as comparanzas son odiosas, pero aquí trátase de turismo, de buscar nunha delas o que falta, ou escasea, na outra, que en definitiva iso é o turismo: ¡Facer zapping cos ollos! Pero hai un caso, un punto, singularmente notable, seno do coseno do outro: ¡O noso Guitiriz!

Anticipemos que a Guía Turística, xeral, de Galicia, non existe. ¡É imposible! Necesitaríanse cinco anos, cinco cursos, con tódalas nosas Facultades investigando, fotografando, escribindo... ¡Nin o Espasa! Galiza o que ten son “Guías”; pero así, en plural; moitas! Xeralmente boas. ¡313 municipios! Capicúa, como para non esquecerse. Algún deles a punto de parir, de desdobrarse. Pero, dentro deste abano, se eu fose mallorquino coido que empezaría por visitar Guitiriz, que está na Galiza interior. Deriva do rei suevo Witerici, ou Vitirico. Daquela é unha real vila, amén de vila real!

Para praias, as de Mallorca: area sen terra nin herba; case sempre saturadas, incluso nos bisestos! Balnearios, os de Guitiriz, ¡dous!; e ámbolos dous con máis herba que clientela; ¡por ende, frescor e comodidade!

No de cha, aí que se van; pero en lugar dunha Tramuntana, Guitiriz abéirase con tres: Cova da Serpe, Cordal de Montouto, e maila Serra da Loba. A súa altitude, en medias, e iso que está cerquiña do mar, anda polos 500 metros. ¡Como para cambiar de aires! Anímense, que ademais é barata, a súa, curta pero boa, hostalaría!

Polo que fai ás rieras, aquí son ríos; ríos e lagoas, maiormente o Labrada e mailo Parga. Coas augas que fornecen Guitiriz, límpidas, frescas, abondosas, ferventes, o verxel das Baleares medraría por riba dos nubeiros. En Mallorca apetece beber; en Guitiriz, comer, maiormente nas mañanciñas, nas xeadas, nas de Xaneiro. Así que, de postos á gastronomía, con todo ser san, insuperable, a dieta mediterránea, aquí, nesta meseta lucense, comer é arte. Xa o di o refrán: Para comer, Lugo, e se queres mellorar, en Guitiriz tes que parar. Desde o xabaril, -¡que por aquí non pasou Obélix, aínda non, así que, ao de hoxe, non escasean!, -á torta de Guitiriz, fariña de maínzo, moída nun dos seus cen muíños, con ovos do país, ¡país dos ovos!, hai a mesma distancia que desde os entrantes á sobremesa; ¡toda a tarde, pero só a tarde, que despois vén a cea! Troitas do Parga... ¡Que tanto pracer dá pillalas como asalas! Á sobrasada de Guitiriz chámanlle “bandullo”, ou “butillo”; o que non sei é se por ir embutida, ou polo que embutilla!

Sabido é que os mouros arrastraron as súas babuchas por tódalas hortas baleares. En Mallorca concretamente viviron séculos fecundos, fecundos e fecundantes, facendo, facéndose, de bo sangue. A Guitiriz viñeron morrer, ¡fóronse con Ala!, en 1936, traídos desde Asturias ao Balneario Vello, daquela, circunstancialmente, Hospital de Sangue. Viñan de morte feridos, os máis deles. Xa é fatalismo, xa: Un galego, Pelaio, conde de Flammoso din, botounos da Covadonga; outro, don Francisco, con Mizzian na vangarda, levounos de novo á gruta, á cova da Santina, sabendo, ¡como el sabía!, que os mariscos, os galegos da minería, que así nos chamaban os ástures, minaban con dinamita! Teño para min que, a falta de hurís, os seus espíritos aínda vagan por entre estes amieiros, cabe destes bidueiros, e por riba dos carpazais, que por algo nas noites de lúa zoa o vento brioso, acaso turbado polos turbantes desta Compaña, da outra, da de Alá. ¡Tamén santa, posto e suposto que nunha yihad, naquela guerra que lles predicaron por santa, agonizaron!

Se me marabilla que Mallorca non recúe, culturalmente se entende, pese á súa situación actual efervescente, -crisol de razas, pragada de interferencias como é lóxico-, polo que toca a Guitiriz é asombroso o seu nivel actual, a súa evolución. Ten unha Asociación Cultural, Xermolos, rexida, auspiciada, por un crego, Afonso Blanco Torrado, coruñés de orixe, concretamente da terra de Pondal, que tanto espile nos vellos coma nos mozos, por se non o estivesen dabondo!

Non chufarei máis, que alguén pode pensar que estou comisionado polo seu Concello, sendo así que nin coñezo á Alcaldesa de Guitiriz, ¡e iso que é de Castroverde! Mallorquinos, cando vos cansedes dos arpexos namoradeiros do voso Vall de Mossa, de Muza, de Mussa, de Moisés, o recambio é doado: ¡Unha sesta nestes bosques meigos, nestes de Parga-Guitiriz, cabe dun muíño, cabe dunha fervenza! O que non queda neste país son druídas, nin druídas nin ermitáns, pois de habelos, tería que coñecer algún deles, de tanto turismo, de tanto sendeirismo como levo feito polas cen mil fragas do interior galaico.

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 48, do 2º trimestre do ano 2.001
-o-

O bosque animado

Grazas, meu douto e ameno don Wenceslao, ¡mestre do humor, que nesta terra dos filósofos, dos introvertidos, non é un título fácil!, por prestarme este cualificativo, tan axeitado se de Galicia falamos. Daquela intentarei facer bo uso do mesmo para non devolvercho minguado, senón, e antes ben, expandido, polo menos ao plural.

Dado que Galicia é, ou máis ben era, -con perdón dos eucaliptais, pois eses, en vez de árbores antibióticos, son pantasmas cheirentos, que por algo non lles nace herba debaixo, bos tan só para fervenzas, para os bafos abafantes-, unha especie de universo universal das caducifolias, ¡paraíso dos druídas!, falar dun bosque animado pode ser unha redución, ou unha sinécdoque. Aquí os bosques sempre, de sempre, estiveron animados, poboados, e incluso mancillados, ¡oh alcaiotas de densa follaxe, cantas cópulas non se abeiraron ao abeiro das vosas cúpulas!, pero a estas alturas da civilización, con tantas esquinas urbanas propicias para a ligazón do ligue, para ese amasado que precede ao enfornado, as parellas que optan polo bosque, con plena euforia, sabendo o que se traen entre mans, son os vellos; ¡máis ben estes!

Tentarei demostralo, que na miña gravadora vivos están. Non os trinos do paporroibo, non as garabetas da rula; non pensedes mal, que me estou referindo os arrolos duns vellos..., ¡tan inocentes eles!

A carballeira deste episodio tédela en Castro, nas Ribeiras do Lea. Outrora foi campo da feira. Agora, tamén, pero doutra índole; ¡outras feiras! Dado que me entendo bastante ben cos vellos, ¡maiormente cando non hai novos ao redor!, adoitan invitarme ás festas-merendolas, a esas da Terceira, que, sempre que o tempo o permite, permite ou promete, celébranse nas carballeiras municipais, vulgo campo da feira. Neste caso levei, ad hoc, a miña gravadora de peto, tan pequerrecha que se non é desas da policía pouco lle falta. Este aparello é máis sensible cás miñas orellas; e despois, que non ten fallos memorísticos; ¡un Notario! Isto foi o que captei naquela ocasión:

...

-E logo, Maruxiña, ¿que tal o vas levando?

A rapaza, unha rapaza duns 60, ben levados, loura, sueva, de pura raza; máis cuona que unha teixa, e con ubres de concurso, escostrexouse de mala maneira, ¡de boa maneira!, na súa cadeira pregable, e iso que o sol, cribado por aquel quercus robur que tiñamos ao lado, ou máis ben arriba, encima, en forma de cúpula catedralicia, maldito se as pilas lle cargaba:

-Mal, meu Miro, mal, que ata se foi sen despedirse, nesa maldita curva do Rego Longo, e todo se me fai que baixa a miúdo para roñarme porque cobrei aqueles cartos do seguro... ¿Sabes? ¡Téñoche os meus remorsos, que foi tanto como dalo por despedido!

O paisano era ocorrente, que non se cortou nin tanto así:

-Muller, ¿ti cres na reencarnación dos espíritos?

-Nos espíritos si que creo, que alma témola todos, salvo se acaso eses que poñen bombas..., pero de carnes non me fales, que as miñas, por veces, póñense de galiña. ¡Estanche de loito!

Ata non sei como a gravadora lles daba gravado, co á presa que falaban!

-Maruxiña, é que tiven un balbordo, así, de pronto, que se me fixo que o roce desa saia, da túa, que logo parece de seda, ao dar co meu pantalón saltan chispas, tal que se viñese a min, por mediación túa, o espírito do teu Atilano. Algo así como se me dese unha orde, un poder: o poder de quitarche esas penas, xa que non o loito..., por se en algo che poden axudar as miñas verbas, que ben sabes que son as dun bo amigo!

-Meu Miriño, sempre fuches de moito parágrafo, que aínda me lembro daquelas trolas coas que me pretendiches, daquela, antes de que me pedise Atilano. ¿Lémbraste? ¡Si, ho, que o fixo por mediación daquel Capitán de Maxide...! Pero as verbas sonche coma as sabas, que estorban no verán, cando fai calor; e non abrigan no inverno, coa terra vestida de loito..., como estou eu, de presente! Cando esperto, ¡tantas veces que o fago ao longo da noite!, coa cama baleira, e fría, sen outros pelos xunta a min máis cos do cobertor... Por moito que escoite na radio, aquelas pernadas, aquelas apertas do meu Atilano, non che hai parola radiofónica que mas devolva!

A gravadora, que seguía disimulada no peto da miña parka, colgada no respaldo da sela pregable, deulle cinta á espera, que por certo non se fixo agardar demasiado pois aquel Miro, no que é cortar e cambiar, outra radio!

-¿Que me dis? Ai, muller, parece mentira en ti que te deixes aconsellar deses da radio, unha xente nova, sen experiencia, téndome a min a golpe de teléfono, que aquí che vai esta tarxeta, que por ter, incluso teño móbil...; e logo que, favor por favor, tamén a min mo fas, de viúva a viúvo, que así non lles terei que falar ás sabas, ¡eu tamén!, que igual están máis frías cás túas..., de tanto mollalas!

A moza fixo que se escandalizaba:

-¡Non me digas que choran os homes! ¡Ai, logo, estámosche bos! ¡Eu pensaba que os bois soltos ben se lambían!

Na escoita deste punto rebobinei un pouco, que me pareceu oír un fru-fru, outro, pero nin sei se de tear ou telúrico, que non fun quen de distinguir con certeza se se trataba dun roce persoal, ou carballal, mais inclínome polo primeiro porque o vento estaba mainiño, e as follas daquel carballo que nos facía de cúpula conxugaban outro verbo.

-¿Non repites á paella...? ¡Xa o di a palabra: é para ti!

-Miriño, sempre oín dicir que con repetir estrágase o gusto...

-Muller, se o dis pola paella, non creo que acertes; e se vai por min, eu para ti non son ningún prato de segunda mesa, que me deixaches sen proba-lo meu sabor. ¡Coma quen di, na porta do adro! Casei con outra, iso é certo, e fillos fíxenlle, que por aí andan, rexos e fortes, pois os cachos tiran ás olas, mais, con iso e con todo, penso que para ti estou virxe, pois aínda conservo aquel retrato no que fas que me bicas..., a catro dedos das miñas fazulas!

A paisana era precavida, que ás verbas me remito:

-¡Ai, Miriño, qué diaño es! E menos mal que esa comadre que tes polo outro lado está máis xorda cós meus zapatos, pois do que non, vaia traxe que nos ía cortar!

Aquel ¿ligón? avanzaba, ao galope, que non ao trote:

-Muller, ti e mais eu xa non estamos para indirectas. Se daquela non fose tan mirado, se me atrevese a cata-la túa colmea, a quitarlle o tapón, a túa lúa de mel sería miña, e non daquel Atilano dos bigotes, que por ter, ata tiña nome de guerra, pois de África volveu!

-¡Meu pobre! -Suspirou a moza- Érache bo coma as pesetas, que moitas gañou, e deixounas todas, case sen estrear!

-Muller, por peseteiro tíveno sempre, pero no de sementar…, no de sementar igual lle ganaba eu, ¡que mira ti que non sacar froito dun fondal tan fondo coma o teu...! ¡Ou araba mal, ou sementaba nos cómaros!

Ata non sei se habería un belisco, que algo chiscou na gravadora.

-¡Cómate nunca o diaño, que pícaro me saíches!

-Maruxiña, non te poñas de roibén, que para perde-lo tempo, pícaro xa fun, ¿e de que serviu? Ao de hoxe, mentres poda enche-los calzóns coa ferramenta, outro Atilano a ti non te atila, que non lle deixo!

-Miriño, bromas son bromas, pero, ¿e se volve, tal que para despedirse, cando saia do purgatorio, e me atopa espida, ou debaixo..? ¡Doutras sabas, quero dicir! Lémbrate que foi xateiro, e sempre dicía iso de que res marcada res tratada..., de por vida!

-Nese caso que te houbese levado consigo, pero o pasmón, e dígoo con todo respecto, de curvas, cero! Por fiarse das da estrada deixou as túas á intemperie!

-¿E se o fixo para darme eses cartos do seguro, do seguro do outro coche? ¡Sempre foi xeneroso comigo!

-¡Iso tamén, que tamén puido ser! Mais, polo si ou polo non, non deixes de chamarme a tempo, antes de que se che arrefríen as sabas; ¡as sabas e mailas pernas! E non te fíes deses da radio, que che son de todas, por tempos! De min pódeste fiar, que ámbolos dous precisamos quenta-las sabas, e non precisamente coa música dun aparello de pilas!

A tal intre, ¡que tamén foi mala pata!, non sei se por culpa das pilas do meu aparello, da gravadora, ou porque se acabou a conquista…, ¡caeu Granada! ¿Caeu na cama? Iso non o sei, pero si sei que ela, aquela viúva tan enloitada sorría dunha orella á outra cando se subiu ao turismo do tal Miro.

No bus, ao regreso da romaría, a praza daquela Maruxa ía fría, baleira..., que non se pode estar en dous sitios á vez!

Cando me sentei ao ordenador para transcribir esta cinta, véuseme esta dúbida á cabeza: ¿Farei ou non farei ben mandándolle a ADIALA unhas confidencias sentimentais, de dous vellos verdes? ¡Mira que se lles dá aos do “Gran Hermano”, de aquí en diante, por espreitar nestas reunións, nestes ágapes da Terceira..., miúdo escándalo!

É boa verdade que o turismo, por de cercanías que sexa, estira na xente, membro a membro, asemade que acurta o mundo circundante. E logo que as follas dos carballos conxugan un certo verbo... Non escribo máis, por se alguén me entende, pois agora din que os bos escritores son os inintelixibles! ¡Vivir para ver!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 49, 3er trimestre do ano 2001
-o-

Lugo / Galicia desde o avión

Iberia está pasando un vídeo no que recomenda visitar, entre outros paraísos hispánicos, o de Lugo. “Una encantadora ciudad norteña”, que así reza o slogan aludido.

A idea é boa, e coido que non haberá galego ben nacido, nacese aquí ou acolá, que non sexa agradecido ante tal comenencia, que por comenencia o farán, digo eu, tal e como adoitan escoller esas empresas, vendedoras de aire, para aeromozas, para azafatas súas, ás nosas belezas; pero sempre se pode ir a máis agora que os voadores andan/andamos de lado (léase Bin Laden, ese maldito voador que tropeza coas torres), “acolloados” que din os de Lavacolla, e para iso coa folla de parra, tal que fuxidos do edén.

Esa idea de mirar para abaixo cando se está aló arriba podería mellorarse establecendo unha serie de voos de terceiro nivel, (coido que se di así), poño por caso con Rozas de aeroporto - base, que mostren, en pasadas rasantes, tal que desde esta muralla, (feita polos nativos, polos da capa de palla, se ben dirixidos polos da “palla”, da toga, de liño, séxase polos togados, que sempre foron os que mandaron), desde este Patrimonio que xa non é noso, noso en exclusiva, senón “da Humanidade”, ata o nacemento do Pai Miño, santo Pai que, como é sabido, fóra dos libros de texto nace, mana, das inguas da Serra das Eguas, vulgo Serra de Meira; na morea dun glaciar nada menos, que así veñen de frías as súas augas, maiormente no verán!

A mariña comercial, a turística, esa vai por diante, pois descantiá que ofrece, ¡oh lascivia!, unhas sinuosidades acuosas vistas ao traveso de adegas acristaladas: en Vigo, na Coruña, etcétera.

Nesta Galicia, nesta terra femia, que o é ata de nome, canto máis recatada máis tentadoras son as súas intimidades, as súas interioridades. ¡Cousa fina! E desde logo que non se aprecian, non son exhaustivamente gozadas por riba das súas vestimentas, sexan enaguas de oucas ou néboas de gasa húmida, desas que non se abaixan ao ras da terra. O namorado non se conforma con fotos; e tampouco coas limitacións, co acoutamento desas vagadas rodais, artificiais e artificiosas, que son as autovías. O namorado ten portos, quere portos, sexan terrestres ou marítimos, que o acheguen á beleza; ¡pero hai que achegarse, que unha cousa é a aproximación aérea e outra moi distinta penetrar nela! ¡Na beleza, digo!

Galicia, de ben ollada, é un almacén de tetas, un viveiro delas; queixo de Vilalba incluído! Ondulacións, outeiros...; ondulacións, outeiros. Curvas e curvas..., sexan prados ou arboredos. De cando en vez uns puntiños móbiles, que algúns son pintos, outros teixos, outros pardos: ¡vacas, un millón..., por provincia! As vacas escollen a mellor herba, cousa que se lles fai difícil, pois é tanto como escoller entre ensaimadas, porque todas son boas! Tanto lle queren á nosa herba, que mesmo a rumian; ¡padéana! De aí nos vén aos galegos esa imitación, iso do trasacordo, pois a nosa é unha filosofía rumiada, fermentada! Se lles dan gato por lebre, ósos moídos en vez de cereal, ¿quen será o tolo que llelos dá?, daquela as vacas, touros incluídos, vólvense tolas, tolean.

Miúda simbiose isto das vacas galegas: A cambio desta flora, digna de enviarse por Interflora, de paradisíaca que é, págannos o favor, a condescendencia, cos filetes da súa descendencia. ¡Oh ubres ubérrimos! Daquela, bos e xenerosos non son só os galegos, senón tamén estas alumnas, estas vacas do pasteiro! E xa que as vacas son capaces de facer nata con só repasa-la nosa flora, ¿será necesario ser poeta para facer versos se nos poñemos a pacer, ou a cheirar, que tamén vale, desde as fiestras dun avión rasante?

Insistindo no da vista aérea, xa que tal se nos promete: Sabido é que o Creador, no sétimo día, como todo artista que se prece, quixo apreciar a súa obra, e para mellor albiscar pousou a man dereita abarcando terra e mar. Tanto a acariñou que aí está, no mapa, o seo breograní, ¡as cinco rías coruñesas que son tal cal os cinco dedos da man de Deus! Os pilotos, pola contra, ¡cabaleiros altivos onde os haxa!, eses non se agachan, que lles abonda con agacha-los aleróns ao seu mando. ¡Quen os verá voando baixiño por sobre desta Galicia tan saída, tan poboada..., desde as uces aos piñeirais! O malo será se se emboban cos trinos dos paxariños, tal e como lle pasou o irmán Ero da Armenteira!

O sitio máis perigoso, por máis húmido, desta Venus, está nos Peares, Sil e Miño, ¡que ese si que é un abrazo fervente, suxestivo, atractivo! ¡Deus, que conxunta tan apaixonada, tan apaixonante!

Desde que empecen a dar esas pasadas, ¿canto non subirán as pasaxes, os billetes? Iso será o malo, que se caro é darse unha volta polo espazo intersideral, ¡non che digo nada sobrevoa-los Ancares, o Courel, as dunas de Corrubedo, as ameas de Tui, a Cabeza do Manzaneda, o Pico Sacro...! ¡E para máis deleite, as murallas do druída Lugh!

Con estas perspectivas á vista non hai piloto suicida, por moito que lle prediquen, por moito que se canse de voar en paz..., salvo que sexa un violador profesional!

Hei morrer tremendo que calquera día veñan os suízos e merquen Galicia, sexa en francos ou en euros, pois, para daquela, adeus turismo popular!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 50, do 4º trimestre do ano 2001
-o-

Pranto por unha femia de mal acougo

Anverso

Reverso

Érase una vez unha femia voluble, de mal vivir; digamos que, de mal acougo, ¡e fóisenos! ¡Definitivamente! Ás doce da noite, para máis golfaría. Tanto se celaba, dela, a miña muller; tanto que me ten vixiado para que non fose pródigo con ela, para que me esquecese de abrirlle a porta, de firmar en barbeito na chequeira..., ¡e largouse!

Moitas aventuras leva corrido, ¡turísticas, e das outras! Moito leva esvarado nos seus 133 anos de existencia, de curso legal e forzoso, asemade, pero..., ¡acabáronselle as crebas, os patinazos!

A min deixoume este retrato, que a outros..., ¡nada!

¿Merecerá un pranto? A verdade é que moi namorado dela, seducido, o que se di seducido, séxase, con avaricia, nunca o estiven, pero foi mellor así, que agora fáiseme livián este salouco.

Neste país tan pasota non pasa, non se consola, o que non quere. Morreu dona Peseta…, ¿e que?

Para o que servía esa vella desacreditada, esa roiba engurrada, metalizada, pálida..., que nin que estivese enferma de aluminose! Pero deixounos un fillo...; ¡iso si, bravo, fillo de moza! De pai putativo, colectivo, europeo, para máis relaxo!

O risco está en cria-la criaturiña, e máxime agora que as leiteiras foron a menos. ¡Dentro de cota, todas! Haberá que crialo a base de caldo hostaleiro, ao señorito, nomeadamente dese do turismo rural, tan en auxe na nosa Galicia, pois aquilo da bencina extraída do toxo que certo ilustre inventor lle brindara a Franco, aquí non resultou! Mellor, que así temos máis chorimas nos nosos montes..., para que as gocen eses turistas, eses naturistas! Súa nai, dona Peseta, foi máis afortunada, que coñeceu a época do unto... ¡Deus, cantos pecados, crasos e graxos! ¡Reina do Unto, que así lle chamaba un certo Cacique do meu rueiro!

Fóisenos de noite, axeitadamente, que nin unha estrela fugaz! Ás escuras, que é cando máis brillan as falcatruadas, particularmente as monetarias! Adeus ríos, adeus fontes..., ¡adeus moediñas do meu caudal! Un caudal de ilusións malogradas!

Neste pranto, esperanzado que non desesperado, chorando dos meus ollos pola fiestra do meu fogar, o que máis desexo a tal momento é que non resucite..., para que a miña muller non volva a celarse!

A peseta vendíase o metro de dril na feira de Castroverde, daquela da miña crianza, ¿e agora, que? ¡Descarada, noiva colectiva de tódolos manirrotos deste país! “Eu escatimando para chegar a fin de mes, -botoumo en cara a miña dona neste último Nadal-, e ti apeitando con corenta mil pesetas de marisco..., por noite, co cava aparte!”. ¡Vaia o diabro con ela, con ela e coas fodas conseguintes! ¡Malfadada, desfacedora dos matrimonios honrados, corruptora dos menores…, pois os grandes nunca pasan pola fase larvaria!

Chorar estou chorando, que aquí están as bágoas, ¡nos poros desta folla!, pero é máis ben por unha cuestión de datas, pois polo Nadal medra o amor fraterno, faise visible, pero..., a verdade é que esta fulana, decente, o que é decente, nunca o foi, nunca! Empezou de prata, ¡unha xoia!, pero, ao perde-la vergoña, pasou por tódalas aliaxes imaxinables, incluso por papeis de seu pouco hixiénicos..., para rematar en vil, en frío aluminio! ¿Cabe baixeza meirande, prostitución máis dexenerada?

Indo do obxectivo ao subxectivo, comigo tivo de todo: Para empezar, quitoume a inocencia daqueles Reis Magos da posguerra, e con iso, a fe nos milagres miúdos, nos cotiáns. ¡Total, por unha pelota, ou por unha gaita daquelas do fol pequerrecho, que nin tocaban, ou un simple andacamiños de madeira...!

Tempo adiante, para logra-los seus favores, para cobrar un Plus Colonial, de Residencia, que na península todo era calderilla, cadelas de bronce, tiven que venderme, vende-la miña liberdade, abaixarme ao moro, por dez leóns africanos! ¡Aqueles do Marrocos eran leóns de verdade, e non as cadelas da súa efixie! De volto ao país, retornado que din os portugueses, viñeron os axustes, os plans... ¡De estabilización, non pensedes mal! A inflación... Tal inflación, tal alza, tanta erección lineal, sostida, que non había cartiños, nin cartos nin decretos, que abaixasen aquilo, aquela recta...; ¡nin sequera depreciándoa, relativizándoa con respecto ás outras, ás outras valutas! Por aqueles anos, para máis provocación, a peseta tinguiuse de roiba... ¡Moita provocación e pouco poder adquisitivo!

Con isto visto, visto e repasado, ¿merecerá unha elexía? Estoulla facendo, si, pero en prosa, que ben prosaica foi a súa existencia, que non coñecín ningún poeta rico.

A min, ¡mal gusto que temos algúns!, soábame mellor aquilo do ECU. ¿Significaba Empuxe Correlativo Universal, non si? ¿O Euro, así, con maiúsculas? ¡Que porras, se aquí en Galicia o que é europeos sempre o fomos! Preguntade polo Camiño de Santiago, tal que en Aquisgrán!

O herdeiro monetario, se houbesen aplicado a Lei Sálica, tiña que haber sido o PESO: ¡Unha moeda de peso para a xente de peso! Pero aquilo da pesetiña, miúda, provocativa, infiel cos pobres..., non podía conducir ao Ceo, nin sequera ao da Economía! Dime con quen te deitas e direiche se che presta. Mentres foi unha simple moeda, mentres foi inocente, solvente, aínda se podía convivir con ela, confraternizar, pero…, ¡deulle por retratarse, vestida de artista…!

Daquela os billetes pasaron á carteira, xunto co retrato da moza preferida... ¡Un concubinato! A moza dun dáche apertas, sempre que as merezas, por suposto, pero o que é esa “rubia”, esa fulana, o que deixa neste país son, foron... ¡traizóns, crebas, decepcións!

Pesetiña, meu amor, con todo iso, e a pesares das túas decepcións, moitas e delas inconfesables, ben sabes que te botarei en falta, pero teño que dicir así para convivir coa miña muller, coa miña Administradora. ¡Que se lle vai facer: namorouse do Euro! As Mestras sempre se namoran dos nenos..., ¡mentres son obedientes! ¡Daquela a ver o que lles dura, a ver o que nos dura esta Entente cordial!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 52, 2º trimestre do ano 2002
-o-

¡Que verde era / que verde é, o meu val!

Verde o val, verde a xente... ¿A xente, tamén? ¡Tanto ou máis cás oucas! Claro que estou lembrando, evocando, aquela novela de Lewellyn, aquela película paisaxística, sociolóxica, estremecedora en definitiva, da M.G.M. Iso é certo, pero hai máis..., ¡de momento, que algún día este val, este val-verde de Castroverde, pode converterse no almacén do entullo das louseiras da Mouriña!

En Galicia vendemos mal a paisaxe, ¡vender non é o noso!, e iso que é o mellor que temos, o mellor que nos queda, sen desprezar, claro está, a monumentalidade, a gastronomía, o acollemento da nosa xente..., que ata non sei cal debera ser a prelación! Avanzamos no turismo rural, certo é; moito; en progresión indefinida, xeométrica, pero un turismo así, de seu cultural, de percepción, sibarítico, ten que bebe-la paisaxe, asemade, tal que en copas de cava, para recarga-las pilas, para chegar ao desiderátum, ao éxtase sensorial. ¿E quen llelo ensina, quen llelo explica, quen llelo matiza aos forasteiros, aos neófitos? ¿Quen os leva ao cume dos montes, ou ao fondo das corredoiras? Maleza á parte, que tamén a temos, demasiada, bótase en falta unha actualización, unha cultura ad hoc, unha profesionalidade, uns guieiros.

Pazo de Vilabade, onde casei a filla.

Aumentan as casas de turismo rural... ¡No intre desta ¿crónica? temos 342 habilitadas, rehabilitadas, confortables, mesmo de película! Transfórmanse, adáptanse, cun elevado custo, custo e gusto, pero, ¿onde temos os lazarillos destes cegos urbanícolas, desafeitos dos crepúsculos? Poño por caso, para vérlle-las tetas ás vellas dunha praia sollía non se precisan Guías; mais para libar o néctar dos nosos currunchos sombríos, paisaxísticos, sexan carreiros ou fontes, penas cuárcicas ou moreas glaciares, ¡que tamén as temos!, para iso, e para máis, sen un lazarillo sensible, experimentado, coñecedor, amante do país, ¡cero, viaxe estéril!

Describir estas paisaxes, tantas e tan variadas, -temos tantas como fanegas de superficie, que non hai dúas iguais-, non é doado de facer, literariamente: Hai que velas, saber velas; e despois, entendelas, palpalas, cheiralas..., ¡cos sete sentidos! Falar da verdura social, da sociolóxica, é algo relativamente fácil, por complexa que sexa, que o é, que sempre podemos definir unhas cantas ducias de tipos ordenados, encadrados, tal que mollos de trigo nunha meda.

Por poñer un exemplo: Os parladoiros daqueles ferreiros... Tertulias, parladoiros, fosen diúrnos ou nocturnos, tivémolos tamén nas fontes á hora de enche-la sella, ou de abeberar o gando, ou de pedirlle palabra á morgada de Casa Tal para a romaría Cal. Ítem máis, nos fiadeiros; ou nas rogas de gadañar, da sega, da malla... ¡Para que seguir se xa sabemos moito, ou polo menos algo, da cultura castrexa, de rueiro, de clan, de grupo patriarcal deste país! Nun daqueles parlamentos, de paso que lle mercaba unha navalliña coas cachas de buxo, aquel ferreiro referiunos o caso ao que me refiro máis adiante.

A casa da Ponte, que aquí non se enxerga porque esas árbores tapan as súas ruínas, cabe do río Azúmara, unha de tantas en igual situación, sita nun destes vales indescritibles, fermosísimos, paradisíacos, dun verde tan forte e tan intenso que xa tira a negro, vigorizouna un ferreiro de firme petar e de nobres dicires, o señor Vicente da Ponte. Nesta forxa, en paralelo con tantas outras da nosa Gallaecia, forxouse unha cultura: desde aqueles fouciños de bo tempero, que ben o demostraban na palla leñosa de Castela, pasando por aqueles cravos longos, piramidais, das trabes dos cumes; e rematando, para abreviar, naquelas bisarmas que tanto defendían dos homes coma dos lobos, ¡outros homes! Polo medio deixamos aqueles sachos, aqueles arados, aquelas argolas de suxeita-los cabalos... ¡Mil faenas, mil mañas! E todo con testemuñas, fosen clientes ou aprendices, nunha auténtica cátedra de historia local!

Se temperados eran aqueles aveños, ¡non podía ser menos con estas augas frías, xeadas, da Serra do Miradoiro!, aquel ferreiro, aquel fautor, o susodito Vicente, non se quedaba á zaga na súa vocación de forxador de carácteres. Por escoller unha das súas, esta á que antes me referín:

Cando estourou este país, daquela que se esnaquizou niso que chamamos Guerra Civil, era sancristán, campaneiro e tamén enterrador, ademais de labrego, un veciño da parroquia, pío que non casto: ¡Casou catro veces enviuvando tres, da fatiga que lles causaba! Iso contaban as vellas do lugar, que os homes, ao terlle envexa, non falaban do caso. O tal campaneiro, pluriempregado onde os haxa, viu perigar aqueles cargos porque o Cura da parroquia ameazouno co despido, ¡e daquela non se cobraba o paro!, se non lle asistía aos cultos cunha camisa azul por debaixo daquela chaqueta de pana raiada; ¡raiada e raída!

¡Pobre Afonso, Afonso da Cordeira, que con ese nome se criou! Ás segas non lle importaba ir; nin carrexar, así fose ao lombo, aqueles ferrados de trigo que recolleitaba, casa por casa, para o señor Cura, que os percibía en compensación dos seus conxuros..., ¡pero, coas calores de Xullo do 36, corre-los montes tras dos fuxidos, capturalos, conducilos ás tapias do cemiterio...!

Confesouse coa almofada, pois co señor Cura aqueles refuses non cabían..., e decidiu facerlle unha visita, ¡ipso facto!, ao seu gran amigo e conselleiro, Vicente da Ponte. Como amigo e como armeiro...; ¡perfecto!

-¡Ai, Vicente, tes que sacarme dun apuro, que preciso unha escopeta, un arma legal, boa, desas que marran o tiro!

-¿Que marren o tiro...? ¡Esas non llelas vendo aos amigos!

-¡Pois tes que amañala para que non noten que lles apunto aos roxos por riba da cabeza, que os compañeiros poden darlle as queixas ao señor Cura..., e daquela, adeus aos meus cargos!

-Afonso, se non mata a túa, matarán as dos outros...!

-Cada quen lava a camisa como pode; e coa camisa, a alma!

Co cano da escopeta pasado pola forxa, e cun par de marteladas, Afonso deu en apuntar ao Ceo, ¡con mellor tino có Cura da parroquia!

Anécdotas deste tipo, pequenas/grandes historias de cada recuncho, de cada rueiro, son os complementos dunha paisaxe, o seu salseiro, mais, para servírllelas en bandexa aos turistas, aos turistas do rural, a estes sibaritas do lecer, faría falta un batallón de vellos sabedores, estimulados tal que coa categoría de Guías Honoríficos. De momento o que é vellos, vellos competentes, hainos; ¡máis ou menos, medio cento por Concello! Daquela alguén tería que face-la correspondente proposta ante as autoridades competentes..., ¡xa que a eles non parece ocorrérselles!

¿Por que me meto nesta camisa das once varas? Sinxelo: Aos economistas nunca nos gustaron os recursos ociosos, pois, para ociosos, chegan os políticos, os político e mailos turistas!

Xosé María Gómez Vilabella

ADIALA, núm. 53, 3º trimestre do ano 2002

-oOo-